MODYUL 4: PANAHON NG AMERIKANO

MGA LAYUNIN

Pagkatapos ng aralin, ang mga estudyante ay inaasahang:

• makilala ang kalagayan ng literaturang Pilipino sa panahon ng

Amerikano;
• makilala ang mga iba’t ibang akda at mga manunulat sa panahong
ito;
• maiugnay ang mga mahahalagang konsepto sa pagpapahayag ng
mga karanasan at saloobin; at
• makasulat ng sariling repleksyon na nagpapakita ng pagpapahalaga
sa mga akdang literatura sa iba’t ibang rehiyon.

KALIGIRANG KASAYSAYAN
Ang mga Pilipinong mapanghimagsik ay nagwagi laban sa mga Kastil ana sumakop sa atin
nang higit sa tatlong daang taon. Naiwagayway ang ating bandila noong ika-12 ng Hunyo, 1898,
tanda ng pagkakaroon natin ng Kalayaan. Nahirang si Hen. Emilio Aguinaldo noon bilang unang
pangulo ng Republika ng Pilipinas, subalit ang kalagayang ito’y naging panandalian lamang
sapagkat bilang lumusob ang mga Amerikano. Nagkaroon ng digmaang Pilipino-Amerikano na
siyang naging sanhi ng pagsuko ni Hen. Miguel Malvar noong 1903. Gayunpaman, ang kilusang
pangkapayapaan ay nagsimula noong 1900. Maraming Pilipino noon ang nagsalong ng sandata at
muling nanulat, sapagkat ang diwa at damdaming Makabayan ng mga kababayang ito ay hindi
nakuhang igupo ng mga Amerikano, bagkus ay lalong nag-alab pa.
Pinasok ng mga manunulat na Pilipino ang lahat ng larangan ng literature tulat ng lathalain,
tula, kuwento, dula, sanaysay, nobela, at iba pa. Mababasa sa mga akda nila ang tungkol sap ag-
ibig sa bayan at pag-asam ng Kalayaan.
Nagsimulang mabasa sa mga sumusunod na pahayagan ang masiglang kilusan sa larangan
ng panitikan.
1. El Nuevo Dia (Ang Bagong Araw) – Itinatag ni Sergio Osmena; tungkol sa mga lathalaing
makabayan.
2. El Grito del Pueblo (Ang Sigaw ng Bayan) – Itinatag ni Pascual Poblete noong 1900.
3. El Renacimiento (Muling Pagsilang) – Itinatag ni Rafael Palma noong 1900.

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 1

Mga Dula:
1. Kahapon, Ngayon at Bukas ni Aurelio Tolentino – Naglalahad ng panlulupig ng mga
Amerikano at ang tangkang sakupin ang Pilipinas.
2. Tanikalang Ginto ni Juan Abad
3. Malaya ni Tomas Remigio
4. Walang Sugat ni Severino Reyes (obra-maestra)

KATANGIAN NG PANITIKAN
• Tatlong pangkat ng manunulat ang kumakatawan sa Panitikang Filipino
• Sa mga unang taon ng panahong ito, Kastila at Tagalog at mga sari-sariling katutubong
wika sa lalawigan ang mga wikang ginamit sa panulat, ngunit namayani ang Kastila at
Tagalog.
• Bagamat nagkakaisa sa kaisipan at diwa ang nasabing tatlong pangkat ng mga manunulat,
nagkakaisa naman sila sa paksa at pamamaraan.
• Amga manunulat sa Kastila ay naging mahilig sa pagpapahayag ng damdaming
Makabayan at pagpaparangal kay Rizal at iba pang bayani.
• Ang mga manunulat sa Tagalog ay nagpatuloy sa maligayang pagpapahayag na may daing
sa kaapihan ng bayan at may pagpapahalaga at pagtatangi sa sariling wika.
• Ang mga manunulat sa Ingles ay nagtataglay ng mababaw na panunulad sa pamamaksa at
pamamaraang Amerikano.
• Naging palasintahin ang himig ng halos lahat ng mga naisulat na mga akda tulad ng
pagmamahal sa bayan, kapwa, at iba pa.

LITERATURA SA KASTILA
• Naging inspirasyon ng mga manunulat sa Kastila si Rizal hindi lamang sa kanyang
pagiging lider kundi dahil sa kanyang dalawang nobela na Noli at Fili na nagtataglay ng
pinakamahusay na katangian sa lahat ng nasulat na nobelang pampanitikan maging sa
Ingles at Pilipino.

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 2

 CECILIO APOSTOL
• A Rizal – Ipinalalagay na pinakamainam na tulang papuri sa
dakilang bayani ng Bagumbayan (Rizal)
• Lalong kilala siya bilang The Greatest Filipino Epic Poet
in Spanish."
• Prominenteng makata, manananggol at mamamahayag.

FERNANDO MA. GUERRERO

• Ipinalalagay na kasukob ni Apostol sa paghahari g
balagtasan sa Kastila
• Tinipon sa isang aklat na pinamagatang “Crisalidas” na
nangangahulugang “Higad” ang pinakamagaling niyang mga
tula.
• Invocacion A Rizal (Panawagan kay Rizal) – Tula bilang
paggunita sa kaarawan ni Rizal

JESUS BALMORI
• Kilala sa sagisag na Batikuling
• Naging kalaban ni Manuel Bernabe sa balagtasan sa Kastila
sa paksang El Recuerdo el Olvido
• Nahirang siyang poeta laureado sa wikang Kastila dahil
tinalo niya si Manuel Bernabe.

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 3

 MANUEL BERNABE
• Isang makatang liriko
• Higit siyang naging kaakit-akit sa madla dahil sa melodiya ng
kanyang pananalita sa pakikipagbalagtasan niya kay Jesus Balmori.

CLARO M. RECTO
• Nakilala sa katayugan at kadakilaan ng pananalita sa
Kastila
• Tinipon ang kanyang mga tula sa aklat na pinamagatan
niyang Bajo Los CCocoteros (Sa Lilim ng Niyugan)
• Sumulat ng tula para kay Rizal – Ante El Martir (Sa
Harapan ng Martir)

IBA PANG MANUNULAT SA WIKANG KASTILA

Adelina Gurea
- Kauna-unahang makatang babae sa Pilipinas na magaling sa Kastila
- Nagkamit ng gantimpalang “Premyo Zobel” sa tulang “El Nido.”
Isidro Marpori
- Napatanyag sa pamamagitan ng apat na aklat na pinamagatang “Aromas de Ensueno”
(Halimuyak ng Pangarap)
Mariano Adriatico
- Sumulat nang magandang alamat ng Mindoro na pinamagatang “La Punta de Salto” (Ang
Pook na Pamulaan)

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 4

EPIFANIO DE LOS SANTOS
- Nakilala sa tawag na “Don Panyong”
- Ipinalalagay siyang magaling na mamumuno at mananalambuhay sa buong panahon ng
Amerikano.

LITERATURA SA TAGALOG
• Florante at Laura (Francisco Balagtas) at Urbana at Feliza (Modesto de Castro) –
naging inspirasyon ng mga manunulat sa Tagalog.
• Tatlong uri ng makatang Tagalog ni Julian Cruz Balmaceda
1. Makata ng puso
2. Makata ng buhay
3. Makata ng dulaan
LOPE K. SANTOS
• Nobelista, mangangatha, at mambabalarila sa tatlong
panahon ng literaturang Tagalog (Amerikano, Hapones,
at Bagong Panahon)
• Apo ng mga mananagalog
• Ama ng Balarilang Tagalog/Prinsipe ng
Makatang Tagalog
• Banaag at Sikat (tula). Ipinalalagay na kanyang
obra-maestra

JOSE CORAZON DE JESUS

• Kilalasa sagisag na Huseng Batute
• Tinaguriang Makata ng Pag-ibig
• Isang Punong Kahoy (tulang elehiya) – Ipinalalagay na
kangyang obra-maestra
• Nakasulat ng 800 tula

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 5

 FLORENTINO COLLANTES
• Batikang duplero
• Unang makatang Tagalog na gumamit ng tula
sa panunuligsang pampolitika sa panahon ng
Amerikano
• Kilala sa sagisag na Kuntil Butil
• Lumang Simbahan (tula) – obra maestra

AMADO V. HERNANDEZ
• Tinaguriang Makata ng mga Manggagawa dahil
masasalamin sa kanyang mga tula ang marubdob na
pagmamahal sa mga dukhang manggagawa.
• Para sa kanya, ang tula ay halimuyak, taginting,
salamisim, aliw-iw
• Ang Panday – obra maestra

VALERIANO HERNANDEZ PENA

• Kasabay ni Lope K. Santos na nanaluktok sa pagsulat ng
nobela
• Kilalang-kilala siya sa tawag na Tandang Anong at sagisag
na Kintin Kulirat
• Nena at Neneng – ipinalala na kanyang obra-maestra.
• Ama ng Nobelang Tagalog

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 6

 INIGO ED REGALADO
• Odalager – sagisag
• Naging tanyag na kuwentista, nobelista, at peryodista.
• Damdamin – kalipunan ng kanyang tula

ANG DULANG TAGALOG

Mga taong hindi dapat malimutan sa larangang ito:

SEVERINO REYES
• Siya ang Ama ng Dulang Tagalog
• May-akda ng walang kamatayang dula na pinamagatang
Walang Sugat
• Kilala sa tawag na Lola Basyang

AURELIO TOLENTINO
• Ipinagmamalaking mandudula ng mga Kapampangan
• Obra-maestra – Luhang Tagalog
• May-akda ng dulang Kahapon, Ngayon at Bukas na siya
niyang ikinabilanggo

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 7

HERMOGENES ILAGAN
• Nagtayo ng isang samahang “Compana Ilagan” na nagtanghal nang maraming dula sa
kalagitnaang Luzon
• Isa rin siya sa masigasig na tagapagtaguyod ng sarsuelang Tagalog

PATRICIO MARIANO
• Bata pa lamang ay kinakitaan na siya ng hilig sa pagpipinta at musika subalit habang
lumalaki ay nahilig sa pagsusulat.
• Bilang manunulat ang kanyang obra maestra ay ang dulang Anak ng Dagat.Sumulat ng
nobelang Ninay at Anak ng Dagat na ipinalalagay na kanyang obra-maestra
• Kinilala siya hindi lamang sa pagsusulat ng mga dula. Isa rin siyang batikang makata,
mamamahayag, nobelista at tagapagsalin mula sa wikang Kastila.
• Nakasulat nang humigit-kumulang na 60 dula.

JULIAN CRUZ BALMACEDA

• Itinuturing na isa sa mga haligi ng panitikang Pilipino dahil sa malaking kontribusyon niya
sa sariling panitikan.
• Siya ay isang makata, mandudula, kuwentista, mangangatha, nobelista at mananaliksik-
wika. Naging patnugot siya ng Surian ng Wikang Pambansa.
• Sumulat ng Bunganga ng Pating na nagbigay sa kanya ng higit na karangalan at
kabantugan.

ANG NOBELANG TAGALOG

• Maganda ang naging kalagayan sa panahong ito.
• Kabilang sa mga dakilang nobelista ay sina Valeriano Hernandez Pena, Faustino Aguilar,
at Inigo Ed. Regalado bukod pa kay Lope K. Santos.

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 8

 ANG MAIKLING KUWENTONG TAGALOG
Dalawang aklat na kalipunan ng mga kuwento ang napalathala
• Una – Mga Kuwentong Ginto (1936). Inakda ninaAlejandro Abadilla at Clodualdo del
Mundo. Naglalaman ng 25 pinakamabuting kuwento
• Ikalawa – 50 Kuwentong Ginto ng 50 Batikang Kuwentista (1939) ni Pedrito Reyes
• Ang Parolang Ginto ni Clodualdo del Mundo at Talaang Bughaw ni Abadilla ay
napatanyag din ng panahong ito.

MGA IBA PANG LITERATURANG FILIPINO

LITERATURANG ILOKO/ILOKANO
PEDRO BUKANEG
• Ama ng Panitikang Iloko
• Sumulat ng epikong Biag ni Lam-ang
• Sa pangalan niya hango ang salitang Bukanegan na nangangahulugang Balagtasan sa
Tagalog

CLARO CALUYA
• Prinsipe ng mga Makatang Ilokano
• Kilala siya sa pagiging makata at nobelista, manunula at mandudula
• Sumulat nang maraming tula sa Iloko/Ilokano kabilang ang salin niya sa Ilokano ang Mi
Ultimo Adios ni Rizal na itinuturing na tipikal na bersyon sa Ilokano ng tula.
• Composer of the much claimed Ilocano International Song. "Bannatiran" a bird described
by Caluya as "Kalilibnusan," most perfect hyperbolically beautiful.

LEON PICHAY
• Pinakamabuting bukanagero; nakilala siya sa larangan ng Bukanegan o Balagtasan sa
wikang Iloko
• Makata, nobelista, kuwentista, mandudula at mananaysay sa wikang Ilokano.

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 9

 LITERATURANG KAPAMPANGAN

JUAN CRISOSTOMO SOTO

• Ama ng Panitikang Kapampangan
• Hinango sa kanyang pangalan ang salitang Crisotan na nangangahulugang balagtasan sa
Tagalog

AURELIO TOLENTINO
• Palibhasa’y nananalaytay sa kanyang mga ugat ang dugong Kapampangan, ang kanyang
Kahapon, Ngayon at Bukas sa Kapampangan ay ginawan niya ng salin at pinamagatan
niyang Napon, Ngeni at Bukas
• May-akda ng maikling kuwentong Miss Pathupats

LITERATURANG BISAYA
ERIBERTO GUMBAN
• Ama ng Panitikang Bisaya
• Sumulat ng mga sarswela, moro-moro at mga dula sa Bisaya

MAGDALENA JALANDONI
• Nag-ukol ng panahon sa nobelang Bisaya
• Isinulat niya ang nobelang Ang Mga Tunuk San Isa Ca Bulaklak

ANG LITERATURANG FILIPINO SA INGLES

• Nagsimulang ituro sa mga paaralang Filipino ang Ingles noong 1900.
• 1900-1930 – maraming naisulat na mahahalagang sanaysay, maikling kuwento, at mga
tula.
• Ang mga sanaysay ay madaling unawain dahil pawang mga katatawanan subalit ang iba
nama’y nauukol sa paksang pormal tulad ng tungkol sa edukasyon, kassaysayan, pulitika
at mga suliraning panlipunan.
• Ang mga kuwento ay kadalasang tungkol sap ag-ibig; ang mga paksa at pangyayari ay
pawang ginaya lamang.

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 10

 • Ang mga tula ay pinunang pawang mga mukhang artipisyal ang gayon sa paglalarawan
ng mga makatang Amerikano. Sa madaling salita, walang orihinalidad ang mga akdang
naisulat noong panahong ito.

Mga Manunulat:
JOSE GARCIA VILLA – Pinakatanyag na Pilipinong manunulat sa Ingles sa larangan ng
maikling katha at tula. Kilala sa sagisag na Doveglion.

JORGE BOCOBO – Isang mananaysay at mananalumpati. Sinulat niya ang Filipino Contact
with America, A Vision of Beauty, at College Education.

ZOILO GALANG – Sumulat ng kauna-unahang nobelang Pilipino sa wikang Ingles na

pinamagatang A Child of Sorrow.

ANGELA MANALANG GLORIA – Isang makatang manunulat sa wikang Ingles. Siya ang
sumulat ng tulang April Morning. Nakilala siya sa pagsulat ng mga tulang liriko noong panahon
ng Commonwealth.

ZULUETA DE COSTA – Nagkamit ng unang gantimpala sa kanyang tulang Like the Molave
sa Commonwealth Literary Contest noong 1940.

NVM GONZALES – Siya ang may-akda ng My Islands at Children of the Ash Covered Loom.
Ang huli ay isinalin sa iba’t ibang wika sa India.

ESTRELLA ALFON – Ipinalalagay na pinakapangunahing manunulat na babae sa Ingles bago

magkadigma. Siya ang sumulat ng Magnificence at Gray Confetti.

ARTURO ROTOR – May-akda ng The Wound and the Scar na siyang kauna-unahang aklat na
nalimbag sa Philippine Book Guild.

*Basahin ang tulang “Ang Panday” ni Amado V. Hernandez

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 11

 ANG PANDAY
ni Amado V. Hernandez

Kaputol na bakal na galing sa bundok,

Sa dila ng apoy kanyang pinalambot;
Sa isang pandaya’y kanyang pinalambot,
At pinagkahugis sa nasa ng loob.

Walang anu-ano’y naging kagamitan,

Araro na pala ang bakal na yan;
Ang mga bukiri’y payapang binungkal,
Nang magtaniman na’y masayang tinamnan.

Ngunit isang araw ay nagkaroon ng gulo,

At ang buong bayan ay bulking sumubo;
Tanang mamamaya’y nagtago ng hukbo,
Pagkat may laban nang nag-aalimpuyo.

Ang lumang araro’y pinagbagang muli,

At saka pinanday nang nagdudumali;
Naging tabak naming tila humihingi,
Ng paghihiganti ng lahing sinawi.

Kaputol na bakal na kislap ma’y wala,

Ang kahalagahan ay di matangkala;
Ginawang araro, pambuhay ng madla
Ginawang sandata, panaggol ng bansa.

Pagmasdan ang panday na sa isang tabi,

Bakal na hindi man makapagmalaki;
Subalit sa kanyang kamay na marumi,
Nariyan ang buhay at pagsasarili.

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 12

.

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 13

LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 14
LIT 101: PHILIPPINE LITERATURE WITH VALUES Page 15