(2022) Ai đã đặt tên cho dòng sông

Chuyên trang ôn Văn Ngôi Nhà Văn Học
TÀI LIÊU KHOÁ HỌC BÌNH GIẢNG TÁC PHẨM TRỌNG TÂM 12 [2K5]
BÌNH GIẢNG VĂN HỌC: AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG
Thiên bút ký Ai đã đặt tên cho dòng sông như là món quà nhỏ thay
cho một chút lòng thành. Đây là bút ký dài nhất và tâm huyết nhất của
tôi về Huế. Tôi đã mang cả tâm huyết vẽ nên một dòng sông y như nó
vốn có. Dòng sông của văn hóa, lịch sử, huyền thoại... Đó là một thứ tài
sản tôi muốn gửi lại cho thế hệ mai sau với lời nhắn gửi: sông Hương
như một viên ngọc quý mà thiên nhiên đã ban tặng cho Huế. Hãy bảo vệ
vẻ đẹp ấy
1|Page
1
để nó trường tồn mãi mãi, đừng tham vọng tác động làm thay đổi nó
dù điều này không phải dễ... (Trích Tâm sự - Hoàng Phủ Ngọc
Tường)
Để hiểu thêm về tác giả và tác phẩm, các em có thể đọc những lời tâm
sự dƣới đây nhé.
“Ai đã đặt tên cho dòng sông” là một bút ký nổi tiếng của nhà văn Hoàng
Phủ Ngọc Tƣờng. Nguồn cảm hứng để ông viết nên tác phẩm này chính là
dòng sông Hƣơng thơ mộng chảy qua giữa lòng kinh thành Huế. Hãy nghe
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng tâm sự với ngƣời bạn văn Mai Văn Hoan về ngọn
nguồn xúc cảm cho bút ký thấm đẫm chất văn chƣơng này.
Cho đến khi trở thành nhà văn, tôi có lợi thế là một nhà báo trực tiếp tham
gia kháng chiến. Suốt trong thời gian tham gia kháng chiến, với nghề làm
báo, tôi đã đƣợc đi đây đi đó trên địa bàn hai tỉnh Thừa Thiên - Huế và
Quảng Trị, đƣợc tiếp xúc nhiều với những con ngƣời đã sống trong lòng
địch hoặc đã làm nên những chiến công. Suốt trong thời gian ấy, đế quốc
Mỹ đã tung ra một sức mạnh bạo liệt nhất, quyết đè bẹp dân tộc ta; và ta
cũng đối chọi lại bằng sức mạnh kiên quyết nhất để tồn tại. Tôi đã đƣợc
nghe, đƣợc thấy những sự việc, những thông tin đáng giá nhất về cuộc
chiến tranh Việt Nam. Nhƣ vậy, trong tôi đã hình thành đƣợc một thể loại
văn học gọi là bút ký. Bút ký là thể loại văn học đòi đƣợc tƣờng thuật lại
thực tế đã xảy ra và rất gần với hiện thực cuộc sống. Khi tôi quyết định
chọn thể ký để viết văn thì cũng là lúc thể loại văn học này đang bị “thất
2
2|Page
3
sủng”. Một số nhà phê bình có tên tuổi viết bài công kích thể loại văn học
này. Họ bảo rằng ký không “phục vụ kịp thời” so với những mẩu tin báo
chí hoặc những bài phóng sự ; cũng không giàu tính truyền cảm và tính
điển hình so với truyện ngắn, tiểu thuyết. Nói tóm lại, theo họ ký chỉ là
một loại “văn chƣơng thứ cấp”. Giữa lúc ấy bỗng xuất hiện tác phẩm Một
trận đánh của tác giả Nguyễn Sinh - Vũ Kỳ Lân làm xôn xao dƣ luận. Tác
giả đã mạnh dạn thuật lại một trận đánh thất bại của quân ta - điều mà
trƣớc đây không ai nói đến. Nhƣng chính từ thất bại mà họ đúc rút đƣợc
kinh nghiệm và cuối cùng họ đã chiến thắng. Tác phẩm này đã phần nào
giải tỏa cho tôi: Phải viết theo cảm xúc chân thực của mình, không nên viết
theo “mệnh lệnh”. Từ đó tôi lựa chọn một cách viết bút ký riêng. Sau một
vài phác thảo, có thể xem bút ký Nhƣ con sông từ nguồn ra biển là thành
công bƣớc đầu của tôi và gắn chặt tôi với thể loại văn học này.
Về thiên bút ký “Ai đã đặt tên cho dòng sông” đƣợc tuyển chọn vào
chƣơng trình Ngữ văn THPT, trong việc đi lại hằng ngày, tôi có dịp tiếp
xúc với sông Hƣơng và thấy tận mắt những biến ảo trên từng đoạn của nó.
Tất cả có thể vẽ thành một dòng sông nguyên vẹn nếu nhƣ chắp nối từng
đoạn ấy với nhau. Trƣớc năm 1975, có một lần tôi đứng nhìn sông Hƣơng
trên cầu Trƣờng Tiền. Mặt sông Hƣơng bằng phẳng, toả rộng ra và trôi vào
bóng tối; có đôi chỗ phập phồng trong làn gió nhẹ nhƣ một tà áo lụa và cứ
trùng trình nhƣ tâm trạng đi không đành trong tình yêu của con sông đối
với kinh thành. Tất cả vẻ đẹp ấy cứ vang lên trong tâm hồn tôi thành một
nốt nhạc của tình khúc... Tôi chợt nảy ra một ý định tái hiện cái
3|Page
4
khoảnh khắc kỳ ảo ấy của sông Hƣơng. Đó là một lời hứa với dòng sông
mà chừng nào chƣa thực hiện đƣợc thì lòng tôi vẫn băn khoăn, day dứt
khôn nguôi.
Tôi có một chị bạn (Việt kiều ở Thụy Sĩ) mua một ngôi nhà ở gần Văn
Thánh để chuẩn bị về quê. Chị có tổ chức một đêm nhạc Cung Trầm
Tƣởng. Ngƣời đến dự phần lớn là những trí thức Huế. Chị C. H. có giọng
hát véo von, lanh lảnh, cuốn hút ngƣời nghe. Giọng hát của chị ngân vang
trên nền đá cẩm thạch của sự im lặng... Ngoài vƣờn, ánh trăng lọt qua
những cành lá, khiến cho bóng đêm có vẻ nhƣ chia thành nhiều tầng, nhiều
mảng... Con đƣờng nhỏ, những cây dừa cao dọc bờ nƣớc, cồn đất hoang xa
xa... tất cả đã khiến cho con sông Hƣơng dƣờng nhƣ mang nhiều ý tứ khác
nhau. Bỗng nhiên từ đâu vang lại một tiếng động khẽ nhƣng rất rõ ràng
nhƣ một tiếng thở dài. Tôi cảm thấy nhƣ có một vị khách không mời, đang
nép mình trong bóng tối, dƣới mái hiên sau. Ngƣời khách ấy tôi nghĩ chẳng
phải là ai khác mà chính là sông Hƣơng. Vâng, sông Hƣơng đã trải qua cả
ngàn đêm âm nhạc từ những du thuyền trên sông của giới quý tộc xƣa đến
những đêm nhạc thính phòng nhƣ ở căn nhà mới của chị C.H hiện tại...
Sông Hƣơng đã nghe thấy, đã lƣu giữ những cảnh ấy, những tình ấy...
Sông Hƣơng mang trong dòng chảy lững lờ một nét tâm sự của nghìn năm.
Sáng ngủ dậy, qua cửa kính phòng khách, tôi thấy sông Hƣơng là một
dòng bình yên, thanh thản và vô tận nhƣ một nét vĩnh hằng. Nhớ lại những
điều đã xảy ra trong đêm hôm qua, tôi thầm nghĩ: Xin cảm ơn ngƣời
4|Page
5
đã đem cuộc đời mình dệt thành tâm hồn của tôi. Cảm ơn sông Hƣơng!
Tôi sẽ vẽ chân dung ngƣời trong một nét ký họa.
Thiên bút ký Ai đã đặt tên cho dòng sông nhƣ là món quà nhỏ thay cho
một chút lòng thành. Đây là bút ký dài nhất và tâm huyết nhất của tôi về
Huế. Tôi đã mang cả tâm huyết vẽ nên một dòng sông y nhƣ nó vốn có.
Dòng sông của văn hóa, lịch sử, huyền thoại... Đó là một thứ tài sản tôi
muốn gửi lại cho thế hệ mai sau với lời nhắn gửi: sông Hƣơng nhƣ một
viên ngọc quý mà thiên nhiên đã ban tặng cho Huế. Hãy bảo vệ vẻ đẹp
ấy để nó trƣờng tồn mãi mãi, đừng tham vọng tác động làm thay đổi nó
dù điều này không phải dễ...
(baodaklak.vn)
CHƢƠNG 1. TÌM HIỂU CHUNG VỀ TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM
1. Tìm hiểu về tác giả.
- Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng sinh năm 1937 tại thành phố Huế, quê gốc ở
Quảng Trị.
- Ông tham gia hoạt động văn nghệ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ
cứu nƣớc, ông là một trí thức yêu nƣớc, có vốn hiểu biết sâu rộng.
+ Phong cách sáng tác.
- Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng là một trong những nhà văn chuyên viết về bút
kí và là nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại. Nét đặc sắc
5|Page
6
trong sáng tác của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và
trữ tình, giữa nghị luận sắc bén và suy tƣ đa chiều đƣợc tổng hợp từ vốn
kiến thức sâu rộng về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí,… Tất cả thể hiện
qua lối hành văn hƣớng nội súc tích, mê đắm và tài hoa.
- Ông dành hơn nửa đời ngƣời gắn bó với vùng đất trầm mặc Huế, nhà
văn xem cố đô nhƣ cả bầu trời, Huế là nguồn cội, là máu thịt, là nỗi
nhung nhớ mà nhà văn mang theo rất sâu đậm vào những trang văn. Ông
nói rằng chính sông Hƣơng đã nuôi mạch máu văn chƣơng trong con
ngƣời ông, giúp những mạch máu lan tỏa và sống mãi cho đến hôm nay.
- Ông là một nhà văn chuyên viết về bút kí nổi tiếng và còn là một nhà
thơ. Ngoài “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, tác giả còn sáng tác rất nhiều
những tác phẩm bút kí và những tác phẩm của ông đều có dấu ấn của
sông Hƣơng thơ mộng.
2. Tìm hiểu về tác phẩm
+ Hoàn cảnh sáng tác
- Tác phẩm là bài bút kí xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng viết tại
Huế vào năm 1981, in trong tập sách cùng tên vào năm 1986. Ban đầu,
tác phẩm giả đặt tên là “Hƣơng ơi, e phải mày chăng?”. Bài bút kí gồm
có ba phần, miêu tả vẻ đẹp của sông Hƣơng từ nhiều góc độ nhƣ thiên
nhiên, văn hóa, lịch sử và nghệ thuật.
- Đoạn trích trong sgk nằm ở phần thứ nhất của tác phẩm.
6|Page
7
+ Bố cục: đoạn trích có thể chia làm 3 phần:
- Phần 1. Từ đầu đến “dƣới chân núi Kim Phụng”: Sông Hƣơng ở
thƣợng nguồn.
- Phần 2. Tiếp đến “quê hƣơng xứ sở”: Sông Hƣơng nhìn trong mối quan
hệ với kinh thành Huế.
- Phần 3. Phần còn lại: Sông Hƣơng trong mối quan hệ với lịch sử dân
tộc, Sông Hƣơng với cuộc đời và thi ca.
+ Tìm hiểu về thể bút kí:
- Bút kí là ghi lại những con ngƣời thực và sự việc mà nhà văn đã tìm
hiểu, nghiên cứu cùng với những cảm nghĩ của mình nhằm thể hiện
một tƣ tƣởng nào đó. Giá trị hang đầu của bút kí là giá trị nhận thức.
+ Ý nghĩa nhan đề tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
+ Thông tin về Sông Hƣơng
- Sông Hƣơng bắt nguồn từ dãy núi Trƣờng Sơn, đƣợc hợp thành từ hai
con sông Tả Trạch (dài khoảng 67 km) và Hữu Trạch (dài khoảng 60km),
sông Hƣơng nhƣ một dải lụa mềm mại, dài miên man, uốn lƣợn chảy qua
bao cảnh đẹp xứ Kinh kỳ mộng mơ, từ khu vƣờn Vĩ Dạ với những thảm cỏ
xanh tƣơi, qua ngôi chùa Thiên Mụ cổ kính văng vẳng tiếng chuông ngân
nga, rồi rẽ vào sông Bạch Yến để lãng đãng phiêu du cùng mây gió.
- Trƣớc khi hợp vào thành sông Hƣơng, hai nguồn Tả Trạch và Hữu Trạch
của nó đã chảy qua những cánh rừng bát ngát, ở hai bên bờ dòng sông, có
7|Page
8
những cánh hoa thạch xƣơng bồ thơm ngát đã thấm đƣợm vào dòng nƣớc
trong xanh của sông Hƣơng, uốn lƣợn qua thành phố Huế, mang theo cả
hƣơng thơm của nó, vì vậy, con sông mới đƣợc đặt tên là sông Hƣơng.
CHƢƠNG 2. PHÂN TÍCH TÁC PHẨM
1. Sông Hương dưới góc nhìn địa lí.
a. Sông Hƣơng ở thƣợng nguồn
Với câu hỏi gợi tìm “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, bằng bƣớc chân rong
ruổi, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã tìm về cội nguồn dòng chảy của Hƣơng
giang.
- Ở thƣợng nguồn, sông Hƣơng mang vẻ đẹp hùng vĩ trữ tình. Chẳng phải
ngẫu nhiên khi ngƣời ta gọi sông Hƣơng là bản trƣờng ca của rừng già. Ở
nơi khơi nguồn của dòng chảy, gắn liền với đại ngàn Trƣờng Sơn hùng vĩ,
con sông toát lên vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, vừa hùng tráng, vừa
trữ tình nhƣ bản trƣờng ca bất tận về thiên nhiên: “rầm rộ giữa những
bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy nhƣ
những cơn lốc vào đáy vực bí ẩn và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và
say đắm giữa những rặng dài chói lọi của hoa đỗ quyên rừng.”
- Đến giữa lòng Trƣờng Sơn, sông Hƣơng nhƣ một “cô gái Di-gan phóng
khoángvà man dại.” Đây là một liên tƣởng thú vị và độc đáo. Với hình
ảnh so sánh này, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã khắc vào tâm trí ngƣời đọc
8|Page
9
một ấn tƣợng mạnh mẽ về vẻ đẹp hoang dại nhƣng cũng rất tình tứ của
con sông. Biện pháp nhân hóa đƣợc sử dụng khiến con sông hiện lên
nhƣ một con ngƣời có cá tính, có tâm hồn: “rừng già đã hun đúc cho nó
một bản lĩnh hoang dại, một tâm hồn tự do và trong sáng.”
- Ra khỏi rừng, sông Hƣơng trở thành “ngƣời mẹ phù sa của một vùng
văn hóa xứ sở”. Không chỉ giúp ngƣời đọc có thêm một góc nhìn, một
sự hiểu biết vẻ đẹp hùng vĩ, man dại đầy chất thơ của sông Hƣơng,
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng còn muốn đem đến một cái nhìn sâu sắc hơn,
muốn “ghi công” sông Hƣơng nhƣ một đấng sáng tạo đã góp phần tạo
nên, gìn giữ và bảo tồn văn hóa của một vùng thiên nhiên, xứ sở.
Sông Hƣơng chính là khởi nguồn, sự bắt đầu của một không gian văn hóa
– văn hóa Huế.
b. Sông Hương ở ngoại vi thành phố.
Trong cảm nghĩ của nhà văn, sông Hƣơng giống nhƣ “ngƣời đẹp ngủ mơ
màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại, đƣợc ngƣời tình mong đợi
đến đánh thức. Từ đây thủy trình của sông Hƣơng khi nó bắt đầu về xuôi
tựa “một cuộc tìm kiếm có ý thức” tình nhân đích thực của ngƣời con gái
đẹp trong một câu chuyện tình yêu lãng mạn nhuốm màu cổ tích. Sông
Hƣơng lúc này mang một dáng vóc mới, một sức sống mới đầy khát khao
và lãng mạn: “Sông Hƣơng đã chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữ
những khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đƣờng cong thật mềm.
9|Page
10
- Hành trình đến với “ngƣời tình mong đợi” của “ngƣời gái đẹp” khá gian
truân và nhiều thử thách, khiến nó phải vƣợt qua một loạt các chƣớng
ngại vật: Hòn Chén, Ngọc Trản, Nguyệt Biều...nhƣng chính trong quá
trình ấy nó lại có cơ hội phô khoe tất cả vẻ đẹp của mình - vẻ đẹp gợi
cảm với những đƣờng cong tuyệt mĩ của ngƣời con gái đẹp, ra đi từ cánh
đồng Châu Hóa đầy hoa dại.
- Có thể thấy bằng một lối hành văn uyển chuyển, ngôn ngữ đa dạng và
giàu hình ảnh, HPNT đã diễn tả một cách sinh động và hấp dẫn từng bƣớc
đi của sông Hƣơng. Dƣờng nhƣ nhà văn đã vẽ lên bằng chất liệu ngôn từ
cái dáng điệu yêu kiều và rất tạo hình của sông Hƣơng khi nó ở ngoại vi
thành phố Huế. Tác giả không chỉ tái hiện một cách chân thực dòng chảy
tự nhiên trên bản đồ địa lí của dòng sông mà quan trọng hơn là biến cái
thủy trình ấy thành hành trình của một ngƣời con gái đẹp duyên dáng và
tình tứ. Đó cũng là cảm nhận riêng, độc đáo và đầy thi vị của Hoàng Phủ
Ngọc Tƣờng về Hƣơng giang trƣớc khi nó chảy vào lòng thành phố thân
yêu.
- Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng còn thấy ở dòng sông này một vẻ đẹp khác, vẻ
đẹp ấy sâu lắng và cũng bí ẩn hơn. Đó là vẻ đẹp trầm mặc “nhƣ triết lí”,
“nhƣ cổ thi” của sông Hƣơng. Đi giữa thiên nhiên, sông Hƣơng cũng
chuyển mình ngày đêm bên những lăng tẩm, thành quách của vua chúa
thời Nguyễn. Con sông hiền hòa ở ngoại vi thành phố Huế nhƣ đang nép
mình bên “những giấc ngủ nghìn năm của vua chúa đƣợc phong kín
trong lòng những rừng thông u tịch”.
10 | P a g e
11
c. Sông Hương khi chảy qua thành phố Huế.
Nhƣ đã tìm thấy chính mình khi gặp thành phố thân yêu, sông Hƣơng
vui tƣơi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim
Long, kéo một nét thảng thực yên tâm theo hƣớng Tây Nam - Đông
Bắc” rồi uốn một cánh cung rất nhẹ tới Cồn Hến khiến dòng sông mềm
hẳn đi nhƣ một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu. Nằm ngay giữa
lòng thành phố yêu quý của mình, sông Hƣơng cũng giống nhƣ sông
Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét, nhƣng trong cách biểu đạt
tài hoa của tác giả, sông Hƣơng đƣợc cảm nhận dƣới nhiều góc độ.
- Nhìn bằng con mắt của hội họa, sông Hƣơng và những chi lƣu của nó
tạo nên những đƣờng nét thật tinh tế, làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô.
Đó là hình ảnh chiếc cầu trắng bắc qua dòng sông “in ngần trên nền trời
nhỏ nhắn nhƣ những vành trăng non”. Hai bên bờ sông và những chi lƣu
của nó xum xuê những bóng cây cổ thụ “tỏa vầng lá u sầm xuống những
xóm thuyền xúm xít.” Điều này khiến cho Huế mang một vẻ đẹp riêng
mà không một thành phố hiện đại nào có đƣợc.
- Qua cảm nhận dƣới góc độ âm nhạc, sông Hƣơng chính là điệu slow
tình cảm dành riêng cho Huế, rất chậm rãi, sâu lắng, trữ tình. HPNT đã
thật tinh tế khi nhận ra cái đặc trƣng của Hƣơng giang. So với các dòng
sông khác ở VN và trên thế giới, lƣu tốc sông Hƣơng có phần chậm rãi.
+ Nhà văn lí giải từ đặc điểm địa lí “những chi lƣu ấy cùng hai hòn đảo
nhỏ trên sông đã làm giảm hẳn lƣu tốc của dòng nƣớc khiến cho sông
11 | P a g e
12
Hƣơng khi chảy qua thành phố Huế đã trôi chậm, thật chậm, cơ hồ chỉ là
mặt hồ yên tĩnh.”
+ Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng còn mang đến một kiến giải khác hết sức thi
vị và độc đáo về lƣu tốc của dòng sông mà ông yêu quý. Đó là cách lí
giải bằng trái tim: sông Hƣơng chảy chậm, điệu nhảy lững lờ vì nó quá
yêu thành phố của mình, nó muốn đƣợc nhìn ngắm nhiều hơn nữa thành
phố thân thƣơng trƣớc khi phải rời xa.
-Từ góc nhìn văn hóa, tác giả gọi sông Hƣơng là “ngƣời tài nữ đánh đàn
lúc đêm khuya”, rồi thì dẫn ra câu chuyện về ngƣời nghệ nhân già chơi
đàn hết nửa thế kỉ... Tất cả đó là sự khẳng định mối quan hệ không thể
tách rời giữa sông Hƣơng và nền âm nhạc cổ điển Huế. Đây chính là văn
hóa Huế nói chung và vẻ đẹp sông Hƣơng nói riêng, vẻ đẹp hiếm thấy ở
bất kì dòng sông nào ở trong nƣớc cũng nhƣ trên thế giới.
- Với cái nhìn đắm say của một trái tim đa tình, sông Hƣơng là một
ngƣời tình dịu dàng và chung thủy.
d. Khi rời khỏi kinh thành Huế.
- Sông Hƣơng chếch hƣớng chính Bắc. Tuy nhiên do đặc điểm địa lí của
nƣớc ta, thủy trình của dòng sông đã thay đổi, nó chuyển dòng sang
hƣớng Đông và nhƣ vậy sẽ phải đi qua một góc của thành phố Huế, ở thị
trấn Bao Vinh xƣa cổ. Đó là đặc điểm địa lí tự nhiên của dòng sông.
+ Nhƣng trong con mắt của ngƣời nghệ sĩ, khúc ngoặt ấy là biểu hiện của
12 | P a g e
13
hút vấn vƣơng, thậm chí có chút “lẳng lơ kín đáo” của ngƣời tình thủy
chung, chí tình. Nhà văn hình dung sông Hƣơng nhƣ nàng Kiều trở về tìm
Kim Trọng để trao lời thề trƣớc khi đi xa. Một phát hiện thực độc đáo, thú
vị và đậm màu sắc văn chƣơng. Hƣơng giang vốn ddpj nay càng đẹp hơn,
trọn vẹn hơn, một vẻ đẹp hài hòa giữa hình dáng bên ngoài và phần tâm
hồn sâu thẳm bên trong.
Nhận xét: Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã tiếp cận và miêu tả dòng sông từ
nhiều không gian, thời gian khác nhau. Ở mỗi góc độ, nhà văn đều thể
hiện một cảm nghĩ và khá mới mẻ về con sông đã trở thành biểu tƣợng
của Huế. Ở trong đó ta thấy bàng bạc một tình cảm yêu mến, gắn bó tha
thiết, một niềm tự hào và thái độ trân trọng, gìn giữ của nhà văn đối với
những vẻ đẹp thiên nhiên và đậm màu sắc văn hóa của dòng sông quê
hƣơng.
Phân tích chi tiết

Tôi vẫn cho rằng, những nhà văn thực sự có phong cách đều mang trong
tâm hồn một “chất nam châm” riêng để hút lấy những gì thích hợp với nó.
“Những gì” ấy, tôi gọi là “vùng thẩm mỹ” của mỗi cây bút. Huế và dòng
sông Hƣơng là vùng thẩm mỹ của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng, là quê hƣơng
văn học đích thực của ông. Ông viết về đối tƣợng này bằng một trái tim
say đắm, một vốn liếng ngôn từ tinh luyện và một kho tri thức phong phú
13 | P a g e
14
để tạo nên những trang văn vừa đẹp, vừa sang, vừa lấp lánh trí tuệ, vừa
chan chứa ân tình.
Sông Hƣơng là đối tƣợng để bộc lộ tâm tình, là khách thể của trang viết
trong sự thể hiện cái tôi của nhà văn. Sông Hƣơng chính là đối tƣợng để
khảo cứu làm nên vẻ đẹp của xứ Huế. Chính vì vậy, sông Hƣơng đã đƣợc
nhìn nhận dƣới nhiều góc độ khác nhau, từ góc độ địa lý đến lịch sử và qua
góc nhìn văn hóa, thơ ca. Ở góc độ địa lý, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng tìm
hiểu trực tiếp sông Hƣơng ở thƣợng nguồn để phát hiện nhiều vẻ đẹp khác
nhau của dòng sông. Đây là dòng sông có mối quan hệ mật thiết với dãy
Trƣờng Sơn. Với câu hỏi gợi tìm “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, bằng
bƣớc chân rong ruổi, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã tìm về cội nguồn dòng
chảy của Hƣơng giang. Ở thƣợng nguồn, sông Hƣơng mang vẻ đẹp hùng vĩ
trữ tình. Chẳng phải ngẫu nhiên khi ngƣời ta gọi sông Hƣơng là “bản
trƣờng ca của rừng già”. Ở nơi khơi nguồn của dòng chảy, gắn liền với đại
ngàn Trƣờng Sơn hùng vĩ, con sông toát lên vẻ đẹp của một sức sống mãnh
liệt, vừa hùng tráng, vừa trữ tình nhƣ bản trƣờng ca bất tận về thiên nhiên:
“rầm rộ giữa những bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác,
cuộn xoáy nhƣ những cơn lốc vào đáy vực bí ẩn và cũng có lúc nó trở nên
dịu dàng và say đắm giữa những rặng dài chói lọi của hoa đỗ quyên rừng.”
Sắc đỏ “chói lọi” ấy của loài đỗ quyên càng làm nổi bật lên cái dáng điệu
rộn rã, bừng bừng khí thế của một dòng sông giữa lòng Trƣờng Sơn hoang
dã và bí ẩn, tựa nhƣ tuổi trẻ son sắt của những chàng trai, những cô gái
đang thỏa sức vẫy vùng giữa biển trời thanh xuân nồng nhiệt,
14 | P a g e
15
sống động. Cuối cùng, cái vẻ hùng tráng và nét dịu dàng, đắm say, trữ
tình của dòng sông đã dung hợp, bổ khuyết cho nhau để tạo nên một
Hƣơng giang kỳ vĩ, cá tính và gây ấn tƣợng mạnh mẽ với ngƣời đọc.
Nhƣng bấy nhiêu đấy vẫn chƣa đủ để làm nổi bật hẳn cái cá tính của
dòng Hƣơng giang giữa muôn vàn các dòng sông của nhiều tác giả khác,
ví nhƣ so sánh với Nguyễn Tuân nhà văn cũng có một dòng sông Đà
hung bạo, mãnh liệt kết hợp với vẻ trữ tình thi vị đầy đặc sắc. Thế nên
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã chọn cách nhân hóa sông Hƣơng, khoác lên
cho nó một tính cách thật đặc biệt bằng dáng vẻ của một ngƣời con gái
Di-gan “phóng khoáng và hoang dại” thật quyến rũ, bí ẩn, cùng với “bản
lĩnh gan dạ tâm hồn tự do và trong sáng”. Đến giữa lòng Trƣờng Sơn,
sông Hƣơng nhƣ một “cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.” Đây là
một liên tƣởng thú vị và độc đáo.
Với hình ảnh so sánh này Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã khắc vào tâm trí
ngƣời đọc một ấn tƣợng mạnh mẽ về vẻ đẹp hoang dại nhƣng cũng rất tình
tứ của con sông. Biện pháp nhân hóa đƣợc sử dụng khiến con sông hiện
lên nhƣ một con ngƣời có cá tính, có tâm hồn: “rừng già đã hun đúc cho nó
một bản lĩnh hoang dại, một tâm hồn tự do và trong sáng.” Nhà văn đã sử
dụng hàng loạt động từ, tính từ gây ấn tƣợng mạnh: “rầm rộ”, “mãnh liệt”,
“cuộn xoáy”, “dịu dàng”, “say đắm”, “gan dạ”, “tự do” để diễn tả từng
trạng thái thay đổi của dòng sông. Tác giả còn sử dụng lối so sánh táo bạo,
đặc biệt đầy hình ảnh: Sông là “bản trƣờng ca của rừng già”, là “cô gái Di-
gan”, là “ngƣời mẹ phù sa”. Tác giả đã nhân hóa sông trong
15 | P a g e
16
liên tƣởng với một cô gái, đây là liên tƣởng kín đáo, ấn tƣợng làm cho
gƣơng mặt sông Hƣơng đƣợc nắm bắt ở chiều sâu và ở nhiều phƣơng diện
khác nhau. Ra khỏi rừng, sông Hƣơng trở thành “ngƣời mẹ phù sa của một
vùng văn hóa xứ sở”. Dòng sông đã hoàn toàn rũ bỏ cái cá tính mạnh mẽ,
hoang dại để trở mình biến thành một ngƣời phụ nữ dịu dàng, một ngƣời
mẹ bao dung, ngàn đời nuôi dƣỡng những đứa con trong Huế bằng dòng
sữa phù sa ngọt ngào, bằng hƣơng thơm thân thuộc, bằng vẻ đẹp “dịu dàng
và trí tuệ”. Nhắc nhở con ngƣời nhớ lại sự hy sinh to lớn của bà mẹ Hƣơng
giang ngàn đời đã dang rộng vòng tay ôm ấp, hy sinh, trải qua
biết bao nhiêu thế hệ thăng trầm nuôi lớn đứa con cố đô bằng tất cả tấm
lòng yêu thƣơng, mong đợi. Có thể nói rằng với sự liên tƣởng này
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng không chỉ biến sông Hƣơng thành một thực thể
có linh hồn có xúc cảm, giúp bạn đọc có thêm một góc nhìn, một sự hiểu
biết vẻ đẹp hùng vĩ, man dại, đầy chất thơ của sông Hƣơng mà còn đặc
biệt nhấn mạnh làm nổi bật mối quan hệ diệu kỳ, gắn bó sâu sắc của
dòng sông với mảnh đất cố đô bao đời nay, góp phần tạo nên, gìn giữ và
bảo tồn văn hóa của một vùng thiên nhiên, xứ sở. Điều đó cũng phần
nào thể hiện đƣợc tấm lòng gắn bó của nhà văn với quê hƣơng, gắn bó
với dòng sông có nhiều nét cá tính độc đáo này.
Khái quát : Nhƣ vậy, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã tiếp cận và miêu tả dòng
sông từ nhiều không gian, thời gian khác nhau. Ở mỗi góc độ, nhà văn đều
thể hiện một cảm nghĩ và khá mới mẻ về con sông đã trở thành biểu tƣợng
của Huế. Ở trong đó ta thấy bàng bạc một tình cảm yêu mến, gắn
16 | P a g e
17
bó tha thiết, một niềm tự hào và thái độ trân trọng, gìn giữ của nhà văn
đối với những vẻ đẹp thiên nhiên và đậm màu sắc văn hóa của dòng
sông quê hƣơng.
2. Dòng sông của âm nhạc, lịch sử, thi ca và cuộc đời
a. Vẻ đẹp của dòng sông qua góc nhìn âm nhạc
Khi sông Hƣơng chảy lặng lờ qua thành phố Huế, nhà văn đã có một
phát hiện vô cùng thú vị: “ Sông Hƣơng là ngƣời tài nữ đánh đàn lúc
đêm khuya”. Đây quả thựclà một sự so sánh vô cùng bất ngờ và độc đáo.
- Với sự hiểu biết của mình, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã huy động vốn
kiến thức và vốn ngôn từ sâu rộng để đƣa vẻ đẹp của sông Hƣơng gắn
liền với âm nhạc. Âm nhạc cổ điển, âm nhạc dân gian Huế đều đƣợc
hình thành từ mặt nƣớc dòng Hƣơng.
- Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã rất tinh tế khi dẫn ra câu chuyện về ngƣời
nghệ sĩ già chơi đàn hơn nửa thế kỷ, một buổi tối khi nghe con gái đọc
Kiều: “Trong nhƣ tiếng hạc bay qua/ Đục nhƣ tiếng suối mới xa nửa vời”
đã nhổm dậy vỗ đùi chỉ vào trang sách Nguyễn Du mà thốt lên đó chính là
“Tứ đại cảnh”. Câu chuyện trên có ý nghĩa khẳng định về mối quan hệ
mật thiết giữa sông Hƣơng và nền âm nhạc Huế. Cảm nhận của Nguyễn
Du về điệu “Tứ đại cảnh” của ngƣời Huế đã hiện diện trên những trang
viết của đại thi hào Nguyễn Du khi miêu tả về tiếng đàn của Kiều. Chính
sông Hƣơng là nơi khởi nguồn cho những làn điệu dân ca Nam ai, Nam
17 | P a g e
18
bình, những điệu mái hò mãi đẩy, lời ca Huế luôn đồng hành và sóng
sánh cùng với dòng nƣớc Hƣơng Giang.
b. Sông Hương – Dòng sông của sử thi viết giữa màu lá cỏ xanh biếc.
Dòng sông Hƣơng dƣới góc nhìn lịch sử bây giờ không còn là cô gá Digan
phóng khoáng và man dại, cũng không phải thiếu nữ ngủ mơ màng giữa
cánh đầu Châu Hóa mà bây giờ, ngƣời tình của đất Huế đang mang trong
mình một màu lịch sử - đang trở thành một chứng nhân trƣớc biết bao biến
thiên của lịch sử thiêng liêng. Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng viết trong ký của
mình: “ Sông Hƣơng là vậy, là dòng sông của thời gian ngân vang , của sử
thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc...” Những trang văn của ngƣời nghệ sĩ gợi
lại cho ngƣời đọc biết bao quá khứ lịch sử hào hùng của dân tộc ta, nhấn
mạnh sự hòa quyện giữa chất hùng tráng và trữ tình. Với ngƣời Huế, với
những ngƣời yêu sông Hƣơng, dòng sông này không những là một bản
hùng ca, một bản trƣờng ca mà còn là một bản tình ca giữa đời thƣờng.
Trong những trang viết của mình, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã nhìn thấy từ
dòng sông những dấu tích lịch sử, từng nhánh rẽ của dòng sông cho đến cả
những cây đa, cây cổ thụ bên dòng sông cũng hàm ẩn một phần lịch sử.
Nhà văn đã tiến hành một “cuộc quay ngƣợc thời gian” ngoạn mục để trở
về quá khứ, khẳng định vai trò của sông Hƣơng trong lịch sử dân tộc.
- Với một đất nƣớc có bề dày lịch sử nhƣ Việt Nam, kể từ thời vua
Hùng, sông Hƣơng đã là dòng sông biên thùy xa xôi.
18 | P a g e
19
- Bƣớc sang thời trung đại, với tên gọi khác là Linh Giang nó đã cùng
với nhân dân Huế “oanh oanh liệt liệt” bảo vệ phần biên giới phía Nam
của Tổ quốc Đại Việt. Sông Hƣơng gắn liền với những chiến công của
ngƣời anh hùng áo vải Quang Trung – Nguyễn Huệ.
- Trải qua những cuộc chiến tàn khốc và đẫm máu của những cuộc khởi
nghĩa thế kỷ XIX, sông Hƣơng gắn liền với cuộc cách mạng tháng Tám
với những chiến công vang dội, rung chuyển. Đặc biệt là trong cuộc tổng
tiến công Mậu Thân 1968, sông Hƣơng cũng nhƣ kinh thành Huế cùng với
những ngƣời dân Huế đã chứng kiến sự tàn phá khủng khiếp của đế quốc
Mỹ. Sông Hƣơng cùng với những ngƣời dân xứ Huế đã chiến đấu một
cách kiên cƣờng, bất khuất và dũng cảm để chống lại kẻ thù. Không phải
ngẫu nhiên mà một hội nghị tổng kết chiến tranh đồng chí đại tƣớng đã
phát biểu: “Lịch sử Đảng đã ghi bằng nét son tên thành phố Huế, thành
phố tuy nhỏ nhƣng đã cống hiến rất xứng đáng cho Tổ Quốc”.
Cùng với rất nhiều những dòng sông trên đất nƣớc Việt Nam nhƣ sông
Bến Hải, sông Gianh, sông Đà, sông Bạch Đằng,... sông Hƣơng đã trở
thành dòng sông của lịch sử mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi lại
những tháng năm chiến đấu kiên cƣờng của nhân dân ta. Bên cạnh sự
mềm mại, dịu dàng, vẻ đẹp của sông Hƣơng còn đƣợc nhìn nhận ở
những khía cạnh khác nhau đặc biệt là khía cạnh lịch sử.
c. Sông Hương – Dòng sông của thi ca
19 | P a g e
20
- Không bao giờ tự lặp lại chính mình Sông Hƣơng dƣới góc nhìn thi ca
là một dòng sông không bao giờ tự lặp lại chính mình, cũng không bao
giờ lặp lại trong mỗi góc nhìn của ngƣời nghệ sĩ. Với cách viết trích dẫn,
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã làm sống dậy trong lòng những ngƣời đọc
biết bao vần thơ hay về Huế, về dòng Hƣơng
- Qua thơ của Tản Đà: “Dòng sông trắng, lá cây xanh”, đó là sự tƣơng
giao, sự đồng điệu của những tâm hồn ngƣời nghệ sĩ. Đó là nét chấm
phá tiêu biểu của nhà văn trong tác phẩm của mình.
- Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã phát hiện vẻ đẹp của một sức mạnh phục
sinh trong tâm hồn nhờ cuộc sống mới, nhờ thời đại mới, con ngƣời mới,
cách mạng đã gột rửa, thanh tẩy mọi nhuốc nhơ, nhục nhã ê chề của đời
ca nữ, kỹ nữ trên sông Hƣơng:
“Răng không cô gái trên sông
Ngày mai cô sẽ từ trong tới ngoài
Thơm nhƣ hƣơng nhụy hoa lài
Sạch nhƣ nƣớc suối ban mai giữa rừng”
- Thi đàn Việt Nam cũng đã ghi nhận biết bao nhiêu tao nhân, mặc
khách buông lòng mình về dòng Hƣơng. Trong thơ Hàn Mặc Tử, cũng
đã từng gây cho bạn đọc những bồi hồi và ám ảnh:
“Thuyền ai đậu bến sông trăng đó

20 | P a g e
21
Có chở trăng về kịp tối nay”
- Nhà thơ Thu Bồn cũng đã từng viết trong tác phẩm của mình:
“Con sông dùng dằng con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”
Hƣơng Giang cứ tự tình, lặng lờ mà đem trong mình chất thơ đầy ăm ắp
nhƣ thế. Ký của Hoàng Phủ cứ thôi thúc con ngƣời ta phải đến Huế một
lần, thôi thúc con ngƣời ta tìm đến những tứ thơ về dòng Hƣơng, dòng
Huế...
d. Dòng sông của cuộc đời
Trở về với cuộc sống đời thƣờng, sông Hƣơng mang một vẻ đẹp dịu hiền
và khiêm nhƣờng nhƣ thế. Điều làm nên vẻ đẹp đáng trọng của con sông
chính là biết lắng nghe lời kêu gọi của Tổ quốc và hy sinh thân mình cho
Tổ quốc. Khi trở về với cuộc sống bình thƣờng, sông Hƣơng dịu hiền hệt
nhƣ ngƣời con gái Huế. Những đổi thay bất ngờ của sông Hƣơng mang
dáng dấp của đất nƣớc Việt Nam, con ngƣời Việt Nam suốt mấy nghìn
năm qua. Những biến thiên của cuộc đời suốt mấy ngàn năm lịch sử cho
thấy sự thích ứng của con ngƣời Việt Nam là vô hạn, sức mạnh của con
ngƣời Việt Nam là vô hạn. Luôn tự làm mới mình, cũng chính vì điều này,
mà sông Hƣơng luôn gây đƣợc thiện cảm với bất kỳ ai biết tới.
Phân tích cụ thể:
21 | P a g e
22
Không chỉ đƣợc nhìn ở dƣới góc độ địa lí, lịch sử, sông Hƣơng còn đƣợc
nhìn dƣới góc độ văn hóa và thơ ca. Từ góc độ văn hóa, trong cách nhìn
với âm nhạc tác giả đã gắn sông Hƣơng với một nền âm nhạc cổ điển
Huế: “Sông Hƣơng trở thành ngƣời tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”.Đây
quả thực là một sự so sánh vô cùng bất ngờ và độc đáo. Với sự hiểu biết
của mình, HPNT đã huy động vốn kiến thức và vốn ngôn từ sâu rộng để
đƣa vẻ đẹp của sông Hƣơng gắn liền với âm nhạc. Âm nhạc cổ điển, âm
nhạc dân gian Huế đều đƣợc hình thành từ mặt nƣớc dòng Hƣơng.
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã rất tinh tế khi dẫn ra câu chuyện về ngƣời
nghệ sĩ già chơi đàn hơn nửa thế kỷ, một buổi tối khi nghe con gái đọc
Kiều: “Trong nhƣ tiếng hạc bay qua/ Đục nhƣ tiếng suối mới xa nửa
vời” đã nhổm dậy vỗ đùi chỉ vào trang sách Nguyễn Du mà thốt lên đó
chính là “Tứ đại cảnh”. Câu chuyện trên có ý nghĩa khẳng định về mối
quan hệ mật thiết giữa sông Hƣơng và nền âm nhạc Huế. Cảm nhận của
Nguyễn Du về điệu “Tứ đại cảnh” của ngƣời Huế đã hiện diện trên
những trang viết của đại thi hào Nguyễn Du khi miêu tả về tiếng đàn của
Kiều. Chính sông Hƣơng là nơi khởi nguồn cho những làn điệu dân ca
Nam ai, Nam bình, những điệu mái hò mãi đẩy, lời ca Huế luôn đồng
hành và sóng sánh cùng với dòng nƣớc Hƣơng Giang.
Dòng sông Hƣơng dƣới góc nhìn lịch sử bây giờ không còn là cô gá Digan
phóng khoáng và man dại, cũng không phải thiếu nữ ngủ mơ màng giữa
cánh đầu Châu Hóa mà bây giờ, ngƣời tình của đất Huế đang mang trong
mình một màu lịch sử - đang trở thành một chứng nhân trƣớc biết bao biến
22 | P a g e
23
thiên của lịch sử thiêng liêng. Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng viết trong ký của
mình: “ Sông Hƣơng là vậy, là dòng sông của thời gian ngân vang , của sử
thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc...” Những trang văn của ngƣời nghệ sĩ gợi
lại cho ngƣời đọc biết bao quá khứ lịch sử hào hùng của dân tộc ta, nhấn
mạnh sự hòa quyện giữa chất hùng tráng và trữ tình. Với ngƣời Huế, với
những ngƣời yêu sông Hƣơng, dòng sông này không những là một bản
hùng ca, một bản trƣờng ca mà còn là một bản tình ca giữa đời thƣờng.
Trong những trang viết của mình, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã nhìn thấy từ
dòng sông những dấu tích lịch sử, từng nhánh rẽ của dòng sông cho đến cả
những cây đa, cây cổ thụ bên dòng sông cũng hàm ẩn một phần lịch sử.
Nhà văn đã tiến hành một “cuộc quay ngƣợc thời gian” ngoạn mục để trở
về quá khứ, khẳng định vai trò của sông Hƣơng trong lịch sử dân tộc. Với
một đất nƣớc có bề dày lịch sử nhƣ Việt Nam, kể từ thời vua Hùng, sông
Hƣơng đã là dòng sông biên thùy xa xôi. Bƣớc sang thời trung đại, với tên
gọi khác là Linh Giang nó đã cùng với nhân dân Huế “oanh oanh liệt liệt”
bảo vệ phần biên giới phía Nam của Tổ quốc Đại Việt. Sông Hƣơng gắn
liền với những chiến công của ngƣời anh hùng áo vải Quang Trung –
Nguyễn Huệ. Trải qua những cuộc chiến tàn khốc và đẫm máu của những
cuộc khởi nghĩa thế kỷ XIX, sông Hƣơng gắn liền với cuộc cách mạng
tháng Tám với những chiến công vang dội, rung chuyển. Đặc biệt là trong
cuộc tổng tiến công Mậu Thân 1968, sông Hƣơng cũng nhƣ kinh thành
Huế cùng với những ngƣời dân Huế đã chứng kiến sự tàn phá khủng khiếp
của đế quốc Mỹ. Sông Hƣơng cùng với những ngƣời dân xứ Huế đã chiến
23 | P a g e
24
đấu một cách kiên cƣờng, bất khuất và dũng cảm để chống lại kẻ thù.
Không phải ngẫu nhiên mà một hội nghị tổng kết chiến tranh đồng chí
đại tƣớng đã phát biểu: “Lịch sử Đảng đã ghi bằng nét son tên thành phố
Huế, thành phố tuy nhỏ nhƣng đã cống hiến rất xứng đáng cho Tổ
quốc.” Cùng với rất nhiều những dòng sông trên đất nƣớc Việt Nam nhƣ
sông Bến Hải, sông Gianh, sông Đà, sông Bạch Đằng,... sông Hƣơng đã
trở thành dòng sông của lịch sử mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi lại
những tháng năm chiến đấu kiên cƣờng của nhân dân ta. Bên cạnh sự
mềm mại, dịu dàng, vẻ đẹp của sông Hƣơng còn đƣợc nhìn nhận ở
những khía cạnh khác nhau đặc biệt là khía cạnh lịch sử.
Sông Hƣơng dƣới góc nhìn thi ca là một dòng sông không bao giờ tự lặp
lại chính mình, cũng không bao giờ lặp lại trong mỗi góc nhìn của ngƣời
nghệ sĩ. Với cách viết trích dẫn, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã làm sống dậy
trong lòng những ngƣời đọc biết bao vần thơ hay về Huế, về dòng Hƣơng.
Qua thơ của Tản Đà: “Dòng sông trắng, lá cây xanh”, đó là sự tƣơng giao,
sự đồng điệu của những tâm hồn ngƣời nghệ sĩ. Đó là nét chấm phá tiêu
biểu của nhà văn trong tác phẩm của mình. Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã
phát hiện vẻ đẹp của một sức mạnh phục sinh trong tâm hồn nhờ cuộc sống
mới, nhờ thời đại mới, con ngƣời mới, cách mạng đã gột rửa, thanh tẩy
mọi nhuốc nhơ, nhục nhã ê chề của đời ca nữ, kỹ nữ trên sông Hƣơng:
“Răng không cô gái trên sông
Ngày mai cô sẽ từ trong tới ngoài
24 | P a g e
25
Thơm nhƣ hƣơng nhụy hoa lài
Sạch nhƣ nƣớc suối ban mai giữa rừng”
Thi đàn Việt Nam cũng đã ghi nhận biết bao nhiêu tao nhân, mặc khách
buông lòng mình về dòng Hƣơng. Trong thơ Hàn Mặc Tử, cũng đã từng
gây cho bạn đọc những bồi hồi và ám ảnh:
“Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay”
Nhà thơ Thu Bồn cũng đã từng viết trong tác phẩm của mình:
Hƣơng Giang cứ tự tình, lặng lờ mà đem trong mình chất thơ đầy ăm ắp
nhƣ thế. Ký của Hoàng Phủ cứ thôi thúc con ngƣời ta phải đến Huế một
lần, thôi thúc con ngƣời ta tìm đến những tứ thơ về dòng Hƣơng, dòng
Huế...
Trở về với cuộc sống đời thƣờng, sông Hƣơng mang một vẻ đẹp dịu hiền
và khiêm nhƣờng nhƣ thế. Điều làm nên vẻ đẹp đáng trọng của con sông
chính là biết lắng nghe lời kêu gọi của Tổ quốc và hy sinh thân mình cho
Tổ quốc. Khi trở về với cuộc sống bình thƣờng, sông Hƣơng dịu hiền hệt
nhƣ ngƣời con gái Huế. Những đổi thay bất ngờ của sông Hƣơng mang
dáng dấp của đất nƣớc Việt Nam, con ngƣời Việt Nam suốt mấy nghìn
năm qua. Những biến thiên của cuộc đời suốt mấy ngàn năm lịch sử cho
25 | P a g e
26
thấy sự thích ứng của con ngƣời Việt Nam là vô hạn, sức mạnh của con
ngƣời Việt Nam là vô hạn. Luôn tự làm mới mình, cũng chính vì điều
này, mà sông Hƣơng luôn gây đƣợc thiện cảm với bất kỳ ai biết tới.
Tùy bút “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” đã thể hiện đƣợc tấm lòng yêu
quê hƣơng, yêu con ngƣời xứ Huế của nhà văn. Qua đó, cho thấy vốn
hiểu biết sâu rộng và phong phú của nhà văn về các kiến thức văn hóa,
nghệ thuật. Bài kí trên đã khẳng định đƣợc thành công của tác giả trên
con đƣờng văn học ở thể bút ký đồng thời cũng thể hiện cái “tôi” cá
nhân riêng biệt, trữ tình. Nhà văn đã đem đến cho chúng ta một bài học
về tình yêu thiên nhiên, quê hƣơng đất nƣớc. Bởi nếu có quê hƣơng thì
mới có chúng ta ngày hôm nay. Phải chăng vì thế mà trong thơ của Đỗ
Trung Quân đã viết:
“Quê hƣơng là gì hở mẹ
Mà cô giáo dạy phải yêu
Quê hƣơng là gì hở mẹ
Ai đi xa cũng nhớ nhiều”
“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một tìm tòi và thể hiện sự mới mẻ của
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đối với thể loại bút kí. Qua đó, tác giả đã ngợi
ca vẻ đẹp của thiên nhiên xứ Huế và khẳng định đƣợc tài năng uyên bác
của mình. Chính vì thế mà sông Hƣơng đã trở thành một dòng sông bất
tử, luôn chảy trôi mãi cùng thời gian và trong tâm trí độc giả.
26 | P a g e
27
CHƢƠNG 3. TỔNG KẾT NỘI DUNG VÀ NGHỆ THUẬT
1. Tổng kết nội dung
Bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông” đã thể hiện những phát hiện, khám
phá sâu sắc và độc đáo về sông Hƣơng, bộc lộ tình yêu tha thiết, sâu
lắng và niềm tự hào của nhà văn đối với dòng sông quê hƣơng, với xứ
Huế thân thƣơng.
Vẽ lại bức tranh nàng Hƣơng Giang kiều diễm của miền đất cố đô,
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã dành cho nàng những lời lẽ dịu dàng và bay
bổng nhất, khắc tạc vào lòng ngƣời đọc một áng văn bất hủ về ngƣời con
gái mang linh hồn xứ Huế. Nơi đó, Hƣơng Giang không chỉ là một dòng
sông, Hƣơng Giang còn là bóng hình của Huế qua bao tháng năm, bao
thăng trầm lịch sử và sẽ còn mãi với sức sống vẹn nguyên, đi sâu vào
lòng ngƣời đọc.
2. Tổng kết nghệ thuật
- Pôlêvôi từng nói: “Kí có địa chỉ chính xác của họ”. Thể loại bút kí
mà Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã vận dụng để khắc họa dòng sông
Hƣơng đã thể hiện đƣợc tính chân thực, sinh động và tài năng quan
sát, cảm xúc, tình cảm của nhà văn.
- Văn phong tao nhã, hƣớng nội, tinh tế và tài hoa.
- Sức liên tƣởng kì diệu, sự hiểu biết phong phú về kiến thức địa lí,
lịch sử, văn hóa, nghệ thuật và những trải nghiệm của bản thân. Hành
27 | P a g e
28
văn: hƣớng nội (hƣớng vào bên trong, vào thế giới nội tâm nhiều
trăn trở, sâu lắng), súc tích, mê đắm, tài hoa.
- Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, giàu chất thơ, sử dụng nhiều
phép tu từ nhƣ: so sánh, nhân hóa, ẩn dụ,…
- Sự kết hợp của những câu văn dài làm nên một điệu nhạc trầm
bổng ngân dài, một bản trƣờng ca bất tận của sông Hƣơng.
- Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc, trí tuệ, chủ quan và khách
quan. Chủ quan là sự trải nghiệm của bản thân. Khách quan là đối
tƣợng miêu tả - dòng sông Hƣơng.
- Chất trí tuệ và chất trữ tình hài hòa thống nhất: cảm xúc dạt dào, tha
thiết; cái tôi trữ tình hấp dẫn, lôi cuốn: Cái tôi tài hoa, vốn hiểu
biết phong phú – cái tôi tinh tế, dạt dào cảm xúc, hƣớng nội – tình
yêu, sự gắn bó sâu sắc với xứ Huế.
CHƢƠNG 4. TÀI LIỆU BỔ TRỢ
1. Bài viết mẫu – Ai đã đặt tên cho dòng sông? Hoàng Phủ Ngọc
Tường (PGS TS Phan Huy Dũng)
Viết về bất cứ dòng sông nào trên Trái Đất, ngƣời ta cũng cần thể
hiện đƣợc một tình yêu tha thiết lắng sâu và một sự am tƣởng không
hề sách vở vè những vấn đề địa lí, lịch sử và văn hóa gắn liền với
28 | P a g e
29
chúng. Bởi các dòng sông luôn là cái nôi của những vùng, những
nền văn hóa đa dạng lắm sắc màu và là đối tƣợng mà các cƣ dân
sống trong vòng tay của chúng phải vô hạn biết ơn. Viết về con
sông Hƣơng cũng cần và lại càng cần nhƣ vậy. Đây là một thách
thức nhƣng là thách thức đã đƣợc chuyển hóa thành niềm giục giã
đầy tự nhiên đầy xao xuyến trong tâm hồn những ai yêu sông
Hƣơng, yêu Huế. May thay chúng đã có đƣợc những nhà thơ nhà
văn tài năng vƣợt qua đƣợc thách thức nói trên để tặng cho sông
Hƣơng những tác phẩm bất hủ.
Trong những nhà thơ nhà văn đó có Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng,
ngƣời đã viết nên một thiên tuyệt bút có nhan đề là “Ai đã đặt tên
cho dòng sông?” Vang lên từ nhan đề trƣớc hết câu hỏi Ai đã đặt tên
cho dòng sông? Có dáng dấp của một thoáng ngẩn ngơ rất thi sĩ (và
theo chính tác giả cho biết thì đó là câu hỏi của một thi sĩ đích thực).
Từ thoáng ngẩn ngơ này, bao nhiêu ấn tƣợng về cái đẹp của sông
Hƣơng sẽ ùa về trong tâm trí, khơi gợi lên mạch viết dạt dào cảm xúc
về “nhan sắc” thiên phú của dòng nƣớc êm đềm chảy qua Huế cố đô.
Vang lên những lần khác trong tác phẩm, câu hỏi biến thành một nỗi
suy tƣ thâm trầm đánh động bao vốn liếng văn hóa tích tụ trong
ngƣời viết và cũng đòi nó phải đƣợc hiện diện trên trang giấy. Vậy
đó, ta đang nói đến những mạch cảm hứng lớn đã dẫn dắt nhà văn
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đến và đi với sông Hƣơng, để rồi tiếp nữa
làm một cuộc viễn du vào muôn lòng độc giả, đóng vai
29 | P a g e
30
ngƣời truyền cảm hứng cho họ bộc lộ tình yêu xứ sở hết sức thiết
tha của mình.
Thông thƣờng, ngƣời ta hay sử dụng phép nhân hóa khi miêu tả
thiên nhiên. Kể cũng là điều dễ hiểu bởi trong văn học, các đối tƣợng
không bao giờ xuất hiện nhƣ những “khách thể tự do” mà nhƣ những
“vật” thể hiên nỗ lực của con ngƣời nhằm chủ quan hóa toàn bộ thế
giới khách quan. Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng cũng đã nhân hóa sông
Hƣơng nhƣng nhân hóa ở đây không chỉ là nhân hóa trong từng giai
đoạn miêu tả rời rạc với mục đích làm cho câu văn hình ảnh trở nên
sinh động. Ông đã thực sự xây dựng sông Hƣơng thành một nhân
vật, một con ngƣời để đƣợc chuyện trò đối thoại cùng nó. Điều này
hoàn toàn hợp lệ bởi chẳng phải ta vẫn quen nghĩ rằng các dòng sông
vừa là kẻ đồng sáng tạo vừa là chứng nhân lịch sử văn hóa của một
vùng đất hay sao? Dƣới ngòi bút tài hoa và cái nhìn đầy mê đắm trân
trọng của tác giả, sông Hƣơng cũng có một cuộc đời phong phú trải
qua nhiều giai đoạn, khi gian truân, khi êm đềm. Giữa lòng Trƣờng
Sơn nó chính là “một cô gái Di – gan phóng khoáng và man dại” có
“bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”. Còn khi đã ra
khỏi rừng “sông Hƣơng nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu và trí
tuệ, trở thành ngƣời mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Sông
Hƣơng có “phần tâm hồn sâu thầm”, có vẻ mặt lúc trầm mặc lúc vui
tƣơi, có thái độ đầy ân tình với Huế khi dành cho cố đô “điệu slow
tình cảm” vô cùng giàu ý nghĩa. Tác giả nghĩ rằng các dòng sông
30 | P a g e
31
vừa là kẻ đồng sáng tạo vừa là chứng nhân lịch sử văn hóa của một
vùng đất hay sao? Dƣới ngòi bút tài hoa và cái nhìn đầy mê đắm trân
trọng của tác giả, sông Hƣơng cũng có một cuộc đời phong phú trải
qua nhiều giai đoạn gian truân khi êm đềm. Giữa lòng Trƣờng Sơn
nó chính là “một cô gái Di – gan phóng khoáng và man dại” có “bản
lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”. Còn khi đã ra khỏi
rừng “sông Hƣơng nhanh chóng mang một vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ,
trở thành ngƣời mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Sông
Hƣơng có “phần tâm hồn sâu thẳm” có vẻ mặt lúc trầm mặc, lúc vui
tƣơi, có thái độ đầy ân tình với Huế khi dành cho cố đô điệu “slow
tình cảm” vô cùng giàu ý nghĩa… Tác giả đã thực sự trở thành một
tri kỉ của sông Hƣơng, hiểu ngọn ngành khí chất của nó và hơn thế
còn chu đáo đề xuất với chúng ta một cách nhìn toàn diện về ngƣời
bạn của mình: “Nếu chỉ mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành của
nó, tôi nghĩ rằng ngƣời ta sẽ không hiểu một cách đầy đủ bản chất
của sông Hƣơng…”. Ông dõi theo từng khúc quanh nét lƣợn bƣớc
ngoặt rất cụ thể của sông Hƣơng để nói với độc giả về những “ý tứ”
mà sông Hƣơng muốn biểu lộ trƣớc con ngƣời và miền đất Châu Hóa
xƣa: “Nhƣng ngay từ đầu, vừa mới ra khỏi vùng núi sông Hƣơng đã
chuyển dòng một cách liên tục giữa khúc quanh đột ngột uốn mình
theo những đƣờng cong thật mềm nhƣ một cuộc tìm kiếm có ý thức
để đi tới nơi gặp thành phố tƣơng lai của nó. Từ ngã ba Tuần, sông
Hƣơng theo hƣớng nam bắc qua điện Hòn Chén; vấp
31 | P a g e
32
Ngọc Trản nó chuyển hƣớng sang tây bắc vòng qua thềm đất bãi
Nguyệt Biều Lƣơng Quán rồi đột ngột vẽ một hình cung thật tròn
về phía đông bắc ôm lấy chân đồi Thiên Mụ xuôi dần về Huế”.
Theo tác giả, sông Hƣơng đã thật tâm lý khi “trôi đi chậm thực
chậm” qua kinh thành Huế nhƣ để yên ủi ngƣời ta đừng quá sầu
muộn về sự biến đổi vô thƣờng của cuộc đời về sự vòng vèo chóng
mặt của thời gian. Dòng nƣớc sông Hƣơng đã lặng tờ một cách cố
tình để muôn nghìn ánh hoa đăng trong đêm hội rằm tháng Bảy từ
điện Hòn Chén trôi về qua Huế “bỗng ngập ngừng nhƣ muốn đi
muốn ở”. Bằng “cách trôi” rất riêng đó của mình, sông Hƣơng nhƣ
muốn nhắc ngƣời ta rằng cuộc đời này có rất nhiều cái đáng vƣơng
vấn. Rồi nữa, nếu không nhờ sự phát hiện mamg tính chất đồng
điệu của tác giả đối với sông Hƣơng mấy ai biết rằng việc sông
Hƣơng đột ngột đổi dòng ngay khi vừa chia tay Huế là thuận theo
một lý do rất tình cảm, chẳng qua muốn gặp lại Huế “để nói một
lời thề trƣớc khi về biển cả”.Ở đây có đến ba thái độ chí tình cùng
“hợp lƣu” với nhau: cái tình sông Hƣơng đối với Huế, cái chí tình
của con ngƣời Huế trong tình yêu (nhƣ là một phẩm chất đƣợc
thấm nhiễm từ sông Hƣơng) và cái chí tình của chính tác giả dành
cho sông Hƣơng, dành cho cả mảnh đất xƣa gọi là Châu Hóa! Suy
cho cùng nếu không có cái chí tình của tác giả thì cái chí tình của
sông Hƣơng không thể trở thành một “khách thể tinh thần” hiện
diện trong đời sống chúng ta và gây ấn tƣợng sâu đậm đến vậy!.
32 | P a g e
33
Nếu biết cất lên tiếng ngƣời, hẳn sông Hƣơng sẽ nói rằng nó thực
sự yên tâm khi chọn tramg viết của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng để hóa
thân. Có lẽ chính nhà văn cũng nhận thấy cũng hiểu niềm tin cậy đó
nên từng câu văn của ông bay bổng diễm ảo lạ thƣờng. Nhiều lúc độc
giả có cảm tƣởng ngôn từ trong bài bút kí không phải là của tác giả
dùng để miêu tả sông Hƣơng mà chính là ngôn từ của sông Hƣơng
đang hát lên bài ca của mình. Ngôn từ ấy trôi chảy hết sức tự nhiên
nếu có “luyến láy” thì cũng “luyến láy” một cách tự nhiên bởi chất
hào hoa đa tình vốn đã là cái gì thuộc về căn cốt của ngƣời viết rồi.
Hãy thử đọc lại một vài đoạn: “Trƣớc khi về đến vùng châu thổ êm
đềm nó đã là một bản trƣờng ca của rừng già rầm rộ giữa bóng cây
đại ngàn mãnh liệt qua những ghềnh thác cuộn xoáy nhƣ những cơn
lốc vào những đáy vực bị ẩn và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và
say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên
rừng”; “Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất của sông Hƣơng nhƣ triết lí nhƣ
cổ thi kéo dài mãi đến lúc mặt nƣớc phẳng lặng của nó gặp tiếng
chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia giữa những xóm
làng trung du bát ngát tiếng gà”. “Từ đây nhƣ đã tìm đúng đƣờng về
sông hƣơng vui tƣơi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng
ngoại ô Kim Long kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hƣớng tây
nam – đông bắc phía đó, nơi cuối đƣờng nó đã thấy chiếc cầu trắng
của thành phố in ngần trên nền trời nhỏ nhắn nhƣ những vành trăng
non”. Theo một cái nhìn mang tính thân tích
33 | P a g e
34
có thể thấy trong các đoạn văn trên tác giả đã vận dụng khá nhiều thủ
thuật ngôn từ từ việc phối hợp hài hòa thanh điệu của các tiếng tới
việc lựa chọn những định ngữ đắt nhất cho các đối tƣợng đƣợc miêu
tả, từ việc sử dụng các ẩn dụ so sánh đích đáng tới việc “khảm” một
cách khéo léo ý tứ của các văn bản xƣa vào mạch văn mới. Tuy vậy,
đọc chúng lên, ta không có cảm giác cộm vƣớng bởi tác giả đã hoàn
toàn làm chủ những thủ thuật ngôn từ kia, bắt chúng khâm phục tuyệt
đối sự điều hành của mình. Nói rộng ra thiên bút kí đƣa đến rất nhiều
thông tin mà đọc lên vẫn thấy thanh thoát là nhờ thế.
Nhất quán với cách nhìn sử thi vốn có, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng
không quên tô đậm niềm “quang vinh” mà sông Hƣơng đã có đƣợc
trong lịch sử dài lâu của dân tộc. Có lẽ để khỏi mang tiếng là “thiên
vị” ông đã dẫn ra các “lời chứng” vừa từ sử sách vừa từ những con
ngƣời đã thực sự can dự vào cuộc kháng chiến vừa qua của dân tộc.
Nhƣng đồng thời nhà văn cũng thấm thía rằng mọi thứ trên đời đều
có thể bị quên đi, chỉ văn hóa là còn lại mãi mãi. Có chiến công nào
lớn hơn chiến công của văn hóa? Và mọi chiến công khác nếu muốn
đƣợc nhắc tới thì đều phải mang ý nghĩa văn hóa. Ông viết: “Sông
Hƣơng là vậy, dòng sông của thời gian ngân vang của sử thi viết giữa
màu cỏ lá xanh biếc. Khi nghe lời gọi nó biết cách tự hiến đời mình
làm một chiến công để rồi nó trở về với cuộc sống bình thƣờng làm
một ngƣời con gái dịu dàng của đất nƣớc”. Không nhà văn đơn thuần
“tính đếm” hay kể lại những phẩm chất đa dạng của sông
34 | P a g e
35
Hƣơng. Lồng trong lời đánh giá khái quát mang tính chất ghi công
đó, ông muốn đặc biệt nhấn mạnh đến vẻ đẹp văn hóa sâu xa trầm
tính của sông Hƣơng. Không phải ngẫu nhiên, rất nhiều đoạn trong
bài bút kí này ông đã thƣờng xuyên nghĩ tới Truyện Kiều, nhân vật
Kiều khi nói về sông Hƣơng. Đối với ngƣời Việt Nam, Truyện Kiều
chính là một niềm vinh dự. Nhƣng một điều thú vị đáng nói là trong
Truyện Kiều luôn có vang bóng của sông Hƣơng của văn hóa sông
Hƣơng. Tác giả đã chứng minh điều này một cách tinh tế và thuyết
phục bằng mẫn cảm nghệ sĩ, bằng những hiểu biết sâu sắc về cuộc
đời Nguyễn Du. Ông đã có một cách nhìn rất lạ, rất độc đáo nhƣng
cũng vô cùng chính xác: “Hình nhƣ trong khoảnh khắc trùng lại của
sông nƣớc ấy, sông Hƣơng đã trở thành một ngƣời tài nữ đánh đàn
lúc đêm khuya”. Sự thực câu văn không đơn thuần chỉ có só sánh.
Nó chứa đựng (hay là thể hiện) một cái nhìn đồng nhất hóa nâng
sông Hƣơng lên thành đích thực một linh hồn. Tác giả cũng kể lại
cho ta một phát hiện bất ngờ chỉ có đƣợc ở những con ngƣời sống vì
nghệ thuật giả chơi đàn hết nửa thế kỉ, một buổi tối nghe ngƣời con
gái đọc Kiều: “Trong nhƣ tiếng hạc bay qua – Đục nhƣ tiếng suối
mới sa nửa vời”… Đến câu ấy, ngƣời nghệ nhân chợt nhốm dậy vỗ
đùi chỉ vào trang sách Nguyễn Du mà thốt lên: Đó chính là tứ đại
cảnh! Bằng lịch lãm văn chƣơng nghệ thuật của mình, sau khi đi một
vòng để nêu lên chân lí “dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình
trong cảm hứng của các nghệ sĩ” rằng sông Hƣơng đã hiện hình với
35 | P a g e
36
đủ cung bậc trong thơ của Tản Đà và Cao Bá Quát, Bà Huyện

Thanh Quan và Tố Hữu, tác giả lại khẳng định trong niềm ngạc
nhiên của sự khám phá: “sông Hƣơng quả thực là Kiều rất Kiều”.
Viết về một dòng sông văn hóa quả cần một tƣ thế văn hóa.
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã thể hiện đƣợc điều này trong bút kí Ai
đã đặt tên cho dòng sông? Rất nhiều trải nghiệm của một đời viết
luôn gắn bó con ngƣời dân tộc và đất nƣớc đã đƣợc đƣa vào đây.
Yêu sông Hƣơng những tình yêu ấy không cản ta yêu những dòng
sông khác có trên Trái Đất. Và ngƣợc lại niềm thích thú đƣợc quan
sát dáng nét độc đáo của những dòng sông thuộc các vùng miền
từng qua lại làm tƣơi mới trong ta nỗi rung động bồi hồi rất đặc
biệt trƣớc dòng sông quê hƣơng đã nuôi lớn cuộc đời mình…
2. Phân tích cái tôi trữ tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong
“Ai đã đặt tên cho dòng sông”
1. Một cái tôi dạt dào cảm xúc:
1.1. Tƣ thế và tâm thế:
+ Tƣ thế: Một ngƣời trí thức yêu nƣớc vừa bƣớc ra từ trong khói
lửa chiến tranh,vừa bừng bừng khí thế chống giặc ngoại xâm,
vừa hào hứng ngợi ca chủ nghĩa anh hùng,một tƣ thế tự do, tự
tin và tự hào để mà nhìn vào mối quan hệ và dòng chảy của lịch
sử dân tộc để khẳng định sức sống, sức mạnh của nó.
36 | P a g e
37
+ Tâm thế: Một ngƣời nghệ sỹ giàu rung động và rất lãng mạn
khi chọn cho mình một điểm nhìn thật đặc biệt về con sông.Chất
lãng mạn, nghệ sĩ thể hiện ở sự lựa chọn thời gian mùa thu và
không gian khu vƣờn cổ sầm uất, một khu vƣờn mùa nào cũng có
hoa nở và trái chín mà vẫn thể hiện một “thần thái yên tĩnh và
khoáng đạt giống nhƣ một sự tự do nội tâm”- một không gian vừa
cổ kính, vừa thắm tƣơi, vừa phóng khoáng. Trong không gian ấy,
tâm thế của nhà văn trở nên thƣ thái, có sự tự do nội tâm để cảm
nhận một cách tinh tế và có chiều sâu về đối tƣợng. Sự thƣ thái
biểu hiện trong những hoạt động cụ thể: vừa ăn trái hồng ngọt và
thanh để cảm nhận hƣơng vị thực, vừa đọc Kiều để đắm mình
trong thế giới tƣởng tƣợng của thơ ca. Đi giữa cõi thực và cõi thơ,
sống trong sự giao thoa của những rung động với khung cảnh
thiên nhiên và những rung động trƣớc một mối tình say đắm trong
những trang Kiều để từ đó nhà văn có một phát hiện độc đáo về
mối liên hệ giữa những câu Kiều với âm hƣởng sâu thẳm của Huế:
“dòng sông đáy nƣớc in trời và những nội cỏ thơm, nắng vàng
khói biếc, nỗi u hoài của dƣơng liễu và sắc đẹp nồng nàn của hoa
trà mi, những mùa thu quan san, những vầng trăng thắm thiết…”
và quan trọng nhất là nhận ra rằng sông Hƣơng và thành phố của
nó nhƣ một vang bóng trong thời gian hình tƣợng cặp tình nhân lý
tƣởng của Truyện Kiều “tìm kiếm và đuổi bắt, hào hoa và đam
mê, thi ca và âm nhạc”. Có thể thấy đó là một tƣ thế
37 | P a g e
38
và tâm thế rất thích hợp với việc bộc lộ những rung động của
tình yêu- một thứ tình yêu rất sâu và rất đắm say của nhà văn
với con sông xứ Huế.
1.2. Cảm hứng và cảm xúc:

+ Cảm hứng: niềm say sƣa tìm kiếm và khẳng định vẻ đẹp riêng,
sức cuốn hút, quyến rũ riêng của con sông xứ Huế ở các phƣơng
diện không gian và thời gian, lịch sử và văn hoá. Cả bài tuỳ bút
dƣờng nhƣ là cuộc hành trình tìm kiếm cho câu hỏi đầy khắc
khoải “Ai đã đặt tên cho dòng sông” Và cuộc tìm kiếm, lý giải
cái tên của dòng sông đã trở thành cuộc tìm kiếm đầy hào hứng
và say mê không chỉ vẻ đẹp của diện mạo hình hài mà còn là độ
lắng sâu của tâm hồn và rung động. Con sông xứ Huế hiện lên
trong cuộc tim kiếm của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã không chỉ
là con sông địa lý mà là một sinh thể, một con ngƣời “sông
Hƣơng quả thực là Kiều, rất Kiều” vừa xinh đẹp, vừa tài hoa,
vừa thăng trầm chìm nổi cùng lịch sử lại vừa đằm thắm lắng sâu
với nền văn hoá riêng của nó.
+ Cảm xúc: vô cùng phong phú. Có khi nó đựơc bộc lộ trực tiếp
với các trạng thái nội tâm: vừa thích thú, vừa lơ đãng , miên man
trong vẻ đẹp của dòng sông đang đổi sắc không ngừng, nhớ da
diết điệu chảy lặng lờ của con sông khi ngang qua thành phố, cái
điệu chảy nhƣ một điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế trong
38 | P a g e
39
trăm nghìn ánh hoa đăng; thất vọng khi nghe nhạc Huế giữa ban
ngày hoặc trên sân khấu bởi hiểu sâu sắc rằng nền âm nhạc Huế
đƣợc sinh thành trên mặt nƣớc sông Hƣơng, là linh hồn của con
sông nên chỉ là chính nó vang lên trong đêm giữa tiếng rơi bán âm
của nƣớc từ những mái chèo khuya. Có khi cảm xúc yêu thƣơng
da diết với xứ Huế lại đƣợcbộc lộ gián tiếp trong cuộc hành trình
lặng lẽ với rất nhiều những tìm kiếm và phát hiện: Cái “tôi” tác
giả khi thì chứng kiến một nghệ nhân già sau nửa thế kỷ chơi nhạc
đã chợt nhận ra khúc nhạc Huế trong những trang Kiều “Trong
nhƣ tiếng hạc bay qua. Đục nhƣ tiếng suối mới sa nửa vời”, khi
bất ngờ và ngỡ ngàng nhận ra điểm tƣơng đồng giữa con sông và
con ngƣời ở “nỗi vƣơng vấn và chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”;
có khi lại cũng vì yêu Huế mà đọc văn kiện của Liên Hiệp quốc về
Huế bằng sự rung động thẩm mỹ của tâm hồn để “thấy hiện bóng
khuôn mặt quyến rũ và tƣơi trẻ của dòng sông thành phố giữa lòng
thế giới hiện đại ”; đồng thời cũng hoài niệm đến khắc khoải khi
phát hiện ra một sắc màu xƣa cũ của chiếc áo cƣới ở Huế ngày
xƣa, rất xƣa “màu áo lục điều với loại vải…ở bên trong, tạo thành
một màu tím ẩn hiện” để từ cái sắc màu văn hoá ấy mà liên tƣởng
một cách rất ngẫu hứng mà có lí tới “màu của sƣơng khói trên
sông Hƣơng giống nhƣ tấm voan huyền ảo của tự nhiên, sau đó ẩn
giấu khuôn mặt thực của dòng sông”
39 | P a g e
40
Rõ ràng Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã đem tình yêu đằm thắm
lắng sâu và những cảm xúc sôi nổi say sƣa phổ vào trang viết để
rồi mỗi dòng văn nhƣ một nốt nhạc trong bản đàn lòng để tôn
vinh vẻ đẹp của sông Hƣơng.
2. Một cái tôi nghiêm túc cẩn trọng trong tìm kiếm và phát hiện
2.1. Kiến thức và ý thức
+ Kiến thức: phong phú và có chiều sâu. Có thể nói trong bài bút
ký pha tuỳ bút này, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã huy động vốn kiến
thức tổng hợp nhiều mặt về con sông Hƣơng từ địa lý, lịch sử, văn
hoá, văn chƣơng và đời sống, tự nhiên và khảo cổ, cái hiện sinh và
những gì thuộc về xa xƣa…Đọc bài viết có thể thấy công phu
nghiên cứu, tìm hiểu của nhà văn thật đáng nể: vừa quan
sát để thấy đƣợc từng nét diện mạo của con sông trong từng
khoảng không gian cụ thể, vừa nghiên cứu để thấy mối liên hệ
giữa đặc điểm địa lý với đặc điểm dòng chảy của con sông, vừa
tìm hiểu con sông trong từng thời kỳ lịch sử, vừa thâm nhập thực
tế để nhận biết một cách cụ thể những nếp sinh hoạt, những cách
thức lao động, những hƣơng vị riêng của cỏ cây, hoa trái, đất đai,
vừa đọc tƣ liệu, sách vở để hình dung ra quá khứ một thời vang
bóng trong những dấu tích còn lại của thành quách, đình đền.
Trong khối lƣợng kiến thức đƣợc huy động, đáng kể nhất là kiến
thức địa lý, lịch sử và văn hoá. Các mặt kiến thức này không tách
40 | P a g e
41
rời nhau, không độc lập tồn tại mà hoà quyện, hỗ trợ nhau tạo
thành một điểm tựa vững chắc cho ngòi bút nhà văn khi miêu tả
con sông của xứ Huế.
+ ý thức: Cả bài tuỳ bút là cuộc hành trình hào hứng và cẩn
trọng, say sƣa và rất nghiêm túc để tìm kiếm câu trả lời cho câu
hỏi “Ai dó đặt tên cho dũng sụng”. Đây là câu hỏi ngỡ nhƣ bâng
quơ của một nhà thơ nào đó khi đến với Huế song cũng là một
câu hỏi đầy ngụ ý của chính Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng. Hỏi nhƣ
một cách để xác lập mối quan hệ giữa dòng sông với con ngƣời,
giữa cái tên của dòng sông với cách nhìn, cách nghĩ và những
cảm nhận của con ngƣời về nó. ý thức về điều này nên trong khi
tìm hiểu về sông nhà văn cũng rất công phu tìm hiểu về cuộc
sống và con ngƣời bên dòng sông ấy. Nghĩa là con sông đã đƣợc
đặt trong mối quan hệ gắn bó mật thiết với con ngƣời. Trong
mối liên hệ ấy, sông đã đƣợc soi ngắm từ nhiều góc độ, thời
gian và không gian, văn hoá và lịch sử, sinh hoạt và phong tục,
đời sống sinh hoạt và thế giới tinh thần…Và trong quá trình tìm
hiểu “Ai dó đặt tên cho dòng sông”, Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã
bộc lộ mình không chỉ là một cái tôi giàu hiểu biết, ham tìm
hiểu mà còn là một cái tôi rất mực tinh tƣờng và vô cùng sâu sắc
trong những khám phá, tìm hiểu những chiều sâu văn hoá tinh
thần, tâm hồn của sông Hƣơng cũng là của con ngƣời xứ Huế.
41 | P a g e
42
2.2. Con đƣờng và đích đến;

+ Con đƣờng: Đọc bài tuỳ bút dễ thấy Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng rất
tinh tế khi lắng nghe và chiêm nghiệm những cảm xúc, cảm giác
phong phú và những ý nghĩ sâu xa. Vì thế cái dễ nhận thấy từ
những trang văn là chất trữ tình đậm đà đằm thắm. Song nếu chỉ
đào sâu vào những cảm xúc, cảm giác của mình hoặc lục tìm trong
sách vở thì thế giới của một cái tôi dẫu phong phú rộng mở đến
mâý cũng chỉ là giới hạn. Thành công của Hoàng Phủ Ngọc
Tƣờng trong tuỳ bút này không chỉ do nhà văn biết lắng nghe và
xúc động, biết nghiên cứu, tìm hiểu và suy ngẫm mà còn bởi
ngƣời nghệ sỹ ấy có thực tế từ những chuyến đi. Đọc bài tuỳ bút
cũng rất dễ để thấy rằng Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng rất hay đi:
“Xuân hạ thu đông tôi vẫn thƣờng lên thăm vƣờn An Hiên của bà
Tùng ở Kim Long ” để từ đó “từ mái rêu phong của chiếc cổng
vòm quay ra mặt sông” mà cảm nhận cái âm hƣởng sâu thẳm của
Huế trêm mỗi trang Kiều. Song nhà văn lại cũng ý thức sâu sắc
rằng “Nếu chỉ mải mê ngắm nhìn khuôn mặt kinh thành của nó,
ngƣời ta sẽ không hiểu một cách đầy đủ bản chất của sông Hƣơng
với cuộc hành trình gian truân mà nó đã vƣợt qua, không hiểu thấu
phần tâm hồn sâu thẳm của nó”. Vì thế nhà văn đã thực hiện một
cuộc hành trình theo suốt chiều dài của con sông từ nơi khởi
nguồn giữa lòng Trƣờng Sơn với rừng già, ghềnh thác, vực xoáy
để rồi chuyển dòng liên tục mà hoà mình với cánh đồng Châu
42 | P a g e
43
Hoá đầy hoa dại và bắt đầu hành trình tìm kiếm thành phố tƣơng
lai của nó. Và bởi cũng đã từng biết đến sông Xen của Pari, sông
Đanuyp của Buđapet, sông Nêva của Nga mà Hoàng Phủ Ngọc
Tƣờng có thể nhận ra nét riêng của Sông Hƣơng trong nhịp điệu,
trong sắc thái văn hoá và trong quan hệ của nó với thành phố của
mình. Trong những chuyến đi dọc sông Hƣơng, chuyến đi về làng
Thành Trung có một vai trò quan trọng đặc biệt bởi nó cho nhà
văn không chỉ những thông tin, dấu vết về một khu thành cổ, một
vùng đất chiến lƣợc thuở xa xƣa mà còn là một cơ hội để nhận rõ
bản lĩnh Việt sâu sắc, một sức sống Việt thật mãnh liệt, một tâm
hồn Việt thật giàu có phong phú, một khí đất thật hùng hậu và
hƣơng đất thật nồng nàn…
+ Đích đến: đi suốt dọc sông Hƣơng để trải nghiệm bao nhiêu
cảm xúc, cảm giác để hiểu thấu bao nhiêu giá trị, nhận ra bao
nhiêu vẻ đẹp của địa lí và văn hoá, đời sống và lịch sử, cuối cùng
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã tìm đƣợc câu trả lời cho câu hỏi đầy
khắc khoải vẫn luôn vang vọng trong suốt bài tuỳ bút: “Con ngƣời
đã đặt tên cho dòng sông nhƣ nhà thơ chọn bút hiệu cho mình,
gửi gắm vào đấy tất cả ƣớc vọng muốn đem cái Đẹp và tiếng
Thơm để xây đắp văn hoá và lịch sử”
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã viết về sông Hƣơng không chỉ bằng
cảm nhận và hiểu biết về dòng sông mà còn bằng cảm nhận và
hiểu biết về con ngƣời Huế để từ đó mà thấy một cách sâu sắc và
43 | P a g e
44
thấm thía rằng, không chỉ đặc điểm địa lý mà quá trình lịch sử
cùng với diện mạo văn hoá do con ngƣời tạo nên đã hình thành
cho sông Hƣơng một diện mạo, dáng vẻ và cả một tâm hồn.
3. Một cái tôi tài hoa và vô cùng lãng mạn.
+ Giàu tƣởng tƣợng (quá trình tâm lý xây dựng những hình ảnh
mới trên cơ sở kinh nghiệm của cá nhân và thực tiễn của đời
sống): Sở dĩ bài bút ký này của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đƣợc
cho là có nhiều chất tuỳ bút có lẽ một phần vì nhà văn không
thuần tuý chỉ ghi chép một cách chính xác khách quan mà còn biết
tạo cho mình rất nhiều cơ hội để tƣởng tƣợng: Viết về con sông
song lại không bắt đầu từ việc quan sát thực tế, từ việc đi thực địa
mà lại bắt đầu từ việc đọc Kiều để cảm nhận văn chƣơng hoà
quyện với cảm nhận về con sông xứ Huế. Và phút nhận ra cuộc
gặp gỡ giữa âm hƣởng sâu thẳm của Huế với cảnh sắc thiên nhiên
qua ngòi bút miêu tả của Nguyễn Du trên mỗi trang Kiều cũng
chính là lúc nhà văn tƣởng tƣợng về mối quan hệ giữa sông
Hƣơng và thành phố của nó là mối quan hệ của một cặp tình nhân
lý tƣởng với tìm kiếm và đuổi bắt, hào hoa và đam mê, thi ca và
âm nhạc. Cũng trong trí tƣởng tƣợng bay bổng của nhà văn, sông
Hƣơng khi là một dòng nhạc đa âm sắc (bản trƣờng ca rầm rộ của
rừng già, điệu slow của tình cảm, bản đàn lúc đêm khuya với tiếng
nƣớc rơi bán âm của những mái chèo), khi là một con ngƣời giàu
nữ tính và có đủ sức mạnh để trƣởng thành dần trong cuộc hành
44 | P a g e
45
trình (cô gái Digan phóng khoáng và man dại giữa rừng Trƣờng
Sơn, ngƣời con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu
Hoá đầy hoa dại, ngƣời mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở
với sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ giữa chốn kinh thành). Song có một
điều quan trọng là, trong cuộc hành trình dù không ít những gian
truân và cũng không hề ngắn ngủi ấy phẩm chất nữ tính của sông
Hƣơng khiến nó luôn tự bộ lộ mình là một ngƣời con gái rất mực
đa tình: dù với tâm hồn tự do và trong sáng hay sắc đẹp dịu dàng
và trí tuệ thì hành trình của sông cũng là hành trình tìm kiếm
ngƣời tình mong đợi để khi gặp đƣợc rồi, sông Hƣơng trở nên
mềm hẳn đi “nhƣ một tiếng vâng không nói ra của tình yêu”, rồi
cũng nhƣ Kiều khi gặp chàng Kim, sông Hƣơng gặp Huế đã trở
thành ngƣời tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya để rồi khi phải lƣu
luyến ra đi, sông Hƣơng nhƣ chƣa nỡ rời xa thành phố mà cố ý đổi
dòng, rẽ ngoặt sang hƣớng đông – tây để gặp lại thành phố lần
cuối trong “nỗi vƣơng vấn” “chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”
nhƣ nàng Kiều trong đêm tình tự đã chí tình trở lại cùng Kim
Trọng để nói một lời thề mà sự vang vọng của lời thề ấy, trong
tƣởng tƣợng và sự hình dung của nhà văn chính là giọng hò dân
gian “Còn non- còn nƣớc- còn dài -còn về- còn nhớ…”
Trí tƣởng tƣợng mạnh mẽ và phong phú khi kết hợp với cái kho
vốn cảm xúc, cảm giác rất dồi dào mà cũng vô cùng tinh tế sâu
45 | P a g e
46
sắc đã tạo nên một chất thơ chan chứa trên mỗi trang văn và một
sức lôi cuốn khó cƣỡng lại đối với ngƣời thƣởng thức.
+ Vốn chữ nghĩa và sức sáng tạo: Thông thƣờng ngƣời ta chỉ nói
“Thi trung hữu hoạ” “Thi trung hữu nhạc”. ở đây ta có thể hoàn
toàn tự tin mà nói về chất nhạc, chất hoạ, thậm chí là sự hoà
quyện lý tƣởng giữa chất nhạc, chất hoạ và chất thơ trong chữ
nghĩa của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng. Hãy nghe nhà văn diễn tả cảm
giác của mình “Mùa thu tôi ngồi đọc Kiều dƣới mái rêu phong của
chiếc cổng vòm quay mái ra sông ăn trái hồng ngọt và thanh đến
độ tƣởng nhƣ mỗi miếng vừa ngậm vào nửa chừng đã tan ra thành
dƣ vang của một tiếng chim”. Chỉ có ăn một trái hồng thôi mà
thấy đủ cả hƣơng vị, thanh sắc của đất trời, huống hồ là khi đối
diện với với một con sông của một miền đất mà mình yêu mến, tự
hào và gắn bó. Dƣờng nhƣ có bao nhiêu góc nhìn, điểm nhìn về
con sông thì có bấy nhiêu kiểu chữ nghĩa đƣợc huy động để diễn
tả cho thật riêng, thật sắc, thật tinh góc nhìn, điểm nhìn ấy: Cần
đặt con sông trong không gian địa lí thì nó là “một bản trƣờng ca
của rừng già rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những
ghềnh thác, cuộn xoáy nhƣ những cơn lốc vào dƣới đáy vực bí ẩn,
dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa
đổ quyên rừng, dịu dàng và trí tuệ khi trở thành bà mẹ phù sa của
một vùng văn hoá xứ sở, mơ màng giữa cánh đồng Châu Hoá,
trầm mặc nhƣ triết lí, nhƣ cổ thi gữa đám quần sơn lô
46 | P a g e
47
xô, đền đài lăng tẩm và rừng thông u tịch , vô tƣ giữa những biền
bãi xanh biếc, yên tâm kéo một nét thẳng khi nhìn thấy chiếc cầu
của thành phố in ngầm trên nền trời…” Cần đặt con sông trong
tổng thể những sắc màu văn hoá thì nó trở thành một “vang bóng
trong thời gian hình tƣợng của cặp tình nhân lý tƣởng của Truyện
Kiều”, lập loè trong đêm sƣơng những ánh lửa thuyền chài của
một linh hồn mô tê xƣa cũ”, điệu chảy lặng lờ nhƣ một điệu slow
tình cảm dành riêng cho Huế có thể cảm nhận đƣợc bằng thị giác
qua trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm
tháng bảy. Cần đặt sông Hƣơng trong dòng chảy lịch sử thì sông
Hƣơng lại là “dòng sông của thời gian ngân vang, của sử viết giữa
màu cỏ lá xanh biếc ”, khi “tự biến đời mình thành một chiến công
”, khi lại trở về “làm một ngƣời con gái dịu dàng của đất nƣớc
”.Đây không phải thứ chữ nghĩa mà ta quen gặp trong văn xuôi
thông thƣờng.Lối chữ nghĩa giàu hình ảnh và thấm đƣợm cảm xúc
đó là kiểu chữ nghĩa thƣờng chỉ thấy nhiều trong thi ca, nó khiến
ngƣời đọc không chỉ tiếp nhận đƣợc những thông tin cần thiết mà
còn có thêm hứng thú và nguồn mĩ cảm dồi dào.
4. Đánh giá:
Với kho vốn cảm xúc, kiến thức, tƣởng tƣợng và trải nghiệm thực
tế lại cộng thêm vốn chữ nghĩa dồi dào mà rất đẹp, rất thơ, rất
công phu, trau chuốt thậm chí đôi khi còn hơi làm dáng điệu đà,
47 | P a g e
48
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã thực sự mê hoặc đƣợc ngƣời đọc để

hoàn toàn chủ động trong việc dẫn dắt ngƣời đọc đi theo nhà
văn để hào hứng thƣởng thức vẻ đẹp của một dòng sông không
phải nhƣ con sông địa li vô tri mà nhƣ một con ngƣời- một
ngƣời con gái có nhan sắc, có tâm hồn, có sức sống và cũng đầy
sức mạnh để đi hết cuộc hành trình, sống trọn vẹn đời sống và
khẳng định mạnh mẽ bản lĩnh và lý tƣởng của nó.
3. Một số nhận định về tác giả và tác phẩm
1. “Nhƣ một ngƣời đã chiêm nghiệm trong im lặng và trong

sƣơng khói chỉ để giữ lại những nét đẹp sâu thẳm của thiên
nhiên, từ dƣới đáy kinh nghiệm của một đời cầm bút, tôi đã
không ngần ngại gửi tâm hồn mình vào tác phẩm, vẽ lại đời
mình bằng màu nƣớc của dòng sông, nó xanh biếc và yên
tĩnh nhƣ một lẻ vĩnh hằng trong cảnh vật cố đô.” (Hoàng Phủ
Ngọc Tƣờng - “Lời tạ từ gửi một dòng sông”) (“Lời tạ từ gửi
một dòng sông” là tập bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng,
đƣợc tác giả xem nhƣ là lời tạ từ gửi dòng sông Hƣơng)
48 | P a g e
49
1. “Đất nƣớc có nhiều dòng sông, nhƣng chỉ có một dòng sông để
thƣơng để nhớ, nhƣ cuộc đời có nhiều cuộc tình nhƣng chỉ có
một cuộc tình để mang theo”. (Khuyết danh)
2. “Ôi dòng sông Đời Ngƣời, ôi con sông Huế, nó đã chở đầy phận
ngƣời từ thuở từng giọt địa chất sinh ra.” (Hoàng Phủ Ngọc
Tƣờng)
3. “Chảy suốt đời văn và đời ngƣời của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng
có lẽ là dòng sông Hƣơng, mà nếu không có những trang văn
của ông, nó đã không long lanh đến thế trong lòng bao nhiêu
ngƣời đọc, dù đến hay chƣa đến Huế.” (Lê Đức Dục)
4. “... Nhiều thế hệ văn nghệ sĩ đến với Huế và đã bị con Sông
Hƣơng mê hoặc. Nhiều tác phẩm văn học đã đƣa con sông này
đến với ngƣời đọc để từ đó đem lòng yêu Huế, dù chƣa một lần
đặt chân đến nơi này. Nhƣng với Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng, ngƣời
một đời gắn bó với Huế, bằng tình cảm tha thiết, bằng tiềm năng
văn hóa đã khám phá vẻ đẹp của Hƣơng Giang một cách toàn
diện, đƣa Sông Hƣơng trở thành biểu tƣợng của đất cố đô...” (Bùi
Thị Hải Hạnh).
49 | P a g e
50
4. Một số mở bài và kết bài tham

khảo a. Mở bài
MB1: Nhà thơ Thu Bồn đã từng viết trong tác phẩm của mình:
Những câu thơ quen thuộc nhắc nhớ về dòng Hƣơng – dòng sông,
dòng Huế, dòng thơ. Đã có biết bao nhiêu ngƣời nghệ sĩ đã từng
sinh ra ở Huế, sống tại Huế, tới Huế khi đến với dòng Hƣơng đều
“nặng lòng” với “ngƣời con gái này”. Không phải tự nhiên, sông
Hƣơng lại đi vào trong những tác phẩm nghệ thuật một cách tự
nhiên và tình tứ nhƣ thế. So với những dòng sông đƣợc thi ca gọi
tên, Hƣơng giang mang vẻ đẹp và sức quyến rũ của riêng mình.
Đó cũng là nguyên cớ tại sao, một ngƣời yêu Huế nồng nàn nhƣ
Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã viết về sông Hƣơng một cách rất tình,
rất sâu nhƣ thế! Đọc ký “ Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng
Phủ Ngọc Tƣờng, ta thấy nổi bật trong tác phẩm chính là vẻ đẹp
của dòng Hƣơng giang. Một dòng sông của thi ca, dòng sông văn
hóa, dòng sông lịch sử, dòng sông thuộc về con ngƣời Huế, ôm
trọn trong mình phong cách Huế.
MB 2:
50 | P a g e
51
Ai đó đã từng có nói rằng: “Đất nƣớc có nhiều dòng sông nhƣng

chỉ có một dòng sông để thƣơng để nhớ, giống nhƣ cuộc đời của
mỗi con ngƣời, có nhiều cuộc tình nhƣng chỉ có một cuộc tình để
mãi mãi mang theo. Dòng sông để thƣơng để nhớ của mỗi ngƣời
rất khác nhau. Nếu nhƣ Văn Cao cả đời gắn liền với dòng sông Lô
hùng tráng, nếu Hoàng Cầm là nỗi nhớ khi ta đi ngang qua “sông
Đuống trôi đi một dòng lấp lánh”, nếu Hoài Vũ cả đời gắn liền với
con sông Vàm Cỏ tha thiết chở phù sa thì Hoàng
Phủ Ngọc Tƣờng lại song hành cùng trái tim độc giả qua ký:
“Ai đã đặt tên cho dòng sông.”
b. Kết bài
KB1: Thiên nhiên Huế thật dịu dàng và thơ mộng dƣới ngòi bút
của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng Cuộc hành trình mà ngƣời đọc
đƣợc trải nghiệm qua “Ai đã đặt tên cho dòng sông” lần lƣợt
theo dòng chảy của Hƣơng giang, tôi bắt gặp khung cảnh thiên
nhiên Huế lúc nguyên sơ, trong trẻo, lúc mƣợt mà, khi kì ảo, lúc
dịu dàng say đắm, khi thâm trầm trang nghiêm. Tất cả đều sống
động qua tình yêu tha thiết của Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng với con
sông này. Không hiểu sao đọc xong ký của Hoàng Phủ Ngọc
Tƣờng, có những dòng thơ cứ trở đi trở lại trong tôi:
“Con sông dùng dằng, con sông không
chảy Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu"
51 | P a g e
52
KB2: Con sông Hƣơng thơ mộng của xứ Huế đã làm ngẩn ngơ
không ít những tâm hồn nhạy cảm và cũng làm đắm say không
ít bậc nghệ sĩ tài hoa. Tôi vẫn còn nhớ nhà thơ Thu Bồn viết về
sông Hƣơng: “Con sông dùng dằng con sông không chảy/ Sông
chảy vào lòng nên Huế rất sâu.” Và đến với Hoàng Phủ Ngọc
Tƣờng, sông Hƣơng đã trở thành nàng thơ của xứ Huế. Từ thủy
trình của dòng sông đến những nét đẹp văn hóa, lịch sử, thi ca
hội tụ trong nó đều đƣợc nhà văn quan sát một cách tinh tế và
chan chứa tình yêu với cái đẹp của thiên nhiên đất nƣớc. “Ai đã
đặt tên cho dòng sông” là đoạn văn xuôi súc tích và đầy chất thơ
về con sông xứ Huế, chinh phục ngƣời đọc bằng những cảm xúc
sâu lắng đƣợc tổng hợp từ một vốn kiến thức phong phú, uyên
bác, văn phong tao nhã, tinh tế và tài hoa. Đây không chỉ là một
trong những tác phẩm hay nhất viết về sông Hƣơng mà còn là
bút kí đặc sắc vào bậc nhất của văn học Việt Nam hiện đại.
KB3: Dòng sông Hƣơng đã từng là hình tƣợng trở đi trở lại trong
rất nhiều những tác phẩm hay. “Ai đã đặt tên cho dòng sông" của
nhà văn Hoàng Phủ không chỉ hay mà còn đẹp. Đẹp trong từng
hình ảnh, đẹp trong câu từ, đẹp trong suy nghĩ, trong cảm xúc của
một con ngƣời yêu Huế và yêu sông Hƣơng vô cùng. Từng bƣớc
dùng lời văn của mình chiếm lấy trái tim của đọc giả, đƣa đọc giả
52 | P a g e
53
về một miền đất để nhớ để thƣơng quá nhiều. Chợt lại nghe
bâng khuâng đâu đây những câu hát còn vang vọng:
“Đã đôi lần đến với Huế mộng mơ
Tôi ôm ấp một tình yêu dịu ngọt
Vẻ đẹp Huế chẳng nơi nào có đƣợc
Nét dịu dàng pha lẫn trầm tƣ...”
Chị Mai Ngọc và chị Minh Anh rất vui vì được đồng hành cùng các
em trên chặng đường chinh phục môn Văn kỳ thi THPTQG 2022.
Chúc các em học tốt<3.
53 | P a g e
54

(2022) Ai đã đặt tên cho dòng sông

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(2022) Ai đã đặt tên cho dòng sông

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chuyên trang ôn Văn Ngôi Nhà Văn Học

BÌNH GIẢNG VĂN HỌC: AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG

CHƢƠNG 1. TÌM HIỂU CHUNG VỀ TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM

1. Tìm hiểu về tác giả.

+ Phong cách sáng tác.

2. Tìm hiểu về tác phẩm

+ Hoàn cảnh sáng tác

+ Bố cục: đoạn trích có thể chia làm 3 phần:

+ Tìm hiểu về thể bút kí:

+ Thông tin về Sông Hƣơng

CHƢƠNG 2. PHÂN TÍCH TÁC PHẨM

1. Sông Hương dưới góc nhìn địa lí.

a. Sông Hƣơng ở thƣợng nguồn

b. Sông Hương ở ngoại vi thành phố.

c. Sông Hương khi chảy qua thành phố Huế.

d. Khi rời khỏi kinh thành Huế.

Phân tích chi tiết

2. Dòng sông của âm nhạc, lịch sử, thi ca và cuộc đời

a. Vẻ đẹp của dòng sông qua góc nhìn âm nhạc

c. Sông Hương – Dòng sông của thi ca

“Răng không cô gái trên sông

Ngày mai cô sẽ từ trong tới ngoài

Thơm nhƣ hƣơng nhụy hoa lài

Sạch nhƣ nƣớc suối ban mai giữa rừng”

“Thuyền ai đậu bến sông trăng đó

Có chở trăng về kịp tối nay”

“Con sông dùng dằng con sông không chảy

Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”

d. Dòng sông của cuộc đời

Phân tích cụ thể:

“Răng không cô gái trên sông

Ngày mai cô sẽ từ trong tới ngoài

Thơm nhƣ hƣơng nhụy hoa lài

Sạch nhƣ nƣớc suối ban mai giữa rừng”

“Thuyền ai đậu bến sông trăng đó

Có chở trăng về kịp tối nay”

“Con sông dùng dằng con sông không chảy

Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”

Mà cô giáo dạy phải yêu

Ai đi xa cũng nhớ nhiều”

CHƢƠNG 3. TỔNG KẾT NỘI DUNG VÀ NGHỆ THUẬT

1. Tổng kết nội dung

2. Tổng kết nghệ thuật

CHƢƠNG 4. TÀI LIỆU BỔ TRỢ

đủ cung bậc trong thơ của Tản Đà và Cao Bá Quát, Bà Huyện

1.2. Cảm hứng và cảm xúc:

2.2. Con đƣờng và đích đến;

Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng đã thực sự mê hoặc đƣợc ngƣời đọc để

3. Một số nhận định về tác giả và tác phẩm

1. “Nhƣ một ngƣời đã chiêm nghiệm trong im lặng và trong

4. Một số mở bài và kết bài tham

Ai đó đã từng có nói rằng: “Đất nƣớc có nhiều dòng sông nhƣng

You might also like