Srdrlebilir Turizmi Destekleyici Aralar

Sürdürülebilir
Turizm
Editörler
Prof.Dr. Oktay EMİR

Doç.Dr. Emre Ozan AKSÖZ
Yazarlar
BÖLÜM 1, 2 Arş.Gör. Burak DÜZ
BÖLÜM 3 Arş.Gör.Dr. Fatma YAŞLI
BÖLÜM 4 Arş.Gör. Fuat ÇİFTÇİ
BÖLÜM 5 Arş.Gör. İpek Itır CAN
BÖLÜM 6, 7 Prof.Dr. Metin KOZAK
BÖLÜM 8 Arş.Gör. Beyza UYANIK

T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 4136
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2916
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2020 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Öğretim Tasarımcısı
Dr.Öğr.Üyesi Dönüş Çiçek
Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni

Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Dil ve Yazım Danışmanı

Öğr.Gör. Serdar Şen
Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Tuğçe Tanağrı
Grafiker
Ayşegül Dibek
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Gül Kaya
Halil Kaya
Gülşah Sokum
Diğdem Aydın
Beyhan Demircioğlu
Handan Atman
Kader Abpak Arul
SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM
E-ISBN
978-975-06-4033-9
Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Aralık 2020
3490-0-0-0-2202-V01
İçindekiler
Sürdürülebilir Sürdürülebilir
Turizm Kavramı ve
BÖLÜM 1 Kavramın BÖLÜM 2 Turizmi Destekleyici
Tarihsel Gelişimi Araçlar
Giriş ................................................................ 3 Giriş ................................................................ 27

Sürdürülebilirlik Kavramı ve Tarihsel Süreç .. 3 Taşıma Kapasitesi ve Türleri ....................... 27
Sürdürülebilir Kalkınma ............................... 5 Taşıma Kapasitesi ................................. 27
1972 Birleşmiş Milletler Stockholm Taşıma Kapasitesi Türleri .................... 29
Konferansı ............................................. 6 Çevresel Etki Değerlendirmesi .................... 34
1987 Çevre ve Kalkınma Raporu Ekolojik Ayak İzi ........................................... 36
(Brundtland Raporu) ........................... 7 Tarım .............................................................. 39
1992 Rio Konferansı (Rio Deklarasyonu) 7 Geri Dönüşüm ............................................... 43
1996 Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri
Konferansı (Habitat II Zirvesi) ............ 8
1997 Birleşmiş Milletler Özel Oturumu
(Rio + 5 Zirvesi) ................................... 9
Johannesburg Zirvesi (Rio + 10) ......... 10
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir
Kalkınma Konferansı (Rio +20) .......... 11
Sürdürülebilir Turizm ve Onun Boyutları .... 13
Sürdürülebilir Turizmin Tanımı ve
Önemi .................................................... 13
Sürdürülebilir Turizmin Boyutları ...... 16
Sürdürülebilir Sürdürülebilir
Turizmde
BÖLÜM 3 Turizmde Paydaşlar BÖLÜM 4
Sertifikasyon
ve Örgütler
Sistemleri
Giriş ................................................................ 55 Giriş ................................................................ 83
Sürdürülebilir Turizm Yönetiminde Sürdürülebilir Turizmde Sertifikasyon
Örgütlenme ................................................... 55 ve Eko-Etiketler ............................................ 83
Sürdürülebilir Turizmde Paydaşlar .............. 57 Uluslararası Sertifikasyon Sistemleri .......... 87
Sürdürülebilir Turizmde Paydaşların Mavi Bayrak ......................................... 87
Örgütlenme Biçimleri ................................... 61 Yeşil Küre (Green Globe) ..................... 92
Paydaşlarla Uzlaşma Sağlama Aşamasında ISO 14001 Çevre Yönetim
Kullanılan Yöntemler ................................... 63 Sistemi Standardı ................................. 92
Sürdürülebilir Turizmde Uluslararası Yeşil Restoranlar .................................. 93
Sözleşmeler ................................................... 66 Ulusal Sertifikasyon Sistemleri .................... 94
Sürdürülebilir Turizm Örgütleri .................. 67 Yeşil Yıldız ............................................. 94
Beyaz Yıldız ........................................... 97
Yeşillenen Oteller
(Greening Hotels) ................................ 97
Yeşil Nesil Restoran ............................. 99
iii
Turizm Politika
ve Planlamasında Sürdürülebilir
BÖLÜM 5 Sürdürülebilir Turizm
BÖLÜM 6
Turizm Eğitimi
ve Başarı Koşulları
Giriş ................................................................ 107 Giriş ................................................................ 139
Planlama Kavramı ......................................... 107 Bilgi Kavramı ................................................. 139
Turizm Planlaması ....................................... 109 Bilgi Türleri ........................................... 140
Sürdürülebilirlikten Sürdürülebilir Sürdürülebilir Turizmde Bilginin Etkinliği .. 142
Turizme ......................................................... 113 Sürdürülebilir Turizm Olmayan Ögeler ...... 145
Sürdürülebilir Turizm Planlaması ve Yeşil Turizm Eğitimi ..................................... 147
Politikası ........................................................ 116 Yeşil Turizm Uygulamaları .................. 150
Sürdürülebilir Turizm Planlaması ve Yeşil Turizm Eğitiminin Faydaları ....... 151
Politikasında Stratejiler ................................ 119 Yaşam Kalitesini Artırmada Sürdürülebilir
Gelişme Stratejisi .................................. 120 Turizm Eğitimi .............................................. 154
Pazarlama Stratejisi ............................. 120
Ziyaretçi Yönetim Stratejisi ................. 121
Turizm Planlaması ve Politikasında
Sürdürülebilir Turizm ve Başarı Koşulları... 122
Sürdürülebilir Türkiye’ye
En Uygun
BÖLÜM 7 Turizmde Ziyaretçi BÖLÜM 8 Sürdürülebilir
Yönetimi Turizm Türleri
Giriş ................................................................ 163 Giriş ................................................................ 189
Ziyaretçi Yönetimi ........................................ 163 Gastronomi Turizmi ve Sürdürülebilirlik .... 189
Ziyaretçi Yönetimi Türleri .................. 165 Gastronomi Turizminin Türkiye
Açık ve Kapalı Alanlarda Ziyaretçi Açısından Sürdürülebilirliği ................. 192
Yönetimi ............................................... 166 Türkiye’de Sürdürülebilir Gastronomi
Ziyaretçi Yönetimi için Stratejilerin Turizminin Geleceği ............................. 195
Geliştirilmesi ........................................ 168 Kırsal Turizm ve Sürdürülebilirlik ................ 197
Ziyaretçi Yönetiminde Uygulanan Kırsal Turizm Türleri ve Türkiye’deki
Sistemler ........................................................ 170 Örnek Uygulamalar ............................. 199
Turistik Tüketiciye Sürdürülebilir Turizm Kırsal Turizmin Türkiye Açısından
Hizmeti Sağlanması ...................................... 177 Sürdürülebilirliği .................................. 201
Ekonomik Başarı, Çevresel Kalite ve Türkiye’de Sürdürülebilir Kırsal
Turistik İhtiyaçların Tatmini ........................ 178 Turizmin Geleceği ................................ 204
Ekonomik Başarı ve Çevresel Kalite .. 178 Kültür Turizmi ve Sürdürülebilirlik ............. 206
Ziyaretçi Yönetimi, Ekonomik Kültür Turizminin Türkiye Açısından
Başarı ve Çevresel Kalite ..................... 179 Sürdürülebilirliği .................................. 208
Kültür Turizmi Kapsamında Ele
Alınabilecek Diğer Turizm Türleri ve
Türkiye’den Örnekler ........................... 212
Türkiye’de Sürdürülebilir Kültür
Turizminin Geleceği ............................. 214
Sürdürülebilir Turizm Kapsamında
Türkiye’de Uygulanabilecek Diğer Turizm
Çeşitleri .......................................................... 217
iv
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
İktisadi kalkınmayı öngören büyüme anlayışı, turizmde ziyaretçi yönetimi ve Türkiye’ye en
1990’lı yıllar ile birlikte çevrenin korunması, uygun sürdürülebilir turizm türleri değişimler
gelecek nesillerin ihtiyaçlarına yetebilecek ve gelişimler bağlamında açıklanmıştır. Ayrıca
bir dünyanın onlara aktarılması gibi hassasi- kitabımızda yaşadığımız döneme daha yakın
yetleri gözetmeye başlamış ve bu açıdan sür- yıllar içerisinde turizmde sürdürülebilirlik ala-
dürülebilirlik kavramı öne çıkmıştır. Turizm nında ne tür gelişmelerin yaşandığına; gelişen
de sürdürülebilirlik konusundaki gelişmeleri teknoloji, küreselleşme, ekonomik şartlar ve
takip etmiş ve tartışmalara dâhil edilmiştir. yaşam koşulları bağlamında değişen bakış açı-
Turizm faaliyetlerinin yalnızca günümüzde ları çerçevesinde şekillenen yeni bakış açıları-
değil gelecekte de varlığının temin edilmesi na da yer verilmiştir.
gerekmektedir. Sürdürülebilir turizm yaklaşı-
Kitabı okudukça edineceğiniz bu bilgiler, sür-
mı, kökleri sürdürülebilir kalkınmaya dayanan
dürülebilir turizm anlayışını tarihsel süreç içe-
ve sürdürülebilir kalkınmanın turizm özelinde
risinde değerlendirebilmenize, sürdürülebilirli-
uyarlamalarını içeren bir yaklaşımdır. Sürdü-
ğin geniş yelpazesi içerisinde durum, yöntem
rülebilirlik anlayışı ile turistlerin tatil yaptık-
ve değişim hakkında detaylı bilgi sahibi olma-
ları ya da gezdikleri çevrenin, ekosistemlerin,
nıza katkı sağlayacağı gibi turizm mesleğini
flora-fauna çeşitliliğinin bozulmadan korun-
icra ederken size farklı bakış açıları da kazan-
ması ve daha iyi bir hâle getirilmesi, beşerî
dıracaktır.
bağlamda ise turistler tarafından ziyaret edi-
len bölgelerde sosyal, kültürel ve ekonomik Sürdürülebilir Turizm kitabımız pek çok kişinin
devamlılığın bu hususlar korunarak sürdürül- yoğun çalışmaları ve emekleriyle hazırlanmış-
mesi amaçlanmaktadır. tır. Başta bölüm yazarlarımız olmak üzere, ki-
tabın hazırlanmasında emeği geçen, büyük bir
Kitabımız içerisinde sürdürülebilirlik ve sürdü-
hızla ve titizlikle çalışan tasarım, dizgi, matbaa
rülebilir turizm çalışma alanı kapsamında yer
ekiplerine ve tüm personele en içten teşekkür-
alan tüm konular belli bir akış içerisinde ele
lerimizi sunuyoruz.
alınmıştır. Sürdürülebilir turizm kavramı ve ta-
rihsel gelişimi, sürdürülebilir turizmi destekle- Kitabımızın, siz öğrencilerimizin ve tüm okuyu-
yici araçlar, sürdürülebilir turizmde paydaşlar cularımızın eğitim ve iş hayatlarında elde ede-
ve örgütler, sürdürülebilir turizmde sertifikas- cekleri başarılara katkı sağlamasını diliyoruz.
yon sistemleri, turizm politika ve planlama-
sında sürdürülebilir turizm ve başarı koşulları,
sürdürülebilir turizm eğitimi, sürdürülebilir
Editörler
v
Bölüm 2
Sürdürülebilir Turizmi Destekleyici Araçlar
1 2
Çevresel Etki Değerlendirmesi
öğrenme çıktıları
Taşıma Kapasitesi ve Türleri 2 Çevresel Etki Değerlendirmesini

1 Taşıma kapasitesi ve türlerini açıklayabilme tanımlayabilme
3 4
Tarım
Ekolojik Ayak İzi 4 Tarım ve sürdürülebilir turizm ilişkisini
3 Ekolojik ayak izini ifade edebilme açıklayabilme
5
Geri Dönüşüm
5 Geri dönüşüm ve sürdürülebilir turizm
ilişkisini özetleyebilme
Anahtar Sözcükler: • Sürdürülebilirlik • Turizm • Taşıma Kapasitesi • Çevresel Etki Değerlendirmesi

• Ekolojik Ayak İzi • Tarım • Geri Dönüşüm
26
Sürdürülebilir Turizm
2
GİRİŞ Taşıma Kapasitesi
Turizm endüstrisi ülke ekonomilerine önemli Turizm faaliyetlerinin belirli ilkeler doğrultu-
katkılar yapmaktadır. Turizmin ekonomik getiri- sunda gerçekleştirilmesi önemlidir. Turizmde çe-
leri ulusal düzeyde olduğu kadar yerel düzeyde de kicilik unsurlarının oluşmasını sağlayan kaynak-
toplumlara ekonomik refah sağlamaktadır. Eko- ların sürdürülebilirliğinin gözetilerek kullanımı,
nomik getirilerinin yanı sıra sosyokültürel etkile- aşırı tüketimin ve atık üretiminin azaltılması, tu-
şim sağlaması nedeniyle toplumların sosyal açıdan rizm ürün ve hizmetlerinde çeşitliliğin artırılması
gelişimine de katkı sağlayan turizm endüstrisinin, ve sürdürülmesi, turizm planlamasının yapılması,
sağladığı faydaların dışında olumsuz etkileri de bu- yerel ekonomilerin desteklenmesi, turizme ilişkin
lunmaktadır. Turizm faaliyetleri gerçekleştirilirken kararlarda yerel halk da dâhil olmak üzere tüm pay-
çevrenin, doğanın ve doğal kaynakların korunması daşların fikirlerinin alınması ve kendilerine rol ve-
ve sürdürülebilir kullanımı turizm endüstrisinin rilmesi gibi ilkeler turizmin sürdürülebilirliği için
de sürdürülebilirliği için gereklidir. Çünkü çevre, önemlidir. Sürdürülebilir turizmin temel amaçları
doğa ve doğal kaynaklar tüm bileşenleriyle turizm aşağıdaki gibidir (Erdoğan, 2003; Eser, Dalgın ve
endüstrisinde sunulan ürün ve hizmetler için girdi Çeken: 2012):
sağlamaktadır. Tüm dünyada nüfusun hızlı artışı, • Turizme çekicilik unsurlarının oluşmasını
sanayileşme vb. nedenlerle ortaya çıkan sürdürüle- sağlayan kaynakların sürdürülebilir kullanı-
bilirlik kaygısı dünyada insan katılımının en fazla mını ve korunmasını sağlamak,
olduğu endüstrilerden biri olan turizmde de aynı • Tüketimde aşırılığı engelleyerek ve atık üre-
kaygıların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Tu- timini azaltarak uzun dönemli çevre tahri-
rizm faaliyetlerinin mevcut varlığını ve gelecekte batını engellemek,
de yapılabilirliğini temin etmek için denetim me-
kanizmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Çoğu zaman • Turizm destinasyonlarında yaşayan yerel
kamu otoritesi tarafından gerçekleştirilen denetim- halkın yaşam kalitesini artırmak,
lerin dışında turizm işletmecilerinin ve çalışanların, • esiller arasında eşitliğin korunmasını gö-
turizm destinasyonlarındaki yerel halkın ve turist- zetmek,
lerin de sürdürülebilirlik anlayışıyla turizmde yer • Ekolojik sistemler ve biyolojik çeşitliliği koru-
alması gerekmektedir. Sürdürülebilir turizmi des- yarak çevre kalitesini sürdürülebilir kılmak,
tekleyici araçlar turizm faaliyetlerinin çevreye zarar • Toplumun kendi içinde sosyal ve kültürel
vermeden gerçekleşmesi, turizm çekiciliklerinin bütünleşmesini sağlamak,
yıpranma riskinden korunması ya da yerel halkın
• Turizm endüstrisinde yer alan işletmeler ve
kendi hayat akışına devam edebilmesi gibi koruyu-
kamu otoritesi arasında karşılıklı koordi-
cu etkilere sahiptir. Taşıma kapasitesi, çevresel etki
nasyonu sağlamak,
değerlendirmesi, ekolojik ayak izi, tarım ve geri
dönüşüm çevrede, doğada ve turizm endüstrisin- • Ziyaretçilerin deneyim kalitesini yükselte-
de sürdürülebilirliğin sağlanması için uygulanması rek sürdürmek,
gereken kriterleri ve sınırları ortaya koymaktadır. • Turistleri ve turizm çalışanlarını sürdürüle-
bilir turizm konusunda bilinçlendirmek
Taşıma ve kapasite sözcüklerinden oluşan ta-
TAŞIMA KAPASİTESİ VE TÜRLERİ
şıma kapasitesi ‘bir şeyi bir yerden alıp başka yere
Turizm faaliyetleri turistler ve turistik çekicilik- götürmek’, ‘üstünde bulundurmak’, ‘bir nesne-
lerin bir araya gelmesiyle gerçekleşmektedir. Ancak nin ağırlığını yüklenmek’ anlamlarına sahip olan
bu buluşma gerçekleşirken destinasyonlardan yerel ‘taşımak’ fiilinden türetilen ‘taşıma’ ve ‘bir şeyi
halka çok sayıda unsurla etkileşim sağlanmakta- içine alma, sığdırma sınırı, kapsama gücü, sığa’,
dır. Bu etkileşimler sonucunda ortaya çıkan etkilerin “belli bir alana sığabilecek kişi veya nesne sayısı’
-turistlerin deneyim kalitesini de düşürmeden- kabul anlamlarına sahip olan ‘kapasite’ sözcüklerinden
edilebilir seviyelerde tutulması gerekmektedir. Taşıma oluşmaktadır (TDK, 2020). Taşıma kapasitesi
kapasitesi ekolojik (çevresel), fiziksel, sosyal, psikolo- kavramıyla ilk defa deniz taşımacılığı sektöründe
jik ve ekonomik boyutlarıyla turizmin her alanında karşılaşılmıştır. Bu iş kolu için taşıma kapasite-
aşılmaması gereken sınırları tespit etmektedir. si bir geminin taşıyabileceği yük miktarını ifade
27
2
etmek için kullanılmıştır. Taşıma kapasitesine
ilişkin ilk temeller ise doğa bilimleri kapsamında
19. yüzyılda Malthus tarafından nüfus prensibi- Turist Tipolojisi: Turizm işletmelerinin
ne ilişkin çalışmalarda atılmıştır. Bu çalışmada faaliyette bulundukları pazarı ve bu pa-
nüfus artışının geometrik, gıda ve tüketim mal- zarda bulunan tüketicileri analiz etmesiyle
zemelerinin ise aritmetik bir şekilde artacağı sa- turist tipleri ortaya çıkmaktadır. Hete-
vunulmuştur. Bu prensibin daha sonra bitki ve rojen özellik gösteren turist gruplarının
hayvan toplulukları için tartışılması söz konusu homojen sayılabilecek alt gruplara bö-
olmuştur. Doğal alanlara ilişkin taşıma kapasi- lünmesi ile pazarın yapısı belirlenmekte,
tesi ilk kez 1922 yılında Hadwen ve Palmer ta- pazardaki yeni eğilimler keşfedilmekte ve
rafından mera yönetimi alanında kullanılmıştır. yeni pazar imkânları yakalanabilmektedir
Yaban yaşamın yönetimi konusunda yapılan ça- (Özel, 2010: 177).
lışmaları rekreasyon ve turizm alanında yapılan
tartışmalar izlemiştir (Göktuğ, Yıldız, Demir ve
Bulut, 2013: 2).
Tüm dünyada turizm endüstrisinin hacminin
her geçen gün daha da artmasıyla gözde destinas-
yonlarda ciddi turist yoğunluğu oluşmaktadır (Çe-
lik, 2016: 75). Turist ziyaretleriyle oluşan turizm
faaliyetleri destinasyonlarda başta ekonomik olmak
üzere çok sayıda alanda olumlu etkilere sahip ol-
duğu gibi birtakım olumsuz etkiler de ortaya çı-
karmaktadır. Turizm faaliyetlerinin kontrolsüz bir
şekilde gelişmesi ve gerçekleşmesi, arazilerin turizm
kapsamında yoğun kullanımı çevresel, kültürel ve
sosyal kaynakların zamanla bozulmasına ve tü- Görsel 2.1 Taşıma kapasitesinin aşıldığı bir turistik
kenmesine yol açmaktadır. Turist sayılarının hızlı çekicilikte sıra bekleyen turistler
artışı, turistlerin belirli destinasyonlarda dönemsel
ya da yıl boyu yoğunluk oluşturması gibi geliş-
melerin ortaya çıkardığı olumsuz sonuçlar turizm Turizm faaliyetlerinin farklı özellikleri ve boyut-
faaliyetlerine ilişkin birtakım önlemler alınmasını ları nedeniyle taşıma kapasitesine ilişkin farklı bakış
zorunlu kılmıştır (Erdemir, 2018: 14). Bu önlem- açıları mevcuttur. Bir bakış açısına göre olumsuz
ler sürdürülebilir turizm faaliyetlerinin temininin etkilerin yerel halk tarafından hissedilemeyeceği en
sağlanması için gereklidir. Sürdürülebilir turizmin yüksek sınır turizm faaliyetlerinde taşıma kapasitesi-
gerçekleşebilmesi için doğru hesaplamaların, etki- nin sınırını belirlemektedir. Buna göre bir destinas-
li planlamaların yapıldığı ve işletme sistemlerinin yonda mümkün olan en fazla turist sayısının değil,
uygulandığı turizm bölgeleri oluşturulmalıdır. Bu yerel halk tarafından kabul görecek en makul sayıda-
durum, bir turizm bölgesini ziyaret eden turistlerin ki turistin ağırlanması esastır. Başka bir bakış açısına
memnuniyet düzeylerini mümkün olan en yüksek göre taşıma kapasitesi turistlerin bir destinasyondaki
seviyede tutarken bölgeye de zarar vermeden kabul yoğunluk nedeniyle başka destinasyonlara yönelme-
edilebilecek en yüksek turist sayısı taşıma kapasi- siyle belirlenmektedir. Buna göre bir destinasyon be-
tesine karşılık gelmektedir. Taşıma kapasitesinde lirli bir doygunluğa ulaştığında yeni turistleri ağırla-
sınır belirlemek kolay değildir. Çünkü taşıma ka- mada yetersiz kalmaktadır. Bu aşamada turistler yeni
pasitesinde sınır turist ağırlayan destinasyon ya da destinasyonlar aramakta ve buraları ziyaret etmek-
çekiciliğin doğasına, sunduğu ürünlere, turistlerin tedir. Bu süreç ticarileşen turizm destinasyonlarının
tipolojisine ve yaşam eğrisinin dönemlerine göre çekiciliğini ve özgün niteliğini zamanla kaybederek
değişmektedir (Sonuç, 2014: 26). turistleri kaybetmesiyle sonuçlanmaktadır. Bu bakış
28
2
açısında taşıma kapasitesini belirleyen, turistlerdir. Taşıma kapasitesinin aşılması turizm destinasyonla-
Bir destinasyonun fiziki koşullarının turizm faali- rında, turistik alanlarda ve yapılarda çeşitli olumsuz
yetlerinde kullanım uygunluğu ve turistlerin dene- etkilere neden olmaktadır. Turizm destinasyonla-
yimlerinin niteliğine göre uygun kullanılma miktarı, rında yaşanan trafik sıkışıklığının bu destinasyonda
taşıma kapasitesi için önemlidir. Çünkü destinas- yaşayan yerel halkın yaşam kalitesini olumsuz etki-
yonların doygunluğa ulaştığı zamanlarda turistlerin lemesinin yanı sıra zaman kaybı, gürültü vb. neden-
gösterdikleri tepkiler ilgi alanlarına ve geçmiş dene- lerle turistlerin deneyimlerini de olumsuz etkilemesi
yimlerine göre değişmektedir. Bu yüzden her des- söz konusudur. Turistik alanlarda alışveriş yapmak
tinasyonun farklı deneyimler için taşıma kapasitesi ya da bir şişe su almak isteyen turistlerin kalabalık
bulunmaktadır. Destinasyonların sahip olduğu kay- nedeniyle uzun süre beklemesi, ihtiyaçlarının karşı-
nakların (turizm çekiciliklerini oluşturan fiziksel un- lanamaması da turist deneyiminin kalitesini düşür-
surlar, süreçler vb.) farklı turist tiplerinin taleplerine mektedir. Turistik çekicilik niteliğine sahip tarihî ya
uygunluğu taşıma kapasitelerinin belirlenmesini da modern bir yapıda taşıma kapasitesinin aşılması
sağlamaktadır. Bu uygunluğun tespit edilmesi için da bu çekiciliklerin makul şekilde kullanılamaması-
aşağıdakiler gerçekleştirilmelidir (Rızaoğlu ve Tanrı- na yol açacaktır. Taşıma kapasitesinin aşılması yerel
sevdi, 1997: 53): halkın günlük hayatından turistlerin deneyimine,
• Turistlerin ihtiyaçlarının incelenmesi bir turistlere hizmet sunan işletmelerin hizmet kalite-
destinasyonun taşıma kapasitesi açısından sinden hizmet sunan personelin performansına ka-
rahat kullanımını sağlamak için gereklidir. dar pek çok faktörü olumsuz etkilemektedir. Tüm
Farklı turist tiplerinin ihtiyaçlarına göre bu olumsuz etkiler özünde turistlere keyifli bir de-
farklı turizm faaliyetlerinin oluşturulması neyim, dinlenme imkânı sunmayı amaçlayan desti-
da bu sayede mümkün olmaktadır, nasyonların ve çekiciliklerin bu niteliklerini kaybet-
mesiyle sonuçlanmakta ve sürdürülemez faaliyetler
• Turistler tarafından yoğun talep gören böl-
zincirinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
gelerin fiziksel ve biyolojik kapasitelerinin
ortaya çıkarılması ile turist deneyiminin ka-
litesi temin edilmelidir, Taşıma Kapasitesi Türleri
• Yukarıda ifade edilen işlemlerin gerçekleş- Taşıma kapasitesi türleri ekolojik (çevresel), fi-
tirilmesiyle turistlerin beklentileri ve doğal ziksel, sosyal, psikolojik ve ekonomik olmak üzere
çevre arasındaki uygunluk durumu tanım- beşe ayrılmaktadır. Turizm faaliyetlerinin her biri
lanabilir. Böylece hangi destinasyonun han- sahip oldukları zaman, mekân, içerik vb. dinamik-
gi turist tipleri tarafından ziyaret edileceği lerle farklı etkilere sahiptir. Taşıma kapasiteleri be-
ve turizm kaynaklarının hangi amaçlarla lirlenirken kim, niçin, neden, nasıl, nerede ve ne
kullanılacağı belirlenecektir. zaman sorularının yanıtlarını belirlemek amacıyla
taşıma kapasitesi türlerine başvurulmaktadır.
Ekolojik (Çevresel) Taşıma Kapasitesi

internet Turizm faaliyetlerinin ekosistem üzerinde
Türkiye’de müze ve ören yerlerine ilişkin zi- olumsuz etkilerinin ortaya çıktığı yoğunluk dü-
yaretçi sayılarına http://www.dosim.gov.tr/ zeyi, turizmde ekolojik taşıma kapasitesini ifade
muze-istatistikleri adresinden ulaşabilirsiniz. etmektedir. Ekosisteme ait değişkenlerin belir-
lenmesinin ardından bu değişkenler üzerindeki
değişime ilişkin tespitlerin yapılması, kullanım
Taşıma kapasitesine ilişkin değerlendirmeler yal- yoğunluğu ve kullanım şekli, aralarında ilişkiler
nızca turizm destinasyonları için değil turistik çeki- kurulması ekolojik taşıma kapasitesine ilişkin de-
cilikler için de yapılabilir. Farklı yüzölçümlerine ve ğerlendirmelerin yapılmasını mümkün kılmakta-
özelliklere sahip turistik alanlara (millî park, açık dır. Ekolojik taşıma kapasitesine ilişkin değerlen-
hava müzesi vb.) ya da farklı boyut ve özelliklerdeki dirmelerde belirleyici olan ekosistem değişkenleri
yapılara (bina, müze) bu alan ya da yapının fiziksel alanın fiziksel ve ekolojik yapısı ile rekreasyon tü-
koşullarında ve turistlerin deneyim kalitesinde olum- rüne göre değişiklik göstermekle birlikte genellik-
suz bir etki yaratmayacak şekilde alınabilecek en faz- le Tablo 2.1’deki değişkenler kabul edilmektedir
la insan sayısı taşıma kapasitesini ifade etmektedir. (Göktuğ, Yıldız, Demir ve Bulut, 2013: 5).
29
2
Tablo 2.1 Ekosistem Değişkenleri
Ekolojik Değişkenler Açıklamalar
Erozyon Rekreasyonel kullanımlardan kaynaklanan gözlenebilir erozyon varlığı,
etki derecesi
Toprak Sıkışması Belirgin toprak sıkışması varlığı, etki derecesi
Katı Atıklar Rekreasyon alanları ve çevresindeki çöp varlığı, etki derecesi
Sıhhi Personel Eksikliği Temizlik işlerinin düzenli olmayışı (tuvaletler, çevre temizliği vb.)
Bitki Örtüsü Kaybı Rekreasyonel kullanımlardan kaynaklanan bitki örtüsü kaybı
Devrilmiş Ağaç Eksikliği Rekreasyon alanlarından devrilen ağaçların uzaklaştırılması, yakılması vb.
Vejetasyon Tahribi Açığa çıkmış kökler, kırılmış dallar, zarar görmüş gövde vb., etki derecesi
Faunanın Tahribi Kaçak avlanma, rekreasyonel faaliyetlerin fauna üzerinde sebep olduğu
stres vb.
Bitki Yapraklarındaki Tozlar Özellikle yaz aylarında taşıtların sebep olduğu tozlanma ile bitki
yapraklarına yapışan partiküllerin varlığı, etki derecesi
Egzoz Gazları Egzoz gazına maruz kalan alan varlığı ve alanların büyüklükleri ve etki
derecesi
Gereksiz Araç Yolları Kullanılmayan yollar ve alternatif yol varlığı
Gereksiz Patika Yollar Ziyaretçiler tarafından oluşturulmuş kestirme yollar ve alternatif yol
varlığı
Sulak Alanlara Yakınlık Rekreasyon alanlarının sulak alanlara yakınlığı ve etki derecesi
Gürültü Rekreasyon alanlarındaki gürültü varlığı ve etki derecesi
Su Kalitesi Rekreasyon faaliyetlerinden kaynaklanan tatlı ve tuzlu su kirliliği varlığı
ve etki derecesi
Toprak Kalitesi Rekreasyonel faaliyetler sonucu toprak yapısının değişmesi
Kaynak: Göktuğ, Yıldız, Demir ve Bulut, 201 5
Görsel 2.2 Dünyanın en popüler turizm çekiciliklerinden Tac Mahal ve çevresi
30
2
Çevre kalitesinin yetersiz olduğu destinasyonlarda turizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi zordur. Tu-
rizm destinasyonlarında ekolojik taşıma kapasitesi sınırının aşıldığı eşik flora ve faunaya zarar verilmeye
başlanan eşiktir. Ekolojik taşıma kapasitesinin sınırının belirlenmesi ve turizm faaliyetleri gerçekleştirilir-
ken göz önünde bulundurulması doğa ve çevre üzerinde olumsuz etkilerde bulunmadan sürdürülebilir
turizmi mümkün kılmaktadır (Erdemir, 2018).
Fiziksel Taşıma Kapasitesi

Turizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için gerekli olan elverişli arazi miktarı ve araç otoparkı, res-
toranlar, konaklama tesisleri gibi yerlerin niceliksel kapasitesi gibi durumlar fiziksel taşıma kapasitesiyle
ifade edilmektedir. Fiziksel taşıma kapasitesi değerlendirilirken göz önüne alınan değişkenler şu şekildedir
(Sarkım, 2007; Büyükşalvarcı, Akmeşe ve Şapcılar: 2015):
• ark, müze ve sokak gibi yerler için kabul edilebilir kalabalık düzeyi,
• Su ve arazi gibi önemli doğal kaynaklar için kabul edilebilir en yüksek düzey,
• Ulaştırma altyapısının kullanım yoğunluğu
Bir turizm destinasyonunda, turistlerin ziyaret ettiği bir alanda ya da yapıda fiziksel taşıma kapasitesi
belirlenirken belirli bir zaman dilimi esas alınmalıdır. Örneğin, bir müzenin bir günde, bir haftada ya da
bir yılda kabul edeceği en yüksek ziyaretçi sayısı fiziksel taşıma kapasitesinin somut olarak ifade edilmiş
hâlidir. Fiziksel taşıma kapasitesi belirlenirken turizm faaliyetlerin gerçekleştirileceği alanın sahip olduğu
fiziki imkânlar ve fiziki özellikler ayrı ayrı incelenmektedir. Çünkü bir yerin özellikleri bu yerin konu-
mu ve orada gerçekleştirilecek olan rekreasyonel faaliyetlere göre farklı uygunlukta olabilmektedir. Fiziki
imkânlar üstyapı ve otopark alanı, piknik üniteleri, plaj üniteleri vb. tesis imkânlarını nitelerken fiziki özel-
likler ise iklimsel koşullar, hassas alanlar, topoğrafya vb. rekreasyonu sınırlandıran faktörleri kapsamaktadır
(Caner ve Demir, 2020).
Görsel 2.3 enedik’te turistlerin yoğun talep gösterdiği gondol turları
31
2
Yaşamla İlişkilendir
Venedik daha fazla turist istemiyor Ağırlıklı olarak kruz gemileriyle bölgeye ge-
Dünya turizminin önde gelen merkezlerin- len yabancı turistlerin şehre kayda değer bir geti-
den Venedik, turistlerin sebep olduğu kirlilikle risi bulunmuyor. Öyle ki, oluşturdukları kirlilik
mücadele etmeye çalışıyor. sebebiyle kimi turist gruplarının şehre yarardan
çok zararı dokunuyor.
Dünyanın en büyük turizm pazarı olan Av-
rupa, Dünya Turizm Örgütü’ne göre 2018’de bir Bu durumu düzeltmek isteyen Venedik şehir
önceki yıla oranla %8’lik artışla 713 milyon ulus- yönetiminin Mayıs ayından itibariyle turistler-
lararası turist ağırladı. den şehre giriş ücreti tahsil edeceği açıklandı.
Ancak bu artışla beraber turist yoğunluğu şe- 200 Euro’ya kadar ceza kesilebiliyor
hirlerin geleceğini tehdit eder hale geldi. Şehir düzeninin sağlanması için yönetim ta-
Turizm, önemli bir ekonomik kalem olarak rafından belirli kurallar konulmuş. Bu kurallara
düşünülse de bölgedeki aşırı tüketim, çevre kir- uymamanın sonucu ise para cezaları.
liliği, yerel düzenin bozulması gibi problemler Venedik’e “saygı göstermeyen” turistlere kesi-
soru işaretlerini de beraberinde getiriyor. lebilen para cezaları şöyle:
Venedik’e 38 milyon turist • Kanallarda ya da diğer su yollarında yüzmek
Venedik, her yıl ortalama 25 milyon turist ve suya dalmak: 450 Euro
ağırlıyor. Bu rakamın 2025 yılında 38 milyona • Sokakta mayo giymek ve üstsüz dolaşmak:
çıkması bekleniyor. 200 Euro
Şehir sakinleri, her dönem gelen kalabalık • Kuşlara yem vermek, yiyecek çöplerini yere
turist kitlelerinin bölgenin doğasını tehdit ettiği atmak: 50-200 Euro
görüşünde. • Bisiklet sürmek: 100 Euro
Özellikle turistlerin beraberlerinde plastik
atıklar şehir doğasını olumsuz etkiliyor.
Kaynak: https://www.trthaber.com/haber/dun-
Turistler için giriş ücreti ya/venedik-daha-fazla-turist-istemiyor-413743.
Venedik’e gelen 25 milyon turistin 14 mil- html (Erişim Tarihi: 16.09.2020).
yonu yalnızca bir gün için bu şehirde bulunuyor.
Psikolojik Taşıma Kapasitesi

Bir turistin yaşadığı turizm deneyiminden elde ettiği tatminin en düşük seviyesini ifade etmektedir.
Çekiciliğini kaybetmek üzere olan bir turizm destinasyonunda turistlerin hoşgörü ile karşılayacağı son
kalabalık seviyesi psikolojik taşıma kapasitesi için belirleyicidir. Turistlerin hoşnutsuzluklarını açıkça ifade
ettikleri düzeyden hemen önce kabul ettikleri etkinliklerin kalitesi turistlerin psikolojik sınırını ortaya
çıkarmaktadır. Turistlerin bir destinasyona gitmeden önce sahip oldukları beklentilerin düzeyi ile destinas-
yonun kendilerine sunacağı imkânları karşılaştırmaları neticesinde psikolojik taşıma kapasitesi tarafından
tayin edilen en düşük hazzın altında haz almaları, onları başka destinasyonlara yöneltecektir. Psikolojik
taşıma kapasitesini belirleyen değişkenler bir yerdeki kalabalık düzeyinden daha fazlası olabilmektedir. Ka-
labalıklaşmaya ek olarak fiziksel çevrenin bozulmasına ilişkin algı ve yerel toplumun ziyaretçilere yönelik
olumsuz tutumu fiziksel taşıma kapasitesinin aşılmasına neden olmaktadır. Psikolojik taşıma kapasitesi de
diğer türler gibi durağan bir yapıya sahip değildir. Yönetimsel uygulamalar ve turizmdeki gelişim taşıma
kapasitesinde değişikliklere yol açmaktadır (Algan ve Bayraktar, 2018). Bir turizm destinasyonunda psi-
kolojik taşıma kapasitesi o destinasyonu ziyaret eden turistlerin memnuniyet derecesini göstermektedir.
Bu nedenle psikolojik taşıma kapasitesi kavramı memnuniyetle ilişkilidir (Kılıç ve Seçilmiş, 2018: 511).
32
2
Sosyal (Toplumsal) Taşıma Kapasitesi
Sosyal, toplumsal ya da demografik taşıma kapasitesi olarak adlandırılan bu türde bir turizm destinas-
yonunda yerel halk tarafından kabul edilebilir en yüksek turist sayısı, sosyal taşıma kapasitesinin sınırını
belirlemektedir. Bir destinasyonda yaşayan yerel halkın turistlere ve turizm faaliyetlerine karşı hoşgörü eşiği
aşıldığında sosyal taşıma kapasitesi de aşılmış olmaktadır (Albayrak ve Kırova, 2020). Sosyal taşıma kapa-
sitesinin aşılmaması için yerel halkın hoşgörü kapasitesinin sınırının aşılmaması kadar turistlerin deneyim
kalitesinde de düşme yaşanmaması esastır. Turizm destinasyonlarında yerel halkın yaşamının turistlerden
ve turizm faaliyetlerinden etkilenmemesi için bu destinasyonların sosyal taşıma kapasitesi belirlenmeli ve
aşılmamalıdır. Çünkü sürdürülebilir kalkınma için turizm faaliyetlerinin yerel halk tarafından desteklen-
mesi gereklidir. Sosyal taşıma kapasitesinin aşılmasına kadar yerel halkın geçirdiği evreler şu şekildedir
(Çavuş, 2002; Algan ve Bayraktar, 2018):
1. Aşırı Mutluluk: Turistlerin yörede kabul görmesi,
2. Duyumsamazlık: Turistlerin yörede varlıklarını hissettirmesi,
3. Rahatsızlık: Yerel halkta turizm sektörüne ilişkin kuşkular olması,
4. Kin ( efret): Yerel halkta öfkenin açık olarak dışa vurumu
Ekonomik Taşıma Kapasitesi

Turizm destinasyonlarının yönetiminde turizme çekicilik olarak katkı sunan kaynakların kullanımı ve
fayda-maliyet dengesinin en iyi durumda olduğu sınır, ekonomik taşıma kapasitesini belirlemektedir (Dağ
ve Mansuroğlu, 2018: 108). Turizm faaliyetlerinin destinasyonlara sağladığı ekonomik fayda ile bu ekono-
mik getirinin temini için gerekli olan maliyetlerin dengesi turizmin finansal girdileri açısından yapılmaya
değer olup olmadığıyla ilgilidir. Turizm destinasyonlarında ve turistik faaliyetlerin yürütüldüğü millî park
gibi alanlarda ekonomik taşıma kapasitesinin yönetim boyutunda değerlendirilmesi önemlidir. Turizm
faaliyetlerinden elde edilen gelir değerlendirilerek hizmete dönüştürüldüğü takdirde turistlerin deneyim
kalitesi korunur ve yükseltilir. Bu bağlamda mevcut durumda bir yeri ziyaret eden turistlerin ve potansiyel
turist olarak görülen kişilerin özellikleri, beklentileri ve istekleri incelenirse bu alanların planlanması ve
doğru yönetim politikalarının uygulanması mümkün olur (Göktuğ, Yıldız, Demir ve Bulut, 2013: 6).
Turizm destinasyonlarında yerel halkın turizm faaliyetlerinden elde edilen gelirden adil bir şekilde fayda-
lanması ve turizm endüstrisinin diğer endüstriler üzerinde haksız rekabet vb. durumlar ortaya çıkarmaması
için ekonomik taşıma kapasitesinin sürdürülebilirliği önemlidir (Erdemir, 2018: 21).
Öğrenme Çıktısı
1 Taşıma kapasitesi ve türlerini açıklayabilme
Araştır 1 İlişkilendir Anlat Paylaş
Turizm destinasyonlarında Turizm destinasyonlarında

Çevrenizde bulunan bir tu-
taşıma kapasitesinin aşıl- taşıma kapasitesine ilişkin
rizm destinasyonunun taşıma
masından hangi paydaşlar sorunların önlenmesinde
kapasitesi bağlamında mev-
ne şekilde etkilenmektedir, turistlere nasıl bir rol düşe-
cut durumu nedir, anlatın.
araştırın. bilir, ilişkilendirin.
33
2
ÇEVRESEL ETKİ • Bölgenin yapılaşma ve iskân özellikleri,
DEĞERLENDİRMESİ • Bölgedeki tarihî, kültürel, doğal ve estetik
Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) baraj, ögeler,
havaalanı, sanayi vb. yatırımların ve kalkınma pro- • eolojik durum,
jelerinin çevresel etkilerini tanımlamak için kulla- • Meteorolojik durum,
nılmaktadır. Dünyanın büyük bir kısmında çevre- • Hidrolojik durum,
ye ilişkin karar verme süreçlerinde başvurulan bir
kaynak olan ÇED, Avrupa Birliği tarafından 1988 • Bölgede arazi ve su kullanım durumu,
yılında Avrupa Birliği ÇED Direktifi ismiyle yürür- • Ekolojik yapı,
lüğe alınmıştır. ÇED sayesinde Avrupa Birliği üye • Risk altındaki türler, nesli tükenmek üzere
ülkelerinde gerçekleştirilen ve çevre üzerinde etkisi olan türler,
olacağı düşünülen kamu ve özel sektör projeleri- • Bölgede zemin kirlilik düzeyi (radyasyon;
nin çevresel etkilerini değerlendirecek bir prosedür kimyasal fiziksel kirlilik vb.),
ortaya konmuştur. Türkiye’de ise 11 Ağustos 1983
• Kuruluş ya da işletme ile ilgili olarak:
tarih ve 18132 sayılı Resmî Gazete’de yayımlana-
rak yürürlüğe giren 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun • Gürültü etkisi,
10. maddesine dayandırılarak çıkarılan ÇED Yö- • Hava kirliliği yaratma etkisi,
netmeliği 7 Şubat 1993’te yayımlanmıştır. Bu • Toprak kirliliği yaratma etkisi,
tarihten sonra farklı zamanlarda çıkarılan yönet- • İş yaşamına etkisi,
melikler (23.06.1997; 06.06.2002; 16.12.2003;
• Kişi ve toplum sağlığı üzerindeki etkisi,
17.07.2008; 19.12.2009; 30.06.2011) ile pro-
sedürlerde bazı değişiklikler gerçekleştirilmiştir. • Doğal çevreye (yaban hayat ve orman-
ÇED sürecinde esas olan, karar verme süreçlerine lar; erozyon etkisi) yapabileceği etkiler
yerel halk da dâhil olmak üzere farklı paydaşları
eklemektir.. Gündemde olan projelerin çevre üze-
rindeki sürekli ve geçici muhtemel etkileri, sosyal
sonuçları ve alternatif çözümler ÇED sayesinde
tespit edilebilmektedir (Dervişoğlu, 2010).
Yeni bir yatırım ya da kalkınma projesinin
çevreye etkileri değerlendirilirken bundan yalnız-
ca çevreye verilecek kimyasalların neden olacağı
olumsuz etkileri anlamak yanlıştır. Bu bağlamda
ÇED yeni proje, plan ve programların çevresel, sos-
yal ve ekonomik etkilerinin sistematik bir biçimde
incelenmesini esas alır. Yeni bir proje, yatırım ya
da gerçekleştirilmesi planlanan etkinliklerin çevre Görsel 2.4 Hava kirliliği yaratan üretim tesisleri
üzerindeki etkileri, bu etkilerin önlenmesi ya da
en aza indirilmesi için alınabilecek tedbirler, pro- Türkiye’de ÇED uygulamaları aşağıdaki şekilde
je, plan ya da etkinlikler için uygun konum seçimi gerçekleşmektedir (Yürüten, 2006):
ve kullanılması gereken teknolojinin tespiti ÇED
ile gerçekleştirilmektedir. Çevresel ve sosyal etkile- ÇED Sürecinin Başlatılması ve Komisyonun
rin tüm yönleriyle kapsamlı bir şekilde değerlen- Kurulması: Proje sahibi Proje Tanıtım Genel For-
dirildiği rapora ÇED Raporu denmektedir. ÇED matına göre hazırladığı dosyayla Bakanlığa başvu-
Raporu’nun hazırlanması için aşağıda yer alan un- rur. Bu formatta projenin tanımı ve amacı, proje
surların değerlendirmeye alınması gerekmektedir için seçilen yerin konumu, proje yeri ve etki ala-
(Güler ve Çobanoğlu, 1994: 11): nının çevresel özellikleri, önemli çevresel özellikler
ve alınacak önlemler, halkın katılımı ana başlıkları
• rojenin gerçekleştirileceği alan ve bu ala- bulunmaktadır. Bakanlık proje sahibine ait dosyayı
nın topoğrafik özellikleri, inceledikten sonra başvuru dosyasında beyan edi-
• Bölgenin nüfus özellikleri, len bilgilere göre Kapsam Belirleme, İnceleme ve
34
2
Değerlendirme Komisyonu (İDK) üyelerini belir- Nihai Raporun Bakanlığa Sunumu: İDK tara-
ler. Başvuru dosyası, üye sayısı kadar çoğaltılarak fından son hâli verilen ihai ÇED Raporu , taah-
Halkın Katılımı Toplantısı ve Kapsam Belirleme hütname ve noter tasdikli imza sirküleri bir dilekçe
Toplantısı tarihi ve yerini belirten bir yazı İDK ekinde beş iş günü içerisinde Bakanlığa sunulur.
üyelerine gönderilir. ÇED Olumlu-Olumsuz Kararı ve Kararın Hal-
Halkın Katılımı Toplantısı: Yatırımcı tarafın- ka Duyurulması: Bakanlık tarafından ÇED Rapo-
dan organize edilen toplantı “ÇED Sürecine Hal- ru için olumlu/olumsuz karar verildikten sonra bu
kın Katılımı Toplantısı” adıyla da bilinmektedir. karar komisyon üyelerine yazılı olarak bildirilir. Ba-
Mutabakat sağlandıktan sonra Bakanlık tarafından kanlığın kararı projenin planlandığı bölgede yaşayan
toplantı tarihi belirlenir. Toplantı yeri ve saati Vali- yerel halka duyurulur. ÇED Raporuna ilişkin olum-
lik ve yatırımcı tarafından tayin edilir. Toplantı ta- lu karar verildiyse karar verildikten sonra en geç beş
rihi, yeri ve konusu yatırımcı tarafından ulusal dü- yıl içinde yatırıma başlanması gerekmektedir.
zeyde yayım yapan bir gazete ve yerel bir gazetede
en az üç gün önce ilan edilir. Toplantıya İl Çevre ve
Orman Müdürü veya görevlendireceği bir yetkili
başkanlık eder. Toplantı tutanağı Valilik tarafından
internet
Bakanlığa iletilir. Komisyondaki üyeler Halkın Ka-
Türkiye’de ÇED uygulamalarına ilişkin bilgile-
tılımı Toplantısı’na katılabilmektedir.
re T. . Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin
Kapsamın Belirlenmesi ve Özel Format Ve- ve Denetim Genel Müdürlüğüne ait https://
rilmesi: Bakanlıkta gerçekleştirilen komisyon top- ced.csb.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
lantısında proje değerlendirilir. Komisyona Halkın
Katılımı Toplantısı hakkında bilgi verilir. Halkın
Katılımı Toplantısı’nda belirlenen hususlar da dik- ÇED farklı alanlarda faaliyet gösterme amacı taşı-
kate alınarak komisyon tarafından proje için “Özel yan yatırımlara yönelik bir süreçtir. ÇED kapsamında
Format” belirlenir. ÇED Raporunu hazırlayacak turizm alanında yüzlerce odaya sahip olan oteller ve
çalışma grubu tayin edilir. Bu aşamadan sonra tatil köyleri başta olmak üzere çok sayıda proje de-
ÇED Raporunun hazırlanması için çalışma grubu- ğerlendirilmektedir. Turizm endüstrisi etkilediği diğer
na 12 iş günü verilir. ÇED Raporu hazır olduktan endüstrilerin sayısı, emek-yoğun bir endüstri olması,
sonra Bakanlık tarafından yatırımcıya gönderilir. faaliyetlerinin merkezinde insan bulunması ve sosyal,
kültürel, çevresel, psikolojik ve ekonomik etkileri dü-
ÇED Raporunun Bakanlığa Sunulması: Hazır-
şünüldüğünde fiziksel ve sosyal çevreye doğrudan etki
lanan ÇED Raporu Bakanlığa sunulduktan sonra
eden bir endüstridir. Bu nedenle ÇED süreci, turizm
Bakanlık 3 iş günü içerisinde ÇED Raporu için
kapsamında gerçekleştirilecek olan yatırımlara ve açıl-
özel formata uygunluk incelemesi yapmaktadır.
ması planlanan işletmelere ilişkin öngörülerde bulu-
ÇED Raporunun uygun bulunmaması durumun-
nulması için önemlidir. ÇED turizm yatırımlarının
da yatırımcıya iadesi gerçekleştirilir. Uygun bulu-
çevreye verebilecekleri zararların önceden tespitinin
nan rapor ise yatırımcı tarafından üye sayısı kadar
yapılmasını sağlamaktadır. ÇED süreci neticesinde
çoğaltılarak Bakanlığa gönderilir. Bu rapora ek
öngörülen zararları ortadan kaldırmak ya da en dü-
olarak toplantı tarihi ve yerini belirten bir yazı da
şük seviyeye indirmek ve çözümler üretmek mümkün
İDK üyelerine iletilir. Bu aşamada ÇED Raporu
olmaktadır. Yerel halkın muhtemel yatırımlara ilişkin
Bakanlık merkezinde ve İl Çevre ve Orman Mü-
süreçlere katılımını önemseyen ÇED süreci, turizm
dürlüğünde halkın görüşüne açılır.
gibi yerel halkın günlük yaşamından kültürüne kadar
İnceleme-Değerlendirme Komisyonu Çalış- çok sayıda alana etki eden bir endüstride önemli bir
maları: Salt çoğunluk ile toplanan komisyon yö- destekleyici araçtır. Sürdürülebilir bir turizm endüst-
netmelik kapsamında incelemelerini yapar. Üyeler risinin temini bu endüstride yer alan işletmelerin sür-
komisyon çalışmalarını tutanağa geçirir ve rapora dürülebilir turizm anlayışıyla faaliyette bulunması ile
son hâli verilir. mümkün olmaktadır.
5
2
2 Çevresel Etki Değerlendirmesini tanımlayabilme
Çevrenizde yer alan büyük

Çevresel Etki Değerlendir- Çevresel Etki Değerlendir-
ölçekli yatırımları Çevresel
mesinin sürdürülebilirlik mesi hangi hususlarda iyileş-
Etki Değerlendirmesine iliş-
kapsamında gelecek nesiller tirilebilir ve daha etkili bir
kin bilgilerinizle nasıl değer-
için önemi nedir, araştırın. hale getirilebilir, anlatın
lendirirsiniz, ilişkilendirin.
EKOLOJİK AYAK İZİ

Yeryüzü kaynakları sınırsız değildir. Bu yüzden yeryüzü kaynaklarının kendilerini yenileyebilme hızın-
dan daha yavaş tüketilmeleri gerekmektedir. Ancak insanlar nüfusun hızlı artması, sanayileşme ve kentleş-
me yoluyla doğal çevrenin kapasitelerini zorlamaya başlamış, yenilenemeyen kaynaklar hızla tükenmiş, ye-
nilenebilir kaynaklar tahrip olmuştur (Günal, Yücel Işıldar ve Atik, 2018). Yeryüzündeki doğal kaynakların
üretim miktarı ve insanların bu kaynakları tüketmeleri sonucunda oluşan atıkların doğa tarafından tolere
edilmesi için ihtiyaç duyulan ekolojik değer arasındaki fark ekolojik açıklık olarak kabul edilmektedir.
Ekolojik açıklıklar aynı zamanda doğa üzerindeki baskıyı ortaya koymaktadır. üfus artışı, sanayileşme ve
diğer ekonomik faaliyetler sonucunda oluşan çevre kirliliği ve aşırı tüketim gezegenimiz üzerindeki baskıyı
artırmaktadır. Günümüzde tüm dünyada insan faaliyetlerini sürdürülebilir kılmak için günümüz tüketim
seviyelerinde sürdürülemez bir oran olan 1,7 gezegen eş değeri kullanılmaktadır (Mızık ve Avdan, 2020).
Gezegen Eş Değeri: Dünya’nın insanların taleplerini karşılama kapasitesi gezegen eş

değeri ile ifade edilmektedir. İlk kez 19 0’li yılların ortalarında dünyanın bu talebi kar-
şılama kapasitesi aşılmıştır. 2007 yılında ise ekolojik ayak izi dünyanın talep karşılama
kapasitesini %50 aşmıştır. 2007 yılı için gezegen eş değeri 1,5 iken (Akyüz, Atış, Çu-
kadar ve Salalı, 2016) günümüzde bu oran 1,7’dir. Diğer bir ifadeyle ekolojik ayak izi
dünya kapasitesinin %70 üzerindedir (Mızık ve Avdan, 2020).
Sürdürülebilirlik anlayışı çerçevesinde doğal çevreyi ve kaynakları gelecek nesillere de aktarabilmek için
insanın doğa üzerindeki dolaylı ve doğrudan etkisini ölçebilmek önemlidir. Ekolojik ayak izi bu bağlamda
önemli bir ölçüm aracıdır. İnsanların üretim ve tüketim süreçlerinde neden olduğu ve doğaya karşı olum-
suz olarak nitelenebilecek etkileri ekolojik ayak izi tabiriyle ifade edilmektedir. Ekolojik ayak izi doğa ve
insan arasındaki ilişkide doğal kaynaklar üzerindeki insan baskısının sayısal olarak ifade edilmesini sağlar
ve bu baskıyı oluşturan etmenleri tanımlar (Günal, Yücel Işıldar ve Atik, 2018). Ekolojik ayak izi kavramı
ilk kez Mathis Wackernagel, William Rees ve arkadaşları tarafından öne sürülmüştür. Araştırmacılar insan-
ların doğayı sürekli tüketerek daha ne kadar var olabileceğini, gezegenimizin buna ne kadar dayanabilece-
ğini bulmayı amaçlamışlardır. Böylece yeryüzündeki kaynakların kapasitesinin ölçülebileceğini ve doğanın
sınırsız bir şekilde tüketilerek yok edilmesinin önüne geçebilecek çözümleri üretebilmeyi düşünmüşlerdir
(Kaypak, 2012: 155).
36
2
Besin elde etmek, atıkları yok etmek, karbondi- neden olduğu salınımlar için gerekli olan ormanlık
oksiti tekrar absorbe etmek ve enerji üretmek için alanı belirtir.
gerekli olan verimli yüzölçümü ekolojik ayak izi ile Otlak ayak izi: Et, süt, deri ve yünden elde edi-
belirlenmektedir. Ekolojik ayak izi bireyler, top- len ürünler için hayvancılık yapılmasında ihtiyaç
luluklar ve ürünler için de hesaplanabilmektedir. duyulan alanların yüzölçümünü ifade eder.
Bir insanın gün boyunca el-yüz yıkamak, diş fır-
Balıkçılık sahası ayak izi: Yüzlerce farklı deniz
çalamak için harcadığı sudan; işine ya da okuluna
canlısı türü ve tatlı su ürününün avlanma verileri-
ulaşımı, yemek yeme davranışları ve sıklığı, giyin-
ne dayanarak elde edilen, yakalanan balık ve deniz
me alışkanlıkları gibi birçok faktör ekolojik ayak
ürünleriyle ortaya çıkan tahmini birinci üretimdir.
izi hesaplanırken göz önüne alınmaktadır. Ürünler
açısından ise bir konserve kavanozunun içinde yer Tarım arazisi ayak izi: Üretimi yapılan gıda,
alan ürünün yetiştirilmesi, depolanması, satış yapı- lif, hayvan yemi, yağ bitkileri ve kauçuk üretimi
lan yerde kapladığı alan, dağıtımı sırasında ortaya için kullanılan alanın yüzölçümünü ortaya koyar.
çıkan atıkların ortadan kaldırılmasına kadar olan Yapılaşmış alan ayak izi: Ulaşım, konut,
süreçte kapladığı bütün alanların toplamı o kon- endüstriyel yapılar ve hidroelektrik santralleri de
serve kavanozunun dünyadaki ekolojik ayak izinin dâhil olmak üzere insan eli değen ve insan altyapı-
belirlenmesi için hesaplanmaktadır. Yeryüzündeki sıyla kaplı yapılı alanın yüzölçümüdür.
doğal kaynakların hangi faaliyetler için, kimler ta- Ekolojik ayak izine ilişkin ölçümler ülkeler
rafından, hangi oranda kullanıldığını ortaya koyan için önem taşımaktadır. Ekolojik ayak izi sayesin-
ekolojik ayak izi çevre sorunlarının ortaya çıkış de insanların çevre üzerindeki etkisi değerlendiri-
nedenlerine bütüncül olarak bakılmasını sağlar. lebilmektedir. Ülkelerin, kentlerin, ailelerin ya da
Doğal kaynakların dengeli kullanımı için ekolojik bireylerin ne kadar biyolojik üretken alan kullan-
ayak izinin ölçülmesi gereklidir (Günal, Yücel Işıl- dıklarını da ekolojik ayak izi ile tespit etmek müm-
dar ve Atik, 2018). kündür. Yeryüzündeki doğal kaynakların toplam
Ekolojik ayak izi günümüz teknolojisi ve kaynak miktarıyla yeryüzünden talep edilen doğal kaynak-
yönetimiyle birey, toplum ya da faaliyet ölçeğinde ların toplam miktarı arasındaki açığın belirlenmesi
tüketilen kaynakların üretilmesi ve ortaya çıkan atık- sürdürülebilirlik açısından önemlidir. Yeryüzünde
ların yok edilmesi için gerekli olan verimli toprak ne kadar kaynak bulunduğu, bu kaynakların ne ka-
ve su miktarıdır. Bir bireyin tüm ihtiyaçlarını karşı- darının kullanıldığı, hangi hızla tüketildikleri eko-
lamak için ihtiyaç duyduğu biyolojik alan ekolojik lojik açığı kapatmak için bilinmelidir (Tosunoğlu,
ayak izi ile ölçülmektedir. Ekolojik ayak izi küresel 2014: 140).
hektar (kha) ile ifade edilmektedir. Ekolojik ayak izi
uygulamalarının temelinde ‘Gezegenin Taşıma Ka-
pasitesi’ bulunmaktadır. Ekosistemlerin varlıklarını Biyolojik Üretken Alan: Ekolojik ayak izi
sağlıklı ve sorunsuz bir şekilde sürdürebildikleri canlı hesaplamalarında tüketilen kaynakların ve
sayısının en üst sınırı ya da içindeki canlılara suna- ortaya çıkan atıkların gözlemlenebilme-
bildiği yaşama olanaklarının üst sınırı ile tanımlanan si ve atıkların yok edilmesi için biyolojik
kapasite gezegenin taşıma kapasitesidir (Tosunoğlu, üretken alanın ölçülmesi gereklidir. Hesap-
lamalar sonucunda ulaşılan ekolojik ayak
2014: 139). Ekolojik ayak izini oluşturan bileşenler
izleri bireylerin üretim ve tüketim döngü-
aşağıdaki gibidir (Kaypak, 2012: 155):
sünde kullandıkları biyolojik üretken alanı
Karbon tutma ayak izi: Okyanusların tuttuğu göstermektedir (Özsoy ve Dinç, 2016).
O2 emisyonuna ek olarak fosil yakıt tüketimi, arazi
kullanımındaki değişiklikler ve kimyasal işlemlerin
37
2
Görsel 2.5 Turizm bölgelerinde yaşanan çevre kirliliği
Ekolojik ayak izi hesaplamalarının güçlü ve zayıf yönleri bulunmaktadır. Ekolojik ayak izi sürdürülebi-
lirlik anlayışı çerçevesinde önemli bir destekleyici araçtır ve yönetimsel açıdan önemli katkıları vardır. Ancak
ekolojik ayak izi analizi, ekonomi ve çevre ilişkisinin sadece bazı yönlerini ele aldığı için eksikliklere sahiptir.
Bu nedenle ekolojik ayak izi analizinin tamamlayıcı başka göstergelerle desteklenmesi gerektiği savunulmak-
tadır (Özsoy ve Dinç, 2016). Tablo 2.2’de ekolojik ayak izinin güçlü ve zayıf yönleri aktarılmaktadır.
Tablo 2.2 Ekolojik Ayak İzi Analizinin Güçlü ve Zayıf Yönleri

GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER
• Ekolojik ayak izi hesaplamalarıyla uğraşan birçok • Ekolojik ayak izinin geniş uygulama alanının ne
insan vardır. Yöntemsel yaklaşım gittikçe daha olacağı henüz belli değildir.
iyi anlaşılmakta ve günümüzde ortak yöntem • Enerji önemli bir problemdir. Enerji tüketimi
geliştirmek için araştırmalar yapılmaktadır. toplum için gittikçe daha önemli bir nokta haline
• Ekolojik ayak izi politikacılar ve çevre yöneticileri gelmekte fakat ekolojik ayak izi bu alanda belirli
kadar bireylere de hitap etmektedir. Bütün enerji kararlarına ve politika değişikliklerine
seviyelerde ve sektörlerde kullanılabilir. işaret etmemektedir.
• Ekolojik ayak izi kavramının avantajları • Ekolojik ayak izi kavramı bölgesel seviyedeki
belgelenmiştir. olasılıklara çok fazla odaklanmamaktadır. Bu kısmen
• Ekolojik ayak izi sadece talebin ne olduğunu yerel verilere ulaşılamamasının bir sonucudur.
göstermekle kalmayan aynı zamanda hangi yöne • Sürdürülebilir kalkınma perspektifinin birçok
gidilmesi gerektiğini anlatan bir sürdürülebilir önemli boyutundan yoksundur. Ekolojik ayak izi,
kalkınma göstergesidir. örneğin yoksulluk sorunu gibi sosyo-ekonomik
• Hesaplamaları için gerekli verilere ulaşmakta boyutları içermez.
sıkıntılar ve yöntemsel problemler vardır. Ancak • Ekolojik ayak izi hesaplamaları karmaşıktır.
bu alanlarda araştırmalar devam etmektedir. • Veri bulma ve toplama zor olabilir.
• Ekolojik ayak izi, tüketimin anahtar bileşenlerini • Çevresel kalite ve bozulma, yaklaşımda ele
sunarak değişim stratejilerini ve dolayısıyla farklı alınmamaktadır. Ekolojik ayak izi bu konulara ne
çabalarla değişim potansiyelini örneklendirmektedir. bir anlayış getirmekte ne de değişim için bir araç
sunmaktadır.
• Şimdiki hesaplama şekliyle, zengin ülkeler “ulusal
ekolojik açık” konusunda pozitif çıkabilir (ulusal
ekolojik ayak izinin var olan ulusal biyolojik kapasiteye
kıyaslanmasıyla), öte yandan güneydeki fakir ülkeler
negatif bir “ulusal ekolojik açık” verebilirler.
Kaynak: Keleş, 2010
38
2
Ekolojik ayak izini ifade edebilme
Araştır İlişkilendir Anlat Paylaş
Günlük hayatınızda satın

aldığınız ambalajlı bir gıda Ekolojik ayak izi verilerinin
Turizm faaliyetleri ekolojik iyileştirilmesi için bireysel
ürününün üretimden tü-
ayak izine nasıl bir etkide olarak neler yapabilirsiniz,
ketime geçirdiği süreçleri
bulunmaktadır, araştırın. anlatın.
ekolojik ayak izi açısından
ilişkilendirin.
TARIM zorlaşmaktadır. Bu durum kimyasal girdilerin yo-

Tarım üretimi için ihtiyaç duyulan kaynaklar sı- ğun kullanıldığı teknolojik uygulamaların tarımda
nırsız değildir. Sınırlı olan kaynaklarla sınırsız ihti- kullanılmasına yol açmıştır. Teknolojik uygulama-
yaçların karşılanmaya çalışılması doğal dengeyi boz- lar üretimi arttırırken çevresel sorunlara neden ol-
maktadır. Doğal dengenin bozulduğu bir ortamda muştur. Çevresel sorunlardaki artış mevcut doğal
verimli ve sürekli bir gelişme mümkün değildir (Tur- kaynakların etkin kullanımını savunan sürdürüle-
han, 2005: 14). Sürdürülebilirlik kavramı tarımla bilir tarım yöntemlerine olan ihtiyacı ortaya koy-
yan yana geldiğinde çevrenin ve doğal kaynakların muştur. Çevrenin yanı sıra insan sağlığını da ko-
tahrip edilmeden kullanılmasını ifade etmektedir. rumayı amaçlayan tarımsal üretimin tesis edilmesi
Sürdürülebilir tarımda toprağın işlenmeye başla- ve yaygınlaşmasına yönelik bir anlayış dünyada
masından mahsul elde edilmesine kadar olan süreç- kabul görmeye başlamıştır. (Aydın Eryılmaz ve Kı-
te girdi kullanımı kontrol edilmektedir. Bugünün lıç, 2018). Sürdürülebilir tarım anlayışında gelece-
insanları ve gelecek nesiller için gerekli olan doğal ğe dönük planlar tarımda çalışan insanların yaşam
kaynakları koruyarak insanların besin ihtiyaçlarının kalitesinin korunmasını ve bireysel özgürlüklerin
karşılanması sürdürülebilir tarımın hedefidir. Sürdü- garanti altına alınmasını gözetmelidir. Sürdürü-
rülebilir tarımda sosyal, ekonomik ve çevresel bile- lebilir tarım sayesinde üreticinin uzun dönemde
şenler arasındaki dengenin korunması esastır (Aydın ekonomik gelirlerinin sürdürülebilirliği önem taşı-
Eryılmaz ve Kılıç, 2018). Çünkü sürdürülebilir ta- maktadır. Tarıma girdi oluşturan doğal kaynakların
rım anlayışı tarım faaliyetlerinde çevresel, sosyal ve korunması sürdürülebilir tarım anlayışında zorun-
ekonomik boyutlar arasındaki dengeyi gözetmek- luluktur. Sürdürülebilirliğin hâkim olmadığı tarım
tedir. Tarımda verimliliği korurken çevreye verilen uygulamalarında uzun dönemde insanların sorun-
zararın azaltılması, ekonominin canlı tutulması ve larla karşılaşacağı bir süreç kaçınılmaz olacaktır. Bu
tarımdan geçimini kazanan kesimlerin yaşam kali- alandaki hedeflerin iyi belirlenmesi ve açıkça ortaya
telerinin yükseltilmesi sürdürülebilir tarıma uygun konması, sürdürülebilir olmayan tarım faaliyetleri-
uygulamaları geliştirmeyi zorunlu kılmaktadır (Tur- ne destek verilmemesi, hükûmetlerin ve ilgili ku-
han, 2005: 14). Bu sayede tarımsal faaliyetlerin çev- rum/kuruluşların çevreye zarar verebilecek uygula-
reye verdiği zarar en düşük seviyede tutulmaktadır. malara karşı önlemler alması yönetimsel anlamda
Tarımda sürdürülebilirlik ülke ekonomisine katkı yapılabilecekler arasındadır (Turhan, 2005: 14).
yapılmasını temin ederken geçimini tarımdan sağ- Turizm içerisinde son yıllarda önemli bir ala-
layan nüfusun yerinde istihdam edilmesine imkân nı oluşturan gastronomi faaliyetleri kapsamında
sunmaktadır (Aydın Eryılmaz ve Kılıç, 2018). tarımsal yiyeceklere yöneliş olması sürdürülebilir
Tüm dünyada insan nüfusunun hızlı artışı ne- turizm açısından önemlidir. Coğrafi işaretleme sis-
deniyle besin ihtiyacının karşılanması gün geçtikçe temi gibi destinasyonların gastronomi değerlerini
39
2
koruma altına alarak tanıtımlarının yapılmasını sağlayan uygulamalar tarımsal faaliyetlerle etkileşim içinde-
dir. Yöresel ürünlerin ekonomik değer kazandığı uygulamalar yerel ve sürdürülebilir tarımsal faaliyetleri des-
teklemektedir (Durlu Özkaya, Sünnetçioğlu ve Can, 2013:
17). Kırsal alanlarda gerçekleştirilen turizm faaliyetleri tu-
rizm ve tarımın en çok yaklaştığı yerlerdendir. Kırsal turizm, Agro-turizm: ‘Tarım’ ve ‘turizm’ kelime-
çiftlik turizmi ya da agro-turizm (tarım turizmi) isimleriyle lerinin birleşiminden meydana gelmekte-
gerçekleştirilen faaliyetler aynı zamanda doğal çevrenin, ge- dir. ‘Agri’ Latince ‘ager’ sözcüğünden tü-
leneksel kırsal coğrafi görünümün korunmasına katkı sağ- retilmiştir ve ‘tarla’ anlamına gelmektedir.
layarak çevre-tarım-turizm arasındaki bağı sağlamaktadır. Yunancada ‘agro’ ‘toprak ve tarım bilimi’
Kırsal turizm kapsamında gerçekleştirilen başlıca etkinlikler anlamında kullanılmaktadır (Civelek, Dal-
arasında tarımsal çiftliklerde veya köylerde gerçekleştirilen gın ve Çeken, 2014). Tarım Turizmi olarak
tarıma dayalı etkinlikler yer almaktadır. Sebze, meyve, çiçek da ifade edilen kavram tarımsal faaliyetler
vb. toplanması gibi etkinlikler turistlerin tarımsal faaliyetleri odağında gerçekleştirilen turizm etkinlikle-
tanıdığı, deneyimlediği etkinliklerdir (Soykan, 1999). rini ifade etmek için kullanılmaktadır.
Yaşamla İlişkilendir
“Hem çalışıp hem tatil yapıyorlar | Tarım rine kurulu bu sistemin Türkiye’deki ayağı ise
Turizm Takas (TaTuTa) nedir? TaTuTa (Tarım, Turizm, Takas). Sistem gönüllü
Sadece deniz, kum, güneş değil de doğanın veya konuk olarak katılabileceğiniz ekolojik ta-
farklı güzelliklerini de keşfetmek isteyenler alterna- rım ziyaretleri tasarlıyor. Yani çiftlik sahipleriyle
tif tatillere yöneliyor. Buğday Derneği’nin kurduğu doğal yaşama merak duyan insanları bir araya
‘TaTuTa’ ağı kapsamındaki ekolojik çiftlikler, yurti- getiriyor. TaTuTa’da Türkiye’nin dört bir yanında
çi ve yurtdışından gelen gönüllü ve konuk misafir- gidebileceğiniz 92 ekolojik çiftlik bulunuyor. Bu
leriyle buluşuyor. Türkiye’nin dört bir yanına dağıl- çiftliklerde türlü türlü yeni beceriler edinebiliyor,
mış çiftliklerde hem yeni beceriler edinebilir hem de hem de para harcamadan tatil yapabiliyorsunuz.
para harcamadan tatil yapabiliyorsunuz. İzmit’teki Orman Köy çiftliğinin sahibi Bu-
Kocaeli’nin İzmit ilçesinde, orman köy olarak Alsan, yaptığı açıklamada, bir yıl önce “organik
rak bilinen Fethiye Mahallesi’ndeki çiftliğe farklı tarım gönüllülerini” ağırlamaya başladıklarını söy-
ülkelerden gelen turistler hem organik tarımı öğ- ledi. Bugüne kadar yaklaşık 35 ülkeden gönüllü
renme hem de tatil yapma fırsatı buluyor. kabul ettiklerini anlatan Alsan, “50 arkadaşımız bi-
zimle çalıştı. Hiç ismini duymadığımız, farklı farklı
Yabancı turistler, Buğday Ekolojik Yaşamı Des-
ülkelerden insanlar geliyor” dedi. Çiftliğin yoğun
tekleme Derneği’nce yürütülen “Ekolojik Çiftlikler-
ilgi gördüğünü belirten Alsan, şöyle konuştu:
de Tarım Turizmi, Gönüllü Bilgi ve Tecrübe Takası
(TaTuTa)” projesi kapsamında, ilçe merkezine 25 ki- Burayı tercih etmelerinin nedeni İstanbul’a
lometre uzakta bulunan, doğal güzelliğiyle dikkati çe- yakınlığı, lokasyon cazip geliyor. Daha önce gelenle-
ken Fethiye Mahallesi’ndeki çiftlikte gönüllü çalışıyor. rin olumlu yorumları, organik tarım yapmamız da
yabancıları cezbediyor. Burada bitkilerin dikiminde,
TaTuTa Nedir?
ürünlerin çapalanmasında, hayvanların bakımında
Çiftçilik yapan aileleri desteklemek ve kırsal bize yardım ediyorlar. Ot yolma yoğun yaptığımız
hayattan kopan şehirli insanları bir araya getir- işlerden birisi, çünkü organik tarımda ilaç kullanmı-
mek için tüm dünyada WWOOF adı altında yoruz. Biz ne yaparsak onu yapıyorlar. Köyümüz çok
uygulanan bir ağ var. WWOOF ağında 100’den güzel, çevresi tamamen yeşil, orman köyü. Bizden
fazla ülkede 12 binin üzerinde çiftlik yer alıyor başka tarım da yapan yok köyde. Farklı bir doğası var.
ve bu çiftlikleri her yıl yaklaşık 80 binden faz- O yüzden insanların hoşuna gidiyor. Burada gayet ra-
la gönüllü ve konuk ziyaret ediyor. Geçimlerini hat şekilde kültürlerini de gösterebiliyorlar.”
tarımla sağlayan çiftçilere işgücü sağlanması üze-
40
2
Alsan, barınma, yeme ve içme ihtiyaçlarını Amerikalı Wynn Romere (37) ise organik ta-
karşıladıkları turistlerin çiftlikte en fazla 3 ay kala- rıma ilişkin bilincin her geçen gün arttığını, ken-
bildiğini dile getirdi. Sabah 08.00’de başlayan me- disinin de ilgi duyduğu bu alanda yeni şeyler öğ-
sainin 13.00’te sona erdiğini bildiren Alsan, misa- renmek için Türkiye’ye geldiğini anlattı. Köyün ve
firlerin öğleden sonra ve hafta sonları İstanbul ya çiftliğin doğasının çok güzel olduğuna işaret eden
da Kocaeli’nin farklı bölgelerini gezdiğini söyledi. Romere, “Çiftlikteki kadınlar çok güzel yemek ya-
“Uluslararası Tarım Alanında Yüksek Li- pıyor. Yeni sebze türleri hakkında bilgiler edindik”
sans Yapıyorum” dedi. Romere, başka bir ülkede tatil yapma fırsatı
bulduğu için de mutluluk duyduğunu söyledi.
Austen Garmon (25) da Amerika’da ulusla-
rarası tarım alanında yüksek lisans yaptığını ifade Kolombiyalı Cesilio Garcia Cumbe (30), farklı
etti. Türkiye’ye ilk kez geldiğini belirten Garmon, kültürleri ve ülkeleri tanımayı çok sevdiğini dile ge-
şunları kaydetti: tirdi. Sosyal medyadan önce Fethiye Mahallesi’nde
kalan yabancıların yorumlarını takip ettiğini belir-
“Ülke dışında deneyim imkanlarına ve çift-
ten Cumbe, daha sonra Burak Alsan ile iletişime ge-
liklerin büyüklüklerine bakıyordum. Türkiye’ye
çip Türkiye’ye geldiğini kaydetti. Çiftlikteki mesai
gelmeyi düşünmüyordum ancak daha sonra
saatleri dışında balık tuttuklarını ve çok eğlendikle-
araştırdığımda bu çiftliğin uygun olduğunu dü-
rini ifade eden Cumbe, bu uygulama sayesinde tatil
şündüm. Bu, mezuniyet öncesi son işim. Okul-
masraflarının da azaldığını anlattı.”
da alanımla ilgili çok az iş yaptım. Evimde kendi
imkanlarımla bir şeyler yapmaya çalıştım ancak Kaynak: https://www.ntv.com.tr/seyahat/hem-
burası çok farklı bir deneyim oldu. Organik bir calisip-hem-tatil-yapiyorlar-tarim-turizm-takas-
çiftlikte bulunmak ve burada deneyim kazanmak tatuta-nedir,EUBh4-R8RkWzYBe6tO1i g (Eri-
bana bambaşka iş imkanlarının kapılarını açacak” şim Tarihi: 01.10.2020).
Agro-turizm kapsamında tarım ve turizm endüstrileri birbirlerini tamamlar niteliktedir. Ortak bir pay-
dada buluşan tarım ve turizm doğal yaşama özlem duyan insanları ‘kaynakları koru ve kullan’ anlayışıyla
tarımsal alanlarla buluştururken tarımsal alanlara zarar vermeden sürdürülebilir turizm yapmayı hedef-
lemektedir. Agro-turizm kırsal alanlarda yaşayan yerel halkın gelir seviyesini artırmakta ve ekonomik çe-
şitliliğe katkı sunmaktadır. Yeni kültürlerle kaynaşma, yeni dil becerileri edinme, yeni ve modern tarıma
ilişkin teknikleri öğrenme gibi sosyokültürel kazanımların yanı sıra enerji kaynaklarının doğru kullanımı
agro-turizmin sürdürülebilirliğe katkıları arasındadır. (Civelek, Dalgın ve Çeken, 2014: 16).
Araştırmalarla
İlişkilendir
(…)
“Kırsal hayata yönelik olarak artan ilgi ve hassasiyet tarım ve turizm sektörleri arasındaki ilişkiyi
geliştirerek agro-turizm (tarım turizmi) kavramını ortaya çıkarmıştır. Agro-turizm tarımsal kaynakların
(çekiciliklerin) sürdürülebilirlik ilkesiyle turistik amaçlarla kullanılmasını ifade etmektedir. Bu çalışmada
alternatif turizm türlerinden biri olan agro-turizmin kırsal kalkınma ile ilişkisi ortaya konulmuştur. Bu
doğrultuda da araştırma kapsamında öncelikle agro-turizm kavramsal açıdan incelenmiş, agro-turizm
ve kırsal kalkınma arasındaki ilişkiye değinen araştırmalarla ilgili literatür taraması yapılmıştır. Birin-
cil verilerin elde edilmesi amacıyla Muğla Yöresinde TaTuTa kapsamında faaliyet gösteren çiftliklerin
bulunduğu ilçelerde yerel halktan katılımcılarla mülakat yapılarak kırsal kalkınma ve agro-turizm ilişkisi
irdelenmiştir. Araştırma yöntemi olarak yarı yapılandırılmış mülakat tekniği kullanılmıştır. Elde edilen
bulgulara göre agro-turizm yerel halka iş fırsatları yarattığı, onların gelir seviyesini arttırdığı ve onların
sosyo-kültürel hayatlarına katkı sağladığı görülmüştür. Ayrıca agro-turizm kadın iş gücünün ekonomik
41
2
hayata katılmasına ve kadının toplumdaki nak tanımaktadır. Agro-turizmin yerel halkın
rolünün güçlenmesine önemli katkılar sağ- sosyo-kültürel anlamda gelişimine katkı sağladığı
lamaktadır. Agro-turizm aktivitelerine katı- ulaşılan sonuçlar arasındadır. Özellikle gelen tu-
lan ziyaretçilerin çevresel duyarlılığa sahip ol- ristik tüketicinin çevre bilincinin yüksek olması
ması ve yerel halkın hayat tarzına, gelenek ve nedeniyle, yaşam şekillerini yansıtmaları ve ye-
göreneklerine saygı göstermesi dikkat çekici rel halkın yaşam şekline, gelenek göreneklerine
bir başka unsurdur. Kırsal turizm türü olan saygılı olmalarını buna örnek olarak göstermek
agro-turizm hem yerel ha kın yaşamına saygı- mümkündür.”
lı, hem de çevreye duyarlı bir turizm türüdür. (…)
Kitle turizminin yıkıcılığına karşıt olarak or-
“Araştırma sonucunda elde edilen bulgular-
taya çıktığını söylemek de mümkündür. Kitle
dan yola çıkılarak agro-turizmle ilgili bazı öne-
turizminin kaynakları gelecek nesillere bırakma
riler geliştirilebilir. Bu önerileri aşağıdaki gibi
amacı gütmeden kullanmasına karşıt bir görüşü
sıralayabiliriz:
ifade etmektedir. Agro-turizm ve kırsal kalkınma
ilişkisi bir bütün olarak değerlendirilebilir. Ulusal • Yerel halka agro-turizm faaliyetlerine katıl-
ve uluslararası düzeyde yapılan çalışmalar agro- ma, faaliyetleri çeşitlendirme ve ürünlerini
turizm ve kısal kalkınma ilişkisinin sıkı bir bağ pazarda satabilme olanağı sağlanmalıdır.
içerisinde olduğunu göstermektedir. Agro-tu- • Yerel halkın kitle turizminin yıkıcılığı ne-
rizm özellikle kırsal alanda yaşayan yerel halkın deniyle, turizmi sadece ekonomik bir un-
hem refahının artmasında hem de sosyo-kültürel sur olarak gördüğü mülakat sürecinde
açıdan gelişiminde bir araç olarak kullanılabilir. belirlenmiştir. STK’lar aracılığı ile ye-
Kalkınma Planlarında kırsal turizmin yerel hal- rel halk agro-turizm faaliyetleriyle ilgili
kın kalkınmasında bir araç olarak kullanılması da bilinçlendirilebilir.
buna örnek olarak gösterilebilir. Agro-turizm ile • Kırsal alanda yaşayan yerel halkın el sa-
bölgeler arasında gelişmişlik farkını en aza indir- natlarını, yöreye özgü endemik bitkileri
gemek de mümkün olabilir.” üretebilmelerini ve pazarlayabilmelerini
(…) sağlayacak ortam oluşturulmalıdır.
“Agro-turizm yerel halka istihdam sağlama • Yurtdışı örneklerinde olduğu gibi ülkemizde
açısından da önemli bir yer tutmaktadır. Kır- de agro-turizm faaliyetlerinin çeşitlendiril-
sal alanda yaşayan yerel halka özellikle de kadın mesi yoluna gidilmelidir.
işgücüne ekonomik katkı sağlamaktadır. Kadın- • Ülkemizde agro-turizm faaliyetlerine uygun
lar ürettikleri ürünleri satabilme imkânı elde alanlar belirlenerek bir envanter çıkarılabi-
ederken aynı zamanda çiftliklerde de görev ala- lir. Bu envanter doğrultusunda bölge ya da
bilmektedir. Kitle turizmi ile özdeşleşen Muğla yörenin SWOT analizi yapılarak rakipler
ilinin alternatif turizm türlerinden biri olan ag- karşısında güçlü ve zayıf yönlerin ortaya
ro-turizm açısından potansiyelini ortaya koyan konması pazarlama ve tanıtım faaliyetleri
çalışma bulguları agro-turizm ve kırsal kalkınma açısından yarar sağlayabilir.”
ilişkisini de ortaya koy- maktadır. Bu bulgulara
göre agro-turizmin var olduğu kırsal alanlarda
Kaynak: Civelek, C., Dalgın, T. ve Çeken,
yerel halka istihdam sağlayarak hem ekonomik
H. (2014). Agro-Turizm ve Kırsal Kalkınma
hem de sosyo-kültürel anlamda gelişimlerine
İlişkisi: Muğla Yöresindeki Agro-Turizm Alanla-
katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Özellikle
rında Bir Araştırma, Turizm Akademik Dergisi,
kadın işgücüne sağladığı istihdam olanakları
1 (1), 15-28.
ile kadının ekonomide söz sahibi olmasına ola-
42
2
Tarım ve sürdürülebilir turizm ilişkisini açıklayabilme
Araştır İlişkilendir Anlat Paylaş
Tarım faaliyetlerinin turizm

etkinlikleriyle birleştirilme- İlişkilendir Tarım yapılan,
Tarım ve turizmin birleştiril-
sinin agro-turizm yapılma- bildiğiniz bir destinasyonda
mesinin tarıma hangi olum-
yan yoğun destinasyonlara agro-turizm faaliyetleri için
suz etkileri olabilir, anlatın.
nasıl bir etkisi olmaktadır, neler yapılabilir, ilişkilendirin.
araştırın.
GERİ DÖNÜŞÜM larından oluşmaktadır. Bu aşamaların muhtevası

Atıkların değerlendirilerek onlara yeniden işlev aşağıdaki gibidir (Yaman, 2007; Şengül, 2010):
kazandırılması sürecine geri dönüşüm denmekte- 1. Toplama: Geri dönüşümün başladığı an
dir. Dünya nüfusunun hızla artması ve tüketim ürünlerin tüketilmeye başlandığı andır.
alışkanlıklarındaki sorumsuzluk doğal kaynakların Atıkların düzenli ve ekonomik yöntemlerle
hızla tükenmesine yol açmaktadır. Tüketimi azalt- toplanması iki temel yöntemle gerçekleş-
mak ve yeniden değerlendirilebilecek nitelikteki mektedir. Tüketiciler atıklarını geri dönü-
atıkları geri dönüştürmek doğal kaynakların sürdü- şüm kanallarına teslim edebileceği gibi atık-
rülebilir kullanımına katkı sağlamaktadır. Geri dö- lar doğrudan tüketicilerden de alınabilir.
nüşüm süreci doğal kaynaklara daha az başvurul- 2. Ayırma: Toplanan malzemelerin geri dönü-
masını sağladığı gibi atıkların ham madde olarak şüm amacıyla işlenebilmesi için seçilen de-
kullanılması yeni ürünlerin üretiminde endüstriyel ğerlendirme yöntemine göre dikkatlice ay-
işlem sayısını azaltacağından enerji tasarrufu da rılmaları gerekmektedir. Bu aşama toplanan
sağlamaktadır. Metal içecek kutularının geri dö- malzemelerin içinde olabilecek istenmeyen
nüştürülmesiyle bu metallerin yeniden üretimi için malzemelerin de ayrılacağı aşamadır. Bu iş-
kullanılan maden cevherinin elde edilmesine ve lem ilkel ayırma, kaynakta ayırma, toplama
bu cevherin işlenmesi için yapılan işlemlere gerek sırasında ayırma ve ayırma tesisinde ayırma
kalmaması enerji tasarrufu için örnektir. Kâğıttan gibi farklı biçimlerde gerçekleştirilmektedir.
metale, plastikten cama, betondan mermere, asfalt- 3. Değerlendirme: Ayrılma işlemi yapılarak te-
tan ahşaba çok sayıda malzeme geri dönüştürülerek mizlenen malzemelere yeniden işlev kazandı-
sürdürülebilirliğe katkı sağlanmaktadır (Gürer, Ak- rılarak ekonomiye katkı olarak döndürüldük-
bulut ve Kürklü, 2004). leri aşamadır. Bu aşamada kimyasal ve fiziksel
Geri dönüşüm sürecine katılan malzemelerin açıdan değişime uğrayan malzeme yeni bir
önemli bir bölümü ambalaj atıkları, yiyecek-içe- malzeme olarak geri dönüştürülmüş olur.
cek ambalajlarında kullanılan metal, plastik ve cam 4. Yeni ürünü ekonomiye kazandırma: Geri
atıklar ile kâğıt ve kartondan oluşmaktadır. Geri dönüştürülen ürünün yeniden kullanılmak
dönüşüm işlemleri toplama, ayırma, değerlendir- üzere gerekli yerlere sunulması aşamasıdır.
me ve yeni ürünü ekonomiye kazandırma aşama-
43
2
• Tüketicileri üzerinde Geri Dönüşüm işareti
olan ürünleri satın alması konusunda teşvik
etmek
• Çevre sorumluluğuna sahip kişi, kurum ve
kuruluşları tüm faaliyetlerinde çevreci ol-
maya teşvik etmek,
• Atıkların çevreye, sağlığa ve ekonomiye
olan zararlarının azaltılması konusunda ya-
pılacak çalışmalara katkı sağlamak,
• Tüketicilere yönelik, atıklarla ilgili bilgi-
lendirici eğitim programları hazırlamak
Görsel 2.6 Geri dönüşümde toplama aşaması ve onların geri dönüşümlü ürünlere karşı
davranışlarını olumlu yönde geliştiren uy-
gulamalarda bulunmak,
Ülke ekonomileri atıkların toplanması, taşın-
ması ve depolanması gibi işlemler sırasında önemli • Atıkların toplanması, taşınması, yok edil-
maliyetlerle karşılaşmaktadır. Bu maliyetlerin en mesi süreçlerini üstlenen belediyeler ve
aza indirilmesi için geri dönüşüm önemli bir işlem- yetkili kamu kurum ve kuruluşları ile halk
ler dizisidir. Kâğıt, plastik, pil vb. çok sayıda ürün arasındaki iletişimin sağlanmasında aktif
ve malzeme geri dönüştürülerek atıkların çevreye rol üstlenmek,
zararı azaltılmakta, doğadaki kaynaklara daha az • Belediyelerin ve yetkili kamu kurum ve
talep oluşmakta ve yeniden kullanım yoluyla eko- kuruluşlarla birlikte özel kurumların; katı
nomilere ciddi katkılar sağlanmaktadır. Atıkların atıklar, ambalaj atıkları, tehlikeli atıklar ko-
kendi başlarına bırakılması, doğaya verilen zarar ve nusunda hazırladıkları projelerin geliştiril-
ekonomik kayıpların yanı sıra ciddi sağlık sorun- mesine yardımcı olmak,
larına da yol açmaktadır. Bu nedenle atıkların yö- • Küresel iklim değişikliğinin en temel
netimi ve geri dönüşüm önemli ve gerekli yöntem- nedenlerinden biri olan atıkların geri
lerdir. Enerji tasarrufu sağlaması geri dönüşümün dönüşümüne dikkat çekmek amacıy-
küresel ısınmayla mücadelede önemli yöntemler- la bu konuda çalışmalar yapan sivil top-
den biri olmasını sağlamaktadır. Bir ton kâğıttan lum kuruluşlarıyla birlikte okullarda,
elde edilen geri dönüşümlü bir ürün sayesinde 17 üniversitelerde, tüketimin yapıldığı her
ağacın kesilmesine gerek kalmaz, kesilecek ağaçları alanda etkinlikler düzenlemek,
muhafaza etmek için gereken alanlardan tasarruf • Çevre duyarlılığını artırıcı, çevreci ürün
edilir, saatte 4,200 kW enerji tasarrufu sağlanır. Bu stratejisini tüm işletmelere yayan bir anlayış
enerji bir evin ortalama 6 ayda tükettiği miktardır. ortaya koymak gerekmektedir.
Geri dönüşüme ilişkin toplumun farklı kesimlerin-
ce yapılması gerekenler aşağıda sıralanmıştır (Gün-
düzalp ve Güven, 2016):
• Tüketicileri ürün satın alma öncesi, sırası ve internet
sonrasında nelere dikkat etmeleri gerektiği Türkiye’de geri dönüşüme ilişkin yasal mevzu-
konusunda bilinçlendirmek, ata ilişkin bilgilere https://www.resmigazete.
• Tüketicilerin paradan, zamandan ve enerji- gov.tr adresinden erişebilirsiniz.
den tasarruf yapmaları için ihtiyaçlarını sap-
tayıp planlı ürün satın almayı teşvik etmek,
İşletmelerin atık yönetimi ve geri dönüşüm
• Ürünleri satın alırken etikete, ürün içeriğine faaliyetlerinde bulunması maliyeti düşürme moti-
duyarlı olunması gerektiği ve geri dönüşümlü vasyonu taşıyabileceği gibi işletme imajı açısından
ürün ve ambalajların tercih edilmesinin çevreye duyarlı bir görünüme sahip olma moti-
sürdürülebilir tüketim ve çevre korunması vasyonu da taşıyabilmektedir. İşletmeler müşteri
açısından önemli olduğuna dikkat çekmek, memnuniyetini düşürmeden maliyetleri en düşük
44
2
seviyede tutmak istemektedir. Memnuniyet ve maliyet dengesi gözetilerek tüketimde azaltmaya gidilmesi
işletmelerin atık yönetimi ve geri dönüşüm çalışmaları arasındadır. İşletmede tüketimi yapılan ürünlerin
tekrar kullanım ve tekrar kazanım süreçlerine tabi tutulması da bu kapsamda gerçekleştirilen faaliyetler
arasındadır. Müşterilere sunulan hizmet sonrasında ortaya çıkan atıkların tekrar değerlendirilmesi işletme-
ler için mali kazanç sağlarken çevreye duyarlı bir imaj ortaya konması müşterilerin memnuniyetiyle karşı-
lanmaktadır (Deste, Binbaşıoğlu ve Türk, 2018: 226). Turizm işletmelerinde geri dönüşüm faaliyetlerine
en erken başlayan işletmeler konaklama işletmeleridir. Müşterilerin konaklama, yeme içme vb. ihtiyaçla-
rını karşılayan konaklama işletmeleri bu gereksinimlerin karşılanması esnasında atık üretmektedir. Ortaya
çıkan atıkların uygun bir şekilde toplanması ve değerlendirilmesi konaklama işletmelerinde atık yönetimi
ve geri dönüşüm faaliyetleri olarak adlandırılmaktadır (Deste, Binbaşıoğlu ve Türk, 2018: 226).
5 Geri dönüşüm ve sürdürülebilir turizm ilişkisini özetleyebilme
En son katıldığınız bir tu-

Kültür turlarında ortaya rizm etkinliğinde ortaya
Otellerde daha az atığın or-
çıkan atıkların geri dönü- çıkan atıkların geri dönüşü-
taya çıkması için turistlere
şüme kazandırılması için me kazandırılmasına yöne-
yönelik hangi çalışmalar ya-
ilk adımda neler yapılabilir, lik gözlemleriniz nelerdir?
pılabilir, ilişkilendirin.
araştırın. Paylaşın.
5
2
Taşıma kapasitesi ve
1 türlerini açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti
Taşıma Kapasitesi ve Türleri
Tüm dünyada turizm destinasyonları her geçen gün daha fazla ziyaretçi çekmektedir. Turist ziyaretleriyle olu-
şan turizm faaliyetleri destinasyonlarda başta ekonomik olmak üzere çok sayıda alanda olumlu etkilere sahip
olduğu gibi birtakım olumsuz etkiler de ortaya çıkarmaktadır. Turizm faaliyetlerinin kontrolsüz bir şekilde ge-
lişmesi ve gerçekleşmesi, arazilerin turizm kapsamında yoğun kullanımı çevresel, kültürel ve sosyal kaynakların
zamanla bozulmasına ve tükenmesine yol açmaktadır. Sürdürülebilir turizmin gerçekleşebilmesi için doğru
hesaplamaların, etkili planlamaların yapıldığı ve işletme sistemlerinin uygulandığı turizm bölgeleri oluşturul-
malıdır. Bir turizm bölgesini ziyaret eden turistlerin memnuniyet düzeylerini mümkün olan en yüksek seviye-
de tutarken, bölgeye de zarar vermeden kabul edilebilecek en yüksek turist sayısı, taşıma kapasitesine karşılık
gelmektedir. Taşıma kapasitesi ekolojik (çevresel), fiziksel, sosyal, psikolojik ve ekonomik boyutlarıyla turizmin
her alanında aşılmaması gereken sınırları tespit etmektedir. Çevre kalitesinin yetersiz olduğu destinasyonlarda
turizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi zordur. Turizm destinasyonlarında ekolojik taşıma kapasitesi sınırının
aşıldığı eşik flora ve faunaya zarar verilmeye başlanan eşiktir. Ekolojik taşıma kapasitesinin sınırının belirlen-
mesi ve turizm faaliyetleri gerçekleştirilirken göz önünde bulundurulması doğa ve çevre üzerinde olumsuz
etkilerde bulunmadan sürdürülebilir turizmi mümkün kılmaktadır. Turizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi
için gerekli olan elverişli arazi miktarı ve araç otoparkı, restoranlar, konaklama tesisleri gibi yerlerin niceliksel
kapasitesi gibi durumlar fiziksel taşıma kapasitesiyle ifade edilmektedir. Psikolojik taşıma kapasitesi bir turistin
yaşadığı turizm deneyiminden elde ettiği tatminin en düşük seviyesini ifade etmektedir. Çekiciliğini kaybet-
mek üzere olan bir turizm destinasyonunda turistlerin hoşgörü ile karşılayacağı son kalabalık seviyesi psiko-
lojik taşıma kapasitesi için belirleyicidir. Turistlerin hoşnutsuzluklarını açıkça ifade ettikleri düzeyden hemen
önce kabul ettikleri etkinliklerin kalitesi turistlerin psikolojik sınırını ortaya çıkarmaktadır. Sosyal, toplumsal
ya da demografik taşıma kapasitesi olarak adlandırılan taşıma kapasitesinde ise bir turizm destinasyonunda
yerel halk tarafından kabul edilebilir en yüksek turist sayısı sosyal taşıma kapasitesinin sınırını belirlemektedir.
Turizm destinasyonlarının yönetiminde turizme çekicilik olarak katkı sunan kaynakların kullanımı ve fayda-
maliyet dengesinin en iyi durumda olduğu sınır ekonomik taşıma kapasitesini belirlemektedir.
46
2
Çevresel Etki
2 Değerlendirmesini
tanımlayabilme

Çevresel Etki Değerlendirmesi
Dünyanın büyük bir kısmında çevreye ilişkin karar verme süreçlerinde başvurulan bir kaynak olan Çevresel
Etki Değerlendirmesi (ÇED), Avrupa Birliği tarafından 1988 yılında Avrupa Birliği ÇED Direktifi ismiyle
yürürlüğe alınmıştır. ÇED sayesinde Avrupa Birliği üye ülkelerinde gerçekleştirilen ve çevre üzerinde etkisi
olacağı düşünülen kamu ve özel sektör projelerinin çevresel etkilerini değerlendirecek bir prosedür ortaya
konulmuştur. Yeni bir yatırım ya da kalkınma projesinin çevreye etkileri değerlendirilirken yalnızca çevreye
verilecek kimyasalların neden olacağı olumsuz etkileri anlamak yanlıştır. Bu bağlamda ÇED yeni proje, plan ve
programların çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerinin sistematik bir biçimde incelenmesini esas alır. Türkiye’de
ÇED uygulamaları şu sıralamayla gerçekleşmektedir: ÇED Sürecinin Başlatılması ve Komisyonun Kurulması,
Halkın Katılımı Toplantısı, Kapsam Belirleme ve Özel Format Verilmesi, ÇED Raporunun Bakanlığa Sunul-
ması, İnceleme Değerlendirme Komisyonu Çalışmaları, ihai Raporun Bakanlığa Sunumu, ÇED Olumlu-
Olumsuz Kararı ve Kararın Halka Duyurulması
Ekolojik ayak izini ifade

3 edebilme
Ekolojik Ayak İzi
Ekolojik ayak izi kavramı ilk kez Mathis Wackernagel, William Rees ve arkadaşları tarafından öne sürülmüştür.
Araştırmacılar insanların doğayı sürekli tüketerek daha ne kadar var olabileceğini, gezegenimizin buna ne kadar da-
yanabileceğini bulmayı amaçlamışlardır. Besin elde etmek, atıkları yok etmek, karbondioksiti tekrar absorbe etmek
ve enerji üretmek için gerekli olan verimli yüzölçümü ekolojik ayak izi ile belirlenmektedir. Ekolojik ayak izi bireyler,
topluluklar ve ürünler için de hesaplanabilmektedir. Bir insanın gün boyunca el-yüz yıkamak, diş fırçalamak için
harcadığı sudan işine ya da okuluna ulaşımına, yemek yeme davranışları ve sıklığından giyinme alışkanlıklarına kadar
birçok faktör ekolojik ayak izi hesaplanırken göz önüne alınmaktadır. Ekolojik ayak izi günümüz teknolojisi ve kay-
nak yönetimiyle birey, toplum ya da faaliyet ölçeğinde tüketilen kaynakların üretilmesi ve ortaya çıkan atıkların yok
edilmesi için gerekli olan verimli toprak ve su miktarıdır. Bir bireyin tüm ihtiyaçlarını karşılamak için ihtiyaç duy-
duğu biyolojik alan ekolojik ayak izi ile ölçülmektedir. Ekolojik ayak izi küresel hektar (kha) ile ifade edilmektedir.
47
2
Tarım ve sürdürülebilir
4 turizm ilişkisini
açıklayabilme
Tarım
Hızlı nüfus artışı yaşanan yeryüzünde tüm insanların besin ihtiyaçlarının karşılanması gün geçtikçe zorlaşmak-
tadır. Bu durum kimyasal girdilerin yoğun kullanıldığı teknolojik uygulamaların tarımda kullanılmasına yol
açmıştır. Teknolojik uygulamalar üretimi arttırırken çevresel sorunlara neden olmuştur. Çevresel sorunlardaki
artış mevcut doğal kaynakların etkin kullanımını savunan sürdürülebilir tarım yöntemlerine olan ihtiyacı orta-
ya koymuştur. Sürdürülebilir tarım sayesinde üreticinin uzun dönemde ekonomik gelirlerinin sürdürülebilirli-
ği önem taşımaktadır. Tarıma girdi oluşturan doğal kaynakların korunması sürdürülebilir tarım anlayışında zo-
runluluktur. Sürdürülebilirliğin hâkim olmadığı tarım uygulamalarında uzun dönemde insanların sorunlarla
karşılaşacağı bir süreç kaçınılmaz olacaktır. Kırsal alanlarda gerçekleştirilen turizm faaliyetleri turizm ve tarımın
en çok yaklaştığı yerlerdendir. Kırsal turizm, çiftlik turizmi ya da agro-turizm (tarım turizmi) isimleriyle ger-
çekleştirilen faaliyetler aynı zamanda doğal çevrenin, geleneksel kırsal coğrafi görünümün korunmasına katkı
sağlayarak çevre-tarım-turizm arasındaki bağı sağlamaktadır. Kırsal turizm kapsamında gerçekleştirilen başlıca
etkinlikler arasında tarımsal çiftliklerde veya köylerde gerçekleştirilen tarıma dayalı etkinlikler yer almaktadır.
Geri dönüşüm ve
5 sürdürülebilir turizm
ilişkisini özetleyebilme
Geri dönüşüm
Geri dönüşüm atıkların yeniden değerlendirilmesi sürecidir. Geri dönüşüm süreci doğal kaynaklara daha az başvu-
rulmasını sağladığı gibi atıkların ham madde olarak kullanılması yeni ürünlerin üretiminde endüstriyel işlem sayısını
azaltacağından enerji tasarrufu da sağlamaktadır. Toplama, Ayırma, Değerlendirme ve Yeni Ürünü Ekonomiye Ka-
zandırma aşamaları ile geri dönüşüme kazandırılan malzemelere yeniden işlev kazandırılmaktadır. Ülke ekonomi-
leri atıkların toplanması, taşınması ve depolanması gibi işlemler sırasında önemli maliyetlerle karşılaşmaktadır. Bu
maliyetlerin en aza indirilmesi için geri dönüşüm önemli bir işlemler dizisidir. Kâğıt, plastik, pil vb. çok sayıda ürün
ve malzeme geri dönüştürülerek atıkların çevreye zararı azaltılmakta, böylecedoğadaki kaynaklara daha az talep oluş-
makta ve yeniden kullanım yoluyla ekonomilere ciddi katkılar sağlanmaktadır. İşletmelerin atık yönetimi ve geri dö-
nüşüm faaliyetlerinde bulunması maliyeti düşürme motivasyonu taşıyabileceği gibi işletme imajı açısından çevreye
duyarlı bir görünüme sahip olma motivasyonu da taşıyabilmektedir. İşletmeler müşteri memnuniyetini düşürmeden
maliyetleri en düşük seviyede tutmak istemektedir. Memnuniyet ve maliyet dengesi gözetilerek tüketimde azaltmaya
gidilmesi işletmelerin atık yönetimi ve geri dönüşüm çalışmaları arasındadır.
48
2
1 Aşağıdakilerden hangisi sürdürülebilir turiz- 6 Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de ÇED uy-

min temel amaçları arasında yer almaz? gulamalarının ilk adımıdır?
neler öğrendik?
A. Turizm destinasyonlarında yaşayan yerel halkın A. Halkın Katılımı Toplantısı
yaşam kalitesini artırmak B. Kapsam Belirleme ve Özel Format Verilmesi
B. esiller arasında eşitliğin korunmasını gözetmek . İnceleme Değerlendirme Komisyonu Çalış-
C. Toplumun kendi içinde sosyal ve kültürel bü- maları
tünleşmesini sağlamak D. ÇED Sürecinin Başlatılması ve Komisyonun
D. Turizm işletmelerinin gelirlerini artırmak Kurulması
E. Ziyaretçilerin deneyim kalitesini yükselterek E. ihai Raporun Bakanlığa Sunumu
sürdürmek
7 Aşağıdakilerden hangisi günümüzde tüm
2 Aşağıdakilerden hangisi taşıma kapasitesi dünyada insan faaliyetlerini sürdürülebilir kılmak
kavramının kullanıldığı ilk sektördür? için kullanılan gezegen eş değeridir?
A. Konaklama A. 1,3
B. Deniz taşımacılığı B. 1,5
C. Gıda C. 1,7
D. İletişim D. 1,9
E. Emlak E. 2,1
3 Aşağıdakilerden hangisi taşıma kapasitesi tür- 8 Aşağıdakilerden hangisi ekolojik ayak izini
leri arasında yer almaz? oluşturan bileşenlerden biri değildir?
A. Ekolojik A. Karbon tutma ayak izi
B. Fiziksel B. Otlak ayak izi
C. Sosyal C. Balıkçılık sahası ayak izi
D. Psikolojik D. Tarım arazisi ayak izi
E. Coğrafi E. Turizmci ayak izi
4 Aşağıdakilerden hangisi taşıma kapasitesi aşı- 9 Aşağıdakilerden hangisi sürdürülebilir tarıma

lana kadar yerel halkın geçirdiği evrelerden biridir? ilişkin göstergelerden biridir?
A. Şaşırma A. Doğal kaynaklar
B. Duyumsamazlık B. Eğitim olanakları
. İnatlaşma C. Maliyetler
D. Görmezden gelme D. Turist sayısı
E. Karar verememe E. Ürün çeşitliliği
5 Aşağıdakilerden hangisi ÇED Raporunun 10 Aşağıdakilerden hangisi geri dönüşümün aşa-

hazırlanması için değerlendirmeye alınması gere- malarından biridir?
ken unsurlardan biridir? A. Geliştirme
A. Bölgenin nüfus özellikleri B. Belirleme
B. Bölgedeki işletme sayısı C. Çalışma
C. Bölgedeki kamu kurumu sayısı D. Değerlendirme
D. Bölgedeki gelir düzeyi E. Arama
E. Bölgedeki eğitim durumu
49
2
1. D Yanıtınız yanlış ise “Taşıma Kapasitesi ve 6. D Yanıtınız yanlış ise “Çevresel Etki Değerlen-
Türleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. dirmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
2. B Yanıtınız yanlış ise “Taşıma Kapasitesi ve 7. C Yanıtınız yanlış ise Ekolojik Ayak İzi ko-
Türleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
3. E Yanıtınız yanlış ise “Taşıma Kapasitesi ve 8. E Yanıtınız yanlış ise Ekolojik Ayak İzi ko-
Türleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. B Yanıtınız yanlış ise “Taşıma Kapasitesi ve 9. A Yanıtınız yanlış ise “Tarım” konusunu yeni-
Türleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.
5. A Yanıtınız yanlış ise “Çevresel Etki Değerlen- 10. D Yanıtınız yanlış ise “Geri Dönüşüm” konu-
dirmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.
50
2
Araştır Yanıt
2 Anahtarı
Bir destinasyonda taşıma kapasitesi aşıldığında tüm paydaşların olumsuz etki-

leneceği bilinmelidir. Turistler kalabalık, hizmetlerde aksaklık gibi sorunlarla
karşılaştığında memnuniyetleri düşmektedir. Taşıma kapasitesinin aşılma-
sından kaynaklanan sorunlar turistlerin deneyimlerinin kalitesini de düşür-
mektedir. Turizmde hizmet veren işletmeler, taşıma kapasitesinin aşıldığı
durumlarda hizmet kalitesinde düşüşler yaşamaktadır. Bu durum işletmelere
Araştır 1
kısa dönemde şikâyet, uzun dönemde müşteri kaybı olarak geri dönmektedir.
Turizm destinasyonlarında yaşayan yerel halk taşıma kapasitesinin aşılmasıyla
günlük yaşamlarında sorunlarla karşılaşırlar. Sosyal yaşamlarını sürdürmekte
dahi zorlanan yerel toplumların dünya üzerinde bazı popüler destinasyonlar-
da turist sayılarının azaltılmasına ilişkin taleplerinin olduğu bilinmektedir.
Sürdürülebilirlik anlayışı sadece bugünün insanlarını değil gelecek nesillerin

ihtiyaçlarını da gözetmeyi hedeflemektedir. Büyük ölçekli yatırımlarda çevre-
sel etki değerlendirmesinin göz ardı edilmesi bu yatırımlardan kaynaklanan
problemlerin gelecek nesilleri de olumsuz etkilemesi demektir. Çevresel etki
Araştır 2 değerlendirmesi ilerleyen zamanlarda çevresel, sosyal vb. sorunlar yaratabile-
cek yatırımların gerçekleşmemesi/zararlarının azaltılması/alternatif çözümler
üretilmesi gibi işlevlere sahip olduğundan gelecek nesillerin yaşam ve konfor-
larını da gözetmesi açısından önemlidir.
Turizm endüstrisi doğrudan kendi bünyesinde bulunan konaklama ve seyahat

başta olmak üzere onlarca farklı endüstri ve sektörle etkileşim hâlindedir. Bir
turistin konakladığı otelde hizmet sunumunda kullanılan bir gıda ya da temiz-
lik ürününün üretiminden tüketimine kadar olan süreç turizm endüstrisinin
ekolojik ayak izine küçük bir örnektir. Turistlerin faaliyetleri süresince gerçek-
Araştır leştirdikleri davranışlar da her bir turist için ekolojik ayak izini ortaya koymak-
tadır. Son yıllarda otellerde turistlerin kullandıkları bir havluyu ertesi gün tekrar
kullanmasına yönelik öneriler ekolojik ayak iziyle ilgilidir. Yeni havlu talep eden
turistlerin kullanılmış havlularını yıkamak için kullanılan su ve elektrik başta
olmak üzere diğer enerji maliyetleri turizmin ekolojik ayak izi etkisiyle ilgilidir.
Agro-turizm gibi alternatif turizm çeşitleri yoğun destinasyonlarda oluşan

turist yoğunluğunun diğer destinasyonlara taşınması için önemlidir. Taşıma
kapasitesinin aşıldığı destinasyonlar alternatif turizm çeşitlerinin yaygınlaş-
ması sayesinde taşıma kapasitelerini sürdürülebilir şekilde kullanabilir. Tatil
Araştır ya da kültür turizminden farklı dinamikleri olan agro-turizm sayesinde yeni
destinasyonlarda turizm gelişimi başlamaktadır. Turizm yoğunluğunun dün-
ya üzerinde mümkün olduğunca eşit şekilde dağılması çevre ve doğal kaynak-
ların sürdürülebilir kullanımına katkı sağlamaktadır.
Kültür turlarına katılan turistler zamanlarının önemli bir kısmını tur aracın-
da geçirmektedir. Tur araçlarında araç personeli tarafından toplanan çöplerin
ayırma işlemine tabi tutulmadığı gözlemlenmektedir. İlk adımda tur araç-
larında atıkların niteliklerine göre (kâğıt, plastik, cam vb.) ayrım yapılarak
Araştır 5 toplanması sağlanabilir. Müze ve ören yerlerinde atıkların ayrı şekillerde top-
landığı görülmektedir ancak bu durum yaygın değildir. Kültür turlarında tu-
ristlerin zamanlarını geçirdiği tüm alanlarda erişilebilir şekilde ayrı atık top-
lama kutularının bulunması kültür turlarında oluşan atıkların geri dönüşüme
daha kolay kazandırılması için atılacak ilk adımlardan biridir.
51
2
Kaynakça
Akyüz, Y., Atış, E., Çukadar, M. ve Salalı, E. Dervişoğlu, S. (2010). AB Müktesebatına Uyum
(2016). Akademisyenlerin Ekolojik Etkilerinin Sürecinde Çevresel Etki Değerlendirmesi
İncelenmesi: EÜ Ziraat akültesi Örneği. XII. (ÇED). Türk İdare Dergisi, 467: 115-134.
Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi Bildiriler Kitabı,
Durlu, F. Ö., Sünnetçioğlu, S. ve Can, A.
1427-1436.
(2013). Sürdürülebilir Gastronomi Turizmi
Albayrak, A. ve Kırova, S. (2019). Sosyal Hareketliliğinde oğrafi İşaretlemenin Rolü.
Mübadele Teorisi Kapsamında Sosyal Taşıma Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 1/1):
Kapasitesi. Uluslararası Türk Dünyası Turizm 13-20.
Araştırmaları Dergisi, 5(1): 91-100.
Erdemir, B. (2018). sürdürülebilir Turizm Kapsamında
Algan, . ve Bayraktar, M. (2018). Turizm Taşıma Destinasyonların Fiziksel Ve Psikolojik Taşıma
Kapasitesi ve Çeşitleri. 5. Uluslararası Politik, Kapasitesi Analizi: Pamukkale Hierapolis Ören
Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Kongresi Yeri Örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
(ICPESS), 536-550. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Balıkesir.
Büyükşalvarcı, A., Akmeşe, H. ve Şapcılar, M. C.
(2015). Mevlâna Müzesinin Fiziksel Taşıma Erdoğan, . (2003). Çevre ve Ekoturizm. Ankara: Erk
Kapasitesi Açısından Değerlendirilmesi. I. Eurasia Yayınları.
International Tourism Congress: Current Issues,
Eryılmaz, G. A. ve Kılıç, O. (2018). Türkiye’de
Trends and Indicators (ETIOC-2015), Konya. 28-
Sürdürülebilir Tarım ve İyi Tarım
30 Mayıs 2015.
Uygulamaları. Tarım ve Doğa Dergisi, 21(4): 624-
Caner, A. M. ve Demir, M. (2020). Erzincan Girlevik 631.
Şelalesi ve Yakın Çevresinin Fiziksel Taşıma
Eser, S., Dalgın, T. ve Çeken, H. (2010). Sürdürülebilir
Kapasitesinin Belirlenmesi. Kent Akademisi, 13(1):
Kültür Turizmi: Efes Örneği. Ege Coğrafya
22-36.
Dergisi, 19(2): 27-34.
Civelek, C., Dalgın, T. ve Çeken, H. (2014). Agro-
Göktuğ, T. H., Yıldız, . D., Demir, M. ve Bulut,
Turizm ve Kırsal Kalkınma İlişkisi: Muğla
Y. (2013). Taşıma Kapasitesi Kuramının Milli
Yöresindeki Agro-turizm Alanlarında Bir
Parklarda Oluşum-gelişim ve Modellenme Süreci.
Araştırma. Turizm Akademik Dergisi, 1(1): 15-28.
Journal of the Faculty of Agriculture, 44(2): 195-
Çavuş, Ş. (2002). Turistik MerkezlerinTaşıma Kapasiteleri 206.
ile Yaşam Evreleri Arasındaki İlişkiler ve Kuşadası
Güler, Ç., Çobanoğlu, Z. ve Baskı, B. (1994). Çevresel
Örneğinde Değerlendirme. (Yayınlanmamış
Etki Değerlendirmesi. Ankara: Aydoğdu Ofset.
Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İzmir. Günal, ., şıldar, G. Y. ve Atik, A. D. (2018).
Üniversite Öğrencilerinin Ekolojik Ayak
Çelik, . (2016). Sürdürülebilir Turizm Kavramı
İzi Azaltılması Konusundaki Eğilimlerinin
ve Gelişimi, H. Çeken içinde, Sürdürülebilir
İncelenmesi. TÜBAV Bilim Dergisi, 11(4): 34-46.
Turizm:(Temel Kavramlar ve İlkeler), (s. 6 -83).
Detay Yayıncılık: Ankara. Gündüzalp, A. A. ve Güven, S. (2016). Atık,
Çeşitleri, Atık Yönetimi, Geri Dönüşüm ve
Dağ, V. ve Mansuroğlu, S. (2018). Pamukkale/
Tüketici: Çankaya Belediyesi ve Semt Tüketicileri
Hierapolis Dünya Miras Alanı’nda Ziyaretçi
Örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik
Taşıma Kapasitesinin Belirlenmesi. Mediterranean
Araştırmalar E-Dergisi, 9: 1-19.
Agricultural Sciences, 31(2): 107-115.
Gürer, ., Akbulut, H. ve Kürklü, G. (2004). İnşaat
Deste, M., Binbaşıoğlu, H. ve Türk, M. (2018).
Endüstrisinde Geri Dönüşüm ve Bir Hammadde
Konaklama İşletmelerinde Atık Yönetimi ve Geri
Kaynağı Olarak Farklı Yapı Malzemelerinin
Dönüşüm: İnönü Üniversitesi Kale Göl Otel
Yeniden Değerlendirilmesi. Endüstriyel
Örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal
Hammaddeler Sempozyumu, İzmir, 28-36.
Bilimler Dergisi, 6(2): 225-234.
52
2
Keleş, Ö. (2010). Sürdürülebilir Yaşam Göstergesi: Şengül, Ü. (2010). Atıkların Geri Dönüşümü ve
Ekolojik Ayak İzi. Tabiat ve İnsan, 2(2): 3-10. Tersine Lojistik. Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve
Politika Dergisi, 6(1): 73-86.
Kılıç, İ. ve Seçilmiş, . (2018). Turistik
Destinasyonlarda Yerel Halk Ve Turist Gözünden Sonuç, . (2014). Sürdürülebilir Turizm: Tanımı ve
Taşıma Kapasitesinin Değerlendirilmesi: Eskişehir İçeriği, M. Kozak içinde, Sürdürülebilir Turizm
Örneği. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 15(3): Kavramlar-Uygulamalar, (s. 13-28). Detay
506-522. Yayıncılık: Ankara.
Mızık, E. T. ve Avdan, Z. Y. (2020). Sürdürülebilirliğin Tosunoğlu, B. (2014). Sürdürülebilir Küresel Refah
Temel Taşı: Ekolojik Ayak İzi. Doğal Afetler ve Göstergesi Olarak Ekolojik Ayak İzi. Hak İş
Çevre Dergisi, 6(2),:451-467. Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 3(5): 132-
149.
Özel, Ç. H. (2010). Güdülere Dayalı Yerli Turist
Tipolojisinin Belirlenmesi: İç Turizm azarına Turhan, Ş. (2005). Tarımda Sürdürülebilirlik ve
Yönelik Bir Uygulama. (Yayınlanmamış Yüksek Organik Tarım. Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(1 ve
Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. 2): 13-24.
Özsoy, C. E. ve Dinç, A. (2016). Sürdürülebilir Yaman, T. (200 ). İstanbul’da Kentsel Katı Atık
Kalkınma ve Ekolojik Ayak İzi /Sustainable Yönetimi ve Geri Kazanım Potansiyelinin
Development And Ecological Footprint. Finans Belirlenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Politik & Ekonomik Yorumlar, 53(619). 35-55. Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü Mühendislik ve
Fen Bilimleri Enstitüsü, Gebze.
Sarkım, M. (2007). Sürdürülebilir Turizm Kapsamında
Turistik Ürün Çeşitlendirme Politikaları ve Yürüten, S. (2006). türkiye’de Uygulanan Çevresel
Antalya Örneği. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Etki Değerlendirme (Çed) Modelinin Dünyadaki
Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Yaygın Kullanılan Örneklerle Karşılaştırılması.
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ
Soykan, F. (1999). Doğal Çevre ve Kırsal
Üniversitesi, Bursa.
Kültürle Bütünleşen Bir Turizm Türü: Kırsal
Turizm. Anatolia: Turizm Araştırmaları
Dergisi, 10(1): 67-75.
İnternet Kaynakları
https://sozluk.gov.tr, (Erişim tarihi: 15.09.2020).

Srdrlebilir Turizmi Destekleyici Aralar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Srdrlebilir Turizmi Destekleyici Aralar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sürdürülebilir

Prof.Dr. Oktay EMİR

Prof.Dr. Oktay EMİR

BÖLÜM 1, 2 Arş.Gör. Burak DÜZ

Prof.Dr. Oktay EMİR

BÖLÜM 3 Arş.Gör.Dr. Fatma YAŞLI

Doç.Dr. Emre Ozan AKSÖZ

BÖLÜM 4 Arş.Gör. Fuat ÇİFTÇİ

Doç.Dr. Emre Ozan AKSÖZ

BÖLÜM 5 Arş.Gör. İpek Itır CAN

BÖLÜM 6, 7 Prof.Dr. Metin KOZAK

Doç.Dr. Emre Ozan AKSÖZ

BÖLÜM 8 Arş.Gör. Beyza UYANIK

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.

Copyright © 2020 by Anadolu University

Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni

Dil ve Yazım Danışmanı

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

Giriş ................................................................ 3 Giriş ................................................................ 27

Taşıma Kapasitesi ve Türleri 2 Çevresel Etki Değerlendirmesini

Anahtar Sözcükler: • Sürdürülebilirlik • Turizm • Taşıma Kapasitesi • Çevresel Etki Değerlendirmesi

Ekolojik (Çevresel) Taşıma Kapasitesi

Kaynak: Göktuğ, Yıldız, Demir ve Bulut, 201 5

Görsel 2.2 Dünyanın en popüler turizm çekiciliklerinden Tac Mahal ve çevresi

Fiziksel Taşıma Kapasitesi

Görsel 2.3 enedik’te turistlerin yoğun talep gösterdiği gondol turları

Psikolojik Taşıma Kapasitesi

Ekonomik Taşıma Kapasitesi

Araştır 1 İlişkilendir Anlat Paylaş

Turizm destinasyonlarında Turizm destinasyonlarında

Araştır 2 İlişkilendir Anlat Paylaş

Çevrenizde yer alan büyük

EKOLOJİK AYAK İZİ

Gezegen Eş Değeri: Dünya’nın insanların taleplerini karşılama kapasitesi gezegen eş

Görsel 2.5 Turizm bölgelerinde yaşanan çevre kirliliği

Tablo 2.2 Ekolojik Ayak İzi Analizinin Güçlü ve Zayıf Yönleri

Araştır İlişkilendir Anlat Paylaş

Günlük hayatınızda satın

TARIM zorlaşmaktadır. Bu durum kimyasal girdilerin yo-

Araştır İlişkilendir Anlat Paylaş

Tarım faaliyetlerinin turizm

GERİ DÖNÜŞÜM larından oluşmaktadır. Bu aşamaların muhtevası

Araştır 5 İlişkilendir Anlat Paylaş

En son katıldığınız bir tu-

Taşıma Kapasitesi ve Türleri

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Ekolojik ayak izini ifade

Ekolojik Ayak İzi

1 Aşağıdakilerden hangisi sürdürülebilir turiz- 6 Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de ÇED uy-

4 Aşağıdakilerden hangisi taşıma kapasitesi aşı- 9 Aşağıdakilerden hangisi sürdürülebilir tarıma

5 Aşağıdakilerden hangisi ÇED Raporunun 10 Aşağıdakilerden hangisi geri dönüşümün aşa-

Bir destinasyonda taşıma kapasitesi aşıldığında tüm paydaşların olumsuz etki-

Sürdürülebilirlik anlayışı sadece bugünün insanlarını değil gelecek nesillerin

Turizm endüstrisi doğrudan kendi bünyesinde bulunan konaklama ve seyahat

Agro-turizm gibi alternatif turizm çeşitleri yoğun destinasyonlarda oluşan

You might also like