Motywy literackie: dzieciństwo

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa myśli
Prezentacja mul medialna
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Peter Handke, Oda do dzieciństwa.

Źródło: Dante Alighieri.
 Motywy literackie: dzieciństwo

Źródło: domena publiczna.

“
Dante Alighieri
Trzy rzeczy zostały
z raju: gwiazdy, kwiaty
i oczy dziecka.
Źródło: Dante Alighieri.

Bohater dziecięcy pojawił się w literaturze stosunkowo późno, bo w wieku XIX. Co prawda
istniały wcześniej utwory podejmujące ten temat (np. Treny Kochanowskiego), nadto
Ewangelia dowartościowała dzieci jako wzór, który powinni realizować ci, którzy dążą do
Królestwa niebieskiego, ale tego typu treści stanowiły przez wieki raczej wyjątek
potwierdzający regułę. Brak zainteresowania wynikał z ówczesnych poglądów. Przez długi
czas pokutowało bowiem przeświadczenie, że dziecko jest „niedoskonałym dorosłym”. Jako
jeden z pierwszych przełamał je przedstawiciel francuskiej filozofii oświeceniowej,
Jean‐Jacques Rousseau, który utrzymywał, że dziecko jest z natury istotą dobrą i niewinną,
a zła uczy się dopiero w procesie wcielania się w kulturę i społeczeństwo. Wraz z nowymi
koncepcjami pedagogicznymi i psychologicznymi, które pojawiły się na przełomie XIX i XX
w. (Ellen Key, Zygmunt Freud, Alfred Adler, w Polsce Janusz Korczak), spojrzenie na dziecko
zmieniło się jeszcze bardziej. Zauważono jego indywidualność i niepowtarzalność,
analizując dziecięcą naturę w kontekście dynamicznego rozwoju świadomości i tożsamości
osoby ludzkiej na etapie wczesnych (i chyba najbardziej chłonnych) lat jego życia.

Twoje cele

Przypomnisz sobie utwory literackie, w których obecny jest motyw dzieciństwa.

Scharakteryzujesz ujęcia motywu dzieciństwa w literaturze i sztuce.
Wzbogacisz swoją wiedzę na temat rozumienia natury i roli dziecka w dziejach
rozwoju kultury i sztuki.
Przeczytaj

Wybrane przykłady ujęcia motywu dzieciństwa w literaturze

Jan Kochanowski Treny (renesans)

W roku 1578 (lub 1579) zmarła dwuipółetnia córeczka Kochanowskiego, Urszula. Pod
wpływem tego wydarzenia powstał cykl 19 wierszy funeralnych (czyli pogrzebowych albo
upamiętniających życie zmarłej osoby). Wzorując się na utworach antycznych, poeta nadał
swoim Trenom oryginalny charakter. Jedną z nowości było wprowadzenie bohatera
dziecięcego. Do tej pory treny pisano po śmierci ludzi dorosłych i wybitnych. Kochanowski
uczynił bohaterką małą dziewczynkę, a głównym tematem – uczucia ojca po śmierci
córeczki. Śmierć dziecka była dla niego przeżyciem traumatycznym, doprowadziła do
rozpaczy i kryzysu światopoglądowego, do zachwiania systemu wartości, który poeta
budował przez całe życie. Zmusiła go do postawienia dramatycznych pytań o życie
pośmiertne: „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest”. Zakończenie cyklu przynosi jednak spokój
i ukojenie, kiedy w nocnej wizji pojawia się matka poety z Urszulką na ręku; pozwala ono
powrócić Kochanowskiemu do wiary w dobroć Boga, sensowność ludzkich losów oraz
szczęście pozagrobowe.

Jan Kochanowski ze zmarłą Urszulką na obrazie Jana Matejki z 1903 r.

Źródło: Polona, domena publiczna.

Bolesław Prus Katarynka (pozytywizm)

Wprawdzie główny bohater noweli jest dorosły: to Tomasz, emerytowany mecenas,
człowiek zamożny, koneser sztuki; ale postać dziecka odgrywa w utworze Prusa istotną
rolę. Tomasz bowiem, choć odnosi się do ludzi z wyrozumiałością i łagodnością, nie toleruje
dźwięku katarynki. Sam lubi dobrą muzykę, płaci więc stróżowi domu, by nie wpuszczał
kataryniarzy na podwórko. Tak jest do czasu, gdy mieszkanie naprzeciwko Tomasza zajmują
dwie kobiety z ośmioletnią dziewczynką. Tomasz obserwuje nowe lokatorki, a zwłaszcza
dziecko, które robi na mężczyźnie dziwne i smutne wrażenie. W końcu odkrywa tajemnicę:
dziewczynka jest niewidoma. Pewnego dnia nowy stróż, który nie zna jeszcze zwyczajów
mecenasa, wpuszcza na podwórze katarynkę. Rozgniewany Tomasz chce wyrzucić
kataryniarza, nagle jednak dostrzega, jak uszczęśliwiona dziewczynka tańczy w takt muzyki.

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

W tej jednej chwili Tomasz zmienia nie tylko swój stosunek do katarynek, ale postanawia
także pomóc dziewczynce (szuka dla niej lekarza). Cierpienie dziecka nadaje sens jego
życiu i czyni lepszym człowiekiem. Dzieciństwo jest przedstawione w tej noweli jako
nieszczęśliwe i naznaczone chorobą. Dziecko jest istotą słabszą i całkowicie uzależnioną od
dorosłych. Na szczęście, dorośli bywają niekiedy, jak pan Tomasz, ludźmi wielkiego serca.

Wisława Szymborska Mała dziewczynka ściąga obrus (współczesność)

Bohaterką liryczną wiersza jest roczna dziewczynka. Jak każde dziecko w tym wieku,
poznaje świat w sposób empiryczny – poprzez wzrok i dotyk, za pomocą zmysłów oraz
bezpośredniego kontaktu. Teraz, jak zaznacza poetka, dziecko jest na etapie prób
z rzeczami „które same nie mogą się ruszać”. Ponieważ nie potrafi przestawić ciężkich
mebli (na co miałaby ochotę), zmierza w stronę obrusa. Ściąga go razem z całą zastawą,
zastanawiając się, jaki „ruch wybiorą” przedmioty, które są na stole.

Niech nie zmyli nas prostota i uroda tego tekstu – nie jest to wiersz o małym dziecku (w
każdym razie nie tylko). Opisana sytuacja oraz bohaterka stają się symbolem ludzkiej
ciekawości, poznawania świata, chęci przeżywania i doświadczania wszystkiego osobiście.
„Pan Newton”, spoglądający z nieba na ludzkie próby, macha rękami (zapewne z oburzenia),
że człowiek musi sam na sobie sprawdzić coś, co jest od dawna wiadome. Postać Newtona
można odczytać jako symbol Boga, obserwującego nieudolne zmagania człowieka.

Dziecko dokonuje tutaj zatem aktu poznania, drogę, jaką przechodzi człowiek, by
doświadczyć kolejnych etapów życia. Poznaniu świata, które jest symbolizowane przez
ściągnięcie obrusa, nie da się zapobiec. Utwór kończy się bowiem słowami „Ta próba
dokonana być musi./ I będzie”. Wymowa wiersza jest optymistyczna, zdobywanie
doświadczenia zostaje charakteryzowane jako wartościowe, a co za tym idzie – również
bohaterka, dziecko stanowiące część ludzkości, jest postacią pozytywną.

Stanisław Wyspiański, Mała dziewczynka, pastel, 1904

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik
empiryzm

(gr. émpeiros – doświadczony) fil. kierunek w teorii poznania wywodzący poznanie

ludzkie z doświadczenia zmysłowego, zewnętrznego lub wewnętrznego
Mapa myśli

Polecenie 1

Przeanalizuj pierwszą mapę myśli, przedstawiającą różne realizacje motywu dzieciństwa.

Następnie napisz notatkę na temat związku między założeniami ideologicznymi danej epoki
a realizacją motywu dzieciństwa w kulturze.

M. Konopnicka
„Nasza szkapa”, „Mendel
B. Prus „Anielka”,
Gdański”
„Katarynka”, „Antek”

E. Orzeszkowa „Dobra
pani”, „Tadeusz”

J.W. Goethe „Król Olch”

cierpienie dziecka, H. Sienkiewicz „Janko
Muzykant”, „Z pamiętnika
opisywane szczególnie poznańskiego
nauczyciela”
Ch.
przez pisarzy
Dickens David Copperfield, pozytywistycznych – w
„Oliver Twist” J. Kochanowski „Treny”
Polsce, i realistycznych – na Z. Krasiński „Nie-
Zachodzie, Boska komedia”

czasem oparte na własnych A. Mickiewicz II część

trudnych doświadczeniach „Dziadów”

szaleństwo i szczególne
S. Żeromski „Syzyfowe
prace ”, „Przedwiośnie” zdolności dziecka
B. Leśmian „Urszula
Kochanowska”
śmierć dziecka
temat dorastania i relacji z
rówieśnikami
T. Różewicz, „Warkoczyk”
Cz. Miłosz „Dolina Issy”

Literackie ujęcia motywu dzieci wplątane w zły i

niezrozumiały dla nich świat H. Ibsen „Dzika kaczka”
ciekawości świata (W.
Szymborska „Mała
dorosłych
dziewczynka ściąga obrus”)
Utwory pozornie o
dzieciach, w których dziecko
jest symbolem okrucieństwie (W. Golding
człowieka (dorosłego), „Władca much”)
mówią one o ludzkim:

niewinności (K. Baczyński

„Elegia o... (chłopcu
polskim”) tajemnicy (P. Huelle Weiser
„Dawidek”, O. Tokarczuk
„E.E.”)
 Pink Floyd album „The
Wall” (utwory „Mother,
T. Makowski „Dwoje dzieci Another Brick in the Wall”,
z psem” „Goodbye Blue
Sky”)
S. Wyspiański „Helenka”

P. Czajkowski balet „Piosenka dla Frania” A.M.

„Dziadek do orzechów” Jopek

D. Velázquez „Infantka
Małgorzata” Szwedzka pisarka i pedagog
Ellen Key wydała w roku
Malarstwo 1900 książkę
„Stulecie dziecka”, która
Muzyka stała się manifestacją ruchu
tzw. nowego
wychowania. Żądała w niej
uznania indywidualności i
wolności
dziecka oraz prawa do jego
swobodnego rozwoju.
„Brzdąc” reż. Ch. Chaplin Postulowała,
(1921) Wybrane konteksty aby nowy wiek (XX) uczynić
stuleciem dziecka i właśnie
jemu
„Tajemniczy ogród” reż. A. poświęcić szczególną
Holland uwagę. Wychowanie
(1993) powinno być bardziej
odpowiedzialne i
Pedagogika nastawione na
indywidualizację.
Najważniejszą
Film rolę powinni w nim
odgrywać rodzice (a nie
szkoła, do której odnosiła
się krytycznie), ich
„Kola” reż. J. Svěrák (1996), zadaniem powinno być
wspieranie dzieci
i rozwijanie ich naturalnych
„Oliver Twist” reż. Roman zdolności.
Polański
(2005)

Polecenie 2

Uzupełnij powyższe mapy myśli o własne przykłady realizacji motywu dzieciństwa z różnych
epok.
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją mul medialną dotyczącą motywu dzieciństwa w sztukach

plastycznych. Odpowiedz na pytanie, dlaczego motyw ten był szczególnie popularny w XIX w.

Polecenie 2

Na podstawie różnych realizacji w sztuce zidentyfikuj znaczenia motywu dzieciństwa.

domena publiczna
 Olga Boznańska, Dziewczynka z chryzantemami, 1984

Przez stulecia dzieci rzadko były głównym tematem obrazów – chyba, że

chodziło o wyobrażenie Dzieciątka Jezus. Czasem uwieczniano młodych
przedstawicieli rodów arystokratycznych na portretach reprezentacyjnych,
inną okazją do utrwalenia wizerunku dzieci bywały ich epitafia. W takich
przypadkach nie troszczono się o podobieństwo do modela, a tym bardziej
naturalność ujęcia. Nawet maluchy ukazywano zastygłe w sztywnych pozach,
ubrane w kosztowne stroje i z atrybutami podkreślającymi ich przymioty.
Istotne rozluźnienie tej konwencji nastąpiło w XVIII w., kiedy pod wpływem
oświeceniowej myśli zaczęto portretować dzieci w nieco bardziej swobodny,
a zarazem przepełniony sentymentalizmem sposób.

Żródło: niezlasztuka.net/o-sztuce/dziecko-w-sztuce-polskiej

domena publiczna

Olga Boznańska,Dziewczynka ze słonecznikami, 1891

W czasach, gdy dzieci pozostają w centrum uwagi, trudno uwierzyć, że przez

stulecia nieszczególnie się nimi interesowano. Dzieciństwo traktowano jako
uciążliwy i śmiertelnie niebezpieczny okres przejściowy, prowadzący do stania
się pełnoprawnym człowiekiem. Pogląd ten zmienili myśliciele doby
Oświecenia, ale dopiero XIX wiek przyniósł falę zainteresowania dzieciństwem
na polu psychologii i rodzącej się pedagogiki. Jednocześnie powoli zmieniał się
model rodziny, a kontakty rodziców z dziećmi stawały się bliższe i mniej
oficjalne. Ślady tych przemian odnaleźć można w sztuce, która w XIX wieku
„odkrywa” dzieciństwo, czyniąc z niego coraz częściej autonomiczny temat.

Żródło: niezlasztuka.net/o-sztuce/dziecko-w-sztuce-polskiej

domena publiczna

Teodor Axentowicz, Portret córki - Kazi, 1895

domena publiczna
 Teodor Axentowicz, Portret córki - Jadzi, 1895

domena publiczna

Józef Pankiewicz, Portret dziewczynki w czerwonej sukience, 1897

Obraz przedstawia siedmioletnią Józefę Oderfeldównę, córkę warszawskiego

prawnika, mecenasa i kolekcjonera sztuki Adama Oderfelda. Pankiewicz
namalował również portret żony mecenasa z jedną z córek, a także samego
Adama Oderfelda. Zlecenia Oderfelda przez pewien czas stanowiły ważne
źródło dochodu artysty.
domena publiczna

Diego Rodriguez de Silva y Velázquez, Infantka Małgorzata Teresa w niebieskiej

sukience, 1659

Sportretowaną przez Velázqueza dziewczynką jest pierworodna córka

małżeństwa Filipa IV i Marianny Austriackiej: Małgorzata Teresa Habsburżanka
- Cesarzowa Świętego Cesarstwa Rzymskiego i Królowa Węgier. Velázquez
malował jej portrety wielokrotnie (podobnie jak całej rodziny królewskiej),
pierwszy gdy Małgorzata miała dwa lata.

domena publiczna

Leopold Löffler, Dziewczynka z psem, 1897

domena publiczna

Aleksander Kotsis, Matula pomarli, 1868

CC BY-SA 4.0 (Ablakok - Own work)

Tadeusz Makowski, Maskarada, 1928

„Dla wyrażenia w malarstwie tego, co nazwał pierwiastkiem ludzkim, artysta

użył pewnej przenośni, plastycznej i poetyckiej metafory. Ludzkie radości
i troski, rytm codziennego bytowania i odświętnych nastrojów kazał wyrażać
małej dziecinnej drewnianej marionetce, która z wysiłkiem podnosi ręce czy
zgina nogę i to na tyle, na ile pozwala jej prymitywny mechanizm,
skonstruowany z drewna, sprężyny i sznurka. Te istoty ubiera na co dzień
w strój bardzo prosty, który nie spływa, nie drapuje się, lecz przeciwnie –
podkreśla jeszcze geometryczną formę dziecięcego ciała i nieporadność czy
wręcz niezdarność pozy. Do ich codziennego stroju należy zawsze fantazyjne
nakrycie głowy, zwykle ostro zakończona czapka, jakich w bajkach używają
krasnoludki lub poza bajką – dzieci robią z gazety. Tym drewnianym
marionetkom każe się poruszać z powagą dorosłych ludzi i wykonywać różnego
rodzaju czynności”

Źródłó: W. Jaworska, Tadeusz Makowski: polski malarz w Paryżu, Wrocław 1976, s. 45–46.

domena publiczna

Tadeusz Makowski, Dzieci z psem, 1932

„Było w nim samym coś z niewinnego dziecka – mówił o nim Marcel Gromaire
– jakaś świeżość, naiwność, a jednocześnie to był bardzo wykształcony
człowiek. Ubóstwiał dzieci, był nimi zawsze otoczony, szczególnie na wsi nie
odstępowały go. Jak on umiał z nimi rozmawiać!”

W. Jaworska, Tadeusz Makowski: polski malarz w Paryżu, Wrocław 1976, s. 49.

Ćwiczenie 1

Porównaj ikonograficzny wizerunek dzieciństwa z obrazem, jaki wyłania się ze współczesnego

języka. W tym celu zbierz przykłady określeń (np. związków frazeologicznych) dotyczących
bycia dzieckiem, dziecięcych przymiotów, a następnie sformułuj wnioski.

Ćwiczenie 2

Przeczytaj wiersz Noblisty, Petera Handke. Określ wrażenia i uczucia, jakie wywołuje w tobie
ten tekst.

“
Peter Handke
Oda do dzieciństwa
Kiedy dziecko było dzieckiem
Biegało z uniesionymi rękami.
Chciało, żeby strumyk był potokiem,
potok rzeką, a kałuża morzem.
Wtedy wszystko miało duszę,
a dusze stanowiły jedność.

Kiedy dziecko było dzieckiem

Nie wiedziało, że jest dzieckiem.
Nie miało zdania o czymkolwiek,
Nie miało przyzwyczajeń
I nie robiło min, gdy je fotografowano.
Kiedy dziecko było dzieckiem
Cały czas zadawało pytania
„Dlaczego jestem sobą?
Dlaczego nie jestem Tobą?
Dlaczego jestem tutaj? A dlaczego nie tam?
Gdzie zaczyna się czas a kończy się przestrzeń?
Czy nasze życie na ziemi jest tylko snem?
Czy to, że widzę, słyszę i czuję
nie jest tylko iluzją świata przed nim samym?
Co to znaczy, ze jestem sobą?
Czy zanim zostałem sobą nie istniałem?
I czy któregoś dnia ja, który jestem sobą
przestanę nim być?”

Kiedy dziecko było dzieckiem

Nie lubiło szpinaku, groszku i ryżu na mleku.
A teraz je wszystko i to bez przymusu.

Kiedy dziecko było dzieckiem

Obudziło się raz w nie swoim łóżku,
A teraz często mu się to przydarza.
Uważało wszystkich ludzi za pięknych,
A teraz, przy odrobinie szczęścia tylko niektórych.
Miało dokładne wyobrażenie raju,
A teraz najwyżej ma o nim pojęcie.
Nie mogło sobie wyobrazić nicości,
A teraz drży na samą myśl o niej.
Zabawa była dla niego wielką sprawą,
A teraz przejmuje się jak kiedyś,
ale tylko swoją pracą.

Kiedy dziecko było dzieckiem

Jabłko i chleb wystarczał mu do życia.
I tak będzie zawsze.
Jagody spadały mu do ręki.
 I tak jest zawsze.
Świeże orzechy drażniły mu język.
I tak będzie zawsze.

Kiedy dziecko było dzieckiem

Na wierzchołku drzewa
wyciągało ręce do czereśni.
Ktoś obcy wzbudzał w nim strach
I tak będzie zawsze.

Kiedy dziecko było dzieckiem

Czekało na pierwszy śnieg.
I zawsze będzie czekać.
Kiedy dziecko było dzieckiem
Wbiło w drzewo kij jak oszczep
I on jeszcze tam drży”.
Źródło: Peter Handke, Oda do dzieciństwa.

Ćwiczenie 3

Zinterpretuj ostatnie trzy wersy wiersza. Opisz, jak je rozumiesz?

Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Motywy literackie: dzieciństwo

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych
okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm,
Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–
1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną,
mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej
oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym
frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne,
w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa
ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz
dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę
w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania
w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą
stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę
i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

przypomni sobie utwory literackie, w których obecny jest motyw dzieciństwa;

scharakteryzuje ujęcia motywu dzieciństwa w literaturze i sztuce;
wzbogaci swoją wiedzę na temat rozumienia natury i roli dziecka w dziejach rozwoju
kultury i sztuki.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
praca z tekstem;
WebQuest.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:
 1. Na dwa tygodnie przed planowaną lekcją nauczyciel zapowiada, że klasa będzie
pracowała metodą WebQuestu. Przedstawia uczniom temat przyszłych zajęć: Motywy
literackie: dzieciństwo. Dzieli klasę na zespoły i przydziela im tematy prezentacji do
przygotowania:
– Realizacja motywu dzieciństwa w renesansie.
– Realizacja motywu dzieciństwa w pozytywizmie.
– Realizacja motywu dzieciństwa w literaturze wybranych epok.
– Realizacja motywu dzieciństwa w literaturze współczesnej.
Nauczyciel informuje uczniów, że zespoły powinny podzielić się obowiązkami tak, żeby
każdy uczestnik zajęć miał swoje zadanie. Jako źródła wskazuje materiał Motywy
literackie: dzieciństwo, inne materiały na portalu epodreczniki.pl, zbiory cyfrowe:
Polona, Ninateka, Filmoteka Narodowa oraz inne portale gromadzące sprawdzone
i opracowane zgodnie ze standardami treści. Uczniowie powinni skupić się na
źródłach internetowych, ponieważ na tym polega metoda WebQuestu.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając
razem z uczniami kryteria sukcesu.
2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji. Uczniowie objaśniają znaczenie
terminu topos, różnicują go z archetypem, wskazują inne znane im toposy w kulturze.

Faza realizacyjna:

1. Zespoły przystępują do prezentacji efektów pracy. Grupy kolejno przedstawiają swoje

tematy. Należy narzucić limit czasowy dla pojedynczej prezentacji tak, by każdy zespół
miał okazję zaprezentować swój temat. Po zakończonej prezentacji każdej grupy
wybrana lub chętna osoba wskazuje mocne i słabe strony wystąpienia.
2. Uczniowie, korzystając ze zdobytych informacji oraz mapy myśli uzupełniają obie mapy
z e‐materiału o własne przykłady realizacji motywu dzieciństwa z różnych epok.
3. Uczestnicy zajęć zapoznają się z prezentacją multimedialną dotyczącą motywu
dzieciństwa w sztukach plastycznych. Odpowiadają na pytanie, dlaczego motyw ten był
szczególnie popularny w XIX w. Następnie w parach na podstawie różnych realizacji
w sztuce definiują znaczenia motywu dzieciństwa.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie porównują ikonograficzny wizerunek dzieciństwa z obrazem, jaki wyłania

się ze współczesnego języka. W tym celu zbierają przykłady określeń (np. związków
frazeologicznych) dotyczących bycia dzieckiem, dziecięcych przymiotów, a następnie
formułują wnioski.
2. Po przeczytaniu wiersza Petera Handke (sekcja „Prezentacja multimedialna”)
uczniowie określają wrażenia i uczucia, jakie wywołuje w nich tekst Oda do
dzieciństwa.
Praca domowa:

1. Uczniowie redagują notatkę na temat związku między założeniami ideologicznymi

danej epoki a realizacją motywu dzieciństwa w kulturze.

Materiały pomocnicze:

Monika Bogdanowska, Topika, [w:] Retoryka, Piotr Wilczek, Maria Barłowska, Agnieszka
Budzyńska‐Daca (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Słownik terminów literackich, Warszawa 1995.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby
aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.