ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ

ਸੂਚਕਾਂਕ
ਸਿਰਲੇਖ : ਪੰਜਾਬ - ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਧਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ
ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਤਿਉਹਾਰ
ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਡਾਂਸ
ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਪਕਵਾਨ
ਸਤਲੁਜ ਪਹਿਰਾਵਾ
ਬਿਆਸ ਧਾਰਮਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ
ਰਾਵੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜਸ਼ਨ
ਚਨਾਬ
ਜੇਹਲਮ ਭਾਸ਼ਾ
ਪੰਜਾਬੀ - ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ
ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿੱਖ ਧਰਮ - ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮ
ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ
ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ - ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ
ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਸਿੱਖ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ
ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ
 ਸੂਚਕਾਂਕ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ
ਖੇਤੀ - ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ
ਮੁੱਖ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਭਿਆਸ
ਐਗਰੋ-ਇੰਡਸਟਰੀਜ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਯੂਨਿਟ
ਆਰਥਿਕ ਯੋਗਦਾਨ
ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ
ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ - ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨ
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ - ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨ
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ - ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਸ਼ਹਿਰ
ਪਟਿਆਲਾ - ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਵਾਹਗਾ ਬਾਰਡਰ - ਬੀਟਿੰਗ ਰੀਟਰੀਟ ਸਮਾਰੋਹ
ਜਲੰਧਰ — ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ
ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ
 ਸਿਰਲੇਖ : ਪੰਜਾਬ - ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਧਰਤੀ

ਪੰਜਾਬ, " ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ "ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸਾ
ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸਾਖੀ ਅਤੇ ਲੋਹੜੀ ਵਰਗੇ ਜੀਵੰਤ ਤਿਉਹਾਰ, ਭੰਗੜੇ ਵਰਗੇ ਰਵਾਇਤੀ ਨਾਚ, ਅਤੇ
ਸੁਆਦੀ ਪਕਵਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਵਰਗੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ
ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ
ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।
 ਜਾਣ-ਪਛਾਣ
ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ : ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ,
ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਸਰਹੱਦਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਛਮ
ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਰਹੱਦ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
 ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ : ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ,
ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
 ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ

"ਪੰਜਾਬ" ਨਾਮ ਦੋ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: "ਪੰਜ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਪੰਜ" ਅਤੇ "ਆਬ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ
"ਪਾਣੀ" ਜਾਂ "ਨਦੀ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਦੀਆਂ ਜੋ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ
ਵਗਦੀਆਂ ਹਨ
 ਸਤਲੁਜ

ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਝੀਲ ਦੇ ਨੇ ੜੇ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਰਕਸ਼ਾਸਤਲ ਝੀਲ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਵਗਦਾ ਹੈ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ
ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਣਕ-ਝੋਨੇ ਵਰਗੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਫ਼ਸਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਅਹਿਮ ਹਨ।
ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਊਰਜਾ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ
ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ
ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
 ਬਿਆਸ

ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਵਗਦਾ ਹੈ, ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ
ਵਿੱਚ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸੇ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ
ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ।
 ਰਾਵੀ

ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀਮਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ

ਹੈ।
ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦੇ
ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪਤਨ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ।
 ਚਨਾਬ

ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਵਗਦਾ
ਹੈ।
ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ, ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਬੇਸਿਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ
ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਵਹਿਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਤਾ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
 ਜੇਹਲਮ

ਭਾਰਤ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਵੇਰੀਨਾਗ ਵਿਖੇ ਝਰਨੇ ਤੋਂ

ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਆਜ਼ਾਦ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਖੇਤਰ
ਵਿੱਚੋਂ ਵਗਦਾ ਹੈ।
ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਬੇਸਿਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ
ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਦੋਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ
ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
 ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਸੀਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਢਾਲਣ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ
ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਉਪਜਾਊ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦਾ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ, ਜੋ ਯੁੱਗਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ
ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪਤਨ ਦੇ ਗਵਾਹ ਹਨ।
ਉਤਪਾਦਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
 ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਜਨਮ

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ
ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ,
ਜੋ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ
ਸੀ।
ਸਦੀਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਦੇ
ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪਤਨ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਰੀਆ, ਗੁਪਤਾ ਅਤੇ
ਕੁਸ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
1. ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਦੀ
ਸਥਾਪਨਾ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ
ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਸਨ।
2. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ
ਆਸਥਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨੀਂਹ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਇੱਕ, ਨਿਰਾਕਾਰ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਾਨਤਾ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ
ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।
 ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1469 ਈਸਵੀ ਨੂੰ

ਅਜੋਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਤਲਵੰਡੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ
ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜੇ
ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ, ਇੱਕ ਏਕਾਦਿਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖ
ਧਰਮ ਜੋ ਇੱਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵਿੱਚ
ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨੋ ਟ ਹੈ
 ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ

ਲੰਗਰ (ਸਮੁਦਾਇਕ ਰਸੋਈ) ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ

ਸੰਸਥਾਗਤ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ
ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ (ਗੋਲਡਨ
ਟੈਂਪਲ) ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ।
 ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਜੀ

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ (ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ) ਦਾ ਸੰਕਲਨ

ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਜੋਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਅਸਥਾਈ
ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ
ਪਹਿਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ
ਦਿੱਤਾ।" ਮੀਰੀ" ਤੇ "ਪੀਰੀ"
 ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਜੀ

ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ

ਹਮਦਰਦੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਰੂ ਬਣੇ ਅਤੇ
ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ
ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਦਇਆ ਦਿਖਾਈ।
 ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ

ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਇੱਕ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਆਗੂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ
ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਹਿੰਮਤ, ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮ
​ ਤਾ, ਪੰਜ Ks ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ। ਉਸਨੇ ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀ
ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕੱਟੇ ਵਾਲ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ
ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਏਕਤਾ, ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ
ਮਾਨਵਤਾ ਲਈ ਪਿਆਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
 ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ - ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨ

ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਰਕਾਰ-ਏ-ਖਾਲਸਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਰਾਜ ਸੀ ਜੋ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ
ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਭਰਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਅਜੋਕੇ ਪੰਜਾਬ, ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ
ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ
ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ, ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਸਮਾਨਤਾ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ
ਲਈ, ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਿਆ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਮਾਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ
ਦਾ ਸਰੋਤ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
 ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਏਨੈ ਕਸੇਸ਼ਨ

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਕੰਟਰੋਲ ਵਧਾ ਲਿਆ।
1845-46 ਅਤੇ 1848-49 ਵਿਚ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ 1849 ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ
ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ।
 ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ
ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸਨ।
 ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ

1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੋ ਸੁਤੰਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ - ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ
ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੇਤਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸੀ, ਇਸ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਵੰਡ ਨੇ ਵੱਡੇ
ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਫਿਰਕੂ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਵਿਸਥਾਪਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਗਈਆਂ
ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੇ ਪਾਰ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਦੁਖਦਾਈ ਦੰਗੇ, ਜਾਨਾਂ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ
ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਰਹੇ। ਵੰਡ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਪੂਰਬੀ
ਪੰਜਾਬ (ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ) ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਨਸੰਖਿਆ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ
ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਦਰਦ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਵੰਡ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲਚਕੀਲੇਪਣ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਏਕਤਾ ਅਤੇ
ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੀ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ।
 ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ
ਤਿਉਹਾਰ

ਪੰਜਾਬ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਸਾਖੀ,
ਵਾਢੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਇਕੱਠਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਲੋਹੜੀ,
ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਕ੍ਰਮਣ ਦੌਰਾਨ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੋਨਫਾਇਰ, ਗਾਉਣਾ ਅਤੇ ਨੱਚਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੀਵਾਲੀ, ਰੋਸ਼ਨੀ
ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ, ਸਜਾਵਟ ਅਤੇ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
 ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਡਾਂਸ

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਇਸ ਦੇ ਜੀਵੰਤ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਨ੍ਰਿਤ ਰੂਪਾਂ ਤੋਂ ਅਟੁੱਟ ਹੈ। ਭੰਗੜਾ, ਢੋਲ ਢੋਲ ਦੀ ਧੁਨ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
ਉੱਚ-ਊਰਜਾ ਵਾਲਾ ਨਾਚ, ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਗਿੱਧਾ, ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਪਰੰਪਰਾਗਤ
ਨਾਚ, ਬਰਾਬਰ ਮਨਮੋਹਕ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
 ਪਕਵਾਨ

ਪੰਜਾਬੀ ਪਕਵਾਨ ਆਪਣੇ ਅਮੀਰ ਸੁਆਦਾਂ ਅਤੇ ਦਿਲਕਸ਼ ਪਕਵਾਨਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਬਟਰ ਚਿਕਨ, ਇੱਕ ਕਰੀਮੀ ਟਮਾਟਰ
ਅਧਾਰਤ ਚਿਕਨ ਕਰੀ, ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰਸੋਂ ਦਾ ਸਾਗ (ਮੱਕੀ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਸਾਗ) ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੇ
ਪਕਵਾਨ ਹਨ। ਪਕਵਾਨ ਅਕਸਰ ਲੱਸੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਗੀ ਭਰਪੂਰ ਦਹੀਂ-ਅਧਾਰਿਤ ਡਰਿੰਕ।
 ਪਹਿਰਾਵਾ

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ। ਮਰਦ ਅਕਸਰ ਕੁੜਤਾ-ਪਾਈਜਾਮਾ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਔਰਤਾਂ
ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਕਢਾਈ ਵਾਲੇ ਸੂਟ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਲਵਾਰ-ਕਮੀਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਸਤਾਰ ਪੰਜਾਬੀ
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਜ਼ਤ ਅਤੇ ਇੱਜ਼ਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
 ਧਾਰਮਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ

ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਈ ਧਰਮ ਇੱਕਸੁਰਤਾ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਇਸਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ
ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ, ਇਸਲਾਮ ਅਤੇ ਹੋਰ
ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ, ਜੋ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
 ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜਸ਼ਨ

ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਗਮ, ਮੇਲੇ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ,
ਰਵਾਇਤੀ ਕਲਾ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
 ਭਾਸ਼ਾ
ਪੰਜਾਬੀ - ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ
ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੰਜਾਬੀ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਨਤਾ
ਪ੍ਰਾਪਤ 22 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਰਕਾਰ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਵਿੱਚ
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ।
 ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖੀ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਗੁਰੂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ," 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਦੂਜੇ ਸਿੱਖ
ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਧੁਨੀਆਤਮਕ ਲਿਪੀ ਹੈ,
ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਲਿਖਣਾ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਵਿਅੰਜਨ ਅਤੇ ਸਵਰ ਸਮੇਤ 35
ਅੱਖਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧੀ, ਡੋਗਰੀ ਅਤੇ ਲਹਿੰਦਾ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ,
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਿਪੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ, ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਨੂੰ
ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।
 ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ
ਸਿੱਖ ਧਰਮ - ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮ

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਧਰਮ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਆਬਾਦੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਦੀ ਹੈ। 15ਵੀਂ
ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ, ਅਤੇ
ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ, ਸਦੀਵੀ ਗੁਰੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ, ਜੋ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ

1. ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ (ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ): ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਇਹ
ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ
ਹੈ।
2. ਅਨੰ ਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ: ਅਨੰ ਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਦੀ
ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ
ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 1699 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।
3. ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ: ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਪਟਨਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ
ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਥੇ ਹੋਇਆ ਸੀ।
4. ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ: ਅਨੰ ਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਤਖ਼ਤਾਂ (ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ
ਸਿੰਘਾਸਨਾਂ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਾ
ਹੈ।
 ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ

ਪੰਜਾਬ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ, ਇਸਲਾਮ, ਈਸਾਈ ਅਤੇ ਬੁੱਧ
ਧਰਮ ਵਰਗੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਵੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਮੀਰੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ
ਧਾਰਮਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਇੱਕਸੁਰਤਾ ਨਾਲ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
 ਸਿੱਖ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ

ਬਰਾਬਰੀ, ਦਇਆ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ (ਸੇਵਾ) ਦੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ
ਨਾਲ ਗੂੰਜਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲੰਗਰ ਦੀ ਧਾਰਨਾ, ਇੱਕ
ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਰਸੋਈ ਜੋ ਸਾਰੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ
ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
 ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ
ਖੇਤੀ - ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ
ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸਿੰਚਾਈ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ
ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੁਆਰਾ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ, ਇਸ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਢੁਕਵਾਂ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਆਪਣੀਆਂ
ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਅਤੇ ਚੌਲ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ।
 ਮੁੱਖ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਭਿਆਸ

ਕਣਕ ਅਤੇ ਚਾਵਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਹਨ, ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ
ਉਪਲਬਧਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰਾਜ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ
ਜੌਂ, ਮੱਕੀ, ਕਪਾਹ ਅਤੇ ਗੰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਤਕਨੀਕਾਂ, ਸਿੰਚਾਈ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਧਰੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇ
ਪੈਦਾਵਾਰ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ।
 ਐਗਰੋ-ਇੰਡਸਟਰੀਜ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਯੂਨਿਟ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਖੇਤੀ ਆਧਾਰ ਨੇ ਖੇਤੀ-ਉਦਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਫੂਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਯੂਨਿਟਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ
ਕੀਤੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਭੰਡਾਰਨ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ, ਚਾਵਲ ਮਿੱਲਾਂ, ਅਤੇ ਖੰਡ ਮਿੱਲਾਂ ਹਨ, ਜੋ
ਉਪਜਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਲ ਜੋੜਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
 ਆਰਥਿਕ ਯੋਗਦਾਨ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੈਕਟਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਆਰਥਿਕਤਾ 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਸਹਾਇਕ
ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।
 ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ

ਇਸਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ
ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਬੰਧੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵੀ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ
ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਰਾਜ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਉਦਯੋਗਾਂ, ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ
ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਲਿਆਉਣਾ ਹੈ।
 ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ - ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨ
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ - ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰੂਹਾਨੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਦਿਲ, ਵਿਸ਼ਵ-ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਘਰ ਹੈ।
ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ਾਨ ਦਾ
ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸ਼ਾਂਤ ਸਰੋਵਰ (ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ) ਇਸਦੇ ਰਹੱਸਮਈ ਸੁਹਜ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ
ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹੱਤਵ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ
ਸੰਗਰਾਮ 'ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
 ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ - ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਸ਼ਹਿਰ

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਲੇ ਕੋਰਬੁਜ਼ੀਅਰ ਦੁਆਰਾ

ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਅਤੇ ਸੁਚੱਜਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰੀ ਲੇਆਉਟ, ਰੋਜ਼
ਗਾਰਡਨ ਅਤੇ ਰੌਕ ਗਾਰਡਨ ਵਰਗੇ ਸੁੰਦਰ ਬਗੀਚੇ, ਅਤੇ ਕੈਪੀਟਲ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ
ਚਮਤਕਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਯੋਜਨਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਜ਼ਿਲ
ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
 ਪਟਿਆਲਾ - ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਵਿਰਾਸਤ

ਪਟਿਆਲਾ, ਆਪਣੀ ਅਮੀਰ ਸ਼ਾਹੀ ਵਿਰਾਸਤ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ,
ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਿਲਾ ਹੈ ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਤੇ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਨੂੰ
ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ (ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਮਹਿਲ) ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ
ਦੇ ਜੀਵੰਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਦਸਤਕਾਰੀ ਇਸਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
 ਵਾਹਗਾ ਬਾਰਡਰ - ਬੀਟਿੰਗ ਰੀਟਰੀਟ ਸਮਾਰੋਹ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨੇ ੜੇ, ਵਾਘਾ ਬਾਰਡਰ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੈਲਾਨੀ ਆਕਰਸ਼ਣ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੈਲਾਨੀ ਬੀਟਿੰਗ ਰੀਟਰੀਟ
ਸਮਾਰੋਹ, ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਫੌਜੀ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰੇਂਜਰਾਂ ਦੁਆਰਾ
ਆਯੋਜਿਤ ਪਰੇਡ ਦੇ ਗਵਾਹ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨੀਵਾਂ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਤਾਲਮੇਲ ਵਾਲੇ ਡ੍ਰਿਲ
ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
 ਜਲੰਧਰ — ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ

ਜਲੰਧਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ "ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਡ ਸ਼ਹਿਰ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਖੇਡ ਉਪਕਰਣ ਉਦਯੋਗ ਲਈ
ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੇਵੀ ਤਾਲਾਬ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਵੈਂਡਰਲੈਂਡ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਨੋ ਰੰਜਨ
ਪਾਰਕ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਆਕਰਸ਼ਣ, ਸੰਗੀਤ, ਡਾਂਸ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਸਮੇਤ, ਖੇਤਰ ਦੀ
ਅਮੀਰ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਝਲਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ

ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੇਂਡੂ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਿੰਡਾਂ, ਹਰੇ-ਭਰੇ ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਖੇਤਾਂ ਦੀ
ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਸੁਹਜ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ
ਝਲਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।