(1884-1913) - Nguyên nhân: Chính sách cướp bóc và bình định của thực dân Pháp - Lãnh đạo: Để Nắm, Để Thám - Căn cứ: Yên Thế (Bắc Giang) - Hoạt động chủ yếu: a. Giai đoạn 1884-1892 : - Tại Yên Thế có hàng chục toán quân hoạt động riêng lẻ dưới sự chỉ huy của Đề Nắm , đẩy lui nhiều trận càn quét của Pháp, mở rộng hoạt động sang Phù Lạng Thương - Xây dựng hệ thống phòng thủ ở Yên Thế - 04/1892 Đề Nắm bị sát hại. b, Giai đoạn 1893-1897: - Đề Thám lãnh đạo, hai lần giảng hòa với pháp. - Cai quản 4 tổng Bắc Giang: Yên Lễ, Mục Sơn, Nhã Nam, Hữu Thượng - Bề ngoài tỏ ra phục tùng, bên trong ngấm ngầm chuẩn bị lực lượng trống Pháp. c. Giai đoạn thứ ba từ 1898 - 1908: - 10 năm hòa hoãn - Nghĩa quân vừa sản xuất, vừa tích cực luyện tập quân sự chuẩn bị chiến đấu. d. Giai đoạn thứ tư từ 1909 - 1913: kết thúc - Thực dân Pháp mở cuộc tấn công nhằm tiêu diệt bằng được phong trào nông dân Yên Thế. - Tháng 2-1913, khi Đề Thám bị sát hại, phong trào tan rã. - Kết quả: Cuộc khởi nghĩa thất bại - Ý nghĩa: + Kết hợp được yêu cầu độc lập với nguyện vọng của nhân dân + Là cuộc khởi nghĩa nông dân lớn nhất trong những năm cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX + Làm chậm tiến trình bình định phía Bắc của thực dân Pháp + Khẳng định tinh thần yêu nước, quyết tâm bảo vệ tổ quốc
Tổng đốc Nguyễn Tri Phương chỉ huy quân sĩ chiến đấu dũng cảm. Chiến thắng của quân ta có ý nghĩa lớn nhất khi Pháp xâm lược Bắc Kì lần thứ nhất (1873) đó là chiến thắng Cầu Giấy (21/12/1873)