G.

Łukomski: Problem korytarza w stosunkach

hsozkult.de/publicationreview/id/reb-3321

Łukomski, Grzegorz

Wiadomo, że międzywojenne stosunki polsko-niemieckie nie były najlepsze. Niemcy

opłakiwali pruskie prowincje utracone na rzecz Polski, Polska próbowała się bronić przed
niemieckimi próbami rewizji. Jednym z modnych haseł w sporze politycznym między
dwoma sąsiadami był „korytarz” - był to część dawnej prowincji Prusy Zachodnie, która
weszła do Polski na mocy traktatu wersalskiego iz jednej strony oddzieliła Prusy
Wschodnie od reszta Niemiec, z drugiej strony, miała swobodny dostęp do Meer, czego
żądał prezydent USA Wilson w 1918 roku. Dla obu krajów o wysokim charakterze
symbolicznym obszar zamieszkany przez większość polsko-kaszubską i mniejszość
niemiecką został predestynowany jako jeden z „z góry określonych punktów
przełomowych” powojennego porządku.

Grzegorz Łukomski, dyrektor Archiwum Uniwersytetu Poznańskiego, rzuca teraz światło

na dyskusję polityczną, a zwłaszcza na propagandę dotyczącą „korytarza”. Czyniąc to, nie
wkracza na nowe terytorium w historiografii, ale przynajmniej historia „korytarza” nie
została jeszcze zadowalająco przedstawiona. Łukomski ogranicza się do wymiaru
dyplomacyjno-historycznego, a szkoda: tylko iluminacja sytuacji „na wsi”, czyli sytuacji
ludnościowej przed i po 1919/20 r. (Była duża emigracja Niemców), ale też sytuacja
gospodarcza i społeczna wyjaśniłaby niektóre argumenty propagandy. Tutaj autor mógł
czerpać z wielu ostatnich prac. [1]

Łukomski naświetla politykę „korytarza”, oceniając bardzo obszerną literaturę

współczesną, drukowane zbiory akt polityki zagranicznej krajów europejskich oraz
wybrane akta archiwów polskich i niemieckich. W pierwszym rozdziale opisuje polityczne
uwarunkowania powstania „korytarza”, w szczególności późniejsze wojny światowej
(powstanie wielkopolskie, wojna polsko-radziecka) oraz paryskie negocjacje pokojowe. Z
jednej strony niektóre czynniki są mocno przecenione, jak np. Niemieckie plany na
wschód, z drugiej strony fakt, że autorka nie bierze pod uwagę wielu centralnych prac
historiograficznych na ten temat, negatywnie wpływa na prezentację. [2]

Drugi rozdział opisuje „Propagandę korytarza w Republice Weimarskiej”. Przedstawiono

instytucje niemieckiej Ostforschung i -politik, niemiecki repertuar argumentacyjny oraz
polskie wysiłki obronne polityki i nauki, ale także rolę Wolnego Miasta Gdańska w
niemieckich działaniach rewizyjnych. Centralnym miejscem jest dyskusja nad różnymi

1/3
tezami, dlaczego „korytarz” powinien stać się niemiecki lub pozostać polskim. Na próżno
szuka się tu podstaw teoretycznych, czy to w kierunku badań stereotypowych, czy podejść
opartych na badaniach komunikacji. W tym rozdziale nie uwzględniono również ważnych
opracowań historycznych. [3]

Kolejny rozdział, obejmujący lata 1933–1939, jest podobnie skonstruowany, śledząc

dyplomatyczne uwikłania, niemieckie „argumenty” i polskie „kontrargumenty” oraz
ponownie zaniedbując liczne standardowe prace historiograficzne. [4] Niewiele więcej
można powiedzieć o czwartym rozdziale „Wymagania międzynarodowe i implikacje
problemu korytarza” niż to, że przedstawia on punkty widzenia dotyczące Francji,
Wielkiej Brytanii, USA i Włoch na podstawie skąpej literatury.

Kontekst interpretacyjny, w którym Łukomski osadza swoje śledztwo, jest wątpliwy. W

przedmowie, ale szczególnie dobitnie w posłowiu, przedstawia stosunki polsko-niemieckie
dwudziestolecia międzywojennego w sensie silnej nacjonalistycznej perspektywy
badanego okresu jako „kolejny etap tradycyjnej i konsekwentnej idei”. , co można
podsumować „zwięzłym, ale niezwykle znaczącym skrótem pojęciowym i ponurą praktyką
polityczną„ chęci na wschód ”” (s. 258). Tu znalazło swój wyraz „tysiącletnie złe
sąsiedztwo”, ale polska walka była „godna i często udana” (s. 261). Niemieccy autorzy i
politycy dwudziestolecia międzywojennego są wielokrotnie oskarżani o podstęp,
złośliwość (przewrotność) lub kłamstwo (s. 60), natomiast autorzy polscy przedstawili
„pogłębione opracowania naukowe” (s. 98). Ponadto bez namysłu przejmowane są
współczesne argumenty polskiej demokracji narodowej (np. S.80).

Podsumowując, niniejsza książka jest wyrazem nowej prawicowo-konserwatywnej

historiografii, która zyskuje w Polsce wpływ na falę eurosceptycyzmu (który jednak
przekonuje tylko mniejszość Polaków) i wpisuje się w tradycję mitologii narodowej -
upokorzony, ale Odważna Polska jest ofiarą zagraniczną, przeważnie niemiecką, ale także
dostrzegane są żydowskie machinacje (podświadomie Łukomski sugeruje również
antysemickie stereotypy, kiedy „demaskuje” żydowską tożsamość angielskiego polityka
zagranicznego - s. 30, także s. 35). Summa sumarum, praca Łukomskiego jest więc bardzo
problematyczna i tylko w niewielkim stopniu wzbogaca wiedzę o „korytarzu” i jego
politycznym tle.

Przypisy:
[1] Por. Wyłącznie w kwestii ludności niemieckiej: Marek Stażewski: Exodus: migracja
ludnosci niemieckiej z Pomorza do Rzeszy po I wojnie swiatowej [Exodus: Migracja
ludności niemieckiej z Pomorza do Rzeszy po I Świecie Wojna, Gdańsk 1998; Richard
Blanke: The Orphans of Versailles: The Germans in Western Poland 1918-1939, Lexington
1993.
[2]O wschodnich planach państwowych: Hagen Schulze: Wschodni plan państwowy, w:
Vierteljahreshefte für Zeitgeschichte 1970, H.2, S.123-163; o negocjacjach paryskich:
Anna M. Cienciala: Bitwa gdańska i korytarz polski na konferencji pokojowej w Paryżu
1919, w: Odbudowa Polski 1914-1923, red. v. Paul Latawski, Nowy Jork 1992, str. 71-94;
Alan Sharp: The Versailles Settlement. Peacemaking in Paris 1919, London 1991 i wiele
innych
[3]Do wyboru: Peter Fischer: dziennikarstwo niemieckie jako czynnik stosunków polsko-

2/3
niemieckich 1919-1939, Wiesbaden 1991; Jörg Hackmann: „Walka o Wisłę”. Die deutsche
Ostforschung w Gdańsku w latach 1919–1945, w: Zapiski Historyczne 58 (1993), H.1, s.
37–58; Christoph M. Kimmich: Wolne Miasto. Gdańsk i niemiecka polityka zagraniczna
1919-1939, New Haven 1968; Norbert Krekeler: Prawo do rewizji i tajna Ostpolitik
Republiki Weimarskiej: subsydiowanie mniejszości niemieckiej w Polsce 1919-1933,
Stuttgart 1973. - Ignoruje się również ważną literaturę współczesną, zwłaszcza
informacyjną antologię Dantzig et quelques Aspects duproblem germano-polonais , Paryż
1932 [= Centre Européen de la dotation Carnegie, Bulletins 1-5 / 1932].
[4]Zwłaszcza Anna M. Cienciala: Poland and the Western Powers 1938-1939. Studium
współzależności Europy Wschodniej i Zachodniej, Londyn 1968.

3/3