ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ

ਹੁਿਸ਼ਆਰ ਿਸੰਘ ਦੁਲੇਹ

ਚੱਚਨਾਮਾ ਤੇ ਤਾਰੀਖੇ ਿਸੰਧ ਅਨੁਸਾਰ ਿਸੰਧ ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਦਵਾ
ਜੀ15 ਸੀ। ਇਹ ਰਾਏ ਜੱਟ ਸੀ। ਰਾਏ ਜੱਟ ਿਸੰਧ ਿਵੱਚ ਇਰਾਨ ਤ ਆਏ ਸਨ।
ਰਾਏ ਖਾਨਦਾਨ16 ਨੇ ਿਸੰਧ ਤੇ 137 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ
ਖਾਨਦਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਿਵਧਵਾ ਰਾਣੀ ਨਾਲ ਹੇਰ ਫੇਰ ਤੇ ਘਟੀਆ ਸਾਿਜ਼ਸ਼ ਕਰਕੇ
ਚੱਚ ਬਾਹਮਣਾਂ ਨੇ ਜੱਟਾਂ ਤ ਰਾਜ ਖੋਹ ਿਲਆ ਸੀ। ਚੱਚ ਬਾਹਮਣ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਟੀਆ ਵਰਤਾਉ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੱਟਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝ ਕੇ ਉਨਾਂ ਤੇ
ਬਹੁਤ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਾ ਿਦੱ ਤੀਆਂ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਿਹੰਦੂ ਧਰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਬੋਧੀ
ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਜੱਟ ਬਾਹਮਣਵਾਦ ਦੇ ਿਵਰੁਧ ੱ ਸਨ। ਚੱਚ ਬਾਹਮਣਾਂ ਨੇ 650
ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਜੱਟਾਂ ਤ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਨੌ ਜੁਆਨ ਰਾਣੀ ਤ ਆਪਣਾ ਬੁੱਢਾ ਪਤੀ
ਮਰਵਾ ਕੇ ਰਾਜ ਪਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਹਮਣ ਰਾਜੇ ਦਾ ਭੇਤੀ ਤੇ ਵਜ਼ੀਰ ਸੀ।
ਜੱਟ ਵੀ ਬਾਹਮਣਾਂ ਤ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁਦ ੰ ੇ ਸਨ। ਜਦ ਅਰਬੀ ਹਮਲਾਵਾਰ
ਮੁਹਮ
ੰ ਦ ਿਬਨ ਕਾਸਮ ਨੇ 712 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਿਸੰਧ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੱਟਾਂ
ਦੇ ਕਈ ਪਿਸੱਧ ਤੇ ਵੱਡੇ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨੇ ਮੁਹਮੰ ਦ ਿਬਨ ਕਾਸਮ ਨਾਲ ਬਾਇੱਜ਼ਤ
ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ।
ਕਾਸਮ ਨੇ ਜੱਟਾਂ ਨੂੰ ੂ ਪੱਗੜੀਆਂ ਤੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਭਟ ਕਰਕੇ ਉਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਮਾਣ ਸਿਤਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਸਮ ਿਜੱਤ ਿਗਆ।
ਨਮਕ ਹਰਾਮੀ ਚੱਚ ਬਾਹਮਣਾਂ17 ਦਾ ਅੰਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬੁਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਕਾਸਮ ਨੇ ਿਸੰਧ ਫਤਿਹ ਕਰਕੇ ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਵੀ ਜ਼ਜ਼ੀਆਂ ਲਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਕਾਸਮ ਦੀ
ਧਾਰਿਮਕ ਨੀਤੀ ਕਾਰਨ ਜੱਟ ਉਸਦੇ ਵੀ ਿਵਰੁਧ ੱ ਹੋ ਗਏ। ਆਪਸੀ ਫੁਟ
ੱ ਕਾਰਨ
ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਸਮ ਮੁਲਤਾਨ ਵੀ ਿਸੰਧ ਰਾਜ
ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਸੀ। ਅਰਬਾਂ ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਮਗਰ ਮਿਹਮੂਦ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ 16
ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ। ਅਖੀਰਲਾ ਹਮਲਾ?1026 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਕੇਵਲ ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਹੀ
ਸੀ। ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਪਰਮਾਰ ਨੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ
ਹਰਾਕੇ ਵਾਿਪਸ ਭਜਾ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਲੁੱਟ ਦਾ ਕੁਝ ਮਾਲ ਵੀ ਖੋਹ
ਿਲਆ ਸੀ। ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱਟ ਵੀ ਹੁਦ
ੰ ੇ ਹਨ। ਇਹ
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਯੋਧੇ ਸਨ।
1192 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਜਦ ਰਾਏ ਿਪਥੋਰਾ ਚੌਹਾਨ ਮੁਹਮ ੰ ਦ ਗੌਰੀ ਹੱਥ ਹਾਰ
ਿਗਆ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਿਵਚ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਸ
ਸਮ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਹਾਂਸੀ ਦੇ ਖੇਤਰ18 ਿਵੱ ਚ ਖ਼ੂਨੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਿਦੱ ਤੀ। ਇਸ ਸਮ
ਕੁਤਬੱਦੀਨ ਏਬਕ ਨੇ ਜੱਟਾਂ ਹਰਾਕੇ ਹਾਂਸੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ।
ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਾਲੀ ਤੇ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਨਵੰਬਰ 1398 ਿਵੱ ਚ
ਤੈਮਰ
ੂ ਕਰਨਾਲ ਤ ਟੋਹਾਣਾ ਤੱਕ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਗੁਜ਼ਿਰਆ।
ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਜੱਟ ਖਾੜਕੂ ਤੇ ਧਾੜਵੀ ਸਨ। ਜੱਟਾਂ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਤੈਮੂਰ
ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਜੱਟ19 ਕਤਲ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਜ਼ਾਿਲਮ ਤੇ ਲੁਟਰ ੇ ੇ
ਤੈਮਰੂ ਨੇ ਜੱਟਾਂ ਸਬਕ ਿਸਖਾਉਣ ਲਈ ਇਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ
ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ। 1530 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਹਮ ੰ ਦ ਿਬਨ ਤੁਗਲਕ ਨੇ
ਸੁਨਾਮ ਤੇ ਸਮਾਨੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮੰਡਹਾਰ, ਭੱਟੀ ਤੇ ਿਮਨਹਾਸ ਆਿਦ ਜੱਟਾਂ ਦਾ
ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਿਕ ਿਕ ਫਸਲਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜੱਟ ਸੂਰਮੇ ਮਾਲੀਆ
ਦੇਣ ਤ ਬਾਗ਼ੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
10. ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਕੱਟੜ ਨੀਤੀ ਤ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਕੁਝ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ
ਗਏ ਸਨ। ਕੁਝ ਜੱਟ ਿਸੰਧ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ ਉਠਕੇ ਭਰਤਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਭਰਤਪੁਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਚੌਧਰੀ ਸੂਰਜ ਮੱਲ ਬਹੁਤ
ਤਾਕਤਵਰ ਤੇ ਪਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਭਰਤਪੁਰ ਤੇ ਧੌਲਪੁਰ ਦੀਆਂ ਿਹੰਦੂ ਿਰਆਸਤਾਂ
ਜੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਹੀ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵੀ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਤੇ ਆਲਾ ਿਸੰਘ ਆਿਦ
ਮਹਾਨ ਜੱਟ ਰਾਜੇ ਹੋਏ ਹਨ।
11ਵ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਿਵੱ ਚ ਜੱਟ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਹੱਸੇ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲ ਚੁੱਕੇ
ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਆ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ, ਕੁਝ
ਜੱਟ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਵੀ ਆਏ ਸਨ। ਿਰੱਗਵੇਦਕ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੇ ਸਮ
ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱਟ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ।
11. ਕੇ. ਆਰ. ਕਾ ਨਗੋ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਿਰੱਗਵੇਦ ਕਾਲੀਨ ਸਮ ਿਵੱ ਚ ਯਦੂ20
ਸਪਤ ਿਸੰਧੂ ਪਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਯਦੂਬੰਸੀ ਹਨ।
ਿਸਕੰਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮ 326 ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਕੜੇ ਜੱਟ
ਕਬੀਲੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤ ਆਜ਼ਾਦ ਰਿਹ ਰਹੇ ਸਨ। ਜੱਟ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੇ
ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱਿਖਆ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਕੇ ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ
ਦਾ ਪੂਰਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ
ਵੱਲ ਿਧਆਨ ਨਹ ਿਦੱ ਤਾ ਅਤੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵੀ ਨਹ
ਪਾਇਆ। ਸਰ ਇੱਬਟਸਨ ਿਜਸ ਨੇ 1881 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ
ਜਨਸੰਿਖਆ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਹ ਜਨਰਲ ਕਿਨੰ ਘਮ ਦੇ ਿਵਚਾਰ ਨਾਲ ਸਿਹਮਤ ਹੈ
ਿਕ ਜੱਟ ਇੰਡੋ?ਿਸਥੀਅਨ ਨਸਲ ਿਵਚ ਸਨ। ਿਸਥੀਅਨ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਮੱਧ
ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ ਸੀ ਿਜਥੇ ਹੁਣ ਦੱਖਣੀ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਏਸ਼ੀਆਈ
ਸੋਵੀਅਤ ਰੂਸ ਬਿਣਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਏਥੇ ਿਸਥੀਅਨ ਅਥਵਾ ਸਾਕਾ ਕੌਮ ਦਾ
ਰਾਜਾ ਸੀ। ਜੇਟੀ ਜਾਤੀ ਵੀ ਸਾਕਾ ਕੌਮ ਦਾ ਇੱਕ ਿਫਰਕਾ ਸੀ ਿਜਹੜਾ ਮੱਧ
ਏਸ਼ੀਆ ਿਵੱਚ ਸਾਇਰ ਦਿਰਆ ਦੇ ਦਹਾਨੇ ਤੇ ਅਰਾਲ ਸਾਗਰ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ
ਲਾਗਲੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਸੀ। ਈਸਾ ਤ ਅੱਠ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ ਕੰਮ,
ਿਵਰਕ, ਦਹੀਆ, ਮੰਡ, ਮੀਡਜ਼, ਮਾਨ, ਬਸ, ਵੈਨਵਾਲ ਆਿਦ ਕਈ ਜੱਟ
ਕਬੀਲੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਬਜ਼ ਸਨ। ਕੁਝ ਜੱਟ ਵੈਿਦਕ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰਤ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪਹੁਚ
ੰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਬਦੇਸ਼ੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਿਰੱਗਵੇਦ ਦੀ
ਰਚਨਾ?1000?1500 ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਈ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਿਰੱਗਵੇਦਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ 2000 ਸਾਲ ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ
ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
12. ਪਾਚੀਨ ਸਮ ਿਵੱ ਚ ਜੱਟ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤ ਲੈ ਕੇ
ਮੁਲਤਾਨ ਤੱਕ ਆ ਦੇ ਜਾਂਦੇ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਸਾਇਰ ਦਿਰਆ ਅਤੇ ਆਮੂ
ਦਿਰਆ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਜੱਟਾਂ ਮਾਸਾ ਗੇਟ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ
ਸੀ। ਮਾਸਾ ਗੇਟ ਦਾ ਅਰਥ ਮਹਾਨ ਜੱਟ ਹਨ। ਜੱਟ, ਜਾਟ, ਜੋਤ, ਜਟੇਹ, ਗੋਟ,
ਗੋਥ, ਗੇਟ,ੇ ਜੇਟੀ, ਜੇਟ,ੇ ਜੁਟੀ, ਜੁਟ, ਜੱਟੂ ਆਿਦ ਇਕੋ ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਵੱਖ?ਵੱਖ
ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਉਚਾਰਨ ਵੱਖ?ਵੱਖ ਹੈ। ਯੂਨਾਨੀ ਸ਼ਬਦ ਜੇਟੇ ਸੰਸਿ ਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ
ਜਰਤਾ ਨਾਲ ਿਮਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਹੌਲੀ?ਹੌਲੀ ਤੱਤਭਵ ਰੂਪ
ਿਵੱ ਚ ਬਦਲਕੇ ਜੱਟ ਜਾਂ ਜਾਟ ਬਣ ਿਗਆ ਹੈ। ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਕਈ ਜੱਟ
ਇਰਾਨ ਤੇ ਬਲਖ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਫੇਰ ਇਨਾਂ ਹੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ
ਰਾਜ ਕਰਕੇ ਆਿਖ਼ਰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁਚ ੰ ਗਏ। ਮਹਾਨ ਿਵਦਵਾਨ ਤੇ ਖੋਜੀ
ਸਰ ਇੱਬਟਸਨ ਦੇ ਿਵਚਾਰ ਹਨ ਿਕ ਭਾਵ ਜੱਟ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਹੌਲੀ?ਹੌਲੀ ਆਏ,
ਉਹ ਉਸ ਨਸਲ ਿਵਚ ਹਨ ਿਜਸ ਿਵਚ ਰਾਜਪੂਤ ਹਨ। ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਉਸ ਨੇ
ਦੋਵਾਂ ਕੌਮਾਂ ਦੀ ਇਕੋ ਿਜਹੀ ਸਰੀਰਕ ਤੇ ਿਚਹਿਰਆਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਤ ਕੱਿਢਆ
ਹੈ। ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਗੋਤ ਸਾਂਝੇ ਹਨ। ਪਰਮਾਰ ਜੱਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ
ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ। ਜੱਗਦੇਵ ਪਰਮਾਰ21 ਕੁਝ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਜੱਟ ਿਲਖਦੇ
ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰਾਜਪੂਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਿਸੰਧ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ?ਆਨੇ ਦੇ ਮੱਧ ਿਵੱ ਚ
ਪੰਵਾਰਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਅਮਰਕੋਟ ਖੇਤਰ ਤੇ ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹਮਾਯੂੰ ਦੇ
ਸਮ ਤੱਕ ਪੰਵਾਰਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਜੱਗਦੇਵ ਪੰਵਾਰ ਨੇ ਧਾਰਾ
ਨਗਰੀ22 ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਤੇ ਵੀ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ।
13. ਇੱਕ ਜਾਟ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਜੂਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਜਾਟ
ਇਿਤਹਾਸ' ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਪੰਨਾ?135 ਤੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ, ''ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ
ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਾਰ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਜਹੜੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਵਸ
ਗਏ ਸਨ, ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਨਹ ਹਨ। ਪੰਤੂ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਗੋਤਾਂ ਤ
ਸਾਫ਼ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਲੋਕ ਅਸਲ ਕਸ਼ਤਰੀ ਆਰੀਆ ਹਨ।
ਿਜਹੜੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਿਦ ਿਨਵਾਸੀ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜਪੂਤ ਕਹਾਉਣ ਤ ਪਿਹਲਾਂ
ਜੱਟ ਅਤੇ ਗੁਜ
ੱ ਰ ਸਨ।''
ਜੱਟਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀ
ਰਲਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਦੇਸ਼ੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਇਨਾਂ ਬਾਰੇ ਭੁਲੇਖਾ
ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਯੂਨਾਨੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਥੁਸੀਿਡਡਸ23 ਨੇ ਐਲਾਨ
ਕੀਤਾ ਸੀ ਿਕ ਏਸ਼ੀਆ ਅਥਵਾ ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਕੋਈ ਐਸੀ ਜਾਤੀ ਨਹ ਸੀ
ਿਜਹੜੀ ਿਸਥੀਅਨ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਖੜ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਇੱਕ ਵਾਰ
ਿਸਕੰਦਰ ਮਹਾਨ ਨੇ ਵੀ 328?27 ਬੀ. ਸੀ. ਸੌਗਿਡਆਨਾ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ
ਸੀ। ਇਹ ਿਸਥੀਅਨ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਪਾਂਤ ਸੀ। ਿਜਸ ਤੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ।
ਿਸਕੰਦਰ ਜੀਵਨ ਿਵੱਚ ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਜੱਟਾਂ ਤ ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਹਾਿਰਆ
ਸੀ।
ਇੱਕ ਵਾਰ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਯੂਨਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਐਥਨ ਵੀ ਿਜੱਤ ਿਲਆ ਸੀ। ਜੱਟ
ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਜੋਧੇ ਸਨ।
ਦਸਵ ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਸਪੇਨ ਿਵੱ ਚ ਅਖੀਰਲਾ ਜੱਟ ਸਮਰਾਟ ਅਲਵਾਰੋ ਸੀ। ਇਹ
ਪਾਚੀਨ ਗੇਟੀ ਜਾਤੀ ਿਵਚ ਸੀ। ਕਰਨਲ ਜੇਮਜ ਅਨੁਸਾਰ ਜੱਟ ਸੂਰਿਮਆਂ ਨੇ
ਅੱਧੇ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਜੜ ਿਹਲਾ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਪਾਚੀਨ ਸਮ ਿਵੱਚ ਜੱਟਾਂ
ਤ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਕੰਬਦੀ ਸੀ। ਜੱਟ ਆਪਣੀ ਫੁਟ
ੱ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹਾਰੇ ਸਨ। ਜੱਟ
ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਣ ਤੇ ਹੱਲ ਚਲਾਣ ਿਵੱਚ ਮਾਿਹਰ ਹੁਦ ੰ ੇ ਸਨ। ਜ਼ੌਜ਼ਫ ਡੇਿਵਟ
ਕਿਨੰ ਘਮ24 ਨੇ ਵੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ, '' ਤਰੀ ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਿਹੰਦ ਿਵੱ ਚ ਜੱਟ
ਿਮਹਨਤੀ ਅਤੇ ਹਲਵਾਹਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਿਜਹੜੇ ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ ਹਿਥਆਰ
ਵੀ ਸੰਭਾਲ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੱਲ ਵੀ ਵਾਹ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੱਟ ਿਹੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ
ਸਭ ਤ ਵਧੀਆ ਪਡੂ ਵਸ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।''
14. ਬਦੇਸ਼ੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਪਾਚੀਨ ਤੇ ਮੁੱਢਲਾ ਘਰ
ਿਸਥੀਅਨ ਦੇਸ਼ ਸੀ। ਇਹ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਿਸਥੀਅਨ ਦੇਸ਼ ਡਨਯੂਬ
ਨਦੀ ਤ ਲੈ ਕੇ ਦੱਖਣੀ ਰੂਸ ਦੇ ਪਾਰ ਤੱਕ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ
ਆਮੂ ਦਿਰਆ ਤੇ ਿਸਰ ਦਿਰਆ ਦੇ ਘਾਟੀ ਤੱਕ, ਪਾਮੀਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੇ ਤਾਰਸ
ਨਦੀ ਦੀ ਘਾਟੀ ਤੱਕ ਿਵਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਫੈਿਲਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਿਸਥੀਅਨ
ਖੇਤਰ ਦੇ ਜੱਟ ਆਰੀਆ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਆਰੀਆ
ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਿਵੱ ਚ ਹੂਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹਨ। ਰਾਜਪੂਤ ਅਖਵਾਉਣ
ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਇਹ ਜੱਟ ਅਤੇ ਗੁੱਜਰ ਸਨ। ਜੱਟਾਂ, ਗੁੱਜਰਾਂ, ਅਹੀਰਾਂ, ਸੈਣੀਆਂ,
ਕੰਬੋਆ,ਂ ਖੱਤਰੀਆਂ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਦਿਲਤਾਂ ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਸਾਂਝੇ ਹਨ। ਜੱਟ
ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਰਿਲਆ ਿਮਿਲਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ।
15. ਅੱਠਵ ਨੌ ਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਪੁਰਾਣਕ ਧਰਮੀ ਬਾਹਮਣਾਂ ਨੇ ਕੇਵਲ
ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਹੀ ਸ਼ੁੱਧ ਖੱਤਰੀ ਮੰਿਨਆ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਕੇਵਲ
ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਹੀ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮ ਜੋ ਦਲ ਇਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਅਤੇ
ਸਹਾਇਕ ਬਣੇ, ਉਹ ਵੀ ਸਭ ਰਾਜਪੂਤ ਅਖਵਾਉਣ ਲੱਗੇ ਿਜਵ ਸੁਿਨਆਰੇ,
ਗੱਡਰੀਏ, ਵਣਜਾਰੇ ਅਤੇ ਇਉਰ ਆਿਦ ਇਸ ਸਮ ਹੀ ਕਈ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਵੀ
ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਸੰਘ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋਕੇ ਰਾਜਪੂਤ ਅਖਵਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ।
ਰਾਜਪੂਤ ਪੁਰਾਣਕ ਿਹੰਦੂ ਧਰਮ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਬਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਸਨ।
ਪਾਣਨੀ ਈਸਾ ਤ 500 ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਮ ਵੀ ਿਸੰਧ ਤੇ
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਕਈ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਜੱਟ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਕ ਵੀ ਸਨ। ਗਊ
ਤੇ ਘੋੜਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਹੱਥ ਿਵੱ ਚ ਤਲਵਾਰ ਹੁਦੰ ੀ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਿਵੱ ਚ ਹੱਲ
ਦੀ ਮੁੱਠੀ ਹੁਦ
ੰ ੀ ਸੀ ਿਕ ਿਕ ਜੱਟ ਖਾੜਕੂ ਿ ਸਾਨ ਕਬੀਲੇ ਹੁਦ ੰ ੇ ਸਨ। ਬਦੇਸ਼ੀ
ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਇਰਾਨੀਆਂ, ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਬਖ਼ਤਾਰੀਆਂ, ਪਾਰਥੀਆਂ, ਸ਼ੱਕ,
ਕੁਸ਼ਾਨ ਤੇ ਹੂਣਾਂ ਆਿਦ ਨਾਲ ਵੀ ਕੁਝ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਆਏ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ
ਸਦਾ ਲਈ ਵਸ ਗਏ। ਕੁਝ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਿਵੱਚ ਹੀ ਿਟਕੇ ਰਹੇ।
ਕੁਝ ਯੂਰਪ ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵੱਲ ਦੂਰ ਤੱਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ,
ਯੂਰਪ ਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ?ਿਮਲਦੇ ਗੋਤ
ਹਨ ਿਜਵ?ਮਾਨ, ਿਢੱਲ ਤੇ ਿਗੱਲ ਆਿਦ। ਜਰਮਨ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਰਾਂ
ਨਾਲ ਰਲਦੇ?ਿਮਲਦੇ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਹੁਣ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਜਰਮਨੀ ਵੀ
ਆਰੀਆ ਨਸਲ ਿਵਚ ਹਨ। ਥਾਮਸ?ਮਾਨ ਯੂਰਪ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਲੇਖਕ ਸੀ।
ਡਾਕਟਰ ਪੀ. ਿਗੱਲਜ਼ ਮਹਾਨ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਹਨ। ਬੀ. ਸ. ਦਾਹੀਆ
ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ 'ਜਾਟਸ' ਿਵੱਚ ਿਲਖਦਾ ਹੈ ਿਕ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ
ਬਹੁਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਬੀਲੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੱਛ ਆਏ ਹਨ। ਜਦ ਿਕ
ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੈਿਦਕ ਕਾਲ ਿਵੱਚ ਵੀ ਸਨ। ਜੱਟ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ
ਵਾਂਗ ਚੰਦਰਬੰਸੀ ਤੇ ਸੂਰਜਬੰਸੀ ਹਨ। ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਗੋਤ ਿਸ਼ਵਬੰਸੀ ਹਨ। ਕੁਝ
ਕਸ਼ਪ ਤੇ ਨਾਗ ਬੰਸੀ ਹਨ। ਜੱਟ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਸਾਇਰ ਦਿਰਆ ਤ ਲੈ
ਕੇ ਜਮਨਾ, ਰਾਵੀ, ਿਸੰਧ ਤੱਕ ਜੱਟ ਸੁਭਾਅ ਤੇ ਸਿਭਆਚਾਰ ਰਲਦਾ?ਿਮਲਦਾ
ਹੈ।
1853 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਪੋਟ25 ਨੇ ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਇਹ ਿਸਧਾਂਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਿਕ
ਯੂਰਪ ਦੇ ਰੋਮਾਂ ਿਜਪਸੀ ਭਾਰਤੀ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ। ਿਜਪਸੀ ਿਫਰਕੇ
ਜੋਟ ਜਾਂ ਜਾਟ ਵੀ ਆਿਖਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ
ਿਹੰਦੀ ਨਾਲ ਰਲਦੀ?ਿਮਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ (ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ) ਦੇ
ਹਮਿਲਆਂ ਸਮ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਿਰਆਣੇ ਿਵਚ ਗਏ ਹਨ। ਕੁਝ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰਾਂ
ਅਨੁਸਾਰ ਰੋਮਾਂ ਿਜਪਸੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਜਾਟ ਹਨ। ਕਦੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਡੈਨਮਾਰਕ
ਇਲਾਕੇ ਜੱਟ ਲਡ26 ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜੱਟ ਸੂਰਿਮਆਂ ਨੇ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ
ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਭਾਰੀ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਸਕਡੇਨੇਵੀਆ ਵੀ ਿਜੱਤ ਿਲਆ ਸੀ। ਇਸ
ਸਮ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਭੱਟੀ,
ਪਰਮਾਰ, ਚੌਹਾਨ ਅਤੇ ਤੂਰ ਆਿਦ ਵੱਡੇ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਹਨ।
16. ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ 800 ਤ 1200 ਈਸਵੀ ਿਵਚਕਾਰ ਅਨੇ ਕ ਜਾਤੀਆਂ ਤੇ
ਉਪ?ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਿਨਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਤੇ ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ
ਦਾ ਿਨਰਮਾਣ ਨਵ ਪੇਸ਼ੇ ਅਪਨਾਉਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਿਜਵ ਨਾਈ, ਤਖਾਣ,
ਛ ਬੇ, ਿਝਉਰ ਤੇ ਸੁਿਨਆਰ ਆਿਦ। ਛ ਬੇ ਟਾਂਕ ਕਸ਼ਤਰੀ, ਿਝਉਰ ਕਸ਼ਯਪ
ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਸਵਰਨਕਾਰ ਮੈਡ ਰਾਜਪੂਤ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਤਖਾਣਾਂ, ਨਾਈਆਂ ਤੇ
ਛ ਿਬਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਵੀ
ਕਾਫ਼ੀ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਜੱਟ ਪੰਜਾਬ, ਹਿਰਆਣਾ,
ਰਾਜਸਥਾਨ, ਤਰ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱਕ ਆਬਾਦ
ਹਨ।
1901 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਿਹੰਦੁਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ
ਿਗਣਤੀ ਨੌ ਕਰੋੜ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸੀ ਿਜਨਾਂ ਿਵਚ 1/3 ਮੁਸਲਮਾਨ, 1/5 ਿਸੱਖ
ਅਤੇ 1/2 ਿਹੰਦੂ ਸਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਪਾਚੀਨ ਜਾਟ ਇਿਤਹਾਸ ਨਾਲ
ਸੰਬੰਿਧਤ ਪੰਦਰਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਿਲਖੀਆਂ
ਗਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਜੱਟ ਇਿਤਹਾਸ, ਿਨਕਾਸ27 ਤੇ ਜੱਟ ਗੋਤਾਂ
ਬਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਿਵੱਚ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਿਬਹਤਰੀਨ ਪੁਸਤਕ
ਨਹ ਿਲਖੀ ਗਈ ਹੈ।
17. ਜੱਟ ਿਹੰਦੂ, ਮੁਸਿਲਮ, ਿਸੱਖ ਤੇ ਿਬਸ਼ਨਈ ਆਿਦ ਕਈ ਧਰਮਾਂ ਿਵੱਚ ਵੰਡੇ
ਗਏ ਹਨ। ਪਰ ਖ਼ੂਨ ਤੇ ਸਿਭਆਚਾਰ ਸਾਂਝਾ ਹੈ। ਜੱਟ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦਾ ਰੁਖਾ ਤੇ ਿਦੱ ਲ
ਦਾ ਸਾਫ਼ ਹੁਦ ੰ ਾ ਹੈ। ਜੱਟ ਇੱਕ ਿਨਡਰ ਜੋਧਾ, ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਸੈਿਨਕ, ਿਹੰਮਤੀ,
ਿਮਹਨਤੀ, ਖੁੱਲਿਦਲੀ, ਆਜ਼ਾਦ ਿਖਆਲ, ਖਾੜਕੂ ਤੇ ਬਦਲਾ ਖੋਰ ਹੁਦ ੰ ਾ ਹੈ।
ਸੱਚਾ ਦੋਸਤ ਤੇ ਪੱਕਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੁਦ ੰ ਾ ਹੈ। ਜੱਟ ਸਿਭਆਚਾਰ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ
ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਭਆਚਾਰ ਤੇ ਵੀ ਿਬਹਤਰੀਨ ਪਭਾਵ ਿਪਆ ਹੈ। ਜੱਟਾਂ ਦੀਆਂ
ਵੱਖ?ਵੱਖ ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ ਵੱਖ?ਵੱਖ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਹਨ ਪਰ ਿਪਛੋਕੜ ਤੇ
ਸਿਭਆਚਾਰ ਸਾਂਝਾ ਹੈ। ਮੈ ਆਸ ਹੈ ਿਕ ਮੇਰੀ ਇਹ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ
ਇਿਤਹਾਸਕ ਸਾਿਹਤ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਿਨਘਰ ਵਾਧਾ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਵੱਧ ਤ
ਵੱਧ ਨਵ ਤੇ ਠੀਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਜੱਟ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ
ਦਾ ਰਿਲਆ?ਿਮਿਲਆ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਿਸਰ
ਲੰਬਾ, ਰੰਗ ਸਾਫ਼, ਅੱਖਾਂ ਕਾਲੀਆਂ, ਨੱਕ ਦਰਿਮਆਨਾ ਤੇ ਿਚਹਰੇ ਤੇ ਵਾਲ
ਬਹੁਤ ਹੁਦ
ੰ ੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ।
ਹੁਿਸ਼ਆਰ ਿਸੰਘ ਦੁਲੇਹ
ਦੁਲ ਦੀ ਬੰਸ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧੀ ਹੈ। ਦੁਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਰਤਨਪਾਲ, ਲਖਨਪਾਲ,
ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਤੇ ਸਿਹਸਪਾਲ ਸਨ। ਰਤਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ ਅਬਲੂ, ਦਾਨ ਿਸੰਘ
ਵਾਲਾ, ਕੋਟਲੀ, ਿਕਲੀ, ਮਿਹਮਾਸਰਜਾ ਤੇ ਕੁੰਡਲ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੀ
ਹੈ। ਲਖਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ ਿਦਉਣ ਕੇ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਹਸਪਾਲ ਦੀ
ਸੰਤਾਨ ਨਾਗੇਦੀ ਸਰਾਂ 'ਤੇ ਿਫਡੇ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ
ਸੰਤਾਨ ਮੱਤਾ, ਦੋਦਾ, ਕੌਣੀ, ਭਾਗਸਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਝੁਟ
ੱ ੀ ਪੱਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੈ।
ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੰਘਰ ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੇ ਭਲਣ ਸਮੇਤ
14 ਪੁਤੱ ਰ ਸਨ।
ਸੰਘਰ ਬਾਬਰ ਦੇ ਸਮ 1526 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਹੋਇਆ। ਬਾਬਰ ਦੀ ਬਹੁਤ
ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਸੰਘਰ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਇਸ ਲੜਾਈ 'ਚ ਹੋਈ। ਅਕਬਰ
ਬਰਾੜਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਅਿਹਸਾਨਮੰਦ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਭਲਣ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ
ਚੌਧਰੀ ਬਣਾ ਿਦੱਤਾ।
ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਭਲਣ ਤੇ ਮਨਸੂਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਕਬਰ ਦੇ
ਦਰਬਾਰ ਿਵੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਏ ਜਦ ਮਨਸੂਰ ਅਕਬਰ ਵੱਲ ਿਸਰੋਪਾ ਿਮਿਲਆ
ਤਾਂ ਮਨਸੂਰ ਿਸਰ ਤੇ ਚੀਰਾ ਬਣਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਭਲਣ ਨੇ ਆਪਣੇ ਿਸਰੋਪੇ ਦੀ
ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਹੀ ਮਨਸੂਰ ਦਾ ਅੱਧਾ ਚੀਰਾ ਪਾੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਿਸਰ
ਤੇ ਬੰਨ ਿਲਆ। ਇਸ ਤੇ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹੁਤ ਹੱਿਸਆ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਦੀ
ਚੌਧਰ ਦੇ ਿਪੰਡ ਬਰਾਬਰ ਵੰਡ ਿਦੱ ਤ।ੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਦਰਬਾਰੀ ਿਮਰਾਸੀ ਨੇ
ਆਿਖਆ, ''ਭਲਣ ਚੀਰਾ ਪਾਿੜਆਂ, ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ'' ਪੰਜ ਗਰਾਹ
ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਭਲਣ ਪਾਸ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ 1643 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ
ਹੋਈ।
ਬੀਦੋਵਾਲੀ : ਿਸੱਧਆ
ੂ ਂ ਬਰਾੜਾਂ ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਪੰਡ ਸੀ। ਛੇਵ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ
ਸਾਿਹਬ ਏਕੇ ਸਮੇਤ ਪਿਰਵਾਰ 1688 ਿਬਕਰਮੀ ਿਵੱ ਚ ਮੋਹਨ ਪਾਸ ਆਏ
ਸਨ। ਬਿਠੰਡਾ ਗੱਜ਼ਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਪਿਹਲੇ
ਪਿਹਲ ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਬਰਾੜ ਬੰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਬੈਰਮ ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ ਸੀ। ਬੈਰਮ ਦੀ
ਮੌਤ 1560 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ। ਿਫਰ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਉਸ ਦੇ
ਪੁਤ
ੱ ਰ ਮਿਹਰਾਜ ਿਮਲ ਗਈ। ਮਿਹਰਾਜ ਦੇ ਪੋਤੇ ਮੋਹਨ ਨੇ ਭੱਟੀ
ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਿਪੰਡ 1618 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਸਮ
ਲਈ ਛੱਡ ਿਦੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਿਗਆ। ਸਰਕਾਰ ਵੀ
ਉਸ ਤੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਮਾਨ, ਭੁਲ
ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਅਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਪੰਜਾਬ ਦੀ
ਧਰਤੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਿਸੱਧਆ ੂ ਂ ਉਜਾੜ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਨੇ ਤਾ ਿਸੰਘ
ਦੰਦੀਵਾਲ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੋਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੁਤ ੱ ਰ ਰੂਪਚੰਦ 1632
ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਹੀ ਭੱਟੀ?ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
ਮੋਹਨ ਦਾ ਪੁਤ ੱ ਰ ਕਾਲਾ ਵੀ ਛੇਵ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸੇਵਕ
ਸੀ। ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਤੇ 1635 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਮਰਾਝ ਦੇ
ਨੇ ੜੇ ਲਿਹਰੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲ ਿਦੱ ਤਾ। ਕਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ
ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ ਡੱਟ ਕੇ ਪੂਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ
ਦੀ ਿਜੱਤ ਹੋਈ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਕੇ ਕਾਲੇ ਬਰਾੜ ਿਕਹਾ ਿਕ ਿਜਤਨਾ
ਇਲਾਕਾ ਚਾਹੁਦ ੰ ਾ ਹ, ਹੁਣੇ ਹੀ ਵਲ ਲੈ ਤੇ ਮੋਹੜੀ ਗੱਡ ਲੈ। ਭੁਲ
ੱ ਰਾਂ ਨੇ ਗੱਡੀ
ਮੋਹੜੀ ਪੁਟੱ ਕੇ ਖੂਹ ਿਵੱ ਚ ਸੁੱਟ ਿਦੱ ਤੀ। ਕਾਲੇ ਨੇ 22 ਇਲਾਕਾ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਵਲ
ਿਲਆ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਮ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਪਾਸ ਆਕੇ ਮੋਹੜੀ ਖੂਹ ਿਵੱ ਚ ਸੁਟਣ
ਦੀ ਿਸ਼ਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਨੇ ਿਕਹਾ, ''ਭਾਈ ਕਾਲੇ, ਤੇਰੀ
ਜੜ ਪਤਾਲ ਿਵੱਚ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਕਾਲੇ ਨੇ ਮਰਾਝ ਿਪੰਡ
ਵਸਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਹਰਰਾਏ ਸਾਿਹਬ ਜਦ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤਾਂ ਕਾਲਾ ਆਪਣੇ
ਭਤੀਿਜਆਂ ਫੂਲ ਤੇ ਸੰਦਲ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਿਵੱ ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ ਤਾਂ
ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨੇ ਿਕਹਾ ਿਕ ਫੂਲ ਤੇ ਸੰਦਲ ਦੇ ਘੋੜੇ ਗੰਗਾ ਜਮਨਾ ਪਾਣੀ
ਪੀਣਗੇ। ਫੂਲ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਜਮਨਾ ਤ ਸਿਤਲੁਜ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕਰੇਗੀ। ਫੂਲ ਨੇ
ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਫੂਲ ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ ਤੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਜੱਤ।ੇ ਚੌਧਰੀ
ਫੂਲ ਦੇ ਪੁਤੱ ਰ ਿਤਲੋਕ ਿਸੰਘ ਤੇ ਰਾਮ ਿਸੰਘ ਹੋਏ। ਇਨਾਂ ਨੇ ਨਵਾਬ ਈਸਾ ਖਾਂ ਤ
ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਿਲਆ। ਇਨਾਂ ਨੇ ਦਸਵ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਤ
ਅੰਿਮਤਪਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਔਲਾਦ ਦੀਆਂ ਿਰਆਸਤਾਂ
ਪਿਟਆਲਾ, ਨਾਭਾ ਤੇ ਜ ਦ (ਸੰਗਰੂਰ) ਹੋਈਆਂ। ਇਨਾਂ ਿਤੰਨਾਂ ਫੂਲ ਵੰਸ਼
ਿਰਆਸਤਾਂ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫੂਲਕੀਆਂ ਿਰਆਸਤਾਂ ਿਵਚ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਿਸੰਘ
ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਬਹੁਤ ਵਧਾਇਆ। ਉਹ ਪੱਕੇ ਿਸੱਖ ਤੇ ਚ ਕੋਟੀ ਦੇ
ਨੀਤੀਵਾਨ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਲਾ ਿਸੰਘ ਦੀ 1765 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਮੌਤ
ਹੋਈ। ਉਹ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਸੀ।
ਫਰੀਦਕੋਟ ਿਰਆਸਤ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਭਲਣ ਵੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਸਾਿਹਬ ਦਾ
ਪੱਕਾ ਿਸੱਖ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਮਿਹਰਾਜ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ
ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹ 1643 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਬੇਔਲਾਦ ਮਰ ਿਗਆ। ਉਸ
ਦੀ ਮੌਤ ਤ ਮਗਰ ਕਪੂਰਾ ਚੌਧਰੀ ਬਿਣਆ। ਕਪੂਰਾ ਬਰਾੜ ਚੌਧਰੀ ਭਲਣ ਦੇ
ਭਰਾ ਲਾਲੇ ਦਾ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਸੀ। ਕਪੂਰੇ ਨੇ 1661 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਨਗਰ
ਵਸਾਇਆ। ਕਪੂਰਾ ਵੀ 83 ਿਪੰਡ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਿਸੱਖੀ ਨੂੰ ੂ ਿਪਆਰ
ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਿਵਗਾੜਨਾ ਨਹ ਚਾਹੁਦ ੰ ਾ ਸੀ।
1705 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਮੁਕਤਸਰ ਦੀ ਜੰਗ ਿਵੱਚ ਕਪੂਰੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ
ਦੀ ਲੁਕਵ ਹੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਈਸਾ ਖ਼ਾਨ ਮੰਜ ਨੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ 1708
ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਕਪੂਰੇ ਕਤਲ ਕਰ ਿਦੱਤਾ। ਕਪੂਰੇ ਦੇ ਿਤੰਨ ਪੁਤ ੱ ਰ ਸੁਖੀਆ,
ਸੇਮਾਂ ਤੇ ਮੁਖੀਆ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਨੇ ਈਸਾ ਖ਼ਾਨ ਮਾਰ ਕੇ ਸਾਰਾ ਇਲਾਕਾ ਿਜੱਤ
ਿਲਆ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਸੇਮਾਂ ਵੀ 1710 ਈਸਵੀ 'ਚ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ।
ਇਸ ਤਰਾਂ 1720 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਕਪੂਰੇ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁਤ ੱ ਰ ਮੁਖੀਆ ਿਫਰ ਗਦੀ
ਤੇ ਬੈਠਾ। 1808 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਨੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੀ
ਿਰਆਸਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਤੱਕ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤੇ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਛੱਡਣਾ ਿਪਆ।
ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੇ ਿਸੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਿਰਆਸਤ ਦੇ
ਰਾਜੇ ਪਹਾੜਾ ਿਸੰਘ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। 1705 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ
ਮੁਕਤਸਰ ਦੀ ਜੰਗ ਿਵੱਚ ਜਥੇਦਾਰ ਦਾਨ ਿਸੰਘ ਬਰਾੜ ਨੇ 1500 ਬਰਾੜਾਂ
ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੇੜ ਿਦੱ ਤੇ ਸੀ।
ਦਸਵ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਜੀ ਬਰਾੜ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਨ। ਗੁਰੂ
ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਦੇ ਸਮ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਬਰਾੜਾਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਵੀ
ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਤ ਡਰਦਾ ਮਾਲਵੇ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਨਹ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ
ਿਸੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦੀਨੇ ਕਾਂਗੜ ਤ ਜੋ ਜ਼ਫਰਨਾਮਾ ਿਲਿਖਆ ਸੀ ਉਸ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬਰਾੜਾਂ ਦਾ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ
ਿਲਿਖਆ ਸੀ ਿਕ ਬਰਾੜਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਕੌਮ ਮੇਰੇ ਹੁਕਮ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹੈ। ਅਸਲ
ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਸੰਨ 1688 ਿਬਕਰਮੀ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ
ਆਏ ਤਾਂ ਬਰਾੜਾਂ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਭਲਣ ਨੇ ਿਸੱਖੀ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਈ। ਇਸ ਕਾਰਨ
ਬਰਾੜ ਗੁਰਆ ੂ ਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਸੇਵਕ ਬਣ ਗਏ। ਭਾਈ ਬਿਹਲੋ ਵੀ ਗੁਰੂ
ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਦਾ ਪੱਕਾ ਿਸੱਖ ਸੀ। ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸੀ।
ਕਥਲ ਿਰਆਸਤ ਦੇ ਮੋਢੀ ਭਾਈ ਭੱਗਤੂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਿਵਚ ਭਾਈ ਦੇਸੂ ਿਸੰਘ
ਸੀ। ਇਹલ ਸਟੇਟ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। 1857 ਦੇ ਗ਼ਦਰ ਕਾਰਨ
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ 1858 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਸਟੇਟ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ।
ਮੁਕਤਸਰ ਤਿਹਸੀਲ ਦਾ ਬੀਦੋਵਾਲੀ, ਝੁਬ ੰ ੇ, ਕੋਟਾ?ਭਾਈ, ਚੰ , ਫਕਰਸਰ,
ਥੇੜੀ ਆਿਦ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਵੀ ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਸੀ। ਭਾਈਕੇ ਿਸੱਧਆ ੂ ਂ ਦੇ
ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਫਫੜੇ, ਚੱਕ ਭਾਈਕਾ, ਭੁਚੋ, ਸੇਲਬਹਾਹ, ਿਦਆਲਪੁਰਾ, ਬੰਬੀਹਾ,
ਭਾਈ, ਥੇਹੜੀ, ਭਾਈਕਾ ਕੇਰਾ ਤੇ ਕੋਟ ਭਾਈ ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰਡ ਸਨ।
ਘਰਾਜ ਦੀ ਉਲਾਦ 'ਚ ਅੱਠ ਜਲਾਲ ਬਝੇ। ਜਲਾਲ ਦੇ ਬਾਨੀ ਬਾਬੇ ਜਲਾਲ ਦੀ
ਬੰਸ ਦੇ ਿਪੰਡ ਆਕਲੀਆਂ, ਗੁਰਸੂ ਰ, ਭੋੜੀਪੁਰਾ, ਕੋਇਰ ਿਸੰਘ ਵਾਲਾ, ਹਾਕਮ
ਵਾਲਾ, ਹਮੀਰਗੜ ਤੇ ਰਾਮੂਵਾਲਾ ਹਨ।
ਿਸੱਧਆੂ ਂ ਦੇ ਜਗਰਾ ਤਿਹਸੀਲ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਤੰਨ ਿਸੱਧਵਾਂ ਤ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਈ
ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮੋਗੇ ਤੇ ਬਾਘੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਸੱਧਆ
ੂ ਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰਡ
ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਿਸੱਧਆੂ ਂ ਦਾ ਕੋਈ?ਕੋਈ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਿਕਸੇ ਸਮ ਮਾਲਵੇ
ਿਵੱ ਚ ਬਰਾੜਾਂ ਦੀਆਂ ਬੀਦੋਵਾਲੀ, ਬਿਠੰਡੇ ਤੇ ਪੰਜ ਗਰਾਹ ਚੌਧਰਾਂ ਸਨ।
ਿਸੱਧਆ ੂ ਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਮੂੰਹੀਆ?ਬਰਾੜ, ਹਰੀਕੇ, ਭਾਈਕੇ, ਪੀਰਕੋਟੀਏ, ਰੋਸੇ,
ਜੈਦ ਤੇ ਮਾਣੋਕੇ ਹਨ। ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਿਸੱਧੇ ਅਤੇ ਬੜਬੋਲੇ ਹੁਦ
ੰ ੇ ਹਨ। ਲੜਾਕੇ ਵੀ
ਹੁਦ
ੰ ੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਠੀਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਿਕ ਿਸੱਧੂ
ਭੱਟੀਆਂ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਭੱਟੀ ਸੱਪਤ ਿਸੰਧੂ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਹੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ
ਗਏ ਸੀ। ਕੁਝ ਭੱਟੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ
ਨਹ ਹੁਦ ੰ ੇ। ਬਰਾੜ ਕੇਵਲ ਉਹ ਹੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ ਜੋ ਬਰਾੜ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ।
ਬਹੁਤੇ ਨਕਲੀ ਬਰਾੜ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਸਾਰੇ ਬਰਾੜ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਿਸੱਧੂ ਿਹੰਦੂ
ਜਾਟ ਵੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਵੀ ਹਨ। ਿਸੱਧੂ ਦਿਲਤ ਤੇ ਿਪਛੜੀਆਂ
ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹਨ। ਬਰਾੜਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੂੰਹੀਆਂ?ਮਿਹਰਾਜਕੇ,
ਜਲਾਲਕੇ, ਡਲੇਕੇ, ਿਦਉਣ ਕੇ, ਫੂਲ ਕੇ, ਅਬੂਲ ਕੇ, ਸੰਘ ਕੇ ਤੇ ਸੇਮੇ ਵੀ ਅਸਲੀ
ਬਰਾੜ ਹਨ। ਅੱਜਕੱਲ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਸਭ ਤ ਵੱਧ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਜੱਟ ਹੀ ਹਨ।
ਹੁਣ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ?ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ
ਗੋਤ ਿਵੱਚ ਵੀ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। 1881 ਦੀ
ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਿਵੱਚ ਿਸੱਧਆ ੂ ਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 155332 ਸੀ। ਬਰਾੜਾਂ ਦੀ
ਿਗਣਤੀ 53344 ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਿਗਣਤੀ 2 ਲੱਖ 8 ਹਜ਼ਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ।
1981 ਤੱਕ ਇਨਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਦਸ ਗੁਣਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
1991 ਿਵੱਚ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਿਗਣਤੀ ਲਗਭਗ 30 ਲੱਖ ਤੱਕ ਸੀ।
ਸਾਰੇ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਸਭ ਤ ਵੱਧ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੀ
ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱਚ ਹੀ ਫੈਲ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ।
ਿਗਆਨੀ ਬਲਵੰਤ ਿਸੰਘ ਨੇ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਮਹਨਤ ਤੇ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ''ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ
ਇਿਤਹਾਸ'' ਪੁਸਤਕ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਿਕਤਾਬਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਬਰਾੜ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੰਘਰ, ਕਪੂਰਾ, ਡੱਲਾ, ਦਾਨ ਿਸੰਘ, ਸੇਮਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਲਾ
ਿਸੰਘ ਮਹਾਨ ਜੋਧੇ ਸਨ। ਿਸੱਧਆ ੂ ਂ ਿਵਚ ਭਾਈ ਫਿਤਹ ਿਸੰਘ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਿਸੰਘ
ਅਟਾਰੀ ਵਾਲੇ ਮਹਾਂਬਲੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਿਸੱਧਆ ੂ ਂ ਅਤੇ ਬਰਾੜਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਲਵੇ
ਿਵੱ ਚ ਪਿਟਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜ ਦ, ਕਥਲ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਪੰਜ ਿਰਆਸਤਾਂ ਸਨ।
ਿਸੱਧ?ੂ ਬਰਾੜ ਜੰਗਜੂ ਸਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱਧ?ੂ ਬਰਾੜਾਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ।
ਮਾਝੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜੱਟ ਿਸੱਖਾਂ ਨੂੰ ੂ ਜਦ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਕਮ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ
ਬਹੁਤੇ ਿਸੱਖ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲੱਖੀ ਜੰਗਲ ਿਵੱ ਚ ਆ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਹੁਣ
ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤ ਤਕੜਾ ਤੇ
ਪਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਿਸੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ
ਮਹਾਨ ਹੈ। ਸੀ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਜੀ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾਣ
ਸੀ। ਿਸੱਧਆੂ ,ਂ ਬਰਾੜਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਨ ਦੇਣ ਹੈ।
ਿਸਆਲ : ਇਹ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਇਹ ਆਪ ਹੀ
ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰਾਏ ਿਸਆਲ ਜਾਂ ਿਸਉ ਿਜਥ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਨਾਮ
ਿਪਆ ਹੈ, ਰਾਮਪੁਰ ਦੇ ਰਾਏ ਸ਼ੰਕਰ ਦਾ ਪੁਤੱ ਰ ਸੀ। ਰਾਮਪੁਰ ਿਵੱਚ ਲੜਾਈਆਂ
ਝਗਿੜਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਿਸਆਲ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਲਾ ਦੀਨ ਿਖਲਜੀ ਦੇ ਰਾਜ
ਸਮ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਆਇਆ ਸੀ। ਸੰਨ 1258 ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ
ਪਾਿਕਪਟਨ ਦੇ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਸ਼ੱਕਰਗੰਜ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤ ਪਭਾਿਵਤ ਹੋਕੇ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਹੀਵਾਲ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹਣ ਲੱਗ ਿਪਆ ਸੀ
ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਉਥ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੀ ਪੁਤ ੱ ਰੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ।
ਿਸਆਲ ਸਾਰੇ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਘੁੰਮਦੇ ਘੁੰਮਦੇ ਹੀ ਆਿਖ਼ਰ ਪਾਿਕਪਟਨ
ਪਹੁਚ ੰ ਕੇ ਹੀ ਿਟਕੇ ਸਨ। ਜਦ ਿਸਆਲ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਭਾਈ ਖ਼ਾਨ
ਮੇਕਨ ਜੱਟ ਸਾਹੀਵਾਲ ਦੀ ਪੁਤੱ ਰੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਤਾਕਤ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣਾ ਿਕਲਾ ਬਣਾ
ਿਲਆ। ਜੱਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਗਆ। ਜਦ ਿਸਆਲਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਵੱਧ ਗਈ ਤਾਂ ਉਨਾਂ ਝੰਗ ਮਿਘਆਣੇ ਦੀ ਨ ਹ ਰੱਖੀ। ਪਿਹਲਾਂ ਉਹ ਝੁਗ
ੱ ੀਆਂ
ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮ ਮਗਰ ਉਨਾਂ ਨੇ ਕਮਾਲੀਏ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਵੀ
ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਇਸ ਤਰਾਂ ਿਸਆਲ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਿਢਆਂ ਤੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ
ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਹ ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲ ਗਏ। ਹੁਣ ਿਸਆਲ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸ਼ਾਖਾ
ਫਿਤਆਣਾ ਅਤੇ ਤਰਹਾਣਾ ਿਵੱ ਚ ਵੰਡੇ ਗਏ।
ਝੰਗ ਸੈਟਲਮਟ ਿਰਪੋਰਟ ਿਵੱ ਚ ਿਸਆਲਾਂ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਗਈ
ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਿਸਆਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ ਪਰ
ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱਚ ਿਹੰਦੂ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਤਾਰੀਖ ਝੰਗ ਿਸਆਲ
ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਿਸਆਲ ਪਿਹਲਾਂ ਚਨਾਬ?ਿਜਹਲਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਇਸ ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਮੁਖੀਆ ਮਲਖ਼ਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ 1477
ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਝੰਗ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹਕੂਮਤ ਕੀਤੀ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ
ਸਮ ਸੋਲਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਹੀਰ ਹੋਈ ਹੈ। ਜੋ ਧੀਦੋ ਗੋਤ
ਰਾਂਝੇ ਿਪਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਝੰਗ ਤ ਅੱਧੇ ਮੀਲ ਤੇ ਹੀ ਹੀਰ ਦਾ ਮੱਕਬਰਾ ਹੈ।
ਿਸਆਲਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਵਧਣ ਨਾਲ ਹੁਣ ਿਸਆਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੂੰਹੀਆਂ
ਪਚਲਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਿਸਆਲ ਅਸਲੀ ਵਤਨ ਨੂੰ ੂ ਛੱਡਕੇ ਜਦ ਝੰਗ
ਮਿਘਆਣੇ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ, ਉਨਾਂ ਨੇ ਜੰਗਲਾਂ ਸਾਫ਼
ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਿਘਉ, ਦੁੱਧ, ਦਹੀ, ਮਖਣ ਖਾਣ ਤੇ ਪਸ਼ੂ
ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸਨ। ਜੱਟ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਝਗੜਾਲੂ, ਲੜਾਕੇ ਤੇ
ਅਣਖੀ ਸਨ। ਭੰਗੀ ਿਮਸਲ ਦੇ ਿਸੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਿਸਆਲਾਂ ਦੀਆਂ
ਖਓੀ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ। 1810 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ
ਿਸਆਲਾਂ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਅਿਹਮਦ ਖ਼ਾਨ ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਿਸਆਲਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਖਤਮ
ਕਰ ਿਦੱਤਾ।
ਸੰਨ 1857 ਈ. ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗ਼ਦਰ ਿਵੱ ਚ ਿਸਆਲ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਬਹਾਵਲ,
ਫਿਤਆਣਾ, ਝੱਲਾ ਅਤੇ ਮੁਰਾਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਿਵੱ ਚ ਅੰਗੇਰਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ
ਿਵਰੁਧੱ ਿਹੱਸਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਝੱਲਾ ਿਸਆਲ ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ
ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਿਗਆ ਸੀ। ਿਸਆਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਫ਼ਲ ਿ ਸਾਨ ਵੀ ਸਨ।
ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਿਸਆਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸਆਲ
ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਿਸਆਲ ਜੱਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ।
ਕੁਝ ਿਸਆਲ ਿਹੰਦੂ ਖੱਤਰੀ ਵੀ ਹਨ। 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ
ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ 17366 ਿਸਆਲ ਜੱਟ ਸਨ ਅਤੇ 77213
ਿਸਆਲ ਰਾਜਪੂਤ ਸਨ। ਹਰਾਜ ਵੀ ਿਸਆਲਾਂ ਦਾ ਹੀ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਕਈ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਿਸਆਲਾਂ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਭੱਟੀਆਂ ਅਤੇ
ਪਰਮਾਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਭੁਲੇਖੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੋ ਸਲਵਾਨ ਰਾਜੇ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਪੂਰਨ ਭਗਤ
ਦਾ ਿਪਤਾ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸਲਵਾਨ ਪਰਮਾਰ ਸੀ। ਜੈਮਲਮੇਰ ਦੇ ਰਾਜੇ
ਜੈਮਲ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁਤ ੱ ਰ ਵੀ ਸਲਵਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ। ਹੂਣਾਂ ਤੇ
ਹਮਿਲਆਂ ਤ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਰਮਾਰ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ
ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਗਏ ਤੇ ਉਥੇ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਿਵੱਚ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ
ਿਲਆ। ਿਫਰ ਅੱਗਨੀਕੁਲ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਜਦ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ
ਦੇ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਿਫਰ ਦੋਬਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ
ਵਸ ਗਏ। ਝੰਗ ਦੇ ਿਸਆਲਾਂ ਰਾਜਪੂਤ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖਾਂ
ਦੇ ਿਸਆਲਾਂ ਜੱਟ ਹੀ ਿਗਿਣਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਿਸਆਲ ਜੱਟ ਿਸਆਲਾਂ
ਨਾਲ ਚੇ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ।
ਸੰਧੂ : ਸੰਧੂ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ
ਮਗਰ ਸੰਧੂ ਿਗਣਤੀ ਦੇ ਪੱਖ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਲਾਹੌਰ
ਅਤੇ ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਜ਼ਲੇ ਹਨ। ਸੰਧੂ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ
ਨਾਲ?ਨਾਲ ਦੋਵ ਪਾਸ ਵਿਸਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੂਰਬ ਿਵੱ ਚ ਅੰਬਾਲੇ ਤ ਪੱਛਮ
ਵੱਲ, ਸੰਧ,ੂ ਿਜ਼ਲਾ ਿਸਆਲ ਕੋਟ ਅਤੇ ਗੁਜ ੱ ਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਿਕਆਂ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਿਸੱਖ
ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਿਸੰਘ ਸੰਧੂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ
ਿਵਚ ਹੀ ਸਨ। ਸੰਧੂ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਿਖਆਲ ਹੈ ਿਕ ਉਹ ਅਯੁਿਧਆ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰਾਮ
ਚੰਦਰ ਜੀ ਰਾਹ ਸੂਰਜਬੰਸੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਰਘੂਬੰਸੀ ਕੁਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ
ਹਨ। ਇਸ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹੀ 'ਸੰਧੂ ਰਾਉ' ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਰ
ਲੈਪਲ ਗਿਰਫਨ ਦੀ ਰਾਏ ਿਵੱ ਚ ਸੰਧੂ ਤਰ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂਨੇ ਿਵਚ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਕਾਲ ਪਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੱਟ ਲੋਕ ਹਰੇ
ਚਾਰੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਿਵੱਚ ਿਕਸੇ ਨਵ ਥਾਂ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਿਸੱਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ
ਕੇ. ਸੀ. ਯਾਦਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਹੁਤੀਆਂ ਜੱਟ ਜਾਤੀਆਂ ਿਗਆਰਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ
ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਸਮ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਸੰਧੂ ਵੀ ਇਸ ਸਮ
ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਆਏ ਸਨ। ਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਿਵੱਚ ਸੰਧਆ ੂ ਂ
ਦੀਆਂ 84 ਛੋਟੀਆਂ ਮੂੰਹੀਆਂ ਿਲਖੀਆਂ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ 1883?84
ਗਜ਼ਟ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਪੰਜ ਹੀ ਮੁੱਖ ਮੂੰਹੀਆਂ ਹਨ। ਿਜ਼ਲਾ
ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸੰਧੂ ਬੰਸ ਦਾ ਬਾਬਾ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਜਾਂ ਕਾਲਾ ਪੀਰ ਦੀ
ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਧੂ ਬੰਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਵਡੇਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਸਲੀ
ਸਮਾਧ ਿਸਆਲ ਕੋਟ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱ ਚ ਥਾਣਾ ਸਤਰ ਜੋਿਕ ਇਸ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦਾ
ਸਥਾਨ ਆਿਖਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਿਵੱ ਚ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ
ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸਨੇ ਰ ਤ ਠਕੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਿਸਰਹਾਲੀ ਚਲਾ
ਿਗਆ। ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਿਸਰਹਾਲੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 22 ਿਪੰਡ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ
ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦਾ ਬਾਹੀਆ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ 17 ਿਪੰਡ ਭਕਨੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ 12 ਿਪੰਡ ਸਨ ਿਜਨਾਂ
ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਾ ਜੰਗ ਤੇ ਜੋਧੂ ਆਿਦ ਵੱਡੇ ਤੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਸਨ। ਲਾਹੌਰੀਏ ਸੰਧੂ
ਹੁਣ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਇਹ ਲੜਾਕੂ ਤੇ ਝਗੜਾਲੂ ਹੁਦ ੰ ੇ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਹੁਣ ਮਲਵਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਰਲ ਿਮਲ ਗਏ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ
ਿਵੱ ਚ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤ ਮੁਕਤਸਰ ਤੱਕ ਵੀ
ਹੱਠਾੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਸਾਈਆਂ ਵਾਲਾ, ਚੁਘੇ ਵਾਲਾ,
ਵੀਰੇ ਵਾਲਾ, ਭਾਗ ਿਸੰਘ ਵਾਲਾ, ਮੜ, ਸੱਕਾਂ ਵਾਲੀ, ਕਾਿਨਆਂ ਵਾਲੀ, ਖੁੜੰਜ
ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਰੁਖਾਲੇ ਦੇ ਸੰਧੂ ਿਸਰਹਾਲੀ ਤ ਆਏ ਸਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ
ਦੇ ਪਾਸ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਿਪੰਡ ਵੀ ਪਿਹਲਾਂ ਸੰਧੂ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ ਿਫਰ
ਬਰਾੜ ਆ ਗਏ। ਸ਼ੁਰ?ੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾਂ
ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾ ਖ਼ਾਿਤਰ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈਆਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ। ਗਜ਼ਟੀਅਰ
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਨੁਸਾਰ ਮੋਗੇ ਵੱਲ ਆਏ ਸੰਧੂ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਹੀ ਆਹਲੂਵਾਲੀਏ
ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਆਏ। ਮੁਗਲਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਮਗਰ ਜ਼ੀਰਾ ਦੀ ਬੇਟ ਿਵੱ ਚ
ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਤੇ ਿਸੰਧੂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਅੱਗੇ ਕੁਝ ਸੰਧੂ
ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਜਲੰਧਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੱਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ
ਹਮਿਲਆਂ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤ ਤੰਗ ਆਕੇ ਕੁਝ ਮਝੈਲ ਸੰਧੂ ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਆਿਦ
ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਵਸੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੰਧੂ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਿਵੱ ਚ 'ਮਰਾਣਾ' ਿਵੱ ਚ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦਾ
ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰਧੂ ਿਵਆਹ ਜਾਂ ਪੁਤ ੱ ਰ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ
ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੀ ਸਮਾਧ ਤੇ ਚੜਾਵਾ ਚੜਾ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ
ਚੜਾਵਾ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਿਮਰਾਸੀ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਇੱਕ ਿਮਰਾਸੀ ਨੇ
ਦੱਿਸਆ ਹੈ ਿਕ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਤੇ
ਭੱਟੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਿਕਸੇ ਕਾਰਨ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ। ਭੱਟੀਆਂ ਨੇ ਕਾਲੇ
ਮੈਿਹਰ ਦੇ ਰਸੋਈਏ ਇੱਕ ਬਾਹਮਣ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਕਰ ਿਲਆ।
ਉਸ ਨੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਖਾਣੇ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਜ਼ਿਹਰ ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ। ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ
ਖਾਣਾ ਖਾਕੇ ਬੇਹਸ਼
ੋ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਸ ਸਮ ਭੱਟੀਆਂ ਨੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਮਾਰਨਾ
ਚਾਿਹਆ ਪਰ ਇੱਕ ਿਮਰਾਸੀ ਨੇ ਉਨਾਂ ਰੋਕ ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਅਜੇ
ਜਾਗ ਿਰਹਾ ਹੈ, ਪੂਰਾ ਸੁੱਤਾ ਨਹ ਹੈ।
ਜਦ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਹੋਸ਼ ਆਈ ਤਾਂ ਭੱਟੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਿਸਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ
ਿਦੱਤਾ। ਉਹ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਿਸਰ ਨਾਲ ਵੀ ਭੱਟੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਿਰਹਾ। ਇਸ ਸਮ
ਇੱਕ ਲਲਾਰੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੇ ਵੀ ਭੱਟੀਆਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ ਕੀਤੀ। ਕਾਲੇ
ਮੈਿਹਰ ਨੇ ਮਰਨ ਲੱਿਗਆਂ ਆਪਣੀ ਬੰਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਆਿਖਆ ਿਕ ਮੇਰੇ ਮੱਠ
(ਮੜੀ) ਤੇ ਜੇ ਬਾਹਮਣ ਚੜੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਿਸਰ ਵੱਢ ਿਦਉ। ਲਲਾਰੀ ਦੇ ਨੀਲ
ਦੀ ਵਰਤ ਨਾ ਕਰੋ। ਮੇਰੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਾਰਾ ਚੜਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ੂ ਹੀ ਦੇਣ।

ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਗੋਤ ਚੰਦਰ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਸੂਰਜਬੰਸੀ ਜੱਟ ਬਹੁਤ ਘਟ ਹਨ।
ਹੁਦ
ੰ ਲ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਰਜ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ।
ਇਨਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਸਰਬ ਤਰ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਯੁਿਧਆ ਇਲਾਕੇ ਤ ਚਲਕੇ
ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਿਫਰ ਕਾਫੀ ਸਮ ਮਗਰ ਅੰਿਮਤਸਰ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਵਚ ਚਲਾ ਿਗਆ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਮੋਗੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਮੋਗਾ ਅਜੀਤ ਿਸੰਘ ਿਵਚ
ਹੁਦੰ ਲਾਂ ਦੀ ਇਕ ਪੱਤੀ ਹੈ। ਸਲੀਣਾ ਿਪੰਡ ਿਵਚ ਵੀ ਹੁਦ
ੰ ਲਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਘਰ ਹਨ।
ਲੁਿਧਆਣਾ ਦੇ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵਚ ਵੀ ਕੁਝ ਹੁਦ ੰ ਲ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਫਿਤਹਗੜ ਸਾਿਹਬ ਿਵਚ ਗੁਰਧਨਪੁਰ ਤੇ ਦੁੱਲਵਾਂ ਹੁਦ ੰ ਲਾਂ ਦੇ ਪਿਸਧ ਿਪੰਡ
ਹਨ। ਬਰਨਾਲੇ ਤੇ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਵੀ ਹੁਦ ੰ ਲ ਜੱਟ ਕਾਫੀ ਹਨ।
ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਹੁਦ ੰ ਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਹੁਦ ੰ ਲ ਜੱਟ ਕਾਫੀ ਹਨ।
ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਜੰਿਡਆਲਾ ਗੁਰੂ ਤੇ ਨਵਾਂ ਹੁਦੰ ਲ ਆਿਦ ਹੁਦ ੰ ਲ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ
ਹਨ। ਅੰਿਮਤਸਰ ਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤ ਅੱਗੇ ਹੁਦ ੰ ਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ
ਿਸਆਲਕੋਟ 'ਤੇ ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਿਵਚ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਿਵਚ
ਬਿਹਨਲ ਿਪੰਡ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੁਦ ੰ ਲਾਂ ਦਾ ਇਕ ਘਾ ਿਪੰਡ ਸੀ। ਬਹੁਤੇ ਹੁਦ
ੰ ਲ
ਜੱਟ ਿਸੰਘ ਹੀ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਵੀ ਕੁਝ ਹੁਦ
ੰ ਲ ਿਸੱਖ ਸਨ
ਤੇ ਕੁਝ ਹੁਦ
ੰ ਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।

ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਵੀ ਹੁਦ

ੰ ਲ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਸੀ।

1947 ਤ ਮਗਰ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੁਦ ੰ ਲ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਪੱਛਮੀ
ਪੰਜਾਬ ਤ ਜੜ ਕੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਕੁਝ
ਹਿਰਆਣੇ ਿਵਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਦ ੰ ਲ, ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ।
ਇਹ ਟਾਵ ਟਾਵ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਹੀ ਫੈਲ਼ੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕੁਝ ਹੁਦ ੰ ਲ ਜੱਟ
ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵਚ ਜਾਕੇ ਉਥੇ ਹੀ ਵਸ ਗਏ ਹਨ।

ਹੁਦ
ੰ ਲ ਜੱਟਾਂ ਵਾਂਗ ਮਾਘਾ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਮੱਗਧ (ਿਬਹਾਰ) ਤ ਉਠਕੇ
ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਆਕੇ ਹਿਰਆਣੇ ਿਵਚ ਵਸੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੰਡੋ ਗਰੀਕ ਨਸਲ ਿਵਚ
ਹਨ। ਹੁਦ
ੰ ਲ ਜੱਟ ਆਰੀਆ ਹਨ।

ਆਰੀਏ ਅੱਜ ਤ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤ ਠਕੇ
ਬੀਸ ਦੇ ਲਗਭਗ ਦੇਸਾਂ ਿਵੱ ਚ ਘੁੰਮ ਿਫਰ ਕੇ ਇਰਾਨ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਿਨਸਤਾਨ
ਰਾਹ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਪਹੁਚ
ੰ ੇ ਸਨ। ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਿਸੰਧ, ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦਾ ਹੋਏ ਿਫਰ ਮੱਥਰਾ, ਹਿਰਆਣਾ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪਹੁਚ
ੰ
ਗਏ ਸਨ। ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜੱਟ ਜਾਤੀਆਂ ਨੇ ਿਸ਼ਵ
ਭੁਲ
ੱ ਰ ਉਪਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਭੋਲਾ ਨਾਥ ਿਸ਼ਵਜੀ ਮਹਾਰਾਜ
ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਿਸ਼ਵ ਵਰਣ ਆਸ਼ਰਮ ਧਰਮ ਨਹ ਮੰਨਦਾ।
ਜੱਟ ਸਮਾਜ ਵੀ ਜਾਤ ਪਾਤ ਨਹ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਭੁਲ ੱ ਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਿਸ਼ਵਗੋਤਰੀ ਜੱਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ 12 ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਿਸ਼ਵ
ਗੋਤਰੀ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਕਸ਼ਬ ਗੋਤਰੀ ਹਨ। ਿਸ਼ਵਜੀ ਵੀ
ਜੱਟ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਖੱਤਰੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ ਅਤੇ
ਰਾਜਪੂਤਾਣੇ ਦੇ ਿਵਚ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ।

ਬਾਰਵ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵੇ ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ
ਸੀ। ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਜੈਸਲਮੇਜਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਆਕੇ ਇਸ ਸਮ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ
ਆਬਾਦ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁਦ ੰ ੇ ਸਨ। ਜੱਟਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਿਪਆਰੀ ਹੁਦ ੰ ੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ
ਮਾਨਾਂ ਤੇ ਭੁਲੱ ਰਾਂ ਆਿਦ ਦੀਆਂ ਅਕਸਰ ਿਸੱਧਆ ੂ ?ਂ ਬਰਾੜਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ
ਹੁਦ
ੰ ੀਆਂ ਰਿਹੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਮੋਹਨ ਨੇ ਭੱਟੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ
ਤ ਤੰਗ ਆਕੇ ਆਪਣਾ ਜੱਦੀ ਿਪੰਡ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਛੱਡਕੇ ਕੌੜੇ ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਦੇ ਘੇ
ਿਪੰਡ ਮਾੜੀ ਿਵੱਚ ਆਕੇ ਿਰਹਾਇਸ਼ ਕਰਕੇ ਿਦਨ ਗੁਜ਼ਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱ ਤ।ੇ
ਮੋਹਨ ਛੇਵ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਸੇਵਕ ਸੀ। ਮੋਹਨ ਨੇ ਛੇਵ ਗੁਰੂ ਦੇ
ਕਿਹਣ ਤੇ ਕੌੜੇ ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਦੇ ਮਾੜੀ ਿਪੰਡ ਤ ਠ ਕੇ ਰਾਮਸਰ ਟੋਬੇ ਦੇ ਿਕਨਾਰੇ
ਇੱਕ ਿਬਰਛ ਥੱਲੇ ਜਾ ਡੇਰੇ ਲਾਏ। ਆਪਣੇ ਪੜਦਾਦੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਰਾਜ਼ ਿਪੰਡ
ਦੀ ਮੋੜੀ ਗੱਡੀ। ਕੌੜੇ ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਮੋੜੀ ਪੁਟ ਿਦੱਤੀ। ਜਦ ਦੁਬਾਰਾ ਿਫਰ
ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਹੱਥ ਮਰਾਜ਼ ਿਪੰਡ ਦੇ ਆਬਾਦ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਕੌੜੇ ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਨੇ ਸੁਣੀ
ਤਾਂ ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ ਜੈਦ ਪਰਾਣੇ ਵੀ ਸਦ ਿਲਆ। ਢੋਲ ਵਜਾ ਕੇ
ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਮੋਹਨ ਦੇ ਪੁਤ ੱ ਰ ਕਾਲੇ ਨੇ ਜੈਦ
ਪਰਾਣੇ ਮਾਰ ਿਦੱਤਾ। ਕੌੜੇ ਭੁਲ ੱ ਰ ਹਾਰ ਕੇ ਭੱਜ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਫ਼ੌਜ
ਨੇ ਵੀ ਬਰਾੜਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਮੋਹਨ ਨੇ ਮਰਾਜ਼ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਕਈ
ਮੀਲਾਂ ਤੱਕ ਜ਼ਮੀਨ ਰੋਕ ਲਈ। ਹੁਣ ਮਰਾਜ਼ ਦੇ ਇਰਦ ਿਗਰਦ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ 22 ਿਪੰਡ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਬਾਹੀਆ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ
ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਸਾਿਹਬ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਬਰਾੜਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਕੋਟਕਪੂਰੇ
ਿਵੱ ਚ 1632 ਈਸਵ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਇਸ ਸਮ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਬਰਾੜ ਗੁਰੂ
ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਿਸੱਖ ਸੇਵਕ ਬਣੇ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵਿਰਆਮ ਚੌਧਰੀ ਭੱਲਰ ਦੇ ਸੱਤ
ਪੁਤੱ ਰ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਮੂੰਹੀਆਂ ਹਨ ਿਜਨਾਂ ਿਵਚ ਕੌਹੜੇ, ਿਦਹੜ,
ਮੂੰਗਾ ਅਤੇ ਬੁੱਗਰ ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਹਨ। ਫੂਲਕੀਆਂ ਿਰਆਸਤਾਂ ਦੇ ਕਾਇਮ ਹੋਣ
ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਭੁਲ ੱ ਰ ਜੱਟ ਫੂਲ ਮਰਾਜ਼ ਦੇ ਇਰਦ ਿਗਰਦ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਉਸ
ਸਮ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਮਾਨਾ, ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਚੌਧਰ ਸੀ। ਇਨਾਂ ਲੋਕਾਂ
ਫੂਲਕੀਆਂ ਿਰਆਸਤਾਂ ਦੇ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਤੇ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁਿੰ ਚਆ।
ਿਜਨਾਂ ਨੇ ਫੂਲਕੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾ ਲਈਆਂ। ਉਹ ਬਹੁਤ
ਚੰਗੇ ਰਹੇ ਬਾਕੀ ਘਾਟੇ ਿਵੱ ਚ ਰਹੇ। ਬਹੁਤ ਭੁਲ ੱ ਰ ਜੱਟ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਦੇ
ਸਮ ਹੀ ਿਸੱਖ ਧਰਮ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਭੁਲ ੱ ਰ ਗੋਤ ਦੇ ਭੁਲ
ੱ ਰ ਨਾਮ ਦੇ
ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਤੇ ਘੇ ਿਪੰਡ ਭੁਲ ੱ ਰ ਹੇੜੀ, ਮਾੜੀ ਵੱਡੀ
ਅਤੇ ਛੋਟੀ, ਿਜ ਲਾਂ ਤੇ ਕੌਿੜਆਂ ਵਾਲੀ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਕੌੜੇ ਵੀ
ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਬਿਠੰਡੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਭੁਲ ੱ ਰ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਲੱਗਣ
ਵਾਲਾ ਿਛਮਾਹੀ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਹਰ ਸਾਲ 17 ਅਕਤੂਬਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। 15
ਅਕਤੂਬਰ ਰਾਮਪੁਰਾ ਮੰਡੀ ਮਿਹਰਾਜ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਪਰ ਸਿਥਤ ਸਮਾਧਾਂ
ਮਾੜੀ ਭੁਲੱ ਰ ਿਵੱਚ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 17 ਅਕਤੂਬਰ
ਭੋਗ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਿਦਨ ਘੇ ਢਾਡੀ ਤੇ ਕਵੀਸ਼ਰ ਆਪਣੀਆਂ
ਵਾਰਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭੁਲ ੱ ਰ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਸਨ। 'ਜਾਟ ਕਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਲੇਖਕ ਕੇ ਆਰ. ਕਾ ਨਗੋ ਅਨੁਸਾਰ
ਭੁਲੱ ਰ, ਚਾਹਲ ਅਤੇ ਕਾਹਲ ਜੱਟ ਮਾਲਵਾ, ਧਾਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਆਪਣਾ
ਮੁੱਢਲਾ ਘਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਢਾਈ ਗੋਤ ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਅਰਾਂ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਸਲੀ ਜੱਟ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇਅਰਾਂ ਦਾ ਅੱਧਾ ਗੋਤ ਹੀ ਿਗਿਣਆ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਨ ਤੇ ਭੁਲ
ੱ ਰਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਚਰਾਂਦਾ ਿਵੱ ਚ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਦੇ ਸਨ। ਹੇਅਰਾਂ ਦੇ
ਕਦੇ ਮੁੰਡੇ ਤੇ ਕਦੇ ਕੁੜੀਆਂ ਖੁੱਲੀਆਂ ਚਰਾਂਦਾ ਿਵੱ ਚ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਦੇ ਸਨ। ਿਕਸੇ
ਿਮਰਾਸੀ ਨੇ ਹੇਰਾਂ ਮਖੌਲ ਕਰਕੇ ਉਨਾਂ ਦਾ ਗੋਤ ਅੱਧਾ ਿਗਿਣਆ ਸੀ।
ਿਰਆਸਤ ਜ ਦ ਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਿਸੱਧ ਕਲੰਧਰ (ਕਲੰਜਰ)
ਹੈ। ਮਾੜੀ ਿਵੱਚ ਉਸਦੀ ਸਮਾਧ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਚੌਣਾਂ ਬਦੀ
ਉਥੇ ਦੁੱਧ ਚੜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਜਾਂ ਪੁਤ ੱ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਤੇ ਕੱਪੜੇ ਵੀ
ਭਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਦਾ ਿਸੱਧ ਭੂਰੇ ਵਾਲਾ ਪੀਰ
ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਖਾਨਗਾਹ ਦੀ ਿਸੱਖ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭੁਲ ੱ ਰ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭੁਲ
ੱ ਰ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਮਜ਼ਬੀ ਭੁਲ ੱ ਰ ਮਾਨਤਾ ਵੀ ਭੁਲ ੱ ਰ ਹੁਦ
ੰ ੇ
ਹਨ।
ਭੁਲ
ੱ ਰ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਹੱਸਾਰ ਤੇ ਿਸਰਸਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ
ਭੁਲੱ ਰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਬਿਠੰਡਾ, ਮੁਕਤਸਰ, ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ, ਸੰਗਰੂਰ ਤੇ
ਪਿਟਆਲਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਭੁਲ ੱ ਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਕ ਰਿਹੰਦੇ
ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱਚ ਭੁਲ ੱ ਰ ਮਾਝੇ ਨਾਲ ਘੱਟ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ,
ਿਸਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਭੁਲ ੱ ਰ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ
ਭੁਲ ੱ ਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਂਦਲਬਾਰੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕੁਝ
ਭੁਲ ੱ ਰ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ।
ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਭੁਲ
ੱ ਰ ਜੱਟ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਮਾਝੇ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਭੁਲ ੱ ਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹਕੋਟ
ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਭੁਲ ੱ ਰ ਗੋਤ ਦਾ ਿਪੰਡ ਭੁਲ
ੱ ਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰਡ
ਹੈ। ਭੁਲ
ੱ ਰਾਂ ਿਵੱਚ ਠੀਕਰੀ ਵਾਲੇ ਿਪੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਭਾਈ ਸਾਿਹਬ ਭਾਈ ਨੈ ਣਾ
ਿਸੰਘ ਿਨਹੰਗ ਬੜੇ ਪਿਸੱਧ ਹੋਏ ਹਨ। ਚ ਦੁਮਾਲਾ ਫਰਰੇ ਵਾਲਾ ਇਨਾਂ ਤ
ਚਿਲਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰਬਚਨ ਿਸੰਘ ਭੁਲ ੱ ਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ
ਹਨ। ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੋਰ ਗੋਤਾਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਿਮਲਦੇ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਪੂਰਬੀ
ਜਰਮਨੀ ਿਵੱਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। 1881 ਈਸਵ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ
ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਦੀ ਕੁਝ ਿਗਣਤੀ 29294 ਸੀ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ
ਭੁਲ
ੱ ਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਿਵਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ
ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਿਵਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਿਮਹਨਤ ਤੇ ਿਸਆਣਪ ਨਾਲ ਬਹੁਤ
ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਜਮੀ ਲੋਕ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ, ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਰਲਦੇ ਿਮਲਦੇ
ਹਨ ਿਕ ਿਕ ਇਨਾਂ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੀ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਭੁਲ
ੱ ਰਾਂ ਦੇ ਿਮਰਾਸੀ ਭੁਲ
ੱ ਰ ਜੱਟਾਂ ਿਸ਼ਵਾਂ ਦੀ ਬੰਸ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਿਸ਼ਵਾ
ਭੋਲਾ ਮਹਾਂਿਦਉ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੁਲ ੱ ਰ ਸੰਧਆ
ੂ ਂ ਵਾਂਗ ਤੇਜ਼ ਨਹ ਹੁਦ ੰ ੇ,
ਭੋਲੇ ਹੀ ਹੁਦੇ ਹਨ। ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਅਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਅੱਕ ਦੀ ਵਰਤ ਨਹ ਕਰਦੇ
ਸਨ। ਖੇਤਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਆਪ ਅੱਕ ਨਹ ਵੱਢਦੇ ਸਨ। ਿਕਸੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਤ ਅੱਕ
ਵਢਾ ਦੇ ਸਨ। ਭੁਲ ੱ ਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਸੰਜਮੀ ਹਨ।
ਪਿਸੱਧ ਯਾਤਰੀ ਅਲਬਰੂਨੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੱਸਦੇ
ਕਈ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਭੱਟੀ ਆਿਦ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭੁਲ ੱ ਰ
ਪਾਚੀਨ ਜੱਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਨੇ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ
ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਕੈਪਟਨ
ਦਲੀਪ ਿਸੰਘ ਅਿਹਲਾਵਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਜਾਟ ਬੀਰ ਕਾ ਇਿਤਹਾਸ'
ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਪਾਚੀਨ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਦਹੀਆ, ਸਵਾਗ, ਹੇਰ ਤੇ ਭੁਲੱ ਰ
ਇਰਾਨ ਦੇ ਜਾਟਾਲੀ ਪਾਂਤ ਿਵੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਭੁਲ ੱ ਰ ਮੱਧ
ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਿਸਰ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕਲੇ ਖੇਤਰ ਤ ਠ ਕੇ ਈਸਾ ਮਸੀਹ ਤ
ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ ਇਰਾਨ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਿਫਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ ਮਗਰ
ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਚੀਨ ਤੇ ਅਸਲੀ ਜੱਟ ਹਨ। ਭੁਲ ੱ ਰ
ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਿਸ਼ਵ ਵੰਸ਼ੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਭੁਲ
ੱ ਰਾਂ ਅਸਲੀ ਜੱਟ
ਆਿਖਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

– ਇਹ ਯਦੂ ਬੰਸੀ ਰਾਜੇ ਸਲਵਾਨ ਦੇ ਪੁਤ

ੱ ਰ ਛੀਨੇ ਦੀ ਅੰਸ਼ ਹਨ। ਸੰਨ 520
ਈਸਵੀ ਿਵਚ ਰਾਜਾ ਸਲਵਾਨ ਆਪਣੇ ਸੋਲਾਂ ਪੁਤਰਾਂ ਸਮੇਤ ਗਜ਼ਨੀ ਛਡ ਕੇ
ਿਸਆਲਕੋਟ ਆਇਆ। ਇਸ ਦੇ ਪੁਤ ੱ ਰ ਅੱਡੇ ਅੱਡ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵਚ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ
ਕਰਕੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਛੀਨਾ ਰਾਉ ਨੇ ਿਬਆਸ ਤੇ ਰਾਵੀ ਦਾ ਿਵਚਕਾਰਲਾ ਦੁਆਬਾ
ਮਿਲਆ। ਛੀਨੇ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਕੁਝ ਮਾਝੇ ਤੇ ਕੁਝ ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ
ਗਈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਛੀਨੇ , ਸਰਾਵਾਂ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਹੀ ਸਮਝਦੇ
ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਯਦੂ ਬੰਸੀ ਹਨ, ਚੌਹਾਨ ਨਹ ਹਨ। ਸਰ
ਇਬਸਟਸਨ ਇਨਾਂ ਚੌਹਾਨਾਂ ਿਵਚ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਹੀ ਨਹ ਲਗਦਾ।
ਿਬੱਕਰਮਾਿਦੱਤ ਤ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਬਰਸ ਪਿਹਲਾਂ ਸ਼ਲਯ ਰਾਜੇ ਨੇ ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ
ਿਸਆਲਕੋਟ ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਰਾਜੇ ਨੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਯੁੱਧ ਿਵਚ
ਵੀ ਿਹੱਸਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ ਵੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਸੰਧ,ੂ ਕੰਗ, ਮਲੀ ਤੇ
ਪਰਮਾਰ ਆਿਦ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵਚ ਿਤੰਨ
ਸਲਵਾਨ ਰਾਜੇ ਬਹੁਤ ਪਿਸਧ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਪਰਮਾਰ, ਸ਼ੁੱਕ ਤੇ ਭੱਟੀ ਸਨ।
ਭੱਟੀ ਸਭ ਤ ਮਗਰ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਆਏ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਗੋਤ
ਪਰਮਾਰਾਂ, ਚੌਹਾਨਾਂ, ਭਟੀਆਂ ਤੇ ਤੁਰਾਂ ਆਿਦ ਿਵਚ ਹਨ। ਖੱਤਰੀਆਂ ਿਵਚ ਘੱਟ
ਹਨ।
ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵਚ ਛੀਨੇ ਗੋਤ ਦਾ ਘਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰਡ ਜਾਮਕੀ ਸੀ। ਛੀਨੇ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਮੁਲਤਾਨ ਤ ਅੱਗੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖਾਨ ਤੱਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।
ਕੁਝ ਪਾਿਕਪਟਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਿਜੱਥੇ ਇਨਾਂ ਦੇ ਿਤੰਨ ਘਰਾਨੇ ;
ਤਾਰੇਕੇ, ਮਿਹਰਮਕੇ ਤੇ ਖਾਨੇ ਕੇ ਬਹੁਤ ਪਿਸਧ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਮਕੁਸਲਮਾਨ ਹੋ
ਗਏ ਸਨ। ਛੀਿਨਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਵਸ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਤੇ ਡੇਰਾ ਇਲਮਾਇਲ ਖਾਂ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਛੀਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਿਸੱਖ
ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ।
ਮਾਝੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਵਚ ਛੀਨੇ ਕਾਫੀ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ
ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਸਮ ਵੀ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਇਕ ਥਾਂ ਤ ਉਠ ਕੇ ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ
ਿਵਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵਚ ਛੀਨਾ ਤੇ ਸੁਰ ਿਸੰਘ ਛੀਨੇ ਜੱਟਾਂ
ਦੇ ਉਘੇ ਿਪੰਡ ਸਨ। ਅੰਿਮਤਸਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਛੀਨੇ ਿਸੱਖ ਸਨ।
ਕਹਾਵਤ ਸੀ: ''ਿਬਧੀ ਚੰਦ ਛੀਨਾ, ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਸੀਨਾ''। ਸੀ ਗੁਰੂ
ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਸੇਵਕ ਿਸੰਘ ਭਾਈ ਿਬਧੀਚੰਦ ਵੀ ਿਸੱਖ ਬਣਨ ਤ
ਪਿਹਲ ਹੋਰ ਛੀਨੇ ਜੱਟਾਂ ਵਾਂਗ ਚੋਰੀਆਂ ਕਰਦਾ ਤੇ ਧਾੜੇ ਮਾਰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਰ
ਿਸੰਘ ਿਪੰਡ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਿਭੱਖੀ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਤੇ ਵਸਣ ਦਾ ਪੁਤਰ ਸੀ। ਛੇਵ ਗੁਰੂ ਦੇ
ਖੋਏ ਹੋਏ ਘੋੜੇ ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਚੋਰੀ ਕਰਕੇ ਮੁਗਲ ਹਾਕਮ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ ਗੁਰੂ
ਸਾਿਹਬ ਪਾਸ ਹੀ ਵਾਪਸ ਲੈ ਆਇਆ ਸੀ। ਛੀਨੇ ਜੱਟ ਮੀਆਂ ਵਾਲੀ ਤੇ
ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਿਰਆਸਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਛੀਨੇ ਦੀ ਅਠਾਰਵ ਪੀੜੀ
ਿਵਚ ਪੇਰੂ ਛੀਨੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ ਪਾਿਕਪਟਨ ਦੇ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ
ਪਭਾਵ ਕਾਰਨ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਬਾਬੇ ਫਰੀਦ ਦਾ ਆਪਣੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਬਹੁਤ ਪਭਾਵ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਪਭਾਵ ਹੇਠ ਆਕੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ
ਿਵਚ ਕਈ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪਿਸਧ ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ
ਿਹਯੂਨ ਸਾਂਗ ਦੇ ਭਾਰਤ ਆਉਣ ਸਮ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਵੀ ਕਾਫੀ ਛੀਨੇ
ਜੱਟ ਆ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਛੀਨੇ ਜੱਟ ਿਸੱਖ, 1947 ਈਸਵੀ ਦੀ
ਵੰਡ ਮਗਰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਸੰਗਰੂਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੇ ਜਲੰਧਰ
ਖੇਤਰਾਂ ਿਵਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਉਜੜੇ ਿਪੰਡਾਂ ਤੇ ਘਰਾਂ ਿਵਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ
ਗਏ ਹਨ। ਕੁਝ ਛੀਨੇ ਹਿਰਆਣੇ ਿਵਚ ਵੀ ਜਾਕੇ ਵਸੇ ਹਨ। ਛੀਨੇ ਿਸੱਖ ਘਟ
ਹਨ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਿਜ਼ਆਦਾ ਸਨ।
1881 ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂਰਬੀ ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਛੀਨੇ ਜੱਟਾਂ
ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕੇਵਲ 10,196 ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਹੁਣ ਵੀ ਇਨਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਛੀਨਾ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਹਾਂਭਾਰਤ
ਿਵਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ।
ਛੀਨਾ ਗੋਤ ਪੱਛੜੀਆਂ ਸ਼ੇਣੀ ਿਵਚ ਵੀ ਹੈ। ਪਠਾਣ ਤੇ ਬਲੋਚ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖਾ
ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਆਪਣੇ ਤ ਘਟੀਆ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁਰਾਣੀਆ
ਦੁਸ਼ਮਣੀਆਂ ਸਨ। ਰਾਵੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਸਮ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੇ ਸਨ। ਛੀਨੇ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਜੱਟ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਪਠਾਨ ਤੇ
ਬਲੋਚ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਭੁਲ ਗਏ ਹਨ। ਕੁਝ
ਡੋਗਰੇ, ਮਰਹਟੇ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ ਹਨ।
ਇਹ ਰਘੂਬੰਸੀ ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਖ ਹਨ। ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਕਈ
ਗੋਤ ਰਘੂਬੰਸੀ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ
ਸਨ। ਦਿਰਆ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਿਬਆਸ ਦੇ ਨਾਲ?ਨਾਲ ਿਫਰ ਪਹਾੜ ਦੇ
ਨਾਲ?ਨਾਲ ਦੂਰ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੱਕ ਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਇਹ
ਆਪਣਾ ਿਪੱਛਾ ਗੜ ਮਠੀਲਾ ਦੇ ਰਾਜਾ ਿਪਥਵੀਪਤ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ
ਦੱਖਣ ਤ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਹ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ।
ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ ਿਵਨੇ ਪਾਲ ਨੇ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ ਆ ਕੇ 655 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਸਤਲੁਜ ਕੰਢੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦਾ ਿਕਲਾ
ਉਸਾਿਰਆ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਕੇ ਿਪਸ਼ੌਰ ਤੱਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਿਵੱਚ ਕਰ ਲਏ। ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ 1010 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਤੇ
ਅਿਧਕਾਰ ਿਰਹਾ। ਿਗੱਲ ਿਹੰਦੂ ਘੱਟ ਹਨ। ਿਵਕਰਮਾਿਦੱ ਤ ਦੀ 26ਵ ਪੀੜੀ ਤੇ
ਵਰਯਾਹ ਹੋਇਆ।
ਵਰਯਾਹ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹੀ ਿਵਨੇ ਪਾਲ, ਿਵਜੇਪਾਲ, ਸਤਪਾਲ ਤੇ ਗਣਪਾਲ
ਆਿਦ ਹੋਏ। ਿਗੱਲ ਕਸ਼ੱਤਰੀ ਹਨ।

ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਰਘੂਬੰਸੀ ਰਾਜੇ ਿਪਥੀਪਤ ਦੇ ਕੋਈ ਉਲਾਦ

ਨਹ ਸੀ। ਉਸ ਿਕਸੇ ਸਾਧੂ ਨੇ ਛੋਟੀ ਜਾਤ ਦੀ ਇਸਤਰੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ
ਕਰਨ ਲਈ ਆਿਖਆ। ਉਸਨੇ ਭੁਲ ੱ ਰ ਜੱਟੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਿਲਆ। ਉਸ
ਜੱਟੀ ਦੇ ਜੋ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੂੰ ੂ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਜੰਗਲ ਿਵੱ ਚ ਸੁੱਟਵਾ
ਿਦੱਤਾ। ਰੱਬ ਦੀ ਕਰਨੀ ਵੇਖੋ, ਉਸ ਜੰਗਲ ਿਵੱ ਚ ਦੂਜੇ ਿਦਨ ਰਾਜਾ ਿਸ਼ਕਾਰ
ਖੇਡਣ ਿਗਆ। ਤਾਂ ਰਾਜੇ ਇਹ ਬੱਚਾ ਿਮਲ ਿਗਆ। ਰਾਜੇ ਸਾਰੀ ਸਾਿਜ਼ਸ਼
ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਿਗਆ। ਰਾਜਾ ਬੱਚਾ ਘਰ ਲੈ ਆਇਆ। ਜੰਗਲ ਦੀ ਿਗੱਲੀ ਥਾਂ
ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਣ ਕਰਕੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਿਗੱਲ ਰੱਖ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਹ
ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਭੀਮ ਿਸੰਘ ਦਾਹੀਆ ਿਗੱਲਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਯੂਨਾਨੀ
ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਿਖਆਲ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ
ਿਸਕੰਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ। ਿਫਰ ਕਾਬੁਲ, ਕੰਧਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਵਸ ਗਏ। ਯੂਨਾਨੀ ਜੋਧੇ ਹਰਕੁਲੀਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਤ ੱ ਰ ਦਾ ਨਾਮ ਿਗੱਲਾ
ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ ਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਯੂਨਾਨ
ਆਏ ਹੋਣ ਿਫਰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹੋਣ।

ਮਿਹਮੂਦ?ਗਜ਼ਨਵੀ ਿਜਹੇ ਕੱਟੜ, ਜ਼ਾਲਮ ਤੇ ਲੁਟਰ ੇ ੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਤ

ਡਰ ਕੇ 1026?27 ਈਸਵੀ ਦੇ ਸਮ ਵੀ ਕਈ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਰੂਸ ਤੇ ਯੂਰਪ
ਿਵੱ ਚ ਿਜਪਸੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਸਨ। ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ,
ਿਢੱਲ, ਿਗੱਲ ਆਿਦ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਗੋਰੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਹੋਰ
ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ ਿਵਨੈ ਪਾਲ ਦੀ ਨੌ ਵ ਪੀੜੀ 'ਚ ਜੈਪਾਲ ਹੋਇਆ। ਜੈਪਾਲ ਨੇ
ਯਾਦਵ ਬੰਸ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੇਟ ਿਗੱਲ ਪਾਲ
ਹੋਇਆ। ਰਾਜੇ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਰਤਨ ਲਾਲ ਨੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਿਮਲਕੇ
ਿਗੱਲਪਾਲ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ। ਇਹ ਸਾਿਜ਼ਸ਼ ਪਕੜੀ ਗਈ ਤੇ
ਰਤਨ ਲਾਲ ਡਰਕੇ ਬਗ਼ਦਾਦ ਭੱਜ ਿਗਆ। ਉਸਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਕੇ ਮੱਕੇ ਦਾ
ਹਜ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਗਰ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹਾਜ਼ੀ ਰਤਨ ਪਿਸੱਧ ਹੋਇਆ।
ਬਗ਼ਦਾਦ ਦੇ ਖ਼ਲੀਫੇ ਤੇ ਲੱਖੀ ਭੱਟੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹਾਜੀ ਰਤਨ ਨੇ ਿਗੱਲ
ਪਾਲ ਤੇ ਉਸਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਮੋਗੇ ਵੱਲ ਭੱਜਾ ਿਦਤਾ। ਆਪ ਵੀ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ।
ਿਗੱਲ ਪਾਲ ਦੇ ਅੱਠ ਪੁਤ
ੱ ਰਾਂ ਤੇ ਿਤੰਨ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਬੰਸ ਬਹੁਤ ਵਿਧਆ ਫੁਿਲਆ।
ਿਗੱਲ ਦੇ ਅੱਠ ਪੁਤੱ ਰ?ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲ, ਝਲੀ, ਬੱਧਣ, ਵੈਰਸੀ, ਨਾਗ, ਸਰਪ,
ਲਧਾਈ ਤੇ ਿਸੱਪਰਾ ਸਨ। ਿਤੰਨ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਉਲਾਦ ਝੋਰੜ ਿਗੱਲ ਕਿਹੰਦੇ
ਹਨ। ਿਗੱਲ ਦੇ ਿਤੰਨ ਪੁਤ ੱ ਰਾਂ ਦੀ ਬੰਸ, ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਤਰ ਵੱਲ ਫਰੀਦਕੋਟ,
ਬਿਠੰਡਾ, ਮੋਗਾ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵਸੀ। ਵੈਰਸੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ
ਿਪੰਡ ਘਲ ਕਲਾਂ ਸੀ। ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਹੋਰ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਿਸੰਘਾਂ ਵਾਲਾ, ਬੁਕਣ
ਵਾਲਾ, ਿਫਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ, ਚਿੜਕ, ਫੂਲੇਵਾਲਾ ਤੇ ਰਣੀਆਂ ਆਿਦ ਸਨ। ਬੱਧਣ ਿਗੱਲਾਂ
ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਿਪੰਡ ਬੱਧਦੀ ਸੀ। ਬੱਧਣ ਬੰਸ ਿਵਚ ਚੋਗਾਵਾਂ ਿਪੰਡ ਮੋਗੇ ਦੇ
ਚਾਿਚਆਂ ਨੇ ਜੰਡਵਾਲੇ ਥੇਹ ਪਰ ਨਵਾਂ ਿਪੰਡ ਮੋਗਾ ਬੰਿਨਆ। ਸਾਧੂ ਦੇ ਵਰ
ਕਾਰਨ ਮੋਗੇ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਗੱਲ ਬਤਾਲੀ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲ ਗਏ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ
ਮੋਗਾ ਬਤਾਲੀ ਕਹਾਵਤ ਬਣਾ ਲਈ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਬਾਰੇ ਸਰਾਂ ਦੀ ਮੁਗਲ
ਦਰਬਾਰ ਿਵੱਚ ਚੜਤ ਸੀ।

ਇਸ ਕਾਰਨ ਮੋਗੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਇਨਾਂ 42 ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਚੌਧਰ

ਰਹੀ। ਸ਼ੁਰ?ੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲਾਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾਂ ਿਵੱਚ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਿਫਰ
ਆਪਸ ਿਵੱਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਲੜਾਈਆਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਲੜਾਈ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਨ ਹੀ ਸੀ। ਸੰਘਰ ਕੇ ਬਰਾੜਾਂ ਨੇ ਹੀ ਮੋਗਾ ਿਗੱਲ
ਮਾਿਰਆ ਸੀ। ਮੋਗਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਉਪਾਸ਼ਕ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਦੇ ਸਮ ਹੀ ਬਹੁਤੇ ਿਗੱਲਾਂ ਨੇ ਿਸੱਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ।

ਮਿਹਰਾਜ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਛੇਵ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਿਗੱਲ ਵੀ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲ ਦੀ
ਬਹੁਤੀ ਬੰਸ ਮੋਗੇ ਤ ਤਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਜ਼ੀਰਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਈ।
ਿਨਸ਼ਾਨ ਵਾਲੀ ਿਮਸਲ ਦੇ ਮੁਖੀਏ ਸੁਖਾ ਿਸੰਘ ਤੇ ਮੇਹਰ ਿਸੰਘ ਸ਼ੇਰਿਗੱਲ ਸਨ।
ਮਾਝੇ ਦੇ ਮਜੀਠੀਏ ਸਰਦਾਰ ਵੀ ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਕੁਝ ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲ ਜ਼ੀਰੇ
ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਠਕੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ
ਸਰਦਾਰ ਦਾਦੂ ਿਗੱਲ ਨੇ ਿਮੱਠੇ ਿਮਹਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੀ ਪੌਤੀ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ
ਅਕਬਰ ਕਰਾਇਆ ਸੀ। ਿਗੱਲ ਬਹੁਤ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ।
ਇਨਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧ
ਠੀਕ ਰੱਖੇ। ਮੁਹਮ
ੰ ਦ ਗੌਰੀ ਨੇ ਬਿਠੰਡੇ ਫਿਤਹ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਿਗੱਲਾਂ ਿਸਰਸੇ
ਿਹਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਜਾਗੀਰਾਂ ਿਦੱ ਤੀਆਂ। ਿਸਰਸੇ ਿਹਸਾਰ ਿਵੱਚ ਕੁਝ ਿਗੱਲ ਿਹੰਦੂ
ਜਾਟ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਝੋਰੜ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਵੀ
ਕੁਝ ਿਪੰਡ ਹਨ।

ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਜਗਰਾ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ 40 ਿਪੰਡ ਹਨ। 12ਵ

ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਿਵੱਚ ਰਾਜੇ ਿਗੱਲਪਾਲ ਦੇ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਝੱਲੀ ਦੀ ਅੰਸ਼ ਨੇ ਪਾਇਲ
ਕਦਰ ਬਣਾਕੇ ਚੋਮੇ ਨਾਮੇ ਿਪੰਡ ਵਸਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਚੌਧਰ ਕਾਇਮ
ਕੀਤੀ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਧਮੋਟ, ਗੌਰੀਵਾਲਾ, ਿਗੱਲ ਿਸਹੋੜਾ ਆਿਦ ਿਗੱਲਾਂ
ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮਜੀਠਾ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਰਿਗੱਲ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਦੇ ਪੱਕੇ
ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਇਹ ਭਾਈ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਅੰਸ਼ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ
ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਜਗਦੇਉ ਕਲਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਗੱਲ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਿਸੱਪਰਾ ਗੋਤ ਦੇ ਿਗੱਲ ਬਹੁਤੇ ਝੰਗ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਕਾਬੁਲ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ।
ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲਾਂ ਦਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਿਪੰਡ ਕੱਕੜ ਿਗੱਲ ਹੀ ਪਿਸੱਧ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲ ਨਾਮ ਦੇ ਿਗੱਲ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਿਗੱਲ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਮੋਦਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਜੱਟ ਨਹ ਹੁਦ ੰ ੇ। ਇਹ ਿਰਸ਼ੀ
ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਿਗੱਲ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਝੰਗ, ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਤੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਆਿਦ
ਿਜ਼ਿਲਆਂ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਵੀ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਿਵਚ ਹਨ। ਕੁਝ ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਮ 1505 ਈਸਵੀ ਤ ਹੀ
ਆਸਾਮ ਿਵੱਚ ਵਸ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਫਰਾਂਸ ਿਵੱ ਚ ਕਈ
ਿਜਪਸੀ ਿਗੱਲਜ਼ ਗੋਤੀ ਹਨ।

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਗਾਡਿਗੱਲ ਬਾਹਮਣ ਵੀ ਿਗੱਲ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਿਗੱਲ

ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜਾ ਪੀਰ ਦੀ ਚੇਤ ਚੌਦਸ ਮੋਗੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜੇਆਣਾ ਮੱਠ ਤੇ ਮੰਨਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲਾ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਖੇਤਰ ਦੇ
ਸਾਰੇ ਿਗੱਲ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਵੰਸ਼ ਹੀ ਹਨ। ਜੋ ਕਨੌ ਜ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰਾਠੌ ਰ
ਦੀ ਿਗਆਰਵ ਪੀੜੀ ਿਵਚ ਸੀ ਸੰਗਰੂਰ ਤੇ ਿਰਆਸਤ ਜ ਦ ਦੇ ਿਗੱਲ ਆਪਣੇ
ਜਠੇਰੇ ਸੂਰਤ ਰਾਮ ਦੀ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬਾਜੇ ਵਾਲੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਬੱਕਰਾ ਤੇ ਗੁੜ ਭਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਚੜਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗੱਲ ਸੱਖੀ ਸਰਵਰ ਦੇ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਉਹ
ਹਲਾਲ ਦਾ ਹੀ ਮੀਟ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਵੇਲੇ ਜੰਡੀ ਵਡਣ ਤੇ ਛਪੜ ਤ
ਿਮੱਟੀ ਕੱਢਣ ਆਿਦ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ
ਸਾਰੇ ਿਗੱਲ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਿਸੱਖ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹੋਏ ਵੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕੋਈ ਕੋਈ ਘਰ ਸੱਖੀ
ਸਰਵਰ ਮੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਝਟਕੇ ਵਾਲਾ ਮੀਟ ਨਹ ਖਾਂਦੇ। ਿਗੱਲਜ਼ਈ
ਪਠਾਨ ਿਗੱਲ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਮਜ਼ਹਬੀ ਿਸੱਖਾਂ ਅਤੇ ਤਰਖਾਣਾਂ ਆਿਦ
ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਵੱਲ ਕੁਝ
ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਿਗੱਲ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਿਸੱਧਆ ੂ ਂ ਅਤੇ
ਸੰਧਆੂ ਂ ਤ ਮਗਰ ਇਹ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਤੀਜਾ ਵੱਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ
ਜੰਨਸਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱਲਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 124172
ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਜਸਵੰਤ ਿਸੰਘ ਕੰਵਲ ਵੀ ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਹੈ।
ਪਿਸੱਧ ਿਕੱਸਾਕਾਰ ਬਾਬੂ ਰਜ਼ਬਅਲੀ ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ ਇਹ ਵੀ ਿਗੱਲਾਂ
ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਸਨ। ਿਗੱਲ ਸੂਰਜ ਬੰਸੀ ਵੀ ਹਨ। ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ
ਗੋਤ ਸੂਰਜਬੰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਿਸੱਧਆ ੂ ਂ ਵਾਂਗ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਭੀ ਕਈ
ਉਪਗੋਤ ਤੇ ਮੂੰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਜੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸੰਬੰਧ ਿਗੱਲਾਂ ਨਾਲ
ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਿਗੱਲਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਿਜ਼ਲੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ
ਿਗੱਲ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਿਗੱਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ
ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਿਵੱਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਰੌਬਰਟ
ਸੁਥਰਲਡ ਿਗੱਲ ਯੂਰਪ ਦਾ ਮਹਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲ
ਜੱਟ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਅਥਵਾ ਿਗੱਲਨ ਸਾਗਰ ਤ ਚੱਲ ਕੇ ਆਿਖ਼ਰ
ਿਗੱਲਿਗਤ (ਕਸ਼ਮੀਰ) ਵੱਲ ਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵਸੇ ਸਨ।

SEKHON
ਸੇਖਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸ਼ੇਸ਼ਰਾਮ ਪੰਵਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਸੇਖੂ ਜਾਂ ਸੇਖ ਵੀ ਿਕਹਾ
ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਦ ਜੱਗਦੇਵ ਪਰਮਾਰ ਨੇ ਗੱਜ਼ਨੀ ਵਾਿਲਆਂ ਸਰਿਹੰਦ ਤ
ਭਜਾਕੇ ਲਾਹੋਰ ਵੱਲ ਭੇਜ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ ਜੱਗਦੇਵ ਬੇਸੀ ਲੋਹਕਰਨ ਦੇ
ਪੁਤ
ੱ ਰ ਸੁਲਖਣ ਤੇ ਮੱਖਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਰਬੀਰ ਸਨ। ਮੱਖਣ ਤਾਂ ਿਸੰਧ ਿਵੱ ਚ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ।
ਸੁਲਖਣ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁਤ ੱ ਰ ਪੋਤਿਰਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ
ਲੈਕੇ ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਇਸ ਯੁੱਧ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਲੱਖ ਦਾ ਇਲਾਕਾ
ਿਜੱਿਤਆ। ਭੱਟੀ ਤੇ ਹੋਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ
ਕੀਤਾ ਸੀ। ਢਾਡੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਯੁੱਧ ਬਾਰੇ ਠੀਕ ਹੀ ਗਾਇਆ ਹੈ।
'ਲੱਖ ਫੁਲਾਣੀ ਮਾਰੀ ਸੇਖਵਾਂ, ਪਰਜਾ ਹੈ ਹੈਰਾਨ' ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਹੁਣ ਵੀ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸ਼ੇਖਾਵਤ ਲੋਕਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਸੇਖ ਦੇ ਦੋ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਸਰਾਇ ਅਤੇ ਮਰਾਇਚ ਸਨ। ਸੇਖ ਦੇ 12 ਪੋਤ?ੇ ਛੱਤ, ਬੱਲ,
ਸੋਹਲ, ਦੇਉਲ, ਦੇਊ, ਗੁਰਮ ਆਿਦ ਸਨ। ਸੇਖ ਦੇ ਪੋਿਤਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਕਈ
ਨਵ ਗੋਤ ਚੱਲ ਪਏ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਸੇਖ ਜੱਟ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਅਤੇ
ਜਰਗ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੱਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਆਪਣਾ ਵਡੇਰਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸੇਖ ਦਾ
ਿਪਤਾ ਿਸੱਧ ਸੁਲਖਣ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰਦਾ ਸੀ।
ਿਸੱਧ ਸੁਲਖਣ ਜੱਗਦੇਉ ਨੇ ਹੀ 1150 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਛਪਾਰ ਜਾਕੇ
ਦੀਿਖਆ ਮੰਤਰ ਦੇ ਕੇ ਿਸੱਧੀ ਸੰਪਨੰ ਕੀਤੀ। ਜਰਗ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕ ਜੱਗਦੇਉ ਤੇ
ਿਸੱਧ ਸੁਲਖਣ ਦੀਆਂ ਿਸੱਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦੱਸਦੇ ਸਨ। ਜੱਗਦੇਵ ਦੀਆਂ
ਬਾਹਾਂ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀਆਂ ਸਨ। ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਮੁੱਢ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਲਾ ਹੀ ਹੈ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਸੇਖ ਭੋਜ ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਸੂਰਮੇ ਤੇਜਪਾਲ ਵੀ ਆਪਣੇ
ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਤੇਜਪਾਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁਤ ੱ ਰ ਸਨ। ਿਜਨਾਂ
ਿਵਚ ਝਲਖਣ ਤੇ ਲਖਣ ਤ ਜੌੜੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਝਲਖਣ ਸਰੀਰ ਦਾ ਪਤਲਾ ਸੀ।
ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਸੱਪ ਵਰਗੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਿਦਨ ਜਦ ਇਨਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਖੇਤ ਗਈ ਤਾਂ
ਝਲਖਣ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਇੱਕ ਿ ਸਾਨ ਨੇ ਝਲਖਣ ਸੱਪ ਸਮਝ ਕੇ
ਮਾਰ ਿਦੱਤਾ। ਜਦ ਮਾਂ ਕਪਾਹ ਚੁਗ ਕੇ ਵਾਿਪਸ ਆਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਪੁਤ ੱ ਰਾਂ
ਮਰੇ ਿਪਆ ਦੇਿਖਆ। ਉਸ ਨੇ ਰਦੀ ਕੁਰਲਾਂਦੀ ਨੇ ਦੋਵ ਬੱਿਚਆਂ ਇਕੋ ਹੀ
ਥਾਂ ਦਬਾ ਿਦੱਤਾ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ ਿਪਛ ਇਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨੇ ਸੁਪਨੇ ਿਵੱ ਚ
ਦੋਹਾਂ ਦੇਿਖਆ। ਇਨਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਸਮਝ ਕੇ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਉਨਾਂ ਦੀ ਮੜੀ
ਬਣਾਈ। ਇਸ ਮੜੀ ਤੇ ਵੀ ਗੂਗੇ ਪੀਰ ਦੇ ਮੇਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਇਸੇ ਮੜੀ ਤ ਿਮੱਟੀ ਿਲਆਕੇ ਫੁਲ ੱ ਾਂ ਵਾਲਾ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ ਉਨਾਂ ਦੀ ਮੜੀ ਬਣਾਈ
ਗਈ ਹੈ। ਫੁਲ ੱ ਾਂ ਵਾਲਾ ਿਪੰਡ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਦੋ ਮੀਲ ਹੀ ਹੈ। ਭਾਦ ਦੀ ਚੌਦਸ
ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਏਥੇ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੜੀ ਪਰ
ਿਮੱਟੀ ਕੱਢਣ ਸਮ ਲੋਕ ਪਤਾਸੇ ਜਾਂ ਮਖਾਣੇ ਿਮੱਟੀ ਤੇ ਰੱਖਦੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਸਾਰਾ ਚੜਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਝਲਖਣ ਦਾ ਮੇਲਾ
ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਸੇਖ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਿਵਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਿਕ ਿਜਹੜਾ ਇਸ ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਏਥੇ
ਿਮੱਟੀ ਕੱਢ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸੱਪ ਨਹ ਲੜਦਾ। ਮੜੀ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਲੋਕ
ਚੌਕੀ ਵੀ ਭਰਦੇ ਹਨ। ਗੂਗਾ ਪੀਰ ਤੇ ਿਸੱਧ ਸੁਲਖਣ ਦੋਵ ਿਮੱਤਰ ਸਨ। ਦੋਵ
ਛਪਾਰ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਮੜੀ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਛਪਾਰ
ਜੱਗਦੇਉ ਦੇ ਪੁਤੱ ਰ ਛਾਪਾਰਾਏ ਨੇ 1140 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਏਥੇ
ਸੇਖ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਫੁਲਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੱਟ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਹਨ। ਇਸ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਦਸ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱ ਚ ਦਾਖਾ ਵੀ
ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਸੰਤ ਿਸੰਘ
ਸੇਖ ਦਾਖੇ ਿਪੰਡ ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਭਦੌੜ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਦਾਖੇ ਦੇ ਸੇਖ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਬਹਾਦਰ ਸੀ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਦਾ ਪੱਕਾ ਿਸੱਖ ਸੀ। ਖੰਨੇ ਦੇ ਪਾਸ
ਭੜੀ ਿਪੰਡ ਿਵੱਚ ਵੀ ਸੇਖ ਕਾਫ਼ੀ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਕੋਟ ਸੇਖ ਵੀ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਿਪੰਡ
ਹੈ। ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਿਵੱਚ ਸੇਖਮ, ਨੰ ਦਪੁਰ, ਨੌ ਖਰ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੇਖ
ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਿਜ਼ਲਾ ਸੰਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰਡ
ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਸ਼ਿਹਰ ਤਾਂ ਆਬਾਦ ਹੀ ਸੇਖ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ
ਜਠੇਰੇ ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਿਸੱਧ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੱਢੇ ਹੋਏ ਿਸਰ ਨਾਲ
ਧਾੜਵੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੰਗਰੂਰ ਪਹੁਚ ੰ ਿਗਆ ਸੀ ਿਜਥੇ
ਉਹ ਿਡੱਿਗਆ, ਉਥੇ ਉਸ ਦਾ ਮੱਠ ਬਣਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਿਦਵਾਲੀ
ਸਮ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਮੱਠ ਤੇ ਚੜਾਵਾ ਚੜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜਠੇਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ
ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖ ਿਜਨਾਂ ਸੇਖੂ ਕੇ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਿਸੱਧ
ਪਮਾਨੰ ਦ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਮੱਠ ਵੀ ਸੰਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਨਾਭੇ
ਗੇਟ ਤ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਉਹ ਿਰਧੀਆਂ?ਿਸਧੀਆਂ ਵਾਲਾ ਮਹਾਨ ਕਰਾਮਾਤੀ ਬਾਬਾ
ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲੋਕ ਦੁੱਧ ਚੜਾ ਦੇ ਹਨ।
ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਿਦਵਾਲੀ ਸਮ ਿਮਠਾਈ ਵੀ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ
ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਪਿਹਲਾਂ ਪਿਹਲ ਸੇਖ ਜੱਟ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਲਈ ਆਏ
ਸਨ ਿਫਰ ਏਥੇ ਹੀ ਨਵ ਿਪੰਡ ਆਬਾਦ ਕਰਕੇ ਵਸ ਗਏ। ਸੇਖਪੱਤੀ ਿਪੰਡ ਦੀ
ਸੇਖਵਾਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਬੋਹੜਾਵਾਲ, ਬੜੂੰਦੀ ਤੇ ਦਾਖਾ ਿਪੰਡ ਦੇ ਸੇਖ ਇਕੋ ਖ਼ਾਨਦਾਨ
ਿਵਚ ਹਨ। ਸੇਖ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਬਾਬੇ ਬੋਹੜਾ ਨੇ ਕਸਬੇ ਤ ਉਠਕੇ 1220 ਈਸਵੀ
ਦੇ ਲਗਭਗ ਥੋੜਾਵਾਲ ਿਪੰਡ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰਡ ਤ ਇਲਾਵਾ
ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖਵਾਂ ਦੇ ਕਾਹਨਗੜ, ਫਰਵਾਈ ਆਿਦ ਵੀ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ।
ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸੇਖ?ਔਲਖਾਂ, ਬੁੱਟਰਾਂ, ਦਲੇਵਾਂ ਤੇ ਮੰਡੇਰਾਂ ਵੀ ਆਪਣੇ
ਜੱਗਦੇਉ ਬੰਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਆਲਮਵਾਲਾ, ਰੁਖਾਲਾ, ਿਚਬੜਾਂ ਵਾਲੀ ਆਿਦ 'ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱਟ
ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਅਬੋਹਰ ਦੇ ਪਾਸ ਗੋਿਬੰਦਗੜ ਿਪੰਡ ਦੇ ਸੇਖ ਵੀ ਆਪਣਾ
ਿਪਛੋਕੜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱ ਚ ਧਰਾਂਗ ਵਾਲਾ ਵੀ
ਸੇਖਵਾਂ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਮਚਾਕੀ (ਫਰੀਦਕੋਟ) ਦੇ ਸੇਖ ਧਰਾਂਗ ਵਾਲੇ ਤ
ਹੀ ਗਏ ਹਨ। ਤਿਹਸੀਲ ਜੀਰਾ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਸੇਖਮਾ
ਹੈ।
ਸੇਖ ਜੱਟ ਅਣਖੀ ਤੇ ਲੜਾਕੇ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਿਪੰਡ ਲੰਗੜੋਆ ਿਜ਼ਲਾ ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਸੇਖ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਘੱਟ ਹੀ
ਹਨ। 'ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਸੇਖਵਾਂ ਹੈ।
ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲੇ ਿਵੱਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਵੀਹ ਿਪੰਡ ਸਨ। ਜੋ ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਹੀ ਆਏ
ਸਨ। ਇਨਾਂ ਪੰਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਹੀ ਸਮਿਝਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 1947 ਤ ਪਿਹਲਾਂ
ਿਜਹੜੇ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਲਾਹੌਰ, ਲਾਇਲਪੁਰ, ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਤੇ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ
ਆਿਦ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ, ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਬਣਨ ਮਗਰ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪੂਰਬੀ
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਹੀ ਵਾਿਪਸ ਆ ਗਏ। ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਨਾਈ ਤੇ ਮਜ਼ਬੀ
ਿਸੱਖ ਆਿਦ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਸੇਖ ਫ਼ੌਜੀ ਸਰਵਸ, ਪੁਿਲਸ,
ਿਵਿਦਆ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਅੱਗੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ
ਕੈਨੇਡਾ ਿਵੱਚ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਸੰਤ ਿਸੰਘ ਸੇਖ, ਿਜਸ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤ
ਦਾ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਮਾਨ ਸੀ ਿਕ ਿਕ
ਸੇਖ ਜੱਟ ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਤੇ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਜੱਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ
ਹਨ। ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਬਾਰੇ ਿਹੰਦੀ ਿਵੱ ਚ ਬੀ. ਨ. ਰੇਊ ਦੀ ਅਲਾਹਬਾਦ ਤ ਇੱਕ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਇਿਤਹਾਸਕ ਪੁਸਤਕ ਛਪੀ ਹੈ। ਰਾਜੇ ਜੱਗਦੇਉ ਬਾਰੇ
ਅਜੇ ਤੱਕ ਿਕਸੇ ਨੇ ਕੋਈ ਇਿਤਹਾਸਕ ਪੁਸਤਕ ਨਹ ਿਲਖੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜੇ ਜੱਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਿਕੱ ਸੇ ਵੀ ਛਪੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਕਥਾ ਵੀ
ਪਚਲਤ ਹੈ। ਭਾਵ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ ਿਫਰ ਵੀ
ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਰਾਂ ਦਾ ਤਰੀ ਿਹੰਦ
ਅਤੇ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਪਰਮਾਰਾਂ ਦੇ 21 ਉਪਗੋਤੀ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸੇਖ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਿਸਆਣੇ ਜੱਟ
ਹਨ। ਇਿਤਹਾਸ ਦੀ ਿਸਰਜਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਿਜ਼ੰਦਾ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ।
ਸੁਲਖਣ ਮਹਾਨ ਿਸੱਧ ਸੀ।
SRAN
ਇਹ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਭੱਟੀ ਰਾਜੇ ਸਲਵਾਨ ਦੇ ਪੰਦਰਾਂ ਪੁਤ ੱ ਰ ਸਨ।
ਸਲਵਾਨ ਭੱਟਨੇ ਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿਸੱਧ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਤ ੱ ਰ ਦਾ ਨਾਮ
ਸਾਇਰ ਰਾਉ ਸੀ। ਸਰਾਂ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਸਰਾਓ ਜਾਂ ਸਾਇਰ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ
ਹਨ। ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸਲਵਾਨ ਸਾਲ ਵੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਿਕਸੇ
ਕਾਰਨ ਇਹ ਲੋਕ ਭੱਟਨੇ ਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਛੱਡ ਕੇ ਿਸਰਸੇ, ਿਹੱਸਾਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ
ਵੱਲ ਆ ਗਏ। ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਬਿਠੰਡੇ ਿਵੱ ਚ ਸਰਾਵਾਂ ਦੇ 12 ਿਪੰਡ ਜੱਸੀ, ਪੱਕਾ,
ਪਥਰਾਲਾ, ਸੇਖੂ, ਜੋਗੇਵਾਲਾ, ਤਖਤੂ, ਫਲੜ, ਸ਼ੇਰਗੜ, ਮਸਾਣਾ, ਦੇਸੂ,
ਪੰਨੀਵਾਲਾ, ਵਾਘਾ ਆਿਦ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਰਾਂ ਆਪਣਾ ਗੋਤ
ਸਰਾ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਸੁਨਾਮ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਕੋਟੜਾ ਸਰਾ ਗੋਤ
ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਮੁਕਤਸਰ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱ ਚ ਕੱਚਾ ਕਾਲੇਵਾਲਾ ਿਪੰਡ ਸਾਰਾ ਹੀ
ਸਰਾਂ ਗੋਤ ਦਾ ਹੈ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਮੁਰਾਦ ਵਾਲਾ ਵੀ ਸਰਾਂ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱਕ
ਘਾ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੇ ਮੋਗੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸਰਾਂ ਪੱਕਾ ਪੱਥਰਾਲਾ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਮੋਗੇ ਿਗੱਲ ਦੀ ਪੱਕੇ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਸੀ।
ਉਸ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਬਾਰੇ ਸਰਾਂ ਦੀ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਪੂਰੀ ਚੌਧਰ ਚੱਲਦੀ
ਸੀ। ਪਿਟਆਲੇ ਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਿਜ਼ਿਲਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਸਰਾਂ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਸਰਾਵਾਂ ਨਾਮ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ ਸਰਹੰਦ ਦੇ ਸਮਾਣੇ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਸਰਾਵਾਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਲੁਿਧਆਣਾ
ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸਰਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸਨ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਿਸੰਘ ਸਰਾ
ਜੱਟ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ
ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਸਰਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰਡ ਸਨ। ਿਜ਼ਲਾ ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ
ਿਵੱ ਚ ਗੜਦੀਵਾਲਾ ਪਾਸ ਿਚਪੜਾ ਿਪੰਡ ਵੀ ਸਰਾਂ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ
ਿਵੱ ਚ ਸਰਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਸਮ ਸਰਾਂ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਜੱਟ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਿਪੰਡ ਬੜੀ ਿਟੱਬਾ ਦਾ ਦੁਲਾ ਿਸੰਘ ਸਰਾ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦਾ ਿਖੜਾਵਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਿਪੰਡ ਜੱਸੀ ਿਜ਼ਲਾ
ਬਿਠੰਡਾ ਦੇ ਸੁਫਨਾ ਿਸੰਘ ਸਰਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸੇਵਕ ਸੀ।

1881 ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਰਾਂ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ

ਿਗਣਤੀ 21826 ਸੀ। ਨਵ ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਤੂਰ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਮੱਧ
ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਾਇਰ ਦਿਰਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਕਾ ਬੰਸੀ
ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਸਨ। ਸਰਾਂ ਵੀ ਇੱਕ ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਸੰਘਾ : ਇਹ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਸਰੋਈ
ਸੀ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਿਕਸੇ ਸਮ ਿਦੱ ਲੀ 'ਚ ਰਾਜ ਸੀ। ਅੱਠਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ
ਤੰਵਰਾਂ ਨੇ ਇਨਾਂ ਹਰਾਕੇ ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ ਿਲਆ।
ਸਰੋਈ ਬੰਸ ਦੇ ਿਢੱਲ, ਸੰਘੇ, ਮਲੀ, ਦੋਸਾਂਝ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ।
ਪੰਦਰਵ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ।
ਅੱਧੇ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਭੱਟੀਆਂ ਤੇ ਪੰਵਾਰਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ।

ਕਲੇਰ
ਇਹ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਆਪਣੀ ਖੋਜ
ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ ਿਵੱ ਚ ਇਨਾਂ ਚੌਹਾਣ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਰੋਜ਼
ਸਾਿਹਬ ਨੇ 1882 ਈ. ਅਤੇ 1892 ਈ. ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਦੀਆਂ ਿਰਪੋਰਟਾਂ
ਪੜ ਕੇ ਅਤੇ ਤਿਹਸੀਲਦਾਰਾਂ ਰਾਹ ਪਟਵਾਰੀਆਂ ਤ ਿਪੰਡ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਤੇ
ਗੋਤਾਂ ਬਾਰੇ ਿਲਖਤਾਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਿਲਖੀ ਸੀ। ਕਲੇਰਾਂ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ
ਮਾਲਵਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਲਵੇ ਤ ਹੀ ਮਾਝੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱਲ ਗਏ। ਲੁਿਧਆਣੇ
ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮ ਆਪਣੇ ਜਠੇਰੇ ਦੀ ਉਸ ਦੇ
ਮੱਠ ਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ ਕਲੇਰ ਜੱਟ ਸੱਖੀ ਸਰਵਰ ਦੇ ਹੀ ਸੇਵਕ
ਸਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਨਵ ਸੂਈ ਮੱਝ ਜਾਂ ਗਊ ਦਾ ਦੁੱਧ ਪਿਹਲਾਂ ਕੁਆਰੀਆਂ
ਕੁੜੀਆਂ ਿਪਆ ਕੇ ਿਫਰ ਆਪ ਵਰਤਦੇ ਸਨ। ਿਸੱਖੀ ਦੇ ਪਭਾਵ ਕਾਰਨ
ਕਲੇਰ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਘਟਾ ਿਦੱ ਤੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੱਖੀ ਸਰਵਰ
ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਰਧਾ ਵੀ ਛੱਡ ਿਦੱ ਤੀ ਹੈ। ਿਜ਼ਲਾ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਵੱਚ ਅਮਰਗੜ ਕਲੇਰ
ਿਪੰਡ ਕਲੇਰ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ
ਕਲੇਰਾਂ ਿਪੰਡ ਿਵੱਚ ਕਲੇਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ
ਹੈ। ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤ ਲੋਕ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਆ ਦੇ ਹਨ।
ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਧਾਰੀਵਾਲ ਕਲੇਰ ਿਪੰਡ ਕਲੇਰ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ
ਿਵੱ ਚ ਬੰਗਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਢਾਹ ਕਲੇਰਾਂ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਿਵੱਚ ਕਲੇਰ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ
ਿਵੱ ਚ ਕਾਂਜਲਾ ਵੀ ਕਲੇਰ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਘੇ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਕਲੇਰ
ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਟੋਹਾਣਾ ਤਿਹਸੀਲ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਤਲਵਾੜਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ
ਹਨ। ਜ ਦ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਕਲੇਰ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਜ ਦ ਿਵੱ ਚ
ਭੱਮਾਵਾੜੀ ਿਵੱਚ ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਿਸੱਧ ਦੀਦਾਰ ਿਸੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧ ਹੈ ਿਜਥੇ ਮਾਘ
ਵਦੀ ਪਿਹਲੀ ਇਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਲੇਰ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਕੇਹਰ
ਸੀ। ਇਸ ਕਲੇਰ ਵੀ ਕਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਦਾਰਾ ਤੇ ਸੰਤੂ
ਜਹਾਂਗੀਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਮ ਿਸਆਲਕੋਟ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਕੁਝ ਕਲੇਰ
ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਿਵੱਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਕੁਝ ਸਮ ਮਗਰ ਸੱਖੀ ਸਰਵਰ ਦੇ
ਪਭਾਵ ਕਾਰਨ ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕਲੇਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ। ਪੂਰਬੀ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਲੇਰ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹੀ ਹਨ। ਬੀ. ਸ. ਦਾਹੀਆ ਕਲੇਰ ਜੱਟਾਂ
 ਵੀ ਭੱਟੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਠੀਕ ਨਹ ਹੈ। ਕੁਲਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਭੱਟੀ
ਹਨ। ਚੌਹਾਣਾ ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਦੁੱਲਟ ਵੀ ਕਲੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਿਸੱਧ ਿਦਦਾਰ
ਿਸੰਘ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਔਲ਼ਖ, ਔਲਕ ਤੇ ਔਰੇ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਔਲ਼ਖ ਸੂਰਜ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ।
ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਔਲਕ ਸੀ। ਇਹ ਜੱਗਦੇਉ ਪਵਾਰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਵਡੇਰਾ
ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ
ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਔਲ਼ਖ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਔਲ਼ਖ
ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵਚ ਵੀ ਔਲ਼ਖ
ਨਾਮ ਦੇ ਦੋ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਿਵਚ ਵੀ ਗੁਰਨੇ ਕਲਾਂ ਔਲਖਾਂ ਦਾ ਪਿਸਧ
ਿਪੰਡ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਜਰਗ ਤ ਔਲ਼ਖ ਮਾਝੇ ਵਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਮਾਝੇ
ਿਵਚ ਔਲਖਾਂ ਦੇ 12 ਿਪੰਡ ਹਨ। ਇਸ ਬਾਰਹਾ ਖੇਤਰ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ।
ਤਰਨਤਾਰਨ ਤ 18 ਿਕਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਕਸਬਾ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਇਸਦੇ ਿਤੰਨ
ਿਕਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਿਵਚ ਸਿਥਤ 'ਬਾਰਹਾ' ਕਰਕੇ ਜਾਣ ਜਾਂਦੇ 12 ਿਪੰਡਾਂ ਿਵਚ
ਬਹੁਤੇ ਔਲ਼ਖ ਉਪਜਾਤੀ ਦੇ ਜੱਟ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਅੰਬਾਲਾ, ਰੋਪੜ, ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ
ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਵੀ ਔਲ਼ਖ ਕਾਫੀ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਤਰ ਪਦੇਸ਼ ਿਵਚ
ਵੀ ਔਲਖਾਂ ਦੇ ਕਾਫੀ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਤ ਔਲਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਰਾਵੀ ਤ
ਪੱਛਮ ਵਲ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਔਖ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਹਮਾਯੂੰ ਦੇ ਸਮ ਪੀਰ ਮੁਹਮ ੰ ਦ ਰਾਜਨ
ਦੇ ਪਭਾਵ ਕਾਰਨ ਔਲ਼ਖ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਬੇਸ਼ਕ
ਔਲਖ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤੀ ਨਹੀ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਫੈਲ਼ੈ
ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਸੇਖ ਤੇ ਿਦਉਲ ਜੱਟਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ
ਹਨ। ਇਨਾਂ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਸਾਦੀ ਨਹ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਔਲ਼ਖ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ
ਿਵਚ ਵੀ ਹਨ। ਔਲਖਾਂ ਦਾ ਸਾਂਦਲ ਬਾਰ ਿਵਚ ਕੇਵਲ ਇਕ ਿਪੰਡ ਔਲਖ ਨਾਮ
ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੀ ਰਾਣੀ ਿਜੰਦਾਂ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਿਪੰਡ
ਚਾਹਵੜ ਦੇ ਔਲਖਾਂ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਇਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਔਲਖ ਜੱਟ
ਰਾਜਾ ਲੂਈਲਾਕ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਉਜੈਨੀ ਦਾ ਇਕ ਸਾਂਮਤ ਰਾਜਾ
ਯਸ਼ੋਧਰਮਾਨ ਔਲਖ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਔਲਖਾਂ
ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਦਾ ਇਕ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਔਲਖ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ
ਵੀ ਹਨ। ਇਬਟਸਨ ਨੇ 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀ
ਿਕਤਾਬ ਿਵਚ ਔਲਖ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕੁਲ ਿਗਣਤੀ 23,689 ਿਲਖੀ ਹੈ। ਸਾਬਕਾ
ਚੀਫ ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਸਰਦਾਰ ਅਰਜਨ ਿਸੰਘ ਅੰਿਮਤਸਰ ਦਾ ਔਲਖ ਜੱਟ
ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਯੋਗ ਤੇ ਦਲੇਰ ਅਫਸਰ ਸੀ। ਸਰਦਾਰ ਅਰਜਨ ਿਸੰਘ ਦਾ
ਿਪੰਡ ਨਾਰਲੀ ਹੈ। ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਜ਼ਲੇ ਦੇ ਿਪੰਡਾਂ ਨਾਰਲੀ, ਠੱਠਾ, ਸਰਹਾਲੀ ਵੱਡੀ,
ਕੋਹਾਲਾ, ਕੋਹਾਲੀ, ਵੈਰਵੋਵਾਲ, ਲੋਪਕ
ੋ ੇ, ਸ਼ਹਬਾਜ਼ਪੁਰ ਆਿਦ ਿਵਚ ਔਲਖ ਜੱਟ
ਕਾਫੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਔਲਖ ਗੋਤ ਦਾ ਔਲਖ ਿਪੰਡ ਧਾਰੀਵਾਲ ਖੇਤਰ ਿਜ਼ਲਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵਚ ਵੀ

ਹੈ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਜ਼ੀਰੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਕੋਹਾਲਾ ਿਪੰਡ ਵੀ ਸਾਰਾ ਔਲਖ ਗੋਤ ਦੇ
ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵਚ ਔਲਕਾਂ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਜਰਗ ਦੇ
ਪਾਸ ਦੁਧਾਲ ਵੀ ਔਲਖਾਂ ਦਾ ਪਿਸਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਕੁੱਪ
ਿਪੰਡ ਵੀ ਔਲਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਵੀ ਕੁਝ ਔਲਖ ਵਸਦੇ
ਹਨ। ਮਾਝੇ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਔਲਖ ਗੋਤ ਕਾਫੀ ਪਿਸਧ ਹੈ।

ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਔਲ਼ਖ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ
ਔਲ਼ਖ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਚ ਏ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਗਲੌਸਰੀ ਆਫ
ਟਾਈਬਜ਼ ਡ ਕਾਸਟਸ ਪੰਨਾ-221 ਉਤੇ ਔਲ਼ਖਾਂ, ਿਦਉਲਾਂ, ਦਲੇਵਾਂ,
ਬਿਲੰ ਗਾਂ ਤੇ ਪਾਮਰਾਂ ਜਗਦੇਉ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਔਲਖ ਬੰਸ ਿਵਚ
ਧਿਨਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਿਸਧ ਸੂਰਬੀਰ ਸੀ।

ਿਹਮਾਚਲ ਪਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ ਊਨਾ ਦੇ ਪਿਸਧ ਿਪੰਡ ਸੰਤਖ ੋ ਗੜ ਿਵਚ ਵੀ

ਔਲ਼ਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਉਤਰ ਪਦੇਸ਼ ਿਵਚ ਿਹੰਦੂ ਜੱਟਾਂ ਔਲ਼ਖ
ਜਾਂ ਔਰੇ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਪਟਨ ਦਲੀਪ ਿਸੰਘ ਅਿਹਲਾਵਤ ਆਪਣੀ
ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪੰਨਾ 248 ਉਤੇ ਿਲਖਦਾ ਹੈ ਿਕ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਔਲਖ ਨਰੇਸ਼
ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਯੁਿਧਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਭਾ ਿਵਚ ਆਣਾ ਪਮਾਿਣਤ ਹੁਦ ੰ ਾ ਹੈ। ਅਸਲ
ਿਵਚ ਔਲ਼ਖ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਰਾਚੀਨ ਜੱਟ ਘਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਮਾਰ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ
ਹੀ ਹਨ। ਪੋ ਗਰਚਰਨ ਿਸੰਘ ਔਲਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਘੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਹਨ।
ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਕੁਝ ਔਲਖ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵਚ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਔਲ਼ਖ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਘਾ ਤੇ ਪਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੀ ਸ ਦਾਹੀਆ ਵੀ

ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਜਾਟਸ ਪੰਨਾ 245 ਤੇ ਔਲ਼ਖਾਂ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਦਾ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਾਚੀਨ ਜੱਟ ਕਬੀਲਾ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਰ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ
ਸਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਘਰਾਣਾ ਸੀ। ਅਸਲ ਿਵਚ ਔਲਖ ਰਾਜੇ ਜਗਦੇਉ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਦੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਪਰਮਾਰ ਬੰਸੀ ਹਨ।

ਸਰ ਇੱਬਟਸਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਪੰਜਾਬ ਕਾਸਟਸ' ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟਾਂ

ਧਾਰੀਵਾਲ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਧਾਰਾ ਨਗਰ ਿਵਚ ਆਏ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤ
ਮੰਨਦਾ ਹੈ।
ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਧੌਨਪੁਰ ਖੇਤਰ ਹੈ।
ਇਹ ਲੋਕ ਧੌਲ ਭਾਵ ਬਲਦ ਤੇ ਗਊਆਂ ਪਾਲ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਪਿਹਲਾਂ ਇਨਾਂ ਧੌਲਪਾਲ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਧੌਲਪਾਲ ਸ਼ਬਦ ਤੱਤਭਵ ਰੂਪ
ਿਵੱ ਚ ਬਦਲ ਕੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਧਾਰੀਵਾਲ ਬਣ
ਿਗਆ। ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ
ਜੈਸਲਮੇਰ ਖੇਤਰ ਹੈ।
ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਿਵੱਚ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਮੱਧ
ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਜੈਨ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਮਾਲਵਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਾਰਵ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਾ ਜੱਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਕਈ ਰਾਜਪੂਤ
ਕਬੀਿਲਆਂ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਵੀ
ਰਾਜੇ ਜੱਗਦੇਉ ਦਾ ਿਮੱਤਰ ਸੀ। ਇਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਰਲਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ
ਗਜ਼ਨੀ ਵਾਲੇ ਤੁਰਕਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ
ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੇ ਕਬੀਲੇ ਵੀ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਤ ਆਏ ਸਮਝ ਿਲਆ ਸੀ। ਭੋਈ
ਬਾਗੜ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦਾ ਸੀ।

ਧਾਲੀਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਧੌਲਪੁਰ ਖੇਤਰ ਤ ਠਕੇ ਕੁਝ ਜੋਧਪੁਰ ਤੇ

ਬਾਕੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਗੜ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਮਾਲਵੇ
ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸਰਬਨ ਿਸੰਘ ਬੀਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ
ਿਟਿਬਊਨ ਿਵੱਚ ਿਲਿਖਆ ਸੀ। ''ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਲੋਕ ਚੰਬਲ ਘਾਟੀ
ਦੇ ਧੌਲੀਪਾਲ (ਗਊ ਪਾਲਕ) ਹਨ। ਿਜਥ ਇਹ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਦਲ ਕੇ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਚੰਬਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਿਰਆਸਤ
ਧੌਲਪੁਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਇਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਹੈ। 1947 ਈਸਵ ਤ
ਪਿਹਲਾਂ ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਪੱਚਾਹਦਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਿਰਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੋ
ਆਪਣੇ ਗੁਆਢ ਂ ੀ ਜੱਟ ਦੰਦੀਵਾਲਾਂ ਪੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਅੱਗ ਿਗੱਲਾਂ ਨਾਲ
ਲੜਦੇ?ਲੜਦੇ ਕਦੇ ਕਦਾ ਚਿਹਲਾਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਿਖਆਲੇ ਪੁਜ ੱ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਪੱਚਾਹਿਦਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਿਗਆ ਤਾਂ ਚਿਹਲਾਂ ਨੇ ਬਾਗੜ ਜਾਕੇ ਆਪਣੇ
ਨਾਨਾ ਬਾਬਾ ਿਸੱਘ, ਜੋ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਸਮੇਤ ਲੈ ਆਏ।
ਉਸਦਾ ਪਚਾਿਦਆਂ ਨਾਲ ਸਰਦੂਲਗੜ ਨੇ ੜੇ ਟਾਕਰਾ ਹੋਇਆ ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ
ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਨੇ ਪਚਾਿਦਆਂ ਦੇ ਆਗੂ ਬਾਬਾ ਹੱਕੇ ਡਾਲੇ ਪਾਰ
ਬੁਲਾਇਆ। ਿਜਸ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜ ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ
ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਉਥੇ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਦਾ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪਚਾਿਦਆਂ ਨੇ ਬਾਬੇ ਦਾ ਿਪੱਛਾ ਨਾ ਛੱਿਡਆ। ਅਖੀਰ
ਉਹ ਲੜਦਾ?ਲੜਦਾ ਝੁਨੀਰ ਪਾਸ ਭੰਿਮਆਂ ਪਾਸ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ ਿਜਸ ਦਾ
ਧੜ ਤਾਂ ਚੁੱਿਕਆ ਨਾ ਿਗਆ ਪਰ ਿਖਆਲੇ ਦੇ ਲੱਲੂ ਪੱਤੀ ਦਾ ਬਾਬਾ ਲੱਲੂ, ਜੋ
ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਧਾੜਵੀ ਸੀ, ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸਮਾਧ ਬਣਾ ਿਦੱ ਤੀ। ਅੱਗੇ ਜਾਕੇ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ
ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਹਾਦਰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਹਰ ਸਾਲ
ਇੱਕਾਦਸੀ ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਮੇਲਾ ਲਾਉਣਾ ਆਰੰਭ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਧਾਲੀਵਾਲ
ਦੱਖਣ ਤ ਤਰ ਵੱਲ ਗਏ ਨਾ ਿਕ ਤਰ ਤ ਦੱਖਣ ਵੱਲ । ਬਾਬੇ ਦੇ
ਲਸ਼ਕਰ ਿਵਚ ਬੱਚੇ ਖੁਚੇ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਪਿਹਲਾਂ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਿਪੰਡ ਭੰਮੇ ਕਲਾਂ,
ਭੰਮੇ ਖੁਰਦ, ਰਾਮਾਨੰ ਦੀ, ਬਾਜੇ ਵਾਲਾ ਆਿਦ ਵਸਾਏ ਫੇਰ ਧੌਲਾ, ਤਪਾ
ਵਸਾਇਆ। ਫੇਰ ਿਨਹਾਲ ਿਸੰਘ ਵਾਲਾ, ਫੇਰ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬੇਟ
ਅਤੇ ਫੇਰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦਾ ਧਾਰੀਵਾਲ।'' ਮੇਰੇ ਿਖਆਲ ਿਵੱ ਚ ਸਰਦਾਰ
ਸਰਬਨ ਿਸੰਘ ਬੀਰ ਦੀ ਇਹ ਿਲਖਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਿਨਕਾਸ
ਤੇ ਿਵਕਾਸ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤ ਵੱਧ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਿਬਲਕੁਲ ਠੀਕ ਹੈ ਿਕ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟ ਯਾਦਵਬੰਸੀ ਭੱਟੀ ਹਨ।

ਸੰਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰਘ ਨੇ ਵੀ ਮਾਲਵਾ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ''ਧਾਲੀਵਾਲ,

ਧਾਰਾਂ ਤ ਿਨਕਲਕੇ ਬਮਰੌਲੀ ਨਗਰ ਿਵੱ ਚ ਵਸੇ। ਜੋ ਅੱਜਕੱਲ ਧੌਲਪੁਰ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਹਨ। ਇਹ ਅੱਠਵ ਸਦੀ ਦਾ ਮੱਧ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਵਸੇ। ਕੁਝ ਸਰਸਾ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਘੱਗਰ ਤੇ ਆ ਵਸੇ।
ਜਦਿਕ ਬਗਦਾਦ ਵਾਲੇ ਦਿਰੰਿਦਆਂ ਨੇ ਇਨਾਂ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਉਜਾੜਨੇ
ਆਰੰਭ।ੇ ਇਹ ਿਗਆਰਵ ਸਦੀ ਦਾ ਅਖੀਰਲਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਇਨਾਂ
ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ?ਫਤਾ, ਝਨੀਰ, ਰਾਊਕੇ ਅਤੇ ਫੇਰ ਕਾਂਗੜ ਆਿਦ ਹਨ।''
ਧਾਲੀਵਾਲ ਭੱਟੀਆਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ। ਇਕੋ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਿਗਆਰਵ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਜਾਂ ਬਾਰਵ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ
ਿਵੱ ਚ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਝੁਨੀਰ ਦੇ
ਆਸ ਪਾਸ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਦੰਦੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਲੜਕੇ ਇਨਾਂ
ਕਾਂਗੜ ਵੱਲ ਧੱਕ ਿਦੱਤਾ। ਝੁਨੀਰ ਕਈ ਵਾਰ ਉਜਿੜਆ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ
ਵਿਸਆ। ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਚੀਿਮਆ ਹਰਾਕੇ ਕਾਂਗੜ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ।
ਕਾਂਗੜ ਿਕਲਾ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾ ਲਈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੋਗੇ ਤੱਕ
ਚਲੇ ਗਏ। ਕਾਂਗੜ ਅਤੇ ਧੌਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇਨਾਂ ਨੇ ਸਮ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ
ਸਿਹਯੋਗ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਚੌਧਰਾਂ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਜਦ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਪਦਵੀ ਦੇ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਰਾਿਜਆਂ ਨੇ ਗੱਦੀ ਤੇ
ਬੈਠਾਇਆ ਤਾਂ ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਿਟੱਕਾ ਲਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਹੋਈ।
ਇਸ ਤਰਾਂ ਿਟੱਕਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸ਼ਬਦ ਪਚਿਲਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦ ਧਾਲੀਵਾਲ
ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ ਦੂਸਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੜਕੇ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ
ਉਸਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਇਹ ਿਟੱਕਾ ਨਹ ਲਾ ਦੇ ਸਨ ਿਕ ਿਕ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ
ਹੀ ਿਟੱਕੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੇ
ਹਨ।

ਉਦੀ ਤੇ ਮਨੀ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਉਦੀ ਬਾਬਾ ਉਦੋ ਦੀ ਬੰਸ

ਿਵਚ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਉਦ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਭਗਤ ਸੀ। ਇਹ ਚੰਦਰਬੰਸੀ ਸ਼ੀ ਿ ਸ਼ਨ
ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਚਾਚਾ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਉਦੋ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਗੋਤ ਉਦੀ ਪਚਿਲਤ ਹੋਇਆ
ਹੈ। ਉਦੀ ਗੋਤ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਨਾਭਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਹੀ ਆਬਾਦ
ਸਨ। ਕੁਝ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਸਨ।
ਮਨੀਆਂ ਉਪਗੋਤ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਾਬਾ ਮਨੀਆਂ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਬਾਬਾ
ਮਨੀਆਂ ਵੀ ਉਦੋ ਦਾ ਭਾਈ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਇਨਾਂ ਿਮਆਣੇ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ। ਇਹ ਦੀਨੇ ਕਾਂਗੜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਕਤੇ ਿਕਤੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਗੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਦਾ ਮੇਲਾ ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਹੈ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਲੂਲਆਣੇ ਪਾਸ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀ
ਰੱਿਖਆ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਵੀ ਜੋੜੀਆਂ
ਗਈਆਂ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਤ ਿਤੰਨ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ ਹੋਏ
ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਾਲੀਵਾਲ ਵੀ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ
ਭੋਈ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਲਈ ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਆ ਦੇ ਹਨ। ਦਿਲਤ
ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਵੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਬਾਬੇ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਮਲੇਆਣੇ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਹੀਦੀ
ਸਮ ਬਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਿਡਤ, ਿਮਰਾਸੀ, ਕਾਲਾ ਕੁੱਤਾ ਤੇ ਇੱਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀ ਦਾ
ਸੇਵਕ ਸੀ। ਪੰਿਡਤ ਭੱਜ ਿਗਆ ਸੀ ਬਾਕੀ ਬਾਬੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।

ਹਾੜ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਤੇਰਸ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਿਪੰਡ ਕੋਟ ਲਲੂ ਿਵਖੇ ਿਸੱਧ
ਭੋਇੰ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਆਇਆ
ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਮ ਦੇ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਿਸੱਧ ਭਈ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਬਣਾਕੇ ਚੀਆਂ? ਚੀਆਂ ਬੁਲੰਦਾਂ ਤੇ ਸਰੋਵਰ
ਉਸਾਰ ਿਦੱਤ।ੇ ਤੇਰਸ ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਧਾਲੀਵਾਲ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ
ਨਵੀਆਂ ਹਾਂ ਇਥੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਿਲਆ ਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਤ ਿਪਛ ਹੀ
ਵਹੁਟੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਪਿਰਵਾਰ ਦਾ ਮਬਰ ਸਮਿਝਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ
ਪਿਵੱ ਤਰ ਮੌਕੇ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਸੁਖਾਂ ਸੁਖਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ ਿਕ
ਪੂਰੀਆਂ ਹੁਦ ੰ ੀਆਂ ਹਨ। ਆਮ ਲੋਕ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ ਿਕ ਚਿਹਲਾਂ ਨੇ ਬਾਬੇ ਦੇ
ਿਮਤਕ ਸਰੀਰ ਕੋਟ ਲਲੂ ਿਲਆਂਦਾ ਅਤੇ ਸਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਉਸ ਤੇ ਕੱਚੀ
ਬੁਲੰਦ ਬਣਾ ਿਦੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਿਵੱ ਚ ਪਿਟਆਲਾ ਿਰਆਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਿਲਸ
ਅਫ਼ਸਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤੀ ਨੇ ਇਸ ਪੱਿਕਆਂ ਕਰਵਾ ਕੇ ਚਾ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ।
ਅੱਜ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਸਭ ਲੋਕ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੀ ਬਹੁਤ
ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲਲੂਆਣੇ ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਦੇ ਮੰਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਦੀ ਫੋਟੋ ਵੀ
ਰੱਖੀ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਵ ਸੂਈ ਗਊ ਦਾ ਦੁੱਧ ਬਾਬੇ ਦੀ ਥੇਈ ਰੱਖਦੇ ਪਿਹਲਾਂ
ਿਮਰਾਸੀ ਿਪ ਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੰਿਡਤ ਮਗਰ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ
ਸੱਖੀਸਰੱਵਰ ਦੇ ਚੇਲੇ ਵੀ ਸਨ। ਅੱਜਕੱਲ ਬਾਰੇ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ
ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਲਲੂਆਣਾ, ਧੂਰਕੋਟ, ਹੇੜੀਕੇ, ਰਾਜੇਆਣਾ ਆਿਦ ਮੁੱਖ ਅਸਥਾਨ
ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਤ ਇਲਾਵਾ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ
ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਿਸੱਧ ਭੋਈਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਅੱਖਾਂ ਧਾਲੀਵਾਲ
ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਇਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲੇ ਕਾਲੇ ਕੁੱਤੇ
ਰੋਟੀ ਪਾਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁਦ
ੰ ੇ ਹਨ। ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਮ ਕਾਂਗੜ ਪਦੇਸ਼ ਦਾ
ਚੌਧਰੀ ਿਮਹਰ?ਿਮੱਠਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ
ਪਭਾਵ ਸੀ। ਉਹ 60 ਿਪੰਡਾਂ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਪੋਤਰੀ
ਭਾਗਭਰੀ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ
ਪਾਕੇ ਜੱਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁਦ ੰ ਾ ਸੀ। ਅਕਬਰ
ਬਹੁਤ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ ਤੇ ਨੀਤੀਵਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਉਹ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਤੇ
ਿਸਰਕੱਢ ਚੌਧਰੀ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਉਸ ਸਦਾ ਲਈ ਆਪਣਾ ਿਮੱਤਰ
ਬਣਾ ਲਦਾ ਸੀ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਬਹੁਤ ਕੱਟੜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਇਲਾਕੇ ਦੇ
ਵੱਡੇ ਚੌਧਰੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁਦ ੰ ਾ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਨੇ ਸਾਰੇ ਜੱਟ
ਭਾਈਚਾਿਰਆਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਕੀਤਾ। ਗਰੇਵਾਲਾਂ ਤੇ ਿਗੱਲਾਂ ਆਿਦ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤੇ
ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੋਤੀ ਅਕਬਰ ਿਵਆਹ ਿਦੱ ਤੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਖ਼ੁਸ਼
ਹੋਕੇ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਮੀਆਂ ਦਾ ਮਹਾਨ ਿਖਤਾਬ ਤੇ ਧੌਲੇ ਕਾਂਗੜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ
120 ਿਪੰਡਾਂ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਨੇ ਵੀ ਦਾਜ ਿਵੱਚ 101
ਘੁਮਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਿਦੱਤੀ ਸੀ। ਜੋ ਤਬਾਦਲਾ ਦਰ ਤਬਾਦਲਾ ਕਰਕੇ ਿਦੱਲੀ ਪਹੁਚ ੰ
ਗਈ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਹੁਣ ਵੀ ਮੀਆਂ ਅਖਵਾ ਦੇ ਹਨ।
ਮੀਆਂ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ 23 ਿਪੰਡਾਂ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਤਪਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਾਲੇ ਵੀ ਰੱਖ ਲਦੇ ਸਨ ਪਰ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਹ ਸੈਦੋ, ਖਾਈ, ਿਬਲਾਸਪੁਰ ਮੀਨੀਆ, ਲੋਪ,ੋ ਮਾਛੀਕੇ,
ਿਨਹਾਲੇਵਾਲਾ, ਮੱਦੇ, ਤਖਤੂਪਰ ੂ ਾ, ਕਾਂਗੜ, ਦੀਨੇ , ਭਾਗੀਕੇ, ਰਾਮੂਵਾਲਾ,
ਰਣਸ਼ ਹ, ਰਣੀਆਂ, ਧੂੜਕੋਟ, ਮਲਾ ਤੇ ਰਸੂਲਪੁਰ ਸਨ।

ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਤਿਹਸੀਲ ਮੋਗਾ ਦੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬੀ ਕੋਨੇ ਹੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ

ਤਪਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੱਜ਼ਟੀਅਰ ਿਫਰੋਜ਼ਪ
ੁ ਰ ਅਨੁਸਾਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਤਪੇ ਦੇ
ਿਪੰਡ ਰੋਹੀ ਦੇ ਹੋਰ ਿਪੰਡਾਂ ਨਾਲ ਪਿਹਲਾਂ ਹੜ ਨੇ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਿਦੱ ਤ।ੇ ਇਸ
ਕਾਰਨ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਪਾਸ ਜ਼ਮੀਨ ਘੱਟ ਰਿਹ ਗਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ
ਨੇ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਰਦਾਰਾਂ ਤ ਜਾਗੀਰਾਂ ਖੋਹ ਲਈਆਂ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ
ਵੀ ਇਨਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਪਾਸ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਕਾਫ਼ੀ
ਘੱਟ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਦਰਿਮਆਨ ਿਜ਼ਮ ਦਾਰ ਹੀ ਸਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਿਮਹਨਤੀ, ਸੰਜਮੀ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਪੜ ਿਲਖ
ਕੇ ਹੁਣ ਬਹੁਤ ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪੋਫਸ ੈ ਰ ਪੇਮ ਪਕਾਸ਼ ਿਸੰਘ ਿਜਹੇ ਮਹਾਨ
ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਕਪੂਰ ਿਸੰਘ
ਆਈ. ਸੀ. ਸ. ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਿਵਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੀ
ਬਹੁਤ ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਕਹਾਵਤ ਸੀ ਅਕਬਰ ਿਜਹਾ ਨਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਿਜਡਾ

ਨਹ ਜੱਟ। ਿਮਹਰਿਮੱਠਾ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਵੱਡਾ ਚੌਧਰੀ ਸੀ।

ਰਮਾਣੇ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ

ਹਨ। ਜਦ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੋਤੀ ਭਾਗਭਰੀ ਤੇ ਕਾਂਗੜ ਦੇ ਕੁਝ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਪਵਾਨ ਕਰ ਿਲਆ ਤਾਂ ਕੋਟਦੀਨਾ ਤੇ ਕਾਂਗੜ ਦੇ ਕੁਝ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਪਿਰਵਾਰ ਇਸ ਿਰਸ਼ਤੇ ਦੇ ਿਵਰੋਧੀ ਸਨ, ਇਹ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਨਾਲ
ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਰਮਾਣੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅਕਬਰ ਤ
ਡਰਕੇ ਿਪੰਡ ਛੱਡਣਾ ਿਪਆ। ਇਨਾਂ ਰਸਤੇ ਿਵੱ ਚ ਰਾਤ ਪੈ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਡੇਰਾ
ਧੌਲਾ ਿਟੱਬਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਧੂ ਪਾਸ ਠਿਹਰਨਾ ਿਪਆ। ਇਨਾਂ ਨੇ ਸਾਧੂ ਦੇ ਕਿਹਣ
ਤ ਉਥੇ ਹੀ ਠਿਹਰ ਕੇ ਧੌਲਾ ਿਪੰਡ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਿਖਆਲ ਹੈ
ਿਕ ਬਾਬੇ ਫੇਰੂ ਨੇ ਧੌਲਾ ਿਪੰਡ ਦੁਬਾਰਾ ਥੇਹ ਦੇ ਪਾਸ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਹੰਿਡਆਇਆ ਿਪੰਡ ਧੌਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਫੇਰੂ ਵੀ ਬਾਬਾ ਉਦੋ ਦੀ
ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਧੌਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਪਾਸ ਸੀ। ਧੌਲੇ ਦੇ
ਿਕਲੇ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਵਾਿਰਸ ਰਾਜੂ ਿਸੰਘ ਸੀ। ਅੱਜਕੱਲ ਰਾਜੂ ਿਸੰਘ ਦੀ ਬੰਸ
ਰਾਜਗੜ ਕੁਬੇ ਵਸਦੀ ਹੈ। ਰੂੜੇ ਦੀ ਬੰਸ ਰੂੜੇਕੇ ਤੇ ਹੋਰ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੀ ਹੈ।
ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ, ਰਖੜਾ, ਡਕਾਲਾ ਆਿਦ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ
ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਿਵੱਚ ਧੌਲਾ, ਤਪਾ, ਬਰਨਾਲਾ, ਹੰਿਡਆਇਆ,
ਉਗੋ, ਸ਼ੇਰਗੜ, ਰਾਜਗੜ ਕੁਬੇ, ਸਿਹਜੜਾ, ਬਖਤਗੜ ਆਿਦ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱ ਚ ਪਖੋਵਾਲ, ਰਤੋਵਾਲ ਤੇ
ਸਹੋਲੀ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਪੰਡ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਜੱਗਦੇਵ ਕਲਾਂ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹਨ। ਫਿਤਹਗੜ ਸਾਿਹਬ ਤੇ ਰੋਪੜ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਉਮਰਾਨੰ ਗਲ ਿਪੰਡ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਜਲੰਧਰ,
ਕਪੂਰਥਲਾ ਤੇ ਫਗਵਾੜੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਬਿਠੰਡੇ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱਚ ਹੋਰ ਜੱਟ ਜਾਤੀਆਂ ਕਈ ਿਪੰਡ ਸਨ। ਇਹ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੇ
ਨਾਭੇ ਆਿਦ ਰਾਿਜਆਂ ਦੇ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵੀ ਸਨ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਪਿਸੱਧ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਧੰਨਾ ਿਸੰਘ ਗੁਲਸ਼ਨ ਵੀ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੀ।

ਮੁਕਤਸਰ ਿਵੱਚ ਅਕਾਲਗੜ ਿਪੰਡ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਮਧੇ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਲੰਬੀ ਤੇ

ਖੂਣਨਾ ਿਪੰਡਾਂ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਕਾਂਗੜ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਧੌਲਾ ਿਕੰਗਰਾ ਿਪੰਡ ਦੇ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਧੌਲੇ ਤਪੇ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਏ ਜੋਧ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ।
ਬਹੁਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਖ਼ਾਨਦਾਨਾਂ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਕਾਂਗੜ ਹੈ। ਕਾਂਗੜ ਿਵੱ ਚ
ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਸਮਾਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਾਨਤਾ ਹੁਦ ੰ ੀ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ
ਕੇਵਲ ਿਮਰਾਸੀ ਹੀ ਦਾਨ ਦੇਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਬੱਧਣੀ ਪਾਸ ਿਭਆਣਾ ਿਵਖੇ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਠੇਰਾ ਹੈ। ਿਜਥੇ ਿਮੱਠੇ ਰੋਟ ਤੇ ਖੀਰ ਆਿਦ ਦਾ ਚੜਾਵਾ
ਚੜਦਾ ਹੈ। ਪਿਟਆਲੇ ਿਵੱ ਚ ਲਾਲਾਂ ਵਾਲੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਿਸੱਧ ਦੀ
ਸਮਾਧ ਹੈ। ਿਜਥੇ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਮੰਨਦੇ ਸਨ।
ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਿਸੱਧ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕ ਸਨ। ਨਾਥ 9 ਤੇ
ਿਸੱਧ 84 ਸਨ।

ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ।

ਦੋਵ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੇ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਮਹਾਨ ਦਾਨੀ
ਤੇ ਮਹਾਨ ਿਸੱਖ ਸੀ। ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਿਪੰਡ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ
ਿਵਚ ਠੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਫੈਲ ਗਏ। ਦੁਆਬੇ
ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਮ ਤ
ਹੀ ਿਸੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਸਭ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਚੌਧਰੀ ਜੋਧ ਰਾਏ ਨੇ ਗੁਰੂ
ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਦੇ ਸਮ ਿਸੱਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕਾਂਗੜ ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਸੀ।
ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਬੰਸ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸੂਰਮਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਿਹਲਾਂ ਸੁੱਖੀਸੱਰਵਰ ਨੂੰ ੂ
ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤ ਪਭਾਿਵਤ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਿਸੱਖ
ਬਿਣਆ। ਗੁਰੂ ਸਰ ਮਿਹਰਾਜ ਦੇ ਯੁੱਧ ਿਵੱਚ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਸੌ ਘੋੜ ਸਵਾਰ
ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ੂ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਜੰਗ ਿਵੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ
ਸਾਿਹਬ ਨੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਰਾਏ ਜੋਧ ਕਟਾਰ ਬਖਸ਼ੀ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਪਾਸ
ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਇੱਕ ਜੋੜਾ, ਇੱਕ ਤਲਾਈ ਤੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕੈਦੀ ਰਾਿਜਆਂ
 ਿਰਹਾਈ ਵਾਲਾ 52 ਕਲੀਆਂ ਵਾਲਾ ਚੋਲਾ ਸਾਿਹਬ ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ
ਦੇ ਲਖਮੀਰ ਤੇ ਸਮੀਰ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਵੀ ਦਸਵ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦੀ
ਮੁਸੀਬਤ ਸਮ ਬਹੁਤ ਸੇਵਾ ਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਇਨਾਂ
ਪਾਸ ਦੀਨੇ ਕਾਂਗੜ ਰਹੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਦੀਨਾ ਸਾਿਹਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ
ਲੋਹਗੜ ਜਫ਼ਰਨਾਮਾ ਬਿਣਆ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਬੰਸ ਬਹੁਤ ਵਧੀ
ਫੁਲ
ੱ ੀ। ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਤੱ ਰ ਚੰਨਬੇਗ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ
ਧੌਲਪੁਰ ਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਅਕਬਰ ਦੇ
ਸਮ ਤ ਹੀ ਿਦੱਲੀ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਿਵੱਚ ਧੂਲੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜਾਟ ਵੀ
ਧਾਲੀਵਾਲੇ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ
ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹਨ। ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਸੱਖ ਜੱਟ ਵੀ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲੋਕਟ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ
ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ
ਗਏ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ।

ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ 1881 ਈਸਵ ਿਵੱ ਚ ਕੁੱਲ
ਿਗਣਤੀ 77660 ਸੀ। ਧੰਨਾ ਭਗਤ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟ ਸੀ।
ਿਦੱਲੀ ਿਤੰਨ ਵਾਰੀ ਫਿਤਹ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੂਰਮਾ ਜਰਨੈ ਲ ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ
ਿਸੰਘ ਵੀ ਰਾਊਕੇ ਿਪੰਡ ਦਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟ ਸੀ।

ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਬਾਰੇ 'ਇਿਤਹਾਸ ਧਾਲੀਵਾਲੀ ਵੰਸਾਵਲੀ' ਪੁਸਤਕ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ

ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ ਚਿਤੰਨ ਿਸੰਘ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਨੰ ਬਰਦਾਰ ਕਰਤਾਰ ਿਸੰਘ ਲੁਹਾਰਾ ਨੇ ਵੀ
'ਧਾਲੀਵਾਲ ਇਿਤਹਾਸ' ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਖੋਜੀਆਂ
ਇੱਬਟਸਨ ਤੇ ਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨੇ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ।
ਧਾਲੀਵਾਲਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਜੇਟੀ ਕੌਮ ਨਾਲ ਿਸੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਪਿਸੱਧ
ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਛੱਤੀ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਇੱਕ ਹੈ।
ਧਾਲੀਵਾਲ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਸਿਤ ਸੀ ਅਕਾਲ ਜੀ ਸਾਿਰਆਂ , ਮ ਇਥੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਵਸਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ

ਇਿਤਹਾਸ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਿਸ਼ਸ਼ ਕਰ ਿਰਹਾਂ.....
ਆਸ ਕਰਦਾਂ ਹਾਂ ਕੀ ਤੁਹਾ ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਮਲੂਗੀ...

ਸੰਧੂ
ਿਸੱਧੂ + ਬਰਾੜ
ਦੁਸਾਂਝ
ਚਿਹਲ
ਅਟਵਾਲ
ਔਲਖ
ਿਗੱਲ
ਸੋਹੀ
ਸਹੋਤਾ
ਬੋਪਾਰਾਏ
ਿਸਆਲ
ਕਾਹਲ
ਸੇਖ
ਸਰਾਓ
ਮਾਨ
ਿਢੱਲ

************************************************
*****************

ਸੰਧੂ
ਸੰਧੂ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਿਵੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸੰਧੂ ਬਰਾੜਾਂ
ਮਗਰ ਸੰਧੂ ਿਗਣਤੀ ਦੇ ਪੱਖ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਲਾਹੌਰ
ਅਤੇ ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਜ਼ਲੇ ਹਨ। ਸੰਧੂ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ
ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੋਵ ਪਾਸ ਵਿਸਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੂਰਬ ਿਵੱ ਚ ਅੰਬਾਲੇ ਤ ਪੱਛਮ
ਵੱਲ, ਸੰਧ,ੂ ਿਜ਼ਲਾ ਿਸਆਲ ਕੋਟ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਿਕਆਂ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਿਸੱਖ
ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਿਸੰਘ ਸੰਧੂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ
ਿਵਚ ਹੀ ਸਨ। ਸੰਧੂ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਿਖਆਲ ਹੈ ਿਕ ਉਹ ਅਯੁੱਿਧਆ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸ਼ੀ
ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਜੀ ਰਾਹ ਸੂਰਜਬੰਸੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਰਘੂਬੰਸੀ ਕੁਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ
ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹੀ 'ਸੰਧੂ ਰਾਉ' ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਸਰ ਲੈਪਲ ਗਿਰਫਨ ਦੀ ਰਾਏ ਿਵੱ ਚ ਸੰਧੂ ਤਰ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂਨੇ ਿਵਚ
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਆਏ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਕਾਲ ਪਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੱਟ ਲੋਕ
ਹਰੇ ਚਾਰੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਿਕਸੇ ਨਵ ਥਾਂ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਿਸੱਧ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਕੇ. ਸੀ. ਯਾਦਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਹੁਤੀਆਂ ਜੱਟ ਜਾਤੀਆਂ
ਿਗਆਰਵ ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਸਮ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਈਆਂ
ਹਨ। ਸੰਧੂ ਵੀ ਇਸ ਸਮ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਆਏ ਸਨ। ਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨੇ
ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਿਵੱਚ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੀਆਂ 84 ਛੋਟੀਆਂ ਮੂੰਹੀਆਂ ਿਲਖੀਆਂ ਹਨ।
ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ 1883 84 ਗਜ਼ਟ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਪੰਜ ਹੀ
ਮੁੱਖ ਮੂੰਹੀਆਂ ਹਨ। ਿਜ਼ਲਾ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸੰਧੂ ਬਾਬਾ ਕਾਲਾ ਮੇਿਹਰ ਜਾਂ
ਕਾਲਾ ਪੀਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਧੂ ਬੰਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਵਡੇਰਾ ਹੈ ਅਤੇ
ਇਸ ਦੀ ਅਸਲੀ ਸਮਾਧ ਿਸਆਲ ਕੋਟ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱ ਚ ਥਾਨਾ ਸਤਰ ਜੋਿਕ ਇਸ
ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਆਿਖਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਿਵੱ ਚ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ
ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ ਕਾਲਾ ਮੇਹਰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸਨੇ ਰ ਤ ਠਕੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਿਸਰਹਾਲੀ ਚਲਾ ਿਗਆ। ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਿਸਰਹਾਲੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 22 ਿਪੰਡ ਹਨ।
ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦਾ ਬਾਹੀਆ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ 17 ਿਪੰਡ
ਸਨ ਿਜਨਾਂ ਿਵੱਚ ਰਾਜਾ ਜੰਗ ਤੇ ਜੋਧੂ ਆਿਦ ਵੱਡੇ ਤੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਸਨ।
ਲਾਹੌਰੀਏ ਸੰਧੂ ਹੁਣ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਇਹ ਲੜਾਕੂ ਤੇ ਝਗੜਾਲੂ ਹੁਦ ੰ ੇ ਸਨ।
ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਆਕੇ ਹੁਣ ਮਲਵਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਰਲ ਿਮਲ ਗਏ
ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤ
ਮੁਕਤਸਰ ਤੱਕ ਵੀ ਹੱਠਾੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਸਾਈਆਂ
ਵਾਲਾ, ਚੁਘੇ ਵਾਲਾ, ਵੀਰੇ ਵਾਲਾ, ਭਾਗ ਿਸੰਘ ਵਾਲਾ, ਮੜ, ਸੱਕਾਂ ਵਾਲੀ,
ਕਾਿਨਆਂ ਵਾਲੀਆਂ, ਖੁੜੰਜ ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਰੁਖਾਲੇ ਦੇ ਸੰਧੂ
ਿਸਰਹਾਲੀ ਤ ਆਏ ਸਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਪਾਸ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਿਪੰਡ ਵੀ ਪਿਹਲਾਂ ਸੰਧੂ
ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ ਿਫਰ ਬਰਾੜ ਆ ਗਏ। ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਇਸ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਖ਼ਾਿਤਰ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈਆਂ
ਵੀ ਹੋਈਆਂ। ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਨੁਸਾਰ ਮੋਗੇ ਵੱਲ ਆਏ ਸੰਧੂ ਮਾਝੇ
ਿਵਚ ਹੀ ਆਲੂਵਾਲੀਏ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਆਏ। ਮੁਗਲਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ
ਮਗਰ ਜ਼ੀਰਾ ਦੀ ਬੇਟ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਤੇ ਿਸੱਧੂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰਡ ਹਨ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਅੱਗੇ ਕੁਝ ਸੰਧੂ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਜਲੰਧਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੱਕ
ਚਲੇ ਗਏ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤ ਤੰਗ ਆਕੇ ਕੁਝ ਮਝੈਲ
ਸੰਧੂ ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਆਿਦ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੰਧੂ
ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ
ਿਵੱ ਚ ਮਰਾਣਾ ਿਵੱਚ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰਧੂ
ਿਵਆਹ ਜਾਂ ਪੁਤ ੱ ਰ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੀ ਸਮਾਧ ਤੇ
ਚੜਾਵਾ ਚੜਾ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਚੜਾਵਾ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਿਮਰਾਸੀ ਿਦੱ ਤਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਧਆ
ੂ ਂ ਦੇ ਇੱਕ ਿਮਰਾਸੀ ਨੇ ਦੱਿਸਆ ਹੈ ਿਕ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਸੰਧਆ
ੂ ਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਤੇ ਭੱਟੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਿਕਸੇ ਕਾਰਨ ਦੁਸ਼ਮਣੀ
ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ। ਭੱਟੀਆਂ ਨੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੇ ਰਸੋਈਏ ਇੱਕ ਬਾਹਮਣ
ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਕਰ ਿਲਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਖਾਣੇ ਿਵੱ ਚ
ਕੁਝ ਜ਼ਿਹਰ ਦੇ ਿਦੱਤੀ। ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਖਾਣਾ ਖਾਕੇ ਬੇਹਸ਼ ੋ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਸ ਸਮ
ਭੱਟੀਆਂ ਨੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਮਾਰਨਾ ਚਾਿਹਆ ਪਰ ਇੱਕ ਿਮਰਾਸੀ ਨੇ ਉਨਾਂ
ਰੋਕ ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਅਜੇ ਜਾਗ ਿਰਹਾ ਹੈ, ਪੂਰਾ ਸੁੱਤਾ ਨਹ ਹੈ। ਜਦ
ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਹੋਸ਼ ਆਈ ਤਾਂ ਭੱਟੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਿਸਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ
ਿਦੱਤਾ। ਉਹ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਿਸਰ ਨਾਲ ਵੀ ਭੱਟੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਿਰਹਾ। ਇਸ ਸਮ
ਇੱਕ ਲਲਾਰੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੇ ਵੀ ਭੱਟੀਆਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ ਕੀਤੀ। ਕਾਲੇ
ਮੈਿਹਰ ਨੇ ਮਰਨ ਲੱਿਗਆਂ ਆਪਣੀ ਬੰਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਆਿਖਆ ਿਕ ਮੇਰੇ ਮੱਠ
(ਮੜੀ) ਤੇ ਜੇ ਬਾਹਮਣ ਚੜੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਿਸਰ ਵੱਢ ਿਦਉ। ਲਲਾਰੀ ਦੇ ਨੀਲ
ਦੀ ਵਰਤ ਨਾ ਕਰੋ। ਮੇਰੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਾਰਾ ਚੜਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਹੀ ਦੇਣ।

ਹੁਣ ਸੰਧਆੂ ਂ ਦੇ ਪਰੋਹਤ ਿਮਰਾਸੀ ਹੁਦੰ ੇ ਹਨ। ਪੂਰਾ ਚੜਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਹੀ

ਿਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਿਮਰਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ੂ ਸੰਧਆ
ੂ ਂ ਦੀਆਂ ਮੂੰਹੀਆਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ
ਹਨ। ਕਈ ਿਸਆਣੇ ਸੰਧੂ ਇਨਾਂ ਤ ਆਪਣੇ ਕੁਰਸੀਨਾਮੇ ਿਲਖਕੇ ਵਹੀ ਿਵੱ ਚ
ਦਰਜ ਕਰ ਲਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਸੰਧੂ ਹੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਿਕ ਬਾਬਾ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ
ਕਾਣੀ ਨ ਦ ਸਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਸੰਧੂ ਹੁਣ ਵੀ ਨ ਦ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ
ਅੱਧੀਆਂ ਖੁੱਲੀਆਂ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਸੰਧੂ ਹੁਣ ਵੀ ਬਾਬੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਪੀਰ
ਵਾਂਗ ਪੂਜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਿਤਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੰਧੂ ਜਾਟ ਿਹਸਾਰ,
ਰੋਹਤਕ ਤੇ ਮੇਰਠ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਿਹੰਦੂ ਹਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ
ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਿਸਰਹਾਲੀ ਦੇ ਪਾਸ ਿਦੱ ਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ
ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਿਜਥੇ ਉਸ ਦਾ ਿਸਰ ਿਡੱਿਗਆ, ਉਸ
ਥਾਂ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੱਠ (ਮੜੀ) ਬਣਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ
ਸੰਧੂ ਏਥੇ ਹੀ ਿਸਰਹਾਲੀ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣੇ ਇਸ ਜਠੇਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ
ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਿਵੱਚ ਚੜਾਵੇ ਚੜਾ ਦੇ ਹਨ। ਮੱਠ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਵੀ ਲਾ ਦੇ ਹਨ।
ਿਸਰਹਾਲੀ, ਵਲਟੋਹਾ, ਭੜਾਣਾਂ, ਮਨਾਵਾਂ ਆਿਦ ਮਝੈਲ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ
ਹਨ। ਪਾਣਨੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦਾ ਿਸੰਧ ਤੇ ਜੇਹਲਮ ਿਵਚਕਾਰ ਇੱਕ
ਜਨਪਦ ਸੀ। 739 ਈਸਵ ਿਵੱ ਚ ਇਨਾਂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਪੁਨ ੰ ਦੇਵ ਨੇ ਅਰਬਾਂ
ਹਰਾਇਆ ਸੀ। ਇਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅਰਬਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ।
ਆਿਖ਼ਰ ਇਨਾਂ ਿਸੰਧ ਛੱਡ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣਾ ਿਪਆ। ਿਸੰਧ ਤ
ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਵੀ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਿਸੰਧੂ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਤਕੜਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਿਸੱਖ ਰਾਜ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ
ਸੰਧਆ
ੂ ਂ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਗਈ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ
ਸਮਾਿਜਕ ਦਰਜਾ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤਾ ਤੇ ਖੱਤਰੀਆਂ ਤ ਚਾ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਜੰਜਰ
ਜੱਟ ਵੀ ਸੰਧਆੂ ਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਜੰਜਰ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਜੰਜਰ ਅਤੇ ਿਝੰਜਰ
ਗੋਤ ਿਵੱਚ ਫਰਕ ਹੈ। ਿਝੰਜਰ ਜੱਟ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਗੜ ਖੇਤਰ ਤ ਠਕੇ
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰਗਰੂਰ ਅਤੇ ਅਮਲੋਹ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸੰਧੂ
ਜੱਟ ਿਸੰਧ ਖੇਤਰ ਤ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ।

ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ ਮਾਝੇ ਦਾ ਚੰਗਾ ਸੰਧੂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਹੀ

ਧੋਲੇ ਕਾਂਗੜ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਿਮਹਰ ਿਮੱਠੇ 35 ਜਾਟ ਬੰਸੀ ਪੰਚਾਇਤ ਿਵੱ ਚ
ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਉਣ ਤ ਰੋਿਕਆ ਸੀ।
ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਿਸੰਧ ਿਵੱ ਚ ਜੈਦਰਥ ਸੰਧੂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਦੁਰਜੋਧਨ ਨੇ
ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੁਸ਼ਾਲਾ ਦਾ ਿਵਆਹ ਜੈਦਰਥ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਸੰਧੂ ਜੱਟਾਂ
ਆਪਣਾ ਿਮੱਤਰ ਬਣਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਨੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਿਹੱਸਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਕਰਨਲ ਜੇਮਜ਼ ਟਾਡ ਨੇ ਵੀ ਸੰਧੂ ਬੰਸ 36 ਰਾਜ
ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵੱਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਸੰਧ,ੂ ਿਸੰਧੂ ਤੇ ਿਸੰਧੜ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਉਚਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਦੁਰੜੇ ੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ
ਜਾਕੇ ਫਰਕ ਪੈ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਚਮਾਰਾਂ ਤੇ ਤਖਾਣਾਂ ਆਿਦ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੰਧੂ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਕ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਗਰੀਬ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਨੇ
ਦਿਲਤ ਤੇ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼ੇਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ ਲਏ,
ਉਹ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੋਤ ਨਹ ਬਦਲੇ ਪਰ
ਜਾਤੀ ਬਦਲ ਗਈ। ਕਈ ਥਾ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਦੇ ਦਾਸਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ
ਵਾਲਾ ਗੋਤ ਰੱਖ ਿਲਆ। ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਹੱਬਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕਾਂ
ਵਾਲੇ ਹੀ ਗੋਤ ਰੱਖ ਲਏ ਸਨ। ਛੋਟੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਸੰਧਆ ੂ ਂ ਸੰਧੂ ਜੱਟ 'ਹੋਕਾ
ਸੰਧ'ੂ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਧੂ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੇ ਜਨਮ ਤ
ਮਗਰ ਰਲੇ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਲਪਤ ਤੇ ਿਮਿਥਹਾਸਕ
ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਪਚਿਲਤ ਹਨ।

ਸੰਧੂ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਿਸੱਖ, ਿਹੰਦੂ ਆਿਦ ਧਰਮਾਂ ਿਵੱ ਚ ਆਮ ਿਮਲਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਿਸੱਖ ਹੀ ਹਨ। ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਿਸਧਾਂਤਾਂ ਤ
ਪਭਾਿਵਤ ਹੋਕੇ ਿਸੰਧ ਦੇ ਸੰਧੂ ਜੱਟ ਬੋਧੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ
ਹਮਿਲਆਂ ਮਗਰ ਇਹ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਛੱਡ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਿਸੱਖ ਤੇ ਿਹੰਦੂ ਬਣ ਗਏ
ਸਨ। ਸੰਧੂ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਤੇ ਪਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਗੋਤ ਹੈ। 1881 ਈਸਵ ਦੀ
ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਧੂ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ 135732
ਸੀ। ਸਰ ਲੈਵਲ ਗਰੀਫਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਪੰਜਾਬ ਚੀਫ਼ਸ' ਿਵੱ ਚ ਸੰਧੂ
ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਕਾਫ਼ੀ ਿਦੱ ਤਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਸੰਧੂ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਆਬਾਦ ਸਨ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਘੱਟ ਸਨ। ਸੰਧੂ ਜੱਟ ਹੋਰ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸ਼ਾਹੀ
ਠਾਠ ਨਾਲ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਮਰਾਣੇ ਦੇ ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਸੰਧੂ ਜ਼ਰੂਰ ਪਹੁਚ ੰ ਦੇ ਹਨ।
ਿਸੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਰਾਂ ਿਮਸਲਾਂ ਿਵੱ ਚ ਚਾਰ ਿਮਸਲਾਂ ਸੰਧੂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀਆਂ ਸਨ।
ਸੰਧੂ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ।
ਸੰਧੂ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਸੰਧੂ ਚੁਸਤ ਤੇ ਘੁੰਮਡੀ ਵੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਇਹ
ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਿਦਮਾਗ਼ ਵਾਲੇ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚੌ
ਚਰਨ ਿਸੱਘ ਦਾ ਗੋਤ ਸੰਧੂ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਜਾਟ ਸੀ।

************************************************
**********
ਿਸੱਧੂ + ਬਰਾੜ

ਿਸੱਧੂ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਯਾਦਵ ਬੰਸੀ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ ਿਵੱ ਚ
ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਮਥਰਾ ਤ ਲੈ ਕੇ ਗੱਜ਼ਨੀ ਤੱਕ ਸੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ ਮਗਰ
ਬਖਾਰੇ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗੱਜ਼ਨੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਭੱਟੀਆਂ ਤ ਿਜੱਤ
ਲਏ। ਭੱਟੀ, ਭੱਟਨੇ ਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਇੱਕ ਭੱਟੀ ਸਰਦਾਰ
ਦੇਵਰਾਜ ਨੇ ਦੇਵਗੜ ਵਸਾਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵੱ ਚ ਜੈਸਲ ਇੱਕ ਪਰਤਾਪੀ
ਰਾਜਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਜੈਸਲਮੇਰ ਸ਼ਿਹਰ ਵਸਾ ਿਲਆ। ਉਸ ਦਾ ਬੇਟਾ ਹੇਮ
ਰਾਉ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਿਹਸਾਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ 1180
ਈ. 'ਚ ਆ ਿਗਆ।

ਜਦ ਸ਼ਹਾਬੁਦੀਨ ਗੌਰੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਹੇਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭੱਟੀ

ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਰਲਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵੱਧ ਤ ਵੱਧ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਲਈ ਗੌਰੀ
ਨੇ ਹੇਮ ਿਸਰਸੇ, ਿਹਸਾਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦਾ ਇਲਾਿਕਆਂ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਬਣਾ
ਿਦੱਤਾ। ਹੇਮ ਨੇ ਿਹਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਿਕਲਾ ਉਸਾਿਰਆ। ਹੇਮ ਦੀ ਮੌਤ 1214
ਈਸਵ ਿਵੱਚ ਹੋਈ। ਇਸਨੇ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਇਲਾਕੇ ਤ ਪੰਵਾਰਾਂ
ਲੁਿਧਆਣੇ ਵੱਲ ਕੱਿਢਆ। ਹੇਮ ਦੇ ਪੁਤ ੱ ਰ ਜਧਰ ਦੇ 21 ਪੋਤੇ ਸਨ। ਿਜਨਾਂ ਦੇ
ਨਾਮ ਤੇ ਅੱਡ ਅੱਡ ਨਵ 21 ਗੋਤ ਹੋਰ ਚੱਲ ਪਏ। ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪੋਤੇ ਮੰਗਲ
ਰਾਉ ਨੇ ਿਦੱਲੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਿਵਰੁਧ ੱ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ।
ਮੰਗਲ ਰਾਉ ਦੇ ਪੁਤ ੱ ਰ ਅਨੰ ਦ ਰਾਉ ਦੇ ਬੇਟੇ ਖੀਵਾ ਰਾਉ ਦੀ ਰਾਜਪੂਤ ਪਤਨੀ
ਤ ਕੋਈ ਪੁਤੱ ਰ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਖੀਵਾ ਰਾਉ ਨੇ ਸਰਾਉ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ
ਿਵਆਹ ਕਰ ਿਲਆ। ਭੱਟੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਉਸ ਖੀਵਾ ਖੋਟਾ ਕਿਹਕੇ ਿਤਆਗ
ਿਦੱਤਾ। ਖੀਵਾ ਰਾਉ ਦੇ ਘਰ ਿਸੱਧੂ ਰਾਉ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ
ਤਕਰੀਬਨ 1250 ਈਸਵ ਦੇ ਲਗਭਗ ਵਾਪਰੀ। ਿਸੱਧੂ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰਸ ਜੱਟ
ਬਰਾਦਰੀ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਈ। ਿਸੱਧੂ ਦੇ ਨਾਂਵ ਦੇ ਛੇ ਪੁਤ ੱ ਰ ਹੋਏ। ਬੇਟੇ ਦਾਹੜ ਦੀ
ਉਲਾਦ ਕਥਲ, ਝੁਬ ੰ ੇ ਆਿਦ ਵਾਲੇ ਭਾਈਕੇ ਹਨ। ਧਰ ਦੀ ਉਲਾਦ ਪੀਰੇ ਕੋਟੀਏ
ਹਨ। ਰੂਪ ਦੀ ਉਲਾਦ ਰੋਸੇ ਿਸੱਧੂ ਿਪੰਡ ਟਿਹਣਾ, ਿਜ਼ਲਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਿਵੱਚ ਹੈ।
ਸੁਰੋ ਦੀ ਉਲਾਦ ਮਿਹਰਮੀਏ ਿਸੱਧੂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਜੈਦਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਸੀ। ਮਾਣੋ
ਦੀ ਬੰਸ ਮਲਕਾਣੇ ਤੇ ਨੌ ਰੰਗ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਹੈ। ਭੂਰੇ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਰੀਕੇ
ਤੇ ਬਰਾੜ ਿਸੱਧੂ ਹਨ। ਭੂਰੇ ਦੇ ਭੁਤੱ ਰ ਿਤਲਕ ਰਾਉ ਨੇ ਸੰਤ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਨ
ਿਵਆਹ ਨਹ ਕਰਾਇਆ। ਇਸ ਨੂੰ ੂ ਭੱਟੀਆਂ ਨੇ ਬਿਠੰਡੇ ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ
ਿਵਚਕਾਰ ਅਬਲੂ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ ਕਤਲ ਕਰ ਿਦੱਤਾ। ਸਾਰੇ ਿਸੱਧੂ ਇਸ ਮਹਾਪੁਰਸ਼
ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱਚ ਅਬਲੂ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ
ਬਣਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਇਸ ਿਤਲਕ ਰਾਉ ਦੀ ਥਾਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਿਮੱਟੀ ਕੱਢਣ
ਹਰ ਸਾਲ ਆ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਿਤਲਕ ਰਾਉ ਅਸਥਾਨ ਤ ਿਮੱਟੀ ਲੈ ਕੇ
ਮਰਾਝ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਿਤਲਕ ਰਾਉ ਦੀ ਥਾਂ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਿਜਥੇ
ਬਾਹੀਏ ਦੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਿਮੱਟੀ ਕੱਢਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਿਜਹਾ ਥਾਂ
ਹੋਰ ਰਾਇਕੇ ਿਜ਼ਲਾ ਬਿਠੰਡਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ।

ਭੂਰੇ ਦੇ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਸੀਤਾ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਰੀ ਰਾਉ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਹਰੀਕੇ
ਿਸੱਧਆੂ ਂ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦਾ ਮੋਢੀ ਹੈ। ਕਾ ਕੇ, ਅਟਾਰੀ, ਹਰੀਕੇ ਤੇ ਤਫਣ ਕੇ ਆਿਦ
ਇਸ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਬਰਾੜ ਬੰਸੀ ਨਹ ਹਨ।

ਸੀਤਾ ਰਾਉ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁਤ

ੱ ਰ ਜਰਥ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਬਰਾੜ ਪਿਸੱਧ ਹੋਇਆ ਜੋ
ਬਰਾੜ ਬੰਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਿਸੱਧਆ ੂ ਂ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਮੂੰਹੀਆਂ; ਬਰਾੜ,
ਹਰੀਕੇ, ਭਾਈਕੇ, ਪੀਰੇ ਕੋਟੀਏ, ਰੋਸੇ, ਜੈਦ ਤੇ ਮਾਣੋ ਕੇ ਹਨ। ਿਸੱਧੂ ਦੇ ਇੱਕ
ਪੁਤ
ੱ ਰ ਦੀ ਬੰਸ ਦਿਲਤਾਂ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ ਰਲ
ਗਈ। ਿਸੱਧੂ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼ੇਣੀਆਂ ਨਾਈਆਂ ਆਿਦ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਿਚਤ ਜਾਤੀਆਂ
ਮਜ਼ਬੀ ਿਸੱਖਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹਨ। ਿਸੱਧੂ ਤ ਦਸਵ ਪੀੜੀ ਤੇ ਬਰਾੜ ਹੋਇਆ। ਇਹ
ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਧਾੜਵੀ ਤੇ ਸੂਰਬੀਰ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਭੱਟੀਆਂ ਹਰਾਕੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਹ ਿਦੱ ਲੀ ਸਰਕਾਰ ਤ ਵੀ ਬਾਗ਼ੀ ਹੋ
ਿਗਆ। ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਰੇਤਲੇ ਇਲਾਕੇ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਿਵੱਚ ਰਿਹਣ ਲੱਗ ਿਪਆ।
ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਿਵੱਚ ਹੀ 1415 ਈਸਵ ਦੇ ਲਗਭਗ ਬਰਾੜ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ।
ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਨੇ ਤੈਮੂਰ ਟੋਹਾਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਲੁੱਟ
ਿਲਆ ਸੀ। ਬਰਾੜ ਲੁਟਮਾਰ ਕਰਕੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਝਾੜਾਂ ਿਵੱ ਚ ਸਮੇਤ
ਪਵਾਰ ਲੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਿਵੱਚ ਆਕੇ ਕੁੱਲ ਝਾੜ, ਕਰੀਰ
ਵਢਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱ ਤ।ੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਥੱਲੇ ਭੋਿਰਆਂ ਿਵਚ ਬਰਾੜ ਸਮੇਤ ਪਵਾਰ
ਿਨਕਲਦੇ ਸਨ। ਉਥ ਹੀ ਇਹ ਕਹਾਵਤ ਪਚਿਲਤ ਹੋਈ ਸੀ, ਿਕ ''ਇੱਕ ਝਾੜ
ਵਿਢਆ, ਸੌ ਿਸੱਧੂ ਕਿਢਆ।''

ਤੈਮਰ
ੂ ਨੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਮਰਵਾ ਿਦੱਤੇ ਸਨ। ਬਰਾੜ
ਦੇ ਵੀ ਛੇ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਸਨ ਿਜਨਾਂ ਿਵਚ ਦੁੱਲ ਤੇ ਪੌੜ ਹੀ ਪਿਸੱਧ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਰਾੜ ਦੇ
ਿਤੰਨ ਭਰਾ ਹੋਰ ਸਨ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਬੰਸ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਰਾੜ ਬੰਸ ਹੀ
ਿਲਖਦੀ ਹੈ। ਹਰੀਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਰਾੜ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਹਰੀਕੇ ਬਰਾੜ
ਨਹ ਹਨ। ਇਹ ਹਰੀ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰਸ ਹਨ। ਦੁੱਲ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵੱਚ ਫਰੀਦਕੋਟੀਏ
ਤੇ ਸੰਘਕੇ ਹਨ। ਪੌੜ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਫੂਲਕੇ, ਮਿਹਰਾਜਕੇ, ਘੁਰਾਜਕੇ ਆਿਦ
ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਬਾਹੀਏ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ।

ਦੁੱਲ ਦੀ ਬੰਸ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧੀ ਹੈ। ਦੁੱਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁਤ

ੱ ਰ ਰਤਨ ਪਾਲ, ਲਖਨ
ਪਾਲ, ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਤੇ ਸਿਹਸ ਪਾਲ ਸਨ।
ਰਤਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ ਅਬਲੂ, ਦਾਨ ਿਸੰਘ ਵਾਲਾ, ਕੋਟਲੀ ਿਕਲੀ,
ਮਿਹਮਾਸਰਜਾ ਤੇ ਕੁੰਡਲ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੀ ਹੈ। ਲਖਨ ਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ
ਿਦਉਣ ਕੇ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਹਨ ਪਾਲ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਨਾਗੇਦੀ ਸਰਾਂ ਤੇ ਿਫਡੇ
ਆਿਦ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਮੱਤਾ, ਦੋਦਾ, ਕੌਣੀ, ਭਾਗਸਰ
ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਝੁਟ
ੰ ੀ ਪੱਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੰਘਰ
ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਭਲਣ ਸਮੇਤ 14 ਪੁਤ ੱ ਰ ਸਨ।

ਸੰਘਰ ਬਾਬਰ ਦੇ ਸਮ 1526 ਈਸਵ ਿਵੱਚ ਹੋਇਆ। ਬਾਬਰ ਦੀ ਬਹੁਤ

ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਸੰਘਰ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਇਸ ਲੜਾਈ 'ਚ ਹੋਈ। ਅਕਬਰ
ਬਰਾੜਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਅਿਹਸਾਨਮੰਦ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਭਲਣ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ
ਚੌਧਰੀ ਬਣਾ ਿਦੱਤਾ। ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਭਲਣ ਤੇ ਮਨਸੂਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਦੇ
ਕਾਰਨ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਏ ਜਦ ਮਨਸੂਰ ਅਕਬਰ ਵੱਲ
ਿਸਰੋਪਾ ਿਮਿਲਆ ਤਾਂ ਮਨਸੂਰ ਿਸਰ ਤੇ ਚੀਰਾ ਬਣਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਭਲਣ ਨੇ
ਆਪਣੇ ਿਸਰੋਪੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਹੀ ਮਨਸੂਰ ਦਾ ਅੱਧਾ ਚੀਰਾ
ਪਾੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਿਸਰ ਤੇ ਬੰਨ ਿਲਆ। ਇਸ ਤੇ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹੁਤ
ਹੱਿਸਆ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਚੌਧਰ ਦੇ ਿਪੰਡ ਬਰਾਬਰ ਵੰਡ ਿਦੱ ਤ।ੇ ਇਸ ਮੌਕੇ
ਦਰਬਾਰੀ ਿਮਰਾਸੀ ਨੇ ਆਿਖਆ, ''ਭਲਣ ਚੀਰਾ ਪਾਿੜਆਂ, ਅਕਬਰ ਦੇ
ਦਰਬਾਰ'' ਪੰਜ ਗਰਾਹੀ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਭਲਣ ਪਾਸ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ
1643 ਈਸਵ ਿਵੱਚ ਹੋਈ।

************************************************
*****************************

ਦੁਸਾਂਝ

ਇਹ ਸਰੋਹਾ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਸਰੋਈ ਨਗਰ ਇਨਾਂ ਨੇ

ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਪਿਹਲਾਂ
ਇਹ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ।

ਸ਼ਾਹ ਸਰੋਆ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁਤ ੱ ਰ ਸੰਘੇ, ਮਲੀ, ਿਢੱਲ, ਢ ਡਸੇ ਤੇ ਦੁਸਾਂਝ ਸਨ। ਮੋਗੇ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਦੁਸਾਂਝ ਿਪੰਡ ਦੁਸਾਂਝ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਦੁਸਾਂਝ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਹੁਣ ਵੀ ਦੁਸਾਂਝ ਜੱਟ ਸੰਘੇ, ਮਲੀ ਢ ਡਸੇ ਤੇ
ਿਢੱਲ ਜੱਟਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ
ਬਹੁਤੇ ਦੁਸਾਂਝ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਦੁਆਬੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਲੰਧਰ ਿਜ਼ਲਣੇ ਦੇ ਬੰਗਾ
ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਦੁਸਾਂਝ ਕਲਾਂ ਿਪੰਡ ਦੁਸਾਂਝ ਗੋਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਾ ਿਪੰਡ ਹੈ।
ਨਵਾਂ ਸ਼ਿਹਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਦੁਸਾਂਝ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਸਰਦਾਰ
ਅਮਰ ਿਸੰਘ ਦੁਸਾਂਝ ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਇੱਕ ਘਾ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਸੀ। ਪਿਸੱਧ
ਹਾਕੀ ਿਖਡਾਰੀ ਬਲਵੀਰ ਿਸੰਘ ਦੁਸਾਂਝ ਜੱਟ ਸੀ।

ਦੁਸਾਂਝ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ
ਿਵੱ ਚ ਦੁਸਾਂਝ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ
ਦੁਸਾਂਝ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਿਵਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਮਲੀ, ਸੰਘੇ ਤੇ
ਦੁਸਾਂਝ ਆਿਦ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਗੋਤ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੁਸਾਂਝ ਜੱਟਾਂ ਦੀ
ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਿਵਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ
ਦੁਸਾਂਝ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਿਮਹਨਤ, ਿਸਆਣਪ ਤੇ ਯੋਗਤਾ ਰਾਹ ਬਹੁਤ ਨਤੀ
ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਲ ਦੁਸਾਂਝ ਿਬਿਟਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਵਾਲੇ
ਪਿਹਲੇ ਭਾਰਤੀ ਤੇ ਪਿਹਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਨ। ਿਢੱਲ, ਮਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਿਘਆਂ ਵਾਂਗ
ਦੁਸਾਂਝ ਵੀ ਪਾਚੀਨ ਜੱਟਰਾਜ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਕੁਝ
ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱਕੇ ਵੀ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ।

************************************************
*******
ਚਿਹਲ

ਕੁਝ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚਿਹਲ, ਅਜਮੇਰ ਤੇ ਿਹਸਾਰ ਦੇ ਗੜ ਦਰੇੜੇ

ਵਾਲੇ ਚੌਹਾਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਾਰਵ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ
ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਚਾਹਲ ਰਾਜੇ ਚਾਹੋ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੀ।
ਿਮਸਟਰ ਫਾਗਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਬੀਕਾਨੇ ਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੂਲ ਵਸਨੀਕ ਬਾਗੜੀ
ਹਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਤੰਵਰ ਬੰਸ ਦੇ ਰਾਜਾ ਿਰੱਖ ਦੀ ਬੰਸ
ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਦੱਖਣ ਤ ਆਕੇ ਕਿਹਲੂਰ ਿਵਖੇ ਵਸ ਗਏ। ਿਰੱਖ ਪੁਤ ੱ ਰ ਨੇ
ਇੱਕ ਪਰੀ ਵਰਗੀ ਜੱਟੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਿਲਆ ਅਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਮੱਤੀ ਿਵਖੇ ਵਸਕੇ ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਬਿਣਆ। ਿਕਸੇ ਸਮ ਚਿਹਲਾਂ
ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਹੁਦ ੰ ੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਬੇ-ਔਲਾਦ ਵੀ ਨਹ
ਰਿਹੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਚਿਹਲ ਆਪਣੀ ਕੁੜੀ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ ਚੰਗੇ ਅਮੀਰ ਘਰਾਂ ਿਵੱ ਚ
ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਅਖੌਤੀਆਂ ਤੇ ਕਲਪਤ ਗੱਲਾਂ ਖਤਮ ਹੋ
ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਚਾਹਲ ਸ਼ੀ ਰਾਮ ਚੰਦ ਦੇ ਪੁਤ

ੱ ਰ ਕਸ਼ੂ ਦੀ
ਬੰਸ ਿਵਚ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਰਜਬੰਸੀ ਹਨ। ਐਚ• ਰੋਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ
ਪੁਸਤਕ ਿਵੱਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਸੂਰਜਬੰਸੀ ਰਾਜਾ ਅਗਰਸੈਨ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁਤ ੱ ਰ
ਸਨ। ਿਜਨਾਂ ਦੀ ਔਲਾਦ ਛੀਨੇ , ਚੀਮੇ, ਸ਼ਾਹੀ ਤੇ ਚਿਹਲ ਜੱਟ ਹਨ। ਸੋਹੀ ਤੇ
ਲੱਖੀ ਆਿਦ ਛੋਟੇ ਗੋਤ ਵੀ ਚਿਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਚੀਮੇ ਵੀ
ਚੌਹਾਨ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਸੰਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰਘ ਚਿਹਲਾਂ ਚੌਹਾਨਾਂ ਦੀ ਕੌਲੀ
ਸ਼ਾਖਾ ਿਵਚ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਠੀਕ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ
'ਮਾਲਵਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਚੌਹਾਨ ਬੰਸ ਦੇ ਘੱਗ ਦੀ ਛੇਵ
ਪੀੜੀ ਿਵੱਚ ਚਾਹਲ ਹੋਇਆ ਉਸ ਦੇ ਲਾ ਤੇ ਚਾਹਲ ਗੋਤ ਪਿਸੱਧ ਹੋਇਆ।
ਉਸ ਦੀ ਚੌਥੀ ਪੀੜੀ ਿਵੱ ਚ ਵੈਰਸੀ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਿਵਆਹ ਸਨ। ਇੱਕ
ਦਾ ਪੁਤੱ ਰ ਰਲਾ ਸੀ ਿਜਸ ਨੇ ਰੱਲਾ ਵਸਾਇਆ। ਿਜਸ ਤ ਚਿਹਲਾਂ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ
ਬੱਝ।ੇ ਰੱਲੇ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਜੁਗਰਾਤ ਨੇ ਮਾਰਕੇ ਆਪਣੇ ਿਪਤਾ ਦਾ ਵੈਰ
ਿਲਆ। ਨਵਾਂ ਿਪੰਡ ਜੋਗਾ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਉਤੇ ਵਸਾਇਆ। ਧੂਰੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਧਨੌ ਰੀ ਕਲਾਂ ਚਿਹਲਾਂ ਦਾ ਿਪੰਡ ਵੀ ਜੋਗੇ ਿਵਚ ਹੀ ਬੱਿਝਆ ਹੈ। ਿਕਸੇ
ਸਮ ਪੰਜ ਪਾਂਡੋ ਸਮੇਤ ਦਰੋਪਤੀ ਜੋਗੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਚਾਹਲ
ਜੋਗੀਆਂ ਦਾ ਚੇਲਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਜੋਗੀਆਂ ਿਸੱਧਾਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ
ਸੀ। ਜੋਗੀ ਲੋਕ ਵੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਿਵਚ ਇੱਕ ਿਸੱਧ
'ਜੋਗੀਪੀਰ' ਹੋਇਆ ਹੈ ਿਜਸ ਸਭ ਚਿਹਲ ਮਨਦੇ ਹਨ। ਿਜਥੇ ਭੀ ਚਾਹਲਾਂ
ਦਾ ਕੋਈ ਿਪੰਡ ਹੈ, ਉਥੇ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਦੀ ਮਾੜੀ ਵੀ ਹੈ।

ਸ਼ੇਖੂਪਰ
ੁ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਚਿਹਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਿਪੰਡ ਮਾੜੀ ਹੈ ਿਜਥੇ ਜੋਗੀ
ਪੀਰ ਦੀ ਮਾੜੀ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਿਕਲੀ ਚਿਹਲਾਂ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਜਠੇਰੇ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱਚ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ ਚਿਹਲ
ਿਪੰਡ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਚਿਹਲ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਚਿਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹੀ
ਹਨ। ਇਨਾਂ ਸਾਰੇ ਚਿਹਲਾਂ ਦਾ ਮੁੱਢ ਮਾਨਸਾ ਦਾ ਖੇਤਰ ਜੋਗਾਰੱਲਾ ਹੀ ਹੈ।
ਮਾਨਸਾ ਿਵੱਚ ਚਿਹਲਾਂ ਦੇ ਿਵੱ ਚ ਦਿਲਉ, ਔਲਖ ਤੇ ਸੇਖ ਗਡੇ ਚਿਹਲ ਦੇ ਸਮ
ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਆਏ। ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ ਤੇ ਦੰਦੀਵਾਲ ਚੌਹਾਨ
ਬਾਰਵ ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਆਏ ਸਨ। ਮਾਨ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਆਏ ਸਨ। ਨੌ ਵ
ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗਬਹਾਦਰ ਜੀ ਜਦ 1665 ਈਸਵ ਿਵੱ ਚ ਭੀਖੀ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਆਏ ਉਸ ਸਮ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਗਡੇ ਤੇ ਦੇਸੂ ਚਿਹਲ ਦੀ
ਚੌਧਰ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਲਤਾਨੀਆਂ ਪਿਰਵਾਰ ਸੀ। ਚਿਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ
ਲੋਕ ਸੁਖੀ ਸਰਵਰ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗਬਹਾਦਰ ਦੀ ਫੇਰੀ
ਸਮ ਹੀ ਗਡੇ ਸਮੇਤ ਚਿਹਲਾਂ ਨੇ ਿਸੱਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਕੁਝ ਚਿਹਲ ਕੱਚੇ ਿਸੱਖ
ਸਨ, ਉਹ ਸੱਖੀ ਸਰਵਰ ਵੀ ਮਨਦੇ ਸਨ।

ਦੇਸੂ ਚਿਹਲ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਗਡਾ ਚਿਹਲ ਬਹੁਤ ਸੂਰਬੀਰ ਤੇ ਪਿਸੱਧ ਸੀ।
ਇਸ ਦੀਆਂ ਰਾਜੇ ਹੋਡੀ ਤੇ ਹੋਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨਾਲ ਕਈ ਟੱਕਰਾਂ
ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਦਿਲਉ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਿਮੱਤਰ ਗਡੇ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ
ਟੱਕਰਾਂ ਲਈਆਂ। 1736 ਈਸਵ ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਲਾ ਿਸੰਘ ਨੇ ਗਡੇ
ਚਿਹਲ ਤ ਭੀਖੀ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਿਜੱਤ ਕੇ ਆਪਣੀ ਿਰਆਸਤ ਪਿਟਆਲਾ ਿਵੱ ਚ
ਰਲਾ ਿਲਆ। ਿਕਸੇ ਕਾਰਨ ਗਡੇ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਨੇ ਹੀ ਮਾਰ
ਿਦੱਤਾ ਸੀ। ਚਿਹਲਾਂ ਦੀ ਚੌਧਰ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਕੁਝ ਚਿਹਲ
ਸੰਗਰੂਰ, ਮੋਗਾ, ਲੁਿਧਆਣਾ, ਦੁਆਬਾ ਤੇ ਮਾਝੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ
ਚਲੇ ਗਏ। ਮਾਝੇ ਤ ਅੱਗੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਭੁਲ ੱ ਰ,
ਚਾਹਲ ਅਤੇ ਕਾਹਲ ਜੱਟ ਮਾਲਵਾ, ਧਾਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਆਪਣਾ ਮੁੱਢਲਾ, ਘਰ
ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਅਿਮਤਸਰ ਦੇ ਚਿਹਲਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚਿਹਲ ਸੂਰਜ ਬੰਸੀ ਰਾਜਾ
ਖਾਂਗ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਪਿਹਲਾਂ ਪਿਹਲ ਉਹ ਿਦੱ ਲੀ ਪਾਸ ਕੋਟ ਗਡਾਨਾ
ਵਸੇ ਅਤੇ ਿਫਰ ਪੱਖੀ ਚਿਹਲਾਂ ਅੰਬਾਲੇ ਵੱਲ ਆਏ। ਿਫਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮਾਲਵੇ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਜੋਗਾ ਰਲਾ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁਚੰ ਗਏ ਸਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚਿਹਲ ਗੋਤੀ
ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਪੰਡ ਚਿਹਲ ਤਿਹਸੀਲ ਤਰਨਤਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਧੰਨ ਬਾਬਾ
ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਦਾ ਅਕਤੂਬਰ ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਨ ਸਾਲਾਨਾ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮਾਝੇ
ਿਵੱ ਚ ਜ਼ਫਰਵਾਲ ਵੀ ਚਿਹਲਾਂ ਦਾ ਉਘਾ ਿਪੰਡ ਹੈ।

ਬਾਬਾ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਦਾ ਜਨਮ ਿਦਹਾੜਾ ਨੂਰਪੁਰ ਬੇਦੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਿਪੰਡ

ਬਾਹਮਣ ਮਾਜਰਾ ਿਵੱਚ 12 ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਲਗਭਗ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਭ
ਚਿਹਲ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਜ਼ਰੂਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਤੇ ਚਿਹਲ ਖੇਰਾ
ਭੂਮੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਾਲੇ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਬੰਸ
ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਬਾਲਾ ਚੌਹਾਨ ਿਕਸੇ ਜੱਟੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾਕੇ ਜੱਟ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱਚ ਰਲ ਿਗਆ ਸੀ। ਜ ਦ ਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਚਿਹਲ ਗੁਗੇ ਚੌਹਾਨ
ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਚਿਹਲ ਜੋਗੀ ਪੀਰ
ਜ਼ਰੂਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਖੇੜੀ ਚਿਹਲਾਂ, ਿਖਆਲੀ,
ਘਨੌ ਰੀ ਕਲਾਂ, ਲਾਡ ਬਨਜਾਰਾ, ਕਰਮਗੜ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ
ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਫਿਤਹਗੜ ਦੇ ਆਮਲੋਹ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲਾਂ
ਿਪੰਡ ਵੀ ਚਿਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਹੈ। ਬੰਸ ਿਵਚ ਮਨਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਬਲੰਦ ਜੋਗੀ
ਪੀਰ ਜਠੇਰੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੂਜਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਚਿਹਲ ਹੀ ਜੋਗੀ ਪੀਰ
ਆਪਣਾ ਜਠੇਰਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ
ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਅੱਸੂ ਮਹੀਨੇ ਿਵੱ ਚ ਚੌਥੇ ਨੌ ਰਾਤੇ
ਜੋਗੇ ਰਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।
 ਚਿਹਲ ਬੰਸ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਧ ਤ ਵੱਧ ਇਸ ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਹੁਣ
ਚਿਹਲ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱਕ ਚਿਹਲ ਿਪੰਡ ਲੁਿਧਆਣੇ
ਿਜਲਾ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਰਜ਼ੂਲ ਿਪੰਡ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਚਿਹਲ ਹਨ।
ਚਿਹਲ ਕਲਾਂ ਤੇ ਚਿਹਲ ਖੁਰਦ ਿਪੰਡ ਿਜਲਾ ਨਵਾਂ ਸ਼ਿਹਰ ਿਵੱਚ ਚਿਹਲ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹੀ ਹਨ। ਕਪੂਰਥਲਾ ਿਵੱਚ ਕਸੋ ਚਿਹਲ, ਮਾਧੋਪਰ ੁ , ਜੰਬੋਵਾਲ,
ਭਨਲੰਗ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪਡਾਂ ਿਵੱਚ ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਗ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਚਿਹਲ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਸ਼ੇਖੂਪਰ ੁ ਾ ਤੇ ਿਮਟਗੁੰਮਰੀ ਤੱਕ ਵੀ
ਚਿਹਲ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਿਮਟਗੁੰਮਰੀ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ
ਹਨ। ਕਈ ਗਰੀਬ ਜੱਟ ਦਿਲਤ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾਕੇ ਦਿਲਤ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਦਿਲਤਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ
ਗੋਤ ਸਾਂਝੇ ਹਨ।

ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਗੋਤਾਂ ਿਵਚ ਹੈ। 1881 ਈਸਵ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ
ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 63,156
ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਚਿਹਲ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਕੇ
ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਚਿਹਲ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਹਨ। ਚਿਹਲ
ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਮਨਮਤੇ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਿਕਸੇ ਦੇ ਮਗਰ ਘੱਟ ਲੱਗਦੇ
ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਸਾਰੇ ਚਿਹਲ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲੇ
ਹੋਏ ਚਿਹਲ ਵੀ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਿਬਆਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਿਪੰਡ ਸ਼ੇਰੋ ਖਾਨਪੁਰ
ਦੀ ਪਿਵੱ ਤਰ ਝੰਗੀ ਿਜਹੜੀ ਬਾਬਾ ਜੋਗੀ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਪਿਸੱਧ ਹੈ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਸਾਲਾਨਾ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਅੱਧ ਸਤੰਬਰ ਬੜੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ। ਸੀ ਗੁਰੂ ਗੰਰਥ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਅਖੰਠ ਪਾਠ ਦੇ ਭੋਗ ਪੈਣ ਮਗਰ ਨੇ ੜਲੇ ਿਪੰਡਾਂ
ਦੇ ਚਿਹਲ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਡੇਰੇ ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ। ਖੀਰ, ਦੁੱਧ, ਿਮੱਠੀਆਂ
ਰੋਟੀਆਂ, ਗੁੜ ਆਿਦ ਚੜਾਕੇ ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਗੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ
ਗਾਇਕ ਜੋੜੀਆਂ ਤੇ ਪਿਸੱਧ ਿਖਡਾਰੀਆਂ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈਣ ਲਈ ਖਾਨਪੁਰ ਦੀ
ਪਚਾਇਤ ਵੱਲ ਸੱਦਾ ਿਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਮੇਲੇ ਵੀ ਨਵ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲੱਗ ਰਹੇ
ਹਨ। ਚਿਹਲ ਇਰਾਨ ਿਵਚ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਪੰਜਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ।
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਆਉਣ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਰਾਜਸਧਾਨ ਿਵੱਚ ਵਸਦੇ ਸਨ।
ਚਿਹਲ ਮਨਮਤੇ ਤੇ ਸੰਜਮੀ ਜੱਟ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਘਰ ਵੀ ਕੈਸਪੀਅਨ
ਸਾਗਰ ਦਾ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਸੀ। ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ ਿਹੰਦੂ
ਜਾਟ ਹਨ।

************************************************
*

ਅਟਵਾਲ

ਅਟਵਾਲ – ਇਹ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਤ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਵਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਜੱਟ

ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਬੱਟਸਨ ਅਟਵਾਲ ਜੱਟਾਂ ਸੂਰਜਬੰਸ ਿਵਚ
ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਮਹਾਰਾਜ ਸੀ। ਇਹ ਠਾਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਦੇ
ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਨਾਂ ਪਿਹਲਾਂ ਠ ਵਾਲਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਿਫਰ
ਅਟਵਾਲ ਨਾਮ ਪਰਚਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਲੁਿਧਆਣਾ,
ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਪਿਟਆਲਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵਚ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ
ਵਲ ਿਸਆਲਕੋਟ, ਮੁਲਤਾਨ, ਝੰਗ, ਿਮੰਟਗੁਮਰੀ, ਮੁਜਫਰਗੜ ਤੇ ਬਹਾਵਲਪੁਰ
ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵਚ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।

ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਜਾਕੇ ਬਹੁਤੇ ਅੱਟਵਾਲ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।

ਮਾਝੇ ਦੇ ਅੰਿਮਤਸਰ ਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਵੀ ਅੱਟਵਾਲ ਕਾਫੀ ਿਗਣਤੀ
ਿਵਚ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਚ ਏ ਰੋਜ਼ ਅੱਟਵਾਲਾਂ ਪੰਵਾਰ ਬੰਸੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਨਾਂ ਮੁਲਤਾਨ ਵਲ

ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਆਏ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ
ਜ਼ਰੂਰ ਸਿਹਮਤ ਹਨ ਿਕ ਅਟਵਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵਚ ਠਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਰੱਖਦੇ ਹੁਦ ੰ ੇ
ਸਨ।

ਅਟਵਾਲ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵਚ ਵੀ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਜੱਟ ਿਕਸੇ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀ
ਦੀ ਇਸਤਰੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ ਲਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਉਸੇ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀ ਿਵਚ
ਰਲ ਿਮਲ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਜਾਤੀ ਤਾਂ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਪਰ ਗੋਤ ਨਹ
ਬਦਲਦਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਅੱਟਵਾਲ ਜੱਟ ਵੀ ਹਨ ਤੇ ਮਜ਼ਬੀ ਿਸੱਖ ਵੀ ਹਨ।
ਸਾਰੇ ਹੀ ਿਸੱਖ ਧਰਮ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।

1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਅਟਵਾਲਾਂ ਦੀ

ਿਗਣਤੀ 23,405 ਸੀ।

ਜੱਟਾਂ, ਖੱਤਰੀਆਂ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਤੇ ਦਿਲਤਾਂ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਸਾਂਝਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ

ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮ ਭਾਰਤ ਿਵਚ ਆਏ ਹੋਏ ਆਰੀਆ ਕਬੀਿਲਆਂ
ਦੀ ਬੰਸ ਹੀ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਿਦ ਵਾਸੀ ਆਰੀਆ ਤ ਹਾਰਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਖ
ਵਖ ਪਰਾਂਤਾਂ ਿਵਚ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਆਿਦ ਵਾਸੀ ਕਬੀਲੇ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਘੱਟ ਹਨ। ਅਟਵਾਲ ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਦਿਲਤਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਸਧ ਤੇ ਪਾਚੀਨ
ਗੋਤ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਨੇ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵਚ ਜਾਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਇਹ ਜਗਤ ਪਿਸਧ ਭਾਈਚਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਸੰਜਮੀ ਹਨ।

************************************************
*************

ਔਲਖ
ਔਲ਼ਖ, ਔਲਕ ਤੇ ਔਰੇ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਔਲ਼ਖ ਸੂਰਜ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ।
ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਔਲਕ ਸੀ। ਇਹ ਜੱਗਦੇਉ ਪਵਾਰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਵਡੇਰਾ
ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ
ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਔਲ਼ਖ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਔਲ਼ਖ
ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵਚ ਵੀ ਔਲ਼ਖ
ਨਾਮ ਦੇ ਦੋ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਿਵਚ ਵੀ ਗੁਰਨੇ ਕਲਾਂ ਔਲਖਾਂ ਦਾ ਪਿਸਧ
ਿਪੰਡ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਜਰਗ ਤ ਔਲ਼ਖ ਮਾਝੇ ਵਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਮਾਝੇ
ਿਵਚ ਔਲਖਾਂ ਦੇ 12 ਿਪੰਡ ਹਨ। ਇਸ ਬਾਰਹਾ ਖੇਤਰ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ।
ਤਰਨਤਾਰਨ ਤ 18 ਿਕਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਕਸਬਾ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਇਸਦੇ ਿਤੰਨ
ਿਕਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਿਵਚ ਸਿਥਤ 'ਬਾਰਹਾ' ਕਰਕੇ ਜਾਣ ਜਾਂਦੇ 12 ਿਪੰਡਾਂ ਿਵਚ
ਬਹੁਤੇ ਔਲ਼ਖ ਉਪਜਾਤੀ ਦੇ ਜੱਟ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਅੰਬਾਲਾ, ਰੋਪੜ, ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ
ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਵੀ ਔਲ਼ਖ ਕਾਫੀ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਤਰ ਪਦੇਸ਼ ਿਵਚ
ਵੀ ਔਲਖਾਂ ਦੇ ਕਾਫੀ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਤ ਔਲਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਰਾਵੀ ਤ
ਪੱਛਮ ਵਲ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਔਖ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਹਮਾਯੂੰ ਦੇ ਸਮ ਪੀਰ ਮੁਹਮ ੰ ਦ ਰਾਜਨ
ਦੇ ਪਭਾਵ ਕਾਰਨ ਔਲ਼ਖ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਬੇਸ਼ਕ
ਔਲਖ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤੀ ਨਹੀ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਫੈਲ਼ੈ
ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਸੇਖ ਤੇ ਿਦਉਲ ਜੱਟਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ
ਹਨ। ਇਨਾਂ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਸਾਦੀ ਨਹ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਔਲ਼ਖ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ
ਿਵਚ ਵੀ ਹਨ। ਔਲਖਾਂ ਦਾ ਸਾਂਦਲ ਬਾਰ ਿਵਚ ਕੇਵਲ ਇਕ ਿਪੰਡ ਔਲਖ ਨਾਮ
ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੀ ਰਾਣੀ ਿਜੰਦਾਂ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਿਪੰਡ
ਚਾਹਵੜ ਦੇ ਔਲਖਾਂ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਇਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਔਲਖ ਜੱਟ
ਰਾਜਾ ਲੂਈਲਾਕ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਉਜੈਨੀ ਦਾ ਇਕ ਸਾਂਮਤ ਰਾਜਾ
ਯਸ਼ੋਧਰਮਾਨ ਔਲਖ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਔਲਖਾਂ
ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਦਾ ਇਕ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਔਲਖ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ
ਵੀ ਹਨ। ਇਬਟਸਨ ਨੇ 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀ
ਿਕਤਾਬ ਿਵਚ ਔਲਖ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕੁਲ ਿਗਣਤੀ 23,689 ਿਲਖੀ ਹੈ। ਸਾਬਕਾ
ਚੀਫ ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਸਰਦਾਰ ਅਰਜਨ ਿਸੰਘ ਅੰਿਮਤਸਰ ਦਾ ਔਲਖ ਜੱਟ
ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਯੋਗ ਤੇ ਦਲੇਰ ਅਫਸਰ ਸੀ। ਸਰਦਾਰ ਅਰਜਨ ਿਸੰਘ ਦਾ
ਿਪੰਡ ਨਾਰਲੀ ਹੈ। ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਜ਼ਲੇ ਦੇ ਿਪੰਡਾਂ ਨਾਰਲੀ, ਠੱਠਾ, ਸਰਹਾਲੀ ਵੱਡੀ,
ਕੋਹਾਲਾ, ਕੋਹਾਲੀ, ਵੈਰਵੋਵਾਲ, ਲੋਪਕ
ੋ ੇ, ਸ਼ਹਬਾਜ਼ਪੁਰ ਆਿਦ ਿਵਚ ਔਲਖ ਜੱਟ
ਕਾਫੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਔਲਖ ਗੋਤ ਦਾ ਔਲਖ ਿਪੰਡ ਧਾਰੀਵਾਲ ਖੇਤਰ ਿਜ਼ਲਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵਚ ਵੀ

ਹੈ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਜ਼ੀਰੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਕੋਹਾਲਾ ਿਪੰਡ ਵੀ ਸਾਰਾ ਔਲਖ ਗੋਤ ਦੇ
ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵਚ ਔਲਕਾਂ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਜਰਗ ਦੇ
ਪਾਸ ਦੁਧਾਲ ਵੀ ਔਲਖਾਂ ਦਾ ਪਿਸਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਕੁੱਪ
ਿਪੰਡ ਵੀ ਔਲਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਵੀ ਕੁਝ ਔਲਖ ਵਸਦੇ
ਹਨ। ਮਾਝੇ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਔਲਖ ਗੋਤ ਕਾਫੀ ਪਿਸਧ ਹੈ।

ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਔਲ਼ਖ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ
ਔਲ਼ਖ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਚ ਏ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਗਲੌਸਰੀ ਆਫ
ਟਾਈਬਜ਼ ਡ ਕਾਸਟਸ ਪੰਨਾ-221 ਉਤੇ ਔਲ਼ਖਾਂ, ਿਦਉਲਾਂ, ਦਲੇਵਾਂ,
ਬਿਲੰ ਗਾਂ ਤੇ ਪਾਮਰਾਂ ਜਗਦੇਉ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਔਲਖ ਬੰਸ ਿਵਚ
ਧਿਨਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਿਸਧ ਸੂਰਬੀਰ ਸੀ।

ਿਹਮਾਚਲ ਪਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ ਊਨਾ ਦੇ ਪਿਸਧ ਿਪੰਡ ਸੰਤਖ ੋ ਗੜ ਿਵਚ ਵੀ

ਔਲ਼ਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਉਤਰ ਪਦੇਸ਼ ਿਵਚ ਿਹੰਦੂ ਜੱਟਾਂ ਔਲ਼ਖ
ਜਾਂ ਔਰੇ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਪਟਨ ਦਲੀਪ ਿਸੰਘ ਅਿਹਲਾਵਤ ਆਪਣੀ
ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪੰਨਾ 248 ਉਤੇ ਿਲਖਦਾ ਹੈ ਿਕ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਔਲਖ ਨਰੇਸ਼
ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਯੁਿਧਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਭਾ ਿਵਚ ਆਣਾ ਪਮਾਿਣਤ ਹੁਦ ੰ ਾ ਹੈ। ਅਸਲ
ਿਵਚ ਔਲ਼ਖ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਰਾਚੀਨ ਜੱਟ ਘਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਮਾਰ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ
ਹੀ ਹਨ। ਪੋ ਗਰਚਰਨ ਿਸੰਘ ਔਲਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਘੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਹਨ।
ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਕੁਝ ਔਲਖ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵਚ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਔਲ਼ਖ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਘਾ ਤੇ ਪਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੀ ਸ ਦਾਹੀਆ ਵੀ

ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਜਾਟਸ ਪੰਨਾ 245 ਤੇ ਔਲ਼ਖਾਂ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਦਾ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਾਚੀਨ ਜੱਟ ਕਬੀਲਾ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਰ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ
ਸਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਘਰਾਣਾ ਸੀ। ਅਸਲ ਿਵਚ ਔਲਖ ਰਾਜੇ ਜਗਦੇਉ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਦੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਪਰਮਾਰ ਬੰਸੀ ਹਨ।
************************************************
******************

ਿਗੱਲ :

ਇਹ ਰਘੂਬੰਸੀ ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਖ ਹਨ। ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਕਈ

ਗੋਤ ਰਘੂਬੰਸੀ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ
ਸਨ। ਦਿਰਆ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਿਬਆਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਿਫਰ ਪਹਾੜ ਦੇ ਨਾਲ-
ਨਾਲ ਦੂਰ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੱਕ ਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਆਪਣਾ
ਿਪੱਛਾ ਗੜ ਮਠੀਲਾ ਦੇ ਰਾਜਾ ਿਪਥਵੀਪਤ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਦੱਖਣ ਤ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਹ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ
ਹਨ। ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ।

ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ ਿਵਨੇ ਪਾਲ ਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ ਆ ਕੇ 655 ਈਸਵੀ

ਿਵੱ ਚ ਸਤਲੁਜ ਕੰਢੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦਾ ਿਕਲਾ ਉਸਾਿਰਆ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਆਪਣੀ
ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਕੇ ਿਪਸ਼ੌਰ ਤੱਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਿਵੱਚ ਕਰ ਲਏ।
ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ 1010 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਅਿਧਕਾਰ ਿਰਹਾ। ਿਗੱਲ ਿਹੰਦੂ
ਘੱਟ ਹਨ। ਿਵਕਰਮਾਿਦੱ ਤ ਦੀ 26ਵ ਪੀੜੀ ਤੇ ਵਰਯਾਹ ਹੋਇਆ। ਵਰਯਾਹ
ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹੀ ਿਵਨੇ ਪਾਲ, ਿਵਜੇਪਾਲ, ਸਤਪਾਲ ਤੇ ਗਣਪਾਲ ਆਿਦ ਹੋਏ।
ਿਗੱਲ ਕਸ਼ੱਤਰੀ ਹਨ।

ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਰਘੂਬੰਸੀ ਰਾਜੇ ਿਪਥੀਪਤ ਦੇ ਕੋਈ ਉਲਾਦ

ਨਹ ਸੀ। ਉਸ ਿਕਸੇ ਸਾਧੂ ਨੇ ਛੋਟੀ ਜਾਤ ਦੀ ਇਸਤਰੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ
ਕਰਨ ਲਈ ਆਿਖਆ। ਉਸਨੇ ਭੁਲ ੱ ਰ ਜੱਟੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਿਲਆ। ਉਸ
ਜੱਟੀ ਦੇ ਜੋ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਜੰਗਲ ਿਵੱ ਚ ਸੁੱਟਵਾ
ਿਦੱਤਾ। ਰੱਬ ਦੀ ਕਰਨੀ ਵੇਖੋ, ਉਸ ਜੰਗਲ ਿਵੱ ਚ ਦੂਜੇ ਿਦਨ ਰਾਜਾ ਿਸ਼ਕਾਰ
ਖੇਡਣ ਿਗਆ ਤਾਂ ਰਾਜੇ ਇਹ ਬੱਚਾ ਿਮਲ ਿਗਆ। ਰਾਜੇ ਸਾਰੀ ਸਾਿਜਸ਼
ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਿਗਆ। ਰਾਜਾ ਬੱਚਾ ਘਰ ਲੈ ਆਇਆ। ਜੰਗਲ ਦੀ ਿਗੱਲੀ ਥਾਂ
ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਣ ਕਰਕੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਿਗੱਲ ਰੱਖ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਹ
ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਹੈ।

ਭੀਮ ਿਸੰਘ ਦਾਹੀਆ ਿਗੱਲਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਉਸ
ਦੇ ਿਖਆਲ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਿਸਕੰਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮ ਉਸ ਦੇ
ਨਾਲ ਆਏ। ਿਫਰ ਕਾਬੁਲ, ਕੰਧਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵਸ ਗਏ। ਯੂਨਾਨੀ ਜੋਧੇ
ਹਰਕੁਲੀਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਤ ੱ ਰ ਦਾ ਨਾਮ ਿਗੱਲਾ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ
ਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਯੂਨਾਨ ਆਏ ਹੋਣ ਿਫਰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ
ਆਏ ਹੋਣ।
 ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਿਜਹੇ ਕੱਟੜ, ਜ਼ਾਲਮ ਤੇ ਲੁਟਰ ੇ ੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਤ
ਡਰ ਕੇ 1026-27 ਈਸਵੀ ਦੇ ਸਮ ਵੀ ਕਈ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਰੂਸ ਤੇ ਯੂਰਪ
ਿਵੱ ਚ ਿਜਪਸੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਸਨ। ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ,
ਿਢੱਲ, ਿਗੱਲ ਆਿਦ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਗੋਰੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਹੋਰ
ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ ਿਵਨੈ ਪਾਲ ਦੀ ਨੌ ਵ ਪੀੜੀ 'ਚ ਜੈਪਾਲ ਹੋਇਆ। ਜੈਪਾਲ ਨੇ
ਯਾਦਵ ਬੰਸ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੇਟ ਿਗੱਲ ਪਾਲ
ਹੋਇਆ। ਰਾਜੇ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਰਤਨ ਲਾਲ ਨੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਿਮਲਕੇ
ਿਗੱਲਪਾਲ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ। ਇਹ ਸਾਿਜਸ਼ ਪਕੜੀ ਗਈ ਤੇ
ਰਤਨ ਲਾਲ ਡਰਕੇ ਬਗ਼ਦਾਦ ਭੱਜ ਿਗਆ। ਉਸਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਕੇ ਮੱਕੇ ਦਾ
ਹਜ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਗਰ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹਾਜ਼ੀ ਰਤਨ ਪਿਸੱਧ ਹੋਇਆ।
ਬਗ਼ਦਾਦ ਦੇ ਖ਼ਲੀਫੇ ਤੇ ਲੱਖੀ ਭੱਟੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹਾਜੀ ਰਤਨ ਨੇ ਿਗੱਲ
ਪਾਲ ਤੇ ਉਸਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਮੋਗੇ ਵੱਲ ਭੱਜਾ ਿਦਤਾ। ਆਪ ਵੀ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ।
ਿਗੱਲ ਪਾਲ ਦੇ ਅੱਠ ਪੁਤੱ ਰਾਂ ਤੇ ਿਤੰਨ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਬੰਸ ਬਹੁਤ ਵਿਧਆ ਫੁਿਲਆ।
ਿਗੱਲ ਦੇ ਅੱਠ ਪੁਤ ੱ ਰ: ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲ, ਝਲੀ, ਬੱਧਣ, ਵੈਰਸੀ, ਨਾਗ, ਸਰਪ,
ਲਧਾਈ ਤੇ ਿਸੱਪਰਾ ਸਨ। ਿਤੰਨ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਉਲਾਦ ਝੋਰੜ ਿਗੱਲ ਕਿਹੰਦੇ
ਹਨ। ਿਗੱਲ ਦੇ ਿਤੰਨ ਪੁਤ ੱ ਰਾਂ ਦੀ ਬੰਸ, ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਉਤਰ ਵੱਲ ਫਰੀਦਕੋਟ,
ਬਿਠੰਡਾ, ਮੋਗਾ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵਸੀ। ਵੈਰਸੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ
ਿਪਡ ਘਲ ਕਲਾਂ ਸੀ। ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਹੋਰ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਿਸੰਘਾਂ ਵਾਲਾ, ਬੁਕਣ
ਵਾਲਾ, ਿਫਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ, ਚਿੜਕ, ਫੂਲੇਵਾਲਾ ਤੇ ਰਣੀਆਂ ਆਿਦ ਸਨ। ਬੱਧਣ ਿਗੱਲਾਂ
ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਿਪੰਡ ਬੱਧਦੀ ਸੀ। ਬੱਧਣ ਬੰਸ ਿਵਚ ਚੋਗਾਵਾਂ ਿਪੰਡ ਮੋਗੇ ਦੇ
ਚਾਿਚਆਂ ਨੇ ਜੰਡਵਾਲੇ ਥੇਹ ਪਰ ਨਵਾਂ ਿਪੰਡ ਮੋਗਾ ਬੰਿਨਆ। ਸਾਧੂ ਦੇ ਵਰ
ਕਾਰਨ ਮੋਗੇ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਗੱਲ ਬਤਾਲੀ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲ ਗਏ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ
ਮੋਗਾ ਬਤਾਲੀ ਕਹਾਵਤ ਬਣਾ ਲਈ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਬਾਰੇ ਸਰਾਂ ਦੀ ਮੁਗਲ
ਦਰਬਾਰ ਿਵੱਚ ਚੜਤ ਸੀ।

ਇਸ ਕਾਰਨ ਮੋਗੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਇਨਾਂ 42 ਿਪਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਚੌਧਰ

ਰਹੀ। ਸ਼ੁਰ-ੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱਲਾਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾਂ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ
ਿਫਰ ਆਪਸ ਿਵੱਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਲੜਾਈਆਂ ਖਤਮ ਹੋ
ਗਈਆਂ। ਲੜਾਈ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਨ ਹੀ ਸੀ। ਸੰਘਰ ਕੇ ਬਰਾੜਾਂ ਨੇ ਹੀ ਮੋਗਾ
ਿਗੱਲ ਮਾਿਰਆ ਸੀ। ਮੋਗਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਉਪਾਸ਼ਕ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਦੇ ਸਮ ਹੀ ਬਹੁਤੇ ਿਗੱਲਾਂ ਨੇ ਿਸੱਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ।

ਮਿਹਰਾਜ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਛੇਵ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਿਗੱਲ ਵੀ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲ ਦੀ
ਬਹੁਤੀ ਬੰਸ ਮੋਗੇ ਤ ਉਤਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਜ਼ੀਰਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਈ।
ਿਨਸ਼ਾਨ ਵਾਲੀ ਿਮਸਲ ਦੇ ਮੁਖੀਏ ਸੁਖਾ ਿਸੰਘ ਤੇ ਮੇਹਰ ਿਸੰਘ ਸ਼ੇਰਿਗੱਲ ਸਨ।
ਮਾਝੇ ਦੇ ਮਜੀਠੀਏ ਸਰਦਾਰ ਵੀ ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਕੁਝ ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲ ਜ਼ੀਰੇ
ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਉਠਕੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ
ਸਰਦਾਰ ਦਾਦੂ ਿਗੱਲ ਨੇ ਿਮੱਠੇ ਿਮਹਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੀ ਪੋਤੀ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ
ਅਕਬਰ ਕਰਾਇਆ ਸੀ।

ਿਗੱਲ ਬਹੁਤ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਹੁਦ

ੰ ੇ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ
ਿਸੰਘ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧ ਠੀਕ ਰੱਖੇ। ਮੁਹਮ ੰ ਦ ਗੌਰੀ ਨੇ
ਬਿਠੰਡੇ ਫਿਤਹ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਿਗੱਲਾਂ ਿਸਰਸੇ ਿਹਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਜਾਗੀਰਾਂ
ਿਦੱਤੀਆਂ। ਿਸਰਸੇ ਿਹਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਿਗੱਲ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਜੱਟ
ਿਸੱਖ ਹਨ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਝੋਰੜ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਿਪੰਡ ਹਨ।

ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਜਗਰਾ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ 40 ਿਪੰਡ ਹਨ। 12ਵ

ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਿਵੱਚ ਰਾਜੇ ਿਗੱਲਪਾਲ ਦੇ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਝੱਲੀ ਦੀ ਅਸ਼ ਨੇ ਪਾਇਲ
ਕਦਰ ਬਣਾਕੇ ਚੋਮੇ ਨਾਮੇ ਿਪੰਡ ਵਸਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਚੌਧਰ ਕਾਇਮ
ਕੀਤੀ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਧਮੋਟ, ਗੌਰੀਵਾਲਾ, ਿਗੱਲ ਿਸਹੋੜਾ ਆਿਦ ਿਗੱਲਾਂ
ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮਜੀਠਾ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਰਿਗੱਲ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਦੇ ਪੱਕੇ
ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਇਹ ਭਾਈ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਅਸ਼ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ
ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਜਗਦੇਉ ਕਲਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਗੱਲ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਿਸੱਪਰਾ ਗੋਤ ਦੇ ਿਗੱਲ ਬਹੁਤੇ ਝੰਗ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਕਾਬੁਲ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ।
ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲਾਂ ਦਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਿਪੰਡ ਕੱਕੜ ਿਗੱਲ ਹੀ ਪਿਸੱਧ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲ ਨਾਮ ਦੇ ਿਗੱਲ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਿਗੱਲ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਤ ਹਨ।

ਮੋਦਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਜੱਟ ਨਹ ਹੁਦ ੰ ੇ। ਇਹ ਿਰਸ਼ੀ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸਮ

ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਿਗੱਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।
ਇਹ ਝੰਗ, ਿਮਟਗੁੰਮਰੀ ਤੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਆਿਦ ਿਜਿਲਆਂ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ।
ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਵੀ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਕੁਝ ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਗੁਰੂ
ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਮ 1505 ਈਸਵੀ ਤ ਹੀ ਆਸਾਮ ਿਵੱ ਚ ਵਸ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ
ਸਾਰੇ ਿਸੱਖ ਹਨ।
ਫਰਾਂਸ ਿਵੱਚ ਕਈ ਿਜਪਸੀ ਿਗੱਲਜ਼ ਗੋਤੀ ਹਨ।

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਗਾਡਿਗੱਲ ਬਾਹਮਣ ਵੀ ਿਗੱਲ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਿਗੱਲ

ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜਾ ਪੀਰ ਦੀ ਚੇਤ ਚੌਦਸ ਮੋਗੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜੇਆਣਾ ਮੱਠ ਤੇ ਮੰਨਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲਾ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਖੇਤਰ ਦੇ
ਸਾਰੇ ਿਗੱਲ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਵੰਸ਼ ਹੀ ਹਨ। ਜੋ ਕਨੌ ਜ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰਾਠੌ ਰ
ਦੀ ਿਗਆਰਵ ਪੀੜੀ ਿਵਚ ਸੀ ਸੰਗਰੂਰ ਤੇ ਿਰਆਸਤ ਜ ਦ ਦੇ ਿਗੱਲ ਆਪਣੇ
ਜਠੇਰੇ ਸੂਰਤ ਰਾਮ ਦੀ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬਾਜੇ ਵਾਲੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਬੱਕਰਾ ਤੇ ਗੁੜ ਭਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਚੜਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗੱਲ ਸੱਖੀ ਸਰਵਰ ਦੇ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਉਹ

ਹਲਾਲ ਦਾ ਹੀ ਮੀਟ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਵੇਲੇ ਜੰਡੀ ਵੰਡਣ ਤੇ ਛੱਪੜ ਤ
ਿਮੱਟੀ ਕੱਢਣ ਆਿਦ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ
ਸਾਰੇ ਿਗੱਲ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਿਸੱਖ ਹੁਦੰ ੇ ਹੋਏ ਵੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕੋਈ ਕੋਈ ਘਰ ਸੱਖੀ
ਸਰਵਰ ਮੀ ਮਨਦਾ ਹੈ। ਝਟਕੇ ਵਾਲਾ ਮੀਟ ਨਹ ਖਾਂਦੇ।

ਿਗੱਲਜ਼ਈ ਪਠਾਨ ਿਗੱਲ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਮਜ਼ਹਬੀ ਿਸੱਖਾਂ ਅਤੇ ਤਰਖਾਣਾਂ
ਆਿਦ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਵੱਲ
ਕੁਝ ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਿਗੱਲ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਿਸੱਧਆ
ੂ ਂ ਅਤੇ
ਸੰਧਆ
ੂ ਂ ਤ ਮਗਰ ਇਹ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਤੀਜਾ ਵੱਡਾ ਗੋਤ ਹੈ।
 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜੰਨਸਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱਲਾਂ ਦੀ
ਿਗਣਤੀ 1,24,172 ਸੀ।

ਪਿਸੱਧ ਿਕੱਸਾਕਾਰ ਬਾਬੂ ਰਜ਼ਬਅਲੀ ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ ਇਹ ਵੀ ਿਗੱਲਾਂ

ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਸਨ। ਿਗੱਲ ਸੂਰਜ ਬੰਸੀ ਵੀ ਹਨ। ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ
ਗੋਤ ਸੂਰਜਬੰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਿਸੱਧਆੂ ਂ ਵਾਂਗ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਭੀ ਕਈ
ਉਪਗੋਤ ਤੇ ਮੂਹੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਜੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸੰਬੰਧ ਿਗੱਲਾਂ ਨਾਲ
ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਿਗੱਲਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਿਜਲੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ
ਿਗੱਲ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਿਗੱਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ
ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਿਵੱਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਰੌਬਰਟ
ਸੁਥਰਲਡ ਿਗੱਲ ਯੂਰਪ ਦਾ ਮਹਾਨ ਅਗਰੇਜ਼ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲ
ਜੱਟ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਅਥਵਾ ਿਗੱਲਨ ਸਾਗਰ ਤ ਚੱਲ ਕੇ ਆਿਖਰ
ਿਗੱਲਿਗਤ (ਕਸ਼ਮੀਰ) ਵੱਲ ਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵਸੇ ਸਨ।

************************************************
********************************
ਸੋਹੀ

ਸੋਹੀ- ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸੋਹੀ, ਰਾਜੇ ਕਾਂਗ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ
ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਸਨ। ਅਲਾਉਦੀਨ ਗੌਰ ਦੇ
ਸਮ ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਜੱਟ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵਚ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਸੋਹੀ ਬੰਸ ਦੇ
ਬੈਨਸਪਾਲ ਨੇ ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵਚ ਆਕੇ ਸੋਹੀ ਸੈਣੀਆਂ ਿਪੰਡ ਵਸਾਇਆ।
ਸੋਹੀ ਚਿਹਲ ਭਾਇਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਅੰਿਮਤਸਰ ਤੇ ਿਮੰਟਗੁਮਰੀ ਿਵਚ ਸੋਹੀ
ਜੱਟ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਰਵਾਜ਼ ਜੰਡੀ ਵਢਣਾ, ਕੰਗਣਾ ਖੇੜਨਾ ਆਿਦ ਸੋਹੀਆਂ ਿਵਚ
ਵੀ ਪਚਲਤ ਸੀ। 10 ਸੇਰ ਆਟੇ ਦਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਰੋਟ ਵੀ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ,
ਪੂਜਾ ਬਾਹਮਣ ਿਦਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਚਾਹਲ ਚਾਹੋ ਰਾਜੇ ਦਾ ਪੁਤ ੱ ਰ ਸੀ।
ਬਹੁਤੇ ਸੋਹੀ ਜੱਟ ਸੱਖੀਸਰਰ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸੱਖੀਸਰਵਰ ਦਾ
ਰੋਟ ਪਕਾ ਦੇ ਸਨ। ਰੋਟ ਦਾ ਚੌਥਾ ਿਹੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਰਾਈ ਦੇ ਕੇ ਬਾਕੀ
ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਵੰਡ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਪੜ ਿਲਖ ਕੇ ਤੇ ਿਸੱਖੀ ਧਾਰਨ
ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਸੋਹੀਆਂ ਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਮ ਰਵਾਜ਼ ਕਾਫੀ ਛੱਡ ਿਦੱ ਤੇ ਹਨ।
 ਿਮੰਟਗੁਮਰੀ ਦੇ ਸੋਹੀ ਖਰਲ ਜੱਟਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਸੈਣੀ ਤੇ ਹੋਰ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵਚ ਵੀ ਸੋਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਹੁਦ
ੰ ੇ ਸਨ, ਸੈਣੀਆਂ
ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਪਿਟਆਲਾ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ,
ਲੁਿਧਆਣਾ ਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਆਿਦ ਿਜ਼ਿਲਆਂ ਿਵਚ ਸੋਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਘੱਟ
ਿਗਣਤੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਸੋਹੀ ਜਾਂ ਸੋਹੀਆਂ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ।
ਿਜ਼ਲਾ ਸੰਗਰੂਰ ਿਵਚ ਸੋਹੀਵਾਲ ਇਨਾਂ ਦਾ ਪਿਸਧ ਿਪੰਡ ਹੈ।

ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਬਨਭੋਰਾ, ਬਨਭੋਰੀ ਆਿਦ ਸੋਹੀ ਗੋਤ ਦੇ 10

ਿਪੰਡ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਸੋਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਜੱਟ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸਰਬਪੱਖੀ ਨਤੀ ਲਈ ਿਵਿਦਆ ਤੇ ਿਸਹਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀਆਂ ਵੀ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ
ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਆਰਿਥਕ ਹਾਲਤ ਵੀ ਿਬਹਤਰੀਨ ਹੋਣੀ
ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਵੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਨਵ ਕੰਮ ਸੁਰੂ ਕਰਨੇ
ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸੋਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵਚ ਜਾਕੇ ਆਪਣੀ
ਿਮਹਨਤ ਤੇ ਿਸਆਣਪ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸੋਹੀ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਉਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ।

************************************************
*******************************

ਸਹੋਤਾ

ਇਹ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਮਗਧ ਦੇ

ਰਾਜੇ ਜਰਾਿਸੰਧ ਤ ਤੰਗ ਆਕੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਆਕੇ ਵਸ ਗਏ। ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਮੋਢੀ
ਰਾਜਾ ਸਹੋਤਾ ਸੀ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ
ਗੋਤ ਹੈ। ਸਹੋਤੇ ਜੱਟ ਭਰਤਪੁਰ ਤ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਗੜਦੀਵਾਲ ਿਵਚ ਆਕੇ
ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਹੁਣ ਵੀ ਗੜਦੀਵਾਲ ਿਵਚ ਸਹੋਤੇ ਜੱਟ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ।
ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਸੋਹਤ ੋ ੇ ਜੱਟ ਕਈ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵਚ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ।

ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ ਸਹੋਤੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਰਾਜ ਦਰਬਾਰ ਿਵਚ ਬਹੁਤ ਪਹੁਚ ੰ ਸੀ।

ਇਨਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਚੌਧਰੀ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ ਇਨਾਂ ਘੋੜੇ ਪਾਲਣ
ਤੇ ਿਸ਼ਕਾਰ ਖੇਡਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕ ਸੀ। ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਖੁੱਲੇ ਘੁੰਮਦੇ ਿਫਰਦੇ ਰਿਹੰਦੇ
ਸਨ।
 ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵਚ ਵੀ ਸਹੋਤੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵਚ ਹਨ।
ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਸਹੋਤੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ
ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵਚ ਜਾਕੇ ਬਹੁਤ
ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਿਕਰਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਪਿਹਚਾਣ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਜੱਟ ਬਹੁਤ
ਿਮਹਨਤੀ ਖੁਲੇ ਿਦਲ ਤੇ ਸੰਜਮੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਸਹੋਤਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਹੁਣ
ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਿਵਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲ਼ ਗਏ ਹਨ।

ਸਹੋਤੇ ਬਾਲਮੀਕੀ ਬਹੁਤੇ ਿਹੰਦੂ ਹਨ। ਸਹੋਤੇ ਜੱਟ ਸਾਰੇ ਹੀ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਸਹੋਤਾ
ਬਹੁਤ ਘਾ ਤੇ ਪਾਚੀਨ ਗੋਤ ਹੈ। ਸਹੋਤੇ ਵੀ ਆਰੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ।
ਰੂਸੀ ਲੇਖਕ ਆਈ ਸੇਰਬ ੇ ੇਰੀਆ ਕੌਵ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤ' ਦੇ
ਆਰੰਭ ਿਵਚ ਿਲਖਦਾ ਹੈ ਿਕ ਈਸਾ ਤ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ ਆਰੀਆ
ਕਬੀਲੇ ਿਸੰਧ ਘਾਟੀ ਿਵਚ ਰਿਹਣ ਲਈ ਆ ਗਏ। ਿਜ ਿਜ ਸਮਾਂ ਲੰਘਦਾ
ਿਗਆ, ਉਹ ਇਨਾਂ ਪੰਜ ਦਿਰਆਵਾਂ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਿਵਚ ਹੀ ਿਮਲ ਗਏ ਤੇ ਦੇਸ
ਦੇ ਿਵਕਾਸ ਿਵਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਯੁਗ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਸਹੋਤੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ
ਇਿਤਹਾਸ ਿਵਚ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਸਹੋਤੇ ਮਜਬੀ ਿਸੱਖ ਵੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ।
1921 ਦੀ ਜੰਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 66
ਪਤੀਸ਼ਤ ਸੀ। ਇਹ ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਿਵਚ ਸਨ।

************************************************
************************************************

ਬੋਪਾਰਾਏ

ਇਹ ਪੱਵਾਰਾਂ ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਬੋਪਾ ਰਾਏ ਜਰਗ ਦੇ

ਰਾਜੇ ਜੱਗਦੇਉ ਪੱਵਾਰ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਜੱਗਦੇਵ ਪੱਵਾਰ 12ਵ ਸਦੀ ਦੇ
ਆਰੰਭ ਿਵੱਚ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ, ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਤ ਚਲਕੇ ਰਸਤੇ ਿਵੱ ਚ ਗਜ਼ਨਵੀਆਂ
ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ ਖੇਤਰ ਹੱਠੂਰ ਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ
ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਜਰਗ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ।
ਬੋਪਾਰਾਏ ਨੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬੋਪਾਰਾਏ ਕਲਾਂ ਿਪੰਡ ਵਸਾਇਆ।
ਬੋਪਾਰਾਏ ਦੇ ਭਰਾ ਛੱਪਾਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਤੇ 1140 ਈਸਵ ਿਵੱ ਚ ਛਪਾਰ
ਵਸਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਹਰ ਸਾਲ ਛਪਾਰ ਦਾ ਮੇਲਾ 24 ਅਤੇ 25 ਦਸੰਬਰ
ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਢਾਡੀ, ਰਾਜੇ ਜੱਗਦੇਵ ਪੱਵਾਰ ਦਾ ਿਕੱ ਸਾ ਵੀ ਗਾਕੇ ਲੋਕਾਂ
ਸੁਣਾ ਦੇ ਹਨ। ਛਪਾਰ ਨਗਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਕਈ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਤੇ ਖਮਾਣੋ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬੋਪਾਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ
ਕੁਝ ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਜਲੰਧਰ ਵੱਲ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ
ਸਨ। ਨਕੋਦਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱਕ ਿਪੰਡ ਦਾ ਨਾਮ ਬੋਪਾਰਾਏ ਹੈ। ਇਹ
ਬੋਪਾਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਕਾਹ ਵਾਨ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੋਪਾਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵਚਲੇ
ਬੋਪਾਰਾਏ ਜੱਟ ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਹੀ ਗਏ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਕੁਝ
ਬੋਪਾਰਾਏ ਜੱਟ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਇੱਕ ਿਪੰਡ ਦਾ ਨਾਮ ਬੋਪਾਰਾਏ ਹੈ। ਇਹ ਬੋਪਾਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਿਪੰਡ ਹੈ।

ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਿਦਉਲਾਂ ਤੇ ਸੇਖਵਾਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ

ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹੀ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ
ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੋਪਾਰਾਏ ਨਾਮ ਦੇ
ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਕਈ ਜੱਟ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ
ਜਾਕੇ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ।

ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਵੀ ਜੱਗਦੇਵ ਬੰਸੀ ਪਰਮਾਰਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਉਘਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ।

************************************************
**********************************
ਿਸਆਲ

ਇਹ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਇਹ ਆਪ ਹੀ ਦਾਅਵਾ

ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰਾਏ ਿਸਆਲ ਜਾਂ ਿਸਉ ਿਜਥ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਨਾਮ ਿਪਆ ਹੈ,
ਰਾਮਪੁਰ ਦੇ ਰਾਏ ਸ਼ੰਕਰ ਦਾ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਸੀ।

ਰਾਮਪੁਰ ਿਵੱਚ ਲੜਾਈਆਂ ਝਗਿੜਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਿਸਆਲ ਭਾਈਚਾਰਾ

ਅਲਾਉਦੀਨ ਿਖਲਜੀ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਆਇਆ ਸੀ। ਸੰਨ 1258
ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਪਾਿਕਪਟਨ ਦੇ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਸ਼ੱਕਰਗੰਜ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤ
ਪਭਾਿਵਤ ਹੋਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਹੀਵਾਲ ਿਵੱਚ ਰਿਹਣ
ਲੱਗ ਿਪਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਉਥ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੀ ਪੁਤ ੱ ਰੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ
ਿਲਆ ਸੀ। ਿਸਆਲ ਸਾਰੇ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਘੁੰਮਦੇ ਘੁੰਮਦੇ ਹੀ ਆਿਖਰ
ਪਾਿਕਪਟਨ ਪਹੁਚੰ ਕੇ ਹੀ ਿਟਕੇ ਸਨ। ਜਦ ਿਸਆਲ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁਖੀ
ਭਾਈ ਖ਼ਾਨ ਮੇਕਨ ਜੱਟ ਸਾਹੀਵਾਲ ਦੀ ਪੁਤੱ ਰੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਉਸ
ਦੀ ਤਾਕਤ ਿਵੱਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣਾ
ਿਕਲਾ ਬਣਾ ਿਲਆ। ਜੱਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਗਆ। ਜਦ ਿਸਆਲਾਂ ਦੀ
ਿਗਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਗਈ ਤਾਂ ਉਨਾਂ ਝੰਗ ਮਿਘਆਣੇ ਦੀ ਨ ਹ ਰੱਖੀ। ਪਿਹਲਾਂ
ਉਹ ਝੁਗ ੱ ੀਆਂ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮ ਮਗਰ ਉਨਾਂ ਨੇ ਕਮਾਲੀਏ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਉਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਇਸ ਤਰਾਂ ਿਸਆਲ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਿਢਆਂ ਤੇ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਹ ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲ ਗਏ। ਹੁਣ ਿਸਆਲ ਦੋ
ਮੁੱਖ ਸ਼ਾਖਾ ਫਿਤਆਣਾ ਅਤੇ ਤਰਹਾਣਾ ਿਵੱ ਚ ਵੰਡੇ ਗਏ।

ਝੰਗ ਸੈਟਲਮਟ ਿਰਪੋਰਟ ਿਵੱ ਚ ਿਸਆਲਾਂ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਗਈ

ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਿਸਆਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ ਪਰ
ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱਚ ਿਹੰਦੂ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਤਾਰੀਖ ਝੰਗ ਿਸਆਲ
ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਿਸਆਲ ਪਿਹਲਾਂ ਚਨਾਬ ਿਜਹਲਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਇਸ ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਮੁਖੀਆ ਮਲਖ਼ਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ 1477
ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਝੰਗ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹਕੂਮਤ ਕੀਤੀ।

ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ ਸੋਲਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਹੀਰ

ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ ਧੀਦੋ ਗੋਤ ਰਾਂਝੇ ਿਪਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਝੰਗ ਤ ਅੱਧੇ ਮੀਲ ਤੇ ਹੀ
ਹੀਰ ਦਾ ਮੱਕਬਰਾ ਹੈ।

ਿਸਆਲਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਵਧਣ ਨਾਲ ਹੁਣ ਿਸਆਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੂਹੀਆਂ

ਪਚਲਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਿਸਆਲ ਅਸਲੀ ਵਤਨ ਛੱਡਕੇ ਜਦ ਝੰਗ
ਮਿਘਆਣੇ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ, ਉਨਾਂ ਨੇ ਜੰਗਲਾਂ ਸਾਫ਼
ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਿਘਉ, ਦੁੱਧ, ਦਹੀ, ਮਖਣ ਖਾਣ ਤੇ ਪਸ਼ੂ
ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸਨ। ਜੱਟ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਝਗੜਾਲੂ, ਲੜਾਕੇ ਤੇ
ਅਣਖੀ ਸਨ। ਭੰਗੀ ਿਮਸਲ ਦੇ ਿਸੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਿਸਆਲਾਂ ਦੀਆਂ
ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ। 1810 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ
ਿਸਆਲਾਂ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਅਿਹਮਦ ਖ਼ਾਨ ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਿਸਆਲਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਖਤਮ
ਕਰ ਿਦੱਤਾ।

ਸੰਨ 1857 ਈ• ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗ਼ਦਰ ਿਵੱ ਚ ਿਸਆਲ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਬਹਾਵਲ,

ਫਿਤਆਣਾ, ਝੱਲਾ ਅਤੇ ਮੁਰਾਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਿਵੱ ਚ ਅੰਗੇਰਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ
ਿਵਰੁਧੱ ਿਹੱਸਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਝੱਲਾ ਿਸਆਲ ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ
ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਿਗਆ ਸੀ। ਿਸਆਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਉਨਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਫ਼ਲ ਿ ਸਾਨ ਵੀ ਸਨ।

ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਿਸਆਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਿਸਆਲ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਿਸਆਲ ਜੱਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ
ਵੀ ਹਨ। ਕੁਝ ਿਸਆਲ ਿਹੰਦੂ ਖੱਤਰੀ ਵੀ ਹਨ। 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ
ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ 17366 ਿਸਆਲ ਜੱਟ ਸਨ
ਅਤੇ 77213 ਿਸਆਲ ਰਾਜਪੂਤ ਸਨ। ਹਰਾਜ ਵੀ ਿਸਆਲਾਂ ਦਾ ਹੀ ਉਪਗੋਤ
ਹਨ। ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਿਸਆਲਾਂ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਭੱਟੀਆਂ
ਅਤੇ ਪਰਮਾਰਾਂ ਿਵੱਚ ਭੁਲੇਖੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੋ ਸਲਵਾਨ ਰਾਜੇ ਹੋਣਾ ਹੈ।

ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਦਾ ਿਪਤਾ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸਲਵਾਨ ਪਰਮਾਰ ਸੀ।

ਜੈਮਲਮੇਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੈਮਲ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਵੀ ਸਲਵਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਭੱਟੀ
ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ। ਹੂਣਾਂ ਤੇ ਹਮਿਲਆਂ ਤ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਇਲਾਕੇ ਦੇ
ਪਰਮਾਰ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਗਏ ਤੇ ਉਥੇ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਿਵੱ ਚ
ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ ਿਲਆ। ਿਫਰ ਅੱਗਨੀਕੁਲ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵੱ ਚ
ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਜਦ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਿਫਰ ਦੋਬਾਰਾ ਪੰਜਾਬ
ਵੱਲ ਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਸ ਗਏ। ਝੰਗ ਦੇ ਿਸਆਲਾਂ
ਰਾਜਪੂਤ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖਾਂ ਦੇ ਿਸਆਲਾਂ ਜੱਟ ਹੀ
ਿਗਿਣਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਿਸਆਲ ਜੱਟ ਿਸਆਲਾਂ ਨਾਲ ਉਚੇ ਸਮਝੇ
ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਉਘਾ ਗੋਤ ਹੈ।

************************************************
******************************************

ਕਾਹਲ

ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਕਾਹਲਵਾਂ ਸੀ। ਇਹ ਅੱਗਨੀ ਕੁਲ ਪੰਵਾਰਾਂ ਿਵਚ ਹਨ।

ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਅੱਗਨੀ ਕੁਲ ਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਜਾਤੀਆਂ ਸ਼ਾਹੀ ਕੌਮਾਂ ਿਵਚ
ਿਗਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਾਹਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਿਬੱਕਰਮਾਿਦੱ ਤ ਅਤੇ
ਜੱਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜੱਗਦੇਉ ਬੰਸੀ ਸੋਲੀ
ਨਾਲ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਿਗਆਰਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਆਏ।
ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਰਿਹਕੇ ਿਫਰ ਅੱਗੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਜਲੇ ਦੇ
ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਕੁਝ ਿਸਆਲਕੋਟ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ।
ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ
ਹੋਏ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱਚ ਕਾਹਲ ਗੋਤ ਦਾ ਕਾਹਲ ਿਪੰਡ ਸਾਰੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਪਿਸੱਧ ਹੈ। ਕੁਝ ਕਾਹਲ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ
ਸਨ।

ਰਾਵਲਿਪੰਡੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਕਾਹਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸਨ। ਪੱਛਮੀ

ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱਚ ਕੁਝ ਕਾਹਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਮਾਛੀਵਾੜਾ
ਅਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਬੇਟ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਕਾਹਲ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਦੁਆਬੇ ਿਵੱਚ ਕਾਹਲ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਿਜਲੇ ਿਵੱ ਚ ਕਾਹਲਵਾਂ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਕਾਹਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਦੇ ਗੜਦੀਵਾਲਾ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਿਰਆਸਤ ਕਪੂਰਥਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਹਨ।

ਕਾਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ

ਪਾ ਲਈਆਂ। ਹੋਰ ਜੱਗਦੇਉ ਬੰਸੀ ਜੱਟਾਂ ਵਾਂਗ ਇਹ ਵੀ ਸਦਾ ਲਈ ਜੱਟ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱਚ ਰਲ ਿਮਲ ਗਏ। ਅੱਗੇ ਤ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧ ਤੋੜ
ਿਦੱਤ।ੇ ਦੁਆਬੇ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਕਾਹਲ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਣ
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਸਾਰੇ ਕਾਹਲ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਚੀਨ ਜੱਟ ਹਨ। 1881
ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਾਹਲ ਜੱਟਾਂ ਦੀ
ਿਗਣਤੀ 23550 ਸੀ। ਕਾਹਲ, ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਕਾਹਲ ਜੱਟ
ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਿਮਹਨਤੀ ਹੁਦ
ੰ ੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ ਿਗਆਨ
ਿਸੰਘ ਕਾਹਲ ਜੱਟ ਸਨ। ਜੱਟਾਂ ਦੇ 21 ਗੋਤ ਜੱਗਦੇਉ ਬੰਸੀ ਪਰਮਾਰਾ ਿਵਚ
ਹਨ। ਗੁਲਾਬ ਿਸੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆਂ ਮਾਝੇ ਦਾ ਕਾਹਲ ਜੱਟ ਸੀ। ਕਾਹਲ ਉਘਾ
ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ।

************************************************
***********************

ਸੇਖ

ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸ਼ੇਸ਼ਰਾਮ ਪੰਵਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਸੇਖੂ ਜਾਂ ਸੇਖ ਵੀ ਿਕਹਾ

ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਦ ਜੱਗਦੇਵ ਪਰਮਾਰ ਨੇ ਗੱਜ਼ਨੀ ਵਾਿਲਆਂ ਸਰਿਹੰਦ ਤ
ਭਜਾਕੇ ਲਾਹੋਰ ਵੱਲ ਭੇਜ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ ਜੱਗਦੇਵ ਬੇਸੀ ਲੋਹਕਰਨ ਦੇ
ਪੁਤ
ੱ ਰ ਸੁਲੱਖਣ ਤੇ ਮੱਖਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਰਬੀਰ ਸਨ। ਮੱਖਣ ਤਾਂ ਿਸੰਧ ਿਵੱ ਚ
ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ।

ਸੁਲੱਖਣ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁਤ ੱ ਰ ਪੋਤਿਰਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ

ਲੈਕੇ ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਇਸ ਯੁੱਧ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਲੱਖ ਦਾ ਇਲਾਕਾ
ਿਜੱਿਤਆ। ਭੱਟੀ ਤੇ ਹੋਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ
ਕੀਤਾ ਸੀ। ਢਾਡੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਯੁੱਧ ਬਾਰੇ ਠੀਕ ਹੀ ਗਾਇਆ ਹੈ।

'ਲੱਖ ਫੁਲਾਣੀ ਮਾਰੀ ਸੇਖਵਾਂ, ਪਰਜਾ ਹੈ ਹੈਰਾਨ' ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਹੁਣ ਵੀ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸ਼ੇਖਾਵਤ ਲੋਕਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਮਨਦੇ ਹਨ।

ਸੇਖ ਦੇ ਦੋ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਸਰਾਇ ਅਤੇ ਮਰਾਇਚ ਸਨ। ਸੇਖ ਦੇ 12 ਪੋਤੇ ਛੱਤ, ਬੱਲ,
ਸੋਹਲ, ਦੇਉਲ, ਦੇਊ, ਗੁਰਮ ਆਿਦ ਸਨ। ਸੇਖ ਦੇ ਪੋਿਤਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਕਈ
ਨਵ ਗੋਤ ਚੱਲ ਪਏ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਸੇਖ ਜੱਟ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਅਤੇ
ਜਰਗ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੱਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਆਪਣਾ ਵਡੇਰਾ ਮਨਦੇ ਹਨ। ਸੇਖ ਦਾ
ਿਪਤਾ ਿਸੱਧ ਸੁਲੱਖਣ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰਦਾ ਸੀ।
ਿਸੱਧ ਸੁਲੱਖਣ ਜੱਗਦੇਉ ਨੇ ਹੀ 1150 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਛਪਾਰ ਜਾਕੇ
ਦੀਿਖਆ ਮਤਰ ਦੇ ਕੇ ਿਸੱਧੀ ਸੰਪਨ ਕੀਤੀ। ਜਰਗ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕ ਜੱਗਦੇਉ ਤੇ
ਿਸੱਧ ਸੁਲੱਖਣ ਦੀਆਂ ਿਸੱਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦੱਸਦੇ ਸਨ। ਜੱਗਦੇਵ ਦੀਆਂ
ਬਾਹਾਂ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀਆਂ ਸਨ।
 ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਮੁੱਢ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜਲਾ ਹੀ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਸੇਖ ਭੋਜ ਦੀ ਬੰਸ
ਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਸੂਰਮੇ ਤੇਜਪਾਲ ਵੀ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਮੰਨਦੇ
ਹਨ। ਤੇਜਪਾਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁਤ ੱ ਰ ਸਨ। ਿਜਨਾਂ ਿਵਚ ਝਲਖਣ ਤੇ ਲਖਣ ਤ ਜੌੜੇ
ਭਰਾ ਸਨ। ਝਲਖਣ ਸਰੀਰ ਦਾ ਪਤਲਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਸੱਪ ਵਰਗੀ ਸੀ।
ਇੱਕ ਿਦਨ ਜਦ ਇਨਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਖੇਤ ਗਈ ਤਾਂ ਝਲਖਣ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪਾ ਿਦੱ ਤਾ।
ਇੱਕ ਿ ਸਾਨ ਨੇ ਝਲੱਖਣ ਸੱਪ ਸਮਝ ਕੇ ਮਾਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਜਦ ਮਾਂ ਕਪਾਹ ਚੁਗ
ਕੇ ਵਾਿਪਸ ਆਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਪੁਤ ੱ ਰਾਂ ਮਰੇ ਿਪਆ ਦੇਿਖਆ। ਉਸ ਨੇ
ਰਦੀ ਕੁਰਲਾਂਦੀ ਨੇ ਦੋਵ ਬੱਿਚਆਂ ਇਕੋ ਹੀ ਥਾਂ ਦਬਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ
ਿਪਛ ਇਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨੇ ਸੁਪਨੇ ਿਵੱ ਚ ਦੋਹਾਂ ਦੇਿਖਆ। ਇਨਾਂ
ਸ਼ਹੀਦ ਸਮਝ ਕੇ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਉਨਾਂ ਦੀ ਮੜੀ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਮੜੀ ਤੇ ਵੀ
ਗੂਗੇ ਪੀਰ ਦੇ ਮੇਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਮੜੀ ਤ ਿਮੱਟੀ
ਿਲਆਕੇ ਫੁਲੱ ਾਂ ਵਾਲਾ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ ਉਨਾਂ ਦੀ ਮੜੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ।

ਫੁਲੱ ਾਂ ਵਾਲਾ ਿਪੰਡ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਦੋ ਮੀਲ ਹੀ ਹੈ। ਭਾਦ ਦੀ ਚੌਦਸ ਵਾਲੇ ਿਦਨ
ਏਥੇ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੜੀ ਉਪਰ ਿਮੱਟੀ ਕੱਢਣ
ਸਮ ਲੋਕ ਪਤਾਸੇ ਜਾਂ ਮਖਾਣੇ ਿਮੱਟੀ ਤੇ ਰੱਖਦੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ
ਚੜਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਝਲੱਖਣ ਦਾ ਮੇਲਾ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ।
ਸੇਖ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਿਵਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਿਕ ਿਜਹੜਾ ਇਸ ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਏਥੇ ਿਮੱਟੀ ਕੱਢ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ, ਉਸ ਸੱਪ ਨਹ ਲੜਦਾ। ਮੜੀ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਲੋਕ ਚੌਕੀ ਵੀ ਭਰਦੇ
ਹਨ।
ਗੂਗਾ ਪੀਰ ਤੇ ਿਸੱਧ ਸੁਲੱਖਣ ਦੋਵ ਿਮੱਤਰ ਸਨ। ਦੋਵ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰਦੇ
ਸਨ। ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਮੜੀ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਛਪਾਰ, ਜੱਗਦੇਉ ਦੇ ਪੁਤ ੱ ਰ
ਛਾਪਾਰਾਏ ਨੇ 1140 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਏਥੇ ਸੇਖ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਫੁਲਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੱਟ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਦਸ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜਲੇ ਿਵੱ ਚ ਦਾਖਾ ਵੀ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ
ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਸੰਤ ਿਸੰਘ ਸੇਖ ਦਾਖੇ ਿਪੰਡ
ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਭਦੌੜ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਦਾਖੇ ਦੇ ਸੇਖ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਹਾਦਰ ਸੀ।
ਉਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਦਾ ਪੱਕਾ ਿਸੱਖ ਸੀ।

ਖੰਨੇ ਦੇ ਪਾਸ ਭੜੀ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੇਖ ਕਾਫ਼ੀ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਕੋਟ ਸੇਖ ਵੀ ਸੇਖ
ਗੋਤ ਦਾ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖਮ, ਨੰ ਦਪੁਰ, ਨੌ ਖਰ ਆਿਦ ਿਪਡਾਂ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਿਜਲਾ ਸੰਗਰੂਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ
ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਸ਼ਿਹਰ ਤਾਂ ਆਬਾਦ ਹੀ ਸੇਖ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਉਹ ਆਪਣੇ ਜਠੇਰੇ ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਿਸੱਧ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੱਢੇ ਹੋਏ
ਿਸਰ ਨਾਲ ਧਾੜਵੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੰਗਰੂਰ ਪਹੁਚ ੰ ਿਗਆ
ਸੀ ਿਜਥੇ ਉਹ ਿਡੱਿਗਆ, ਉਥੇ ਉਸ ਦਾ ਮੱਠ ਬਣਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ
ਿਦਵਾਲੀ ਸਮ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਮੱਠ ਤੇ ਚੜਾਵਾ ਚੜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜਠੇਰੇ
ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖ ਿਜਨਾਂ ਸੇਖੂ ਕੇ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਿਸੱਧ
ਪਮਾਨੰ ਦ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਮੱਠ ਵੀ ਸੰਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਨਾਭੇ
ਗੇਟ ਤ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਉਹ ਿਰਧੀਆਂ ਿਸਧੀਆਂ ਵਾਲਾ ਮਹਾਨ ਕਰਾਮਾਤੀ ਬਾਬਾ
ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲੋਕ ਦੁੱਧ ਚੜਾ ਦੇ ਹਨ।
ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਿਦਵਾਲੀ ਸਮ ਿਮਠਾਈ ਵੀ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ
ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਪਿਹਲਾਂ ਪਿਹਲ ਸੇਖ ਜੱਟ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਲਈ ਆਏ

ਸਨ ਿਫਰ ਏਥੇ ਹੀ ਨਵ ਿਪੰਡ ਆਬਾਦ ਕਰਕੇ ਵਸ ਗਏ। ਸੇਖਪੱਤੀ ਿਪੰਡ ਵੀ
ਸੇਖਵਾਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਬੋਹੜਾਵਾਲ, ਬੜੂੰਦੀ ਤੇ ਦਾਖਾ ਿਪੰਡ ਦੇ ਸੇਖ ਇਕੋ ਖ਼ਾਨਦਾਨ
ਿਵਚ ਹਨ। ਸੇਖ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਬਾਬੇ ਬੋਹੜਾ ਨੇ ਕਸਬੇ ਤ ਉਠਕੇ 1220 ਈਸਵੀ
ਦੇ ਲਗਭਗ ਥੋੜਾਵਾਲ ਿਪੰਡ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰਡ ਤ ਇਲਾਵਾ
ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖਵਾਂ ਦੇ ਕਾਹਨਗੜ, ਫਰਵਾਈ ਆਿਦ ਵੀ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ।
ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸੇਖ ਔਲਖਾਂ, ਬੁੱਟਰਾਂ, ਦਲੇਵਾਂ ਤੇ ਮਡੇਰਾਂ ਵੀ ਆਪਣੇ
ਜੱਗਦੇਉ ਬੰਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਆਲਮਵਾਲਾ, ਰੁਖਾਲਾ, ਿਚਬੜਾਂ ਵਾਲੀ ਆਿਦ 'ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱਟ
ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਅਬੋਹਰ ਦੇ ਪਾਸ ਗੋਿਬੰਦਗੜ ਿਪੰਡ ਦੇ ਸੇਖ ਵੀ ਆਪਣਾ
ਿਪਛੋਕੜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਧਰਾਂਗ ਵਾਲਾ ਵੀ
ਸੇਖਵਾਂ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਮਚਾਕੀ (ਫਰੀਦਕੋਟ) ਦੇ ਸੇਖ ਧਰਾਂਗ ਵਾਲੇ ਤ
ਹੀ ਗਏ ਹਨ। ਤਿਹਸੀਲ ਜੀਰਾ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿਸੱਧ ਿਪਡ ਸੇਖਮਾ
ਹੈ।

ਸੇਖ ਜੱਟ ਅਣਖੀ ਤੇ ਲੜਾਕੇ ਹੁਦ

ੰ ੇ ਹਨ। ਿਪੰਡ ਲੰਗੜੋਆ ਿਜਲਾ ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਸੇਖ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਘੱਟ ਹੀ
ਹਨ। 'ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਸੇਖਵਾਂ ਹੈ।
ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲੇ ਿਵੱਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਵੀਹ ਿਪੰਡ ਸਨ ਜੋ ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਹੀ ਆਏ
ਸਨ। ਇਨਾਂ ਪਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਹੀ ਸਮਿਝਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 1947 ਤ ਪਿਹਲਾਂ
ਿਜਹੜੇ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਲਾਹੌਰ, ਲਾਇਲਪੁਰ, ਿਮਟਗੁੰਮਰੀ ਤੇ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ
ਆਿਦ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ, ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਬਣਨ ਮਗਰ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪੂਰਬੀ
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਹੀ ਵਾਿਪਸ ਆ ਗਏ। ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਨਾਈ ਤੇ ਮਜ਼ਬੀ
ਿਸੱਖ ਆਿਦ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਪਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਸੇਖ ਫ਼ੌਜੀ ਸਰਵਸ, ਪੁਿਲਸ,
ਿਵਿਦਆ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਅੱਗੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ
ਕੈਨੇਡਾ ਿਵੱਚ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਸੰਤ ਿਸੰਘ ਸੇਖ, ਿਜਸ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤ
ਦਾ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਗੋਤ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾਨ ਸੀ ਿਕ ਿਕ
ਸੇਖ ਜੱਟ ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਤੇ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਜੱਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ
ਹਨ।

ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਬਾਰੇ ਿਹੰਦੀ ਿਵੱ ਚ ਬੀ• ਐਨ• ਰੇਊ ਦੀ ਅਲਾਹਬਾਦ ਤ ਇੱਕ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਇਿਤਹਾਸਕ ਪੁਸਤਕ ਛਪੀ ਹੈ। ਰਾਜੇ ਜੱਗਦੇਉ ਬਾਰੇ ਅਜੇ
ਤੱਕ ਿਕਸੇ ਨੇ ਕੋਈ ਇਿਤਹਾਸਕ ਪੁਸਤਕ ਨਹ ਿਲਖੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜੇ
ਜੱਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਿਕੱ ਸੇ ਵੀ ਛਪੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਕਥਾ ਵੀ ਪਚਲਤ ਹੈ।
ਭਾਵ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ ਿਫਰ ਵੀ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਪਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਰਾਂ ਦਾ ਉਤਰੀ ਿਹੰਦ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼
ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱਚ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰਾਂ ਦੇ 21
ਉਪਗੋਤੀ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸੇਖ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਿਸਆਣੇ ਜੱਟ ਹਨ। ਇਿਤਹਾਸ
ਦੀ ਿਸਰਜਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਿਜੰਦਾ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਸੁਲੱਖਣ ਮਹਾਨ ਿਸੱਧ
ਸੀ।
************************************************
************************************************
**

ਸਰਾਓ

ਇਹਨਾ ਦਾ ਿਨਕਾਸ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵਚ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਭੱਟੀ ਰਾਜਾ ਸਲਵਾਨ

ਦੇ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਸਨ, ਿਜਨਹਾ ਿਵਚ ਇਕ ਸੀ "ਸਾਇਰ ਰਾਓ" । ਸਰਾਂ ਜਾਂ ਸਰਾਓ
ਜੱਟ ਸਾਇਰ ਰਾਓ ਦੀ ਹੀ ਔਲਾਦ ਹਨ । ਸਾਇਰ ਰਾਓ ਭਟਨੇ ਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸੀ
। ਬਾਅਦ ਿਵਚ ਇਹ ਲੋਕ ਭਟਨੇ ਰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਿਠੰਡੇ ਵੱਲ ਆ ਵਸੇ ।
ਬਿਠੰਡੇ ਕੋਲ ਜੱਸੀ, ਪੱਕਾ, ਪਥਰਾਲਾ, ਸੇਖੂ, ਜੋਗੇਵਾਲਾ, ਸ਼ੇਰਗੜ, ਮਸਾਣਾ
ਆਿਦ ਸਰਾਵਾਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਹਨ । ਿਜ਼ਲਾ ਮਾਨਸਾ ਿਵਚ ਕੋਟੜਾ ਤੇ ਿਜ਼ਲਾ
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਵਚ ਮੁਰਾਦਵਾਲਾ ਵੀ ਸਰਾਵਾਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਹਨ । ਮੁਕਤਸਰ,
ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੇ ਮੋਗੇ ਿਜ਼ਲੇ ਦੇ ਸਰਾਓ ਬਿਠੰਡੇ ਵੱਲ ਆ ਕੇ ਹੀ ਇਧਰ ਵਸੇ ਹਨ
। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਵੇਲੇ ਬਾਰਾ ਸਰਾਓ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਸੀ । ਇਹ
ਬਿਠੰਡੇ ਕੋਲ ਿਪੰਡ ਪੱਕੇ ਿਵਚ ਰਿਹੰਦਾ ਸੀ ।
ਸੰਗਰੂਰ, ਪਿਟਆਲੇ ਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵਚ ਵੀ ਸਰਾਓ ਆਬਾਦ ਹਨ ।
ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜ ਦੇ ਆਉਣ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਸਰਾਓ ਹੀ ਸਰਿਹੰਦ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ
। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਿਸੰਘ ਜੀ ਵੀ ਸਰਾਓ ਜੱਟ ਸਨ ।
ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਿਵਚ ਿਚਪੜਾ, ਬੁਢੀਿਪੰਡ ਤੇ ਭੋਲਾਣਾ ਵੀ ਸਰਾਵਾਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਹਨ
। ਿਸਆਲਕੋਟ, ਲਹੌਰ ਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਿਵਚ ਵੀ ਸਰਾਵਾਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਹਨ । ਦੁੱਲਾ
ਿਸੰਘ ਸਰਾਓ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਸਾਥੀ ਸੀ । ਬਿਠੰਡੇ
ਕੋਲ ਿਪੰਡ ਜੱਸੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਿਸੰਘ ਸਰਾਓ, ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦਾ
ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸੀ ।

************************************************
***************

ਮਾਨ
ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮਾਨਪਾਲ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਨਾ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸ਼ੱਕ
ਜਾਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਈਸਾ ਤ 160 ਵਰੇ ਪਿਹਲਾਂ ਟੈਕਸਲਾ, ਮਥੁਰਾ ਤੇ
ਸੁਰਾਸ਼ਟਰ ਿਵੱਚ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤ ਆਕੇ ਹੀ
ਵਸੇ ਸਨ। ਆਰੀਆ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਬੀਲੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਘੁੰਮ
ਿਫਰ ਕੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸਮ ਿਸੰਧ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪਹੁਚ
ੰ ੇ ਸਨ।
ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਮਾਨ ਜਾਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਯੂਨਾਨ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵੱਲ ਵੀ ਚਲੇ
ਗਏ ਸਨ। ਜਰਮਨੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੋਰ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਸਦੇ ਹਨ।
ਥਾਮਸ ਮਾਨ ਯੂਰਪ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਸੀ। ਮਾਨ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ
ਹੈ। ਸ਼ੁਰ–ੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱਚ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਸੂਰਜ, ਚੰਦ ਤੇ ਿਸ਼ਵ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ
ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਰਾਂ ਿਸ਼ਵ ਗੋਤਰੀ ਜੱਟ ਿਕਹਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜੱਟ ਆਪਣੇ ਆਪ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਤੀ ਸਮਝਤੇ ਹਨ। ਉਨਾਂ ਜੱਟ ਹੋਣ ਤੇ ਮਾਣ
ਹੁਦ
ੰ ਾ ਹੈ। ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਗੋਤ ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਪਚਿਲਤ ਹੋਏ
ਹਨ। ਗੋਤ, ਜੱਟ ਦੀ ਪਿਹਚਾਣ ਤੇ ਸ਼ਾਨ ਹੁਦ ੰ ਾ ਹੈ। ਯੂਨਾਨੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ
ਜੱਟਾਂ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਮਹਾਨ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਛੇਵ , ਸੱਤਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ
ਬਾਹਮਣਵਾਦ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਬਾਹਮਣ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਖੱਤਰੀਆਂ ਉਚਾ ਸਮਝਦੇ
ਸਨ। ਸਾਕਾ ਤੇ ਿਬਕਰਮ ਸੰਮਤ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਬੰਿਧਤ ਹਨ।

ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਪਿਹਲਾਂ ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ

ਹੋਏ। ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਦੋ ਪਿਸੱਧ ਰਾਜੇ ਵਰਨਮਾਨ ਤੇ ਰੁਧਰ ਮਾਨ ਹੋਏ ਹਨ।
ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਗੋਆ ਿਵੱ ਚ ਕਕਣ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਰਾਿਜਆਂ ਦੇ ਿਸੱਕੇ
ਿਮਲੇ ਹਨ। ਿਵਸ਼ ਪੁਰਾਣ ਿਵੱਚ ਇਨਾਂ ਗੰਧਰਵ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ
ਕਬੀਲਾ ਦੱਿਸਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਗੰਧਰਵ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਬੁਲ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਤੇ
ਰਾਵਲਿਪੰਡੀ ਆਿਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਿਮਲ ਸਨ।

ਅੱਠਵ ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਮਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਕੋਟਾ ਦੇ ਚਤੌੜ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਧਾਵਲ ਮੌੜ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਮੌੜ ਵੀ
ਮਾਨਾ ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਕੋਟਾ ਬੂੰਦੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਮਾਨਪੂਤਾਂ ਨਾਲ ਵੀ
ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਜੈਪਰ ੁ ਦੇ ਨੇ ੜੇ ਮਾਨਾ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਠਾਕਰ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ। ਮਾਨਾਂ
ਦੇ ਭੱਟ ਮਾਨ ਗੋਤੀ ਜੱਟਾਂ ਰਾਜਪੂਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਸਭ ਤ ਪੁਰਾਣੇ ਕਸ਼ਤਰੀ ਦੱਸਦੇ
ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਉਠ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਿਸੱਧ,ੂ ਬਰਾੜਾਂ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਪਿਹਲਾਂ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਮਾਨਾਂ, ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਤੇ
ਹੇਰਾਂ ਹੀ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਅਸਲੀ ਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਜੱਟ ਮੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਿਤੰਨ
ਜੱਟ ਗੋਤਾਂ ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਢਾਈ ਿਗਿਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਅਰ
ਅੱਧਾ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਇਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭੱਟੀਆਂ ਤੇ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਨਾਲ ਕਈ
ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਮਾਨ ਕਈ ਪੀੜੀਆਂ ਰਾਜ ਕਰਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ
ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵਚ ਉਠਕੇ ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤੇ
ਸਾਰੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਫੈਲ ਗਏ।

ਸ਼ੱਕਸਤਾਨ ਤ ਆਏ ਹੋਏ ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਮਾਨਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ

ਤੀਜੀ ਈਸਵ ਿਵੱਚ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਮਾਨਸਾ ਖੇਤਰ
ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਾ ਸ਼ਿਹਰ ਦੀ ਨ ਹ ਰੱਖੀ। ਸੰਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰਘ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਤਾਂ ਮਾਨ ਸ਼ਾਹੀਆਂ ਸ਼ੱਕ ਬੰਸ ਿਵਚ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ
ਗੁਜਰਾਤ, ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਮਥਰਾ ਆਿਦ ਿਵੱਚ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬ ਦੇ
ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਪਹੁਚ ੰ ੇ ਸਨ। ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੇ ਸਰਾਜ ਛਾਜਲੀ ਵੀ ਿਲਖਦਾ
ਹੈ ਿਕ ਮਾਨ, ਖੇੜੇ ਤੇ ਮਗੇ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਜੱਟ, ਅੱਜ ਤ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ,
ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਦੀ ਹੱਦ ਅਤੇ ਚੰਬਲ ਨਦੀ ਦੇ ਨੇ ਿੜ , ਉਜੜ ਕੇ
ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਸਾਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਖੁਡਾਲਾ ਿਜਲਾ ਮਾਨਸਾ ਵੱਲ ਆ
ਗਏ ਅਤੇ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵੱਸ ਗਏ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਪਿਹਲਾਂ ਇਹ
ਮਾਨਸਾ ਤੇ ਬਿਠੰਡਾ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਭੁਲ
ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਅਰ ਵੀ ਇਨਾਂ
ਨਾਲ ਰਲਿਮਲ ਗਏ। ਸਰ ਇੱਬਟਸਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਲਾਲ ਤੇ ਮਾਨ ਜੱਟ
ਰਾਠੌ ਰ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਪਿਹਲਾਂ ਰੋਹਤਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ
ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਇੱਕ ਵਡੇਰੇ ਧੰਨਾ ਰਾਉ ਨੇ ਬੜਗੁਜ਼ਰ ਗੋਤ ਦੀ ਜੱਟੀ
ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁਤ ੱ ਰ ਹੋਏ। ਿਜਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ
ਉਨਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਗੋਤ ਦਲਾਲ, ਮਾਨ, ਦੇਸਵਾਲ ਤੇ ਸੇਵਲ ਪਚਿਲਤ ਹੋਏ। ਇਹ
ਚਾਰੇ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਹੀ ਨਹ ਕਰਦੇ ਿਕ ਿਕ ਇਨਾਂ
ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਇੱਕ ਸੀ। ਕੁਝ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ
ਰੋਹਤਕ, ਕਰਨਾਲ, ਿਹੱਸਾਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ।

ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਮਾਨ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ ਿਕ ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ

ਰਾਜੇ ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੇ ਸਮ ਗੜਗਜ਼ਨੀ ਤ ਆਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ
ਮਾਨ ਜੱਟ ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਵਰੀਆ ਰਾਜਪੂਤ
ਸੀ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਪਰਾਗਾ, ਸੰਧਰ, ਖੇਲਾ ਅਤੇ ਮੋੜ ਸਨ। ਪਰਾਗੇ
ਦੀ ਬੰਸ ਨਾਭੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਈ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਨੇ ਭੱਟੀਆਂ
ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਭਜਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਗਜ਼ਨੀ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਿਹੰਦੂ
ਰਾਜਾ ਸੀ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਭੂਦ ੰ ੜ ਖ਼ਾਨ ਤੇ ਿਮਰਜ਼ਾ ਖ਼ਾਨ
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵੱਲ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਿਖਤਾਬ ਿਮਿਲਆ ਸੀ।

ਮਾਨਾ ਦੀ ਮਾਨ ਸ਼ਾਹੀ ਮੂੰਹੀ ਇਸ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹੈ। ਮਾਨ ਦੇ 12 ਪੁਤ ੱ ਰ ਸਨ।
ਇਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ 12 ਮੁੱਖ ਮੂੰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨਾਂ
ਦਾ ਘਰ ਉਤਰੀ ਮਾਲਵਾ ਹੀ ਹੈ। ਭੁਲ ੱ ਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਮਾਨਾਂ ਦੇ
ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਵੱਸਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੋਵ ਰਲਕੇ ਿਸੱਧ,ੂ ਬਰਾੜਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਲਦੇ
ਰਹੇ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਮਾਨ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਬਿਠੰਡਾ ਹੀ
ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੀ ਜ ਦ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਿਰਆਸਤ ਿਵੱ ਚ ਇਨਾਂ ਦੇ ਜਠੇਰੇ
ਬਾਬੇ ਬੋਲਾ ਦਾ ਚਉ ਿਵੱ ਚ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਦੀਵਾਲੀ ਅਤੇ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ
ਸਮ ਖਾਸ ਮਾਨਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨਾ ਦਾ ਮੌੜ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵੀ
ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਹੈ। ਮਾਨਸ਼ਾਹੀ ਬਹੁਤੇ ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਗੱਦੜਬਾਹਾ ਅਤੇ ਲਾਲਾ ਬਾਈ ਆਿਦ ਿਵੱਚ ਯਾਤਰੀ ਕੇ ਮਾਨ
ਆਬਾਦ ਹਨ।

ਮਾਨਾ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰਡ ਬੁਰਜ ਮਾਨਸਾ, ਬੜੀ ਮਾਨਸਾ, ਮੌੜ, ਮਾਨਾ, ਮਾਨਾ
ਵਾਲਾ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਕੋਟੀਆ ਆਿਦ ਹਨ। ਿਸੱਖ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਮਾਨ
ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੀ ਡਟ ਕੇ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਫਿਤਹ ਿਸੰਘ ਮਾਨ
ਮਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸਾਥੀ ਸੀ। ਤੇਜਵੰਤ ਿਸੰਘ ਮਾਨ ਮਾਲਵੇ ਦਾ
ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਹੈ।
 ਮਾਨ ਦੇ ਦਲਾਲ ਆਿਦ ਗੋਤਾਂ ਬਾਰੇ ਭਾਟਾਂ ਦੀਆਂ ਵਹੀਆਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਤੇ ਠੀਕ
ਨਹ ਹਨ। ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਮੌੜਾਂ ਿਵੱਚ ਮੌੜ (ਨਾਭਾ) ਿਪੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਰਦਾਰ
ਧੰਨਾ ਿਸੰਘ ਮਲਵਈ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਿਨਡਰ ਤੇ
ਸੂਰਬੀਰ ਜਰਨੈ ਲ ਸੀ। ਜਦ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਸੰਮਤ 1875 ਿਬਕਰਮੀ ਿਵੱ ਚ
ਮੁਲਤਾਨ ਫਿਤਹ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਦ ਇਨਾਂ ਨੇ ਹੀ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ
ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ਫੱ ਰ ਖ਼ਾਂ ਦਾ ਿਸਰ ਵੱਿਢਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ
ਿਵੱ ਚ ਬਾਈ ਮਾਨ ਸਰਦਾਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਅਫ਼ਸਰ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪਭਾਵ
ਸੀ। ਸਰ ਲੈਪਲ ਗਰੀਫਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ‘ਪੰਜਾਬ ਚੀਫਸ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ
ਮਾਨ ਸਰਦਾਰਾਂ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਸੱਚੇ ਮਰਦ ਮੰਿਨਆ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ
ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਗੋਰੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ–ਿਮਲਦੇ ਹਨ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿਸੱਧ ਜਰਨੈ ਲ ਬੁੱਧ ਿਸੰਘ ਮਾਨ ਵੀ

ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਮਹਾਨ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਿਸਮਰਨਜੀਤ ਿਸੰਘ ਮਾਨ
ਹੈ।

ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਮਜ਼ਬੀ ਿਸੱਖ ਅਤੇ ਛ ਬੇ ਵੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਛ ਬੇ ਟਾਂਕ
ਕਸ਼ਤਰੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਮਾਨ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। 1881 ਦੀ
ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਕੁੱਲ ਿਗਣਤੀ
53,970 ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਕੁਝ ਮਾਨ ਨਾਮ
ਦੇ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਵੱਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਾਨ ਨਾਮ ਦੇ ਿਪੰਡਾਂ ਮਾਨ,
ਿਸੱਧਆ
ੂ ਂ ਤ ਹਾਰਕੇ ਛੱਡ ਗਏ ਸਨ। ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਨਾਂ ਿਪੰਡ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰਡ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਨੇ ਮਾਨਾਂ ਤ ਿਜੱਤ
ਿਲਆ। ਅੱਜਕੱਲ ਇਸ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਹੀ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ
ਿਵੱ ਚ ਦੌਲਾ, ਆਧਣੀਆਂ, ਖੁੱਡੀਆਂ ਮਹਾਂਿਸੰਘ, ਅਬੁਲਖੁਰਾਣਾ, ਬਾਮ ਤੇ ਮੌੜਾਂ
ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਪੂਰਬ
ਉਤਰ ਵੱਲ ਵੀ ਮਾਨਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪਸਾਰ ਹੋਇਆ। ਦੌਧਰ ਤੇ ਿਕਸ਼ਨਪੁਰਾ ਆਿਦ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਾਂ ਦਾ ਘਰ ਮਾਲਵਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭੁਲ ੱ ਰ
ਗੋਤੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰਬ ਿਵੱਚ ਹੀ ਹਨ। ਬਿਠੰਡੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ।
ਮੌੜ, ਮਾਨਸ਼ਾਹੀਏ ਤੇ ਯਾਤਰੀ ਕੇ ਮਾਨ ਪਿਸੱਧ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ
ਮਾਨ, ਚੌਕੀ ਮਾਨ, ਸ਼ੇਖ ਦੌਲਤ ਤੇ ਕੁਮਕਲਾਂ, ਦੁਰਾਹ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਉਸਮਾਂ ਤੇ ਬਟਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ
ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮੌੜਾਂ ਤੇ ਸਤੋਜ਼ ਮਾਨਾ ਉਘੇ ਿਪੰਡ ਹਨ।
ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਨਾਭੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਫਿਤਹਗੜ
ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰਡ ਿਕਲਾ ਹਰਨਾਮ ਿਸੰਘ ਤਲਾਣੀਆਂ ਵੀ ਮਾਨ
ਸਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ
ਿਪੰਡ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਜਲੇ ਿਵੱ ਚ ਸੁਹਲ
ੇ ੇਵਾਲਾ, ਮੋੜ ਨੌ ਅਬਾਦ, ਮੌੜ ਠਾਹੜਾ
ਵੀ ਮਾਨਾਂ ਦੇ ਉਘੇ ਿਪੰਡ ਹਨ।

ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵੀ ਮਾਨ ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਝੰਗ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ,

ਗੁਜਰਾਤ ਤੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ
ਮਾਨ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਮਾਨ ਿਸੱਖ ਹਨ।
ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱਚ ਕੁਝ ਮਾਨ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਹਨ।
 ਮਾਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਸੰਜਮੀ ਜੱਟ ਹੁਦ
ੰ ੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਕੁਝ ਮਾਨ
ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਆਿਦ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੀ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਮਾਨ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ–ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਿਸੱਧ,ੂ ਬਰਾੜਾਂ, ਿਵਰਕਾਂ, ਸੰਘੇ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਤੇ ਗਰੇਵਾਲਾਂ ਆਿਦ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕਾਂ ਛਪੀਆਂ
ਹਨ। ਮਾਨ ਗੋਤ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਅਜੇ ਤੱਕ ਿਕਸੇ ਮਾਨ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਨੇ ਖੋਜ
ਕਰਕੇ ਠੀਕ ਤੇ ਪੂਰਾ ਨਹ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਹਰਦੁਆਰ ਦੇ ਪਰੋਹਤ ਵੀ ਮਾਨ ਗੋਤ
ਬਾਰੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਿਵਚਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਬਾਰੇ ਅਜੇ ਹੋਰ ਖੋਜ
ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਮੌੜ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਮਾਨ ਮੋਰ ਸਿਤਕਾਰ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਿਕ ਿਕ ਇਸ

ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਬਚਪਨ ਿਵੱਚ ਮੋਰ ਨੇ ਸੱਪ ਤ ਬਚਾਇਆ ਸੀ। ਮਾਨ,
ਭੁਲ
ੱ ਰੇ ਤੇ ਹੇਅਰ ਅੱਕ ਵੱਢਣਾ ਪਾਪ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਿਕ ਿਕ ਅੱਕ ਦੇ ਪੱਤੇ
ਿਸ਼ਵਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਿਸ਼ਵ ਮੰਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਭਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਇਹ ਿਤੰਨੇ ਗੋਤ ਿਸ਼ਵਜੀ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ, ਮੰਡ, ਦਾਹੀਏ,
ਿਵਰਕ ਆਿਦ ਪਾਚੀਨ ਜੱਟ ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ
ਤ ਚਲਕੇ ਈਸਵ ਸੰਨ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਪਿਹਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਈਆਂ
ਸਨ।

ਜੱਟ ਧਾੜਵੀ ਖੁੱਲ ਿਦਲੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਿ ਸਾਨ ਕਬੀਲੇ ਸਨ। ਕਹਾਵਤ ਹੈ, ‘‘ਮਾਨ,
ਪੂਨ
ੰ ੀਆਂ, ਚੱਠੇ, ਖਾਨ ਪਾਨ ਮ ਅਲਗ ਅਲਗ, ਲੂਟਨੇ ਮ ਕੱਠੇ‘‘।
************************************************
*********************************

ਿਢੱਲ

ਇਹ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਅੱਠਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਤੂਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਸਰੋਆ
ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਿਢੱਲ, ਸੰਘੇ, ਮੱਲੀ, ਦੋਸਾਂਝ ਤੇ ਢ ਡਸੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤ
ਿਦੱਲੀ ਖੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਖੇਤਰ ਛੱਡਕੇ ਰਾਜਸਤਾਨ ਵੱਲ ਆ ਗਏ।
ਿਫਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ ਮਗਰ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਿਸਰਸੇ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਤ ਉਠਕੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਿਖਲਰ ਗਏ। ਕੁਝ ਬਿਠੰਡੇ ਤ
ਚੱਲਕੇ ਅੱਗੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ
ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਪਹੁਚੰ ਗਏ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਢੱਲ ਮਾਝੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਤ ਬਹੁਤੇ ਿਢੱਲ ਦੁਆਬੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਢੱਲ ਸੂਰਜਬੰਸੀ
ਹਨ।
ਅੰਿਮਤਸਰੀ ਿਢਲੋਆਂ ਦੀ ਬੰਸਾਵਲੀ ਅਨੁਸਾਰ ਿਢੱਲ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸੂਰਮੇ ਤੇ
ਮਹਾਨ ਦਾਨੀ ਰਾਜਾ ਕਰਣ ਦੇ ਪੁਤ ੱ ਰ ਲੋਹਸੈਨ ਦਾ ਪੁਤੱ ਰ ਸੀ। ਕਰਣ
ਕੁਰਕ
ੂ ਸ਼ਤੇਰ ਦੇ ਯੁੱਧ ਿਵੱ ਚ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਲੋਕ
ਪਿਹਲਾਂ ਰਾਜਸਤਾਨ ਤੇ ਿਫਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਿਠੰਡਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਹੁਣ ਵੀ
ਬਿਠੰਡਾ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਢੱਲ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ
ਹਨ। ਿਢੱਲ ਖਾਨਦਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਮੋਗੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਜਮੀਅਤ ਿਸੰਘ ਿਢੱਲ ਦਾ ਪੁਤ ੱ ਰ ਬਾਬਾ ਗੁਿਰੰਦਰ ਿਸੰਘ
ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਅਤੇ ਮਤ ਿਬਆਸ ਸ਼ਾਖਾ ਦਾ ਸਿਤਗੁਰੂ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਿਢੱਲ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜੱਟ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬੀ• ਐਸ•
ਦਾਹੀਆ ਿਢੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ
ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਕੰਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਮ ਵੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਨ।
ਈਸਵੀ ਸਦੀ ਤ ਵੀ ਪਿਹਲਾਂ ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਭਾਰਤ
ਿਵਚ ਹੀ ਗਏ। ਿਢੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਛ ਬੇ ਆਿਦ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼ੇਣੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਿਢੱਲ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼ੇਣੀਆਂ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾ
ਲਈਆਂ ਜਾਂ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼ੇਣੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ, ਉਹ
ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼ੇਣੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ। ਗੋਤ ਨਹ ਬਦਿਲਆ, ਜਾਤੀ
ਜ਼ਰੂਰ ਬਦਲ ਗਈ।

ਮੋਗੇ ਅਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤ ਅੱਗੇ ਸਤਲੁਜ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਿਢੱਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ
ਲੋਕ ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ ਤੱਕ ਚਲੇ
ਗਏ। ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਅੰਿਮਤਸਰ ਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸਭ ਤ ਵੱਧ
ਿਢੱਲ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਿਢੱਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਸੋਲਵ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜਸਤਾਨ ਤੇ ਹਿਰਆਣੇ ਤ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਸਭ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਰੀ ਿਸੰਘ ਪੁਤ ੱ ਰ ਭੂਮਾ ਿਸੰਘ ਮਾਲਵੇ ਦੇ
ਿਪੰਡ ਰੰਗੂ ਪਰਗਣਾ-ਬੱਧਣੀ ਿਜਲਾ ਮੋਗਾ ਤ ਹੀ ਜਾ ਕੇ ਭੰਗੀ ਿਮਸਲ ਦੇ
ਸਰਦਾਰ ਬਣੇ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੇ ਸਮ ਜਦ ਭੰਗੀ ਿਮਸਲ ਦੇ
ਿਢੱਲ ਸਰਦਾਰ ਹਾਰ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਿਫਰ
ਵਾਿਪਸ ਆ ਗਏ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਸਮ ਵੀ ਮਾਝੇ ਤ ਲੋਕ ਮਾਲਵੇ
ਿਵੱ ਚ ਆਮ ਹੀ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਭੰਗੀ ਿਮਸਲ ਦੀ ਹਾਰ ਕਾਰਨ ਿਢੱਲ
ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਅੰਿਮਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਰਿਹ ਪਏ ਅਤੇ ਕੁਝ
ਰੋਸ ਵਜ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਏ। ਿਢੱਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦਾ ਇੱਕ
ਬਜ਼ੁਰਗ ਬਾਬਾ ਰੱਤ,ੂ ਝਬਾਲ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਮੂਸੇ ਤ ਉਠਕੇ
ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਬੰਗਹੇਰ ਿਵੱਚ ਆ ਵਿਸਆ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਸੰਨ 1705 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ

ਬੰਗਹੇਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤਾਂ ਇਸ ਿਪੰਡ ਦੇ ਬਾਬੇ ਮੇਹਰੇ ਿਢੱਲ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ
ਆਮ ਸਾਧ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪਣਾ ਮਾਰਖੁੰਡ ਝੋਟਾ ਛੱਡ ਿਦੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨੇ
ਨਾਰਾਜ ਹੋ ਕੇ ਿਢੱਲ ਜੱਟਾਂ ਸਰਾਪ ਿਦੱ ਤਾ। ਿਢੱਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ
ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਸਾਰੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦੱਸ ਿਦੱ ਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ
ਬੀਬੀਆਂ ਵਰ ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ ਤੁਸ ਿਜਸ ਘਰ ਵੀ ਜਾਉਗੀਆਂ, ਰਾਜਭਾਗ
ਪਾਪਤ ਕਰੋਗੀਆਂ। ਬਾਬੇ ਮੇਹਰੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਤ ਮਾਫ਼ੀ
ਮੰਗੀ। ਬਾਬੇ ਮੇਹਰੇ ਦੇ ਪੁਤ
ੱ ਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਿਤੰਨ ਨਵ ਿਪੰਡ ਕੋਟ ਫੱਤਾ,
ਕੋਟ ਭਾਰਾ ਤੇ ਘੁੱਦਾ ਆਬਾਦ ਕੀਤੇ। ਇਹ ਿਤੰਨੇ ਿਪੰਡ ਬਿਠੰਡੇ ਿਜਲੇ ਿਵੱ ਚ ਹਨ।
ਇਨਾਂ ਿਪੰਡਾਂ ਦੀ ਿਢੱਲ ਬਰਾਦਰੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੰਗੇਹਰੀਏ ਹੀ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਘੁੱਦੇ ਿਪੰਡ ਿਵਚ ਉਠਕੇ ਸ: ਫਿਤਹ ਿਸੰਘ ਿਢੱਲ ਨੇ 1830 ਈਸਵੀ ਦੇ
ਲਗਭਗ ਬਾਦਲ ਿਪੰਡ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ।
ਸਰਦਾਰ ਫਿਤਹ ਿਸੰਘ ਿਢੱਲ, ਪਕਾਸ਼ ਿਸੰਘ ਬਾਦਲ ਦਾ ਪੜਦਾਦਾ ਸੀ।

ਸ: ਪਤਾਪ ਿਸੰਘ ਕੈਰ ਵੀ ਿਢੱਲ ਜੱਟ ਸੀ ਜੋ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮੁੱਖ

ਮੰਤਰੀ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਘੁੱਦੇ ਵਾਲੇ ਿਢੱਲ ਿਦਵਾਨੇ ਸਾਧਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ
ਹੀ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਜੀ ਮੁਕਤਸਰ ਤ ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਿਪੰਡ
ਿਵੱ ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਨਹ ਹੋਏ। ਇਸ ਿਪੰਡ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਿਵੱ ਚ ਦੀ ਹੀ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ।
ਹੁਣ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਿਢੱਲ ਦਸਵ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪੱਕੇ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ
ਸਾਰੇ ਿਜਿਲਆਂ ਿਵੱਚ ਹੀ ਿਢੱਲ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਿਢੱਲਵਾਂ ਨਾਮ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਿਢੱਲਵਾਂ ਦੇ ਪੋਹਤ ਿਮਰਾਸੀ
ਹੁਦ
ੰ ੇ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਿਢੱਲਵਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੰਹੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁਦ ੰ ੀ ਹੈ।
ਿਢਲਵਾ ਦੇ ਿਤੰਨ ਉਪਗੋਤ ਬਾਜ਼, ਸਾਜ ਤੇ ਸੰਧੇ ਹਨ। ਗੋਰਾਏ ਜੱਟ ਵੀ ਿਢਲਵਾਂ
ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।

ਵੇਖਣ ਿਵੱਚ ਿਢੱਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਿਢੱਲੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ਪਰ ਿਦਮਾਗ਼ੀ ਤੌਰ

ਤੇ ਬਹੁਤ ਚੁਸਤ ਹੁਦ
ੰ ੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਢੱਲ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ ਤ
ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਿਪੰਡ ਦਾ ਨਾਮ ਿਢੱਲ ਹੈ। ਉਥੇ ਇਨਾਂ ਨੇ
ਆਪਣੇ ਜਠੇਰੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਮੱਠ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਥਾਂ ਿਦਵਾਲੀ ਤੇ
ਆਪਣੇ ਜਠੇਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੁਤ ੱ ਰ ਦੇ ਜਨਮ ਤੇ ਿਵਆਹ ਦੀ
ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਿਵੱਚ ਗੁੜ ਆਿਦ ਦਾ ਚੜਾਵਾ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਪੂਜਾ
ਬਾਹਮਣ ਿਦੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਘੁੰਗਰਾਣ ਵੀ ਿਢੱਲ
ਗੋਤ ਦਾ ਉਘਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਏਥੇ ਹੀ ਿਢੱਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ
ਵਡੇਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਢੱਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦਾ
ਜਠੇਰਾ ਦਾਹੂਦ ਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਿਵਆਹਾਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਇਸਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤੇ ਿਢੱਲ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ
ਿਵੱ ਚ ਿਢੱਲ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜੇ ਕਰਨ ਦੀ ਚੇਤ ਚੌਦਸ
ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਗੰਗਾ ਦੇ ਿਕਨਾਰੇ ਅੰਬ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਮੰਿਦਰ
ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਿਢੱਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਕਪੂਰਥਲਾ ਿਵੱਚ ਇਸ ਬਰਾਦਰੀ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਿਢੱਲਵਾਂ ਹੈ। ਜਲੰਧਰ,
ਨਵਾਂਸ਼ਿਹਰ ਤੇ ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਢਲਵਾਂ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ।
ਰੋਪੜ ਿਵੱਚ ਕੁਰੜੀ ਵੀ ਿਢੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਸਰਸਾ, ਿਹਸਾਰ, ਅੰਬਾਲਾ ਤੇ ਕਰਨਾਲ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ

ਿਢੱਲ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਵੀ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ
ਿਸਆਲਕੋਟ, ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਢੱਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਬਹੁਤੇ
ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ
ਿਢੱਲ ਬਰਤਾਨੀਆ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। 1881
ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਿਦੱ ਲੀ, ਹਿਰਆਣਾ, ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ
ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਿਢੱਲ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 86,563 ਸੀ। ਿਢੱਲ ਜੱਟਾਂ ਦਾ
ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲੇ
ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਤ ਬਾਹਰ ਵੀ ਿਢੱਲ ਕਈ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ।
ਕਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵੀ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਿਢੱਲ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਜ਼ਰੂਰ
ਪੰਜਾਬ ਤ ਹੀ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਹੁਣ ਵੀ ਿਜਹੜੀਆਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਔਰਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ
ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨਾਂ ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗੋਤ ਪੰਜਾਬੀ
ਜੱਟਾਂ ਵਾਲੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ। ਗੋਤ ਨਹ ਬਦਲਦੇ, ਧਰਮ ਤੇ ਜਾਤੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
 ਿਢੱਲ ਿਹੰਦੂ, ਮੁਸਲਮ, ਿਸੱਖ, ਇਸਾਈ ਚਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਦੇਵ ਸਮਾਜੀ
ਤੇ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਵੀ ਹਨ। ਖਾਨਦਾਨ ਿਢਲਵਾਂ ਿਵਚ ਿਪੱਥ ਿਪੰਡ ਵਾਲੇ ਭਾਈ
ਕਾਹਨ ਿਸੰਘ ਨਾਭਾ ਿਨਵਾਸੀ ਮਹਾਨ ਿਵਦਵਾਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਦੀ ਪਿਸੱਧ
ਪੁਸਤਕ ‘ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼’ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹਾਨ ਤੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਭੰਗੀ
ਿਮਸਲ ਦੇ ਮੁਖੀਏ ਵੀ ਿਢੱਲ ਜੱਟ ਸਨ। ਿਢੱਲ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਜਗਤ
ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਸਰਦਾਰ ਸੁਰਜੀਤ ਿਸੰਘ ਿਢੱਲ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਤੇ ਮਹਾਨ
ਿਵਿਗਆਨੀ ਸਨ।

ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਮੂਸੇ, ਕੈਰ, ਝਬਾਲ ਤੇ ਪੰਜਵੜ ਆਿਦ ਿਢੱਲ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਤੇ
ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਿਢੱਲ ਜੱਟ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਆਬਾਦ
ਹਨ। »
ਮਾਨ

ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮਾਨਪਾਲ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਨਾ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸ਼ੱਕ

ਜਾਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਈਸਾ ਤ 160 ਵਰੇ ਪਿਹਲਾਂ ਟੈਕਸਲਾ, ਮਥੁਰਾ ਤੇ
ਸੁਰਾਸ਼ਟਰ ਿਵੱਚ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤ ਆਕੇ ਹੀ
ਵਸੇ ਸਨ। ਆਰੀਆ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਬੀਲੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਘੁੰਮ
ਿਫਰ ਕੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸਮ ਿਸੰਧ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪਹੁਚ
ੰ ੇ ਸਨ।
ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਮਾਨ ਜਾਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਯੂਨਾਨ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵੱਲ ਵੀ ਚਲੇ
ਗਏ ਸਨ। ਜਰਮਨੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੋਰ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਸਦੇ ਹਨ।
ਥਾਮਸ ਮਾਨ ਯੂਰਪ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਸੀ। ਮਾਨ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ
ਹੈ। ਸ਼ੁਰ–ੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱਚ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਸੂਰਜ, ਚੰਦ ਤੇ ਿਸ਼ਵ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ
ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਰਾਂ ਿਸ਼ਵ ਗੋਤਰੀ ਜੱਟ ਿਕਹਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜੱਟ ਆਪਣੇ ਆਪ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਤੀ ਸਮਝਤੇ ਹਨ। ਉਨਾਂ ਜੱਟ ਹੋਣ ਤੇ ਮਾਣ
ਹੁਦ
ੰ ਾ ਹੈ। ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਗੋਤ ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਪਚਿਲਤ ਹੋਏ
ਹਨ। ਗੋਤ, ਜੱਟ ਦੀ ਪਿਹਚਾਣ ਤੇ ਸ਼ਾਨ ਹੁਦ ੰ ਾ ਹੈ। ਯੂਨਾਨੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ
ਜੱਟਾਂ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਮਹਾਨ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਛੇਵ , ਸੱਤਵ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ
ਬਾਹਮਣਵਾਦ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਬਾਹਮਣ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਖੱਤਰੀਆਂ ਉਚਾ ਸਮਝਦੇ
ਸਨ। ਸਾਕਾ ਤੇ ਿਬਕਰਮ ਸੰਮਤ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਬੰਿਧਤ ਹਨ।

ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਪਿਹਲਾਂ ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ

ਹੋਏ। ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਦੋ ਪਿਸੱਧ ਰਾਜੇ ਵਰਨਮਾਨ ਤੇ ਰੁਧਰ ਮਾਨ ਹੋਏ ਹਨ।
ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਗੋਆ ਿਵੱ ਚ ਕਕਣ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਰਾਿਜਆਂ ਦੇ ਿਸੱਕੇ
ਿਮਲੇ ਹਨ। ਿਵਸ਼ ਪੁਰਾਣ ਿਵੱਚ ਇਨਾਂ ਗੰਧਰਵ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ
ਕਬੀਲਾ ਦੱਿਸਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਗੰਧਰਵ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਬੁਲ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਤੇ
ਰਾਵਲਿਪੰਡੀ ਆਿਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਿਮਲ ਸਨ।
 ਅੱਠਵ ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਮਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਕੋਟਾ ਦੇ ਚਤੌੜ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਧਾਵਲ ਮੌੜ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਮੌੜ ਵੀ
ਮਾਨਾ ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਕੋਟਾ ਬੂੰਦੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਇੱਕ ਮਾਨਪੂਤਾਂ ਨਾਲ ਵੀ
ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਜੈਪਰ ੁ ਦੇ ਨੇ ੜੇ ਮਾਨਾ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਠਾਕਰ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ। ਮਾਨਾਂ
ਦੇ ਭੱਟ ਮਾਨ ਗੋਤੀ ਜੱਟਾਂ ਰਾਜਪੂਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਸਭ ਤ ਪੁਰਾਣੇ ਕਸ਼ਤਰੀ ਦੱਸਦੇ
ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਉਠ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਿਸੱਧ,ੂ ਬਰਾੜਾਂ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਪਿਹਲਾਂ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਮਾਨਾਂ, ਭੁਲ ੱ ਰਾਂ ਤੇ
ਹੇਰਾਂ ਹੀ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਅਸਲੀ ਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਜੱਟ ਮੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਿਤੰਨ
ਜੱਟ ਗੋਤਾਂ ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਢਾਈ ਿਗਿਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਨ, ਭੁਲ ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਅਰ
ਅੱਧਾ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਇਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭੱਟੀਆਂ ਤੇ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਨਾਲ ਕਈ
ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਮਾਨ ਕਈ ਪੀੜੀਆਂ ਰਾਜ ਕਰਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ
ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵਚ ਉਠਕੇ ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤੇ
ਸਾਰੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਫੈਲ ਗਏ।

ਸ਼ੱਕਸਤਾਨ ਤ ਆਏ ਹੋਏ ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਮਾਨਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ

ਤੀਜੀ ਈਸਵ ਿਵੱਚ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਮਾਨਸਾ ਖੇਤਰ
ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਾ ਸ਼ਿਹਰ ਦੀ ਨ ਹ ਰੱਖੀ। ਸੰਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰਘ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਤਾਂ ਮਾਨ ਸ਼ਾਹੀਆਂ ਸ਼ੱਕ ਬੰਸ ਿਵਚ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ
ਗੁਜਰਾਤ, ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਮਥਰਾ ਆਿਦ ਿਵੱਚ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬ ਦੇ
ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਪਹੁਚੰ ੇ ਸਨ। ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੇ ਸਰਾਜ ਛਾਜਲੀ ਵੀ ਿਲਖਦਾ
ਹੈ ਿਕ ਮਾਨ, ਖੇੜੇ ਤੇ ਮਗੇ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਜੱਟ, ਅੱਜ ਤ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ,
ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਦੀ ਹੱਦ ਅਤੇ ਚੰਬਲ ਨਦੀ ਦੇ ਨੇ ਿੜ , ਉਜੜ ਕੇ
ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਸਾਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਖੁਡਾਲਾ ਿਜਲਾ ਮਾਨਸਾ ਵੱਲ ਆ
ਗਏ ਅਤੇ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵੱਸ ਗਏ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਪਿਹਲਾਂ ਇਹ
ਮਾਨਸਾ ਤੇ ਬਿਠੰਡਾ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਭੁਲ
ੱ ਰ ਤੇ ਹੇਅਰ ਵੀ ਇਨਾਂ
ਨਾਲ ਰਲਿਮਲ ਗਏ। ਸਰ ਇੱਬਟਸਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਲਾਲ ਤੇ ਮਾਨ ਜੱਟ
ਰਾਠੌ ਰ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਪਿਹਲਾਂ ਰੋਹਤਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ
ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਇੱਕ ਵਡੇਰੇ ਧੰਨਾ ਰਾਉ ਨੇ ਬੜਗੁਜ਼ਰ ਗੋਤ ਦੀ ਜੱਟੀ
ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁਤ ੱ ਰ ਹੋਏ। ਿਜਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ
ਉਨਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਗੋਤ ਦਲਾਲ, ਮਾਨ, ਦੇਸਵਾਲ ਤੇ ਸੇਵਲ ਪਚਿਲਤ ਹੋਏ। ਇਹ
ਚਾਰੇ ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਹੀ ਨਹ ਕਰਦੇ ਿਕ ਿਕ ਇਨਾਂ
ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਇੱਕ ਸੀ। ਕੁਝ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ
ਰੋਹਤਕ, ਕਰਨਾਲ, ਿਹੱਸਾਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ।

ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਮਾਨ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ ਿਕ ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ

ਰਾਜੇ ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੇ ਸਮ ਗੜਗਜ਼ਨੀ ਤ ਆਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ
ਮਾਨ ਜੱਟ ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਵਰੀਆ ਰਾਜਪੂਤ
ਸੀ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁਤ
ੱ ਰ ਪਰਾਗਾ, ਸੰਧਰ, ਖੇਲਾ ਅਤੇ ਮੋੜ ਸਨ। ਪਰਾਗੇ
ਦੀ ਬੰਸ ਨਾਭੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਈ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਨੇ ਭੱਟੀਆਂ
ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਭਜਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਗਜ਼ਨੀ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਿਹੰਦੂ
ਰਾਜਾ ਸੀ। ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਭੂਦ ੰ ੜ ਖ਼ਾਨ ਤੇ ਿਮਰਜ਼ਾ ਖ਼ਾਨ
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵੱਲ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਿਖਤਾਬ ਿਮਿਲਆ ਸੀ।

ਮਾਨਾ ਦੀ ਮਾਨ ਸ਼ਾਹੀ ਮੂੰਹੀ ਇਸ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹੈ। ਮਾਨ ਦੇ 12 ਪੁਤ

ੱ ਰ ਸਨ।
ਇਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ 12 ਮੁੱਖ ਮੂੰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨਾਂ
ਦਾ ਘਰ ਉਤਰੀ ਮਾਲਵਾ ਹੀ ਹੈ। ਭੁਲ ੱ ਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਮਾਨਾਂ ਦੇ
ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਵੱਸਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੋਵ ਰਲਕੇ ਿਸੱਧ,ੂ ਬਰਾੜਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਲਦੇ
ਰਹੇ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਮਾਨ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਬਿਠੰਡਾ ਹੀ
ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੀ ਜ ਦ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਿਰਆਸਤ ਿਵੱ ਚ ਇਨਾਂ ਦੇ ਜਠੇਰੇ
ਬਾਬੇ ਬੋਲਾ ਦਾ ਚਉ ਿਵੱ ਚ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਦੀਵਾਲੀ ਅਤੇ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ
ਸਮ ਖਾਸ ਮਾਨਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨਾ ਦਾ ਮੌੜ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵੀ
ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਹੈ। ਮਾਨਸ਼ਾਹੀ ਬਹੁਤੇ ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਗੱਦੜਬਾਹਾ ਅਤੇ ਲਾਲਾ ਬਾਈ ਆਿਦ ਿਵੱਚ ਯਾਤਰੀ ਕੇ ਮਾਨ
ਆਬਾਦ ਹਨ।

ਮਾਨਾ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰਡ ਬੁਰਜ ਮਾਨਸਾ, ਬੜੀ ਮਾਨਸਾ, ਮੌੜ, ਮਾਨਾ, ਮਾਨਾ
ਵਾਲਾ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਕੋਟੀਆ ਆਿਦ ਹਨ। ਿਸੱਖ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਮਾਨ
ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੀ ਡਟ ਕੇ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਫਿਤਹ ਿਸੰਘ ਮਾਨ
ਮਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸਾਥੀ ਸੀ। ਤੇਜਵੰਤ ਿਸੰਘ ਮਾਨ ਮਾਲਵੇ ਦਾ
ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਹੈ।

ਮਾਨ ਦੇ ਦਲਾਲ ਆਿਦ ਗੋਤਾਂ ਬਾਰੇ ਭਾਟਾਂ ਦੀਆਂ ਵਹੀਆਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਤੇ ਠੀਕ
ਨਹ ਹਨ। ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਮੌੜਾਂ ਿਵੱਚ ਮੌੜ (ਨਾਭਾ) ਿਪੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਰਦਾਰ
ਧੰਨਾ ਿਸੰਘ ਮਲਵਈ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਿਨਡਰ ਤੇ
ਸੂਰਬੀਰ ਜਰਨੈ ਲ ਸੀ। ਜਦ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਸੰਮਤ 1875 ਿਬਕਰਮੀ ਿਵੱ ਚ
ਮੁਲਤਾਨ ਫਿਤਹ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਦ ਇਨਾਂ ਨੇ ਹੀ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ
ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ਫੱ ਰ ਖ਼ਾਂ ਦਾ ਿਸਰ ਵੱਿਢਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ
ਿਵੱ ਚ ਬਾਈ ਮਾਨ ਸਰਦਾਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਅਫ਼ਸਰ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪਭਾਵ
ਸੀ। ਸਰ ਲੈਪਲ ਗਰੀਫਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ‘ਪੰਜਾਬ ਚੀਫਸ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ
ਮਾਨ ਸਰਦਾਰਾਂ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਸੱਚੇ ਮਰਦ ਮੰਿਨਆ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ
ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਗੋਰੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ–ਿਮਲਦੇ ਹਨ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿਸੱਧ ਜਰਨੈ ਲ ਬੁੱਧ ਿਸੰਘ ਮਾਨ ਵੀ

ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਮਹਾਨ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਿਸਮਰਨਜੀਤ ਿਸੰਘ ਮਾਨ
ਹੈ।

ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਮਜ਼ਬੀ ਿਸੱਖ ਅਤੇ ਛ ਬੇ ਵੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਛ ਬੇ ਟਾਂਕ
ਕਸ਼ਤਰੀ ਹੁਦ ੰ ੇ ਹਨ। ਮਾਨ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। 1881 ਦੀ
ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਕੁੱਲ ਿਗਣਤੀ
53,970 ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਕੁਝ ਮਾਨ ਨਾਮ
ਦੇ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਵੱਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਾਨ ਨਾਮ ਦੇ ਿਪੰਡਾਂ ਮਾਨ,
ਿਸੱਧਆੂ ਂ ਤ ਹਾਰਕੇ ਛੱਡ ਗਏ ਸਨ। ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਨਾਂ ਿਪੰਡ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰਡ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜਾਂ ਨੇ ਮਾਨਾਂ ਤ ਿਜੱਤ
ਿਲਆ। ਅੱਜਕੱਲ ਇਸ ਿਪੰਡ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਹੀ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ
ਿਵੱ ਚ ਦੌਲਾ, ਆਧਣੀਆਂ, ਖੁੱਡੀਆਂ ਮਹਾਂਿਸੰਘ, ਅਬੁਲਖੁਰਾਣਾ, ਬਾਮ ਤੇ ਮੌੜਾਂ
ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਪੂਰਬ
ਉਤਰ ਵੱਲ ਵੀ ਮਾਨਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪਸਾਰ ਹੋਇਆ। ਦੌਧਰ ਤੇ ਿਕਸ਼ਨਪੁਰਾ ਆਿਦ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਾਂ ਦਾ ਘਰ ਮਾਲਵਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭੁਲ ੱ ਰ
ਗੋਤੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰਬ ਿਵੱਚ ਹੀ ਹਨ। ਬਿਠੰਡੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ।
ਮੌੜ, ਮਾਨਸ਼ਾਹੀਏ ਤੇ ਯਾਤਰੀ ਕੇ ਮਾਨ ਪਿਸੱਧ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ
ਮਾਨ, ਚੌਕੀ ਮਾਨ, ਸ਼ੇਖ ਦੌਲਤ ਤੇ ਕੁਮਕਲਾਂ, ਦੁਰਾਹ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਉਸਮਾਂ ਤੇ ਬਟਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ
ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮੌੜਾਂ ਤੇ ਸਤੋਜ਼ ਮਾਨਾ ਉਘੇ ਿਪੰਡ ਹਨ।
ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਨਾਭੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਫਿਤਹਗੜ
ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰਡ ਿਕਲਾ ਹਰਨਾਮ ਿਸੰਘ ਤਲਾਣੀਆਂ ਵੀ ਮਾਨ
ਸਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ
ਿਪੰਡ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਜਲੇ ਿਵੱ ਚ ਸੁਹਲ
ੇ ੇਵਾਲਾ, ਮੋੜ ਨੌ ਅਬਾਦ, ਮੌੜ ਠਾਹੜਾ
ਵੀ ਮਾਨਾਂ ਦੇ ਉਘੇ ਿਪੰਡ ਹਨ।

ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵੀ ਮਾਨ ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਝੰਗ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ,

ਗੁਜਰਾਤ ਤੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ
ਮਾਨ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਮਾਨ ਿਸੱਖ ਹਨ।
ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱਚ ਕੁਝ ਮਾਨ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਹਨ।

ਮਾਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਸੰਜਮੀ ਜੱਟ ਹੁਦ

ੰ ੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਕੁਝ ਮਾਨ
ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਆਿਦ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੀ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਮਾਨ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ–ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਿਸੱਧ,ੂ ਬਰਾੜਾਂ, ਿਵਰਕਾਂ, ਸੰਘੇ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਤੇ ਗਰੇਵਾਲਾਂ ਆਿਦ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕਾਂ ਛਪੀਆਂ
ਹਨ। ਮਾਨ ਗੋਤ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਅਜੇ ਤੱਕ ਿਕਸੇ ਮਾਨ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਨੇ ਖੋਜ
ਕਰਕੇ ਠੀਕ ਤੇ ਪੂਰਾ ਨਹ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਹਰਦੁਆਰ ਦੇ ਪਰੋਹਤ ਵੀ ਮਾਨ ਗੋਤ
ਬਾਰੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਿਵਚਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਬਾਰੇ ਅਜੇ ਹੋਰ ਖੋਜ
ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਮੌੜ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਮਾਨ ਮੋਰ ਸਿਤਕਾਰ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਿਕ ਿਕ ਇਸ

ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਬਚਪਨ ਿਵੱਚ ਮੋਰ ਨੇ ਸੱਪ ਤ ਬਚਾਇਆ ਸੀ। ਮਾਨ,
ਭੁਲ
ੱ ਰੇ ਤੇ ਹੇਅਰ ਅੱਕ ਵੱਢਣਾ ਪਾਪ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਿਕ ਿਕ ਅੱਕ ਦੇ ਪੱਤੇ
ਿਸ਼ਵਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਿਸ਼ਵ ਮੰਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਭਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਇਹ ਿਤੰਨੇ ਗੋਤ ਿਸ਼ਵਜੀ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ, ਮੰਡ, ਦਾਹੀਏ,
ਿਵਰਕ ਆਿਦ ਪਾਚੀਨ ਜੱਟ ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ
ਤ ਚਲਕੇ ਈਸਵ ਸੰਨ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਪਿਹਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਈਆਂ
ਸਨ।

ਜੱਟ ਧਾੜਵੀ ਖੁੱਲ ਿਦਲੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਿ ਸਾਨ ਕਬੀਲੇ ਸਨ। ਕਹਾਵਤ ਹੈ, ‘‘ਮਾਨ,
ਪੂਨ
ੰ ੀਆਂ, ਚੱਠੇ, ਖਾਨ ਪਾਨ ਮ ਅਲਗ ਅਲਗ, ਲੂਟਨੇ ਮ ਕੱਠੇ‘‘।

ਡੋਗਰ ਪਿਰਵਾਰ ਮੂਲ ਿਵਚ ਅੰਿਮਤਸਰ ਨੇ ੜਲੇ ਿਪੰਡ ਵੱਲਾ ਵੇਰਕਾ ਤ ਹੈ ਤੇ

ਅੱਜ ਕਲ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਇਕ ਿਪੰਡ ਿਵਚ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਮੁਸਤਫਾ ਡੋਗਰ ਹੁਣ
ਇੰਗਲਡ ਦੇ ਮਾਨਚੈਸਟਰ ਸ਼ਿਹਰ ਦਾ ਵਾਸੀ ਹੈ ਤੇ ਤਵਾਰੀਖ ਿਵਚ ਉਸ ਦੀ
ਡੂੰਘੀ ਿਦਲਚਸਪੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਿਕ ਉਸ ਦਾ ਿਕੱਤਾ ਫਾਈਨਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ
ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਿਤਹਾਸ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਿਡਗਰੀ ਆਿਦ ਵੀ ਨਹ
ਕੀਤੀ। ਜ ਉਸ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਭਆਚਾਰ ਉਤੇ ਬੜੀ ਪੀਡੀ ਪਕੜ ਹੈ, ਦੂਜੇ
ਲਫਜ਼ਾਂ ਿਵਚ

ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ੱਰੇ ਜ਼ੱਰੇ ਤ ਵਾਿਕਫ ਹੈ। ਿਪਛਲੇ ਲੇਖ ਿਵਚ ਉਸ ਨੇ ਅਣਵੰਡੇ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਇਲਾਿਕਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਤਾਂ-ਗੋਤਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਬੜੇ
ਿਦਲਚਸਪ ਅੰਦਾਜ਼ ਿਵਚ ਆਖ ਸੁਣਾਇਆ ਸੀ। ਹਥਲੇ ਲੇਖ ਿਵਚ ਜਨਾਬ
ਡੋਗਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਿਪੰਡਾਂ-ਸ਼ਿਹਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਤਲਾਸ਼ਣ ਦਾ
ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। -ਸੰਪਾਦਕ

ਗੁਲਾਮ ਮੁਸਤਫਾ ਡੋਗਰ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਿਹਸਾਨ ਬਾਜਵਾ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਜਾਰਾਂ ਿਪੰਡ-ਸ਼ਿਹਰ ਅਿਜਹੇ ਨੇ ਿਜਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵਾਲਾ, ਵਾਲੇ,

ਜਾਂ ਵਾਲ ਲਗਦਾ ਹੈ ਿਜਵ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਬੁਰਵ ੇ ਾਲਾ, ਸਾਹੀਵਾਲ, ਨਾਰੋਵਾਲ,
ਜਫਰਵਾਲ, ਚੂਚਕਵਾਲ, ਅੰਬਾਲਾ, ਪਿਟਆਲਾ, ਹਰੂਵਾਲ, ਹਰਚੋਵਾਲ,
ਨਾਰੰਗਵਾਲ।
ਇਥੇ ਵਾਲਾ, ਵਾਲ, ਵਾਲੀ, ਵਾਲੇ ਥਾਂ ਹੈ ਭਾਵ ਆਮ ਨਾ ਤੇ ਿਫਰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ
ਖਾਸ ਨਾ (ਪਰਾਪਰ ਨਾਊਨ) ਲੱਗਾ ਹੈ ਿਕ ਿਕਹੜਾ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਵਾਲੀ। ਸੋ,
ਤਰਤੀਬਵਾਰ ਖਾਸ ਨਾ ਹਨ-ਗੁੱਜਰ, ਬੂਰ,ੇ ਸਾਹੀ, ਜਫਰ, ਨਾਰੋ, ਚੂਚਕ,
(ਮਾਂ) ਅੰਬਾ, ਪੱਟਾ, ਹਰੂ, ਹਰਚੋ, ਜਫਰ, ਚੂਚਕ, ਨਾਰੰਗ ਆਿਦ।
ਸਾਡੇ ਿਖਆਲ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ḔਵਾਲਾḔ ਲਫਜ਼ ਦੀ ਜੜ ਫਾਰਸੀ ਲਫਜ਼
ḔਦਾਰḔ ਿਵਚ ਹੈ, ਿਜਵ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ, ਮਜੇਦਾਰ, ਹਵਾਦਾਰ, ਰੰਗਦਾਰ,
ਸਰਦਾਰ। ਹਾਲਾਂਿਕ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਅਨੇ ਕਾਂ ਅਲਫਾਜ਼ ਮੂਲ ਫਾਰਸੀ ਦੇ ਹੀ ਵਰਤੇ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਹਜੇ ਿਵਚ ਜਦ ਅਸ ਨਾਂ ਰਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਵਾਲਾ,
ਵਾਲੀ, ਵਾਲ, ਵਾਲੇ ਲਾ ਲਨੇ ਆਂ। (ਮਜੇਵਾਲਾ, ਖੁਸ਼ਬੂ ਵਾਲਾ, ਹਵਾ ਵਾਲਾ,
ਰੰਗਾਂ ਵਾਲਾ) ਿਜਥੇ ਲੋਧੀ ਆਏ ਤਾਂ ਸ਼ਿਹਰ ਬਣ ਿਗਆ ਲੋਧੀਆਣਾ, ਲੋਧੀ
ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਲੁਿਧਆਣਾ। ਭੱਟੀਆਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਕਹਾ ਦਾ ਸੀ, ਭਿਟਆਣਾ ਤੇ
ਿਫਰ ਸ਼ਿਹਰ ਬਿਣਆ ਭੱਟੀਆਂ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਿਸੱਧਾ ਹੀ ਭਿਟੰਡਾ ਜਾਂ ਬਿਟੰਡਾ
(ਬਿਠੰਡਾ)।
ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਵੀ ਜੜ ਫੋਲ ਲਈਏ।
ਅਟਾਰੀ: ਸਾਡਾ ਿਖਆਲ ਹੈ ਿਕ ਿਹੰਦੁਸਤਾਨ-ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵਚ ਅਟਾਰੀ ਨਾਂ
ਦੇ ਜੋ ਿਪੰਡ, ਥਾਂਵਾਂ ਆ ਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਿਕ ਿਕਸੇ ਵੇਲੇ
ਉਥੇ ਕੋਈ ਉਚੀ ਇਮਾਰਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਿਜਸ ‘ਤੇ ਚੁਬਾਰਾ ਿਰਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੋ,
ਅਮੀਰ ਚੁਬਾਰਾ ਹੀ ਅਟਾਰੀ ਕਹਾ ਦਾ ਸੀ। ਅਟਾਰੀ ਨਾਂ ਦੇ ਵੀ ਅਨੇ ਕਾਂ ਿਪੰਡ
ਹਨ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ। ਇਥ ਤਕ ਿਕ ਉਤਰ ਪਦੇਸ਼ ਤੇ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰਡ
ਅਟਾਰੀ ਨਾਂ ਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਥੇ ਉਨਾਂ ਅਟਰੀਆ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮਾੜੀ: ਿਕਸੇ ਅਮੀਰ ਬੰਦੇ ਦੇ ਮਿਹਲ ਨੁਮਾ ਮਕਾਨ ਮਾੜੀ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਅਿਜਹੀ ਿਰਹਾਇਸ਼ ‘ਤੇ ਬਾਅਦ ਿਵਚ ਜੋ ਿਪੰਡ ਬਿਣਆ, ਉਹ ਮਾੜੀ
ਕਹਾਇਆ। ਮਾੜੀ ਮੇਘਾ, ਮਾੜੀ ਪੰਨੂਆ।ਂ ਸੋ, ਇਥੇ ਮਾੜੀ ਨਾ ਹੈ ਤੇ ਮੇਘਾ ਜਾਂ
ਪ ਆਂ ਖਾਸ ਨਾ ਹੈ। ਪਰ ਿਕਤੇ ਿਕਤੇ ਿਕਸੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬੰਦੇ ਦੀ ਸਮਾਧ ਜਾਂ
ਮੜੀ ਨੇ ੜੇ ਜੋ ਿਪੰਡ ਬੱਝਾ, ਉਹ ਮੜੀ ਕਹਾਇਆ ਿਜਵ ਸ਼ਿਹਰ ਜੰਮੂ ਲਾਗੇ ਮੜੀ
ਕਸਬਾ ਹੈ। ਸੋ, ਮਾੜੀ ਤੇ ਮੜੀ ਵਖਰੇ ਵਖਰੇ ਹਨ।
ਢੋਲ, ਢੋਲਾ ਜਾਂ ਢੋਲਨ: ਪੰਜਾਬੀ ਿਵਚ ਮਾਹੀ, ਪੇਮੀ ਜਾਂ ਮਿਹਬੂਬ ਢੋਲਾ
ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। (ਢੋਲ ਯਾਿਨ ਸਾਡੀ ਗਲੀ ਆਈ ਤੇਰੀ ਿਮਹਰਬਾਨੀ) ਇਹੋ
ਕਾਰਨ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਅਨੇ ਕਾਂ ਿਪੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਢੋਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।
ਿਜਵ ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਜਲੇ ਦਾ ਿਪੰਡ ਗੋਲਾ ਢੋਲਾ। ਢੋਲਣ ਨਾਰੋਵਾਲ।
ਬੱਸੀ: ਇਸ ਲਫਜ਼ ਦਾ ਸਰੋਤ ਬਸਤੀ ਹੈ। ਬਸਤੀ ਲਫਜ਼ ਦਾ ਮੂਲ ਬਸਤ ਹੈ।
ਬਸਤ ਲਫਜ਼ ਫਾਰਸੀ ਮੂਲ ਦਾ ਹੈ ਿਜਹਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ, ਆਬਾਦ ਹੋਣਾ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਲਫਜ਼ ਹੈ, ਕਾਲੋਨੀ। ਬੱਸੀ ਿਸਕੰਦਰ ਖਾਂ, ਬੱਸੀ ਡੋਗਰਾਂ, ਬੱਸੀ
ਗੋਜਰਾਂ, ਬੱਸੀ ਪਠਾਣਾਂ। ਇਥੇ ਬੱਸੀ ਆਮ ਨਾ ਹੈ ਤੇ ਬਾਕੀ ਖਾਸ ਨਾ ਹਨ।
ਬਸਤ ਲਫਜ਼ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਹੈ ਿਜਹਦਾ ਮਤਲਬ Ḕਆਬਾਦ ਹੋਣਾḔ ਹੈ ਪਰ
ਹਕੂਮਤ ਤਿਹਤ।
ਿਢੱਲਮ/ਿਢੱਲਵਾਂ/ਕਾਹਲਵਾਂ: ਇਸ ਨਾਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਜੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਗੋਤਾਂ ਤ ਹਨ।
ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦਾ ਿਪੰਡ ਿਢੱਲਮ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਿਪੰਡ ਿਢੱਲਵਾਂ।
ਸੋ, ਿਢੱਲ ਤ ਿਢੱਲਵਾਂ ਤੇ ਕਾਹਲ ਤ ਕਾਹਲਵਾਂ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਖੱਤਰੀਆਂ
ਦੀਆਂ ਕਈ ਹੋਰ ਗੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਿਪੰਡ ਸ਼ਿਹਰ ਆਬਾਦ ਹਨ ਿਜਵ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦਾ
ਖੰਨਾ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦਾ ਧਵਾਣ ਦਮੋਦਰ, ਜਲੰਧਰ ਦਾ ਸਰੀ ਸਰੀਨ ਗੋਤ ਤ,
ਫਰੀਦਕੋਟ ਦਾ ਚੋਪੜਾ, ਜਲੰਧਰ ਦਾ ਰੰਧਾਵਾ ਮਸੰਦਾਂ। ਇਹ ਜਰੂਰੀ ਨਹ ਿਕ
ਿਢੱਲਵਾਂ ਿਪੰਡ ਿਵਚ ਿਢੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹੋਣ। ਤਵਾਰੀਖ ਿਵਚ ਅਕਸਰ
ਹੁਦ
ੰ ਾ ਵੇਖੀਦਾ ਹੈ ਿਕ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਮਾਮਲਾ ਨਾ ਿਦੱ ਤਾ ਿਗਆ ਤਾਂ ਿਪੰਡ ਛੱਡ ਕੇ
ਦੌੜ ਗਏ ਜਾਂ ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਆਿਦ ਕਰਕੇ ਿਪੰਡ ਛੱਡਣਾ ਪੈ ਿਗਆ। ਪਰ ਉਥੇ
ਆਬਾਦੀ ਕਾਇਮ ਰਿਹੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਆ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ
ਬਰਾਦਰੀਆਂ ਅਮੂਮਨ ਉਥੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਰਿਹੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਿਪੰਡ ਬਿਚਆ
ਰਿਹੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਆ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਿਪੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਪਿਹਲਾਂ
ਵਾਲਾ ਹੀ ਰਿਹੰਦਾ ਸੀ।
ਿਹਸਾਰ: ਇਹ ਤੁਰਕੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦਾ ਲਫਜ਼ ਹੈ ਿਜਹਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ, ਘੇਰਾ ਜਾਂ
ਵਲਗਣ ਜਾਂ ਿਕਲਾ। ਭਾਰਤੀ ਹਿਰਆਣੇ ਵਾਲੇ ਿਹਸਾਰ ਤ ਇਲਾਵਾ
ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਦੇ ਪਖਤੂਨਵਾ ਿਵਚ ਵੀ ਿਹਸਾਰ ਨਾਂ ਦੇ ਕਸਬੇ ਆ ਦੇ ਹਨ, ਿਜਵ
ਿਕਲਾ ਬਾਲਾ (ਉਚਾ) ਿਹਸਾਰ, ਿਕਲਾ ਿਹਸਾਰ ਜੀਰੀ (ਨੀਵਾਂ)।
ਥੇਹ ਤੇ ਥੇੜੀ: ਉਚੇ ਥੇਹ ‘ਤੇ ਆਬਾਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਿਪੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ
ਥੇਹ ਆ ਦਾ ਹੈ। ਥੇਹ ਜਾਂ ਉਚੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਿਪੰਡ ਇਸ ਕਰਕੇ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ
ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਿਕ ਹੜਾਂ ਤ ਬਿਚਆ ਰਹੇ। ਜੇ ਥੇਹ ‘ਤੇ ਛੋਟਾ ਿਪੰਡ ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ
ਜਾਂ ਥੇਹ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਿਪੰਡ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਥੇੜੀ ਲਗਦਾ। ਥੇਹ ਦਾ
ਿਨਮਾਣਾ ਭਾਵ ਿਡਿਮਿਨਉਿਟਵ ਨਾਊਨ (ਿਜਵ ਿਪੰਡ ਅਤੇ ਿਪੰਡੀ ਜਾਂ ਪੰਡੋਰੀ)।
ਪਸਰੂਰ ਲਾਗੇ ਮੇਰੇ ਿਪੰਡ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਿਪੰਡ ਹੈ, ਥੇਹ ਪੰਨਵਾਂ ਿਜਥ ਦੇ ਿਗੱਲ ਜੱਟ
ਅੱਜ ਕਲ ਸੁਣ ਦਾ ਹੈ, ਦਸੂਹਾ ਮੁਕੇਰੀਆਂ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ
ਲਾਗਲੇ ਿਪੰਡ ਹਨ-ਥੇੜੀ ਸਾਂਸੀਆਂ ਤੇ ਥੇੜੀ ਿਗੱਲਾਂ। ਬੁੱਢਾ ਥੇਹ, ਅੰਿਮਤਸਰ।
ਕਈ ਿਪੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਰਾਹ ਤ ਵੀ ਰੱਖੇ ਗਏ। ਜੇ ਦੋ ਮੁਖ ਰਾਹਾਂ ‘ਤੇ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੋਰਾਹਾ
(ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜਲਾ), ਸਤਰਾਹ (ਿਸਆਲਕੋਟ) ਿਜਥੇ ਸੱਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ਿਹਰਾਂ ਦੇ
ਰਾਹ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ: ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਡਸਕਾ, ਿਸਆਲਕੋਟ,
ਪਸਰੂਰ, ਨਾਰੋਵਾਲ, ਸੌੜੀਆਂ (ਅਜਨਾਲੇ ਲਾਗੇ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁਕਾ
ਸ਼ਿਹਰ), ਨਾਰੰਗ ਮੰਡੀ (ਲਾਹੌਰ ਵਲ) ਸਤਰਾਹ ਸੰਧੂ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਕਦਰ ਸੀ,
ਇਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਕਾਲਾ ਪੀਰ ਦੀ ਜਗਾ ਵੀ ਇਥੇ ਹੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਸੁਹਾਵਾ: ਿਜਵ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਆਮ ਸਨ, ਕੁਦਰਤੀ ਹੈ ਿਕ ਿਪੰਡਾਂ
ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਆ ਜਾਣਗੇ। ਸੂਹਾ ਰੰਗ ਮਤਲਬ ਗੂੜਾ ਲਾਲ
ਸੁਰਖ। ਸੋ ਿਫਰ ਸੂਹੇ ਵਾਲਾ ਿਜਹੜਾ ਿਪੰਡ ਬਿਣਆ ਉਹਦਾ ਨਾਂ ਹੋ ਿਗਆ,
ਸੁਹਾਵਾ। ਸੁਹਾਵਾ, ਅੰਿਮਤਸਰ। ਸੁਹਾਵੀਆਂ ਸਰੰਗੀਆਂ ਨੇ ੜੇ ਪਸਰੂਰ,
ਿਸਆਲਕੋਟ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਿਕ ਸੁਹਾਵੇ ਨਾਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਸ਼ਿਹਰ ਿਨਰਾ
ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਨਹ , ਪੂਰੇ ਉਤਰੀ ਭਾਰਤ ਿਵਚ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਕਾਲੇ ਤ ਬਹੁਤ ਿਪੰਡ
ਹਨ। ਕਾਲਾ (ਅਫਗਾਨਾ) ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਬੂਰੇ ਰੰਗ ਵਾਲੇ
ਬੰਦੇ ਜਾਂ ਜਨਾਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਬੱਝੇ ਿਪੰਡ ਹਨ-ਕੱਕੀ, ਕੱਕੇ, ਕੱਕੇਕੇ। ਇਸ ਨਾਂ
ਦੇ ਅਨੇ ਕਾਂ ਿਪੰਡ ਨੇ ।
ਚਿਵੰਡਾ: ਇਸ ਨਾਂ ਦੇ ਵੀ ਕਈ ਿਪੰਡ ਤੇ ਸ਼ਿਹਰ ਦੋਹਾਂ ਪੰਜਾਬਾਂ ਿਵਚ ਿਮਲਦੇ
ਹਨ। ਵਜਾ ਹੈ ਿਕ ਪੁਰਾਣੇ ਜਮਾਨੇ ਿਵਚ ਿਹੰਦੂ ਲੋਕ ਚਮੁੰਡਾ ਜਾਂ ਚਿਵੰ ਡਾ ਨਾਂ ਦੀ
ਦੇਵੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੇਵੀ ਦੇ ਿਜਥੇ ਿਜਥੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੰਿਦਰ ਬਣ
ਗਏ ਤੇ ਉਸ ਉਪਰੰਤ ਜੋ ਬਸਤੀ ਬਣੀ, ਉਹ ਚਿਵੰ ਡਾ ਹੀ ਕਹਾਈ। ਚਿਵੰਡਾ,
ਿਸਆਲਕੋਟ; ਚਿਵੰਡਾ, ਲਾਹੌਰ; ਚਿਵੰਡਾ ਦੇਵੀ, ਅੰਿਮਤਸਰ; ਚਿਵੰ ਡਾ
ਖੇਮਕਰਨ, ਅੰਿਮਤਸਰ; ਚਿਵੰ ਡਾ ਖੁਰਦ ਤੇ ਕਲਾਂ, ਅਜਨਾਲੇ ਲਾਗੇ, ਅੰਿਮਤਸਰ
ਅਤੇ ਚਿਵੰ ਡਾ, ਜਲੰਧਰ।
ਬੰਨ: ਇਹ ਫਾਰਸੀ ਲਫਜ਼ ਬੰਦ ਤ ਿਨਕਿਲਆ ਹੈ ਿਜਹਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ,
ਰੁਕਾਵਟ। ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਵਾਲਾ ਬੰਨਾ ਵੀ ਇਸ ਤ ਬਿਣਆ। ਘਰਾਂ ਦੀ
ਬੰਨੀ ਤੇ ਬਨੇ ਰਾ ਵੀ ਇਸੇ ਤ ਹੀ ਿਨਕਲਦੇ ਹਨ। ਤਿਹਸੀਲ ਪਸਰੂਰ ਿਵਚ ਇਕ
ਿਪੰਡ ਹੈ, ਬੰਨ ਬਾਜਵਾ। ਮੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਿਕ ਬਾਜਵਾ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇਹ ਪੱਛਮ
ਵਲ ਆਖਰੀ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਬਾਜਿਵਆਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਸੌ
ਿਪੰਡ ਹਨ। ਇਹ ਆਖਰੀ ਿਪੰਡ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬੰਨ ਕਹਾਇਆ।
ਅੱਟਕ: ਿਜਵ ਆਪਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਿਕ ਿਹੰਦੁਸਤਾਨ ‘ਤੇ ਬਹੁਤੇ ਹਮਲੇ ਪੱਛਮ ਵਲ
ਹੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਮਲਾਵਰ ਜਦ ਇਸ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਿਵਚ ਦਾਖਲ ਹੁਦ ੰ ਾ ਸੀ ਤਾਂ
ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਪਿਹਲੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪਦੀ ਸੀ, ਦਿਰਆ ਿਸੰਧ। ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਇਸ
ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਦਿਰਆ ਿਸੰਧ ਦਾ ਨਾਂ ਅਟਕ ਪੈ ਿਗਆ। ਅੱਟਕ ਮਤਲਬ
ਰੁਕਾਵਟ। ਇਸ ‘ਤੇ ਿਫਰ ਜੋ ਸ਼ਿਹਰ ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਵੀ ਅੱਟਕ ਨਾਮ
ਨਾਲ ਹੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ।
ਕੱਸੀਆਂ: ਿਪਛੇ ਿਜਹੇ ਮੈ ਚੜਦੇ ਪੰਜਾਬ ਤ ਇਕ ਿਸੱਖ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ ਿਕ
ਸਾਡੇ ਿਪੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਕੱਸੀਆਂ ਹੈ, ਇਹਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੋਇਆ? ਸੁਣ ਕੇ ਮੈ
ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਿਕ ਿਕ ਕੱਸੀਆਂ ਲਫਜ਼ ਤਾਂ ਪੋਠਹਾਰ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਹੈ।
ਉਥੇ ਛੱਪੜੀ ਕੱਸੀ ਆਖਦੇ ਨੇ । ਉਧਰ ਿਪੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਕੱਸੀਆਂ ‘ਤੇ ਹਨ।
ਿਜਵ ਕੱਸੀਆਂ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਵਾ, ਕੱਸੀਆਂ ਐਬਟਾਬਾਦ, ਕੱਸੀਆਂ
ਮੁਜੱਫਰਾਬਾਦ। ਸੋ, ਮ ਉਸ ਿਸੱਖ ਭਰਾ ਿਕਹਾ, ਭਾਈ ਤੁਹਾਡਾ ਿਪੰਡ ਿਕਸੇ
ਪੋਠਹਾਰੀ ਬੰਦੇ ਨੇ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਮਾਜਰਾ: ਜਮੀਨ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋ ਤਰੀਕੇ ਸਨ-ਖੁਦ ਕਾਸ਼ਤ ਤੇ ਮਜਰੂਹਾ
ਕਾਸ਼ਤ। ਿਜਥੇ ਮਜਾਰੇ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਮਜਰੂਹਾ ਕਹਾ ਦੀ ਸੀ। ਸੋ,
ਮਜਰੂਹਾ ਤ ਿਵਗੜ ਕੇ ਬਣ ਿਗਆ, ਮਾਜਰਾ। ਿਜਥੇ ਜਮੀਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਖਤਰੀ
ਸਨ, ਜੋ ਇਕ ਵਪਾਰੀ ਕੌਮ ਹੁਦ
ੰ ੀ ਸੀ। ਉਹ ਅਮੂਮਨ ਮਜਾਿਰਆਂ ਰਾਹ ਖੇਤੀ
ਕਰਵਾ ਦੇ ਸਨ। ਮਜਾਰੇ ਅਮੂਮਨ ਪੈਲੀਆਂ ਿਵਚ ਹੀ ਛੰਨਾਂ ਜਾਂ ਘਰ ਬਣਾ
ਲਦੇ ਸਨ। ਵਕਤ ਪਾ ਕੇ ਿਪੰਡ ਬੱਝ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਹੋ
ਮੁਜਾਰੇ ਹੀ ਿਫਰ ਮਾਲਕ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਸੋ, ਮਜਾਿਰਆਂ ਦਾ ਡੇਰਾ ਜੋ
ਬਾਅਦ ਿਵਚ ਿਪੰਡ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਅਖਿਤਆਰ ਕਰ ਿਗਆ, ਉਹ ਮਾਜਰਾ
ਕਹਾਇਆ। ਇਸ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਪੂਰੇ ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਤੇ ਉਤਰੀ ਭਾਰਤ ਿਵਚ ਕਈ ਿਪੰਡ
ਤੇ ਸ਼ਿਹਰ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਿਮਸਾਲ ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ਾਇਦ ਜਰੂਰਤ ਹੀ ਨਹ । ਬੰਗਾ,
ਿਜਲਾ ਜਲੰਧਰ (ਅੱਜ ਕਲ ਨਵਾਂ ਸ਼ਿਹਰ) ਲਾਗੇ ਿਪੰਡ ਪਦੇ ਹਨ ਿਜਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ
ਅਜੇ ਵੀ ਸਾਫ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਜਾਿਰਆਂ ਵਾਲੇ ਹਨ-ਭਰੋ ਮਜਾਰਾ, ਲਾਲੋ ਮਜਾਰਾ,
ਟੁਟ
ੱ ੋ ਮਜਾਰਾ। ਇਸਤੇ ਤਰਾਂ ਹਨ-ਮਜਾਰਾ ਮੁਹਾਲੀ, ਮਜਾਰਾ ਅਨੰ ਦਪੁਰ ਲਾਗੇ,
ਮਨੀ ਮਾਜਰਾ।
ਠੱਠਾ ਪੰਜਾਬੀ ਲਫਜ਼ ਠੱਠ ਤ ਿਨਕਿਲਆ ਹੈ, ਿਜਹਦਾ ਮਤਲਬ ਿਕਸੇ ਜਗਾ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹਜੂਮ ਜਾਂ ਇਕੱਠ। ਜੇ ਿਕਤੇ ਿਕਸੇ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਅਕਸਮਾਤ ਹੀ ਿਕਤੇ
ਆ ਬਿਹਣ ਤਾਂ ਉਸ ਆਬਾਦੀ ਠੱਠਾ ਜਾਂ ਠੱਟਾ ਕਿਹ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹੋ
ਕਾਰਨ ਹੈ ਿਕ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਅਨੇ ਕਾਂ ਿਪੰਡ ਇਸ ਨਾਂ ਤ ਹੈਨ, ਿਜਵ ਿਪੰਡ ਤ
ਪੰਡਰ
ੋ ੀ ਤੇ ਕੋਟ ਤ ਕੋਟਲੀ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਠੱਠੇ ਤ ਠੱਠੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਿਹੰਦੂ
ਧਰਮ ਦੇ ਜਾਤ ਵੰਡ ਅਸੂਲ ਮੁਤਾਬਕ ਅਛੂਤ ਲੋਕਾਂ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵਚ ਨਹ ਸੀ
ਰਿਹਣ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨਾਂ ਦੀ ਿਪੰਡ ਬਾਹਰ ਜੋ ਆਬਾਦੀ ਹੁਦ
ੰ ੀ ਸੀ,
ਉਹ ਅਮੂਮਨ ਠੱਠੀ ਕਿਹ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਿਕਸੇ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਵਾਿਕਆ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਿਪੰਡ: ਿਮਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ
ਿਪੰਡ ਹੈ, ਦਾਤੀ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਿਜਸ ਬਾਬਤ ਕਹਾਣੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਿਕ ਇਕ ਜੱਟ ਨੇ
ਦਾਤਰੀ ਖਰੀਦਣ ਵਾਸਤੇ ਬਾਣੀਏ ਕੋਲੋ ਕਰਜਾ ਿਲਆ ਪਰ ਮੋੜ ਨਾ ਸਿਕਆ।
ਿਵਆਜ ‘ਤੇ ਿਵਆਜ ਪਦਾ ਿਰਹਾ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਖੂਹ ਸਮੇਤ ਜਮੀਨ ਕੁਰਕ ਹੋ
ਗਈ। ਖੂਹ ‘ਤੇ ਆਬਾਦੀ ਸੀ, ਿਜਸ ਦਾ ਨਾਂ ਿਫਰ ਦਾਤੀ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ
ਿਗਆ, ਜੋ ਵਕਤ ਪਾ ਕੇ ਿਪੰਡ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਈ।
ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਹਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਿਪੰਡ-ਸ਼ਿਹਰ: ਭਾਰਤੀ ਉਪ
ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜਮੀਨ ਬੇਆਬਾਦ ਸੀ ਿਜਸ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਲੋਕ ਆ ਆ
ਕੇ ਇਥੇ ਵੱਸੇ। ਪਿਹਲਾਂ ਪਿਹਲ ਇਥੇ ਆਰੀਆ ਲੋਕ ਆਏ। ਿਫਰ ਪਹਾੜ ਤੇ
ਪੱਛਮ ਤ ਤਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਇਥੇ ਿਹਜਰਤ ਹੁਦ
ੰ ੀ ਹੀ ਰਹੀ। ਿਕਤੇ ਿਕਤੇ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ
ਆਪਣੇ ਿਪਛਲੇ ਸ਼ਿਹਰ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਿਪੰਡ ਵਸਾ ਿਦਤੇ। ਕੁਝ ਇਕ
ਿਮਸਾਲਾਂ ਹਨ:
ਕਾਲਾ ਖਤਾਈ: ਕਾਰਾ ਤੁਰਕੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦਾ ਲਫਜ਼ ਹੈ, ਕਾਰਾ ਿਜਸ ਤ ਿਵਗੜ ਕੇ
ਬਣ ਿਗਆ, ਕਾਲਾ। ਲਾਹੌਰ ਤ ਨਾਰੋਵਾਲ ਜਾਓ ਤਾਂ ਪਿਹਲਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ,
ਸੀ ਰਾਮ ਚੰਦ ਤੇ ਅਗਲਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ, ਕਾਲਾ ਖਤਾਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਪਾਠਕਾਂ
ਅਿਹਸਾਸ ਹੋਵੇਗਾ ਿਕ ਕਾਲਾ ਖਤਾਈ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਿਕਸੇ ਵੇਲੇ ਉਤਰ ਪੱਛਮ ਿਵਚ
ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸਲਤਨਤ ਹੁਦ ੰ ੀ ਸੀ, ਐਡੀ ਵੱਡੀ ਿਕ ਅੱਜ ਦੇ 5-6 ਵੱਡੇ
ਮੁਲਕ ਉਸ ਦਾ ਿਹੱਸਾ ਸਨ। ਉਸ ਿਵਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ-ਉਜਬੇਿਕਸਤਾਨ,
ਤੁਰਕਮੇਿਨਸਤਾਨ, ਕਜ਼ਾਿਕਸਤਾਨ ਤੇ ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ।
ਇਹ ਸਲਤਨਤ 1124 ਈæ ਤ ਲੈ ਕੇ ਸਾਲ 1218 ਤਕ ਕਾਇਮ ਰਹੀ।
ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ, ਕਾਰਾ ਖੈਟਾਨ। ਇਹ ਮੂਲ ਰੂਪ ਿਵਚ ਮੰਗੋਲ ਤੁਰਕ ਸਨ।
ਅੱਜ ਵੀ ਤੁਰਕ ਲੋਕ ਕਾਲੇ ਕਾਰਾ ਹੀ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਸੋ, ਇਹ ਿਪੰਡ ਉਸੇ
ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਿਪਆ। ਇਸ ਨਾਂ ਤ ਜ਼ਾਹਰ ਹੈ ਿਕ ਿਹੰਦੁਸਤਾਨ ਿਵਚ
ਿਕੱਥ ਿਕੱ ਥ ਲੋਕ ਆ ਕੇ ਵੱਸੇ। ਇਸ ਸਲਤਨਤ ਖੈਤਾਨ ਤ ਖਤਾਈ ਨਾਂ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ, ਯਾਿਨ ਖੈਤਾਈ ਵਾਲੇ ਲੋਕ।
ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਸਾਡੇ ਇਕ ਿਸੱਖ ਦੋਸਤ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਿਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਿਕ
ਿਜਹੜੀ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ ਛੀਨਾ ਗੋਤ ਹੈ, ਉਹ ਅਸਲ ਿਵਚ ਚੀਨੀ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ
2000 ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ ਚੀਨ ਤ ਆਏ। ਸੋ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਖੈਤਾਨ ਲੋਕ ਆਏ,
ਉਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਿਪੰਡ ਬੱਝਾ ਜੋ ਅੱਜ ਸ਼ਿਹਰ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਚੁਕਾ ਹੈ।
ਗੋਤਾ: ਗੋਤਾ ਿਸਰਾਜ ਨਾਰੋਵਾਲ ਨੇ ੜਲਾ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਸੀਰੀਆ ਿਵਚ ਇਕ ਸ਼ਿਹਰ
ਗੋਤਾ ਹੈ ਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ ਉਥੋ ਕੋਈ ਸ਼ਖਸ ਆਇਆ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਹਦੇ ਕਰਕੇ
ਿਜਹੜਾ ਿਪੰਡ ਵਿਸਆ, ਗੋਤਾ ਕਹਾਇਆ। ਸੋ, ਸਾਮ ਸੀਰੀਆਂ ਤ ਕੋਈ ਿਸਰਾਜ
ਨਾਂ ਦਾ ਬੰਦਾ ਉਠ ਕੇ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਿਜਹਨੇ ਿਪੰਡ ਬੰਿਨਆ, ਗੋਤਾ
ਿਸਰਾਜ।
ਖੀਵਾ ਜਾਂ ਖੀਵੀ ਜਾਂ ਖੀਵਾਂ: ਉਜ਼ਬੇਿਕਸਤਾਨ ਿਵਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਤੇ
ਤਜਾਰਤੀ ਸ਼ਿਹਰ ਹੈ ਜੋ ਤਵਾਰੀਖ ਿਵਚ ਵਾਧੂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਿਜਵ ਬਲਖ
ਬੁਖਾਰਾ ਨਾਂਵ ਆ ਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ
ਉਹਦੇ ‘ਤੇ ਰੱਖਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱ ਤੇ ਜੋ ਅੱਜ ਤਕ ਜਾਰੀ ਹਨ। ਖੀਵਾ ਅਮੀਰ
ਤਜਾਰਤੀ ਸ਼ਿਹਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਿਹੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਖੁਸ਼ੀ ਜਾਂ
ਅਮੀਰੀ ਦਾ ਿਚੰਨ/ਪਤੀਕ ਬਣ ਿਗਆ। ਬੰਦੇ ਦਾ ਨਾਂ ਖੀਵਾ ਤੇ ਜਨਾਨੀ ਹੋ
ਗਈ, ਖੀਵਾਂ। ਿਜਵ ਿਜਉਣਾ ਤੇ ਜੀਵਾਂ। ਤੇ ਇਧਰ ਤਾਂ ਿਪੰਡਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ
ਖੀਵਾ ਪੈਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਿਮਰਜੇ ਜੱਟ ਦੇ ਿਪੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਖੀਵਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ
ਖੁਰਾਸਾਨ ਤ ਪਰਤੇ ਵਪਾਰੀ ਖੁਰਾਨੇ ਅਖਵਾਏ। ਸੋ, ਜੇ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਾਚੀਏ ਤਾਂ
ਇਹ ਨਾਂ ਸਾਡੀ ਤਵਾਰੀਖ ਵੱਲ ਵੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁਦ ੰ ੇ ਨੇ ।
ਬੂਬਕ: ਨਾਰੋਵਾਲ ਦੇ ਲਾਗੇ ਕੁਝ ਿਪੰਡ ਹਨ, ਿਜਨਾਂ ਬੂਬਕਾਂ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
ਮਤਲਬ ਬੂਬਕ ਦਾ ਬਹੁਵਚਨ। ਬੂਬਕ ਲਫਜ਼ ਿਵਚ ਬਾਬਕ ਦਾ ਿਵਗਾੜ ਹੈ।
ਬਾਬਕ ਨਾਂ ਦਾ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਿਵਚ ਅਹੁਦਾ ਹੁਦ ੰ ਾ ਸੀ। ਸੋ, ਬਾਬਕ ਅਫਸਰ
ਨੇ ਜੋ ਿਪੰਡ ਵਸਾਇਆ, ਉਹ ਬਾਬਕ ਤ ਬੂਬਕ ਬਣ ਿਗਆ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਦਾ
ਇਕ ਵਜੀਰ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਬਾਬਕ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ
ਜੂਨਾਗੜ ਿਰਆਸਤ ਦੇ ਜੋ ਯੂਸਫਜਾਈ ਪਠਾਣ ਹੁਕਮਰਾਨ ਸਨ, ਉਹ ਵੀ
ਿਕਸੇ ਵੇਲੇ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਿਵਚ ਬਾਬਕ ਸਨ। ਪਰ ਗੁਜਰਾਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ
ਬੋਲਚਾਲ ਿਵਚ ਬਾਬਕ ਬਾਬੀ ਬਣ ਗਏ ਿਜਵੇ ਅਸਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਬਾਬਕ ਦਾ
ਬੂਬਕ ਬਣਾ ਿਦੱਤਾ। ਿਫਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੀਰੋਇਨ ਪਰਵੀਨ
ਬਾਬੀ ਅਸਲ ਿਵਚ ਪਰਵੀਨ ਬਾਬਕ ਹੀ ਸੀ।
ਮੜ ਜਾਂ ਮੜੀ: ਿਜਵ ਸਾਡੇ ਦਫਨਾਉਣ ‘ਤੇ ਕਬਰ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਿਹੰਦੂ
ਦੀ ਲਾਸ਼ ਸਾੜਨ ਬਾਅਦ ਜੋ ਯਾਦਗਾਰੀ ਥਾਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ
ਮੜ ਜਾਂ ਮੜੀ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਿਫਰ ਉਥੇ ਬਸਤੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਯਾਿਨ ਮੜ ਮਾਂਗਾ
ਬਾਜਵਾ ਪਸਰੂਰ; ਮੜ ਬਲੋਚਾਂ ਫੈਸਲਾਬਾਦ। ਿਜਵ ਮੜੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ
ਿਸੰਘ, ਮੜੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਜਲੰਧਰ, ਗੁੱਗਾ ਮੜੀ ਖਰੜ।
ਓਠੀਆਂ: ਕਰਮ ਿਸੰਘ ਸੰਧੂ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਿਮਸਲ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਜਥੇਦਾਰ ਸੀ।
ਉਹਦਾ ਿਪੰਡ ਓਠੀਆਂ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ ਡਸਕਾ ਿਵਚ ਹੈ। ਇਸ
ਿਪੰਡ ਿਵਚ ਅੱਜ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਗੋਤ ਓਠੀ ਹੈ, ਿਜੱਥ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਊਠਾਂ
ਵਾਲੇ ਸਨ। ਊਠ ਵਾਿਲਆਂ ਤ ਓਠੀਆਂ ਕਹਾਏ। ਿਕਤੇ ਿਕਤੇ ਓਠੀਆਂ ਤ ਬਣ
ਿਗਆ, ਹੋਠੀਆਂ। ਇਸ ਨਾਂ ਦੇ ਵੀ ਕਈ ਿਪੰਡ ਦੋਹਾਂ ਪੰਜਾਬਾਂ ਿਵਚ ਆਬਾਦ ਨੇ ।
ਓਠੀਆਂ ਅਜਨਾਲਾ, ਓਠੀਆਂ ਬਟਾਲਾ। ਖੈਰ, ਮੈ ਇਹ ਨਹ ਪਤਾ ਿਕ ਚੜਦੇ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਓਠੀਆਂ ਿਪੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸੰਧੂ ਹਨ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਗੋਤ। ਮੈ ਲਗਦਾ
ਹੈ ਿਕ ਅਠਵਾਲ ਤੇ ਅਟਵਾਲ ਗੋਤ ਵੀ ਊਠਾਂ ਵਾਲੇ ਲਫਜ਼ ਨਾਲ ਹੀ ਸਬੰਧਤ
ਹਨ।
ਿਟੱਬਾ ਿਟਬੀ: ਉਚੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਆਬਾਦ ਵੱਡੀ ਬਸਤੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ-ਿਟੱਬਾ ਤੇ ਜੇ
ਿਟੱਬਾ ਰਕਬਾ Ḕਚ ਜਰਾ ਛੋਟਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਿਟੱਬੀ। ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਿਟੱਬੀ ਇਲਾਕਾ ਤੇ
ਮਸ਼ਹੂਰ ਠਾਣਾ ਿਟੱਬੀ।
ਬਿਹਕ: ਬਿਹਣ ਜਾਂ ਬਿਹਣੀ ਤ ਬਿਹਕ। ਜੇ ਿਕਸੇ ਿਕਸਾਨ ਦੀ ਜਮੀਨ ਿਪੰਡ ਤ
ਹਟਵ ਹੁਦ ੰ ੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਵਾਢੀਆਂ ਮੌਕੇ ਆਪਣਾ ਆਰਜੀ ਘਰ ਹੀ ਖੇਤਾਂ ਿਵਚ
ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਡੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵਚ ਬਿਹਕ ਿਕਹਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਿਹਕ ਗੁਜਰਾਂ, ਿਫਰੋਜਪੁਰ।
ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਅਮੂਮਨ ਿਪੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਿਮਲਦੇ ਹਨ-ਿਪਪਲੀ, ਅੰਬਵਾਲੀ,
ਿਪੱਪਲਾਂ, ਜੰਡ, ਟਾਹਲੀ, ਸ਼ਰੀਹ, ਿਕੱ ਕਰ ਆਿਦ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਿਜਲਾ
ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਿਵਚ ਸ਼ਿਹਰ ਹੈ, ਿਪੱਪਲਾਂ। ਖੂਹ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਿਪੰਡ
ਆਬਾਦ ਹਨ-ਿਚੱਟੀ ਖੂਹੀ, ਲਾਲ ਖੂਹ, ਕਰਮੀ ਵਾਲੀ ਖੂਹੀ। ਪੌੜੀਆਂ ਵਾਲੇ
ਖੂਹ ਲਾਗੇ ਜੇ ਿਪੰਡ ਬੱਝ ਿਗਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬਉਲੀ ਨਾਂ ਤ ਹੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ।
ਬਉਲੀ ਆਸਾ ਿਸੰਘ (ਿਸਆਲਕੋਟ), ਬਉਲੀ ਇੰਦਰਜੀਤ (ਬਟਾਲਾ)।
ਕੁਝ ਿਸੰਧ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵੀ: ਿਪੱਛੇ ਅਸ ḔਕੋਟḔ ਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਹਰਾਂ-ਿਪੰਡਾਂ
ਬਾਰੇ ਦਸ ਆਏ ਹਾਂ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦਸਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਿਕ ਿਸੰਧ ਿਵਚ ਤਾਂ
ਬਹੁਤੇ ਿਪੰਡਾਂ ਗੋਠ ਹੀ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਵੀ
ਕੋਟ ਦਾ ਹੀ ਿਵਗਾੜ ਹੈ। ਿਸੰਧੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਿਮਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਹੀ ਹੈ।
ਿਫਰ ਿਸੰਧ ਿਵਚ ਜਾਓ ਤੇ ਉਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਿਪੰਡਾਂ-ਸ਼ਿਹਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਟਾਂਡੋ
ਲਗਦਾ ਹੈ। ਤੁਸ ਹੈਰਾਨ ਹੋਵੋਗੇ ਿਕ ਇਹ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਲਫਜ਼ ਟਾਂਡੇ ਤ ਹੀ
ਿਵਗਿੜਆ ਹੈ। ਿਸੰਧੀ ਦੇ ਬੋਲਣ ਲਿਹਜੇ ਿਵਚ ਅਮੂਮਨ ਕੰਨੇ ਦੀ ਥਾਂ ਹੌੜਾ ਲਾ
ਿਦੰਦੇ ਨੇ , ਇਸ ਕਰਕੇ ਟਾਂਡਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਟੰਡੋ।
ਿਸਰਫ ਏਨਾ ਹੀ ਨਹ , ਪੰਜਾਬ ਵਾਲੀਆਂ ਅਨੇ ਕਾਂ ਜਾਤਾਂ ਬਰਾਦਰੀਆਂ ਿਸੰਧ
ਿਵਚ ਵੀ ਵਸਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਤੁਸ ਗੌਰ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਿਕ ਇਹ ਤਾਂ
ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਹੀ ਹਨ। ਿਜਵ ਇਕ ਸਾਡੀ ਗੋਤ ਹੈ, ਸਮਰਾ ਜਾਂ ਸੁਮਰਾ ਅਤੇ
ਿਸੰਧ ਿਵਚ ਇਹੋ ਲੋਕ ਸੁਮਰੋ ਕਹਾ ਦੇ ਨੇ । ਜੁਨੇਜਾ ਿਸੰਧ ਿਵਚ ਜੁਨੇਜੋ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ ਤੇ ਭੁਟਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭੁਟੱ ।ੋ ਭੁਟ
ੱ ੋ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹਾਂ-ਜੁਲਫਕਾਰ ਭੁਟ
ੱ ੋ
ਤੇ ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁਟ ੱ ।ੋ ਮੁਹਮੰ ਦ ਖਾਂ ਜੁਨੇਜੋ ਵੀ ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਦਾ ਪਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
ਿਰਹਾ ਹੈ। ਮੀਆਂ ਮੁਹਮ ੰ ਦ ਬਖਸ਼ ਸੁਮਰੋ ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਵਜੀਰ ਿਰਹਾ
ਹੈ। ਇਹ ਿਮਸਾਲਾਂ ਤਾਂ ਿਸੰਧ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਿਸਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਹੀ ਹਨ, ਜੇ
ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਗੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਖੋਜ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਅਨੇ ਕਾਂ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਆ ਜੁੜਨੀਆਂ
ਨੇ ।
ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ: ਕਾਂਵਾਂਵਾਲੀ, ਬੋਤ,ੇ ਕੁੱਕੜਾਂਵਾਲੀ, ਕੁੱਿਤਆਂਵਾਲੀ, ਭਾਗੀ
ਬਾਂਦਰ।
ਮੱਤਾ: ਪੁਰਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਿਵਚ ਮਸਤ ਹੋਏ ਮੱਤਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ
ਅਮੂਮਨ ਨਾਂਗੇ ਸਾਧੂਆਂ ਬਾਰੇ ਲਫਜ਼ ਵਰਿਤਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜੋ ਅਕਸਰ ਨਸ਼ੇ
ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਕੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਤੋੜਿਦਆਂ ਮਸਤੀ ਦੇ
ਆਲਮ ਿਵਚ ਿਵਖਾਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਿਕ ਇਨਾਂ ਦੇ ਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨੇ ੜੇ
ਜੋ ਿਪੰਡ ਵੱਸੇ, ਉਹ ਮੱਤਾ ਕਹਾਏ। ਮੱਤੇ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਅਨੇ ਕਾਂ ਿਪੰਡ ਥਾਂਵਾਂ ਹਨ।
ਕਈ ਿਖਆਲਾਂ ਮੁਤਾਿਬਕ ਮੱਤਾ, ਮੱਤ ਭਾਵ ਅਕਲ ਤ ਿਲਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਿਸਆਣੇ ਬੰਿਦਆਂ ਮੱਤਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ: ਮੱਤਵਾਲਾ, ਮੱਤੜ।
ਨਾਂਵਾਂ ਦਾ ਿਵਗਾੜ: ਸਾਡੇ ਿਨਰੋਲ ਪਡੂ ਲਿਹਜੇ ਿਵਚ ਕਈ ਥਾਂ ਲੋਕ ḔਜḔ
ਵਾਲਾ ਉਚਾਰਨ ਬੋਲਣ ਤ ਪਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਿਕ ਪਡੂ
ਜ਼ੱਫਰਵਾਲ ਡੱਫਰਵਾਲ ਤੇ ਮੁਜੱਫਰਪੁਰ ਮਡੱਫਰਪੁਰ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।
ਅਨੇ ਕਾਂ ਨਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਹੋਣਗੇ ਿਜਨਾਂ ਦਾ ਿਵਗਿੜਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਹੀ ਸਾਡੇ ਤਕ
ਪਹੁਿੰ ਚਆ ਹੈ।
ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਜਲੇ ਿਵਚ ਹੀ ਿਪੰਡ ਹੈ, ਅਰਕੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਿਪੰਡ ਸ਼ਜਾਦਾ ਹੈ।
ਹੁਣ ਜੇ ਤੁਸ ਤਵਾਰੀਖ ਵੇਖੋ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਿਕ ਤੁਗਲਕ ਖਾਨਦਾਨ ਦਾ
ਇਕ ਸ਼ਿਹਜ਼ਾਦਾ ਸੀ, ਅਰਕਲੀ। ਸੋ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਰਕੀ ਅਰਕਲੀ ਤ ਹੋਵੇ।
ਸ਼ਜਾਦਾ ਤਾਂ ਸਾਫ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਹਜ਼ਾਦੇ ਤ ਹੀ ਹੈ।
ਡੋਗਰਾਇ: ਇਸ ਨਾਂ ਤ ਅਨੇ ਕਾਂ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਖੋਜ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ
ਿਕ ਇਹ ਡੋਗਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਸਾਏ ਹੋਏ ਿਪੰਡ ਹਨ ਜੋ ਡੁੱਗਰ ਤ ਉਠ ਕੇ ਆਏ।
1965 ਦੀ ਜੰਗ ਮੌਕੇ ਦੋ ਖਾਸ ਿਪੰਡਾਂ ਦਾ ਰੇਡੀਓ ‘ਤੇ ਬੜਾ ਿਜ਼ਕਰ ਆਇਆ
ਕਰਦਾ ਸੀ। ਡੋਗਰਾਇ ਕਲਾਂ ਤੇ ਡੋਗਰਾਇ ਖੁਰਦ ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਲਾਗਲੇ ਦੋ ਿਪੰਡ
ਹਨ। ਡੋਗਰਾਇ ‘ਤੇ ਕਦੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਕਬਜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਕਦੀ
ਪਾਿਕਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦਾ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਦੋ ਿਪੰਡ ਿਸਆਲਕੋਟ ਸ਼ਿਹਰ ਦੇ ਕੋਲ
ਹਨ। ਅੱਜ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦਾ ਿਜਥੇ ਿਸਵਲ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ, ਉਥੇ ਿਕਸੇ ਵੇਲੇ 12
ਬਰਾਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਖੂਹ ਹੁਦ
ੰ ੇ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਿਵਚ ਇਕ ਖੂਹ ਹੈ, ਚਾ
ਡੋਗਿਰਆਂ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਡੋਗਰੇ ਸਨ, ਿਜਨਾਂ ਆ ਿਪੰਡ ਵਸਾਏ।
ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ: ਚੜਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਿਜਲਾ ਹੈ। ਹੁਿਸ਼ਆਰ ਅਰਬੀ
ਜ਼ਬਾਨ ਦਾ ਲਫਜ਼ ਹੈ। ਕੁਝ ਹੀ ਅਰਸਾ ਪਿਹਲਾਂ ਇਰਾਕ ਦਾ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ
ਵਜ਼ੀਰ ਸੀ, ਹੁਿਸ਼ਆਰ ਿਜ਼ਬਾਰੀ। ਇਹਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਿਕ ਸ਼ਿਹਰ ਿਕਸੇ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਦਾ ਹੀ ਵਸਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਤਲਵਾੜਾ: ਇਹ ਵੀ ਿਬਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਲਫਜ਼ ਬਿਣਆ ਿਜਵ ਤਲਵੰਡੀ।
‘ਤਲ’ ਅਸਲ ਿਵਚ ਉਤਲ ਦਾ ਛੋਟਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਿਫਰੋਜਪੁਰ ਤੇ ਕਸੂਰ ਿਵਚ ਹਾਲੇ
ਵੀ ਬਹੁਤ ਿਪੰਡ ਹਨ ਜੋ ਉਤਾਰ ਤੇ ਹਥਾੜ ਮਤਲਬ ਇਕ ਦਿਰਆ ਉਤਲੇ ਪਾਸੇ
ਤੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ। ਿਬਲਕੁਲ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹੀ ਿਫਰ ਤਲਵਾੜਾ ਤੇ ਤਲਵੰਡੀ ਬਣਦੇ
ਹਨ। ਤਲਵਾੜਾ ਅਸਲ ਿਵਚ ਲਫਜ਼ ਉਤਲਵਾਲਾ ਸੀ, ਜੋ ਦੋ ਲਫਜ਼ਾਂ ਨਾਲ
ਿਮਲ ਕੇ ਬਿਣਆ-ਉਤਲ ਤੇ ਵਾਲਾ।
ਲਗਭਗ ਪੂਰੇ ਬੜੇ ਸਗੀਰ (ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ) ਭਾਵ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ
ਿਹੰਦਵਾੜਾ ਤੇ ਹਲਵਾੜਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਫਗਵਾੜਾ ਤੱਕ ਤੇ ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਬੰਗਾਲੀ
ਪਾੜਾ ਤੱਕ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਕਸਲਵਾੜੀ ਤੱਕ ਇਸ ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਿਹਰ, ਿਪੰਡ
ਜਾਂ ਬਸਤੀਆ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਨਾਂਵਾਂ ਦਾ ਿਸਰਫ ਥੋੜਾ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਪਦਾ ਹੈ,
ਿਜਵ ਬਾੜਾ, ਪਾੜਾ ਤੇ ਵਾੜਾ। ਵਾੜਾ ਵਾੜ ਤ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਿਕਸੇ ਥਾਂ ਦੀ
ਆਪਾਂ ਛਾਿਪਆਂ ਨਾਲ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਰ ਿਦੰ ਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਵਲਗਣ ਵਾੜਾ
ਕਹਾ ਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਫੱਗੂ ਜਾਂ ਫੱਗਣ ਨੇ ਇਕ ਵਲਗਣ ਵਲੀ ਸੀ ਿਜਥ
ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਕਤ ਪਾ ਕੇ ਫੱਗੂ-ਵਾੜਾ ਜਾਂ ਫਗਵਾੜਾ ਕਹਾਈ। ਵਾੜੇ ਨਾਂ ਵਾਲੇ
ਹਰ ਿਪੰਡ-ਸ਼ਿਹਰ ਦੀ ਇਹੋ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਬੰਗਾਲੀ ਪਾੜਾ ਬੰਬੇ। ਇਹੋ ਪਾੜੇ
ਿਫਰ ਕਰਾਚੀ ਿਵਚ ਵੀ ਹੈਗੇ ਤੇ ਬੰਗਾਲ-ਿਬਹਾਰ ਦੀ ਨਕਸਲਵਾੜੀ ਤਾਂ ਆਪਾਂ
ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹਾਂ। ਸੋ, ਪੂਰੇ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਿਵਚ ਚਲਦਾ ਹੈ ਇਹ ਨਾਂ।
ਜਦ ਿਕਸਾਨ ਹਲ ਵਾਹ ਿਰਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨੁੱਕਰ ‘ਤੇ ਅਮੂਮਨ ਮੋੜਦੇ ਵਕਤ ਦੋਹਾਂ
ਿਸਆੜਾਂ ਿਵਚ ਜੋ ਖਾਲੀ ਜਗਾ ਰਿਹ ਜਾਂਦੀ, ਉਸ ਵਕਤ ਿਫਰ ਿਕਸਾਨ
ਢੱਿਗਆਂ ਕਿਹੰਦਾ ਹੈ, ਪਾੜਾ ਪਾੜਾ ਪਾੜਾ। ਮਤਲਬ ਉਹ ਬਲਦਾਂ ਦੱਸ
ਿਰਹਾ ਹੁਦ
ੰ ਾ ਹੈ ਿਕ ਿਵਚ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਰਿਹ ਗਈ ਹੈ, ਭਈ ਇਸ ਤਰਾਂ ਨਾ ਕਰੋ।
ਿਸਆੜ ਿਸਆੜ ਨਾਲ ਿਮਲ ਕੇ ਰਹੇ।
ਕਰਾਚੀ ਤੇ ਬੰਬੇ ਦੇ ਸਲੱਮ ਇਲਾਿਕਆਂ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਪਾੜਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਖਰਬੂਿਜਆਂ ਤੇ ਹਦਵਾਿਣਆਂ ਚੋਰਾਂ ਤੇ ਿਗੱਦੜਾਂ ਤ ਬਚਾਉਣ
ਖਾਤਰ ਿਜਹੜੀ ਢੀਗਰੀਆਂ ਦੀ ਵਾੜ ਿਦੱ ਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਵਲੀ ਹੋਈ ਥਾਂ
ਵਾੜਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਖਰਬੂਜੇ ਮੁੱਕ ਜਾਣ ਜਾਂ ਮੌਸਮ ਬਦਲ ਜਾਵੇ ਜਾਂ
ਹੋਰ ਰਾਖੀ ਕਰਨੀ ਜਦ ਫਜੂਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਿਕਸਾਨ ਵਾੜਾ ਖੋਲ ਿਦੰਦਾ ਹੈ। ਉਦ
ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਾੜਾ ਉਜੜ ਿਗਆ। ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਇਕ ਮੁਹਾਵਰਾ ਹੈ, ‘ਖਾਲਾ
ਜੀ ਦਾ ਵਾੜਾ।’ ਮਤਲਬ ਿਜਥੇ ਇਨਸਾਨ ਪੂਰੀ ਖੁੱਲ ਹੋਵੇ।
ਜੇ ਤੁਸ ਅਜੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਿਹਮਤ ਨਹੀ ਹੋ ਤਾਂ ਮ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਤ ਹੀ
ਿਮਸਾਲ ਿਦੰ ਦਾ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵਚ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਿਪਛੇ ਿਜਹੜੀ ਥਾਂ
ਹੁਦ
ੰ ੀ ਹੈ, ਉਹ ਕੀ ਕਿਹੰਦੇ ਹੋ? ਜੀ ਹਾਂ, ਤੁਸ ਨਹ ਕਦੀ ਸੋਿਚਆ ਹੋਣਾ।
ਉਹ ਪਛਵਾੜਾ ਕਹੀਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਹਾ ਅਿਹਸਾਸ ਨਹ ਹੋ ਿਰਹਾ ਿਕ ਉਸ
ਲਈ ਅਸਲ ਲਫਜ਼ ਹੋਵੇਗਾ ਿਪਛਲਾਵਾੜਾ। ਜੀ ਹਾਂ, ਲਫਜ਼ ਤਾਂ ਇਹੋ ਸੀ ਪਰ
ਅਸ ਉਹ ਛੋਟਾ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਹੈ ਤੇ ਿਪਛਲਵਾੜੇ ਤ ਬਣ ਿਗਆ, ਪਛਵਾੜਾ।
ਚਲੋ, ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪਾਸੇ ਚੱਲੀਏ। ਸੋ, ਅਗਲੇ ਪਾਸੇ ਿਜਹੜੀ ਥਾਂ
ਹੈ, ਉਹ ਕੀ ਕਿਹੰਦੇ ਹੋ? ਭਾਈ ਇਹ ਤੁਸ ਿਵਹੜਾ ਕਿਹੰਦੇ ਹੋ। ਕੀ ਕਦੀ
ਸੋਿਚਆ ਜੇ ਿਕ ਇਹ ਅਸਲ ਿਵਚ ਅਗਲਾਵਾੜਾ ਸੀ, ਸੋ ਅਸ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ
ਇਹ ਵੀ ਛੋਟਾ ਕਰ ਿਲਆ ਤੇ ਅਗਲਾ ਲਾਹ ਿਦਤਾ ਤੇ ਵਾੜਾ ਤ ਬਣਾ ਿਦਤਾ,
ਿਵਹੜਾ।
ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਿਕ ਅਸ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਲੱਸੀ ਪੀ ਕੇ ਅਕਸਰ ਸੁਸਤ ਹੋ
ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਅਮੂਮਨ ਆਪਣੇ ਅੰਞਾਿਣਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਛੋਟੇ ਕਰ ਲੈਨੇ ਆਂ। ਸੋ,
ਅੱਗੇ ਤ ਿਜਸ ਿਪੰਡ, ਿਜਸ ਸ਼ਿਹਰ, ਗਲੀ-ਮੁਹਲ ੱ ੇ ਜਾਓ ਥੋੜਾ ਿਜਹਾ ਠਿਹਰ
ਜਾਣਾ, ਰੁਕ ਜਾਣਾ, ਜ਼ਰਾ ਸੋਚਣਾ ਿਪੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਉਸ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ ਦੱਸ ਿਰਹਾ
ਹੋਵੇਗਾ। ਬੱਸ ਜ਼ਰਾ ਪੜਨ ਦੀ ਖੇਚਲ ਕਰਨਾ। ਜੇ ਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਮਝ ਨਾ
ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਮੈ ਫੋਨ ਕਰ ਲੈਣਾ।
1947 ਦੀ ਿਹਜਰਤ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਿਪੰਡਾਂ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਭੁਲਾ ਿਦੱ ਤਾ। 1947
ਦੀ ਿਹਜਰਤ ਮੌਕੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਿਪੰਡ ਛੱਡਣ ਵਾਸਤੇ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਏ।
ਉਨਾਂ ਤਾਂ ਪਤਾ ਸੀ ਿਕ ਿਪੰਡ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਤੇ ਿਪਛੋਕੜ ਕੀ ਹੈ ਤੇ ਿਪੰਡ ਦੇ
ਨਾਂ ਤ ਕੀ ਮੁਰਾਦ ਹੈ? ਪਰ 1947 ਤ ਬਾਅਦ ਿਜਥੇ ਿਜਥੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਆ
ਵਸੇ, ਉਨਾਂ ਬੇਗਾਨੇ ਿਪੰਡ ਦੇ ਿਪਛੋਕੜ ਦਾ ਕੀ ਪਤਾ! ਮੇਰੇ ਿਪੰਡ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ
ਬਲੱਗਣ ਨਾਂ ਦਾ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਮ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਿਗਆ ਿਕ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਕਬੱਡੀ ਟੀਮ
ਿਵਚ ਇਕ ਬਲੱਗਣ ਨਾਂ ਦਾ ਿਖਡਾਰੀ ਵੀ ਸੀ। ਿਫਰ ਮੈ ਲੋਕਾਂ ਦੱਿਸਆ ਿਕ
ਬਲੱਗਣ ਤਾਂ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਿਪੰਡ ਅਲਕੜੇ ਹੈ ਤੇ ਿਫਰ ਹੌਲੀ
ਹੌਲੀ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਿਕ ਅਲਕੜੇ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਗੋਤ ਹੀ ਹੈ। ਵੇਰਕੇ (ਅੰਿਮਤਸਰ)
ਦੇ ਰਿਹਣ ਵਾਲੇ ਮੌਜੂਦਾ ਲੋਕਾਂ ਕੀ ਪਤਾ ਿਕ ਵੇਰਕਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਡੋਗਰਾਂ ਦੀ
ਗੋਤ ਹੈ। ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਿਜਲੇ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ ਦਸੂਹਾ ਦਾ ਿਪੰਡ ਗੰਗੀਆਂ ਵੀ
ਡੋਗਰਾਂ ਦੀ ਗੋਤ ਗੰਗੀ ‘ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਮੂਲ ਿਵਚ ਅੰਿਮਤਸਰ ਦੇ ਿਪੰਡ
ਪੱਬਾਰਾਲੀ ਤ ਉਠ ਕੇ ਗੰਗੀਆਂ ਗਏ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦਸੂਹਾ-ਹਾਜੀਪੁਰ ਰੋਡ
‘ਤੇ ਿਪੰਡ ਭਾਗੜਾਂ ਵੀ ਡੋਗਰਾਂ ਦੀ ਗੋਤ ਭਾਗੜ ‘ਤੇ ਹੈ। ਨੇ ੜੇ ਹੀ ਦੋ ਿਪੰਡ ਹਨ-
ਗੱਗ ਜਲੋ ਤੇ ਗੱਗ ਸੁਲਤਾਨ। ਇਹ ਿਪੰਡ ਵੀ ਡੋਗਰਾਂ ਦੀ ਗੋਤ ਗੱਗ ‘ਤੇ
ਕਾਇਮ ਨੇ । ਿਫਰ ਿਪੰਡ ਤੋਇ ਮਾਖੋਵਾਲ ਵੀ ਡੋਗਰਾਂ ਦੀ ਤੋਇ ਗੋਤ ‘ਤੇ ਹੈ।
ਿਜਲਾ ਿਫਰੋਜਪੁਰ ਦੇ ਮੱਤੜ ਨਾਂ ਦੇ ਿਜੰਨੇ ਿਪੰਡ ਹਨ, ਸਭ ਡੋਗਰਾਂ ਦੀ ਗੋਤ
ਮੱਤਲ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ-ਮਸਲਨ ਗੱਟੀ ਮੱਤੜ, ਮੱਤੜ ਹਥਾੜ ਤੇ ਮੱਤੜ
ਉਥਾੜ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਿਫਰੋਜਪੁਰ ਦੇ ਫੇਮੇ ਕੇ, ਕਰੀ ਕੇ, ਬਦਰੂ ਕੇ, ਪੰਜੇ ਕੇ, ਖੈਰੇ ਕੇ
-ਸਭ ਡੋਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦੀਆਂ ਗੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਆਬਾਦ ਨੇ ।
ਿਪੰਡ ਬੱਝਣਾ: ਖੁਸ਼ਿਕਸਮਤੀ ਨਾਲ 1855 ਈæ ਿਵਚ ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼
ਅਫਸਰ ਬਡਰਥ ਵਲ ਿਪੰਡ ਬੱਝਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਤਰੀਕਾ ਿਵਸਥਾਰ ਨਾਲ
ਿਬਆਨ ਕੀਤਾ ਿਮਲਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਿਫਰੋਜਪੁਰ
ਿਜਲੇ ਦੇ ਿਪੰਡ ਲਗਭਗ ਉਨਾਂ ਿਦਨਾਂ ਿਵਚ ਹੀ ਬੱਝੇ ਸਨ। ਬਡਰਥ ਿਲਖਦਾ ਹੈ,
ਿਜਲੇ ਦਾ ਕੋਈ ਿਪੰਡ 50-60 ਸਾਲ ਤ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣਾ ਨਹ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ
ਮਤਲਬ ਹੋਇਆ ਿਕ ਿਫਰੋਜਪੁਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਿਪੰਡ 1800 ਈæ ਤ ਬਾਅਦ ਹੀ
ਬੱਝੇ ਹਨ।
ਬਡਰਥ ਿਲਖਦਾ ਹੈ, ਿਫਰੋਜਪੁਰ ਿਜਲੇ ਿਵਚ ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਡੋਗਰ ਜੋਰ-
ਜਬਰਦਸਤੀ ਰਕਬੇ ‘ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਕੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਭਜਾ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਪਰ
ਜੱਟ ਤੈਅ ਸ਼ੁਦਾ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਿਪੰਡ ਬੰਨਦੇ ਹਨ। ਜਦ ਿਕਸੇ ਿਪੰਡ ਦੀ ਆਬਾਦੀ
ਵਧਣ ‘ਤੇ ਜਮੀਨ ਘੱਟ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜੱਟ ਲੋਕ ਖਾਲੀ ਜਮੀਨ ਲੱਭ ਕੇ ਿਪੰਡ
ਬੰਨਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਮੀਨ ਤੈਅ ਕਰਨ ਤ ਬਾਅਦ ਜੱਟ ਲੋਕ
ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰ ਇਤਲਾਹ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ ਿਕ ਉਨਾਂ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਿਪੰਡ ਬੰਨਣ
ਦਾ ਹੈ। ਉਨ ਿਦਨ ਇਕ ḔਕਾਰਦਾਰḔ ਨਾਂ ਦਾ ਸਰਕਾਰੀ ਅਹੁਦਾ ਹੁਦ ੰ ਾ ਸੀ।
ਕਾਰਦਾਰ ਿਫਰ ਉਸ ਹਲਕੇ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਦਾ ਤੇ ਿਪੰਡ ਬੰਨਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ
ਿਦੰਦਾ। ਉਪਰੰਤ ਉਹ ਜਮੀਨ ਦੇ ਜਰਖੇਜ਼ ਹੋਣ ਆਿਦ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਦਾ।
ਜਮੀਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖ ਕੇ ਿਫਰ ਕਾਰਦਾਰ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਿਕ ਪਿਹਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲ
ਿਕੰਨਾ ਮਾਮਲਾ ਜੱਟ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਜੇ ਜਮੀਨ ਿਜ਼ਆਦਾ ਸੰਘਣਾ ਜੰਗਲ
ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਿਫਰ ਥਾਂ ਿਜ਼ਆਦਾ ਹੀ ਉਚੀ-ਨੀਵ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਿਹਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲ
ਮਾਮਲੇ ਤ ਮੁਆਫੀ ਵੀ ਿਮਲ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਈ ਜੱਟਾਂ ਸਰਕਾਰ
ਇਨਾਮ ਵਜ ਵੀ ਕੋਈ ਰਕਬਾ ਅਲਾਟ ਕਰ ਿਦੰ ਦੀ ਸੀ ਤੇ ਉਨਾਂ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ
ਕੁਝ ਸਾਲ ਮਾਮਲੇ ਤ ਮਾਫੀ ਹੁਦ ੰ ੀ ਸੀ। ਮਾਫੀ ਦੇ ਸਮ ਤ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਾ
ਤੀਸਰਾ ਜਾਂ ਚੌਥਾ ਿਹੱਸਾ ਮਾਮਲਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ।
ਉਸ ਤ ਬਾਅਦ ਿਪੰਡ ਬੰਨਣ ਦੀ ਰਸਮ ਹੁਦ ੰ ੀ ਸੀ। ਰਸਮ ਿਵਚ ਨੇ ੜੇ-ਤੇੜੇ ਦੇ
ਹੋਰ ਿਪੰਡਾਂ ਦੇ ਮੁਹਤਬਰ ਲੋਕਾਂ ਵੀ ਸੱਿਦਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਿਪੰਡ ਬੱਝਣ ਵਾਲੀ
ਥਾਂ ਦੇ ਚੜਦੇ ਬੰਨੇ ਮੋਹੜੀ ਗੱਡੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਮੋਹੜੀ ਗੱਡ ਕੇ ਿਪੰਡ ਬੰਨਣ ਦਾ
ਿਜ਼ਕਰ ਇਸ ਤ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਇਿਤਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਿਵਚ ਿਮਲਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ
8 ਤ 10 ਫੁਟ ਲੰਮੀ ਮੋਹੜੀ ਅਮੂਮਨ ਿਕਸੇ ਦਰਖਤ ਦਾ ਤਣਾ ਹੁਦ ੰ ਾ ਸੀ।
ਇਹ 3-4 ਫੁਟ ੱ ਡੂੰਘਾ ਜਮੀਨ Ḕਚ ਗੱਿਡਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੁਟ ੱ ੇ ਟੋਏ ਿਵਚ
ਗੁੜ, ਚਾਵਲ, ਲਾਲ ਕੱਪੜਾ ਹੇਠਾਂ ਰੱਿਖਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਅਿਜਹਾ ਵੀ
ਹੁਦ
ੰ ਾ ਿਕ ਮੋਹੜੀ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤੇ ਹਰਾ ਭਰਾ ਰੁਖ ੱ ਬਣ ਜਾਂਦਾ।
ਜੜ ਲੱਗਣ ਸ਼ੁਭ ਿਗਿਣਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੂਰਾ ਿਪੰਡ ਇਸ ਮੋਹੜੀ ਰੁਖ ਦਾ
ਆਦਰ ਸਿਤਕਾਰ ਕਰਦਾ ਤੇ ਇਹ ਹਰਿਗਜ਼ ਨਹ ਸੀ ਵੱਿਢਆ ਜਾਂਦਾ।
ਰਸਮ ਮੌਕੇ ਮਿਠਆਈ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਿਪੰਡ ਲਈ ਿਫਰ ਖੂਹ ਪੁਿਟਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦਾ ਉਚਾ ਜਾਂ ਨੀਵਾਂ
ਹੋਣਾ ਵੀ ਿਪੰਡ ਦੇ ਭਿਵਖ ਬਾਰੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਸਮਿਝਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਿਕਸੇ ਵੀ ਥੇਹ ਜਾਂ ਬੇਆਬਾਦ ਹੋ ਚੁਕੇ ਿਪੰਡ ਦੇ ਲਾਗੇ ਨਵਾਂ ਿਪੰਡ ਨਹ ਸੀ
ਬੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ। ਬੇਚਰਾਗ ਹੋਏ ਿਪੰਡ ਅਮੂਮਨ ਲੋਕ ਕਿਲਹਣਾ ਮੰਨਦੇ ਸਨ
ਤੇ ਉਥੇ ਨਵਾਂ ਿਪੰਡ ਬੰਨਣ ਤ ਪਹੇਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਤਰਫੈਣ: ਿਫਰ ਜਮੀਨ ਆਪਸ ਿਵਚ ਵੰਡਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਦਾ ਸੀ। ਵੰਡ
ਆਪਸੀ ਸਿਹਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਿਕ ਹਰ ਕੋਈ ਰਾਜੀ ਹੋਵੇ।
ਿਕਹੜੀ ਤਰਫ ਿਕਹੜੇ ਪਿਰਵਾਰ ਿਮਲੇਗੀ, ਤੈਅ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਤਰਫੈਣ ਦਾ
ਮਤਲਬ ਤਰਫ (ਫਾਰਸੀ)। ਇਸ ਿਵਚ ਬਰਾਬਰ ਬਰਾਬਰ ਵੰਡਣ ਦਾ ਅਸੂਲ
ਨਹ ਸੀ ਹੁਦ ੰ ਾ। ਿਜਹਦੇ ਕੋਲ ਜੋਆਂ ਜਾਂ ਜੋਗਾਂ (ਬਲਦਾਂ ਦੀਆਂ ਜੋੜੀਆਂ) ਵੱਧ
ਹੋਣ ਉਹ ਵੱਧ ਜਮੀਨ ਿਦੱ ਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਔਸਤ ਜਰਖੇਜ ਜਮੀਨ ਿਮਸਾਲ ਦੇ
ਤੌਰ ‘ਤੇ ਿਫਰੋਜਪੁਰ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਇਕ ਜੋਗ ਿਪਛੇ ਤਕਰੀਬਨ 15 ਿਕਲੇ
ਿਮਲਦੇ ਸਨ। ਕੰਮੀਆਂ ਿਕੰਨਾ ਥਾਂ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਅਸੂਲ ਹੁਦ ੰ ਾ ਸੀ।
ਤਰਫੈਣ ਿਫਰ ਅੱਗੇ ਵੰਿਡਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਿਜਨਾਂ ਪੱਤੀਆਂ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ
ਸੀ। ਪੱਤੀਆਂ ਤੈਅ ਕਰਨ ਬਾਅਦ ਿਫਰ ਅੱਗੇ ਵੰਡ ਕਰਕੇ ਲੜੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ
ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅੱਜ ਵੀ ਪਟਵਾਰੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਤਰਫੈਣ
ਵੱਡਾ ਖਾਨਦਾਨ ਤੇ ਅਗਲੀ ਵੰਡ ਪੱਤੀ ਤੇ ਿਫਰ ਲੜੀ। ਲੰਬੜਦਾਰ ਪੱਤੀ ਦਾ
ਹੁਦ
ੰ ਾ ਸੀ।
ਲਗਾਨ: 1793 ਈæ ਦੇ ਲਾਰਡ ਕਾਰਨਵੈਲੇਸ ਦੇ ਸੈਟਲਮਟ ਭਾਵ ਜਮੀਨੀ
ਸੁਧਾਰ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਲਗਾਨ ਿਜਣਸ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵਚ ਹੀ ਿਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਾਂ,
ਕਦੀ ਕਦੀ ਖੜੀ ਖਲੋਤੀ ਫਸਲ ਵੇਚ ਿਦੱ ਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਕੇਸ ਿਵਚ
ਨਕਦ ਲਗਾਨ ਹੁਦ ੰ ਾ ਸੀ। ਲਗਾਨ ਦਾ 70% ਸਰਕਾਰ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ
30% ਰੈਵੇਿਨਊ ਕਿਰੰਿਦਆਂ ਜਾਂਦੇ ਿਜਵ ਪਟਵਾਰੀ (3æ5%), ਲੰਬੜਦਾਰ
(5%), ਚੌਕੀਦਾਰ, ਿਪੰਡ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਖਰਚਾ ਆਿਦ। ਲਗਾਨ ਤ ਇਲਾਵਾ
ਅਨਾਜ ਿਵਚ ਕੰਮੀਆਂ ਦਾ ਿਹੱਸਾ ਵੀ ਤੈਅ ਹੁਦ
ੰ ਾ ਸੀ।
ਿਵਰਾਸਤ ਦੀ ਤਕਸੀਮ: ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਕਾਇਦੇ ਪਚਿਲਤ ਸਨ-ਇਕ ਪੱਗ ਵੰਡ ਤੇ
ਦੂਸਰੀ ਚੂੰਡਾ ਵੰਡ। ਪੱਗ ਵੰਡ ਅਸੂਲ ਤਿਹਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਮਾਂਵਾਂ ਦੇ ਿਜੰਨੇ ਮੁੰਡੇ ਹੁਦ
ੰ ੇ
ਸਨ, ਉਨਾਂ ਬਰਾਬਰ ਬਰਾਬਰ ਿਹੱਸਾ ਿਮਲਦਾ ਸੀ। ਚੂੰਡਾ ਵੰਡ ਮੁਤਾਿਬਕ
ਮਾਂਵਾਂ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਿਹੱਸਾ। ਮਤਲਬ ਜੇ ਿਕਸੇ ਮਾਂ ਦਾ ਇਕ ਮੁੰਡਾ ਤਾਂ ਉਹ
ਦੂਸਰੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਿਹੱਸਾ, ਿਜਹਦੇ ਚਾਰ ਮੁੰਡੇ ਹੋਣ। ਮਤਲਬ ਇਕੱਲੇ ਮੁੰਡੇ
ਹੀ ਚਾਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਿਹਸਾ।
ਿਗੱਲ (ਗੋਤ)

ਿਗੱਲ ਇਹ ਰਘੂਬੰਸੀ ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਖ ਹਨ। ਜੱਟਾਂ

ਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਰਘੂਬੰਸੀ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਿਗੱਲ ਜੱਟ
ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਦਿਰਆ ਸਤਲੁ ਜ ਅਤੇ
ਿਬਆਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਿਫਰ ਪਹਾੜ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੂਰ
ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੱਕ ਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਇਹ
ਆਪਣਾ ਿਪੱਛਾ ਗੜ ਮਠੀਲਾ ਦੇ ਰਾਜਾ ਿਪਥਵੀਪਤ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ
ਹਨ। ਇਹ ਦੱਖਣ ਤ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਹ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ
ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਆਏ ਹਨ। ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ।
ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ ਿਵਨੇ ਪਾਲ ਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ ਆ ਕੇ
655 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਸਤਲੁ ਜ ਕੰਢੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦਾ ਿਕਲਾ
ਉਸਾਿਰਆ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਕੇ ਿਪਸ਼ੌਰ
ਤੱਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਿਵੱਚ ਕਰ ਲਏ। ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ
1010 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਅਿਧਕਾਰ ਿਰਹਾ। ਿਗੱਲ ਿਹੰਦੂ
ਘੱਟ ਹਨ। ਿਵਕਰਮਾਿਦੱਤ ਦੀ 26ਵ ਪੀੜੀ ਤੇ ਵਰਯਾਹ
ਹੋਇਆ। ਵਰਯਾਹ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹੀ ਿਵਨੇ ਪਾਲ, ਿਵਜੇਪਾਲ,
ਸਤਪਾਲ ਤੇ ਗਣਪਾਲ ਆਿਦ ਹੋਏ। ਿਗੱਲ ਕਸ਼ੱਤਰੀ ਹਨ।

ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਰਘੂਬੰਸੀ ਰਾਜੇ ਿਪਥੀਪਤ ਦੇ

ਕੋਈ ਉਲਾਦ ਨਹ ਸੀ। ਉਸ ਿਕਸੇ ਸਾਧੂ ਨੇ ਛੋਟੀ ਜਾਤ ਦੀ
ਇਸਤਰੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਆਿਖਆ। ਉਸਨੇ ਭੁੱਲਰ
ਜੱਟੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਿਲਆ। ਉਸ ਜੱਟੀ ਦੇ ਜੋ ਪੁੱਤਰ
ਹੋਇਆ, ਉਸ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਜੰਗਲ ਿਵੱਚ ਸੁੱਟਵਾ
ਿਦੱਤਾ। ਰੱਬ ਦੀ ਕਰਨੀ ਵੇਖ,ੋ ਉਸ ਜੰਗਲ ਿਵੱਚ ਦੂਜੇ ਿਦਨ
ਰਾਜਾ ਿਸ਼ਕਾਰ ਖੇਡਣ ਿਗਆ ਤਾਂ ਰਾਜੇ ਇਹ ਬੱਚਾ ਿਮਲ
ਿਗਆ। ਰਾਜੇ ਸਾਰੀ ਸਾਿਜਸ਼ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਿਗਆ। ਰਾਜਾ
ਬੱਚਾ ਘਰ ਲੈ ਆਇਆ। ਜੰਗਲ ਦੀ ਿਗੱਲੀ ਥਾਂ ਿਵੱਚ ਿਮਲਣ
ਕਰਕੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਿਗੱਲ ਰੱਖ ਿਦੱਤਾ। ਇਹ
ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਹੈ।

ਭੀਮ ਿਸੰਘ ਦਾਹੀਆ ਿਗੱਲਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ

ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਿਖਆਲ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ
ਿਸਕੰਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ। ਿਫਰ ਕਾਬੁਲ,
ਕੰਧਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵਸ ਗਏ। ਯੂਨਾਨੀ ਜੋਧੇ ਹਰਕੁਲੀਸ ਦੇ
ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਿਗੱਲਾ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ
ਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਯੂਨਾਨ ਆਏ ਹੋਣ ਿਫਰ
ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਆਏ ਹੋਣ।

ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਿਜਹੇ ਕੱਟੜ, ਜ਼ਾਲਮ ਤੇ ਲੁ ਟੇਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨ

ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਤ ਡਰ ਕੇ 1026-27 ਈਸਵੀ ਦੇ ਸਮ ਵੀ ਕਈ ਜੱਟ
ਕਬੀਲੇ ਰੂਸ ਤੇ ਯੂਰਪ ਿਵੱਚ ਿਜਪਸੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਗਏ
ਸਨ। ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਮਾਨ, ਿਢੱਲ, ਿਗੱਲ ਆਿਦ
ਗੋਤਾਂ ਦੇ ਗੋਰੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ
ਹੈ ਿਕ ਿਵਨੈ ਪਾਲ ਦੀ ਨੌ ਵ ਪੀੜੀ 'ਚ ਜੈਪਾਲ ਹੋਇਆ। ਜੈਪਾਲ
ਨੇ ਯਾਦਵ ਬੰਸ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ
ਪੇਟ ਿਗੱਲ ਪਾਲ ਹੋਇਆ। ਰਾਜੇ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਰਤਨ ਲਾਲ ਨੇ
ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਿਮਲਕੇ ਿਗੱਲਪਾਲ ਮਾਰਨ ਦੀ
ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ। ਇਹ ਸਾਿਜਸ਼ ਪਕੜੀ ਗਈ ਤੇ ਰਤਨ ਲਾਲ
ਡਰਕੇ ਬਗ਼ਦਾਦ ਭੱਜ ਿਗਆ। ਉਸਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਕੇ ਮੱਕੇ
ਦਾ ਹਜ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਗਰ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹਾਜ਼ੀ ਰਤਨ
ਪਿਸੱਧ ਹੋਇਆ। ਬਗ਼ਦਾਦ ਦੇ ਖ਼ਲੀਫੇ ਤੇ ਲੱਖੀ ਭੱਟੀ ਦੀ
ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹਾਜੀ ਰਤਨ ਨੇ ਿਗੱਲ ਪਾਲ ਤੇ ਉਸਦੇ ਵਾਰਸਾਂ
ਮੋਗੇ ਵੱਲ ਭੱਜਾ ਿਦਤਾ। ਆਪ ਵੀ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ। ਿਗੱਲ
ਪਾਲ ਦੇ ਅੱਠ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤੇ ਿਤੰਨ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਬੰਸ ਬਹੁਤ ਵਿਧਆ
ਫੁਿਲਆ। ਿਗੱਲ ਦੇ ਅੱਠ ਪੁੱਤਰ: ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲ, ਝਲੀ, ਬੱਧਣ,
ਵੈਰਸੀ, ਨਾਗ, ਸਰਪ, ਲਧਾਈ ਤੇ ਿਸੱਪਰਾ ਸਨ। ਿਤੰਨ ਭਰਾਵਾਂ
ਦੀ ਉਲਾਦ ਝੋਰੜ ਿਗੱਲ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਿਗੱਲ ਦੇ ਿਤੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ
ਦੀ ਬੰਸ, ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਉਤਰ ਵੱਲ ਫਰੀਦਕੋਟ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮੋਗਾ ਤੇ
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵਸੀ। ਵੈਰਸੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਿਪਡ
ਘਲ ਕਲਾਂ ਸੀ। ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਹੋਰ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ “(ਘੋਲੀਆ
ਕਲਾ) ” ਿਸੰਘਾਂ ਵਾਲਾ, ਬੁਕਣ ਵਾਲਾ, ਿਫਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ, ਚਿੜਕ,
ਫੂਲੇਵਾਲਾ ਤੇ ਰਣੀਆਂ ਆਿਦ ਸਨ। ਬੱਧਣ ਿਗੱਲਾਂ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ
ਿਪੰਡ ਬੱਧਦੀ ਸੀ। ਬੱਧਣ ਬੰਸ ਿਵਚ ਚੋਗਾਵਾਂ ਿਪੰਡ ਮੋਗੇ ਦੇ
ਚਾਿਚਆਂ ਨੇ ਜੰਡਵਾਲੇ ਥੇਹ ਪਰ ਨਵਾਂ ਿਪੰਡ ਮੋਗਾ ਬੰਿਨਆ।
ਸਾਧੂ ਦੇ ਵਰ ਕਾਰਨ ਮੋਗੇ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਗੱਲ ਬਤਾਲੀ
ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਫੈਲ ਗਏ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮੋਗਾ ਬਤਾਲੀ ਕਹਾਵਤ ਬਣਾ
ਲਈ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਬਾਰੇ ਸਰਾਂ ਦੀ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਿਵੱਚ
ਚੜਤ ਸੀ।

ਇਸ ਕਾਰਨ ਮੋਗੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਇਨਾਂ 42 ਿਪਡਾਂ

ਿਵੱਚ ਚੌਧਰ ਰਹੀ। ਸ਼ੁਰੂ-ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲਾਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾਂ ਿਵੱਚ
ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਿਫਰ ਆਪਸ ਿਵੱਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ
ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਲੜਾਈਆਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਲੜਾਈ ਦਾ
ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਨ ਹੀ ਸੀ। ਸੰਘਰ ਕੇ ਬਰਾੜਾਂ ਨੇ ਹੀ ਮੋਗਾ ਿਗੱਲ
ਮਾਿਰਆ ਸੀ। ਮੋਗਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਉਪਾਸ਼ਕ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਦੇ ਸਮ ਹੀ ਬਹੁਤੇ ਿਗੱਲਾਂ ਨੇ ਿਸੱਖੀ ਧਾਰਨ

ਕੀਤੀ। ਮਿਹਰਾਜ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱਚ ਛੇਵ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਿਗੱਲ ਵੀ
ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਬੰਸ ਮੋਗੇ ਤ ਉਤਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ
ਜ਼ੀਰਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹੋਈ। ਿਨਸ਼ਾਨ ਵਾਲੀ ਿਮਸਲ ਦੇ
ਮੁਖੀਏ ਸੁਖਾ ਿਸੰਘ ਤੇ ਮੇਹਰ ਿਸੰਘ ਸ਼ੇਰਿਗੱਲ ਸਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ
ਮਜੀਠੀਏ ਸਰਦਾਰ ਵੀ ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਕੁਝ ਸ਼ੇਰ ਿਗੱਲ
ਜ਼ੀਰੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਉਠਕੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ
ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਦਾਰ ਦਾਦੂ ਿਗੱਲ ਨੇ ਿਮੱਠੇ ਿਮਹਰ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੀ ਪੋਤੀ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ ਅਕਬਰ ਕਰਾਇਆ ਸੀ।

ਿਗੱਲ ਬਹੁਤ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਨੇ

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਆਪਣੇ
ਸੰਬੰਧ ਠੀਕ ਰੱਖੇ। ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਨੇ ਬਿਠੰਡੇ ਫਿਤਹ ਕਰਕੇ
ਕੁਝ ਿਗੱਲਾਂ ਿਸਰਸੇ ਿਹਸਾਰ ਿਵੱਚ ਜਾਗੀਰਾਂ ਿਦੱਤੀਆਂ।
ਿਸਰਸੇ ਿਹਸਾਰ ਿਵੱਚ ਕੁਝ ਿਗੱਲ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਜੱਟ
ਿਸੱਖ ਹਨ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਝੋਰੜ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਿਪੰਡ
ਹਨ।

ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਦੇ ਜਗਰਾ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ 40 ਿਪੰਡ

ਹਨ। 12ਵ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਿਵੱਚ ਰਾਜੇ ਿਗੱਲਪਾਲ ਦੇ ਪੁੱਤਰ
ਝੱਲੀ ਦੀ ਅਸ਼ ਨੇ ਪਾਇਲ ਕਦਰ ਬਣਾਕੇ ਚੋਮੇ ਨਾਮੇ ਿਪੰਡ
ਵਸਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਚੌਧਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱਚ ਧਮੋਟ, ਗੌਰੀਵਾਲਾ, ਿਗੱਲ ਿਸਹੋੜਾ ਆਿਦ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ
ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮਜੀਠਾ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਰਿਗੱਲ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ
ਜੀ ਦੇ ਪੱਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਇਹ ਭਾਈ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ
ਅਸ਼ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਜਗਦੇਉ ਕਲਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ
ਿਗੱਲ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਿਸੱਪਰਾ ਗੋਤ ਦੇ ਿਗੱਲ
ਬਹੁਤੇ ਝੰਗ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੀ
ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਕਾਬੁਲ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ।
ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲਾਂ ਦਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਿਪੰਡ ਕੱਕੜ ਿਗੱਲ
ਹੀ ਪਿਸੱਧ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲ ਨਾਮ ਦੇ ਿਗੱਲ ਜੱਟਾਂ ਦੇ
ਕਈ ਵੱਡੇ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਿਗੱਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਤ ਹਨ।

ਮੋਦਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਜੱਟ ਨਹ ਹੁੰਦੇ। ਇਹ ਿਰਸ਼ੀ ਮਹਾਤਮਾ

ਬੁੱਧ ਦੇ ਸਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤੇ ਿਗੱਲ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਝੰਗ, ਿਮਟਗੁੰਮਰੀ ਤੇ
ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਆਿਦ ਿਜਿਲਆਂ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਦੇ
ਜੱਟ ਵੀ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਕੁਝ ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਗੁਰੂ
ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਮ 1505 ਈਸਵੀ ਤ ਹੀ ਆਸਾਮ ਿਵੱਚ ਵਸ ਗਏ
ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਿਸੱਖ ਹਨ।

ਫਰਾਂਸ ਿਵੱਚ ਕਈ ਿਜਪਸੀ ਿਗੱਲਜ਼ ਗੋਤੀ ਹਨ।

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਗਾਡਿਗੱਲ ਬਾਹਮਣ ਵੀ ਿਗੱਲ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ ਹੀ

ਹਨ। ਿਗੱਲ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜਾ ਪੀਰ ਦੀ ਚੇਤ ਚੌਦਸ ਮੋਗੇ
ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਰਾਜੇਆਣਾ ਮੱਠ ਤੇ ਮੰਨਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲਾ
ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਿਗੱਲ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ
ਿਬਨੇ ਪਾਲ ਦੀ ਵੰਸ਼ ਹੀ ਹਨ। ਜੋ ਕਨੌ ਜ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰਾਠੌ ਰ ਦੀ
ਿਗਆਰਵ ਪੀੜੀ ਿਵਚ ਸੀ ਸੰਗਰੂਰ ਤੇ ਿਰਆਸਤ ਜ ਦ ਦੇ
ਿਗੱਲ ਆਪਣੇ ਜਠੇਰੇ ਸੂਰਤ ਰਾਮ ਦੀ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬਾਜੇ
ਵਾਲੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੱਕਰਾ ਤੇ ਗੁੜ ਭਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰਾ
ਚੜਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਿਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗੱਲ ਸੱਖੀ ਸਰਵਰ ਦੇ ਸੇਵਕ

ਸਨ। ਉਹ ਹਲਾਲ ਦਾ ਹੀ ਮੀਟ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ
ਵੇਲੇ ਜੰਡੀ ਵੰਡਣ ਤੇ ਛੱਪੜ ਤ ਿਮੱਟੀ ਕੱਢਣ ਆਿਦ ਦੀਆਂ
ਰਸਮਾਂ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਿਗੱਲ
ਿਸੱਖ ਹਨ। ਿਸੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕੋਈ ਕੋਈ ਘਰ ਸੱਖੀ
ਸਰਵਰ ਮੀ ਮਨਦਾ ਹੈ। ਝਟਕੇ ਵਾਲਾ ਮੀਟ ਨਹ ਖਾਂਦੇ।

ਿਗੱਲਜ਼ਈ ਪਠਾਨ ਿਗੱਲ ਜੱਟਾਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਮਜ਼ਹਬੀ ਿਸੱਖਾਂ

ਅਤੇ ਤਰਖਾਣਾਂ ਆਿਦ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਿਗੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ
ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਵੱਲ ਕੁਝ ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ
ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਿਗੱਲ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ
ਹਨ। ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਿਸੱਧੂਆਂ ਅਤੇ
ਸੰਧੂਆਂ ਤ ਮਗਰ ਇਹ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਤੀਜਾ ਵੱਡਾ ਗੋਤ ਹੈ।

1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜੰਨਸਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ

ਿਗੱਲਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 1,24,172 ਸੀ।

ਪਿਸੱਧ ਿਕੱਸਾਕਾਰ ਬਾਬੂ ਰਜ਼ਬਅਲੀ ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ

ਇਹ ਵੀ ਿਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਸਨ। ਿਗੱਲ ਸੂਰਜ ਬੰਸੀ ਵੀ
ਹਨ। ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਗੋਤ ਸੂਰਜਬੰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ
ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਿਸੱਧੂਆਂ ਵਾਂਗ ਿਗੱਲਾਂ ਦੇ ਭੀ ਕਈ ਉਪਗੋਤ ਤੇ
ਮੂਹੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਜੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸੰਬੰਧ ਿਗੱਲਾਂ
ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਿਗੱਲਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੋਗੇ
ਿਜਲੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਿਗੱਲ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ
ਗਏ ਹਨ। ਿਗੱਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਿਵੱਚ ਹੀ
ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਰੌਬਰਟ
ਸੁਥਰਲਡ ਿਗੱਲ ਯੂਰਪ ਦਾ ਮਹਾਨ ਅਗਰੇਜ਼ ਲੇਖਕ ਸੀ।
ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਿਗੱਲ ਜੱਟ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਅਥਵਾ ਿਗੱਲਨ
ਸਾਗਰ ਤ ਚੱਲ ਕੇ ਆਿਖਰ ਿਗੱਲਿਗਤ (ਕਸ਼ਮੀਰ) ਵੱਲ ਆ ਕੇ
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵਸੇ ਸਨ।

ਹਵਾਲੇ

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?
title=ਿਗੱਲ_(ਗੋਤ)&oldid=372989" ਤ ਿਲਆ

Last edited 1 year ago by Satpal Da…

ਇਹ ਸਮੱਗਰੀ CC BY-SA 3.0 ਹੇਠ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਅਿਜਹਾ ਨਾ ਹੋਣ ਤੇ

ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਦੱਿਸਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਚੀਮਾ
Page issues

ਚੀਮਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Cheema) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੱਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ

ਵੱਡੇ ਗੋਤਾਂ ਿਵਚ ਹੈ। ਚੀਮਾ ਜੱਟ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵਚ ਹਨ।

ਸ਼ਹਾਬਦੀਨ ਗੌਰੀ ਨੇ ਜਦ ਿਪਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਹਰਾਕੇ

1193 ਈਸਵੀ ਿਵੱਚ ਉਸਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਤਾਂ
ਿਪਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਚੌਹਾਨ ਪਿਹਲਾਂ ਬਿਠੰਡੇ ਤ
ਕਾਂਗੜ ਤੇ ਿਫਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਲੁ ਿਧਆਣਾ ਤੇ
ਅਿਮਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਪਹੁੰਚੇ।
ਚੀਮੇ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਪਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਪੋਤਾ ਚੀਮਾ ਸੀ।
ਚੀਮੇ ਪਿਹਲਾਂ ਬਿਠੰਡੇ ਤ ਕਾਂਗੜ ਵੱਲ ਆਏ ਕੰਗਾਂ ਹਰਾਕੇ
ਏਥੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਿਫਰ ਕੁਝ ਸਮ ਮਗਰ ਆਪਣੇ ਹੀ
ਭਾਣਜੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਾਲ ਅਣਬਣ ਹੋ ਗਈ, ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ
ਿਵਧਵਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਚੀਮੇ ਉਸ ਤੰਗ ਕਰਕੇ ਿਪੰਡ ਕੱਢਣਾ
ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੁੱਖ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ
ਦੇ ਿਪਛਲੇ ਿਪੰਡ ਝੁਨੀਰ ਜਾਕੇ ਦੱਸੀ। ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ
ਚੀਿਮਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਨਾਂ ਉਥ ਉਜਾੜ ਿਦੱਤਾ
ਅਤੇ ਉਸ ਿਪੰਡ ਤੇ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਅੱਜਕੱਲ
ਕਾਂਗੜ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਕਾਂਗੜ ਦਾ ਇਲਾਕਾ
ਛੱਡ ਕੇ ਚੀਮੇ ਮੋਗੇ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੁਰਾਣੇ
ਵਸਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਅਣਬਣ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਵੱਲ
ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਥੇ ਜਾਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਚੀਮਾ
ਿਪੰਡ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਦੇ ਚੀਮਾ, ਕਾਲਖ, ਰਾਮਗੜ
ਸਰਦਾਰਾਂ, ਮਲੋਦ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਚੀਮੇ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਤ ਕੁਝ ਚੀਮੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ
ਿਵੱਚ ਨੂਰਮਿਹਲ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਚੀਮਾ ਕਲਾਂ ਤੇ ਚੀਮਾ ਖੁਰਦ
ਨਵ ਿਪੰਡ ਵਸਾਏ।

ਚੀਮੇ ਲੜਾਕੂ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਥਾਿਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ

ਲੜਦੇ ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਚੀਮੇ ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੂ ਮਲ ਨੇ
ਦਿਰਆ ਿਬਆਸ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਇੱਕ
ਨਵਾਂ ਿਪੰਡ ਵਸਾਇਆ। ਇਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਦੋ ਸੂਰਬੀਰ ਜੋਧ;ੇ
ਰਾਣਾ ਕੰਗ ਤੇ ਢੋਲ ਹੋਏ ਹਨ। ਚੀਿਮਆਂ ਦੇ ਪੋਹਤ ਬਾਹਮਣ
ਨਹ , ਜੋਗੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਚੀਮੇ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟਾਂ ਨੇ
ਿਫਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਮ ਹੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ
ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ। ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖੇ।
ਨਾਗਰਾ, ਦੁੱਲਟ, ਦੰਦੀਵਾਲ ਤੇ ਚੱਠੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਚੀਿਮਆਂ
ਵਾਂਗ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤ ਵੱਧ ਿਗਣਤੀ
ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱਚ ਸੀ। ਿਜਲਾ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਿਵੱਚ ਵੀ ਇਨਾਂ ਦੇ
42 ਿਪੰਡ ਸਨ।
ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ, ਸੰਗਰੂਰ, ਫਿਤਹਗੜ ਸਾਿਹਬ,
ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ ਮਾਨਸਾ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਚੀਮੇ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ
ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱਚ ਚੀਮੇ ਮਾਲਵ ਤ ਘੱਟ ਹੀ ਹਨ। ਚੀਮੇ
ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹਨ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਬਣਨ ਤ ਮਗਰ
ਚੀਮੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਸਰਸਾ ਤੇ ਕਰਨਾਲ
ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਆਕੇ ਵਸੇ ਹਨ। ਚੀਮੇ ਗੋਤ ਵਾਿਲਆਂ ਨੇ
ਿਪੰਡ ਰਾਮਗੜ ਸਰਦਾਰਾਂ ਿਜਲਾਂ ਲੁ ਿਧਆਣਾ ਿਵਖੇ ਆਪਣੇ
ਵਡੇਰੇ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਉਸਾਿਰਆ
ਹੋਇਆ ਹੈ ਿਜਥੇ ਹਰ ਵਰੇ 14 ਅਕਤੂਬਰ ਭਾਰੀ ਜੋੜ ਮੇਲਾ
ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਦੋਰਾਹੇ ਤ 20 ਿਕਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਿਪੰਡ ਰਾਮਗੜ
ਸਰਦਾਰਾਂ ਿਵੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਿਸੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ
ਿਸੰਘਾਂ ਨਾਲ 1867 ਿਬਕਰਮੀ ਿਵੱਚ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰ
ਲਈ। ਿਸਰ ਧੜ ਨਾਲ ਅਲੱਗ ਹੋ ਿਗਆ ਿਫਰ ਵੀ ਬਾਬਾ ਜੀ
ਕਈ ਮੀਲਾਂ ਤੱਕ ਵੈਰੀਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ ਵੀ ਲੜਦੇ ਰਹੇ।
ਚੀਮਾ ਗੋਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਇਸ ਵਡੇਰੇ ਦੀ ਯਾਦ
ਿਵੱਚ ਹਰ ਵਰੇ ਧਾਰਿਮਕ ਸਮਾਗਮ ਕਰਾ ਦੇ ਹਨ। 1881
ਈਸਵ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂਰਬੀ ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱਚ ਚੀਮੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 69,549 ਸੀ। ਕੈਪਟਨ ਏ•
ਐਸ• ਚੀਮਾ ਮੌ ਟ ਐਵਰੈਸਟ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੇ ਚੜਨ ਵਾਲਾ
ਪਿਹਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਪਿਹਲਾ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਸੀ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱਚ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਚੀਮੇ ਜੱਟ ਬਹੁਤ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱਚ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਸਾਰੇ ਚੀਮੇ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਹੁਣ ਚੀਮੇ ਬਾਹਰਲੇ
ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਹ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਜਾ ਕੇ ਜੱਟਾਂ
ਨੇ ਨਵ ਕਾਰੋਬਾਰ ਆਰੰਭ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?
title=ਚੀਮਾ&oldid=368065" ਤ ਿਲਆ

Last edited 1 year ago by Stalinjeet …

ਧਾਲੀਵਾਲ
Page issues

ਧਾਲੀਵਾਲ: ਸਰ ਇੱਬਟਸਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ‘ਪੰਜਾਬ

ਕਾਸਟਸ’ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟਾਂ ਧਾਰੀਵਾਲ ਿਲਖਦਾ ਹੈ।
ਇਨਾਂ ਧਾਰਾ ਨਗਰ ਿਵਚ ਆਏ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰਨਦਾ ਹੈ।

ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ

ਧੌਨਪੁਰ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਧੌਲ ਭਾਵ ਬਲਦ ਤੇ ਗਊਆਂ
ਪਾਲ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਿਹਲਾਂ ਇਨਾਂ ਧੌਲਪਾਲ
ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਧੌਲਪਾਲ ਸ਼ਬਦ ਤੱਤਭਵ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਬਦਲ ਕੇ
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਧਾਰੀਵਾਲ ਬਣ ਿਗਆ।
ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ
ਜੈਸਲਮੇਰ ਖੇਤਰ ਹੈ।

ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਿਵੱਚ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਧਾਰਾ

ਨਗਰੀ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਜੈਨ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ
ਮਾਲਵਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਰਵ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਿਵੱਚ ਰਾਜਾ
ਜੱਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਕਈ ਰਾਜਪੂਤ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਵੀ ਰਾਜੇ
ਜੱਗਦੇਉ ਦਾ ਿਮੱਤਰ ਸੀ। ਇਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਰਲਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ
ਿਵੱਚ ਗਜ਼ਨੀ ਵਾਲੇ ਤੁਰਕਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ।
ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੇ ਕਬੀਲੇ ਵੀ ਧਾਰਾ
ਨਗਰੀ ਤ ਆਏ ਸਮਝ ਿਲਆ ਸੀ। ਭੋਈ ਬਾਗੜ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦਾ
ਸੀ।

ਧਾਲੀਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਧੌਲਪੁਰ ਖੇਤਰ ਤ ਉਠਕੇ ਕੁਝ

ਜੋਧਪੁਰ ਤੇ ਬਾਕੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਗੜ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਆਕੇ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸਰਬਨ
ਿਸੰਘ ਬੀਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਿਟਿਬਊਨ ਿਵੱਚ ਿਲਿਖਆ
ਸੀ। ‘‘ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਲੋਕ ਚੰਬਲ ਘਾਟੀ ਦੇ ਧੌਲੀਪਾਲ
(ਗਊ ਪਾਲਕ) ਹਨ। ਿਜਥ ਇਹ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਦਲ ਕੇ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਚੰਬਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ
ਿਰਆਸਤ ਧੌਲਪੁਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਇਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ
ਹੈ। 1947 ਈਸਵ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਪੱਚਾਹਦਾ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਿਰਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੋ ਆਪਣੇ ਗੁਆਢ
ਂ ੀ ਜੱਟ
ਦੰਦੀਵਾਲਾਂ ਪੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਅੱਗ ਿਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ-
ਲੜਦੇ ਕਦੇ ਕਦਾ ਚਿਹਲਾਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ਿਖਆਲੇ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਪੱਚਾਹਿਦਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਿਗਆ ਤਾਂ ਚਿਹਲਾਂ ਨੇ ਬਾਗੜ
ਜਾਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਨਾ ਬਾਬਾ ਿਸੱਘ, ਜੋ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ
ਲਸ਼ਕਰ ਸਮੇਤ ਲੈ ਆਏ।

ਉਸ ਦਾ ਪਚਾਿਦਆਂ ਨਾਲ ਸਰਦੂਲਗੜ ਨੇ ੜੇ ਟਾਕਰਾ ਹੋਇਆ

ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਿਵੱਚ ਬਾਬੇ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਨੇ ਪਚਾਿਦਆਂ ਦੇ ਆਗੂ
ਬਾਬਾ ਹੱਕੇ ਡਾਲੇ ਪਾਰ ਬੁਲਾਇਆ ਿਜਸ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਸ਼ਹੀਦ
ਵਜ ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਉਥੇ ਮੇਲਾ
ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਦਾ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ
ਹੋਇਆ ਪਰ ਪਚਾਿਦਆਂ ਨੇ ਬਾਬੇ ਦਾ ਿਪੱਛਾ ਨਾ ਛੱਿਡਆ।
ਅਖੀਰ ਉਹ ਲੜਦਾ-ਲੜਦਾ ਝੁਨੀਰ ਪਾਸ ਭੰਿਮਆਂ ਪਾਸ
ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ ਿਜਸ ਦਾ ਧੜ ਤਾਂ ਚੁੱਿਕਆ ਨਾ ਿਗਆ ਪਰ
ਿਖਆਲੇ ਦੇ ਲੱਲੂ ਪੱਤੀ ਦਾ ਬਾਬਾ ਲੱਲੂ, ਜੋ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਧਾੜਵੀ ਸੀ,
ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸਮਾਧ ਬਣਾ ਿਦੱਤੀ। ਅੱਗੇ ਜਾਕੇ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ
ਆਪਣੇ ਬਹਾਦਰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱਚ
ਹਰ ਸਾਲ ਇੱਕਾਦਸੀ ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਮੇਲਾ ਲਾਉਣਾ ਆਰੰਭ ਿਦੱਤਾ।
ਇਸ ਤਰਾਂ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੱਖਣ ਤ ਉਤਰ ਵੱਲ ਗਏ ਨਾ ਿਕ
ਉਤਰ ਤ ਦੱਖਣ ਵੱਲ । ਬਾਬੇ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਿਵਚ ਬੱਚੇ ਖੁਚੇ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਪਿਹਲਾਂ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਿਪੰਡ ਭੰਮੇ ਕਲਾਂ, ਭੰਮੇ
ਖੁਰਦ, ਰਾਮਾਨੰ ਦੀ, ਬਾਜੇ ਵਾਲਾ ਆਿਦ ਵਸਾਏ ਫੇਰ ਧੌਲਾ, ਤਪਾ
ਵਸਾਇਆ। ਫੇਰ ਿਨਹਾਲ ਿਸੰਘ ਵਾਲਾ, ਫੇਰ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦਾ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਬੇਟ ਅਤੇ ਫੇਰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦਾ ਧਾਰੀਵਾਲ।’’ ਮੇਰੇ
ਿਖਆਲ ਿਵੱਚ ਸਰਦਾਰ ਸਰਬਨ ਿਸੰਘ ਬੀਰ ਦੀ ਇਹ ਿਲਖਤ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਿਨਕਾਸ ਤੇ ਿਵਕਾਸ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤ
ਵੱਧ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਿਬਲਕੁਲ ਠੀਕ ਹੈ ਿਕ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟ ਯਾਦਵਬੰਸੀ ਭੱਟੀ ਹਨ।

ਸੰਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰਘ ਨੇ ਵੀ ਮਾਲਵਾ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱਚ ਿਲਿਖਆ

ਹੈ ‘‘ਧਾਲੀਵਾਲ, ਧਾਰਾਂ ਤ ਿਨਕਲਕੇ ਬਮਰੌਲੀ ਨਗਰ ਿਵੱਚ ਵਸੇ,
ਜੋ ਅੱਜਕੱਲ ਧੌਲਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਹਨ। ਇਹ ਅੱਠਵ
ਸਦੀ ਦਾ ਮੱਧ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਜਾ
ਵਸੇ। ਕੁਝ ਸਰਸਾ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਘੱਗਰ ਤੇ ਆ ਵਸੇ। ਜਦਿਕ
ਬਗਦਾਦ ਵਾਲੇ ਦਿਰੰਿਦਆਂ ਨੇ ਇਨਾਂ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਉਜਾੜਨੇ
ਆਰੰਭੇ। ਇਹ ਿਗਆਰਵ ਸਦੀ ਦਾ ਅਖੀਰਲਾ ਸਮਾਂ ਸੀ।
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਇਨਾਂ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਫਤਾ, ਝਨੀਰ, ਰਾਊਕੇ ਅਤੇ
ਫੇਰ ਕਾਂਗੜ ਆਿਦ ਹਨ।’’
ਧਾਲੀਵਾਲ ਭੱਟੀਆਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ। ਇਕੋ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ।
ਧਾਲੀਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਿਗਆਰਵ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਜਾਂ
ਬਾਰਵ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਿਵੱਚ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ
ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਦੰਦੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਲੜਕੇ ਇਨਾਂ ਕਾਂਗੜ ਵੱਲ
ਧੱਕ ਿਦੱਤਾ। ਝੁਨੀਰ ਕਈ ਵਾਰ ਉਜਿੜਆ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ
ਵਿਸਆ। ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਚੀਿਮਆ ਹਰਾਕੇ ਕਾਂਗੜ ਤੇ
ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਕਾਂਗੜ ਿਕਲਾ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ
ਵਧਾ ਲਈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੋਗੇ ਤੱਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਕਾਂਗੜ ਅਤੇ
ਧੌਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਇਨਾਂ ਨੇ ਸਮ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਸਿਹਯੋਗ
ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਚੌਧਰਾਂ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਜਦ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਪਦਵੀ ਦੇ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਰਾਿਜਆਂ
ਨੇ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਾਇਆ ਤਾਂ ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਿਟੱਕਾ
ਲਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਹੋਈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਿਟੱਕਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸ਼ਬਦ
ਪਚਿਲਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਦਾ
ਿਰਸ਼ਤਾ ਦੂਸਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੜਕੇ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ
ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਇਹ ਿਟੱਕਾ ਨਹ ਲਾ ਦੇ ਸਨ ਿਕ ਿਕ ਇਹ ਆਪਣੇ
ਆਪ ਹੀ ਿਟੱਕੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਮ
ਿਰਵਾਜ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।

ਉਦੀ ਤੇ ਮਨੀ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਉਦੀ ਬਾਬਾ

ਉਦੋ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਉਦ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਭਗਤ ਸੀ।
ਇਹ ਚੰਦਰਬੰਸੀ ਸ਼ੀ ਿ ਸ਼ਨ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਚਾਚਾ ਸੀ। ਬਾਬਾ
ਉਦੋ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਗੋਤ ਉਦੀ ਪਚਿਲਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਦੀ ਗੋਤ ਦੇ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਨਾਭਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਹੀ ਆਬਾਦ
ਸਨ। ਕੁਝ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਸਨ।

ਮਨੀਆਂ ਉਪਗੋਤ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਾਬਾ ਮਨੀਆਂ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ

ਹਨ। ਬਾਬਾ ਮਨੀਆਂ ਵੀ ਉਦੋ ਦਾ ਭਾਈ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ
ਇਨਾਂ ਿਮਆਣੇ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੀਨੇ ਕਾਂਗੜ ਦੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਿਕਤੇ ਿਕਤੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ
ਬਾਗੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਦਾ ਮੇਲਾ ਬਹੁਤ
ਪਿਸੱਧ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਲੂ ਲਆਣੇ ਪਾਸ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਲੜਦੇ
ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਿਖਆ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਨਾਂ
ਨਾਲ ਕਈ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਵੀ ਜੋੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ
ਭੋਈ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਤ ਿਤੰਨ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ ਹੋਏ ਹਨ।
ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਾਲੀਵਾਲ ਵੀ
ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਲਈ ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ
ਆ ਦੇ ਹਨ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਵੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ
ਨਾਲ ਬਾਬੇ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੀ ਬੰਸ
ਦੇ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਮਲੇਆਣੇ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮ ਬਾਰੇ
ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਿਡਤ, ਿਮਰਾਸੀ, ਕਾਲਾ ਕੁੱਤਾ ਤੇ ਇੱਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀ
ਦਾ ਸੇਵਕ ਸੀ। ਪੰਿਡਤ ਭੱਜ ਿਗਆ ਸੀ ਬਾਕੀ ਬਾਬੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।

ਹਾੜ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਤੇਰਸ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਿਪੰਡ ਕੋਟ ਲਲੂ

ਿਵਖੇ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ
ਦੂਰ-ਦੂਰ ਆਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਮ ਦੇ ਬਦਲਣ ਨਾਲ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਿਸੱਧ ਭਈ ਦੇ
ਅਸਥਾਨ ਬਣਾਕੇ ਉਚੀਆਂ-ਉਚੀਆਂ ਬੁਲੰਦਾਂ ਤੇ ਸਰੋਵਰ ਉਸਾਰ
ਿਦੱਤੇ। ਤੇਰਸ ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਧਾਲੀਵਾਲ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ
ਨਵੀਆਂ ਹਾਂ ਇੱਥੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਿਲਆ ਦੇ ਹਨ। ਉਸ
ਤ ਿਪਛ ਹੀ ਵਹੁਟੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਪਿਰਵਾਰ ਦਾ ਮਬਰ
ਸਮਿਝਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਿਵੱਤਰ ਮੌਕੇ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ
ਆਪਣੀਆਂ ਸੁਖਾਂ ਸੁਖਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ ਿਕ ਪੂਰੀਆਂ
ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਆਮ ਲੋਕ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ ਿਕ ਚਿਹਲਾਂ ਨੇ ਬਾਬੇ ਦੇ ਿਮਤਕ ਸਰੀਰ

ਕੋਟ ਲਲੂ ਿਲਆਂਦਾ ਅਤੇ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਤੇ ਕੱਚੀ
ਬੁਲੰਦ ਬਣਾ ਿਦੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਿਵੱਚ ਪਿਟਆਲਾ ਿਰਆਸ ਦੇ ਇੱਕ
ਪੁਿਲਸ ਅਫ਼ਸਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤੀ ਨੇ ਇਸ ਪੱਿਕਆਂ ਕਰਵਾ
ਕੇ ਚਾ ਕਰ ਿਦੱਤਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਸਭ
ਲੋਕ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਲਲੂ ਆਣੇ ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਦੇ ਮੰਿਦਰ ਿਵੱਚ ਬਾਬੇ ਦੀ ਫੋਟੋ ਵੀ ਰੱਖੀ
ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਵ ਸੂਈ ਗਊ ਦਾ ਦੁੱਧ ਬਾਬੇ ਦੀ ਥੇਈ ਰੱਖਦੇ
ਪਿਹਲਾਂ ਿਮਰਾਸੀ ਿਪ ਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੰਿਡਤ ਮਗਰ ਿਦੰਦੇ
ਹਨ। ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੱਖੀਸਰੱਵਰ ਦੇ ਚੇਲੇ ਵੀ ਸਨ। ਅੱਜਕੱਲ
ਬਾਰੇ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱਚ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਲਲੂ ਆਣਾ,
ਧੂਰਕੋਟ, ਹੇੜੀਕੇ, ਰਾਜੇਆਣਾ ਆਿਦ ਮੁੱਖ ਅਸਥਾਨ ਬਣੇ ਹੋਏ
ਹਨ। ਇਨਾਂ ਤ ਇਲਾਵਾ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਿਪੰਡਾਂ
ਿਵੱਚ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਿਸੱਧ ਭੋਈਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਅੱਖਾਂ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਇਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ
ਹਨ।

ਧਾਲੀਵਾਲੇ ਕਾਲੇ ਕੁੱਤੇ ਰੋਟੀ ਪਾਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਕਬਰ

ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਮ ਕਾਂਗੜ ਪਦੇਸ਼ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਿਮਹਰਿਮੱਠਾ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤ ਪਭਾਵ
ਸੀ। ਉਹ 60 ਿਪੰਡਾਂ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਪੋਤਰੀ
ਭਾਗਭਰੀ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ
ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਜੱਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧੀ
ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਬਹੁਤ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ ਤੇ
ਨੀਤੀਵਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਉਹ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਤੇ ਿਸਰਕੱਢ
ਚੌਧਰੀ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਉਸ ਸਦਾ ਲਈ ਆਪਣਾ
ਿਮੱਤਰ ਬਣਾ ਲਦਾ ਸੀ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਬਹੁਤ ਕੱਟੜ ਮੁਸਲਮਾਨ
ਸੀ। ਉਹ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਚੌਧਰੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾਕੇ ਖ਼ੁਸ਼
ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਨੇ ਸਾਰੇ ਜੱਟ ਭਾਈਚਾਿਰਆਂ ਦਾ ਇਕੱਠ
ਕੀਤਾ। ਗਰੇਵਾਲਾਂ ਤੇ ਿਗੱਲਾਂ ਆਿਦ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤੇ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ
ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੋਤੀ ਅਕਬਰ ਿਵਆਹ ਿਦੱਤੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਖ਼ੁਸ਼
ਹੋਕੇ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਮੀਆਂ ਦਾ ਮਹਾਨ ਿਖਤਾਬ ਤੇ ਧੌਲੇ ਕਾਂਗੜ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ 120 ਿਪੰਡਾਂ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਿਦੱਤੀ ਸੀ।
ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਨੇ ਵੀ ਦਾਜ ਿਵੱਚ 101 ਘੁਮਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਿਦੱਤੀ ਸੀ।
ਜੋ ਤਬਾਦਲਾ ਦਰ ਤਬਾਦਲਾ ਕਰ ਕੇ ਿਦੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ।
ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਹੁਣ ਵੀ ਮੀਆਂ ਅਖਵਾ ਦੇ
ਹਨ। ਮੀਆਂ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ 23 ਿਪੰਡਾਂ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਤਪਾ
ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਾਲੇ
ਵੀ ਰੱਖ ਲਦੇ ਸਨ ਪਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਹ ਸੈਦੋ, ਖਾਈ,
ਿਬਲਾਸਪੁਰ ਮੀਨੀਆ, ਲੋਪ,ੋ ਮਾਛੀਕੇ, ਿਨਹਾਲੇਵਾਲਾ, ਮੱਦੇ,
ਤਖਤੂਪੂਰਾ, ਕਾਂਗੜ, ਦੀਨੇ , ਭਾਗੀਕੇ, ਰਾਮੂਵਾਲਾ, ਰਣਸ਼ ਹ,
ਰਣੀਆਂ, ਧੂੜਕੋਟ, ਮਲਾ ਤੇ ਰਸੂਲਪੁਰ ਸਨ।

ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਤਿਹਸੀਲ ਮੋਗਾ ਦੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬੀ ਕੋਨੇ ਹੀ

ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਤਪਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੱਜ਼ਟੀਅਰ ਿਫਰੋਜ਼ੁਪਰ
ਅਨੁਸਾਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਤਪੇ ਦੇ ਿਪੰਡ ਰੋਹੀ ਦੇ ਹੋਰ ਿਪੰਡਾਂ ਨਾਲ
ਪਿਹਲਾਂ ਹੜ ਨੇ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਿਦੱਤੇ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ
ਪਾਸ ਜ਼ਮੀਨ ਘੱਟ ਰਿਹ ਗਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਨੇ
ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਰਦਾਰਾਂ ਤ ਜਾਗੀਰਾਂ ਖੋਹ ਲਈਆਂ। ਅੰਗਰੇਜ਼
ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਇਨਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਪਾਸ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇਹ
ਦਰਿਮਆਨ ਿਜਮ ਦਾਰ ਹੀ ਸਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਿਮਹਨਤੀ, ਸੰਜਮੀ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਪੜ
ਿਲਖ ਕੇ ਹੁਣ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪੋਫੈਸਰ ਪੇਮ ਪਕਾਸ਼
ਿਸੰਘ ਿਜਹੇ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਖ਼ਾਨਦਾਨ
ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਕਪੂਰ ਿਸੰਘ ਆਈ• ਸੀ• ਐਸ• ਵੀ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਿਵਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਜਾਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ
ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਕਹਾਵਤ ਸੀ, ਅਕਬਰ ਿਜਹਾ ਨਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ,

ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਿਜਡਾ ਨਹ ਜੱਟ। ਿਮਹਰਿਮੱਠਾ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਵੱਡਾ
ਚੌਧਰੀ ਸੀ।

ਰਮਾਣੇ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜਾ ਰਾਮ

ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਜਦ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੋਤੀ
ਭਾਗਭਰੀ ਉਰਫ ਸੰਮੀ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਕਰਨਾ
ਪਵਾਨ ਕਰ ਿਲਆ ਤਾਂ ਕੋਟਦੀਨਾ ਤੇ ਕਾਂਗੜ ਦੇ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ
ਪਿਰਵਾਰ ਇਸ ਿਰਸ਼ਤੇ ਦੇ ਿਵਰੋਧੀ ਸਨ, ਇਹ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਨਾਲ
ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਰਮਾਣੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਲੋਕਾਂ
ਅਕਬਰ ਤ ਡਰਕੇ ਿਪੰਡ ਛੱਡਣਾ ਿਪਆ। ਇਨਾਂ ਰਸਤੇ ਿਵੱਚ
ਰਾਤ ਪੈ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਡੇਰਾ ਧੌਲਾ ਿਟੱਬਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਧੂ ਪਾਸ
ਠਿਹਰਨਾ ਿਪਆ। ਇਨਾਂ ਨੇ ਸਾਧੂ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤ ਉਥੇ ਹੀ ਠਿਹਰ
ਕੇ ਧੌਲਾ ਿਪੰਡ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਿਖਆਲ ਹੈ ਿਕ
ਬਾਬੇ ਫੇਰੂ ਨੇ ਧੌਲਾ ਿਪੰਡ ਦੁਬਾਰਾ ਥੇਹ ਦੇ ਪਾਸ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ
ਸੀ। ਹੰਿਡਆਇਆ ਿਪੰਡ ਧੌਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਫੇਰੂ
ਵੀ ਬਾਬਾ ਉਦੋ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਧੌਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ
ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਪਾਸ ਸੀ। ਧੌਲੇ ਦੇ ਿਕਲੇ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਵਾਿਰਸ
ਰਾਜੂ ਿਸੰਘ ਸੀ। ਅੱਜਕੱਲ ਰਾਜੂ ਿਸੰਘ ਦੀ ਬੰਸ ਰਾਜਗੜ ਕੁਬੇ
ਵਸਦੀ ਹੈ। ਰੂੜੇ ਦੀ ਬੰਸ ਰੂੜੇਕੇ ਤੇ ਹੋਰ ਿਪੰਡ ਿਵੱਚ ਵਸਦੀ ਹੈ।

ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ, ਰਖੜਾ, ਡਕਾਲਾ ਆਿਦ

ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਿਵੱਚ ਧੌਲਾ, ਤਪਾ,
ਬਰਨਾਲਾ, ਹੰਿਡਆਇਆ, ਉਗੋ, ਸ਼ੇਰਗੜ, ਰਾਜਗੜ ਕੁਬ,ੇ
ਸਿਹਜੜਾ, ਬਖਤਗੜ ਆਿਦ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਪੰਡ
ਹਨ। ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਪਖੋਵਾਲ, ਰਤੋਵਾਲ ਤੇ ਸਹੋਲੀ
ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਪੰਡ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ
ਜੱਗਦੇਵ ਕਲਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹਨ। ਫਿਤਹਗੜ ਸਾਿਹਬ
ਤੇ ਰੋਪੜ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ
ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਉਮਰਾਨੰ ਗਲ ਿਪੰਡ ਵੀ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਜਲੰਧਰ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਤੇ
ਫਗਵਾੜੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਬਿਠੰਡੇ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਹੋਰ ਜੱਟ ਜਾਤੀਆਂ ਕਈ ਿਪੰਡ ਸਨ। ਇਹ
ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੇ ਨਾਭੇ ਆਿਦ ਰਾਿਜਆਂ ਦੇ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵੀ ਸਨ।
ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਪਿਸੱਧ
ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਧੰਨਾ ਿਸੰਘ ਗੁਲਸ਼ਨ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੀ।

ਮੁਕਤਸਰ ਿਵੱਚ ਅਕਾਲਗੜ ਿਪੰਡ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਮਧੇ ਤ ਆਏ

ਹਨ। ਲੰਬੀ ਤੇ ਖੂਣਨਾ ਿਪੰਡਾਂ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਕਾਂਗੜ ਤ ਆਏ
ਹਨ। ਧੌਲਾ ਿਕੰਗਰਾ ਿਪੰਡ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਧੌਲੇ ਤਪੇ ਤ ਆਏ
ਹਨ। ਇਹ ਰਾਏ ਜੋਧ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ।
ਬਹੁਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਖ਼ਾਨਦਾਨਾਂ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਕਾਂਗੜ ਹੈ। ਕਾਂਗੜ
ਿਵੱਚ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਸਮਾਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਾਨਤਾ
ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਕੇਵਲ ਿਮਰਾਸੀ ਹੀ ਦਾਨ ਦੇਕੇ ਖ਼ੁਸ਼
ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੱਧਣੀ ਪਾਸ ਿਭਆਣਾ ਿਵਖੇ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਠੇਰਾ
ਹੈ ਿਜਥੇ ਿਮੱਠੇ ਰੋਟ ਤੇ ਖੀਰ ਆਿਦ ਦਾ ਚੜਾਵਾ ਚੜਦਾ ਹੈ।
ਪਿਟਆਲੇ ਿਵੱਚ ਲਾਲਾਂ ਵਾਲੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਿਸੱਧ ਦੀ
ਸਮਾਧ ਹੈ। ਿਜਥੇ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਸੱਧ ਭੋਈ
ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਿਸੱਧ ਦੇ
ਉਪਾਸ਼ਕ ਸਨ। ਨਾਥ 9 ਤੇ ਿਸੱਧ 84 ਸਨ।

ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਦੋਵ ਿਸੱਧ ਭੋਈ ਦੇ ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ
ਸਨ। ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਮਹਾਨ ਦਾਨੀ ਤੇ ਮਹਾਨ ਿਸੱਖ ਸੀ।
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਿਪੰਡ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ
ਉਠੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਫੈਲ ਗਏ।
ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਮ ਤ ਹੀ ਿਸੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਸਭ
ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਚੌਧਰੀ ਜੋਧ ਰਾਏ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਜੀ ਦੇ ਸਮ
ਿਸੱਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕਾਂਗੜ ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਸੀ।
ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਬੰਸ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸੂਰਮਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਿਹਲਾਂ
ਸੁੱਖੀਸੱਰਵਰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤ ਪਭਾਿਵਤ ਹੋ ਕੇ
ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਿਸੱਖ ਬਿਣਆ। ਗੁਰੂ ਸਰ ਮਿਹਰਾਜ ਦੇ ਯੁੱਧ
ਿਵੱਚ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਸੌ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ
ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਜੰਗ ਿਵੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨੇ ਖ਼ੁਸ਼
ਹੋ ਕੇ ਰਾਏ ਜੋਧ ਕਟਾਰ ਬਖਸ਼ੀ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਪਾਸ ਗੁਰੂ
ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਇੱਕ ਜੋੜਾ, ਇੱਕ ਤਲਾਈ ਤੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕੈਦੀ
ਰਾਿਜਆਂ ਿਰਹਾਈ ਵਾਲਾ 52 ਕਲੀਆਂ ਵਾਲਾ ਚੋਲਾ ਸਾਿਹਬ
ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਲਖਮੀਰ ਤੇ ਸਮੀਰ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਵੀ
ਦਸਵ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮੁਸੀਬਤ ਸਮ ਬਹੁਤ ਸੇਵਾ ਤੇ
ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਇਨਾਂ ਪਾਸ ਦੀਨੇ
ਕਾਂਗੜ ਰਹੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱਚ ਦੀਨਾ ਸਾਿਹਬ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੋਹਗੜ ਜਫ਼ਰਨਾਮਾ ਬਿਣਆ ਹੈ। ਬਾਬਾ
ਿਮਹਰਿਮੱਠੇ ਦੀ ਬੰਸ ਬਹੁਤ ਵਧੀ ਫੁੱਲੀ। ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ
ਚੰਨਬੇਗ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਧੌਲਪੁਰ ਤੇ ਵੀ
ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਅਕਬਰ ਦੇ
ਸਮ ਤ ਹੀ ਿਦੱਲੀ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਿਵੱਚ ਧੂਲੀ ਗੋਤ
ਦੇ ਜਾਟ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲੇ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਅਤੇ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹਨ। ਕੁਝ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਸੱਖ ਜੱਟ ਵੀ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ,
ਿਸਆਲੋਕਟ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਆਿਦ
ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਾਮ ਦੇ
ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ।

ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ 1881

ਈਸਵ ਿਵੱਚ ਕੁੱਲ ਿਗਣਤੀ 77660 ਸੀ। ਧੰਨਾ ਭਗਤ ਵੀ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟ ਸੀ। ਿਦੱਲੀ ਿਤੰਨ ਵਾਰੀ
ਫਿਤਹ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੂਰਮਾ ਜਰਨੈ ਲ ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ ਿਸੰਘ ਵੀ
ਰਾਊਕੇ ਿਪੰਡ ਦਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟ ਸੀ।

ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਬਾਰੇ ‘ਇਿਤਹਾਸ ਧਾਲੀਵਾਲੀ ਵੰਸਾਵਲੀ’ ਪੁਸਤਕ

ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ
ਪੁਸਤਕ ਚਿਤੰਨ ਿਸੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਨੰ ਬਰਦਾਰ
ਕਰਤਾਰ ਿਸੰਘ ਲੁ ਹਾਰਾ ਨੇ ਵੀ ‘ਧਾਲੀਵਾਲ ਇਿਤਹਾਸ’ ਬਾਰੇ
ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਖੋਜੀਆਂ ਇੱਬਟਸਨ ਤੇ
ਐਚ• ਏ• ਰੋਜ਼ ਨੇ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ।
ਧਾਲੀਵਾਲਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਜੇਟੀ ਕੌਮ ਨਾਲ ਿਸੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ
ਵਾਲਾ ਪਿਸੱਧ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਛੱਤੀ ਸ਼ਾਹੀ
ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਇੱਕ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ।

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?
title=ਧਾਲੀਵਾਲ&oldid=373559" ਤ ਿਲਆ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਤੇ
ਰਸਮਾਂ
Page issues

ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਤੇ ਰਸਮਾਂ ਸਦੀਆਂ ਤ ਪੰਜਾਬ

ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੇਵਸ਼ ਦੁਆਰ ਿਰਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ
ਵਾਲੇ ਹਮਲਾਵਰ ਪਿਹਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ
ਲਈ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਹਮਿਲਆਂ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ
ਕਬੀਿਲਆਂ, ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਪਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਤੇ ਵਸਦੇ ਰਹੇ। ਪਰ
ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤ ਆਏ ਜਾਂ ਇਥ ਦੇ ਮੂਲ ਿਨਵਾਸੀ
ਆਰੀਆ ਲੋਕ ਆਪਸ ਿਵੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵੱਚ ਵੰਡੇ
ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਵੰਡ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਤੇ
ਗੁਜਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵੱਚ ਬਹੁ
ਿਗਣਤੀ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਹੈ, ਿਜਹੜੇ ਅੱਗ ਗੋਤਾਂ ਤੇ ਉਪ-ਗੋਤਾਂ ਿਵੱਚ
ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ। “ਜੱਟ ਕਈ ਜਾਤਾਂ ਦਾ ਰਿਲਆ ਿਮਿਲਆ ਬਹੁਤ
ਵੱਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ।”1 ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ
ਧਰਮ ਬਦਲੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਸਮ-ਸਮ ਤੇ ਿਹੰਦੂ, ਿਸੱਖ, ਮੁਸਲਮਾਨ
ਧਰਮ ਬਹੁ ਿਗਣਤੀ ਨੇ ਪਵਾਨ ਕਰ ਿਲਆ। ਜੱਟ ਜਾਤੀ ਅੱਗ
ਕਈ ਗੋਤਾਂ ਿਜਵ ਿਸੱਧ,ੂ ਭੁੱਲਰ, ਭਾਂਖਰ, ਔਲਖ, ਸੰਧ,ੂ ਬਰਾੜ,
ਧਾਲੀਵਾਲ, ਿਢੱਲ, ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਸਕੜੇ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱਚ ਵੰਡੇ
ਹੋਏ ਹਨ। ਹਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਵੱਖਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵਸ ਭਾਵ ਿਕਤੇ ਵੀ ਹੋਵੇ ਪਰ
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਸਾਂਝੇ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ
ਕਾਇਮ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਂਝ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੀ ਇੱਕ ਗੋਤ ਦੇ
ਬੱਿਚਆਂ ਦਾ ਆਪਸ ਿਵੱਚ ਿਵਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ।
ਉਹਨਾਂ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਤਸੱਵਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ
ਤੇ ਲੋਕ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤ ਬਾਹਰ ਹੋਰ ਸੂਿਬਆਂ ਿਵੱਚ
ਵੱਡੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਪਛੋਕੜ: ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ
ਦਾ ਨਾਂ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਜਾਿਣਆ ਪਛਾਿਣਆ ਤੇ ਘਾ ਹੈ।
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਤੇ ਿਵਚਾਰ ਚਰਚਾ ਤੇ ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ
ਸੰਬੰਧ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ‘ਧਾਰਾ ਨਗਰ’ ਸ਼ਿਹਰ ਨਾਲ ਜਾ ਜੁੜਦਾ
ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਿਹਰ ਉਜੈਨ ਅੰਦਰ ਸਰਸ਼ਬਜ ਛੋਟੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ
ਿਵੱਚ ਇੰਦੋਰ ਤ 64 ਿਕਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ `ਤੇ ਹੈ। ਉਥੇ ਅੱਠਵ
ਨੌ ਵ ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਰਾਜਾ ਮੁੰਜ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਤ ਬਾਅਦ
ਉਸ ਦੀ ਵੰਸ਼ ਿਵੱਚ ਅੱਗੇ ਕਈ ਰਾਜੇ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਿਜਹਨਾਂ
ਿਵੱਚ ਰਾਜਾ ਜਗਦੇਉ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਮਾਰਵਾੜ ਿਵੱਚ
ਆ ਵਿਸਆ ਇਹ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਲ। “ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ
ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਧੌਲਪੁਰ ਖੇਤਰ ਮੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ
ਗਊਆਂ ਤੇ ਬਲ਼ਦ ਪਾਲ ਕੇ ਗੁਜਾਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਿਹਲਾਂ
ਇਹਨਾਂ ਧੌਲਪਾਲ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਧਾਲੀਵਾਲ
ਸ਼ਬਦ ਪਚੱਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ।”2 ਇਹ ਲੋਕ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਜੈਪੁਰ,
ਜੋਧਪੁਰ, ਬਾਗੜ ਤੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਿਖੰਡ ਗਏ ਤੇ ਵਸ ਗਏ।
ਇੱਥੇ ਹੀ ‘ਸੁਰੇਆ’ ਨਾਮੀ ਿਵਅਕਤੀ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਸਨ- ਭੋਇ,ੰ
ਿਰੰਡ, ਿਟੱਡ ਤੇ ਮਸੂਰ ਭੋਇ ਸਭ ਤ ਵੱਡਾ, ਸੂਝਵਾਨ, ਬਹਾਦਰ,
ਸੋਹਣਾ ਤੇ ਿਨੱਡਰ ਸੀ।ਉਹ ਰਾਜਾ ਜਗਦੇਉ ਦਾ ਿਮੱਤਰ ਵੀ ਸੀ।
ਭਇੰ ਦੀ ਅਸਾਧਾਰਨ ਬਹਾਦਰੀ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ
ਨਾਲ ਿਸੱਧ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਿਪਆ। ਮੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ
ਦੀ ਕੁੜੀ ਮਾਨਸਾ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਚਿਹਲਾਂ ਦੇ ਿਪੰਡ ‘ਿਖਆਲੇ’
ਿਵਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਖੱਚਾਹਿਦਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ
ਬਾਬਾ ਹੱਕਾ ਡਾਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਿਗੱਲਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਜੱਟਾਂ ਤੰਗ
ਕਰਦਾ ਕਰਦਾ ਿਖਆਲੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਚਿਹਲਾਂ ਅਤੇ
ਹੋਰ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਿਸ਼ਕਾਇਤ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਕਰ ਿਦੱਤੀ।
ਿਜਸ ਕਾਰਨ ਸਰਦੂਲਗੜ ਨੇ ੜੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਚਾਹਿਦਆਂ ਤੇ
ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਿਵਚਕਾਰ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਿਜਸ ਿਵੱਚ
ਬਾਬਾ ਹੱਕਾ ਡਾਲਾ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ। ਇਸ ਤ ਬਾਅਦ ਅੱਗੇ
ਿਝੜੀ ਿਵੱਚ ਜਾ ਕੇ ਪਚਾਹਿਦਆਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਘੇਰ
ਿਲਆ। ਉਸ ਸਮ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਨਾਲ ਪੰਡਤ, ਕੁੱਤਾ ਅਤੇ ਮਰਾਸੀ
ਸਨ। ਪੰਡਤ ਭੱਜ ਿਗਆ ਤੇ ਬਾਕੀ ਮਰਾਸੀ ਤੇ ਕੁੱਤਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ
ਸਮੇਤ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਸਮ ਨੇ ੜਲੇ ਿਪੰਡ ਦਾ ‘ਲੱਲੂ’ ਨਾਂ
ਦਾ ਿਵਅਕਤੀ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਦਾ ਸੀਸ ਚੁੱਕ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕੱਚੇ
ਿਕਲੇ ਿਵੱਚ ਲੈ ਿਗਆ ਿਜਥੇ ਉਸ ਦਾ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰ ਿਦੱਤਾ
ਿਗਆ। ਪਰ ਧੜ ਦਾ ਸੰਸਕਾਰ ਿਝੜੀ ਿਵੱਚ ਹੀ ਕਰ ਿਦੱਤਾ।
ਇੱਥੇ ਹੁਣ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦਾ ਪੂਜਨ ਸਥਾਨ ਬਣ ਿਗਆ। ਇੱਥੇ
ਹਾੜ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਚਾਨਣੀ ਤੇਰਸ (ਲੱਲੂਆਣੇ ਿਵਖੇ) ਮੱਥਾ
ਟੇਿਕਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੁੱਖਣਾਂ ਸੁੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਕਈ ਿਪੰਡ ਵੀ ਵਸਾਏ। ਿਜਵ ਤਪਾ, ਧੌਲਾ,
ਧੂਰਕੋਟ, ਭਮੇਕਲਾਂ, ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਿਦ। ਿਪੰਡ ਧੌਲਾ ਿਵਖੇ ਆ ਕੇ
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨੇ ਧੌਲਾ ਿਟੱਬਾ ਨਾਂ ਦੇ ਡੇਰੇ ਤ ਿਪੰਡ ਬੰਿਨਆਂ ਤੇ
ਇੱਥੇ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਿਕਲਾ ਵੀ ਹੈ। ਜੋ ਿਕ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ
ਦੱਿਸਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤ ਇਲਾਵਾਂ ਬਿਠੰਡਾ, ਬਰਨਾਲਾ
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਪਿਟਆਲਾ, ਲੁ ਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਿਲਆ ਦੇ ਿਪੰਡ
ਰੂੜਕੇ, ਬੱਧਨੀ ਕਲਾਂ, ਹੇੜੀਕੇ ਹਿਡੰਆਇਆ, ਰੱਖੜਾ, ਡਕਾਲਾ,
ਫੂਲੇਵਾਲ, ਆਿਦ ਹਨ ਿਜਹਨਾਂ ਿਵੱਚ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੀ
ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਵਸਦੀ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਿਮਹਰ ਿਮੱਠੇ
ਨਾਲ ਵੀ ਜੋਿੜਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਿਮਹਰ ਿਮੱਠੇ ਦੀ ਪੋਤੀ ਭਗਭਰੀ
ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕੀ ਕਈ ਹੋਰ
ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਸਾਊ,
ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਸੰਜਮੀ ਮੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਈ ਉਪ-ਗੋਤਾਂ
ਿਵੱਚ ਵੀ ਵੰਿਡਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਿਵਸ਼ੇਸ਼
ਰਸਮਾਂ- ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਦੇ
ਤੌਰ ਤੇ ਰਸਮਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਪੀੜੀ-ਦਰ-ਪੀੜੀ ਅੱਗੇ
ਚਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਰਸਮਾਂ ਿਵਆਹ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹੋਰ
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਿਹਲੂ ਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ
ਮਰਾਸੀ ਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਤੇ ਰੋਟੀ ਪਾ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ ਪਰ ਪੰਡਤ ਬਹੁਤਾ ਚੰਗਾ ਨਹ ਸਮਝਦੇ। ਇਸ ਦੇ
ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਿਪਛੋਕੜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਹਨ। ਿਵਆਹ ਸਮ
ਿਲਆਂਦੀ ਗਈ ਵਰੀ ਿਵੱਚ ਨਵ ਹ ਲਈ ਘੱਗਰਾ ਿਦੱਤਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਿਜਹੜਾ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਦੀ ਿਮੱਟੀ ਕੱਢਣ ਵੇਲੇ
ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਿਵਆਹ ਤ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਨਵ
ਹ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਮੱਥਾ ਿਟਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਆ ਦੇ ਸਮ ਲੋਕ ਗੀਤ
ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਿਜਵ-

ਆ ਦੀ ਕੁੜੀਏ, ਜਾਂਦੀ ਕੁੜੀਏ ਭਰ ਿਲਆ ਗਲਾਸ ਕੱਚੀ ਲੱਸੀ

ਦਾ ਨ ... ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇ,ੰ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਜੰਡੀ ਹੇਠ
ਦੱਸੀਦਾ ਨੀ... ਿਸੱਧ ਭੋਇੰ ਦੇ ਸਥਾਨ `ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਨਵ
ਿਵਆਹੀ ਜੋੜੀ ਦਾ ਿਕਸੇ ਕੁੜੀ (ਿਜਹੜੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹੀ ਹੋਵ)ੇ
ਵੱਲ ਗੰਢਜੋੜਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਿਫਰ ਸੱਤ ਵਾਰ ਿਮੱਟੀ ਕੱਢੀ
ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤ ਬਾਅਦ ਕੁੜੀਆਂ (ਿਧਆਣੀਆਂ) ਦੇ ਪੈਰ
ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਿਕਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਿਫਰ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲਾਂ
ਚੜਾਵੇ ਵਾਲਾ ਦੁੱਧ ਤੇ ਪਸ਼ਾਦ (ਦੇਗ਼) ਵੀ ਕੁੜੀਆਂ ਿਦੱਤੇ ਜਾਂਦੇ
ਹਨ। ਸ਼ਗਨ ਦੇ ਕੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਪਰੀ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਿਕਆ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਿਕ ਕੁੜੀਆਂ
(ਿਧਆਣੀਆਂ) ਦਾ ਗੋਤ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਿਵਆਹ ਤ ਬਾਅਦ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਿਵਆਹ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਿਵੱਚ ਬਾਬਾ ਿਸੱਧ
ਭੋਇੰ ਦੇ ਸਥਾਨ (ਲੱਲੂਆਣੇ ਿਪੰਡ ਿਵਖੇ) ਤੇ 5 ਸੇਰ ਗੁੜ ਦੀ
ਭੇਲੀ ਵੀ ਚੜਾਈ ਜਾਦੀ ਹੈ। ਕੁੜੀਆਂ ਗੰਢਜੋੜਾ ਕਰਨ ਤੇ
ਸੂਟ ਵੀ ਿਦੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਇਸ ਤ ਬਾਅਦ ਮਰਾਸੀਆਂ ਦੁੱਧ,
ਪਸ਼ਾਦ ਤੇ ਖੇਸ ਚੜਾਵੇ ਵਜ ਿਦੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੈਰ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ
ਮੱਥਾ ਟੇਿਕਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਨਵ ਹ ਆਪਣੇ ਗੋਤ
ਿਵੱਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਕਰ ਿਲਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਜਨਮ
ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਿਵੱਚ ਵੀ ‘ਭੇਲੀ ਚੜਾਉਣਾ’ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤ ਇਲਾਵਾ ਲਵੇਰੀ ਸੂਣ ਤੇ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਕੁੜੀਆਂ
ਦੁੱਧ ਿਪਲਾ ਕੇ, ਪੈਰ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਸ਼ਗਨ ਿਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਿਫਰ
ਦੁੱਧ ਮਰਾਸੀਆਂ ਿਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਾਨਣੀ ਤੇਰਸ ਤੱਕ ਥੇਈ
ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤੇ ਪੰਡਤ ਦੁੱਧ ਨਹ ਿਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਇਹਨਾਂ
ਸਾਰੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਿਵੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
ਚੜਾਵੇ ਵਜ ਕਈ ਥਾਂ ‘ਰੋਟ’ ਵੀ ਚੜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪੂਜਕ ਸਥਾਨ ਿਜ਼ਲਾ ਮਾਨਸਾ ਿਵੱਚ ਿਪੰਡ
ਲੁ ੱਲੂਆਣਾਂ ਿਵਖੇ ਸਿਥਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਹਾੜ ਮਹੀਨੇ ਦੀ
ਚਾਨਣੀ ਤੇਰਸ ਵੱਡਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਚੜਾਵੇ ਚੜਾਏ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੁੱਖਣਾਂ ਸੁੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਥਾਂ ਤੇ ਦੂਰੋ-
ਦੂਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਿਸ਼ਰਕਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤ
ਇਲਾਵਾਂ ਕਈ ਸਥਾਨਕ ਮਨੌ ਤਾਂ ਲਈ ਵੀ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਸਥਾਨ
ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਿਜਵ ਧੂਰਕੋਟ, ਬੱਧਨੀ ਕਲਾਂ, ਹੇੜੀਕੇ,
ਰਾਜੇਆਣਾ, ਿਵਖੇ ਸਿਥਤ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੌਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ
ਸੰਬੰਿਧਤ ਿਜਥੇ ਸਾਊ, ਸੰਜਮੀ, ਿਮਹਨਤੀ ਹੋਣ ਸੰਕਲਪ
ਿਸਰਿਜਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਿਵਅੰਗਪੂਰਨ ਟੋਟਕੇ ਵੀ ਕੱਸੇ ਜਾਂਦੇ
ਹਨ ਿਜਵ-

“ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਸੀ, ਉਹੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੇ ਿਵਆਹ ਿਲਆ।” ਇਸ

ਤ ਇਲਾਵਾ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਕਈ ਬੋਲੀਆਂ ਵੀ
ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਧੌਲੇ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੁਣ ਦੇ ਪੱਗਾਂ ਬੰਨਦੇ ਹਰੀਆਂ ਐਰ-ਗੈਰ

ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਨਾ ਕਰਾ ਦੇ ਿਵਆਹ ਕੇ ਿਲਆ ਦੇ ਪਰੀਆਂ
ਰੂਪ ਕੰਵਾਰੀ ਦਾ ਖੰਡ ਿਮਸ਼ਰੀ ਦੀਆਂ ਡਲੀਆਂ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ
ਨਾਲ ਕਈ ਿਪੰਡ ਸੰਬੰਿਧਤ ਹਨ ਿਜਹੜੇ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ
ਵਸਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਿਪੰਡ ਧੌਲਾ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲਾਂ
ਦੁਆਰਾ ਵਸਾਇਆ ਿਗਆ ਿਜਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਂਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਕਈ
ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਿਕਲਾ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਥ ਉਹਨਾਂ ਦੇ
ਬਹਾਦਰ, ਤੇ ਚੇ ਘਰਾਿਣਆਂ, ਰਿਜਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ
ਿਰਸ਼ਿਤਆਂ ਬਾਰੇ ਕਈ ਵੇਰਵੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ਤੇ ਅਸ
ਕਿਹ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਿਕ ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਜਾਿਣਆ
ਪਛਾਿਣਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ “ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਤੇ
ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤੇ ਚੰਗੇ ਸੰਬੰਧ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ
ਜ਼ਬਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।”3 ਪਰ ਇਹ ਲਗਤਾਰ ਿਮਹਨਤ ਤੇ
ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਹਦ ਿਸਰਫ਼ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਿਵੱਚ
ਵੀ ਸਫ਼ਲ ਨਹ ਹੋਏ ਸਗ ਸਫ਼ਲਤਾ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਛੂਹੀਆਂ। ਅੱਜ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਿਮਹਨਤ ਸਦਕਾ ਿਵਦੇਸ਼ਾਂ
ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ
ਆਪਸੀ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝਾ ਤੇ ਰਸਮਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੂਿਜਆ ਤ
ਿਵਲੱਖਣ ਤੇ ਆਪਸ ਿਵੱਚ ਜੋੜਨ ਿਵੱਚ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੀਆਂ
ਹਨ। ਹਵਾਲੇ ਤੇ ਿਟੱਪਣੀਆਂ 1. ਹੁਿਸ਼ਆਰ ਿਸੰਘ ਦੁਲਹੇ, ਜੱਟਾਂ
ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ (ਜੱਟਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸੌ ਇੱਕ ਗੋਤਾਂ ਦਾ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ
ਇਿਤਹਾਿਸਕ ਵੇਰਵਾ), ਲੋਕਗੀਤ ਪਕਾਸ਼ਨ, ਚੰਡੀਗੜ 2001,
ਪੰਨਾ 26 2. ਉਹੀ, ਪੰਨਾ 114 3. ਉਹੀ, ਪੰਨਾ 117
ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ, ਰੋਲ ਨੰ . 2251, ਕਲਾਸ ਐਮ.ਏ. ਭਾਗ ਦੂਜਾ
(ਆਨਰਜ਼), ਸੈਸ਼ਨ 2013

ਹਵਾਲੇ

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?
title=ਧਾਲੀਵਾਲ_ਗੋਤ_ਦਾ_ਿਪਛੋਕੜ_ਤੇ_ਰਸਮਾਂ&oldid=366125"
ਤ ਿਲਆ

Last edited 1 year ago by Gurbakhs…

ਇਹ ਸਮੱਗਰੀ CC BY-SA 3.0 ਹੇਠ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਅਿਜਹਾ ਨਾ ਹੋਣ ਤੇ

ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਦੱਿਸਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਪੰਨੂ

ਪੱ , ਪੁੱ ਜਾਂ ਪੰਨੂ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਰਜਵੰਸੀ

ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵੱਚ ਿਨਕਿਲਆ ਮਾਝੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੋਤਾਂ ਿਵੱਚੋ ਇੱਕ
ਹੈ।[1] ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਬਹੁਤੇ ਅੰਿਮਤਸਰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ
ਅਤੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵਚ ਹੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ
ਦੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵਚ ਪੰ ਗੋਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਉਘਾ ਿਪੰਡ
ਮੁਗਲ ਚੱਕ ਪ ਆਂ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲੇ
ਿਵਚ ਵੀ ਪੰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਹਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਪੰ ਸੀ।
ਇਹ ਸੂਰਜ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਇਆ
ਹੋਇਆ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। 800 ਪੂਰਬ
ਈਸਵ ਜੱਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਤ ਲੈ ਕੇ
ਿਸੰਧ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜੱਟਾਂ ਬਾਹਲੀਕਾ
ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਿਕ ਿਕ ਇਹ ਵਾਹੀ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਦੇ
ਸਨ। ਹੁਣ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ, ਪੱਛਮੀ
ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਯੂਰਪ ਆਿਦ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ-
ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਅੰਿਮਤਸਰ,
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਲੁ ਿਧਆਣਾ ਤੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਹੀ
ਵਸਦੇ ਹਨ। ਅੰਿਮਤਸਰ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ ਤਰਨਤਾਰਨ ਿਵੱਚ ਪੰ
ਗੋਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਘਾ ਿਪੰਡ ਮੁਗਲ ਚੱਕ ਪੰ ਆਂ ਹੈ। ਬੰਦੇ
ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੇ ਸਮ ਹੀ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ
ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣੇ। ਪਿਹਲਾਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ
ਮਾਲਕ ਿਹੰਦੂ ਚੌਧਰੀ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਸਨ।
 ਪੰਨੂ
ਜੱਟ

ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ

ਧਰਮ ਿਸੱਖ ਮੱਤ

ਉਪਨਾਮ ਪੰਨੂ

ਅੰਿਮਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਪੰ ਗੋਤ ਦੇ 12 ਿਪੰਡ ਹਨ।

ਪੰ ਆਂ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਰਸੂਲ ਦੀ ਲੜਕੀ ਿਸਰਹਾਲੀ ਵਾਲੇ ਸੰਧੂਆਂ
ਦੇ ਘਰ ਿਵਆਹੀ ਸੀ। ਆਪਸ ਿਵੱਚ ਲੜਾਈ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਨਾਂ
ਦਾ ਿਸਰਹਾਲੀ ਦੇ ਸੰਧੂਆਂ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ ਤੱਕ ਵੈਰ ਿਰਹਾ।
ਹੁਣ ਲੋਕ ਇਹ ਘਟਨਾ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਨ। ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ
ਨੌ ਸ਼ਿਹਰਾ ਪੰ ਆਂ ਵੀ ਪੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਤੇ ਪਿਸੱਧ
ਿਪੰਡ ਹੈ।

ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਪੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਜੰਡੀ ਵਢਣ ਵਾਲੀ ਰਸਮ ਪੰ ਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਪਚਿਲਤ ਹੈ। ਇਹ
ਛੱਟੀਆਂ ਖੇਡਣ ਦੀ ਰਸਮ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪੂਜਾ ਦਾ
ਚੜਾਵਾ ਬਾਹਮਣ ਿਦੰਦੇ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਪੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ
ਸੇਵਕ ਹਨ। ਨਵ ਸੂਈ ਮੱਝ ਜਾਂ ਗਊ ਦਾ ਦੁੱਧ ਇਹ ਸਭ ਤ
ਪਿਹਲਾਂ ਦਸਵ ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਿਸੱਖ ਹੀ ਿਦੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੁੱਧ
ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੀ ਿਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਾ
ਕੀਰਤਪੁਰ ਿਵੱਚ ਡੇਰਾ ਵੀ ਹੈ ਿਜਥੇ ਪੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਸੁਖਾਂ
ਪੂਰੀਆਂ ਹੋਣ ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਿਸੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਭਾਵ ਕਾਰਨ ਹੁਣ
ਪੰ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਲੋਕ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹਨ।
ਪੋ: ਹਰਪਾਲ ਿਸੰਘ ਪੰ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਤੇ ਿਵਦਵਾਨ
ਪੁਰਸ਼ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਪਿਹਲੀ ਿਕਤਾਬ ‘ਿਰਗਵੇਦ’ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱਚ ਹੀ ਿਲਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਸਪਤਿਸੰਧੂ ਅਥਵਾ
ਵਾਹੀਕ ਵੀ ਕਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਨੌ ਸ਼ਿਹਰਾ ਪੰ ਆਂ
ਤ ਉਠਕੇ ਕੁਝ ਪੰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਘੱਗਾ ਿਜਲਾ
ਪਿਟਆਲਾ ਿਵੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ ਤ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਸ ਿਪੰਡ ਿਵੱਚ
ਹੁਣ 100 ਤ ਵੀ ਉਪਰ ਪੰ ਆਂ ਦੇ ਘਰ ਹਨ। ਪਿਸੱਧ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਤੇ ਢਾਡੀ ਸੋਹਣ ਿਸੰਘ ਸੀਤਲ ਮਾਝੇ ਦੇ ਪੰ ਜੱਟ
ਸਨ।

ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱਚ ਵੀ ਪੰ ਆਂ ਦੇ ਪੰਜ ਿਪੰਡ ਸਨ। ਸਾਂਦਲਬਾਰ

ਿਵੱਚ ਵੀ ਪੰ ਅਤੇ ਇੱਟਾਂ ਵਾਲੀ ਪੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਪੰਡ ਸਨ।
ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤੇ ਪੰ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਮੁਜ਼ੱਫਰਗੜ ਤੇ
ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖਾਂ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤੇ ਪੰ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ।

ਅੰਬਾਲਾ, ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ ਨਾਭਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ

ਵੀ ਪੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤ ਵੱਧ ਪੰ ਜੱਟ
ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਡਾਕਟਰ ਬੀ•
ਐਸ• ਦਾਹੀਆ ਪੰ ਜੱਟਾਂ ਹੂਣਾਂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਪੋ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ
ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਿਵਚਾਰ ਗ਼ਲਤ ਪਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਪੰ ਜੱਟਾਂ ਔਲਖ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ
ਹਨ। ਧਨੀਚ ਔਲਖਾਂ ਤੇ ਪੰ ਆਂ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਸੀ। ਔਲਖ
ਵੀ ਪੰ ਆਂ ਵਾਂਗ ਸੂਰਜਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ।
1881 ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਪੰ
ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 9919 ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਿਵਚ ਪੰ ਗੋਤ
ਦੇ ਜੱਟ ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਆਿਦ ਬਾਹਰਲੇ
ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ।

ਪੰ ਇੱਕ ਉਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ

ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ
ਜਾਤੀਆਂ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਉਨਤੀ ਤੇ ਈਰਖਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੱਟ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਖੁੱਲ ਿਦਲੀ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਪੰ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਦਾ
ਪਾਚੀਨ ਤੇ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਹਵਾਲੇ
1.
http://searchgurbani.com/mahan_kosh/vie
w/45700
ਬਾਜਵਾ
Page issues

ਬਾਜਵਾ: ਇਨਾਂ ਦੇ ਮੋਢੀ ਵਜਬ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ

ਸੂਰਜ ਬੰਸੀ ਹਨ। ਬਾਜਵਾ ਜੱਟ ਕੇਵਲ ਬਾਜੂ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨਾਲ
ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਦੇ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਵੀ ਇਕੋ ਿਜਹੇ ਹਨ।
ਇਨਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਮੰਗਾ ਹੈ ਿਜਹਨਾਂ ਦਾ ਆਰੰਭ
ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਜੰਮੂ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਿਵੱਚ
ਸਿਥਤ ਬਜਵਾਤ ਿਵੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਬਾਜਵੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਇਨਾਂ ਦਾ

ਅਸਲੀ ਿਟਕਾਣਾ ਿਸਆਲਕੋਟ ਹੈ। ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਤੇ ਨਵ
ਿਵਆਤਾ ਬਾਬੇ ਮੰਗੇ ਦੀ ਮਾੜੀ ਤੇ ਮੱਥਾ ਿਟਕਾ ਦੇ ਹਨ।
ਬਾਬਾ ਮੰਗੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਜੱਟਾਂ ਵਾਂਗ ਜੰਡੀ
ਵਢਣ ਦੀ ਰਸਮ ਇਨਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਪਚਿਲਤ ਸੀ। ਬਾਬੇ ਮੰਗੇ ਦੇ
ਸੱਤ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਸਭ ਤ ਵੱਡੇ ਨਾਰੋ ਨੇ ਨਾਰੋਵਾਲ ਿਪੰਡ
ਵਸਾਇਆ, ਦੀਪੇ ਨੇ ਕੋਟਲੀ ਬਾਜਵਾ ਤੇ ਚੰਦੂ ਨੇ ਚੰਦੂਵਾਲ
ਆਿਦ ਿਪੰਡ ਵਸਾਏ। ਬਾਜਵੇ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਵਜਬ ਰਾਜਸਥਾਨ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਜੈਸਲਮੇਲ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ
ਜੈਸਲਮੇਰ ਤ ਚੱਲ ਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ
ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਇੱਕ ਸਮ ਇਨਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮੁਲਤਾਨ ਖੇਤਰ
ਦਾ ਹਾਕਮ ਬਣ ਿਗਆ। ਇਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜੇ ਸ਼ਿਲਪ
ਿਸਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਦੇ ਸਮ ਮੁਲਤਾਨ ਿਵਚ ਕੱਢ ਿਦੱਤਾ ਿਗਆ ਸੀ।
ਰਾਜੇ ਸ਼ਿਲਪ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਕਾਲਾ ਤੇ ਿਲਸ ਸਨ। ਇਹ ਦੋਵ ਬਾਜ਼
ਰੱਖਦੇ ਸਨ।

ਿਲਸ ਜੰਮੂ ਚਲਾ ਿਗਆ। ਉਸ ਨੇ ਉਥੇ ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਲੜਕੀ

ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਈ। ਉਸ ਦੀ ਬੰਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਰਾਜਪੂਤ
ਬਾਜੂ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਲੇ ਨੇ ਇੱਕ ਜੱਟ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ
ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਪਸਰੂਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵਸ ਿਗਆ। ਜੱਟਾਂ ਦੀ
ਬੰਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੋਤ ਬਾਜਵਾ ਪਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਸ ਤਰਾਂ
ਬਾਜੂ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਬਾਜਵੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਸਾਂਝਾ ਹੈ।
ਬਾਜਵੇ ਜੱਟ ਅਤੇ ਬਾਜੂ ਰਾਜਪੂਤ ਦੋਵ ਭਾਈਚਾਰੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਸਨ।

ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੰਦ ਕਥਾ ਹੈ ਿਕ ਇਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜੇ ਜੈਸਨ

ਰਾਏ ਿਪਥੌਰਾ (ਿਪਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ) ਨੇ ਿਦੱਲੀ ਤ ਜ਼ਬਰੀ ਕੱਢ
ਿਦੱਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਜੰਮੂ ਦੀਆਂ
ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਨੇ ੜਲੇ ਖੇਤਰ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਕਰਬਾਲਾ ਿਵੱਚ
ਆ ਵਸੇ। ਿਕਸੇ ਸਮ ਿਸਆਲਕੋਟ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਬਾਜਵੇ ਜੱਟਾਂ ਦੇ
84 ਿਪੰਡ ਆਬਾਦ ਸਨ।

ਬਾਜੂ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਸਮਾਂ ਅਣੋਖੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਕੁਝ

ਰਸਮਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੜਕੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸ਼ਾਦੀ
ਕਰ ਲਦੇ ਸਨ। ਮੰਗਣੀ ਤੇ ਿਵਆਹ ਿਵੱਚ ਸ਼ਗਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ
ਖਜੂਰ ਦੀ ਵਰਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਆਿਦ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਬਾਜਵੇ ਜੱਟ

ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਅੰਿਮਤਸਰ, ਡੇਰਾ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ
ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬਾਜਵੇ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ
ਜਲੰਧਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਸ਼ਾਹਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬਾਜਵੇ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱਚ ਜਲੰਧਰ
ਸ਼ਾਹਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਇਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਉਘਾ ਿਪੰਡ ਬਾਜਵਾ
ਕਲਾਂ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪਿਟਆਲਾ, ਸੰਗਰੂਰ, ਲੁ ਿਧਆਣਾ,
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਬਾਜਵੇ ਜੱਟ
ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੁੱਖ ਮੂੰਹੀਆਂ ਹਨ। 1947
ਈਸਵ ਿਵੱਚ ਿਹੰਦ ਪਾਿਕ ਵੰਡ ਸਮ ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਦੇ ਿਪੰਡ ਵੱਡੀ
ਭੁਲੇਰ ਿਵੱਚ ਬਾਜਵੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡਾ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ
ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਾਜਵਾ ਗੋਤ ਦੀ ਇੱਕ ਿਕਤਾਬ ਵੀ ਛਪੀ ਹੈ।
1881 ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਬਾਜਵਾ
ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 34,521 ਸੀ। ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ
ਸਾਰੇ ਬਾਜਵੇ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਕੁਝ ਬਾਜਵੇ ਬਦੇਸ਼ਾਂ
ਿਵੱਚ ਵੀ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਬਾਜਵਾ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ
ਉਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ।

ਜੱਟ ਜ਼ਮੀਨ ਬਹੁਤ ਿਪਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ,

ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਿਵੱਚ ਵੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਖਰੀਦ
ਕੇ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਫਾਰਮ ਬਣਾ ਲਏ ਹਨ। ਜੱਟ ਬਾਗਬਾਨੀ
ਿਵੱਚ ਵੀ ਸਫ਼ਲ ਹਨ। ਜੱਟ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹੀ ਸਰਬੋਤਮ ਿਕੱਤਾ
ਮੰਨਦਾ ਹੈ।

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?
title=ਬਾਜਵਾ&oldid=283351" ਤ ਿਲਆ
ਬਾਠ

ਬਾਠ, ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਬਿਠੰਡੇ ਿਜ਼ਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਇਹ

ਤਿਹਸੀਲ ਨਥਾਣਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਦਾ ਹੈ।[1][2]
 ਬਾਠ

ਬਾਠ

ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਬਾਠ ਦੀ ਸਿਥਤੀ

ਗੁਣਕ: 30°17′N 75°08′E / 30.29°N 75.14°E

ਦੇਸ਼  ਭਾਰਤ

ਉਚਾਈ 216

ਿਪਨ ਕੋਡ 151102 (ਡਾਕਖਾਨਾ: ਨਥਾਣਾ)

ਇਿਤਹਾਸ
ਇਹ ਬਾਖ਼ਤਰ ਵਾਲੇ ਸ਼ੱਕਾਂ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱਚ 175 ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਆਏ। ਇਸ ਬੰਸ ਦਾ
ਪਿਸੱਧ ਦੇਵਿਮੱਤਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਵਪੁਰ
ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਰਾਜ ਿਬਆਸਾ ਪਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਪਿਹਲਾਂ
ਪਿਹਲ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਨਾਮਬੱਟ ਸੀ ਿਫਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਾਠ
ਪਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਰਾਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਕੁਝ
ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱਕੇ ਵੀ ਿਮਲੇ ਹਨ। ਬਾਠ ਚੰਦਰ ਬੰਸੀ ਹਨ। ਇਸ ਬੰਸ
ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਸੈਨਪਾਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਛੱਡਕੇ ਜੱਟ ਜਾਤੀ
ਿਵੱਚ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਇਹ ਆਪਣੀਆਂ 20 ਮੂੰਹੀਆਂ
ਿਵੱਚ ਵੀ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਕਰ ਲਦੇ ਸਨ। ਬਾਠ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ
ਪਿਹਲਾਂ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਹੁਿਡਆਰਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਿਫਰ
ਅੰਿਮਤਸਰ ਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ
ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਬਾਠ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।

ਸਾਂਦਲ ਬਾਰ ਿਵੱਚ ਬਾਠਾਂ ਦੇ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਬਾਠ ਤੇ ਭਗਵਾਂ

ਸਨ। ਕੁਝ ਬਾਠ ਮਾਝੇ ਤ ਚੱਲ ਕੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬਾਠ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ
ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਬਾਠ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱਕ ਘਾ ਿਪੰਡ ਬਾਠ
ਸੰਗਰੂਰ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਬਾਠ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ
ਿਪੰਡ ਹਨ। ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਿਵੱਚ ਰਾਜੇਵਾਲ, ਨੂਰਪੁਰ, ਕੁਲੇਵਾਲ,
ਮਾਣਕੀ ਤੇ ਬਾਠ ਕਲਾਂ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬਾਠ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਤੇ
ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬਾਠ ਜੱਟ ਕਈ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ
ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਬਾਠ ਜੱਟ ਰੋਪੜ ਿਜ਼ਲੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹਨ।
ਫਿਤਹਗੜ ਸਾਿਹਬ ਿਜ਼ਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਬਾਠਾਂ ਕਲਾਂ ਿਪੰਡ ਵੀ ਬਾਠ
ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਘਾ ਿਪੰਡ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਬਾਠ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ

ਹੈ। ਬਾਠ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਠ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਹੁਣ
ਸਾਰੇ ਬਾਠ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ। ਬਾਠ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ
ਕੈਨੇਡਾ ਿਵੱਚ ਜਾ ਕੇ ਬਹੁਤ ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਬੱਲ ਗੋਤ
Page issues

ਇਹ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪਾਚੀਨ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਬੀਲਾ ਸੀ। ਬੱਲ

ਜੱਟ,ਪਹਲਾਦ ਭਗਤ ਦੇ ਪੋਤੇ ਬੱਲ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਕਰਨਲ
ਟਾਡ ਨੇ ਇਸ ਬੰਸ ਵੀ 36 ਰਾਜ ਬੰਸਾਂ ਿਵੱਚ ਿਗਿਣਆ ਹੈ।
ਗੁਪਤ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਿਦਨਾਂ ਿਵੱਚ 527 ਈਸਵ ਿਵੱਚ
ਸੈਨਾਪਤੀ ਭਟਾਰਕ ਨੇ ਕੱਛ ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ
ਬਲਬੀਪੁਰ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਿਸੰਧ ਦੇ ਅਰਬ ਸੈਨਾਪਤੀ
ਅਬਰੂ ਿਬਨ ਜਮਾਲ ਨੇ 757 ਈਸਵ ਿਵੱਚ ਗੁਜਰਾਤ
ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਦੇ ਚੜਾਈ ਕਰ ਕੇ ਬੱਲ ਬੰਸ ਦੇ ਬਲਭੀ ਰਾਜ
ਖਤਮ ਕਰ ਿਦੱਤਾ। ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਕਈ ਰਾਜੇ ਹੋਏ। ਬੱਲ ਜੱਟ
ਬੱਲਭੀ ਖੇਤਰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਉਤਰ ਪਦੇਸ਼,
ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਆ ਗਏ। ਿਜਹੜੇ ਬੱਲ ਜੱਟ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ, ਉਨਾਂ ਬਲੋਚ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਲ
ਗੋਤ ਦੇ ਿਹੰਦੂ ਜਾਟ ਅੰਬਾਲਾ, ਕਰਨਾਲ, ਿਹੱਸਾਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਆਬਾਦ ਸਨ। ਉਤਰ ਪਦੇਸ਼ ਿਵੱਚ ਬੱਲਾਂ ਬਲਾਇਨਿਕਹਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਿਸਸੌਲੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਇਨਾਂ ਦੇ 100 ਦੇ ਲਗਭਗ
ਿਪੰਡ ਹਨ। ਬੱਲ ਆਪਣਾ ਸੰਬੰਧ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ।
ਗਿਹਲੋਤਤੇ ਿਸਸੋਦੀਆਵੀ ਬੱਲਾ ਦੇ ਸ਼ਾਖਾ ਗੋਤਰ ਹਨ। ਬੱਲਾਂ
ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਬਾਇਆਬਲ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਤ
ਆਪਣੇ ਪਰਮਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਆਇਆ
ਿਕ ਿਕ ਪਰਮਾਰ ਮੁਲਤਾਨ ਤ ਮਾਲਵੇ ਵੱਲ ਆ ਦੇ ਜਾਂਦੇ
ਰਿਹੰਦੇ ਸਨ। ਬੱਲ ਸੇਖ ਜੱਟਾਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ
ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਪੰਡ ਸਤਲੁ ਜ ਦੇ ਪਰਲੇ ਖੇਤਰ
ਅਤੇ ਿਬਆਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਬੱਲ,
ਲੁ ਿਧਆਣਾ, ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਿਵੱਚ ਵੀ
ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਬੱਲ ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਤ ਅੱਗੇ ਅੰਿਮਤਸਰ,
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਿਗਣਤੀ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱਚ ਭੋਗਪੁਰ ਦੇ ਪਾਸ
ਬੱਲਾਂ ਿਪੰਡ ਬੱਲ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਵੀ
ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਬੱਲ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ ਿਕ ਉਨਾਂ
ਦਾ ਿਪਛਲਾ ਿਪੰਡ ਬਲਮਗੜ ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰਗਰੂਰ ਖੇਤਰ
ਿਵੱਚ ਬਲਮਗੜ ਬਹੁਤ ਉਘਾ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਅੰਿਮਤਸਰ ਦੇ
ਅਜਨਾਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬੱਲਾਂ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਿਪੰਡ ਬੱਲ ਹੈ। ਇਸ
ਤ ਇਲਾਵਾ ਬੁਡਾਲਾ, ਸੱਿਠਆਲਾ, ਬੱਲ ਸਰਾਏ, ਜੋਧ,ੇ ਝਲੜੀ,
ਛੱਜਲਵਡੀ, ਬੁਡਾਲਾ (ਕਪੂਰਥਲਾ) ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰਡ ਬੱਲ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਨੌ ਸ਼ਿਹਰੇ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ
ਇੱਕ ਬੱਲ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬੱਲ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ
ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬੱਲ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਸਨ। ਇਨਾਂ
ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਬੱਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ
ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਸਾਰੇ
ਬੱਲ ਿਸੱਖ ਹਨ। 1881 ਈਸਵ ਦੀ ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ
ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਬੱਲ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 9721 ਸੀ। ਵੀਰ
ਿਸੰਘ ਬੱਲ ਨੇ ਿਸੱਖ ਇਿਤਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਿਸੰਘ ਸਾਗਰ,
ਗੁਰਕੀਰਤ ਪਕਾਸ਼ ਆਿਦ ਪੁਸਤਕਾਂ ਿਲਖੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਲ ਜੱਟਾਂ
ਦਾ ਜਗਤ ਪਿਸੱਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੀ ਐਸ ਦਾਹੀਆ ਵੀ ਬੱਲਾਂ
ਬਲਭੀਪੁਰ ਦੇ ਪਾਚੀਨ ਰਾਜ ਘਰਾਣੇ ਿਵਚ ਮੰਨਦਾ ਹੈ।

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?
title=ਬੱਲ_ਗੋਤ&oldid=408300" ਤ ਿਲਆ

Last edited 5 months ago by Stalinj…

ਇਹ ਸਮੱਗਰੀ CC BY-SA 3.0 ਹੇਠ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਅਿਜਹਾ ਨਾ ਹੋਣ ਤੇ

ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਦੱਿਸਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਮਾਂਗਟ

ਮਾਂਗਟ ਪੰਜਾਬ ਿਵਚਲੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖੋ ਵਖਰੇ ਗੋਤਰਾਂ ਿਵਚ

ਇੱਕ ਗੋਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ
ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਰੂਸੀ ਖੇਤਰ ਤ ਪਵਾਸ ਕਰ ਕੇ
ਆਇਆ ਸੀ। ਏ. ਐਲ. ਮੰਗੇਟ ਰੂਸ ਦਾ ਪਿਸੱਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ
ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਜੱਟ ਯੂਕਰੇਨ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹਨ। ਇੱਕ ਮਾਂਗਟ
ਿਸੱਧ 12ਵ ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਦੀ ਬਰਾਦਰੀ
ਪਿਹਲਾਂ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕਦ ਆਬਾਦ ਹੋਈ, ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨੇ ਹੀ
ਦੋਰਾਹੇ ਦੇ ਪਾਸ ਛੰਦੜ ਿਪੰਡ ਵਸਾਇਆ। ਰਾਮਪੁਰ, ਕਟਾਣੀ,
ਹਾਂਸ ਕਲਾਂ ਿਪੰਡ ਵੀ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਨ। ਛੰਦੜਾਂ ਦੇ
ਆਸਪਾਸ ਮਾਂਗਟਾਂ ਦੇ 12 ਿਪੰਡ ਹਨ। ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ
ਮਾਂਗਟ ਜੱਟ ਿਪੰਡ ਰਾਮਗੜ, ਭੰਮਾ ਕਲਾਂ, ਬੇਗੋਵਾਲ, ਿਪਥੀਪੁਰ,
ਖੇੜਾ, ਘੁਲਾਲ, ਮਾਂਗਟ, ਭੈਰ ਮੁਨਾ, ਬਲੋਵਾਲ, ਮਲਕਪੁਰ ਆਿਦ
ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤੇ ਮਾਂਗਟ
ਲੁ ਿਧਆਣੇ, ਪਿਟਆਲੇ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ
ਸਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਮਾਂਗਟ ਕੇਰ ਿਪੰਡ ਮਾਂਗਟ
ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਉਘਾ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਂਗਟ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ,
ਨਾਭਾ ਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱਚ
ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਮਾਂਗਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕੁਝ
ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਮਾਂਗਟ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕੁਝ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ
ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਮਾਂਗਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਰੋਪੜ ਅਤੇ ਿਸਰਸਾ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ
ਿਵੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਮਾਂਗਟ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਿਵੱਚ ਵੀ
ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਿਸਆਲਕੋਟ, ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ,
ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਿਮੰਟਗੁੰਮਰੀ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਮਾਂਗਟ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਕ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਿਵੱਚ ਵੀ
ਮਲੇ ਅਤੇ ਮਾਂਗਟ ਿਪੰਡ ਮਾਂਗਟ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਸਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱਚ ਬਹੁਤੇ ਮਾਂਗਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱਚ ਸਾਰੇ ਮਾਂਗਟ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਕਾਫ਼ੀ
ਮਾਂਗਟ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸਾਂ ਿਵੱਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। 1881 ਈਸਵ ਦੀ
ਜਨਸੰਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਮਾਂਗਟ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਦੀ ਕੁੱਲ ਿਗਣਤੀ 11,661 ਸੀ। ਚਾਲੀ ਮੁਕਿਤਆਂ ਿਵਚ ਇੱਕ
ਮੁਕਤਾ ਭਾਈ ਫਿਤਹ ਿਸੰਘ ਖੁਰਦਪੁਰ ਮਾਂਗਟ ਿਪੰਡ ਦਾ
ਸੂਰਬੀਰ ਸ਼ਹੀਦ ਸੀ। ਮਾਂਗਟ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ, ਉਘਾ ਤੇ
ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਯੁੱਧ ਸਮ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ 244
ਰਾਜ ਸਨ ਿਜਹਨਾਂ ਿਵਚ 83 ਜੱਟ ਰਾਜ ਸਨ। ਇੱਕ ਪਰਾਤੱਤਵ
ਿਵਿਗਆਨੀ ਤੇ ਿਵਦਵਾਨ ਪੋਫੈਸਰ ਬੀ• ਬੀ• ਲਾਲ ਅਨੁਸਾਰ
ਮਹਾਭਾਰਤ ਦਾ ਯੁੱਧ ਈਸਾ ਤ ਅੱਠ ਸੌ ਜਾਂ ਨੌ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ
ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸ਼ੀ ਿ ਸ਼ਨ ਜੀ, ਸ਼ੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਜੀ ਜੱਟ ਰਾਜੇ
ਸਨ। ਜੱਟ ਤੇ ਖੱਤਰੀ ਇਕੋ ਜਾਤੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਮੱਧ
ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਏ ਆਰੀਆ ਕਬੀਲੇ ਹੀ ਹਨ।
ਵੜਾਇਚ

ਵੜਾਇਚ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਵੜਾਇਚ ਖਾੜਕੂ ਸੁਭਾਅ ਦੇ

ਜੱਟ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਰਾਜਪੂਤ ਨਹ ਮੰਨਦੇ ਅਤੇ
ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ ਿਕ ਉਨਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਨਾਲ
ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱਚ ਿਟਿਕਆ ਿਜਥੇ ਿਕ
ਉਸ ਦੀ ਬੰਸ ਬਹੁਤ ਵਧੀ ਫੁਲੀ ਅਤੇ ਅਸਲੀ ਵਸਨੀਕ ਗੁੱਜਰਾਂ
ਕੱਢ ਕੇ ਆਪ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਜਰਾਤ ਿਜਲੇ ਦੇ 2/3
ਭਾਰਤ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਇਨਾਂ ਪਾਸ ਗੁਜਰਾਤ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ
170 ਿਪੰਡ ਸਨ। ਚਨਾਬ ਦਿਰਆ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਵੜਾਇਚ
ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਗੁਜਰਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਵੀ ਇਨਾਂ ਦਾ 41 ਿਪੰਡ ਦਾ ਗੁੱਛਾ ਸੀ। ਗੁਜਰਾਂ
ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਤ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਹ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਅੰਿਮਤਸਰ,
ਲੁ ਿਧਆਣਾ, ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ, ਸੰਗਰੂਰ ਤੇ ਪਿਟਆਲਾ ਆਿਦ
ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਕੁਝ ਦੁਆਬੇ ਦੇ
ਜਲੰਧਰ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਜਾ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਿਵੱਚ ਵੀ
ਇੱਕ ਵੜਾਇਚ ਿਪੰਡ ਹੈ। ਇੱਕ ਵੜੈਚ ਿਪੰਡ ਫਿਤਹਗੜ ਿਜਲੇ
ਿਵੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਵੜੈਚ ਜੱਟਾਂ
ਦਾ ਉਘਾ ਿਪੰਡ ਬੜੈਚ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ, ਨਵਾਂ ਸ਼ਿਹਰ ਤੇ
ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਵੜੈਚ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਰਿਹੰਦੇ
ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਿਜਲੇ ਿਵੱਚ ਲਾਡ ਬਨਜਾਰਾ ਅਤੇ ਰੋਪੜ ਿਜਲੇ
ਕਰੀਵਾਲਾ ਿਵੱਚ ਵੜੈਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਕ ਵੱਸਦੇ ਹਨ।

ਵੜਾਇਚ
ਜੱਟ

ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ
ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਤ ਆਕੇ ਨਵ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ
ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸੂਰਜਵੰਸੀ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ ਜੋ
ਗਜ਼ਨੀ ਤ ਆਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ। ਿਫਰ ਇਹ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਪਹੁੰਚ ਿਗਆ। ਤੀਸਰੀ ਕਹਾਣੀ
ਅਨੁਸਾਰ ਇਨਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਰਾਜਾ ਕਰਣ, ਿਕਸਰਾ ਨਗਰ ਤ
ਿਦੱਲੀ ਿਗਆ ਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਫਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਿਖਲਜੀ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤੇ
ਿਹੱਸਾਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਮ
ਿਪਛ ਿਹੱਸਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ।

ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵੜਾਇਚ ਨਾਮ ਦੇ ਵੀ ਕਈ ਿਪੰਡ ਹਨ। ਮਾਨ

ਿਸੰਘ ਵੜਾਇਚ, ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੇ ਸਮ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ
ਸਰਦਾਰ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੜੈਚ ਰਾਜੇ
ਸਲਵਾਨ ਦਾ ਪੋਤਰਾ, ਰਾਜੇ ਬੁਲੰਦ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਭੱਟੀ ਰਾਉ ਦਾ
ਭਾਈ ਸੀ। ਵੜੈਚ ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਬਰਾਇਚ ਅਤੇ
ਕਈਆਂ ਨੇ ਡਸਡੈਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਂ 680 ਈਸਵ ਦੇ
ਲਗਭਗ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮ ਭਾਟੀ ਰਾਉ ਨੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ
ਵੜੈਚ ਨੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਪਿਸੱਧ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਕਰਤਾਰ ਿਸੰਘ ਦਾਖਾ ਨੇ ਵੀ ਵੜੈਚ ਰਾਜੇ
ਸਲਵਾਨ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵਚ ਦੱਿਸਆ ਹੈ। ਬੀ• ਐਸ• ਦਾਹੀਆ ਵੀ
ਵੜੈਚਾਂ ਮਹਾਭਾਰਤ ਸਮ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਜੱਟ ਕਬੀਲਾ ਮੰਨਦਾ
ਹੈ। ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ
ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਆਪ ਰਾਜਪੂਤ ਨਹ ਮੰਨਦੇ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ
ਚਮਾਰਾਂ ਆਿਦ ਿਵੱਚ ਵੀ ਵੜੈਚ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵੜੈਚ
ਜੱਟ ਇਨਾਂ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਨਹ ਮੰਨਦੇ। ਿਮਰਾਸੀ,
ਨਾਈ ਤੇ ਬਾਹਮਣ ਇਨਾਂ ਦੇ ਲਾਗੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

1881 ਈਸਵ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ

ਹੀ ਇਹ 35,253 ਸਨ। ਦੂਜੇ ਨੰ ਬਰ ਤੇ ਿਜਲਾ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ
ਿਵੱਚ 10,783 ਸਨ। ਲੁ ਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਕੇਵਲ 1,300
ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੀ ਸਨ। ਗੁਰਬਖਸ਼ ਿਸੰਘ ਵੜੈਚ ਮਾਝੇ ਦਾ ਖਾੜਕੂ
ਜੱਟ ਸੀ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਿਪੰਡ ਚੱਲਾ ਤ ਉਠਕੇ 1780 ਈਸਵ
ਦੇ ਲਗਭਗ ਵਜ਼ੀਰਾਬਾਦ ਦੇ ਪੰਜਾਹ ਿਪੰਡਾਂ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ
ਿਗਆ। ਿਸੱਖ ਰਾਜ ਿਵੱਚ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਉਨਤੀ
ਕੀਤੀ। ਸਰ ਗਿਰਫਨ ਨੇ ਵੜੈਚਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ‘ਪੰਜਾਬ ਚੀਫ਼ਸ
ਪੁਸਤਕ ਿਵੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ।

ਵਜ਼ੀਰਾਬਾਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵੜੈਚ ਜੱਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱਚ

ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ
ਵੜਾਇਚ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ ਿਜਨਾਂ
ਿਵਚ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫੱਕਰ ਝਾਂਗੀ ਬਖ਼ਤਸ਼ਾਹ ਜਮਾਲ ਸੀ ਿਜਸ
ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਡੇਰਾ ਬਿਣਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ
ਿਵੱਚ ਵੜਾਇਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਿਟਵਾਿਣਆਂ
ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਹੈ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱਚ ਇਹ ਦੋਵ ਗੋਤ
ਬਹੁਤ ਉਘੇ ਹਨ। ਨਵ ਬਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੜਾਇਚ ਆਪਣੇ
ਪੁਰਾਣੇ ਿਹੰਦੂ ਰਸਮਾਂ–ਰਵਾਜਾਂ ਤੇ ਹੀ ਚੱਲਦੇ ਸਨ। ਵੜਾਇਚ
ਜੱਟ ਹੋਰ ਜੱਟਾ ਵਾਂਗ ਜੰਡੀ ਵੱਢਣ, ਸੀਰਾ ਵੰਡਣ, ਮੰਡ ਪਕਾਉਣ,
ਬੱਕਰੇ ਜਾਂ ਛੱਤਰੇ ਦੀ ਬੱਲੀ ਦੇਣ ਤੇ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮ ਸਾਰੇ
ਸ਼ਗਨ ਿਹੰਦੂਆਂ ਵਾਲੇ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਿਹੰਦੂਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ
ਵੜੈਚ ਜੱਟ ਿਸਹਰਾ ਬੰਨ ਕੇ ਢੁੱਕਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਿਮੰਟਗੁਮਰੀ, ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਆਿਦ ਦੇ
ਵੜੈਚ ਚੰਗੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸਨ। ਪਰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਜਲੇ ਦੇ ਸਮ
ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਜਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜੇ
ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਦੇ ਸਮ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਬਾਰੇ ਖਾਨ
ਵੜਾਇਚ ਬਹੁਤ ਉਘਾ ਧਾੜਵੀ ਸੀ ਪਰ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰਘ ਨੇ ਇਸ
ਵੀ ਕਾਬੂ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਬੜਾਇਚ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ
ਿਵੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰਡ ਸਨ। ਇਹ ਿਸੱਖ ਵੀ ਸਨ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ
ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਗੁਜਰਾਤ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਿਸਆਲਕੋਟ,
ਮੁਲਤਾਨ, ਝੰਗ ਤੇ ਿਮੰਟਗੁਮਰੀ ਿਵੱਚ ਇਨਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ।

ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤੇ ਵੜੈਚ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹੀ ਹਨ।

ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਮ ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਉਤਰ
ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੇਰਠ ਅਤੇ ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਆਿਦ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਜਾਕੇ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਤ ਉਜੜ ਕੇ ਆਏ
ਵੜਾਇਚ ਜੱਟ ਿਸੱਖ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਕਰਨਾਲ ਤੇ ਿਸਰਸਾ ਆਿਦ
ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲੁ ਿਧਆਣਾ ਖੇਤਰ ਤ ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ ਜੱਟ ਿਵਦੇਸ਼ਾਂ
ਿਵੱਚ ਜਾਕੇ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਵੜਾਇਚ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵੱਚ ਗਏ ਹਨ, ਉਨਾਂ ਨੇ
ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਵੜੈਚ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ
ਉਘਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਤਕੜੇ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਿਕਰਸਾਨ
ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਘਰ ਿਰਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਿਵੱਚ ਵੜਾਇਚ
ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਹੈ। ਵੜਾਇਚ ਜੱਟਾਂ ਿਵੱਚ ਹਊਮੇ ਬਹੁਤ
ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੱਟ ਪੜ ਿਲਖ ਕੇ ਵੀ ਘੱਟ ਹੀ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। ਜੱਟਾਂ
ਵੀ ਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਜੱਟ
ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਵੜੈਚ ਬਹੁਤ ਪਿਸੱਧ ਤੇ ਵੱਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਜੱਟ
ਮਹਾਨ ਹਨ।[1]
ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ

ਿਸੱਧੂ ਬਰਾੜ ਿਸੱਧੂ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਿਵੱਚ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ

ਿਵੱਚ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਮਥੁਰਾ ਤ ਲੈ ਕੇ ਗਜ਼ਨੀ ਤੱਕ
ਸੀ। ਕਾਫੀ ਸਮ ਮਗਰ ਬਖਾਰੇ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗਜ਼ਨੀ ਅਤੇ
ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਭੱਟੀਆਂ ਤ ਿਜੱਤ ਲਏ। ਭੱਟੀ, ਭੱਟਨੇ ਰ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਇੱਕ ਭੱਟੀ ਸਰਦਾਰ ਦੇਵਰਾਜ
ਨੇ ਦੇਵਗੜ ਵਸਾਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਵੰਸ਼ ਿਵੱਚ ਜੈਮਲ ਇੱਕ
ਪਰਤਾਪੀ ਰਾਜਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਜੈਸਲਮੇਰ ਸ਼ਿਹਰ
ਵਸਾਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਬੇਟਾ ਹੇਮ ਰਾਉ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ
ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਿਹਸਾਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱਚ 1180 ਈ. ’ਚ ਆ
ਿਗਆ। ਜਦ ਸ਼ਹਾਬੁਦੀਨ ਗੌਰੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ
ਹੇਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭੱਟੀ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਰਲਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵੱਧ ਤ ਵੱਧ
ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਲਈ ਗੌਰੀ ਨੇ ਹੇਮ ਿਸਰਸੇ, ਿਹਸਾਰ
ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਬਣਾ ਿਦੱਤਾ। ਹੇਮ ਦੇ
ਪੁੱਤਰ ਜਧਰ ਦੇ 21 ਪੁੱਤ ਸਨ। ਿਜਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਅੱਡ- ਅੱਡ
21 ਗੋਤ ਬਣੇ। ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪੋਤੇ ਮੰਗਲ ਰਾਉ ਨੇ ਿਦੱਲੀ ਦੀ
ਸਰਕਾਰ ਿਵਰੁੱਧ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ।ਮੰਗਲ
ਰਾਉ ਦੇ ਪੋਤੇ ਖੀਵਾ ਰਾਉ ਦੇ ਘਰ ਕੋਈ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਨਾਂ
ਹੋਇਆ।ਖੀਵਾ ਰਾਉ ਨੇ ਸਰਾ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ
ਲਰ ਿਲਆ।ਭੱਟੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਉਸ ‘ਖੀਵਾ ਖੋਟਾ’ ਕਿਹ ਕੇ
ਿਤਆਗ ਿਦੱਤਾ। ਖੀਵਾ ਰਾਉ ਦੇ ਘਰ ਿਸੱਧੂ ਰਾਉ ਦਾ ਜਨਮ
1250 ਿਵੱਚ ਹੋਇਆ।ਿਸੱਧੂ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰਸ ਜੱਟਾਂ ਿਵੱਚ ਰਲ
ਗਈ।ਿਸੱਧੂ ਨਾਮ ਤ ਹੀ ਿਸੱਧੂ ਗੋਤ ਪਚਿਲਤ ਹੋਇਆ। ਿਜਸ
ਿਵੱਚ ਿਸੱਧੂ ਦੇ ਛੇ ਪੁੱਤ ਹੋਏ। ਬੇਟੇ ਦਾਹੜ ਦੀ ਉਲਾਦ ਕਥਲ,
ਝੁੰਬ,ੇ ਆਿਦ ਵਾਲੇ ਭਾਈਕੇ ਹਨ। ਧਰ ਦੀ ਉਲਾਦ ਪੀਰ ਕੋਟੀਏ
ਹਨ। ਰੂਪ ਦੀ ਉਲਾਦ ਰੋਸੇ ਿਸੱਧੂ ਹਨ।ਸੁਰੋ ਦੀ ਉਲਾਦ
ਮਿਹਰਮੀਏ ਿਸੱਧੂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਜੈਦਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਸੀ। ਮਾਣੋ
ਦੀ ਬੰਸ ਮਲਕਾਣੇ ਅਤੇ ਨੌ ਰੰਗ ਆਿਦ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਹੈ।

ਭੂਰੇ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵੱਚ ਹਰੀਕੇ ਤੇ ਬਰਾੜ ਿਸੱਧੂ ਹਨ। ਭੂਰੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ

ਨੇ ਸੰਤ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਣ ਿਵਆਹ ਨਹ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਸ
ਭੱਟੀਆਂ ਨੇ ਬਿਠੰਡੇ ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਿਵਚਕਾਰ ਅਬਲੂ ਿਪੰਡ ਿਵੱਚ
ਕਤਲ ਕਰ ਿਦੱਤਾ। ਸਾਰੇ ਿਸੱਧੂ ਇਸ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਮਾਨਤਾ
ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭੂਰੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸੀਤਾ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵੱਚ ਹਰੀ
ਰਾਉ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਹਰੀਕੇ ਿਸੱਧੂਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦਾ ਮੋਢੀ
ਹੋਇਆ। ਕਾੳਂਕੇ, ਅਟਾਰੀ, ਹਰੀਕੇ ਤੇ ਫਤਣ ਕੇ ਆਿਦ ਇਸ ਦੀ
ਬੰਸ ਿਵੱਚ ਹਨ।ਇਹ ਬਰਾੜ ਬੰਸੀ ਨਹ ਹਨ।

ਸੀਤਾ ਰਾਉ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਜਰਥ ਦੀ ਬੰਸ ਿਵੱਚ ਬਰਾੜ ਪਿਸੱਧ

ਹੋਇਆ।ਿਸੱਧੂ ਤ ਦਸਵ ਪੀੜੀ ’ਤੇ ਬਰਾੜ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਨੇ
ਭੱਟੀਆਂ ਹਰਾ ਕੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ’ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ
ਿਲਆ। ਇਹ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਰੇਤਲੇ ਇਲਾਕੇ ਬੀਦੋਵਾਲ ਿਵੱਚ
ਰਿਹਣ ਲੱਗ ਿਪਆ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਬਰਾੜ
ਦੇ ਛੇ ਪੁੱਤ ਸਨ ਿਜੰਨਾਂ ਿਵੱਚ ਦੁੱਲ ’ਤੇ ਪੌੜ ਹੀ ਪਿਸੱਧ ਹੋਏ ਸਨ।
ਬਰਾੜ ਦੇ ਿਤੰਨ ਭਰਾ ਹੋਰ ਸਨ।ਪਰ ਇਹ ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਕਹਾਣੀ
ਹੈ । ਉਨਾਂ ਦੀ ਬੰਸ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਰਾੜ ਬੰਸ ਹੀ
ਿਲਖਦੀ ਹੈ। ਹਰੀਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਰਾੜ ਹੀ ਿਲਖਦੇ
ਹਨ।

ਹਵਾਲੇ
ਹੁਿਸ਼ਆਰ ਿਸੰਘ ਦੁਲੇਹ : ‘ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ’

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?
title=ਿਸੱਧ_ੂ ਬਰਾੜ&oldid=360763" ਤ ਿਲਆ

Last edited 1 year ago by an anony…

 ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 1
ਹੁਿਸ਼ਆਰ ਿਸੰ ਘ ਦੁਲੇਹ
9. ਚੱ ਚਨਾਮਾ ਤੇ ਤਾਰੀਖੇ ਿਸੰ ਧ ਅਨੁਸਾਰ ਿਸੰ ਧ ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਦਵਾ ਜੀ15 ਸੀ। ਇਹ ਰਾਏ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਰਾਏ ਜੱ ਟ ਿਸੰ ਧ ਿਵੱ ਚ ਇਰਾਨ ਤ
ਆਏ ਸਨ। ਰਾਏ ਖਾਨਦਾਨ16 ਨ ਿਸੰ ਧ !ਤੇ 137 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਖਾਨਦਾਨ ਦੀ ਇੱ ਕ ਿਵਧਵਾ ਰਾਣੀ ਨਾਲ ਹੇਰ ਫੇਰ ਤੇ ਘਟੀਆ
ਸਾਿਜ਼ਸ਼ ਕਰਕੇ ਚੱ ਚ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ ਜੱ ਟ' ਤ ਰਾਜ ਖੋਹ ਿਲਆ ਸੀ। ਚੱ ਚ ਬ&ਾਹਮਣ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਟੀਆ ਵਰਤਾਉ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ' ਨੂੰ
ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝ ਕੇ ਉਨ,' ਤੇ ਬਹੁਤ ਪਾਬੰ ਦੀਆਂ ਲਾ ਿਦੱ ਤੀਆਂ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਿਹੰ ਦੂ ਧਰਮ ਛੱ ਡ ਕੇ ਬੋਧੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਬ&ਾਹਮਣਵਾਦ ਦੇ
ਿਵਰੁੱ ਧ ਸਨ। ਚੱ ਚ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ 650 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ' ਤ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਨੌਜੁਆਨ ਰਾਣੀ ਤ ਆਪਣਾ ਬੁੱ ਢਾ ਪਤੀ ਮਰਵਾ ਕੇ ਰਾਜ ਪ&ਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਬ&ਾਹਮਣ ਰਾਜੇ ਦਾ ਭੇਤੀ ਤੇ ਵਜ਼ੀਰ ਸੀ।

ਜੱ ਟ ਵੀ ਬ&ਾਹਮਣ' ਤ ਬਦਲਾ ਲੈ ਣਾ ਚਾਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਜਦ ਅਰਬੀ ਹਮਲਾਵਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਿਬਨ ਕਾਸਮ ਨ 712 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ
ਤ' ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਵੱ ਡੇ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨ ਮੁਹੰਮਦ ਿਬਨ ਕਾਸਮ ਨਾਲ ਬਾਇੱ ਜ਼ਤ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ।

ਕਾਸਮ ਨ ਜੱ ਟ' ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਪੱ ਗੜੀਆਂ ਤੇ ਤਲਵਾਰ' ਭ8ਟ ਕਰਕੇ ਉਨ,' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾਣ ਸਿਤਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਜੱ ਟ' ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਸਮ
ਿਜੱ ਤ ਿਗਆ। ਨਮਕ ਹਰਾਮੀ ਚੱ ਚ ਬ&ਾਹਮਣ'17 ਦਾ ਅੰ ਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬੁਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਾਸਮ ਨ ਿਸੰ ਧ ਫਤਿਹ ਕਰਕੇ ਜੱ ਟ' ਤੇ ਵੀ ਜ਼ਜ਼ੀਆਂ ਲਾ
ਿਦੱ ਤਾ। ਕਾਸਮ ਦੀ ਧਾਰਿਮਕ ਨੀਤੀ ਕਾਰਨ ਜੱ ਟ ਉਸਦੇ ਵੀ ਿਵਰੁੱ ਧ ਹੋ ਗਏ। ਆਪਸੀ ਫੁੱ ਟ ਕਾਰਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ
ਸਮ8 ਮੁਲਤਾਨ ਵੀ ਿਸੰ ਧ ਰਾਜ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਸੀ। ਅਰਬ' ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਮਗਰ ਮਿਹਮੂਦ ਨ ਭਾਰਤ 'ਤੇ 16 ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ। ਅਖੀਰਲਾ ਹਮਲਾ?1026
ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਕੇਵਲ ਜੱ ਟ' !ਤੇ ਹੀ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਪਰਮਾਰ ਨ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਵਾਿਪਸ ਭਜਾ ਿਦੱ ਤਾ
ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਲੁੱਟ ਦਾ ਕੁਝ ਮਾਲ ਵੀ ਖੋਹ ਿਲਆ ਸੀ। ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ
ਯੋਧੇ ਸਨ।

1192 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਰਾਏ ਿਪਥੋਰਾ ਚੌਹਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਹੱ ਥ ਹਾਰ ਿਗਆ ਤ' ਭਾਰਤ ਿਵਚ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਿਗਆ।
ਇਸ ਸਮ8 ਜੱ ਟ' ਨ ਹ'ਸੀ ਦੇ ਖੇਤਰ18 ਿਵੱ ਚ ਖ਼ੂਨੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਿਦੱ ਤੀ। ਇਸ ਸਮ8 ਕੁਤਬੱ ਦੀਨ ਏਬਕ ਨ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਹ'ਸੀ ਤੇ ਆਪਣਾ
ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਾਲੀ ਤੇ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਨਵੰ ਬਰ 1398 ਿਵੱ ਚ ਤੈਮੂਰ ਕਰਨਾਲ ਤ ਟੋਹਾਣਾ ਤੱ ਕ ਦੇ ਜੰ ਗਲ' ਵਾਲੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਗੁਜ਼ਿਰਆ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਜੱ ਟ ਖਾੜਕੂ ਤੇ ਧਾੜਵੀ ਸਨ। ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਤੈਮੂਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜ' ਨ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਜੱ ਟ19 ਕਤਲ
ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਜ਼ਾਿਲਮ ਤੇ ਲੁਟੇਰੇ ਤੈਮੂਰ ਨ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਸਬਕ ਿਸਖਾਉਣ ਲਈ ਇਨ,' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ। 1530
ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਿਬਨ ਤੁਗਲਕ ਨ ਸੁਨਾਮ ਤੇ ਸਮਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡਹਾਰ, ਭੱ ਟੀ ਤੇ ਿਮਨਹਾਸ ਆਿਦ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ
ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਿਕ>ਿਕ ਫਸਲ' ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜੱ ਟ ਸੂਰਮੇ ਮਾਲੀਆ ਦੇਣ ਤ ਬਾਗ਼ੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।

10. ਔਰੰ ਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਕੱ ਟੜ ਨੀਤੀ ਤ ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ ਉਠਕੇ ਭਰਤਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਭਰਤਪੁਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਚੌਧਰੀ ਸੂਰਜ ਮੱ ਲ ਬਹੁਤ ਤਾਕਤਵਰ ਤੇ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਭਰਤਪੁਰ ਤੇ ਧੌਲਪੁਰ ਦੀਆਂ ਿਹੰ ਦੂ
ਿਰਆਸਤ' ਜੱ ਟ' ਦੀਆਂ ਹੀ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਤੇ ਆਲਾ ਿਸੰ ਘ ਆਿਦ ਮਹਾਨ ਜੱ ਟ ਰਾਜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

11ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਹੱ ਸੇ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲ ਚੁੱ ਕੇ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਪੱ ਛਮ ਵੱ ਲ ਆ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ,
ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਪੂਰਬ ਵੱ ਲ ਵੀ ਆਏ ਸਨ। ਿਰੱ ਗਵੇਦਕ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਤੇ ਪੁਰਾਣ' ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱ ਟ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ।

11. ਕੇ. ਆਰ. ਕਾਨੂੰਨਗੋ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਿਰੱ ਗਵੇਦ ਕਾਲੀਨ ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਯਦੂ20 ਸਪਤ ਿਸੰ ਧੂ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਯਦੂਬੰਸੀ
ਹਨ। ਿਸਕੰ ਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮ8 326 ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸBਕੜੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਇੱ ਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤ ਆਜ਼ਾਦ ਰਿਹ ਰਹੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ
ਸੂਰਬੀਰ' ਨ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱ ਿਖਆ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਅੱ ਗੇ ਵੱ ਧ ਕੇ ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ' ਦਾ ਪੂਰਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਨ
ਜੱ ਟ' ਦੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਵੱ ਲ ਿਧਆਨ ਨਹA ਿਦੱ ਤਾ ਅਤੇ ਜੱ ਟ' ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱ ਲ ਵੀ ਨਹA ਪਾਇਆ। ਸਰ ਇੱ ਬਟਸਨ ਿਜਸ ਨ 1881
ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਹ ਜਨਰਲ ਕਿਨੰਘਮ ਦੇ ਿਵਚਾਰ ਨਾਲ ਸਿਹਮਤ ਹੈ ਿਕ ਜੱ ਟ ਇੰ ਡੋ?ਿਸਥੀਅਨ ਨਸਲ ਿਵਚ
ਸਨ। ਿਸਥੀਅਨ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ ਸੀ ਿਜਥੇ ਹੁਣ ਦੱ ਖਣੀ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਏਸ਼ੀਆਈ ਸੋਵੀਅਤ ਰੂਸ ਬਿਣਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਏਥੇ
ਿਸਥੀਅਨ ਅਥਵਾ ਸਾਕਾ ਕੌ ਮ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਜੇਟੀ ਜਾਤੀ ਵੀ ਸਾਕਾ ਕੌ ਮ ਦਾ ਇੱ ਕ ਿਫਰਕਾ ਸੀ ਿਜਹੜਾ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਿਵੱ ਚ ਸਾਇਰ ਦਿਰਆ ਦੇ
ਦਹਾਨ ਤੇ ਅਰਾਲ ਸਾਗਰ ਦੇ ਪੱ ਛਮੀ ਤੱ ਟ ਲਾਗਲੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸੀ। ਈਸਾ ਤ ਅੱ ਠ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਕੰ ਮ, ਿਵਰਕ, ਦਹੀਆ, ਮੰ ਡ,
ਮੀਡਜ਼, ਮਾਨ, ਬBਸ, ਵੈਨਵਾਲ ਆਿਦ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਬਜ਼ ਸਨ। ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਵੈਿਦਕ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪਹੁੰ ਚ ਚੁੱ ਕੇ
ਸਨ। ਬਦੇਸ਼ੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਅਨੁਸਾਰ ਿਰੱ ਗਵੇਦ ਦੀ ਰਚਨਾ?1000?1500 ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਿਰੱ ਗਵੇਦ'
ਦਾ ਸਮ' 2000 ਸਾਲ ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ।

12. ਪ&ਾਚੀਨ ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਤ ਲੈ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੱ ਕ ਆ>ਦੇ ਜ'ਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਸਾਇਰ ਦਿਰਆ ਅਤੇ ਆਮੂ
ਦਿਰਆ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰਲੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਮਾਸਾ ਗੇਟ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਮਾਸਾ ਗੇਟ ਦਾ ਅਰਥ ਮਹਾਨ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਜੱ ਟ, ਜਾਟ, ਜੋਤ,
ਜਟੇਹ, ਗੋਟ, ਗੋਥ, ਗੇਟੇ, ਜੇਟੀ, ਜੇਟ,ੇ ਜੁਟੀ, ਜੁਟ, ਜੱ ਟੂ ਆਿਦ ਇਕੋ ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਉਚਾਰਨ ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਹੈ। ਯੂਨਾਨੀ ਸ਼ਬਦ
ਜੇਟੇ ਸੰ ਸਿਕ&ਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਜਰਤਾ ਨਾਲ ਿਮਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਹੌਲੀ?ਹੌਲੀ ਤੱ ਤਭਵ ਰੂਪ ਿਵੱ ਚ ਬਦਲਕੇ ਜੱ ਟ ਜ' ਜਾਟ ਬਣ ਿਗਆ
ਹੈ। ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਕਈ ਜੱ ਟ ਇਰਾਨ ਤੇ ਬਲਖ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਫੇਰ ਇਨ,' ਹੀ ਖੇਤਰ' ਤੇ ਕੁਝ ਸਮ' ਰਾਜ ਕਰਕੇ ਆਿਖ਼ਰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ
ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਮਹਾਨ ਿਵਦਵਾਨ ਤੇ ਖੋਜੀ ਸਰ ਇੱ ਬਟਸਨ ਦੇ ਿਵਚਾਰ ਹਨ ਿਕ ਭਾਵ8 ਜੱ ਟ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਹੌਲੀ?ਹੌਲੀ ਆਏ, ਉਹ ਉਸ ਨਸਲ ਿਵਚ
ਹਨ ਿਜਸ ਿਵਚ ਰਾਜਪੂਤ ਹਨ। ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਉਸ ਨ ਦੋਵ' ਕੌ ਮ' ਦੀ ਇਕੋ ਿਜਹੀ ਸਰੀਰਕ ਤੇ ਿਚਹਿਰਆਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਤ ਕੱ ਿਢਆ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਤੇ
ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਗੋਤ ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਪਰਮਾਰ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ। ਜੱ ਗਦੇਵ ਪਰਮਾਰ21 ਨੂੰ ਕੁਝ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਜੱ ਟ ਿਲਖਦੇ
ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰਾਜਪੂਤ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਿਸੰ ਧ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ?ਆਨ ਦੇ ਮੱ ਧ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਵਾਰ' ਦਾ ਰਾਜ ਅਮਰਕੋਟ ਖੇਤਰ !ਤੇ ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਹਮਾਯੂੰ ਦੇ ਸਮ8 ਤੱ ਕ ਪੰ ਵਾਰ' ਦਾ ਰਾਜ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਵ ਪੰ ਵਾਰ ਨ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ22 ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ !ਤੇ ਵੀ ਕੁਝ ਸਮ' ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ।

13. ਇੱ ਕ ਜਾਟ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਜੂਨ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਜਾਟ ਇਿਤਹਾਸ' ਅੰ ਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਪੰ ਨਾ?135 !ਤੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ, ''ਅੰ ਗਰੇਜ਼
ਲੇ ਖਕ' ਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਨੂੰ ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਾਰ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਜਹੜੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਏ ਸਨ, ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋ ਕ ਨਹA ਹਨ। ਪ&ੰ ਤੂ
ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਗੋਤ' ਤ ਸਾਫ਼ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਲੋ ਕ ਅਸਲ ਕਸ਼ਤਰੀ ਆਰੀਆ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਿਦ ਿਨਵਾਸੀ ਹਨ। ਇਹ
ਰਾਜਪੂਤ ਕਹਾਉਣ ਤ ਪਿਹਲ' ਜੱ ਟ ਅਤੇ ਗੁੱ ਜਰ ਸਨ।''

ਜੱ ਟ' ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨਾਲ ਵੀ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਦੇਸ਼ੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਨੂੰ ਇਨ,' ਬਾਰੇ
ਭੁਲੇਖਾ ਲੱਗ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਯੂਨਾਨੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਥੁਸੀਿਡਡਸ23 ਨ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਿਕ ਏਸ਼ੀਆ ਅਥਵਾ ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਕੋਈ ਐਸੀ ਜਾਤੀ
ਨਹA ਸੀ ਿਜਹੜੀ ਿਸਥੀਅਨ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਖੜ, ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਇੱ ਕ ਵਾਰ ਿਸਕੰ ਦਰ ਮਹਾਨ ਨ ਵੀ 328?27 ਬੀ. ਸੀ. ਸੌਗਿਡਆਨਾ ਤੇ
ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਿਸਥੀਅਨ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&'ਤ ਸੀ। ਿਜਸ !ਤੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਿਸਕੰ ਦਰ ਜੀਵਨ ਿਵੱ ਚ ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਜੱ ਟ' ਤ ਇਸ
ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਹਾਿਰਆ ਸੀ।

ਇੱ ਕ ਵਾਰ ਜੱ ਟ' ਨ ਯੂਨਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਐਥਨ ਵੀ ਿਜੱ ਤ ਿਲਆ ਸੀ। ਜੱ ਟ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਜੋਧੇ ਸਨ।

ਦਸਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਸਪੇਨ ਿਵੱ ਚ ਅਖੀਰਲਾ ਜੱ ਟ ਸਮਰਾਟ ਅਲਵਾਰੋ ਸੀ। ਇਹ ਪ&ਾਚੀਨ ਗੇਟੀ ਜਾਤੀ ਿਵਚ ਸੀ। ਕਰਨਲ ਜੇਮਜ ਅਨੁਸਾਰ ਜੱ ਟ
ਸੂਰਿਮਆਂ ਨ ਅੱ ਧੇ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਨੂੰ ਜੜ ਿਹਲਾ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਪ&ਾਚੀਨ ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ' ਤ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਕੰ ਬਦੀ ਸੀ। ਜੱ ਟ ਆਪਣੀ ਫੁੱ ਟ
ਕਾਰਨ ਹੀ ਹਾਰੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਣ ਤੇ ਹੱ ਲ ਚਲਾਣ ਿਵੱ ਚ ਮਾਿਹਰ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਜ਼ੌਜ਼ਫ ਡੇਿਵਟ ਕਿਨੰਘਮ24 ਨ ਵੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ, ''!ਤਰੀ ਤੇ
ਪੱ ਛਮੀ ਿਹੰ ਦ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਿਮਹਨਤੀ ਅਤੇ ਹਲਵਾਹਕ ਮੰ ਨ ਜ'ਦੇ ਹਨ ਿਜਹੜੇ ਲੋ ੜ ਪੈਣ !ਤੇ ਹਿਥਆਰ ਵੀ ਸੰ ਭਾਲ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੱ ਲ ਵੀ ਵਾਹ
ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਿਹੰ ਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤ ਵਧੀਆ ਪ8ਡੂ ਵਸ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।''

14. ਬਦੇਸ਼ੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਅਨੁਸਾਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਮੁੱ ਢਲਾ ਘਰ ਿਸਥੀਅਨ ਦੇਸ਼ ਸੀ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਿਸਥੀਅਨ ਦੇਸ਼
ਡਨਯੂਬ ਨਦੀ ਤ ਲੈ ਕੇ ਦੱ ਖਣੀ ਰੂਸ ਦੇ ਪਾਰ ਤੱ ਕ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱ ਲ ਆਮੂ ਦਿਰਆ ਤੇ ਿਸਰ ਦਿਰਆ ਦੇ ਘਾਟੀ ਤੱ ਕ, ਪਾਮੀਰ
ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੇ ਤਾਰਸ ਨਦੀ ਦੀ ਘਾਟੀ ਤੱ ਕ ਿਵਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਫੈਿਲਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਿਸਥੀਅਨ ਖੇਤਰ ਦੇ ਜੱ ਟ ਆਰੀਆ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਭਾਰਤ
ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਆਰੀਆ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਿਵੱ ਚ ਹੂਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਰਾਜਪੂਤ ਅਖਵਾਉਣ ਤ ਪਿਹਲ' ਇਹ ਜੱ ਟ ਅਤੇ ਗੁੱ ਜਰ ਸਨ।
ਜੱ ਟ', ਗੁੱ ਜਰ', ਅਹੀਰ', ਸੈਣੀਆਂ, ਕੰ ਬੋਆਂ, ਖੱ ਤਰੀਆਂ, ਰਾਜਪੂਤ' ਅਤੇ ਦਿਲਤ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਰਿਲਆ
ਿਮਿਲਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ।

15. ਅੱ ਠਵA ਨੌਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਪੁਰਾਣਕ ਧਰਮੀ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ ਕੇਵਲ ਰਾਜਪੂਤ' ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼ੁੱ ਧ ਖੱ ਤਰੀ ਮੰ ਿਨਆ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਕੇਵਲ
ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਹੀ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮ8 ਜੋ ਦਲ ਇਨ,' ਦੇ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਸਹਾਇਕ ਬਣੇ, ਉਹ ਵੀ ਸਭ ਰਾਜਪੂਤ ਅਖਵਾਉਣ ਲੱਗੇ ਿਜਵ8 ਸੁਿਨਆਰੇ,
ਗੱ ਡਰੀਏ, ਵਣਜਾਰੇ ਅਤੇ ਇਉਰ ਆਿਦ ਇਸ ਸਮ8 ਹੀ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਸੰ ਘ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋਕੇ ਰਾਜਪੂਤ ਅਖਵਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ
ਸਨ। ਰਾਜਪੂਤ ਪੁਰਾਣਕ ਿਹੰ ਦੂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰ ਨਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਬ&ਾਹਮਣ' ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਸਨ। ਪਾਣਨੀ ਈਸਾ ਤ 500 ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ
ਸਮ8 ਵੀ ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਕ ਵੀ ਸਨ। ਗਊ ਤੇ ਘੋੜਾ ਰੱ ਖਦੇ ਸਨ। ਇੱ ਕ ਹੱ ਥ ਿਵੱ ਚ ਤਲਵਾਰ
ਹੁੰ ਦੀ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਹੱ ਥ ਿਵੱ ਚ ਹੱ ਲ ਦੀ ਮੁੱ ਠੀ ਹੁੰ ਦੀ ਸੀ ਿਕ>ਿਕ ਜੱ ਟ ਖਾੜਕੂ ਿਕ&ਸਾਨ ਕਬੀਲੇ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ' ਇਰਾਨੀਆਂ, ਯੂਨਾਨੀਆਂ,
ਬਖ਼ਤਾਰੀਆਂ, ਪਾਰਥੀਆਂ, ਸ਼ੱ ਕ, ਕੁਸ਼ਾਨ ਤੇ ਹੂਣ' ਆਿਦ ਨਾਲ ਵੀ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਆਏ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਸਦਾ ਲਈ ਵਸ ਗਏ। ਕੁਝ ਜੱ ਟ
ਕਬੀਲੇ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਿਟਕੇ ਰਹੇ। ਕੁਝ ਯੂਰਪ ਤੇ ਪੱ ਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵੱ ਲ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੱ ਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ, ਯੂਰਪ ਤੇ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਿਵੱ ਚ
ਹੁਣ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਰਲਦੇ?ਿਮਲਦੇ ਗੋਤ ਹਨ ਿਜਵ8?ਮਾਨ, ਿਢੱ ਲ ਤੇ ਿਗੱ ਲ ਆਿਦ। ਜਰਮਨ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਹੇਰ' ਨਾਲ
ਰਲਦੇ?ਿਮਲਦੇ ਗੋਤ' ਦੇ ਲੋ ਕ ਹੁਣ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਜਰਮਨੀ ਵੀ ਆਰੀਆ ਨਸਲ ਿਵਚ ਹਨ। ਥਾਮਸ?ਮਾਨ ਯੂਰਪ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਲੇ ਖਕ ਸੀ।
ਡਾਕਟਰ ਪੀ. ਿਗੱ ਲਜ਼ ਮਹਾਨ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਹਨ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ 'ਜਾਟਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਲਖਦਾ ਹੈ ਿਕ ਰਾਜਪੂਤ'
ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਕਬੀਲੇ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੱ ਛ ਆਏ ਹਨ। ਜਦ ਿਕ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੈਿਦਕ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਵੀ
ਰਾਜਪੂਤ' ਵ'ਗ ਚੰ ਦਰਬੰ ਸੀ ਤੇ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕੁਝ ਗੋਤ ਿਸ਼ਵਬੰ ਸੀ ਹਨ। ਕੁਝ ਕਸ਼ਪ ਤੇ ਨਾਗ ਬੰ ਸੀ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਕੌ ਮ'ਤਰੀ ਜਾਤੀ ਹੈ।
ਸਾਇਰ ਦਿਰਆ ਤ ਲੈ ਕੇ ਜਮਨਾ, ਰਾਵੀ, ਿਸੰ ਧ ਤੱ ਕ ਜੱ ਟ ਸੁਭਾਅ ਤੇ ਸਿਭਆਚਾਰ ਰਲਦਾ?ਿਮਲਦਾ ਹੈ।

1853 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਪੋਟ25 ਨ ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਇਹ ਿਸਧ'ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਿਕ ਯੂਰਪ ਦੇ ਰੋਮ' ਿਜਪਸੀ ਭਾਰਤੀ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਹੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ। ਿਜਪਸੀ
ਿਫਰਕੇ ਨੂੰ ਜੋਟ ਜ' ਜਾਟ ਵੀ ਆਿਖਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਇਨ,' ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਪੰ ਜਾਬੀ ਅਤੇ ਿਹੰ ਦੀ ਨਾਲ ਰਲਦੀ?ਿਮਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੁਸਲਮਾਨ' (ਮਿਹਮੂਦ
ਗਜ਼ਨਵੀ) ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਅਤੇ ਹਿਰਆਣੇ ਿਵਚ ਗਏ ਹਨ। ਕੁਝ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਅਨੁਸਾਰ ਰੋਮ' ਿਜਪਸੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਜਾਟ ਹਨ।
ਕਦੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਡੈਨਮਾਰਕ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਲB ਡ26 ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਜੱ ਟ ਸੂਰਿਮਆਂ ਨ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਭਾਰੀ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ
ਸਕBਡੇਨਵੀਆ ਵੀ ਿਜੱ ਤ ਿਲਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮ8 ਜੱ ਟ' ਦਾ ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਭੱ ਟੀ, ਪਰਮਾਰ, ਚੌਹਾਨ ਅਤੇ
ਤੂਰ ਆਿਦ ਵੱ ਡੇ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਹਨ।

16. ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ 800 ਤ 1200 ਈਸਵੀ ਿਵਚਕਾਰ ਅਨਕ ਜਾਤੀਆਂ ਤੇ ਉਪ?ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਿਨਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਤੇ ਉਪ
ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਿਨਰਮਾਣ ਨਵ8 ਪੇਸ਼ੇ ਅਪਨਾਉਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਿਜਵ8 ਨਾਈ, ਤ&ਖਾਣ, ਛAਬੇ, ਿਝਉਰ ਤੇ ਸੁਿਨਆਰ ਆਿਦ। ਛAਬੇ ਟ'ਕ ਕਸ਼ਤਰੀ,
ਿਝਉਰ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਸਵਰਨਕਾਰ ਮੈਡ ਰਾਜਪੂਤ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਤ&ਖਾਣ', ਨਾਈਆਂ ਤੇ ਛAਿਬਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਗੋਤ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ।
ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਗੋਤ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਪੰ ਜਾਬ, ਹਿਰਆਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ, !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼
ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਆਬਾਦ ਹਨ।

1901 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਿਹੰ ਦੁਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਕੁੱ ਲ ਿਗਣਤੀ ਨੌ ਕਰੋੜ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸੀ ਿਜਨ,' ਿਵਚ 1/3 ਮੁਸਲਮਾਨ, 1/5
ਿਸੱ ਖ ਅਤੇ 1/2 ਿਹੰ ਦੂ ਸਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਪ&ਾਚੀਨ ਜਾਟ ਇਿਤਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਪੰ ਦਰ' ਦੇ ਲਗਭਗ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕ'
ਿਲਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਇਿਤਹਾਸ, ਿਨਕਾਸ27 ਤੇ ਜੱ ਟ ਗੋਤ' ਬਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਅਜੇ ਤੱ ਕ ਕੋਈ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ
ਿਬਹਤਰੀਨ ਪੁਸਤਕ ਨਹA ਿਲਖੀ ਗਈ ਹੈ।

17. ਜੱ ਟ ਿਹੰ ਦੂ, ਮੁਸਿਲਮ, ਿਸੱ ਖ ਤੇ ਿਬਸ਼ਨFਈ ਆਿਦ ਕਈ ਧਰਮ' ਿਵੱ ਚ ਵੰ ਡੇ ਗਏ ਹਨ। ਪਰ ਖ਼ੂਨ ਤੇ ਸਿਭਆਚਾਰ ਸ'ਝਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦਾ ਰੁਖਾ
ਤੇ ਿਦੱ ਲ ਦਾ ਸਾਫ਼ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਇੱ ਕ ਿਨਡਰ ਜੋਧਾ, ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਸੈਿਨਕ, ਿਹੰ ਮਤੀ, ਿਮਹਨਤੀ, ਖੁੱ ਲ,ਿਦਲੀ, ਆਜ਼ਾਦ ਿਖਆਲ, ਖਾੜਕੂ ਤੇ ਬਦਲਾ
ਖੋਰ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਸੱ ਚਾ ਦੋਸਤ ਤੇ ਪੱ ਕਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਸਿਭਆਚਾਰ ਦਾ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਪੰ ਜਾਬੀ ਸਿਭਆਚਾਰ ਤੇ ਵੀ ਿਬਹਤਰੀਨ ਪ&ਭਾਵ ਿਪਆ
ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਦੀਆਂ ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਹਨ ਪਰ ਿਪਛੋਕੜ ਤੇ ਸਿਭਆਚਾਰ ਸ'ਝਾ ਹੈ। ਮੈਨੰ ੂ ਆਸ ਹੈ ਿਕ ਮੇਰੀ ਇਹ
ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸਕ ਸਾਿਹਤ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਿਨਘਰ ਵਾਧਾ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਧ ਤ ਵੱ ਧ ਨਵA ਤੇ ਠੀਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਥ' ਰੱ ਖਦਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਰਿਲਆ?ਿਮਿਲਆ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਿਸਰ ਲੰਬਾ, ਰੰ ਗ ਸਾਫ਼, ਅੱ ਖ' ਕਾਲੀਆਂ, ਨੱਕ ਦਰਿਮਆਨਾ ਤੇ ਿਚਹਰੇ ਤੇ ਵਾਲ ਬਹੁਤ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱ ਕ
ਵੱ ਖਰੀ ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 2

ਦੁਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧੀ ਹੈ। ਦੁਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱ ਤਰ ਰਤਨਪਾਲ, ਲਖਨਪਾਲ, ਿਬਨਪਾਲ ਤੇ ਸਿਹਸਪਾਲ ਸਨ। ਰਤਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਅਬਲੂ,
ਦਾਨ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ, ਕੋਟਲੀ, ਿਕਲ,ੀ, ਮਿਹਮਾਸਰਜਾ ਤੇ ਕੁੰ ਡਲ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੀ ਹੈ। ਲਖਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਨੂੰ ਿਦਉਣ ਕੇ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ।
ਸਿਹਸਪਾਲ ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਨਾਗੇਦੀ ਸਰ' 'ਤੇ ਿਫਡੇ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਿਬਨਪਾਲ ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਮੱ ਤਾ, ਦੋਦਾ, ਕੌ ਣੀ, ਭਾਗਸਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਝੁੱ ਟੀ
ਪੱ ਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਿਬਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੰ ਘਰ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੇ ਭਲਣ ਸਮੇਤ 14 ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ।
ਸੰ ਘਰ ਬਾਬਰ ਦੇ ਸਮ8 1526 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਹੋਇਆ। ਬਾਬਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਸੰ ਘਰ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਇਸ ਲੜਾਈ 'ਚ ਹੋਈ। ਅਕਬਰ
ਬਰਾੜ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਅਿਹਸਾਨਮੰ ਦ ਸੀ। ਉਸਨ ਭਲਣ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਬਣਾ ਿਦੱ ਤਾ।

ਇੱ ਕ ਵਾਰੀ ਭਲਣ ਤੇ ਮਨਸੂਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਏ ਜਦ ਮਨਸੂਰ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਵੱ ਲ ਿਸਰੋਪਾ
ਿਮਿਲਆ ਤ' ਮਨਸੂਰ ਿਸਰ ਤੇ ਚੀਰਾ ਬਣਨ ਲੱਗਾ ਤ' ਭਲਣ ਨ ਆਪਣੇ ਿਸਰੋਪੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਤ ਪਿਹਲ' ਹੀ ਮਨਸੂਰ ਦਾ ਅੱ ਧਾ ਚੀਰਾ ਪਾੜ
ਕੇ ਆਪਣੇ ਿਸਰ ਤੇ ਬੰ ਨ, ਿਲਆ। ਇਸ !ਤੇ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹੁਤ ਹੱ ਿਸਆ ਅਤੇ ਦੋਹ' ਦੀ ਚੌਧਰ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਬਰਾਬਰ ਵੰ ਡ ਿਦੱ ਤੇ। ਇਸ ਮੌਕੇ
ਦਰਬਾਰੀ ਿਮਰਾਸੀ ਨ ਆਿਖਆ, ''ਭਲਣ ਚੀਰਾ ਪਾਿੜਆਂ, ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ'' ਪੰ ਜ ਗਰਾਹA ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਭਲਣ ਪਾਸ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ
1643 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ।

ਬੀਦੋਵਾਲੀ : ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਬਰਾੜ' ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਸੀ। ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਏਕੇ ਸਮੇਤ ਪਿਰਵਾਰ 1688 ਿਬਕਰਮੀ ਿਵੱ ਚ ਮੋਹਨ ਪਾਸ ਆਏ
ਸਨ। ਬਿਠੰਡਾ ਗੱ ਜ਼ਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਪਿਹਲੇ ਪਿਹਲ ਮੁਗਲ' ਨ ਬਰਾੜ ਬੰ ਸ ਦੇ ਇੱ ਕ ਬੈਰਮ ਨੂੰ ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ ਸੀ। ਬੈਰਮ
ਦੀ ਮੌਤ 1560 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ। ਿਫਰ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਮਿਹਰਾਜ ਨੂੰ ਿਮਲ ਗਈ। ਮਿਹਰਾਜ ਦੇ ਪੋਤੇ ਮੋਹਨ ਨ ਭੱ ਟੀ
ਮੁਸਲਮਾਨ' ਤ ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਿਪੰ ਡ 1618 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਸਮ8 ਲਈ ਛੱ ਡ ਿਦੱ ਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਿਗਆ।
ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਉਸ ਤੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਹੇਅਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੰ ਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜ
ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਨਤਾ ਿਸੰ ਘ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੋਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਰੂਪਚੰ ਦ 1632 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਹੀ
ਭੱ ਟੀ?ਮੁਸਲਮਾਨ' ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਮੋਹਨ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਕਾਲਾ ਵੀ ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਪੱ ਕਾ ਸੇਵਕ ਸੀ। ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਦੀ
ਫ਼ੌਜ ਨ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਤੇ 1635 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਮਰਾਝ ਦੇ ਨੜੇ ਲਿਹਰੇ ਹੱ ਲਾ ਬੋਲ ਿਦੱ ਤਾ। ਕਾਲੇ ਨ ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ ਡੱ ਟ ਕੇ ਪੂਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਿਜੱ ਤ ਹੋਈ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਕੇ ਕਾਲੇ ਬਰਾੜ ਨੂੰ ਿਕਹਾ ਿਕ ਿਜਤਨਾ
ਇਲਾਕਾ ਚਾਹੁੰ ਦਾ ਹB, ਹੁਣੇ ਹੀ ਵਲ ਲੈ ਤੇ ਮੋਹੜੀ ਗੱ ਡ ਲੈ । ਭੁੱ ਲਰ' ਨ ਗੱ ਡੀ ਮੋਹੜੀ ਪੁੱ ਟ ਕੇ ਖੂਹ ਿਵੱ ਚ ਸੁੱ ਟ ਿਦੱ ਤੀ। ਕਾਲੇ ਨ 22 ਇਲਾਕਾ ਸ਼ਾਮ ਤੱ ਕ
ਵਲ ਿਲਆ। ਉਸ ਨ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਪਾਸ ਆਕੇ ਮੋਹੜੀ ਖੂਹ ਿਵੱ ਚ ਸੁਟਣ ਦੀ ਿਸ਼ਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਤ' ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਜੀ ਨ ਿਕਹਾ, ''ਭਾਈ
ਕਾਲੇ , ਤੇਰੀ ਜੜ, ਪਤਾਲ ਿਵੱ ਚ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ,' ਕਾਲੇ ਨ ਮਰਾਝ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਹਰਰਾਏ ਸਾਿਹਬ ਜਦ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤ'
ਕਾਲਾ ਆਪਣੇ ਭਤੀਿਜਆਂ ਫੂਲ ਤੇ ਸੰ ਦਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਿਵੱ ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ ਤ' ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨ ਿਕਹਾ ਿਕ ਫੂਲ ਤੇ ਸੰ ਦਲ ਦੇ ਘੋੜੇ ਗੰ ਗਾ
ਜਮਨਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣਗੇ। ਫੂਲ ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਜਮਨਾ ਤ ਸਿਤਲੁਜ ਤੱ ਕ ਰਾਜ ਕਰੇਗੀ। ਫੂਲ ਨ ਵੱ ਡਾ ਹੋ ਕੇ ਫੂਲ ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ ਤੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਜੱ ਤੇ। ਚੌਧਰੀ ਫੂਲ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਿਤ&ਲੋਕ ਿਸੰ ਘ ਤੇ ਰਾਮ ਿਸੰ ਘ ਹੋਏ। ਇਨ,' ਨ ਨਵਾਬ ਈਸਾ ਖ' ਤ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਿਲਆ।
ਇਨ,' ਨ ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਤ ਅੰ ਿਮ&ਤਪਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਨ,' ਦੋਵ' ਸਰਦਾਰ' ਦੀ ਔਲਾਦ ਦੀਆਂ ਿਰਆਸਤ' ਪਿਟਆਲਾ, ਨਾਭਾ ਤੇ ਜAਦ (ਸੰ ਗਰੂਰ)
ਹੋਈਆਂ। ਇਨ,' ਿਤੰ ਨ' ਨੂੰ ਫੂਲ ਵੰ ਸ਼ ਿਰਆਸਤ' ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਫੂਲਕੀਆਂ ਿਰਆਸਤ' ਿਵਚ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਿਸੰ ਘ ਨ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ
ਵਧਾਇਆ। ਉਹ ਪੱ ਕੇ ਿਸੱ ਖ ਤੇ !ਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਨੀਤੀਵਾਨ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਲਾ ਿਸੰ ਘ ਦੀ 1765 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਮੌਤ ਹੋਈ। ਉਹ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ
ਸੀ।

ਫਰੀਦਕੋਟ ਿਰਆਸਤ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਭਲਣ ਵੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਪੱ ਕਾ ਿਸੱ ਖ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਵੀ ਮਿਹਰਾਜ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ
ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹ 1643 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਬੇਔਲਾਦ ਮਰ ਿਗਆ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤ ਮਗਰ ਕਪੂਰਾ ਚੌਧਰੀ ਬਿਣਆ। ਕਪੂਰਾ ਬਰਾੜ
ਚੌਧਰੀ ਭਲਣ ਦੇ ਭਰਾ ਲਾਲੇ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਸੀ। ਕਪੂਰੇ ਨ 1661 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ। ਕਪੂਰਾ ਵੀ 83 ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਸੀ।
ਉਹ ਵੀ ਿਸੱ ਖੀ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਿਪਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਮੁਗਲ' ਨਾਲ ਵੀ ਿਵਗਾੜਨਾ ਨਹA ਚਾਹੁੰ ਦਾ ਸੀ।

1705 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਕਤਸਰ ਦੀ ਜੰ ਗ ਿਵੱ ਚ ਕਪੂਰੇ ਨ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਲੁਕਵA ਹੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਈਸਾ ਖ਼ਾਨ ਮੰ ਜ ਨ ਧੋਖੇ ਨਾਲ
1708 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਕਪੂਰੇ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਕਪੂਰੇ ਦੇ ਿਤੰ ਨ ਪੁੱ ਤਰ ਸੁਖੀਆ, ਸੇਮ' ਤੇ ਮੁਖੀਆ ਸਨ। ਇਨ,' ਨ ਈਸਾ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਸਾਰਾ
ਇਲਾਕਾ ਿਜੱ ਤ ਿਲਆ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਸੇਮ' ਵੀ 1710 ਈਸਵੀ 'ਚ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ। ਇਸ ਤਰ,' 1720 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਕਪੂਰੇ ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਪੁੱ ਤਰ
ਮੁਖੀਆ ਿਫਰ ਗਦੀ ਤੇ ਬੈਠਾ। 1808 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਨ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੀ ਿਰਆਸਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ !ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਤੱ ਕ
ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਦੇ ਕਿਹਣ ਤੇ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਨੂੰ ਛੱ ਡਣਾ ਿਪਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਤੇ ਿਸੱ ਖ' ਦੀ ਲੜਾਈ
ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਿਰਆਸਤ ਦੇ ਰਾਜੇ ਪਹਾੜਾ ਿਸੰ ਘ ਨ ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। 1705 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਕਤਸਰ ਦੀ ਜੰ ਗ ਿਵੱ ਚ ਜਥੇਦਾਰ ਦਾਨ
ਿਸੰ ਘ ਬਰਾੜ ਨ 1500 ਬਰਾੜ' ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜ' ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੇੜ ਿਦੱ ਤੇ ਸੀ।

ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਬਰਾੜ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਬਰਾੜ' ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ।
ਔਰੰ ਗਜ਼ੇਬ ਵੀ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ' ਤ ਡਰਦਾ ਮਾਲਵੇ ਵੱ ਲ ਮੂੰ ਹ ਨਹA ਕਰਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਨ ਦੀਨ ਕ'ਗੜ ਤ ਜੋ ਜ਼ਫਰਨਾਮਾ ਿਲਿਖਆ
ਸੀ ਉਸ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਰਾੜ' ਦਾ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨ ਔਰੰ ਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਿਲਿਖਆ ਸੀ ਿਕ ਬਰਾੜ' ਦੀ ਸਾਰੀ ਕੌ ਮ ਮੇਰੇ
ਹੁਕਮ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਸੰ ਨ 1688 ਿਬਕਰਮੀ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤ' ਬਰਾੜ' ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਭਲਣ ਨ
ਿਸੱ ਖੀ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਰਾੜ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਸੇਵਕ ਬਣ ਗਏ। ਭਾਈ ਬਿਹਲੋ ਵੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਦਾ ਪੱ ਕਾ ਿਸੱ ਖ ਸੀ।
ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸੀ। ਕBਥਲ ਿਰਆਸਤ ਦੇ ਮੋਢੀ ਭਾਈ ਭੱ ਗਤੂ ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਿਵਚ ਭਾਈ ਦੇਸੂ ਿਸੰ ਘ ਸੀ। ਇਹલ ਸਟੇਟ ਬਹੁਤ
ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। 1857 ਦੇ ਗ਼ਦਰ ਕਾਰਨ ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਨ 1858 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਸਟੇਟ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਮੁਕਤਸਰ ਤਿਹਸੀਲ
ਦਾ ਬੀਦੋਵਾਲੀ, ਝੁੰ ਬੇ, ਕੋਟਾ?ਭਾਈ, ਚੰ ਨੂੰ , ਫਕਰਸਰ, ਥੇੜੀ ਆਿਦ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਵੀ ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਸੀ। ਭਾਈਕੇ ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ
ਫਫੜੇ, ਚੱ ਕ ਭਾਈਕਾ, ਭੁਚੋ, ਸੇਲਬਹਾਹ, ਿਦਆਲਪੁਰਾ, ਬੰ ਬੀਹਾ, ਭਾਈ, ਥੇਹੜੀ, ਭਾਈਕਾ ਕੇਰਾ ਤੇ ਕੋਟ ਭਾਈ ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਸਨ।

ਘਰਾਜ ਦੀ ਉਲਾਦ 'ਚ ਅੱ ਠ ਜਲਾਲ ਬਝੇ। ਜਲਾਲ ਦੇ ਬਾਨੀ ਬਾਬੇ ਜਲਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਆਕਲੀਆਂ, ਗੁਰੂਸਰ, ਭੋੜੀਪੁਰਾ, ਕੋਇਰ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ,
ਹਾਕਮ ਵਾਲਾ, ਹਮੀਰਗੜ, ਤੇ ਰਾਮੂਵਾਲਾ ਹਨ।

ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਦੇ ਜਗਰਾ> ਤਿਹਸੀਲ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਤੰ ਨ ਿਸੱ ਧਵ' ਤ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮੋਗੇ ਤੇ ਬਾਘੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਦੇ
ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਦਾ ਕੋਈ?ਕੋਈ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਬਰਾੜ' ਦੀਆਂ ਬੀਦੋਵਾਲੀ, ਬਿਠੰਡੇ ਤੇ ਪੰ ਜ ਗਰਾਹA
ਚੌਧਰ' ਸਨ। ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਮੂੰ ਹੀਆ?ਬਰਾੜ, ਹਰੀਕੇ, ਭਾਈਕੇ, ਪੀਰਕੋਟੀਏ, ਰੋਸੇ, ਜੈਦ ਤੇ ਮਾਣੋਕੇ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਿਸੱ ਧੇ ਅਤੇ ਬੜਬੋਲੇ
ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਲੜਾਕੇ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਇਸ ਗੱ ਲ ਨੂੰ ਠੀਕ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਿਕ ਿਸੱ ਧੂ ਭੱ ਟੀਆਂ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਭੱ ਟੀ ਸੱ ਪਤ ਿਸੰ ਧੂ ਖੇਤਰ
ਿਵਚ ਹੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਸੀ। ਕੁਝ ਭੱ ਟੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਨਹA ਹੁੰ ਦੇ। ਬਰਾੜ ਕੇਵਲ ਉਹ ਹੀ ਹੁੰ ਦੇ
ਹਨ ਜੋ ਬਰਾੜ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਨਕਲੀ ਬਰਾੜ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਬਰਾੜ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ
ਿਸੱ ਖ ਵੀ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂ ਦਿਲਤ ਤੇ ਿਪਛੜੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਬਰਾੜ' ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੂੰ ਹੀਆਂ?ਮਿਹਰਾਜਕੇ, ਜਲਾਲਕੇ, ਡਲੇ ਕੇ, ਿਦਉਣ
ਕੇ, ਫੂਲ ਕੇ, ਅਬੂਲ ਕੇ, ਸੰ ਘ& ਕੇ ਤੇ ਸੇਮੇ ਵੀ ਅਸਲੀ ਬਰਾੜ ਹਨ। ਅੱ ਜਕੱ ਲ, ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਭ ਤ ਵੱ ਧ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਜੱ ਟ ਹੀ ਹਨ। ਹੁਣ ਿਸੱ ਧੂ
ਬਰਾੜ?ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਵ'ਗ ਆਪਣੇ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। 1881 ਦੀ
ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 155332 ਸੀ। ਬਰਾੜ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 53344 ਸੀ। ਦੋਵ' ਦੀ ਕੁੱ ਲ ਿਗਣਤੀ 2 ਲੱਖ 8 ਹਜ਼ਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ।
1981 ਤੱ ਕ ਇਨ,' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਦਸ ਗੁਣ' ਜ਼ਰੂਰ ਵੱ ਧ ਗਈ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ 1991 ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ' ਦੀ ਕੁੱ ਲ ਿਗਣਤੀ ਲਗਭਗ 30 ਲੱਖ ਤੱ ਕ
ਸੀ। ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਸਭ ਤ ਵੱ ਧ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਇੱ ਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਿਗਆਨੀ ਬਲਵੰ ਤ ਿਸੰ ਘ ਨ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਮਹਨਤ ਤੇ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ''ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਇਿਤਹਾਸ'' ਪੁਸਤਕ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀਆਂ
ਕਈ ਿਕਤਾਬ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ' ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਬਰਾੜ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੰ ਘਰ, ਕਪੂਰਾ, ਡੱ ਲਾ, ਦਾਨ ਿਸੰ ਘ, ਸੇਮਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਲਾ ਿਸੰ ਘ ਮਹਾਨ ਜੋਧੇ ਸਨ। ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਿਵਚ ਭਾਈ ਫਿਤਹ ਿਸੰ ਘ ਤੇ ਸ਼ਾਮ
ਿਸੰ ਘ ਅਟਾਰੀ ਵਾਲੇ ਮਹ'ਬਲੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਅਤੇ ਬਰਾੜ' ਦੀਆਂ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਪਿਟਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜAਦ, ਕBਥਲ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਪੰ ਜ
ਿਰਆਸਤ' ਸਨ। ਿਸੱ ਧੂ?ਬਰਾੜ ਜੰ ਗਜੂ ਸਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਧੂ?ਬਰਾੜ' ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਮਾਝੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ' ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਜਦ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਕਮ ਤੰ ਗ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤ' ਬਹੁਤੇ ਿਸੱ ਖ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਿਵੱ ਚ ਆ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਸਭ ਤ ਤਕੜਾ ਤੇ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਿਸੱ ਖ ਸੰ ਘਰਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਮਹਾਨ ਹੈ। ਸ&ੀ ਗੁਰੂ
ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਨੂੰ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਜੱ ਟ' ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਸੀ। ਿਸੱ ਧੂਆਂ, ਬਰਾੜ' ਦੀ ਪੰ ਜਾਬ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਦੇਣ ਹੈ।

ਿਸਆਲ : ਇਹ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਗੱ ਲ ਦਾ ਇਹ ਆਪ ਹੀ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰਾਏ ਿਸਆਲ ਜ' ਿਸਉ ਿਜਥ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ
ਨਾਮ ਿਪਆ ਹੈ, ਰਾਮਪੁਰ ਦੇ ਰਾਏ ਸ਼ੰ ਕਰ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਸੀ। ਰਾਮਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਲੜਾਈਆਂ ਝਗਿੜਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਿਸਆਲ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਲਾ!ਦੀਨ
ਿਖਲਜੀ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਆਇਆ ਸੀ। ਸੰ ਨ 1258 ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਪਾਿਕਪਟਨ ਦੇ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਸ਼ੱ ਕਰਗੰ ਜ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼' ਤ
ਪ&ਭਾਿਵਤ ਹੋਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਹੀਵਾਲ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹਣ ਲੱਗ ਿਪਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨ ਉਥ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੀ ਪੁੱ ਤਰੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ
ਿਲਆ ਸੀ। ਿਸਆਲ ਸਾਰੇ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਘੁੰ ਮਦੇ ਘੁੰ ਮਦੇ ਹੀ ਆਿਖ਼ਰ ਪਾਿਕਪਟਨ ਪਹੁੰ ਚ ਕੇ ਹੀ ਿਟਕੇ ਸਨ। ਜਦ ਿਸਆਲ ਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ
ਮੁਖੀ ਭਾਈ ਖ਼ਾਨ ਮੇਕਨ ਜੱ ਟ ਸਾਹੀਵਾਲ ਦੀ ਪੁੱ ਤਰੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਈ ਤ' ਉਸ ਦੀ ਤਾਕਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨ ਿਸਆਲਕੋਟ
ਿਵੱ ਚ ਆਪਣਾ ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾ ਿਲਆ। ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਗਆ। ਜਦ ਿਸਆਲ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱ ਧ ਗਈ ਤ' ਉਨ,' ਝੰ ਗ ਮਿਘਆਣੇ ਦੀ
ਨAਹ ਰੱ ਖੀ। ਪਿਹਲ' ਉਹ ਝੁੱ ਗੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਉਨ,' ਨ ਕਮਾਲੀਏ ਦੇ ਇਲਾਕੇ !ਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਇਸ ਤਰ,'
ਿਸਆਲ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰ ਿਢਆਂ ਤੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਹ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲ ਗਏ। ਹੁਣ ਿਸਆਲ ਦੋ ਮੁੱ ਖ ਸ਼ਾਖਾ ਫਿਤਆਣਾ ਅਤੇ ਤਰਹਾਣਾ
ਿਵੱ ਚ ਵੰ ਡੇ ਗਏ।

ਝੰ ਗ ਸੈਟਲਮBਟ ਿਰਪੋਰਟ ਿਵੱ ਚ ਿਸਆਲ' ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਿਸਆਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ
ਸਨ ਪਰ ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਿਹੰ ਦੂ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਤਾਰੀਖ ਝੰ ਗ ਿਸਆਲ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਿਸਆਲ ਪਿਹਲ' ਚਨਾਬ?ਿਜਹਲਮ ਦੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਇਸ ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਮੁਖੀਆ ਮਲਖ਼ਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਨ 1477 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਝੰ ਗ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹਕੂਮਤ ਕੀਤੀ।
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ8 ਸੋਲਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਹੀਰ ਹੋਈ ਹੈ। ਜੋ ਧੀਦੋ ਗੋਤ ਰ'ਝੇ ਨੂੰ ਿਪਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਝੰ ਗ ਤ ਅੱ ਧੇ ਮੀਲ
ਤੇ ਹੀ ਹੀਰ ਦਾ ਮੱ ਕਬਰਾ ਹੈ। ਿਸਆਲ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਵਧਣ ਨਾਲ ਹੁਣ ਿਸਆਲ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਪ&ਚਲਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਿਸਆਲ ਅਸਲੀ
ਵਤਨ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਛੱ ਡਕੇ ਜਦ ਝੰ ਗ ਮਿਘਆਣੇ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ, ਉਨ,' ਨ ਜੰ ਗਲ' ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਿਘਉ,
ਦੁੱ ਧ, ਦਹੀ, ਮਖਣ ਖਾਣ ਤੇ ਪਸ਼ੂ ਰੱ ਖਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਝਗੜਾਲੂ, ਲੜਾਕੇ ਤੇ ਅਣਖੀ ਸਨ। ਭੰ ਗੀ ਿਮਸਲ ਦੇ ਿਸੱ ਖ
ਸਰਦਾਰ' ਨਾਲ ਵੀ ਿਸਆਲ' ਦੀਆਂ ਖਓੀ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ। 1810 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨ ਿਸਆਲ' ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਅਿਹਮਦ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ
ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਿਸਆਲ' ਦਾ ਰਾਜ ਖਤਮ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ।

ਸੰ ਨ 1857 ਈ. ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗ਼ਦਰ ਿਵੱ ਚ ਿਸਆਲ ਜੱ ਟ' ਨ ਬਹਾਵਲ, ਫਿਤਆਣਾ, ਝੱ ਲਾ ਅਤੇ ਮੁਰਾਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਿਵੱ ਚ ਅੰ ਗੇਰਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ
ਿਵਰੁੱ ਧ ਿਹੱ ਸਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਝੱ ਲਾ ਿਸਆਲ ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਨੂੰ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਿਗਆ ਸੀ। ਿਸਆਲ' ਨ ਆਪਣੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ !ਨਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਫ਼ਲ ਿਕ&ਸਾਨ ਵੀ ਸਨ।

ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸਆਲ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸਆਲ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਿਸਆਲ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ
ਵੀ ਹਨ। ਕੁਝ ਿਸਆਲ ਿਹੰ ਦੂ ਖੱ ਤਰੀ ਵੀ ਹਨ। 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ 17366 ਿਸਆਲ ਜੱ ਟ ਸਨ ਅਤੇ
77213 ਿਸਆਲ ਰਾਜਪੂਤ ਸਨ। ਹਰਾਜ ਵੀ ਿਸਆਲ' ਦਾ ਹੀ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਿਸਆਲ' ਨੂੰ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ।
ਭੱ ਟੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਮਾਰ' ਿਵੱ ਚ ਭੁਲੇਖੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੋ ਸਲਵਾਨ ਰਾਜੇ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਦਾ ਿਪਤਾ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸਲਵਾਨ ਪਰਮਾਰ
ਸੀ। ਜੈਮਲਮੇਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੈਮਲ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪੁੱ ਤਰ ਵੀ ਸਲਵਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ। ਹੂਣ' ਤੇ ਹਮਿਲਆਂ ਤ ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਇਲਾਕੇ
ਦੇ ਪਰਮਾਰ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਗਏ ਤੇ ਉਥੇ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ ਿਲਆ। ਿਫਰ ਅੱ ਗਨੀਕੁਲ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵੱ ਚ
ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਜਦ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਿਫਰ ਦੋਬਾਰਾ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਆ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੱ ਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਸ ਗਏ। ਝੰ ਗ ਦੇ ਿਸਆਲ' ਨੂੰ
ਰਾਜਪੂਤ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ ਪਰ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ' ਦੇ ਿਸਆਲ' ਜੱ ਟ ਹੀ ਿਗਿਣਆ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਿਸਆਲ ਜੱ ਟ ਿਸਆਲ' ਨਾਲ !ਚੇ ਸਮਝੇ ਜ'ਦੇ
ਸਨ। ਇਹ !ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ।

ਸੰ ਧੂ : ਸੰ ਧੂ ਗੋਤ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ' ਮਗਰ ਸੰ ਧੂ ਿਗਣਤੀ ਦੇ ਪੱ ਖ ਦੂਜਾ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਨ,' ਦੇ ਮੁੱ ਖ
ਸਥਾਨ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਹਨ। ਸੰ ਧੂ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਾਲ?ਨਾਲ ਦੋਵA ਪਾਸA ਵਿਸਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੂਰਬ ਿਵੱ ਚ
ਅੰ ਬਾਲੇ ਤ ਪੱ ਛਮ ਵੱ ਲ, ਸੰ ਧੂ, ਿਜ਼ਲ,ਾ ਿਸਆਲ ਕੋਟ ਅਤੇ ਗੁੱ ਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ
ਨਾਨਕ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਸੱ ਖ ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਿਸੰ ਘ ਸੰ ਧੂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਹੀ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਿਖਆਲ ਹੈ ਿਕ
ਉਹ ਅਯੁਿਧਆ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰਾਮ ਚੰ ਦਰ ਜੀ ਰਾਹA ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਰਘੂਬੰਸੀ ਕੁਲ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਧ ਰੱ ਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹੀ 'ਸੰ ਧੂ
ਰਾਉ' ਇੱ ਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਰ ਲੈ ਪਲ ਗਿਰਫਨ ਦੀ ਰਾਏ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂ !ਤਰ ਪੱ ਛਮੀ ਰਾਜਪੂਤ'ਨ ਿਵਚ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ
ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਕਾਲ ਪBਦਾ ਸੀ ਤ' ਜੱ ਟ ਲੋ ਕ ਹਰੇ ਚਾਰੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਿਕਸੇ ਨਵA ਥ' ਚਲੇ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਕੇ. ਸੀ. ਯਾਦਵ
ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਹੁਤੀਆਂ ਜੱ ਟ ਜਾਤੀਆਂ ਿਗਆਰਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਸੰ ਧੂ ਵੀ ਇਸ ਸਮ8 ਹੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੀਆਂ 84 ਛੋਟੀਆਂ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਿਲਖੀਆਂ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ 1883?84
ਗਜ਼ਟ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਪੰ ਜ ਹੀ ਮੁੱ ਖ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸੰ ਧੂ ਬੰ ਸ ਦਾ ਬਾਬਾ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਜ' ਕਾਲਾ
ਪੀਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰ ਧੂ ਬੰ ਸ ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਵਡੇਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਸਲੀ ਸਮਾਧ ਿਸਆਲ ਕੋਟ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਥਾਣਾ ਸਤਰ ਜੋਿਕ ਇਸ
ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਆਿਖਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ, ਿਵੱ ਚ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸਨਰ ਤ !ਠਕੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਿਸਰਹਾਲੀ ਚਲਾ ਿਗਆ। ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਿਸਰਹਾਲੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 22 ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦਾ ਬਾਹੀਆ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ 17
ਿਪੰ ਡ ਭਕਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ 12 ਿਪੰ ਡ ਸਨ ਿਜਨ,' ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਾ ਜੰ ਗ ਤੇ ਜੋਧੂ ਆਿਦ ਵੱ ਡੇ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਲਾਹੌਰੀਏ ਸੰ ਧੂ ਹੁਣ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਇਹ ਲੜਾਕੂ ਤੇ ਝਗੜਾਲੂ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਹੁਣ ਮਲਵਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ
ਹੀ ਰਲ ਿਮਲ ਗਏ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤ ਮੁਕਤਸਰ ਤੱ ਕ ਵੀ ਹੱ ਠਾੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਸਾਈਆਂ ਵਾਲਾ, ਚੁਘੇ ਵਾਲਾ, ਵੀਰੇ ਵਾਲਾ, ਭਾਗ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ, ਮੜ, ਸੱ ਕ' ਵਾਲੀ, ਕਾਿਨਆਂ ਵਾਲੀ, ਖੁੜੰਜ ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।
ਰੁਖਾਲੇ ਦੇ ਸੰ ਧੂ ਿਸਰਹਾਲੀ ਤ ਆਏ ਸਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਪਾਸ ਸੰ ਧੂਆਂ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਪਿਹਲ' ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਨ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ ਿਫਰ ਬਰਾੜ ਆ
ਗਏ। ਸ਼ੁਰੂ?ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂਆਂ ਤੇ ਬਰਾੜ' ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾ ਖ਼ਾਿਤਰ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈਆਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ। ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ
ਅਨੁਸਾਰ ਮੋਗੇ ਵੱ ਲ ਆਏ ਸੰ ਧੂ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਹੀ ਆਹਲੂਵਾਲੀਏ ਸਰਦਾਰ' ਨਾਲ ਹੀ ਆਏ। ਮੁਗਲਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਮਗਰ ਜ਼ੀਰਾ ਦੀ ਬੇਟ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱ ਲ'
ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਤੇ ਿਸੰ ਧੂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਅੱ ਗੇ ਕੁਝ ਸੰ ਧੂ ਦੁਆਬੇ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਜਲੰਧਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ' ਤ ਤੰ ਗ ਆਕੇ ਕੁਝ ਮਝੈਲ ਸੰ ਧੂ ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਆਿਦ
ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੰ ਧੂ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਿਵੱ ਚ 'ਮ,ਰਾਣਾ' ਿਵੱ ਚ
ਸੰ ਧੂਆਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰ ਧੂ ਿਵਆਹ ਜ' ਪੁੱ ਤਰ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੀ ਸਮਾਧ ਤੇ ਚੜ,ਾਵਾ
ਚੜ,ਾ>ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਇੱ ਕ ਿਮਰਾਸੀ ਨ ਦੱ ਿਸਆ ਹੈ ਿਕ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਤੇ ਭੱ ਟੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਿਕਸੇ ਕਾਰਨ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ। ਭੱ ਟੀਆਂ ਨ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੇ ਰਸੋਈਏ ਇੱ ਕ ਬ&ਾਹਮਣ
ਨੂੰ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੱ ਲ ਕਰ ਿਲਆ। ਉਸ ਨ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨੂੰ ਖਾਣੇ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਜ਼ਿਹਰ ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ। ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਖਾਣਾ ਖਾਕੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਿਗਆ।
ਇਸ ਸਮ8 ਭੱ ਟੀਆਂ ਨ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਚਾਿਹਆ ਪਰ ਇੱ ਕ ਿਮਰਾਸੀ ਨ ਉਨ,' ਨੂੰ ਰੋਕ ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਅਜੇ ਜਾਗ ਿਰਹਾ ਹੈ, ਪੂਰਾ
ਸੁੱ ਤਾ ਨਹA ਹੈ।
ਜਦ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆਈ ਤ' ਭੱ ਟੀਆਂ ਨ ਉਸ ਦੇ ਿਸਰ ਨੂੰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਉਹ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਿਸਰ ਨਾਲ ਵੀ ਭੱ ਟੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਿਰਹਾ।
ਇਸ ਸਮ8 ਇੱ ਕ ਲਲਾਰੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨ ਵੀ ਭੱ ਟੀਆਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ ਕੀਤੀ। ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨ ਮਰਨ ਲੱਿਗਆਂ ਆਪਣੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ
ਆਿਖਆ ਿਕ ਮੇਰੇ ਮੱ ਠ (ਮੜੀ) ਤੇ ਜੇ ਬ&ਾਹਮਣ ਚੜ,ੇ ਤ' ਉਸ ਦਾ ਿਸਰ ਵੱ ਢ ਿਦਉ। ਲਲਾਰੀ ਦੇ ਨੀਲ ਦੀ ਵਰਤ ਨਾ ਕਰੋ। ਮੇਰੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਾਰਾ
ਚੜ,ਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਹੀ ਦੇਣ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 3

ਹੁਣ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਪਰੋਹਤ ਿਮਰਾਸੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਹੀ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਿਮਰਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੀਆਂ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਜ਼ੁਬਾਨੀ
ਯਾਦ ਹਨ। ਕਈ ਸੰ ਧੂ ਇਨ,' ਤ ਆਪਣੇ ਕੁਰਸੀਨਾਮੇ ਿਲਖਕੇ ਵਹੀ ਿਵੱ ਚ ਦਰਜ ਕਰ ਲB ਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਸੰ ਧੂ ਹੀ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਿਕ ਬਾਬਾ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ
ਕਾਣੀ ਨAਦ ਸHਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਸੰ ਧੂ ਹੁਣ ਵੀ ਨAਦ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱ ਖ' ਅੱ ਧੀਆਂ ਖੁੱ ਲ,ੀਆਂ ਰੱ ਖਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਸੰ ਧੂ ਹੁਣ ਵੀ ਬਾਬੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨੂੰ
ਪੀਰ ਵ'ਗ ਪੂਜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਿਤਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੰ ਧੂ ਜਾਟ ਿਹੱ ਸਾਰ, ਰੋਹਤਕ ਤੇ ਮੇਰਠ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਿਹੰ ਦੂ ਹਨ। ਇੱ ਕ
ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਿਸਰਹਾਲੀ ਦੇ ਪਾਸ ਿਦੱ ਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਿਜਥੇ ਉਸ ਦਾ
ਿਸਰ ਿਡੱ ਿਗਆ, ਉਸ ਥ' ਉਸ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੱ ਠ (ਮੜੀ) ਬਣਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਸੰ ਧੂ ਏਥੇ ਹੀ ਿਸਰਹਾਲੀ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣੇ ਇਸ
ਜਠਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ

ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਿਵੱ ਚ ਚੜ,ਾਵੇ ਚੜ,ਾ>ਦੇ ਹਨ। ਮੱ ਠ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਚੱ ਕਰ ਵੀ ਲਾ>ਦੇ ਹਨ। ਿਸਰਹਾਲੀ, ਵਲਟੋਹਾ, ਭੜਾਣ', ਮਨਾਵ' ਆਿਦ ਮਝੈਲ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਪਾਣਨੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦਾ ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਿਜਹਲਮ ਿਵਚਕਾਰ ਇੱ ਕ ਜਨਪਦ ਸੀ। 739 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਰਾਜੇ ਪੁੰ ਨ ਦੇਵ ਨ
ਅਰਬ' ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਸੀ। ਇਨ,' ਦੀਆਂ ਅਰਬ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਆਿਖ਼ਰ ਇਨ,' ਨੂੰ ਿਸੰ ਧ ਛੱ ਡ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣਾ ਿਪਆ।
ਿਸੰ ਧ ਤ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਵੀ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਿਸੰ ਧੂ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਤਕੜਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਿਸੱ ਖ ਰਾਜ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਮਹੱ ਤਤਾ ਬਹੁਤ ਵੱ ਧ ਗਈ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਜੱ ਟ'
ਦਾ ਸਮਾਿਜਕ ਦਰਜਾ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਤੇ ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਤ !ਚਾ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਜੰ ਜਰ ਜੱ ਟ ਵੀ ਸੰ ਧੂਆਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਜੰ ਜਰ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਜੰ ਜਰ
ਅਤੇ ਿਝੰ ਜਰ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਫਰਕ ਹੈ। ਿਝੰ ਜਰ ਜੱ ਟ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਗੜ ਖੇਤਰ ਤ !ਠਕੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਅਤੇ ਅਮਲੋ ਹ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ
ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ ਿਸੰ ਧ ਖੇਤਰ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ।

ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ8 ਮਾਝੇ ਦਾ ਚੰ ਗਾ ਸੰ ਧੂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਹੀ ਧੋਲੇ ਕ'ਗੜ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਿਮਹਰ ਿਮੱ ਠ ਨੂੰ 35 ਜਾਟ ਬੰ ਸੀ ਪੰ ਚਾਇਤ ਿਵੱ ਚ
ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਉਣ ਤ ਰੋਿਕਆ ਸੀ।

ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ8 ਿਸੰ ਧ ਿਵੱ ਚ ਜੈਦਰਥ ਸੰ ਧੂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਦੁਰਜੋਧਨ ਨ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੁਸ਼ਾਲਾ ਦਾ ਿਵਆਹ ਜੈਦਰਥ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ
ਆਪਣਾ ਿਮੱ ਤਰ ਬਣਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਸੰ ਧੂਆਂ ਨ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਹੱ ਸਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਕਰਨਲ ਜੇਮਜ਼ ਟਾਡ ਨ ਵੀ ਸੰ ਧੂ ਬੰ ਸੀ ਨੂੰ 36
ਰਾਜ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਸੰ ਧੂ, ਿਸੰ ਧੂ ਤੇ ਿਸੰ ਧੜ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਉਚਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਦੁਰੇੜੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਫਰਕ ਪੈ ਹੀ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਚਮਾਰ' ਤੇ ਤ&ਖਾਣ'
ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੰ ਧੂ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਗਰੀਬ ਸੰ ਧੂਆਂ ਨ ਦਿਲਤ ਤੇ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ
ਿਵਆਹ ਕਰ ਲਏ, ਉਹ ਉਨ,' ਦੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਏ। ਉਨ,' ਦੇ ਗੋਤ ਨਹA ਬਦਲੇ ਪਰ ਜਾਤੀ ਬਦਲ ਗਈ। ਕਈ ਥਾਈ ਂ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਦਾਸ'
ਨ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਵਾਲਾ ਗੋਤ ਰੱ ਖ ਿਲਆ। ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਹੱ ਬਸ਼ੀਆਂ ਨ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ' ਵਾਲੇ ਹੀ ਗੋਤ ਰੱ ਖ ਲਏ ਸਨ। ਛੋਟੀਆਂ ਜਾਤ' ਦੇ
ਸੰ ਧੂਆਂ ਨੂੰ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ 'ਹੋਕਾ ਸੰ ਧੂ' ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰ ਧੂ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੇ ਜਨਮ ਤ ਮਗਰ ਰਲੇ ਸਮਝੇ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਬਾਰੇ
ਕਈ ਕਲਿਪਤ ਤੇ ਿਮਿਥਆਹਸਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਪ&ਚਲਤ ਹਨ।

ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਿਸੱ ਖ, ਿਹੰ ਦੂ ਆਿਦ ਧਰਮ' ਿਵੱ ਚ ਆਮ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਮੁਸਮਲਾਨ ਤੇ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱ ਧ ਦੇ ਿਸਧ'ਤ'
ਤ ਪ&ਭਾਿਵਤ ਹੋਕੇ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ ਬੋਧੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਮਗਰ ਇਹ ਬੁੱ ਧ ਧਰਮ ਛੱ ਡ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਿਸੱ ਖ ਤੇ ਿਹੰ ਦੂ ਬਣ
ਗਏ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਤੇ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਗੋਤ ਹੈ। 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ 135732 ਸੀ। ਸਰ ਲੈ ਵਲ ਗਰੀਫਨ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਪੰ ਜਾਬ ਚੀਫਸ' ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਕਾਫ਼ੀ ਿਦੱ ਤਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਸੰ ਧੂ
ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਘੱ ਟ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸ਼ਾਹੀ ਠਾਠ ਨਾਲ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਮਰ,ਾਣੇ ਦੇ
ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂ ਜ਼ਰੂਰ ਪਹੁੰ ਚਦੇ ਹਨ। ਿਸੱ ਖ' ਦੀਆਂ ਬਾਰ' ਿਮਸਲ' ਿਵੱ ਚ ਚਾਰ ਿਮਸਲ' ਸੰ ਧੂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।
ਸੰ ਧੂ ਚੁਸਤ ਤੇ ਘੁੰ ਮਡੀ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਿਦਮਾਗ਼ ਵਾਲੇ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ&ਧਾਨ ਮੰ ਤਰੀ ਚੌ ਚਰਨ ਿਸੰ ਘ ਦਾ ਗੋਤ ਸੰ ਧੂ
ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਜਾਟ ਸੀ।

ਸੇਖ : ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸ਼ੇਸ਼ਰਾਮ ਪੰ ਵਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੇਖੂ ਜ' ਸੇਖ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਜਦ ਜੱ ਗਦੇਵ ਪਰਮਾਰ ਨ ਗੱ ਜ਼ਨੀ ਵਾਿਲਆਂ ਨੂੰ
ਸਰਿਹੰ ਦ ਤ ਭਜਾਕੇ ਲਾਹੋਰ ਵੱ ਲ ਭੇਜ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ8 ਜੱ ਗਦੇਵ ਬੇਸੀ ਲੋ ਹਕਰਨ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਸੁਲਖਣ ਤੇ ਮੱ ਖਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਰਬੀਰ ਸਨ।
ਮੱ ਖਣ ਤ' ਿਸੰ ਧ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ।

ਸੁਲਖਣ ਨ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱ ਤਰ ਪੋਤਿਰਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈ ਕੇ ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਇਸ ਯੁੱ ਧ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇੱ ਕ ਲੱਖ ਦਾ
ਇਲਾਕਾ ਿਜੱ ਿਤਆ। ਭੱ ਟੀ ਤੇ ਹੋਰ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਢਾਡੀਆਂ ਨ ਵੀ ਇਸ ਯੁੱ ਧ ਬਾਰੇ ਠੀਕ ਹੀ ਗਾਇਆ
ਹੈ।

'ਲੱਖ ਫੁਲਾਣੀ ਮਾਰੀ ਸੇਖਵ', ਪਰਜਾ ਹੈ ਹੈਰਾਨ' ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਹੁਣ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸ਼ੇਖਾਵਤ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ।

ਸੇਖ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱ ਤਰ ਸਰਾਇ ਅਤੇ ਮਰਾਇਚ ਸਨ। ਸੇਖ ਦੇ 12 ਪੋਤੇ?ਛੱ ਤ, ਬੱ ਲ, ਸੋਹਲ, ਦੇਉਲ, ਦੇਊ, ਗੁਰਮ ਆਿਦ ਸਨ। ਸੇਖ ਦੇ ਪੋਿਤਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ
ਕਈ ਨਵ8 ਗੋਤ ਚੱ ਲ ਪਏ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਸੇਖ ਜੱ ਟ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਅਤੇ ਜਰਗ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਡੇਰਾ ਮੰ ਨਦੇ
ਹਨ। ਸੇਖ ਦਾ ਿਪਤਾ ਿਸੱ ਧ ਸੁਲਖਣ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ। ਿਸੱ ਧ ਸੁਲਖਣ ਨੂੰ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨ ਹੀ 1150 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ
ਛਪਾਰ ਜਾਕੇ ਦੀਿਖਆ ਮੰ ਤਰ ਦੇ ਕੇ ਿਸੱ ਧੀ ਸੰ ਪੰ ਨ ਕੀਤੀ। ਜਰਗ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਗਦੇਉ ਤੇ ਿਸੱ ਧ ਸੁਲਖਣ ਦੀਆਂ ਿਸੱ ਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ
ਦੱ ਸਦੇ ਸਨ। ਜੱ ਗਦੇਵ ਦੀਆਂ ਬਾਹ' ਬਹੁਤ ਲੰਬੀਆਂ ਸਨ। ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਹੀ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਸੇਖ ਭੋਜ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਹੀ ਇੱ ਕ
ਸੂਰਮੇ ਤੇਜਪਾਲ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਤੇਜਪਾਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ। ਿਜਨ,' ਿਵਚ ਝਲਖਣ ਤੇ ਲਖਣ ਤ ਜੌੜੇ ਭਰਾ
ਸਨ। ਝਲਖਣ ਸਰੀਰ ਦਾ ਪਤਲਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਸੱ ਪ ਵਰਗੀ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਿਦਨ ਜਦ ਇਨ,' ਦੀ ਮ' ਖੇਤ ਗਈ ਤ' ਝਲਖਣ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪਾ
ਿਦੱ ਤਾ। ਇੱ ਕ ਿਕ&ਸਾਨ ਨ ਝਲਖਣ ਨੂੰ ਸੱ ਪ ਸਮਝ ਕੇ ਮਾਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਜਦ ਮ' ਕਪਾਹ ਚੁਗ ਕੇ ਵਾਿਪਸ ਆਈ ਤ' ਉਸ ਨ ਦੋਵ' ਪੁੱ ਤਰ' ਨੂੰ ਮਰੇ ਿਪਆ
ਦੇਿਖਆ। ਉਸ ਨ ਰਦੀ ਕੁਰਲ'ਦੀ ਨ ਦੋਵ8 ਬੱ ਿਚਆਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਹੀ ਥ' ਦਬਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਿਪਛ ਇਨ,' ਦੇ ਇੱ ਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨ ਸੁਪਨ ਿਵੱ ਚ ਦੋਹ' ਨੂੰ
ਦੇਿਖਆ। ਇਨ,' ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਸਮਝ ਕੇ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਉਨ,' ਦੀ ਮੜੀ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਮੜੀ ਤੇ ਵੀ ਗੂਗੇ ਪੀਰ ਦੇ ਮੇਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ
ਮੜੀ ਤ ਿਮੱ ਟੀ ਿਲਆਕੇ ਫੁੱ ਲ' ਵਾਲਾ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਉਨ,' ਦੀ ਮੜੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਫੁੱ ਲ' ਵਾਲਾ ਿਪੰ ਡ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਦੋ ਮੀਲ ਹੀ ਹੈ। ਭਾਦ ਦੀ ਚੌਦਸ
ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਏਥੇ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੜੀ !ਪਰ ਿਮੱ ਟੀ ਕੱ ਢਣ ਸਮ8 ਲੋ ਕ ਪਤਾਸੇ ਜ' ਮਖਾਣੇ ਿਮੱ ਟੀ ਤੇ ਰੱ ਖਦੇ ਮੱ ਥਾ
ਟੇਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਝਲਖਣ ਦਾ ਮੇਲਾ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਸੇਖ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਿਵਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਿਕ ਿਜਹੜਾ
ਇਸ ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਏਥੇ ਿਮੱ ਟੀ ਕੱ ਢ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸੱ ਪ ਨਹA ਲੜਦਾ। ਮੜੀ 'ਤੇ ਮੱ ਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਲੋ ਕ ਚੌਕੀ ਵੀ ਭਰਦੇ ਹਨ। ਗੂਗਾ ਪੀਰ ਤੇ ਿਸੱ ਧ
ਸੁਲਖਣ ਦੋਵ8 ਿਮੱ ਤਰ ਸਨ। ਦੋਵ8 ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਦੋਹ' ਦੀ ਹੀ ਮੜੀ ਛਪਾਰ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਛਪਾਰ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਛਾਪਾਰਾਏ ਨ 1140
ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਏਥੇ ਸੇਖ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਫੁਲ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਦਸ
ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਦਾਖਾ ਵੀ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਸੰ ਤ ਿਸੰ ਘ ਸੇਖ ਦਾਖੇ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਹੀ
ਸੀ। ਭਦੌੜ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਦਾਖੇ ਦੇ ਸੇਖ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਹਾਦਰ ਸੀ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਜੀ ਦਾ ਪੱ ਕਾ ਿਸੱ ਖ ਸੀ। ਖੰ ਨ ਦੇ ਪਾਸ ਭੜੀ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਸੇਖ ਕਾਫ਼ੀ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਕੋਟ ਸੇਖ ਵੀ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖਮ, ਨੰਦਪੁਰ, ਨੌਖਰ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ
ਲੋ ਕ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਸ਼ਿਹਰ ਤ' ਆਬਾਦ ਹੀ ਸੇਖ ਜੱ ਟ' ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ
ਜਠਰੇ ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਿਸੱ ਧ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੱ ਢੇ ਹੋਏ ਿਸਰ ਨਾਲ ਧਾੜਵੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੰ ਗਰੂਰ ਪਹੁੰ ਚ ਿਗਆ ਸੀ
ਿਜਥੇ ਉਹ ਿਡੱ ਿਗਆ, ਉਥੇ ਉਸ ਦਾ ਮੱ ਠ ਬਣਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਿਦਵਾਲੀ ਸਮ8 ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਇਸ ਮੱ ਠ ਤੇ ਚੜ,ਾਵਾ ਚੜ,ਾ ਕੇ ਆਪਣੇ
ਜਠਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖ ਿਜਨ,' ਨੂੰ ਸੇਖੂ ਕੇ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਿਸੱ ਧ ਪ&ਮਾਨੰਦ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਮੱ ਠ ਵੀ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ
ਨਾਭੇ ਗੇਟ ਤ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਉਹ ਿਰਧੀਆਂ?ਿਸਧੀਆਂ ਵਾਲਾ ਮਹਾਨ ਕਰਾਮਾਤੀ ਬਾਬਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲੋ ਕ ਦੁੱ ਧ
ਚੜ,ਾ>ਦੇ ਹਨ। ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਿਦਵਾਲੀ ਸਮ8 ਿਮਠਾਈ ਵੀ ਵੰ ਡੀ ਜ'ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜ'ਦੀ ਹੈ।

ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਪਿਹਲ' ਪਿਹਲ ਸੇਖ ਜੱ ਟ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਲਈ ਆਏ ਸਨ ਿਫਰ ਏਥੇ ਹੀ ਨਵ8 ਿਪੰ ਡ ਆਬਾਦ ਕਰਕੇ ਵਸ ਗਏ। ਸੇਖਪੱਤੀ
ਿਪੰ ਡ ਦੀ ਸੇਖਵ' ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਬੋਹੜਾਵਾਲ, ਬੜੂੰ ਦੀ ਤੇ ਦਾਖਾ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਸੇਖ ਇਕੋ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਹਨ। ਸੇਖ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਬਾਬੇ ਬੋਹੜਾ ਨ ਕਸਬੇ ਤ
ਉਠਕੇ 1220 ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਥੋੜਾਵਾਲ ਿਪੰ ਡ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਤ ਇਲਾਵਾ ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖਵ' ਦੇ ਕਾਹਨਗੜ,, ਫਰਵਾਈ
ਆਿਦ ਵੀ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸੇਖ?ਔਲਖ', ਬੁੱ ਟਰ', ਦਲੇ ਵ' ਤੇ ਮੰ ਡੇਰ' ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ
ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਲਮਵਾਲਾ, ਰੁਖਾਲਾ, ਿਚਬੜ' ਵਾਲੀ ਆਿਦ 'ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱ ਟ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਅਬੋਹਰ ਦੇ ਪਾਸ
ਗੋਿਬੰ ਦਗੜ, ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਸੇਖ ਵੀ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਧਰ'ਗ ਵਾਲਾ ਵੀ ਸੇਖਵ' ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਮਚਾਕੀ (ਫਰੀਦਕੋਟ) ਦੇ ਸੇਖ ਧਰ'ਗ ਵਾਲੇ ਤ ਹੀ ਗਏ ਹਨ। ਤਿਹਸੀਲ ਜੀਰਾ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਸੇਖਮਾ ਹੈ।

ਸੇਖ ਜੱ ਟ ਅਣਖੀ ਤੇ ਲੜਾਕੇ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਪੰ ਡ ਲੰਗੜੋਆ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੇਖ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ
ਘੱ ਟ ਹੀ ਹਨ। 'ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਸੇਖਵ' ਹੈ। ਗੁੱ ਜਰ'ਵਾਲੇ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਵੀਹ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਜੋ ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ
ਹੀ ਆਏ ਸਨ। ਇਨ,' ਨੂੰ ਪੰ ਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਹੀ ਸਮਿਝਆ ਜ'ਦਾ ਸੀ। 1947 ਤ ਪਿਹਲ' ਿਜਹੜੇ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਲਾਹੌਰ, ਲਾਇਲਪੁਰ,
ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਤੇ ਗੁੱ ਜਰ'ਵਾਲਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ, ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਬਣਨ ਮਗਰ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵਾਿਪਸ ਆ ਗਏ।
ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਨਾਈ ਤੇ ਮਜ਼,ਬੀ ਿਸੱ ਖ ਆਿਦ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ'
ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਸੇਖ ਫ਼ੌਜੀ ਸਰਵਸ, ਪੁਿਲਸ, ਿਵਿਦਆ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਅੱ ਗੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਕੈਨਡਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਸੰ ਤ ਿਸੰ ਘ ਸੇਖ, ਿਜਸ ਨੂੰ ਪੰ ਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤ ਦਾ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਮਾਨ ਸੀ ਿਕ>ਿਕ ਸੇਖ ਜੱ ਟ
ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਤੇ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਬਾਰੇ ਿਹੰ ਦੀ ਿਵੱ ਚ ਬੀ. ਐੱਨ. ਰੇਊ ਦੀ ਅਲਾਹਬਾਦ ਤ ਇੱ ਕ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਇਿਤਹਾਸਕ ਪੁਸਤਕ ਛਪੀ ਹੈ। ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬਾਰੇ ਅਜੇ ਤੱ ਕ ਿਕਸੇ ਨ ਕੋਈ ਇਿਤਹਾਸਕ ਪੁਸਤਕ ਨਹA ਿਲਖੀ। ਪੰ ਜਾਬੀ
ਿਵੱ ਚ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਿਕੱ ਸੇ ਵੀ ਛਪੇ ਹਨ। ਲੋ ਕ ਕਥਾ ਵੀ ਪ&ਚਲਤ ਹੈ। ਭਾਵ8 ਸੇਖ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹੈ ਿਫਰ
ਵੀ ਇਹ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਰ' ਦਾ !ਤਰੀ ਿਹੰ ਦ ਅਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ।
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰ' ਦੇ 21 ਉਪਗੋਤੀ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸੇਖ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਿਸਆਣੇ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਇਿਤਹਾਸ ਦੀ ਿਸਰਜਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਮੇਸ਼ਾ
ਿਜ਼ੰ ਦਾ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਸੁਲਖਣ ਮਹਾਨ ਿਸੱ ਧ ਸੀ।

ਸਰ' : ਇਹ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਭੱ ਟੀ ਰਾਜੇ ਸਲਵਾਨ ਦੇ ਪੰ ਦਰ' ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ। ਸਲਵਾਨ ਭੱ ਟਨਰ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਇੱ ਕ
ਪੁੱ ਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਸਾਇਰ ਰਾਉ ਸੀ। ਸਰ' ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਸਰਾਓ ਜ' ਸਾਇਰ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਨ ਸਲਵਾਨ ਨੂੰ ਸਾਲ
ਵੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਿਕਸੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਲੋ ਕ ਭੱ ਟਨਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਿਸਰਸੇ, ਿਹੱ ਸਾਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ। ਘੱ ਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਆਸਪਾਸ
ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਬਿਠੰਡੇ ਿਵੱ ਚ ਸਰਾਵ' ਦੇ 12 ਿਪੰ ਡ ਜੱ ਸੀ, ਪੱ ਕਾ, ਪਥਰਾਲਾ, ਸੇਖੂ, ਜੋਗੇਵਾਲਾ, ਤਖਤੂ,
ਫਲੜ, ਸ਼ੇਰਗੜ,, ਮਸਾਣਾ, ਦੇਸੂ, ਪੰ ਨੀਵਾਲਾ, ਵਾਘਾ ਆਿਦ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਰ' ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਸਰਾ> ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਸੁਨਾਮ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਕੋਟੜਾ ਸਰਾ> ਗੋਤ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮੁਕਤਸਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਕੱ ਚਾ ਕਾਲੇ ਵਾਲਾ ਿਪੰ ਡ ਸਾਰਾ ਹੀ ਸਰ' ਗੋਤ ਦਾ ਹੈ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ
ਿਵੱ ਚ ਮੁਰਾਦ ਵਾਲਾ ਵੀ ਸਰ' ਗੋਤ ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੇ ਮੋਗੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸਰ' ਪੱ ਕਾ ਪੱ ਥਰਾਲਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਆਕੇ
ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਮੋਗੇ ਿਗੱ ਲ ਦੀ ਪੱ ਕੇ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਬਾਰੇ ਸਰ' ਦੀ ਮੁਗਲ' ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਪੂਰੀ ਚੌਧਰ ਚੱ ਲਦੀ ਸੀ।
ਪਿਟਆਲੇ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਿਜ਼ਿਲ,ਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਸਰ' ਆਬਾਦ ਹਨ। ਸਰਾਵ' ਨਾਮ ਦੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਸਰਹੰ ਦ ਦੇ
ਸਮਾਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸਰਾਵ' ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਲੁਿਧਆਣਾ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸਰ' ਕਾਫ਼ੀ ਸਨ। ਅਕਾਲੀ
ਫੂਲਾ ਿਸੰ ਘ ਸਰਾ> ਜੱ ਟ ਸੀ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁੱ ਜਰ'ਵਾਲਾ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸਰਾਵ' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ
ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਗੜ,ਦੀਵਾਲਾ ਪਾਸ ਿਚਪੜਾ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਸਰ' ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਸਰ' ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਮੁਗਲ' ਦੇ ਸਮ8 ਸਰ'
ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਿਪੰ ਡ ਬੜੀ ਿਟੱ ਬਾ ਦਾ ਦੁਲਾ ਿਸੰ ਘ ਸਰਾ> ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦਾ ਿਖੜਾਵਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਿਪੰ ਡ
ਜੱ ਸੀ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਬਿਠੰਡਾ ਦੇ ਸੁਫਨਾ ਿਸੰ ਘ ਸਰ' ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਦਾ ਪੱ ਕਾ ਸੇਵਕ ਸੀ।

1881 ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਰ' ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 21826 ਸੀ। ਨਵA ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਤੂਰ ਹਨ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਮੱ ਧ
ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਾਇਰ ਦਿਰਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਕਾ ਬੰ ਸੀ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਸਨ। ਸਰ' ਵੀ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਸੰ ਘਾ : ਇਹ
ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਸਰੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਿਦੱ ਲੀ 'ਚ ਰਾਜ ਸੀ। ਅੱ ਠਵA ਸਦੀ
ਿਵੱ ਚ ਤੰ ਵਰ' ਨ ਇਨ,' ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ ਿਲਆ। ਸਰੋਈ ਬੰ ਸ ਦੇ ਿਢੱ ਲ , ਸੰ ਘੇ, ਮਲ,ੀ, ਦੋਸ'ਝ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੱ ਲ ਚਲੇ
ਗਏ। ਪੰ ਦਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਅੰ ਤ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ। ਅੱ ਧੇ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਭੱ ਟੀਆਂ ਤੇ ਪੰ ਵਾਰ' ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ।

ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਤੇ ਮਹਾਨ ਿਵਦਵਾਨ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਪੰ ਜਾਬੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਸੰ ਸਿਕ&ਤੀ' ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਸੰ ਘੇ
ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਿਵੱ ਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਲਾਗੇ ਸੰ ਘਾ ਿਪੰ ਡ, ਿਜ਼ਲ,ਾ ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਲਾ ਸੰ ਘਾ, ਜੰ ਡੂ ਸੰ ਘਾ, ਦੁਸ'ਝ ਆਿਦ ਤੇ
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਭਾਈਕੀ ਡਰੌਲੀ, ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰ ਡ ਗੁਆਰਾ ਆਿਦ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੀ ਵੰ ਸ਼ਾਵਲੀ ਿਸੱ ਧੀ ਸੂਰਜ
ਬੰ ਸ ਨਾਲ ਜਾ ਿਮਲਦੀ ਹੈ। ਮੱ ਲ,ੀ ਤੇ ਿਢੱ ਲ ਇਸੇ ਗੋਤ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱ ਖੋ?ਵੱ ਖ ਸ਼ਾਖ' ਹਨ। ਇਲਾਕਾ ਚਿੜੱ ਕ ਿਸੱ ਧ' ਦੇ ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਘੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨ
ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਿਗੱ ਲ' ਨਾਲ ਅਣਬਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੰ ਘੇ ਮੋਗੇ ਤ ਅੱ ਠ ਮੀਲ ਅੱ ਗੇ ਡਰੌਲੀ ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਵਸੇ ਸਨ।

ਈਸਵੀ 1852?53 ਦੇ ਪਿਹਲੇ ਬੰ ਦੋਬਸਤ ਅਨੁਸਾਰ ਡਰੌਲੀ ਨ' ਦੀ ਨਾਚੀ ਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਤ ਏਥੇ ਕੁਝ ਜਾਗੀਰ ਲਈ ਸੀ। ਸੰ ਘੇ ਡਰੌਲੀ
ਦੇ ਮੁਜਾਰੇ ਬਣ ਗਏ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰ ਉਹ ਉਸਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਏ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਬਾ ਲੂੰਬੜੇ ਨ
ਸੰ ਘੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨੂੰ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵਸਾਇਆ। ਡਰੌਲੀ ਦੇ ਮੋਢੀ ਬਾਬਾ ਲੂੰਬੜੇ ਦੇ ਦੋ ਵਾਿਰਸ ਅਜਬ ਅਤੇ ਅਜ਼ੈਬ ਹੋਏ। ਇਹ ਦੋਵ8 ਭਰਾ ਤੀਸਰੀ
ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀ ਵਾਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇਨ,' ਬਾਰੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮ8 ਸੰ ਘੇ ਕੇਵਲ ਡਰੌਲੀ ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਆਬਾਦ ਸਨ।

ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਜੀ ਦਾ ਸ'ਢੂ ਸਾਈ ਂ ਦਾਸ ਖੱ ਤਰੀ ਡਰੌਲੀ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਦਾ ਪੱ ਕਾ ਸੇਵਕ ਸੀ। ਸੰ ਘੇ ਵੀ ਿਸੱ ਖੀ ਿਵੱ ਚ
ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਧਾ ਰੱ ਖਦੇ ਸਨ। ਛੇਵ8 ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਕੇ ਡਰੌਲੀ ਿਪੰ ਡ ਨੂੰ ਭਾਈਕੀ ਦਾ ਿਖਤਾਬ ਿਦੱ ਤਾ ਤ' ਲੋ ਕ ਸੰ ਘੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਵੀ
ਭਾਈਕੇ ਕਿਹਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਡਰੌਲੀ ਦੀ ਸੰ ਗਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨ ਆਪ ਹੀ ਕਟਾਰ ਤੇ ਪੋਥੀ ਬਖਸ਼ੀ। ਸੰ ਘੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਭਾਈ ਕਿਲਆਣ ਦਾਸ ਛੇਵ8
ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਪੱ ਕਾ ਿਸੱ ਖ ਸੀ। ਉਹ ਅਜ਼ੈਬ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਕਿਲਆਣ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਿਪਤਾ ਵ'ਗ ਬੜਾ ਬਹਾਦਰ ਸੀ, ਉਹ ਦਸਮ
ਗੁਰੂ ਦਾ ਸੈਨਾਪਤੀ ਬਿਣਆ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਨੰਦ ਚੰ ਦ ਸੀ। ਭਾਈ ਨੰਦ ਚੰ ਦ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਭਾਈ ਦੇਸ ਰਾਜ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸੀ। ਭਾਈ
ਕਿਲਆਣ ਦਾਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਨ ਦੋਵ8 ਕੋਰੇਵਾਲੇ , ਦੋਵ8 ਤੈਮੂਰ, ਜੋਗੇਵਾਲਾ, ਭਾਈਕਾ ਵਾੜਾ ਆਿਦ ਕਈ ਨਵ8 ਿਪੰ ਡ ਬੰ ਨ, ਸਨ।

ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਸੰ ਿਘਆਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਵੱ ਧ ਗਈ ਤ' ਕੁਝ ਸੰ ਘੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਵੀ ਅੱ ਗੇ ਮਾਝੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਸੰ ਘੋਲ ਵੀ ਸੰ ਘੇ
ਜੱ ਟ' ਦਾ ਘਰ ਸੀ। ਸੰ ਘੋਲ ਕਈ ਵਾਰ ਉਜਿੜਆ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਸਆ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਥੇਹ ਹੈ। ਹੂਣ' ਨ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਤਬਾਹ
ਕੀਤਾ। ਅੱ ਗ ਵੀ ਲਾ ਿਦੱ ਤੀ ਸੀ। ਸਭ ਤ ਵੱ ਧ ਸੰ ਘੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਗੋਤ ਕਾਲਾਸੰ ਘਾ ਤ ਹੀ ਵਿਧਆ ਫੁਿਲਆ ਹੈ। ਗੜ,ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਚੱ ਕਸੰ ਘਾ ਵੀ ਸੰ ਘੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਹਾਬਪੁਰ ਵੀ ਸੰ ਘੇ ਗੋਤ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਹੁਣ ਤ' ਸੰ ਘੇ
ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਤੱ ਕ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਸੰ ਘੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਸੰ ਘਾ ਛੋਟਾ
ਗੋਤ ਹੀ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਸੰ ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਤਰਨਤਾਰਨ ਪਾਸ ਹੈ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰ ਘੇ ਿਸਕੰ ਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮ8 ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਸਨ।
ਹੂਣ' ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਤ ਤੰ ਗ ਆਕੇ ਸੰ ਘੇ, ਮੱ ਲ,ੀ ਤੇ ਪਰਮਾਰ ਆਿਦ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪੰ ਜਾਬ ਛੱ ਡ ਕੇ ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ।
ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਸਮ8 ਿਫਰ ਵਾਿਪਸ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ ਸਨ।

ਪੰ ਜਾਬੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਲੇ ਖਕ ਤੇ ਬੁੱ ਧੀਜੀਵੀ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ ਸੰ ਘਾ ਜੱ ਟ ਸੀ।

ਮੋਗੇ ਦੇ ਮੇਜਰ ਦਰਬਾਰਾ ਿਸੰ ਘ ਨ 'ਸੰ ਿਘਆਂ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਇੱ ਕ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਿਜਸ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਘੇ ਜੱ ਟ' ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਿਦੱ ਤੀ ਗਈ ਹੈ। !ਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਮੱ ਲ,ੀ, ਕੰ ਗ, ਿਵਰਕ, ਸੰ ਘੇ, ਸੰ ਧੂ ਅਤੇ ਖੋਖਰ ਆਿਦ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਮਹੱ ਤਵ?ਪੂਰਨ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਹੈ। ਸੰ ਘਾ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਰਿਲਆ ਿਮਿਲਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 4

ਿਗੱ ਲ : ਇਹ ਰਘੂਬੰਸੀ ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਸ਼ਾਖ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਤੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਰਘੂਬੰਸੀ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ
ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਦਿਰਆ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਿਬਆਸ ਦੇ ਨਾਲ?ਨਾਲ ਿਫਰ ਪਹਾੜ ਦੇ ਨਾਲ?ਨਾਲ ਦੂਰ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੱ ਕ ਿਗੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ
ਵਸਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਆਪਣਾ ਿਪੱ ਛਾ ਗੜ, ਮਠੀਲਾ ਦੇ ਰਾਜਾ ਿਪ&ਥਵੀਪਤ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੱ ਖਣ ਤ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਹA ਹੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ ਿਵਨਪਾਲ ਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ ਆ ਕੇ 655 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਸਤਲੁਜ
ਕੰ ਢੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦਾ ਿਕਲ,ਾ ਉਸਾਿਰਆ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਕੇ ਿਪਸ਼ੌਰ ਤੱ ਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਿਵੱ ਚ ਕਰ ਲਏ। ਇਸ ਬੰ ਸ
ਦਾ 1010 ਈਸਵੀ ਤੱ ਕ ਪੰ ਜਾਬ ਤੇ ਅਿਧਕਾਰ ਿਰਹਾ। ਿਗੱ ਲ ਿਹੰ ਦੂ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਿਵਕਰਮਾਿਦੱ ਤ ਦੀ 26ਵA ਪੀੜੀ ਤੇ ਵਰਯਾਹ ਹੋਇਆ।

ਵਰਯਾਹ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹੀ ਿਵਨਪਾਲ, ਿਵਜੇਪਾਲ, ਸਤਪਾਲ ਤੇ ਗਣਪਾਲ ਆਿਦ ਹੋਏ। ਿਗੱ ਲ ਕਸ਼ੱ ਤਰੀ ਹਨ।

ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਰਘੂਬੰਸੀ ਰਾਜੇ ਿਪ&ਥੀਪਤ ਦੇ ਕੋਈ ਉਲਾਦ ਨਹA ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਿਕਸੇ ਸਾਧੂ ਨ ਛੋਟੀ ਜਾਤ ਦੀ ਇਸਤਰੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ
ਕਰਨ ਲਈ ਆਿਖਆ। ਉਸਨ ਭੁੱ ਲਰ ਜੱ ਟੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਿਲਆ। ਉਸ ਜੱ ਟੀ ਦੇ ਜੋ ਪੁੱ ਤਰ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੂ◌ੂ◌ੰ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਣੀਆਂ ਨ ਜੰ ਗਲ
ਿਵੱ ਚ ਸੁੱ ਟਵਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਰੱ ਬ ਦੀ ਕਰਨੀ ਵੇਖੋ, ਉਸ ਜੰ ਗਲ ਿਵੱ ਚ ਦੂਜੇ ਿਦਨ ਰਾਜਾ ਿਸ਼ਕਾਰ ਖੇਡਣ ਿਗਆ। ਤ' ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਇਹ ਬੱ ਚਾ ਿਮਲ ਿਗਆ। ਰਾਜੇ
ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਸਾਿਜ਼ਸ਼ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਿਗਆ। ਰਾਜਾ ਬੱ ਚਾ ਘਰ ਲੈ ਆਇਆ। ਜੰ ਗਲ ਦੀ ਿਗੱ ਲੀ ਥ' ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਣ ਕਰਕੇ ਰਾਜੇ ਨ ਬੱ ਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਿਗੱ ਲ
ਰੱ ਖ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਹ ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਭੀਮ ਿਸੰ ਘ ਦਾਹੀਆ ਿਗੱ ਲ' ਦਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਯੂਨਾਨੀ ਲੋ ਕ' ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਿਖਆਲ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ
ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਸਕੰ ਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮ8 ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ। ਿਫਰ ਕਾਬੁਲ, ਕੰ ਧਾਰ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵਸ ਗਏ। ਯੂਨਾਨੀ ਜੋਧੇ ਹਰਕੁਲੀਸ ਦੇ ਇੱ ਕ
ਪੁੱ ਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਿਗੱ ਲਾ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ ਿਗੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਵੱ ਡੇ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਯੂਨਾਨ ਆਏ ਹੋਣ ਿਫਰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹੋਣ।

ਮਿਹਮੂਦ?ਗਜ਼ਨਵੀ ਿਜਹੇ ਕੱ ਟੜ, ਜ਼ਾਲਮ ਤੇ ਲੁਟੇਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਤ ਡਰ ਕੇ 1026?27 ਈਸਵੀ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਰੂਸ ਤੇ
ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਿਜਪਸੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਸਨ। ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ, ਿਢੱ ਲ , ਿਗੱ ਲ ਆਿਦ ਗੋਤ' ਦੇ ਗੋਰੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ
ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ ਿਵਨIਪਾਲ ਦੀ ਨੌਵA ਪੀੜੀ 'ਚ ਜੈਪਾਲ ਹੋਇਆ। ਜੈਪਾਲ ਨ ਯਾਦਵ ਬੰ ਸ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ
ਪੇਟ ਿਗੱ ਲ ਪਾਲ ਹੋਇਆ। ਰਾਜੇ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਰਤਨ ਲਾਲ ਨ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਿਮਲਕੇ ਿਗੱ ਲਪਾਲ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ। ਇਹ
ਸਾਿਜ਼ਸ਼ ਪਕੜੀ ਗਈ ਤੇ ਰਤਨ ਲਾਲ ਡਰਕੇ ਬਗ਼ਦਾਦ ਭੱ ਜ ਿਗਆ। ਉਸਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਕੇ ਮੱ ਕੇ ਦਾ ਹਜ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਗਰ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ
ਹਾਜ਼ੀ ਰਤਨ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਇਆ। ਬਗ਼ਦਾਦ ਦੇ ਖ਼ਲੀਫੇ ਤੇ ਲੱਖੀ ਭੱ ਟੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹਾਜੀ ਰਤਨ ਨ ਿਗੱ ਲ ਪਾਲ ਤੇ ਉਸਦੇ ਵਾਰਸ' ਨੂੰ ਮੋਗੇ ਵੱ ਲ
ਭੱ ਜਾ ਿਦਤਾ। ਆਪ ਵੀ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ। ਿਗੱ ਲ ਪਾਲ ਦੇ ਅੱ ਠ ਪੁੱ ਤਰ' ਤੇ ਿਤੰ ਨ ਭਰਾਵ' ਦਾ ਬੰ ਸ ਬਹੁਤ ਵਿਧਆ ਫੁਿਲਆ। ਿਗੱ ਲ ਦੇ ਅੱ ਠ ਪੁੱ ਤਰ?ਸ਼ੇਰ
ਿਗੱ ਲ, ਝਲੀ, ਬੱ ਧਣ, ਵੈਰਸੀ, ਨਾਗ, ਸਰਪ, ਲਧਾਈ ਤੇ ਿਸੱ ਪਰਾ ਸਨ। ਿਤੰ ਨ ਭਰਾਵ' ਦੀ ਉਲਾਦ ਨੂੰ ਝੋਰੜ ਿਗੱ ਲ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਗੱ ਲ ਦੇ ਿਤੰ ਨ
ਪੁੱ ਤਰ' ਦੀ ਬੰ ਸ, ਮਾਲਵੇ ਦੇ !ਤਰ ਵੱ ਲ ਫਰੀਦਕੋਟ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮੋਗਾ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵਸੀ। ਵੈਰਸੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਿਪੰ ਡ ਘਲ ਕਲ'
ਸੀ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਹੋਰ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਿਸੰ ਘ' ਵਾਲਾ, ਬੁਕਣ ਵਾਲਾ, ਿਫਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ, ਚਿੜਕ, ਫੂਲੇਵਾਲਾ ਤੇ ਰਣੀਆਂ ਆਿਦ ਸਨ। ਬੱ ਧਣ ਿਗੱ ਲ' ਦਾ
ਮੁੱ ਢਲਾ ਿਪੰ ਡ ਬੱ ਧਦੀ ਸੀ। ਬੱ ਧਣ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਚੋਗਾਵ' ਿਪੰ ਡ ਮੋਗੇ ਦੇ ਚਾਿਚਆਂ ਨ ਜੰ ਡਵਾਲੇ ਥੇਹ !ਪਰ ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਮੋਗਾ ਬੰ ਿਨਆ। ਸਾਧੂ ਦੇ ਵਰ
ਕਾਰਨ ਮੋਗੇ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਗੱ ਲ ਬਤਾਲੀ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਫੈਲ ਗਏ। ਲੋ ਕ' ਨ ਮੋਗਾ ਬਤਾਲੀ ਕਹਾਵਤ ਬਣਾ ਲਈ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਬਾਰੇ ਸਰ' ਦੀ
ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਚੜ,ਤ ਸੀ।

ਇਸ ਕਾਰਨ ਮੋਗੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਇਨ,' 42 ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਚੌਧਰ ਰਹੀ। ਸ਼ੁਰੂ?ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱ ਲ' ਤੇ ਬਰਾੜ' ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ
ਿਫਰ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਲੜਾਈਆਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਲੜਾਈ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਨ ਹੀ ਸੀ। ਸੰ ਘਰ ਕੇ ਬਰਾੜ' ਨ ਹੀ ਮੋਗਾ
ਿਗੱ ਲ ਮਾਿਰਆ ਸੀ। ਮੋਗਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਉਪਾਸ਼ਕ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਜੀ ਦੇ ਸਮ8 ਹੀ ਬਹੁਤੇ ਿਗੱ ਲ' ਨ ਿਸੱ ਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਮਿਹਰਾਜ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਿਗੱ ਲ ਵੀ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਿਗੱ ਲ ਦੀ
ਬਹੁਤੀ ਬੰ ਸ ਮੋਗੇ ਤ !ਤਰ ਪੱ ਛਮ ਵੱ ਲ ਜ਼ੀਰਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਈ। ਿਨਸ਼ਾਨ ਵਾਲੀ ਿਮਸਲ ਦੇ ਮੁਖੀਏ ਸੁਖਾ ਿਸੰ ਘ ਤੇ ਮੇਹਰ ਿਸੰ ਘ ਸ਼ੇਰਿਗੱ ਲ
ਸਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਮਜੀਠੀਏ ਸਰਦਾਰ ਵੀ ਸ਼ੇਰ ਿਗੱ ਲ' ਿਵਚ ਹਨ। ਕੁਝ ਸ਼ੇਰ ਿਗੱ ਲ ਜ਼ੀਰੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ !ਠਕੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਿਗੱ ਲ'
ਦੇ ਇੱ ਕ ਸਰਦਾਰ ਦਾਦੂ ਿਗੱ ਲ ਨ ਿਮੱ ਠ ਿਮਹਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੀ ਪੌਤੀ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਕਰਾਇਆ ਸੀ। ਿਗੱ ਲ ਬਹੁਤ ਦੂਰਅੰ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ
ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਤੇ ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਨਾਲ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੰ ਬੰ ਧ ਠੀਕ ਰੱ ਖੇ। ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਨ ਬਿਠੰਡੇ ਨੂੰ ਫਿਤਹ ਕਰਕੇ ਕੁਝ
ਿਗੱ ਲ' ਨੂੰ ਿਸਰਸੇ ਿਹਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਜਾਗੀਰ' ਿਦੱ ਤੀਆਂ। ਿਸਰਸੇ ਿਹਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਿਗੱ ਲ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ ਇਸ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਝੋਰੜ ਿਗੱ ਲ' ਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।

ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਜਗਰਾ> ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਗੱ ਲ' ਦੇ 40 ਿਪੰ ਡ ਹਨ। 12ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜੇ ਿਗੱ ਲਪਾਲ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਝੱ ਲੀ ਦੀ ਅੰ ਸ਼ ਨ
ਪਾਇਲ ਨੂੰ ਕ8ਦਰ ਬਣਾਕੇ ਚੋਮੇ ਨਾਮੇ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਚੌਧਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਧਮੋਟ, ਗੌਰੀਵਾਲਾ, ਿਗੱ ਲ ਿਸਹੋੜਾ
ਆਿਦ ਿਗੱ ਲ' ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮਜੀਠਾ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਰਿਗੱ ਲ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਜੀ ਦੇ ਪੱ ਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਇਹ ਭਾਈ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਅੰ ਸ਼
ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਜਗਦੇਉ ਕਲ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਗੱ ਲ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਿਸੱ ਪਰਾ ਗੋਤ ਦੇ ਿਗੱ ਲ ਬਹੁਤੇ ਝੰ ਗ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।
ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਕਾਬੁਲ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱ ਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱ ਲ' ਦਾ ਕੇਵਲ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਕੱ ਕੜ ਿਗੱ ਲ ਹੀ
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱ ਲ ਨਾਮ ਦੇ ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਵੱ ਡੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਗੱ ਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਮੋਦਿਗੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ ਨਹA
ਹੁੰ ਦੇ। ਇਹ ਿਰਸ਼ੀ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱ ਧ ਦੇ ਸਮ8 ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਿਗੱ ਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਝੰ ਗ, ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਤੇ
ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਆਿਦ ਿਜ਼ਿਲ,ਆਂ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਿਗੱ ਲ' ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਕੁਝ ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਮ8 1505
ਈਸਵੀ ਤ ਹੀ ਆਸਾਮ ਿਵੱ ਚ ਵਸ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਫਰ'ਸ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਿਜਪਸੀ ਿਗੱ ਲਜ਼ ਗੋਤੀ ਹਨ।

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਗਾਡਿਗੱ ਲ ਬ&ਾਹਮਣ ਵੀ ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਿਗੱ ਲ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜਾ ਪੀਰ ਦੀ ਚੇਤ ਚੌਦਸ ਨੂੰ ਮੋਗੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜੇਆਣਾ ਮੱ ਠ ਤੇ ਮੰ ਨਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲਾ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਿਗੱ ਲ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਿਬਨਪਾਲ ਦੀ ਵੰ ਸ਼ ਹੀ ਹਨ। ਜੋ ਕਨੌਜ ਦੇ ਰਾਜੇ
ਰਾਠੌਰ ਦੀ ਿਗਆਰਵA ਪੀੜ,ੀ ਿਵਚ ਸੀ ਸੰ ਗਰੂਰ ਤੇ ਿਰਆਸਤ ਜAਦ ਦੇ ਿਗੱ ਲ ਆਪਣੇ ਜਠਰੇ ਸੂਰਤ ਰਾਮ ਦੀ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬਾਜੇ ਵਾਲੇ ਪੂਜਾ
ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੱ ਕਰਾ ਤੇ ਗੁੜ ਭ8ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗੱ ਲ ਸੱ ਖੀ ਸਰਵਰ
ਦੇ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਉਹ ਹਲਾਲ ਦਾ ਹੀ ਮੀਟ ਖ'ਦੇ ਸਨ। ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਵੇਲੇ ਜੰ ਡੀ ਵਡਣ ਤੇ ਛਪੜ ਤ ਿਮੱ ਟੀ ਕੱ ਢਣ ਆਿਦ ਦੀਆਂ ਰਸਮ' ਵੀ ਕਰਦੇ
ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਿਗੱ ਲ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਿਸੱ ਖ ਹੁੰ ਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕੋਈ ਕੋਈ ਘਰ ਸੱ ਖੀ ਸਰਵਰ ਮੀਏ ਂ ਨੂੰ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਝਟਕੇ ਵਾਲਾ
ਮੀਟ ਨਹA ਖ'ਦੇ। ਿਗੱ ਲਜ਼ਈ ਪਠਾਨ ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਿਵਚ ਹਨ। ਮਜ਼ਹਬੀ ਿਸੱ ਖ' ਅਤੇ ਤਰਖਾਣ' ਆਿਦ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਗੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ
ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਵੱ ਲ ਕੁਝ ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਿਗੱ ਲ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਅਤੇ ਸੰ ਧੂਆਂ ਤ ਮਗਰ ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਤੀਜਾ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜੰ ਨਸਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਿਗੱ ਲ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 124172 ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਨ ਲੇ ਖਕ ਜਸਵੰ ਤ ਿਸੰ ਘ ਕੰ ਵਲ ਵੀ ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ ਹੈ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਕੱ ਸਾਕਾਰ ਬਾਬੂ ਰਜ਼ਬਅਲੀ
ਵਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ ਇਹ ਵੀ ਿਗੱ ਲ' ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਸਨ। ਿਗੱ ਲ ਸੂਰਜ ਬੰ ਸੀ ਵੀ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਤੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਗੋਤ ਸੂਰਜਬੰ ਸ ਨਾਲ
ਸੰ ਬੰ ਧ ਰੱ ਖਦੇ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਵ'ਗ ਿਗੱ ਲ' ਦੇ ਭੀ ਕਈ ਉਪਗੋਤ ਤੇ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਜੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਿਗੱ ਲ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ।
ਿਗੱ ਲ' ਨ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਿਗੱ ਲ ਬਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਿਗੱ ਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਸਾਰੇ
ਸੰ ਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਰੌਬਰਟ ਸੁਥਰਲB ਡ ਿਗੱ ਲ ਯੂਰਪ ਦਾ ਮਹਾਨ ਅੰ ਗਰੇਜ਼ ਲੇ ਖਕ ਸੀ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ
ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਅਥਵਾ ਿਗੱ ਲਨ ਸਾਗਰ ਤ ਚੱ ਲ ਕੇ ਆਿਖ਼ਰ ਿਗੱ ਲਿਗਤ (ਕਸ਼ਮੀਰ) ਵੱ ਲ ਆ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵਸੇ ਸਨ।

ਗਰਚੇ : ਗਰਚੇ ਜੱ ਟ ਤੰ ਵਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖ ਹੈ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਿਦੱ ਲੀ !ਤੇ ਰਾਜ ਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਤੰ ਵਰ ਰਾਜੇ
ਅਨੰਗਪਾਲ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੋਈ ਪੁੱ ਤਰ ਨਹA ਸੀ। ਚੌਹਾਨ' ਨ 1164 ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਿਦੱ ਲੀ ਉਨ,' ਤ ਖੋਹ ਲਈ। ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ
ਚੌਹਾਨ ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣ ਿਗਆ। ਤੰ ਵਰ ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਗਰਚੇ ਵੀ ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ
ਖੇਤਰ ਜਮਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਤ !ਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਤੂਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਪਿਹਲ' ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੱ ਲ ਗਏ ਿਫਰ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ
ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਦੱ ਖਣੀ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਤੱ ਕ ਬਰਾੜ ਕੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮੋਗੇ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱ ਲ' ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ
ਿਨਹਾਲੇ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੀ ਬੇਆਬਾਦ ਸੀ। ਗਰੇਵਾਲ ਗਰਿਚਆਂ ਤ ਮਗਰ ਹੀ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਗਰਚੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬਾਰਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਗਰੇਵਾਲ 15ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਗਰਚੇ ਜਮਨਾ
ਦਿਰਆ ਦੇ ਹਰੇ ਭਰੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਆ ਕੇ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਿਬਆਸ ਦੇ ਹਰੇ ਭਰੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਨਵ8 ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਕੇ ਵਸ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਵੀ ਇਸ ਸਮ8
ਹੀ ਆਏ ਸਨ। ਗਰਚੇ ਗੋਤ ਦਾ ਜਠਰਾ ਿਪੰ ਡ ਕੋਹਾੜਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤ ਇਲਾਵਾ ਢੰ ਡਾਰੀ ਕਲ', ਢੰ ਡਾਰੀ ਖੁਰਦ, ਸ਼ੰ ਕਰ,
ਿਬੱ ਲਗਾ ਅਤੇ ਮਜਾਰਾ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਗਰਚੇ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱ ਟ ਿਜ਼ੰ ਮAਦਾਰ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਫਲੌ ਰ?ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਰੋਡ ਦੇ
ਗਰਚੇ ਗੋਤ ਦਾ ਗਰਚਾ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਗਰਚੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜਠਰੇ ਆਦੀ ਦੀ ਅਿਧਆਨਾ ਸਥਾਨ ਤੇ ਮੜੀ
ਹੈ। ਗਰਚੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਦੀ ਮਹਾਨ ਸੰ ਿਨਆਸੀ ਸੀ। ਗਰਿਚਆਂ ਦੇ ਪਰੋਹਤ ਬ&ਾਹਮਣ ਹਨ। ਰੋਪੜ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਗਰਚੇ
ਦਿਲਤ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਕੁਝ ਿਹੰ ਦੂ ਵੀ ਹਨ।

ਮਾਨਸਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਬੀਰੋਕੇ ਕਲ' ਿਵੱ ਚ ਦਿਲਉ, ਔਲਖ, ਚਿਹਲ ਤੇ ਗਰਚੇ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਗਰਚੇ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਹੀ
ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ।

ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਗਰਚੇ ਜੱ ਟ ਸਮਾਿਜਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਿਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੀ ਆਰਿਥਕ ਹਾਲਤ ਵੀ ਠੀਕ ਹੈ। ਇਨ,' ਦੇ
ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ ਪਾਇਲ ਕੋਲ ਵੀ ਹਨ। ਢੰ ਡਾਰੀ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਅਸ਼ੋਰ ਿਸੰ ਘ ਗਰਚਾ ਨ ਵੀ ਲੇ ਖਕ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਗਰਚੇ ਗੋਤ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ
ਹੈ। ਸੀੜੇ, ਚੰ ਦੜ, ਢੰ ਡੇ, ਕੰ ਧੋਲੇ, ਖੋਸੇ, ਨIਨ ਵੀ ਤੂਰ' ਦੇ ਹੀ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਗਰਚੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਗਰਚੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ ਿਕ>ਿਕ ਇਹ ਤੂਰ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਤੂਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ
ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਪ'ਡੋ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ (83) ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਜੱ ਟ' ਤੇ ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ
ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਜੱ ਟਾ ਦੇ ਕਈ ਪ&ਾਚੀਨ ਰਾਜਘਰਾਣੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ&ਾਚੀਨ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ !ਘੇ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਨ। ਗਰਚਾ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ
!ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਤੂਰ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਤੂਰ' ਜ' ਤੰ ਵਰ' ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਘਰ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਤੁਰਕਸਤਾਨ ਖੇਤਰ ਹੀ
ਹੈ। ਬਹੁਤੀਆਂ ਜੱ ਟ ਜਾਤੀਆਂ ਇਰਾਨ ਤੇ ਅਫ਼ਗਾਿਨਸਤਾਨ ਦੇ ਰਸਤੇ ਹੀ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਸਮ8 ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚੀਆਂ ਸਨ। ਿਸੰ ਧ, ਜਮਨਾ ਤੇ ਰਾਵੀ
ਆਿਦ ਦਿਰਆਵ' ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਸਦਾ ਲਈ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਪਿਹਲ' ਗਰਚੇ ਕੇਵਲ ਜਮਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਹੁਣ ਮਾਲਵੇ
ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਗਰਚਾ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੈ। ਇਨ,' ਦਾ ਸਮਾਿਜਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਰਜਾ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਅਤੇ ਬ&ਾਹਮਣ' ਆਿਦ ਤ !ਚਾ ਹੋ ਿਗਆ ਹੈ।
ਆਰਿਥਕ ਹਾਲਤ ਚੰ ਗੇਰੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜੀਵਨ ਪੱ ਧਰ ਵੀ !ਚਾ ਹੋ ਿਗਆ ਹੈ।

ਗੁਰਮ : ਗੁਰਮ ਜੱ ਟ ਅੱ ਗਨੀ ਕੁਲ ਪਰਮਾਰ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਗੁਰਮ ਵੀ ਜਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਸੀ। ਇਹ ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਅੰ ਤ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜਪੂਤਾਨ ਤ ਹੀ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਇਨ,' ਨ ਆਲਮਗੀਰ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਗੁਰਮੀ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਨੂੰ ਸਭ
ਤ ਪਿਹਲ' ਅਮੀਰ ਤੈਮੂਰਲੰਗ ਨ ਲੁੱਿਟਆ ਤੇ ਬਰਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਗੁਰਮਾ ਦਾ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਗੁਰਮਾ ਨ ਦੁਬਾਰਾ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰਮ ਰੱ ਖ ਕੇ ਇੱ ਕ !ਚੀ ਥ' !ਤੇ ਵਸਾਇਆ। 1761 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਘੱ ਲੂਘਾਰਾ ਵਰਿਤਆ ਸੀ ਉਸ ਸਮ8
ਵੀ ਅਿਹਮਦਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨ ਗੁਰਮ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਗੁਰਮ ਗੋਤ ਜੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ।
ਘਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਸਮ8 ਕੁਝ ਗੁਰਮ ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਉਨ,' ਨ ਗੁਰਮ ਨ'ਵ ਦਾ ਇੱ ਕ ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ। ਗੁਰਮ ਗੋਤ ਦੇ
ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਲੁਿਧਆਣਾ ਅਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਤੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਸਮਰਾਲੇ ਦੇ ਪਾਸ ਲੱਧੜ' ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਗੁਰਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੇਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ
ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਵੀ ਿਪੰ ਡ ਗੁਰਮ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਵੱ ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਿਪਤਾ ਆਪਣੇ
ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਲਾਪੁਰ ਦੇ ਪਠਾਣ' ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਨ,' ਸ਼ਹੀਦ' ਦੀਆਂ ਸਮਾਧੀਆਂ ਨਵ8 ਗੁਰਮ ਕੋਲ ਦੱ ਖਣ ਵੱ ਲ ਹਨ।
ਆਪਣੇ ਿਪਤਾ ਦੇ ਮਰਨ ਤ ਮਗਰ ਬਚਪਨ ਿਵੱ ਚ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਿਸੰ ਘ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਿਪੰ ਡ ਪੋਹੂ ਿਵੰ ਡ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਚਲਾ ਿਗਆ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ
ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਿਸੰ ਘ ਵੀ ਜਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਗੁਰਮ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਇਹ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਹੀ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਘੱ ਟ ਹੈ ਿਕ>ਿਕ ਇਹ ਪਰਮਾਰ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਗੁਰਮ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਜਗਦੇਉ, ਸੁਲਖਨ ਤੇ ਧਿਨਚ ਆਿਦ ਪਰਮਾਰ
ਸੂਰਮੇ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਮਾਰਵਾੜ ਖੇਤਰ ਤ ਆ ਕੇ ਹੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁਰਮ ਬਹੁਤਾ ਉਘਾ ਗੋਤ ਨਹA ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 5

ਗੋਰਾਏ : ਇਹ ਚੰ ਦਰਬੰ ਸ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਦੇ?ਚਾਰਦੇ ਿਸਰਸਾ ਤ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਸਆਲਕੋਟ
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤੇ ਗੁਰਜ'ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਤ' ਇਨ,' ਦੇ 30 ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਇਹ ਚੰ ਗੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ
ਮੰ ਨ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਿਕ>ਿਕ ਿਢੱ ਲ ਵੀ ਸਰੋਹੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ
ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਚੰ ਦਰਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ ਗੋਰਾਇਆ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਗੋਰਾਇਆ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਮੱ ਲ ਲਖੀਥਲ ਤ !ਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕਬੀਲੇ ਸਮੇਤ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵਿਸਆ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਪੀਰ ਮੁੰ ਡਾ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਸਮੇਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵਿਸਆ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਪੀਰ ਮੁੰ ਡਾ ਦੀ
ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਗੋਰਾਇਆ ਜੱ ਟ ਿਹੰ ਦੂ ਵੀ ਸਨ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਸਨ।

ਇਨ,' ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਾਸਤ ਚੂੰ ਢਾ ਵੰ ਡ ਿਨਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਗੋਰਾਏ ਕਈ?ਕਈ ਿਵਆਹ ਕਰਾ>ਦੇ ਸਨ। ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਗੋਰਾਏ ਰਾਜਪੂਤ, ਜੱ ਟ ਤੇ ਅਰਾਈ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੰ ਡੇ ਹੋਏ ਸਨ ਪਰ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਸਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਗੋਰਾਏ ਆਪਣਾ
ਵਡੇਰਾ ਬੁੱ ਧ ਨੂੰ ਮੰ ਨਦੇ ਸਨ ਿਜਸਦੇ ਗੋਰਾਏ ਸਮੇਤ 20 ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਗੋਰਾਏ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਗੋਰਾਏ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਅੱ ਜ ਕੱ ਲ, ਗੋਰਾਏ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ,
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਕਪੂਰਥਲਾ, ਜਲੰਧਰ, ਨਾਭਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਗੋਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ।

ਹਿਰਆਣਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਗੋਰਾਏ ਵਸਦੇ ਹਨ 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂਰਬੀ ਤੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 17777
ਸੀ। ਗੋਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਗੋਰਾਇਆ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਜਲੰਧਰ ਿਵਚਕਾਰ ਆਬਾਦ ਗੋਰਾਇਆ ਨਗਰ ਇਨ,' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਗੋਰਾਏ ਵੀ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਈਸਵA ਸੰ ਨ ਤ ਪਿਹਲ' ਦੇ ਆਏ ਹੋਏ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਅਨ ਤ ਬਲਖ ਤੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ
ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਬਾਹਲੀਕ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ।

ਗਰੇਵਾਲ : ਇਹ ਚੰ ਦੇਲ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਅੰ ਸ਼ ਿਵਚ ਹਨ। ਚੰ ਦੇਲ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀਆਂ 36 ਸ਼ਾਹੀ ਕੌ ਮ' ਿਵਚ ਹਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਬੁੰ ਦੇਲਖੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਚੰ ਦੇਲ
ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਕਲ,ਾ ਕਾਿਲੰਜਰ ਸੀ ਿਜਥੇ ਚੰ ਦੇਲ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਪਿਰਮਾਲ ਚੰ ਦੇਲ ਦੀ ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਅਤੇ
ਜੈਚੰਦ ਦੋਵ' ਨਾਲ ਹੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਸੀ। ਜਦ ਮੁਹੰਮਦ ਗ਼ੌਰੀ ਨ ਉਨ,' !ਤੇ ਚੜ,ਾਈ ਕੀਤੀ ਤ' ਪਿਰਮਾਲ ਨ ਿਕਸੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾ ਕੀਤੀ ਿਫਰ
ਚੰ ਦੇਲ' ਦੀ ਵੀ ਵਾਰੀ ਆਈ। 1203 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਨ ਕਾਿਲੰਜਰ ਵੀ ਿਜੱ ਤ ਿਲਆ। ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਨ ਲਿਲਤਪੁਰ ਦਾ
ਖੇਤਰ ਤੇ ਚੰ ਦੋਲੀ ਦਾ ਿਕਲ,ਾ ਵੀ ਿਜੱ ਤ ਿਲਆ। ਇਸ ਤਰ,' ਚੰ ਦੇਲ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਇਲਾਕਾ ਛੱ ਡ ਕੇ
ਹਿਰਆਣਾ, ਿਹਮਾਚਲ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ। ਇਹ ਪ&ਾਚੀਨ ਚੰ ਦਰਬੰ ਸੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਗਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ ਲਿਲਤਪੁਰ ਦੇ ਚੰ ਦੇਲ' ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ
ਹਨ। ਇਹ 1469 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਇਨ,' ਨ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਪਿਰਮਾਲ, ਲਲਤ ਤੇ ਗੁਜਰਵਾਲ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਏ। ਗਰੇਵਾਲ
ਗੋਤ ਦੇ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਲੋ ਕ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ ਿਕ ਬੈਰਸੀ ਨ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਚੰ ਦੇਲ ਰਾਜਾ ਹੋਇਆ ਜੋ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਿਪੰ ਡ ਰਿਹਕੇ ਿਗਰਾਹ ਿਵੱ ਚ
ਪਿਲਆ ਸੀ। ਿਗਰਾਹ ਿਵੱ ਚ ਪਿਲਆ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਿਗਰਾਹ ਵਾਲਾ ਕਿਹਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਜੋ ਬੋਲਚਾਲ ਿਵੱ ਚ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਦਲ ਕੇ ਗਰੇਵਾਲ
ਬਣ ਿਗਆ। ਰਾਜਾ ਬੈਰਸੀ ਦੀ ਸਤਾਰਵA ਪੀੜ,ੀ ਿਵੱ ਚ ਚੌਧਰੀ ਗੁਜਰ ਹੋਇਆ। ਉਸਨ 1469 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਿਪੰ ਡ ਗੁਜਰਵਾਲ ਦੀ ਮੋਹੜੀ ਗੱ ਡੀ।
ਇਸ ਇਿਤਹਾਸਕ ਸਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨ ਜਨਮ ਧਾਿਰਆ ਸੀ। ਗੁਜਰਵਾਲ ਿਪੰ ਡ ਿਵਚ ਹੀ ਅੱ ਗੇ ਿਕਲ,ਾ ਰਾਏਪੁਰ, ਲੋ ਹਗੜ,, ਫਲੇ ਵਾਲ,
ਮਿਹਮਾ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ ਤੇ ਨਾਰੰ ਗਵਾਲ ਆਿਦ ਗਰੇਵਾਲ' ਦੇ 64 ਿਪੰ ਡ ਬੱ ਝੇ। ਚੌਧਰੀ ਗੁਜਰ ਨ ਿਹੱ ਸਾਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਆਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ !ਪਰ
ਗੁਜਰਵਾਲ ਿਪੰ ਡ ਦੀ ਮੋਹੜੀ ਗੱ ਡੀ ਸੀ ਅਤੇ 54 ਹਜ਼ਾਰ ਿਵਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਿਹੰ ਮਤ ਤੇ ਦਲੇ ਰ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਗਰੇਵਾਲ ਿਮਹਨਤੀ,
ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਿਦਮਾਗ਼ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਲਿਲਤਪੁਰ ਦੇ ਕੁਝ ਚੰ ਦੇਲ' ਨ ਲਲਤ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ ਜੋ ਚੰ ਦੇਲ ਗਰੇਵਾਲ' ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਹੀ ਹੈ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ8
ਗੁਜਰ'ਵਾਲ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਪਾਸ 40 ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਰਾਏਪੁਰ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਪਾਸ ਵੀ 40 ਿਪੰ ਡ ਹੀ ਸਨ। ਇਨ,' 80 ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਗਰੇਵਾਲ' ਦੀ ਚੌਧਰ ਸੀ।
ਗੁਜਰਵਾਲ ਦੇ ਗਰੇਵਾਲ' ਤੇ ਮੋਗੇ ਦੇ ਦਾਦੂ ਿਗੱ ਲ ਤੇ ਕਿਹਣ ਤੇ ਹੀ ਿਮਹਰ ਿਮੱ ਠ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨ ਆਪਣੀ ਪੋਤੀ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨਾਲ
ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਨ ਗਰੇਵਾਲ', ਧਾਲੀਵਾਲ' ਤੇ ਿਗੱ ਲ' ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਗੀਰ' ਤੇ ਿਖਤਾਬ ਿਦੱ ਤੇ। ਉਸ ਸਮ8 ਦੀ ਇੱ ◌ਂਕ ਕਹਾਵਤ ਹੈ
''ਿਟੱ ਕਾ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦਾ, ਚੌਧਰ ਗਰੇਵਾਲ ਦੀ, ਬਜ਼ੁਰਗੀ ਦਾ ਦੁਸ਼ਲਾ ਿਗੱ ਲ' ਨੂੰ'' ਗਰੇਵਾਲ ਤੇ ਗ&ਿਹਵਾਲ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ
ਪਾਕੇ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਵ'ਗ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੰ ਬੰ ਧ ਬਹੁਤ ਚੰ ਗੇ ਕਰ ਲਏ ਸਨ। ਅਕਬਰ ਿਸਆਣਾ, ਦੂਰਅੰ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਖੁੱ ਲ,
ਿਦਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜਪੂਤ ਸਨ। ਿਜਨ,' ਆਪਣੇ ਭਰਾਵ' ਦੀਆਂ ਿਵਧਵਾਵ' ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਲਏ ਉਹ
ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਟੁੱ ਟਕੇ ਜੱ ਟ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸ ਦੀ ਅੱ ਗ ਿਕਸੇ ਵਡੇਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵA ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਚੱ ਲ ਪਈ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਿਕਸੇ ਅੱ ਲ
!ਤੇ ਵੀ ਨਵ' ਗੋਤ ਚਾਲੂ ਹੋ ਜ'ਦਾ ਸੀ ਿਜਵ8 ਗਰੇਵਾਲ' ਦਾ ਨ' ਇਸ ਕਰਕੇ ਪੈ ਿਗਆ ਸੀ ਿਕ>ਿਕ ਉਹਦੀ ਮ' ਨ ਉਸ ਨੂੰ ਘਾਹ ਦੇ ਢੇਰ ਓਹਲੇ
ਜਨਮ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਗਰ' ਮਲਵਈ ਬੋਲੀ ਿਵੱ ਚ ਢੇਰ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਗਰੇਵਾਲ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਕੁਝ ਗਰੇਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਬਿਠੰਡਾ, ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਕੁਝ ਗਰੇਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ ਤੇ ਪਿਟਆਲਾ ਆਿਦ
ਿਜ਼ਿਲ,ਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਨਵਾਸ ਰੱ ਖਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਲੋ ਕA ਹਾਸੇ ਿਮਜਾਕ ਨਾਲ ਗਰੇਵਾਲ' ਨੂੰ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਅਗਰਵਾਲ ਬਾਨੀਏ ਂ ਕਿਹ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਉਹ
ਇਸ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਬੁਰਾ ਵੀ ਨਹA ਮੰ ਨਾ>ਦੇ। ਇਨ,' ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਚੰ ਗੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਿਵਿਦਆ, ਵਪਾਰ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਿਵੱ ਚ ਹੋਰ ਜੱ ਟ'
ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਅੱ ਗੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਸਾਊ ਲੋ ਕ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਗਰੇਵਾਲ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਸੰ ਨ 1631 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਸ਼&ੀ ਗੁਰੂ
ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਜੀ ਗੁਜਰਵਾਲ ਆਏ। ਇਸ ਸਮ8 ਹੀ ਗਰੇਵਾਲ' ਨ ਿਸੱ ਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਰਣਧੀਰ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਨਾਰੰ ਗਵਾਲ ਵਾਲੇ ਤੇ
ਜਸਿਟਸ ਗੁਰਨਾਮ ਿਸੰ ਘ ਵੀ ਗਰੇਵਾਲ' ਿਵਚ ਸਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸ਼ੇਖਾਵਾਟੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਗਰੇਵਾਲ ਦੇ 40 ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਕੁਝ ਗਰੇਵਾਲ ਿਦੱ ਲੀ
ਖੇਤਰ ਤੇ ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣਾ ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਐਡੀਸ਼ਨ 1970 ਸਫ਼ਾ 148 !ਤੇ ਗਰੇਵਾਲ' ਬਾਰੇ
ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਗਰੇਵਾਲ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰਾ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜੇ ਿਰਖ ਨੂੰ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਦੱ ਖਣ ਵੱ ਲ ਆਇਆ ਅਤੇ ਿਹਮਾਚਲ ਦੇ ਿਬਲਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਕਿਹਲੂਰ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ। ਿਰਖ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਬੈਰਾਸੀ ਕਿਹਲੂਰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਦੱ ਖਣ ਵੱ ਲ ਨਏ ਬਾਦ ਥੇਹ
ਤੇ ਆ ਿਗਆ ਅਤੇ ਇੱ ਕ ਜੱ ਟੀ ਰੂਪ ਕੌ ਰ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ ਿਲਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵ' ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਧ ਤੋਿੜਆ। ਉਸਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਗਰੇ ਸੀ ਿਜਸ ਤ
ਗੋਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ ਿਕ ਬੱ ਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਗਰੇ ਰੱ ਿਖਆ ਿਗਆ ਿਕ>ਿਕ ਬੱ ਚੇ ਦਾ ਜਨਮ ਘਾਹ ਦੇ ਢੇਰ ਦੇ ਉਹਲੇ ਹੋਇਆ।
ਮਲਵਈ ਬੋਲੀ ਿਵੱ ਚ ਢੇਰ ਨੂੰ ਗਰ' ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰੇਵਾ ਸ਼ਬਦ ਤ8 ਕਰੇਵਾਲ ਬਿਣਆ ਅਤੇ ਿਫਰ ਬਦਲ ਕੇ ਗਰੇਵਾਲ
ਬਣ ਿਗਆ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬੈਰਾਸੀ ਦੀ ਉਲਾਦ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਦੱ ਖਣ ਪੱ ਛਮ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਫੈਲ ਗਈ। ਸਾਰੇ ਗੋਤ' ਦੇ ਜੱ ਟ ਗਰੇਵਾਲ' ਨੂੰ ਚੰ ਗੇਰਾ ਹੀ
ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਰਾਏਪੁਰ, ਗੁਜਰਵਾਲ ਤੇ ਨਾਰੰ ਗਵਾਲ ਦੇ ਗਰੇਵਾਲ ਪਿਰਵਾਰ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਸਨ। >ਝ ਤ' ਗਰੇਵਾਲ ਸਾਰੇ
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਗਰੇਵਾਲ' ਦਾ ਹੋਮਲB ਡ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਿਸੰ ਘ ਸਰਾਭਾ ਵੀ
ਲੁਿਧਆਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਹੀ ਗਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਗਰੇਵਾਲ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਗਰੇਵਾਲ'
ਬਾਰੇ ਸਾਰੀਆਂ ਰਵਾਇਤ' ਰਲਦੀਆਂ ਿਮਲਦੀਆਂ ਹੀ ਹਨ। ਹੁਣ ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਇੱ ਕ ਤੱ ਗੜੇ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹਨ। 1878 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਗਰੇਵਾਲ'
ਦੀ ਕੁੱ ਲ ਆਬਾਦੀ 18 ਹਜ਼ਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਨ,' ਦਾ ਫੈਲਾਉ ਰਾਏਪੁਰ, ਗੁਜਰਵਾਲ, ਨਾਰੰ ਗਵਾਲ, ਲੋ ਹਗੜ,, ਮਿਹਮਾ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ, ਜਸੋਵਾਲ, ਲਲਤ,
ਆਲਮਗੀਰ ਤੇ ਸਰਾਭਾ ਆਿਦ 33 ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਸੀ। ਿਗਆਨੀ ਅਜਮੇਰ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਲੋ ਹਗੜ, ਨ ਆਪਣੀ ਇਿਤਹਾਸਕ ਪੁਸਤਕ 'ਗਰੇਵਾਲ ਸੰ ਸਾਰ'
ਿਵੱ ਚ ਗਰੇਵਾਲ' ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਹੈ। ਗਰੇਵਾਲ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਗਰੇਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰਾ ਿਸੱ ਖ ਕੌ ਮ ਅਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੈ।
ਗਰੇਵਾਲ' ਨ ਹਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਗਰੇਵਾਲ ਪੰ ਜਾਬ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਹਨ।

ਗੰ ਢੂ : ਗੰ ਢੂ, ਿਗੱ ਲ ਤੇ ਝੱ ਜ ਵਰਯਾਹਾ ਰਾਜਪੂਤ ਹਨ। ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਿਬਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜੇ
ਜਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਬਾਰਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਭੱ ਟਨਰ ਤ !ਠ ਕੇ ਆਏ। ਗੰ ਢੂ, ਮ'ਗਟ, ਝੱ ਜ, ਮੰ ਡੇਰ, ਪਰਮਾਰ ਆਿਦ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦੀ
ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਰਾਜੇ ਜਗਦੇਉ ਨ ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਪੜੋਤੇ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦੇ ਕੇ ਦਿਰਆ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ
ਿਲਆ। ਇਸ ਸਮ8 ਗੰ ਢੂ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਇਸੜੂ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਮਾਦਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਜਠਰੇ ਦਾ ਵਖੂਆ ਹੈ। ਦੀਵਾਲੀ
ਤੇ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮ8 ਇਸ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕੀਤੀ ਜ'ਦੀ ਹੈ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਵੱ ਚ ਖੰ ਨ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਗੰ ਡੂਆਂ ਹੈ। ਸੁਨਾਮ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ
ਵੀ ਗੰ ਢੂ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਗੰ ਢੂਆਂ ਹੈ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਹੀ ਦੋ ਬਜ਼ੁਰਗ' ਨ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਲਾਣੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਮੋਹੜੀ ਗੜ ਕੇ ਗੰ ਢੂ ਕਲ' ਤੇ ਗੰ ਢੂ ਖੁਰਦ ਦੋ ਨਵ8 ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਏ ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਮਾਦਪੁਰ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਿਬਨਪਾਲ ਜੱ ਟ ਵੀ ਗੰ ਢੂਆਂ ਦੀ
ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਹਨ।

ਗੰ ਢੂ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲੁਿਧਆਣਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ ਤੇ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਿਜ਼ਿਲ,ਆਂ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਗੰ ਢੂ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤਾ !ਘਾ ਗੋਤ ਨਹA ਹੈ। ਗੰ ਢੂ ਤੇ ਿਬਨਪਾਲ ਇਕੋ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਗੋਤ
ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੀ ਹਨ। ਕਈ ਗੋਤ ਕੋਈ ਅੱ ਲ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਉਨ,' ਦੇ ਗੋਤ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੀ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ
ਬੁਲਾਇਆ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਇਕੋ ਗੋਤ ਦੇ ਹੀ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ ਪਰ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਤ ਵੱ ਧ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵੀ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਹੰ ਦੂ, ਿਸੱ ਖ ਜੱ ਟ
ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਛੱ ਡ ਕੇ ਹੀ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜੱ ਟ ਆਪਣੇ ਸੱ ਕੇ ਚਾਚੇ ਜ' ਸੱ ਕੇ ਮਾਮੇ ਦੀ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਵੀ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲB ਦੇ
ਸਨ। ਸਾਇੰ ਸ ਅਨੁਸਾਰ 'ਕਜ਼ਨ ਮੈਿਰਜ' ਠੀਕ ਨਹA ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਗੰ ਢੂ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ।
ਘੁੰ ਮਣ : ਇਹ ਚੰ ਦਰਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਰਾਜਾ ਮਲਕੀਰ ਸੀ। ਜੋ ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦਲੀਪ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ
ਰਾਜੇ ਸੈਨਪਾਲ ਨ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਨੂੰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਹੋਰ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ ਿਵਆਹ ਕਰਾਇਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਇੱ ਕ ਪੁੱ ਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਘੁੰ ਮਣ ਰੱ ਿਖਆ ਸੀ।
ਸੈਨਪਾਲ ਰਾਜੇ ਦੇ 22 ਪੁੱ ਤਰ ਤੇ ਕਈ ਰਾਣੀਆਂ ਸਨ। 20 ਪੁੱ ਤਰ' ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵ8 20 ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਘੁੰ ਮਣ, ਔਜਲੇ , ਤੱ ਤਲੇ ਆਿਦ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਗਏ।
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਸਮ8 ਘੁੰ ਮਣ ਆਪਣਾ ਇਲਾਕਾ ਮੁਿਕਆਲਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਪਿਹਲ' ਜੰ ਮੂ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਿਫਰ ਮਾਝੇ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ
ਸਨ।

ਮਾਝੇ ਤ ਅੱ ਗੇ ਘੁੰ ਮਣ ਿਸਆਲਕੋਟ, ਗੁੱ ਜਰ'ਵਾਲਾ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।

ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਘੁੰ ਮਣ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਘੁੰ ਮਣ ਆਪਣੇ ਿਸੱ ਧ ਦੁਲਚੀ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਘੁੰ ਮਣ
ਆਪਣੇ ਿਸੱ ਧ ਦਾਦੂ (ਕਾਲਾ) ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਨਾਗਰਾ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸਮਾਧ ਹੈ। ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਘੁੰ ਮਣ
ਵੀ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮ8 ਜੰ ਡੀ ਵਢਣ ਤੇ ਬੱ ਕਰੇ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇਣ ਦੀ ਰਸਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਘਾਹ ਦਾ ਦੇਵਤਾ ਬਣਾਕੇ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ
ਅਮਰ ਦਾਸ ਦੇ ਸਮ8 ਮਾਝੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਮਸੰ ਦ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਸਨ। ਇਨ,' ਨ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਖੀ ਦਾ
ਬਹੁਤ ਪਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਤ ਮਗਰ ਘੁੰ ਮਣਾ ਨ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਛੱ ਡ ਿਦੱ ਤੇ।

ਸੰ ਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰ ਘ ਅਨੁਸਾਰ ਘੁੰ ਮਣ ਜੱ ਟ ਸੋਲੀਆਂ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਗੜ, ਮੁਕਤੇਸਵਰ ਤੇ ਗੜ, ਕੇਸਰ ਤ ਸੁਨਾਮ, ਢੋਿਡਆਂ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ
14ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਿਫਰ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲ ਗਏ। ਘੁੰ ਮਣ ਜੱ ਟ ਿਜੰ ਜੂਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ
ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਰਾਜਪੂਤ' ਤ ਪਿਹਲ' ਦੇ ਆਬਾਦ ਹਨ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਮਣ ਜ' ਘੁਮਾਣ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਿਪੰ ਡ
ਿਦੜ,ਬਾ ਦੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਘੁਮਾਣ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਸਮ8 ਮੁਗਲ' ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਉਨ,' ਦੀ
ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਬੈਰਸੀਆਣਾ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਿਣਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਬਾਬਾ ਵੀਰ ਿਸੰ ਘ ਸ਼ਹੀਦ ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਨ। ਉਨ,' ਨਾਲ ਕਈ ਕਰਾਮਾਤ' ਵੀ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਿਸਰ ਤਲੀ ਤੇ ਰੱ ਖਕੇ ਿਦੜ,ਬਾ
ਤੱ ਕ ਮੁਗਲ' ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਹੇ। ਿਦੜ,ਬਾ ਵੀ ਘੁਮਾਣਾ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।

ਇੱ ਕ ਘੁੰ ਮਣ ਿਪੰ ਡ ਦੋਰਾਹੇ ਦੇ ਪਾਸ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਘੁੰ ਮਣ ਿਪੰ ਡ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਘੁੰ ਮਣ ਕਲ' ਿਪੰ ਡ
ਬਿਠੰਡੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਘੁੰ ਮਣ ਕਲ' ਤੇ ਘੁੰ ਮਣ ਖੁਰਦ ਦੋ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਕਾਕੂ ਵਾਲਾ ਤੇ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਸੂਲਰ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਘੁੰ ਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਘਰ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਘੁੰ ਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਘੱ ਟ ਹਨ
ਿਕ>ਿਕ ਇਹ ਦੁਆਬੇ ਤ ਬਹੁਤੇ ਮਾਝੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਮਣ ਕਲ' ਤੇ ਘੁੰ ਮਣ ਖੁਰਦ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਘੁੰ ਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ'
ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਅਜਨਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਘੁੰ ਮ-ਣ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਮਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹਨ।

14ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ 1332 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਘੁੰ ਮਣ ਜੱ ਟ ਸਖ਼ਤ ਔੜ ਲਗਣ ਕਾਰਨ ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਤ ਨਾਮ ਦੇਵ ਦੀ ਕੁਟੀਆ ਪਾਸ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਸੰ ਤ ਨਾਮਦੇਵ ਦੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨਾਲ ਉਥੇ ਹਿਰਆਵਲ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਛਪੜੀ ਵੇਖ ਕੇ ਨਵ'
ਿਪੰ ਡ ਘੁੰ ਮਣ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਸੰ ਤ ਨਾਮਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮ 1270 ਈਸਵA ਤੇ ਮੌਤ 1350 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ। ਸੰ ਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ
18 ਸਾਲ ਨਵ8 ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਘੁੰ ਮਣ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਸਨ। ਘੁੰ ਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ, ਜਲੰਧਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ,
ਿਸਆਲਕੋਟ, ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਘੁੰ ਮਣ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਮਾਲਵੇ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਘੁੰ ਮਣ ਲੁਿਧਆਣਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ, ਪਿਟਆਲਾ, ਮਾਨਸਾ, ਬਿਠੰਡਾ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ
ਸੂਝਵਾਨ ਹਨ। ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਿਸੰ ਘ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਉਗੋਕੇ ਦਾ ਘੁੰ ਮਣ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਮਣ' ਦੇ ਬਾਰ' ਿਪੰ ਡ ਸਨ। 1881
ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਮਣ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 31427 ਸੀ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਘੁੰ ਮਣ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ
ਗਏ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਘੱ ਟ ਕੇ ਕੇਵਲ 28 ਪ&ਤੀਸ਼ਤ ਹੀ ਰਿਹ ਗਈ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਘੁੰ ਮਣ ਸਾਰੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਘੁੰ ਮਣ
ਜੱ ਟ' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਪੱ ਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਭਾਰਤ ਆਏ ਸਨ। ਘੁੰ ਮਣ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਸੰ ਜਮੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਇਹ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਲੇ ਖਕ ਇਿਲਆਸ ਘੁੰ ਮਣ ਤੇ
ਤਰਲੋ ਕ ਮਨਸੂਰ ਦੋਵ8 ਹੀ ਘੁੰ ਮਣ ਜੱ ਟ ਹਨ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 6

ਚੀਮਾ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਵੱ ਡੇ ਗੋਤ' ਿਵਚ ਹੈ। ਚੀਮਾ ਜੱ ਟ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਸ਼ਹਾਬਦੀਨ ਗੌਰੀ ਨ ਜਦ ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ
1193 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਉਸਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਤ' ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਚੌਹਾਨ ਪਿਹਲ' ਬਿਠੰਡੇ ਤ ਕ'ਗੜ ਤੇ ਿਫਰ ਹੌਲੀ
ਹੌਲੀ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ ਤੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚੇ। ਚੀਮੇ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਪੋਤਾ ਚੀਮਾ ਸੀ। ਚੀਮੇ
ਪਿਹਲ' ਬਿਠੰਡੇ ਤ ਕ'ਗੜ ਵੱ ਲ ਆਏ ਕੰ ਗ' ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਏਥੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਿਫਰ ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਭਾਣਜੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਾਲ ਅਣਬਣ
ਹੋ ਗਈ, ਉਸ ਦੀ ਮ' ਿਵਧਵਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਚੀਮੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤੰ ਗ ਕਰਕੇ ਿਪੰ ਡ ਕੱ ਢਣਾ ਚਾਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਨ ਆਪਣੀ ਦੁੱ ਖ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ
ਦੇ ਿਪਛਲੇ ਿਪੰ ਡ ਝੁਨੀਰ ਜਾਕੇ ਦੱ ਸੀ। ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਨ ਚੀਿਮਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਨ,' ਨੂੰ ਉਥ ਉਜਾੜ ਿਦੱ ਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਿਪੰ ਡ ਤੇ
ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ।

ਅੱ ਜਕੱ ਲ, ਕ'ਗੜ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਕ'ਗੜ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਚੀਮੇ ਮੋਗੇ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੁਰਾਣੇ ਵਸਨੀਕ' ਨਾਲ
ਅਣਬਣ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਲੁਿਧਆਣੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ ਉਥੇ ਜਾਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਚੀਮਾ ਿਪੰ ਡ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ
ਚੀਮਾ, ਕਾਲਖ, ਰਾਮਗJਹ ਸਰਦਾਰ', ਮਲੋ ਦ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਚੀਮੇ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਕੁਝ ਚੀਮੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਨੂਰਮਿਹਲ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਚੀਮਾ ਕਲ' ਤੇ ਚੀਮਾ ਖੁਰਦ ਨਵ8 ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਏ।
ਚੀਮੇ ਲੜਾਕੂ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਥਾਿਨਕ ਲੋ ਕ' ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਚੀਮੇ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਇੱ ਕ ਛੋਟੂ ਮਲ ਨ ਦਿਰਆ ਿਬਆਸ ਦੇ ਕੰ ਢੇ ਤੇ
ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਇੱ ਕ ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ। ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਦੋ ਸੂਰਬੀਰ ਜੋਧੇ ਰਾਣਾ ਕੰ ਗ ਤੇ ਢੋਲ ਹੋਏ ਹਨ। ਚੀਿਮਆਂ ਦੇ ਪ&ੋਹਤ
ਬ&ਾਹਮਣ ਨਹA, ਜੋਗੀ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਚੀਮੇ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਿਫਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਔਰੰ ਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਮ8 ਹੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ। ਪੁਰਾਣੇ
ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰੱ ਖੇ। ਨਾਗਰਾ, ਦੁੱ ਲਟ, ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਤੇ ਚੱ ਠ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵੀ ਚੀਿਮਆਂ ਵ'ਗ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੀ ਸਭ ਤ
ਵੱ ਧ ਿਗਣਤੀ ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਸੀ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇਨ,' ਦੇ 42 ਿਪੰ ਡ ਸਨ।

ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ, ਫਿਤਹਗੜ, ਸਾਿਹਬ, ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ ਮਾਨਸਾ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚੀਮੇ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ
ਚੀਮੇ ਮਾਲਵ8 ਤ ਘੱ ਟ ਹੀ ਹਨ। ਚੀਮੇ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਬਣਨ ਤ ਮਗਰ ਚੀਮੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ
ਿਸਰਸਾ ਤੇ ਕਰਨਾਲ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਵਸੇ ਹਨ। ਚੀਮੇ ਗੋਤ ਵਾਿਲਆਂ ਨ ਿਪੰ ਡ ਰਾਮਗੜ, ਸਰਦਾਰ' ਿਜ਼ਲ,' ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਵਖੇ ਆਪਣੇ
ਵਡੇਰੇ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਉਸਾਿਰਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਿਜਥੇ ਹਰ ਵਰ,ੇ 14 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਭਾਰੀ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਦੋਰਾਹੇ ਤ
20 ਿਕਲੋ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਿਪੰ ਡ ਰਾਮਗੜ, ਸਰਦਾਰ' ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਿਸੰ ਘ ਨ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਿਸੰ ਘ' ਨਾਲ 1867 ਿਬਕਰਮੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜ'
ਨਾਲ ਟੱ ਕਰ ਲਈ। ਿਸਰ ਧੜ ਨਾਲ ਅਲੱਗ ਹੋ ਿਗਆ ਿਫਰ ਵੀ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕਈ ਮੀਲ' ਤੱ ਕ ਵੈਰੀਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ ਵੀ ਲੜਦੇ ਰਹੇ। ਚੀਮਾ ਗੋਤ
ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਲੋ ਕ ਆਪਣੇ ਇਸ ਵਡੇਰੇ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਹਰ ਵਰ,ੇ ਧਾਰਿਮਕ ਸਮਾਗਮ ਕਰਾ>ਦੇ ਹਨ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ
ਪੂਰਬੀ ਤੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਚੀਮੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 69549 ਸੀ। ਕੈਪਟਨ ਏ. ਐੱਸ. ਚੀਮਾ ਮੌKਟ ਐਵਰੈਸਟ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੇ ਚੜ,ਨ ਵਾਲਾ
ਪਿਹਲਾ ਪੰ ਜਾਬੀ ਤੇ ਪਿਹਲਾ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਸੀ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਚੀਮੇ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ
ਚੀਮੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਹੁਣ ਚੀਮੇ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।
ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਨਵ8 ਕਾਰੋਬਾਰ ਆਰੰ ਭ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਚੱ ਠਾ : ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ ਅਤੇ ਪਠਾਨ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਚੋਹਾਨ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਚੱ ਠਾ ਸੀ ਜੋ ਿਪ&ਥਵੀ
ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਪੋਤਾ ਅਤੇ ਚੀਮੇ ਦਾ ਸੱ ਕਾ ਭਰਾ ਸੀ। ਚੱ ਠ ਦੀ ਦਸਵA ਪੀੜ,ੀ ਿਵੱ ਚ ਧਾਰੋ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ
ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਦੇ ਸੰ ਭਵ ਖੇਤਰ ਤ !ਠਕੇ ਚਨਾਬ ਦਿਰਆ ਦੇ ਕੰ ਢੇ ਤੇ ਆ ਿਗਆ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਗਆ। ਕਈ ਚੱ ਠ ਦਸਦੇ ਹਨ ਿਕ ਧਾਰੋ ਨ ਦੋ ਿਵਆਹ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਧਾਰੋ ਦੇ ਿਗਆਰ' ਪੁੱ ਤਰ ਹੋਏ। ਦੋ ਪੁੱ ਤਰ ਪੋਠFਹਾਰ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵਸੇ
ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੋ ਪੁੱ ਤਰ' ਨ ਨੌਡਾਲਾ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਇਨ,' ਦੀ ਔਲਾਦ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਚੱ ਠ ਜੱ ਟ' ਦੇ 82 ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੀ ਹੈ। ਇਹ
ਪਿਹਲ' ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਕੁਝ ਚੱ ਿਠਆਂ ਨ 1609 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਿਲਆ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ
ਿਮਲ ਗਏ। ਿਸੱ ਖ ਚੱ ਠ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਰਾਜ 'ਚ ਚੱ ਠ ਿਸੱ ਖ' ਨ ਕਾਫ਼ੀ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਰ ਲੈ ਿਪਲ ਗਰੀਫਨ ਨ
ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਪੰ ਜਾਬ ਚੀਫਸ' ਿਵੱ ਚ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਚੱ ਠਾ ਪਿਰਵਾਰ ਦੀ ਿਵਿਥਆ ਿਦੱ ਤੀ ਹੈ। ਚੱ ਠ ਵੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਮਲਵਈ ਰਵਾਇਤ
ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲਖੀ ਜੰ ਗਲ ਇਲਾਕੇ ਤ !ਠ ਕੇ ਇੱ ਕ ਚੱ ਠਾ ਚੌਧਰੀ ਧਾਰੋ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵ' ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਪਹੁੰ ਿਚਆ। ਉਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਉਥੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧੀ ਫੁਲੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਚੱ ਠ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ
ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਬਿਠੰਡਾ?ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਚੱ ਠ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚੱ ਠਾ, ਚੱ ਠਾ ਨਨਹੇੜਾ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ
ਚੱ ਠ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਹਨ। ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰ ਡ ਸੰ ਧੂ ਚੱ ਠਾ ਵੀ ਚੱ ਿਠਆ ਦਾ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਚੱ ਠ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਚੱ ਠ ਿਹੰ ਦੂ
ਮੇਰਠ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। 1947 ਦੀ ਵੰ ਡ ਮਗਰ ਚੱ ਠ ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਤ ਆਕੇ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਅੰ ਬਾਲਾ, ਕਰਨਾਲ ਤੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਆਿਦ
ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਕੁਝ ਜੰ ਮੂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਚੀਮੇ ਤੇ ਚੱ ਠ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਤ ਹਨ, ਿਸੱ ਖ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਚਿਹਲ : ਕੁਝ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਅਨੁਸਾਰ ਚਿਹਲ ਅਜਮੇਰ ਤੇ ਿਹਸਾਰ ਦੇ ਗੜ, ਦਰੇੜੇ ਵਾਲੇ ਚੌਹਾਨ' ਦੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖ ਹੈ। ਇਹ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਾਰਵA ਸਦੀ ਦੇ
ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਚਾਹਲ ਰਾਜੇ ਚਾਹੋ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੀ।
ਿਮਸਟਰ ਫਾਗਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਬੀਕਾਨਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੂਲ ਵਸਨੀਕ ਬਾਗੜੀ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਤੰ ਵਰ ਬੰ ਸ ਦੇ ਰਾਜਾ ਿਰੱ ਖ
ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਦੱ ਖਣ ਤ ਆਕੇ ਕਿਹਲੂਰ ਿਵਖੇ ਵਸ ਗਏ। ਿਰੱ ਖ ਪੁੱ ਤਰ ਨ ਇੱ ਕ ਪਰੀ ਵਰਗੀ ਜੱ ਟੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਿਲਆ ਅਤੇ
ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮੱ ਤੀ ਿਵਖੇ ਵਸਕੇ ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਬਿਣਆ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਚਿਹਲ' ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸੁੰ ਦਰ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ
ਬੇ?ਔਲਾਦ ਵੀ ਨਹA ਰਿਹੰ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਚਿਹਲ ਆਪਣੀ ਕੁੜੀ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ ਚੰ ਗੇ ਅਮੀਰ ਘਰ' ਿਵੱ ਚ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਅਖੌਤੀਆਂ ਤੇ
ਕਲਪਤ ਗੱ ਲ' ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਚਾਹਲ ਸ਼&ੀ ਰਾਮ ਚੰ ਦ& ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਕਸ਼ੂ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹੈ। ਇਹ
ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਹਨ। ਐੱਚ. ਰੋਜ਼ ਨ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਰਾਜਾ ਅਗਰਸੈਨ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ। ਿਜਨ,'
ਦੀ ਔਲਾਦ ਛੀਨ, ਚੀਮੇ, ਸ਼ਾਹੀ ਤੇ ਚਿਹਲ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਸੋਹੀ ਤੇ ਲੱਖੀ ਆਿਦ ਛੋਟੇ ਗੋਤ ਵੀ ਚਿਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਚੀਮੇ ਵੀ ਚੌਹਾਨ
ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਸੰ ਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰ ਘ ਚਿਹਲ' ਨੂੰ ਚੌਹਾਨ' ਦੀ ਕੌ ਲੀ ਸ਼ਾਖਾ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਠੀਕ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ
'ਮਾਲਵਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਚੌਹਾਨ ਬੰ ਸ ਦੇ ਘੱ ਗ ਦੀ ਛੇਵA ਪੀੜ,ੀ ਿਵੱ ਚ ਚਾਹਲ ਹੋਇਆ ਉਸ ਦੇ ਲਾ> ਤੇ ਚਾਹਲ ਗੋਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਚੌਥੀ ਪੀੜ,ੀ ਿਵੱ ਚ ਵੈਰਸੀ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਿਵਆਹ ਸਨ। ਇੱ ਕ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਰਲਾ ਸੀ ਿਜਸ ਨ ਰੱ ਲਾ ਵਸਾਇਆ। ਿਜਸ ਤ
ਚਿਹਲ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਬੱ ਝੇ ਰੱ ਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਜੁਗਰਾਤ ਨ ਮਾਰਕੇ ਆਪਣੇ ਿਪਤਾ ਦਾ ਵੈਰ ਿਲਆ। ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਜੋਗਾ ਆਪਣੇ ਨਾਮ !ਤੇ
ਵਸਾਇਆ। ਧੂਰੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਧਨੌਰੀ ਕਲ' ਚਿਹਲ' ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਜੋਗੇ ਿਵਚ ਹੀ ਬੱ ਿਝਆ ਹੈ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਪੰ ਜ ਪ'ਡੋ ਸਮੇਤ ਦਰੋਪਤੀ ਜੋਗੇ ਦੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਚਾਹਲ ਜੋਗੀਆਂ ਦਾ ਚੇਲਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਜੋਗੀਆਂ ਿਸੱ ਧ' ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਜੋਗੀ ਲੋ ਕ ਵੀ ਬੁੱ ਧ ਧਰਮ ਦੀ
ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹਨ। ਇਨ,' ਿਵਚ ਇੱ ਕ ਿਸੱ ਧ 'ਜੋਗੀਪੀਰ' ਹੋਇਆ ਹੈ। ਿਜਸ ਨੂੰ ਸਭ ਚਿਹਲ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਿਜਥੇ ਭੀ ਚਾਹਲ' ਦਾ ਕੋਈ ਿਪੰ ਡ ਹੈ, ਉਥੇ
ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਦੀ ਮਾੜ,ੀ ਵੀ ਹੈ। ਸ਼ੇਖੂਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਚਿਹਲ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਮਾੜੀ ਹੈ। ਿਜਥੇ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਦੀ ਮਾੜੀ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਮੋਗੇ
ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਿਕਲੀ ਚਿਹਲ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜਠਰੇ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ ਚਿਹਲ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ
ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਚਿਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹੀ ਹਨ। ਇਨ,' ਸਾਰੇ ਚਿਹਲ' ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਮਾਨਸਾ ਦਾ ਖੇਤਰ ਜੋਗਾਰੱ ਲਾ ਹੀ ਹੈ। ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ' ਦੇ
ਿਵੱ ਚ ਦਿਲਉ, ਔਲਖ ਤੇ ਸੇਖ ਗBਡੇ ਚਿਹਲ ਦੇ ਸਮ8 ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਆਏ। ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ ਤੇ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਚੌਹਾਨ ਬਾਰਵA ਸਦੀ
ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਮਾਨ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ' ਆਏ ਸਨ। ਨੌਵA ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸ&ੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗਬਹਾਦਰ ਜੀ ਜਦ 1665 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਭੀਖੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਆਏ ਉਸ ਸਮ8 ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਗBਡੇ ਤੇ ਦੇਸੂ ਚਿਹਲ ਦੀ ਚੌਧਰ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਲਤਾਨੀਆਂ ਪਿਰਵਾਰ ਸੀ। ਚਿਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਸੁਖੀ
ਸਰਵਰ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗਬਹਾਦਰ ਦੀ ਫੇਰੀ ਸਮ8 ਹੀ ਗBਡੇ ਸਮੇਤ ਚਿਹਲ' ਨ ਿਸੱ ਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਕੁਝ ਚਿਹਲ ਕੱ ਚੇ ਿਸੱ ਖ
ਸਨ, ਉਹ ਸੱ ਖੀ ਸਰਵਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮੰ ਨਦੇ ਸਨ। ਦੇਸੂ ਚਿਹਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਗBਡਾ ਚਿਹਲ ਬਹੁਤ ਸੂਰਬੀਰ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਸੀ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਰਾਜੇ ਹੋਡੀ ਤੇ
ਹੋਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨਾਲ ਕਈ ਟੱ ਕਰ' ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਦਿਲਉ ਜੱ ਟ' ਨ ਆਪਣੇ ਿਮੱ ਤਰ ਗBਡੇ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ' ਨਾਲ ਟੱ ਕਰ' ਲਈਆਂ। 1736
ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਲਾ ਿਸੰ ਘ ਨ ਗBਡੇ ਚਿਹਲ ਤ ਭੀਖੀ ਦਾ ਇਲਾਕ ਿਜੱ ਤ ਕੇ ਆਪਣੀ ਿਰਆਸਤ ਪਿਟਆਲਾ ਿਵੱ ਚ ਰਲਾ ਿਲਆ। ਿਕਸੇ
ਕਾਰਨ ਗBਡੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰੀਕ' ਨ ਹੀ ਮਾਰ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਚਿਹਲ' ਦੀ ਚੌਧਰ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਕੁਝ ਚਿਹਲ ਸੰ ਗਰੂਰ, ਮੋਗਾ,
ਲੁਿਧਆਣਾ, ਦੁਆਬਾ ਤੇ ਮਾਝੇ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਮਾਝੇ ਤ ਅੱ ਗੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਭੁੱ ਲਰ, ਚਾਹਲ
ਅਤੇ ਕਾਹਲ ਜੱ ਟ ਮਾਲਵਾ, ਧਾਰ ਅਤੇ ਦੱ ਖਣ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁੱ ਢਲਾ, ਘਰ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਚਿਹਲ' ਅਨੁਸਾਰ ਚਿਹਲ ਸੂਰਜ ਬੰ ਸੀ ਰਾਜਾ
ਖ'ਗ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਪਿਹਲ' ਪਿਹਲ ਉਹ ਿਦੱ ਲੀ ਪਾਸ ਕੋਟ ਗਡਾਨਾ ਵਸੇ ਅਤੇ ਿਫਰ ਪੱ ਖੀ ਚਿਹਲ' ਅੰ ਬਾਲੇ ਵੱ ਲ ਆਏ। ਿਫਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਜੋਗਾ ਰਲਾ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ ਸਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚਿਹਲ ਗੋਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਪੰ ਡ ਚਿਹਲ ਤਿਹਸੀਲ ਤਰਨਤਾਰਨ
ਿਵੱ ਚ ਧੰ ਨ ਬਾਬਾ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਦਾ ਅਕਤੂਬਰ ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਨ ਸਾਲਾਨਾ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਜ਼ਫਰਵਾਲ ਵੀ ਚਿਹਲ' ਦਾ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।

ਬਾਬਾ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਦਾ ਜਨਮ ਿਦਹਾੜਾ ਨੂਰਪੁਰ ਬੇਦੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਿਪੰ ਡ ਬ&ਾਹਮਣ ਮਾਜਰਾ ਿਵੱ ਚ 12 ਸਤੰ ਬਰ ਦੇ ਲਗਭਗ ਮਨਾਇਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ।
ਸਭ ਚਿਹਲ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਤੇ ਚਿਹਲ ਖੇਰਾ ਭੂਮੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਾਲੇ ਚੌਹਾਨ
ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਬਾਲਾ ਚੌਹਾਨ ਿਕਸੇ ਜੱ ਟੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਗਆ ਸੀ। ਜAਦ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਚਿਹਲ
ਗੁਗੇ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਚਿਹਲ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਖੇੜੀ
ਚਿਹਲ', ਿਖਆਲੀ, ਘਨੌਰੀ ਕਲ', ਲਾਡ ਬਨਜਾਰਾ, ਕਰਮਗੜ, ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਫਿਤਹਗੜ, ਦੇ
ਆਮਲੋ ਹ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ' ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਚਿਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਹੈ। ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਬਲੰਦ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਨੂੰ ਜਠਰੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੂਜਦੇ
ਹਨ। ਸਾਰੇ ਚਿਹਲ ਹੀ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜਠਰਾ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ
ਿਗਆ ਸੀ। ਅੱ ਸੂ ਮਹੀਨ ਿਵੱ ਚ ਚੌਥੇ ਨੌਰਾਤੇ ਨੂੰ ਜੋਗੇ ਰਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਜੋਗੀ ਪੀਰ ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਚਿਹਲ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵੱ ਧ ਤ ਵੱ ਧ
ਇਸ ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਚਿਹਲ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਚਿਹਲ ਿਪੰ ਡ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ
ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਰਜ਼ੂਲ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਚਿਹਲ ਹਨ। ਚਿਹਲ ਕਲ' ਤੇ ਚਿਹਲ ਖੁਰਦ ਿਪੰ ਡ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹੀ
ਹਨ। ਕਪੂਰਥਲਾ ਿਵੱ ਚ ਕਸੋ ਚਿਹਲ, ਮਾਧੋਪੁਰ, ਜੰ ਬੋਵਾਲ, ਭਨFਲੰਗ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਗ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਚਿਹਲ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਤੱ ਕ ਵੀ ਚਿਹਲ
ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਕਈ ਗਰੀਬ ਜੱ ਟ ਦਿਲਤ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾਕੇ ਦਿਲਤ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਜੱ ਟ' ਤੇ ਦਿਲਤ' ਦੇ ਬਹੁਤ ਗੋਤ ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਵੱ ਡੇ ਗੋਤ' ਿਵਚ ਹੈ। 1881
ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਚਿਹਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 63156 ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਚਿਹਲ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਚਿਹਲ ਬਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਹਨ। ਚਿਹਲ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਮਨਮਤੇ ਹੁੰ ਦੇ
ਹਨ। ਿਕਸੇ ਦੇ ਮਗਰ ਘੱ ਟ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਚਿਹਲ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲੇ ਹੋਏ ਚਿਹਲ ਵੀ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਮਾਝੇ
ਦੇ ਿਬਆਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਸ਼ੇਰੋ ਖਾਨਪੁਰ ਦੀ ਪਿਵੱ ਤਰ ਝੰ ਗੀ ਿਜਹੜੀ ਬਾਬਾ ਜੋਗੀ ਦੇ ਨ'ਅ ਨਾਲ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸਾਲਾਨਾ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਅੱ ਧ
ਸਤੰ ਬਰ ਨੂੰ ਬੜੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਸ&ੀ ਗੁਰੂ ਗ&ੰ ਥ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਅਖੰ ਠ ਪਾਠ ਦੇ ਭੋਗ ਪੈਣ ਮਗਰ ਨੜਲੇ ਿਪੰ ਡ' ਦੇ ਚਿਹਲ ਬਾਬਾ
ਜੀ ਦੇ ਡੇਰੇ ਤੇ ਮੱ ਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ। ਖੀਰ, ਦੁੱ ਧ, ਿਮੱ ਠੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ, ਗੁੜ, ਆਿਦ ਚੜ,ਾਕੇ ਮੰ ਨਤ' ਮੰ ਗੀਆਂ ਜ'ਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਗਾਇਕ ਜੋੜੀਆਂ
ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਖਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈ ਣ ਲਈ ਖਾਨਪੁਰ ਦੀ ਪੰ ਚਾਇਤ ਵੱ ਲ ਸੱ ਦਾ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਮੇਲੇ ਵੀ ਨਵ8 ਢੰ ਗ ਨਾਲ ਲੱਗ ਰਹੇ ਹਨ।
ਚਿਹਲ ਇਰਾਨ ਿਵਚ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣ ਤ ਪਿਹਲ' ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਰਾਜਸਧਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਸਨ।
ਚਿਹਲ ਮਨਮਤੇ ਤੇ ਸੰ ਜਮੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਘਰ ਵੀ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦਾ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਸੀ। ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ
ਚਿਹਲ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 7

ਜੱ ਟਾਣੇ : ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਜੱ ਟਾਣਾ ਸੀ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਯਾਦਵ ਬੰ ਸੀ ਸ&ੀ ਿਕ&ਸ਼ਨ ਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ
ਵੀ ਸ&ੀ ਿਕ&ਸ਼ਨ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਰਾਉ ਭੱ ਟੀ ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨ ਬਿਠੰਡੇ ਦਾ ਕੱ ਚਾ ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਤੇ
ਭੱ ਟਨਰ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ 'ਚ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਭੱ ਟੀ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਿਵਜੇ ਰਾਉ, ਦੇਵ ਰਾਜ, ਜੈਸਲ, ਹੇਮ ਤੇ ਜੂੰ ਦਰ ਰਾਉ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਏ ਹਨ।

ਿਜਸ ਸਮ8 ਗੱ ਜ਼ਨੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤ !ਤੇ ਮਿਹਮੂਦ ਗੱ ਜ਼ਨਵੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਤਖ਼ਤ !ਤੇ ਜੈਪਾਲ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ8 ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਦੱ ਖਣ ਵੱ ਲ ਿਬਜੇ
ਰਾਏ ਭੱ ਟੀ ਬਿਠੰਡੇ ਤੇ ਭੱ ਟਨਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਜੈਪਾਲ ਨ ਮਿਹਮੂਦ ਦੀ ਈਨ ਮੰ ਨ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਿਬਜੇ ਰਾਏ ਮਿਹਮੂਦ ਤ ਆਕੀ
ਸੀ।

ਇਸ ਲਈ ਮਿਹਮੂਦ ਨ 1004 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਿਕਲ,ੇ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਭੱ ਟੀਆਂ ਨ ਮਿਹਮੂਦ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਪਰ
ਹਾਰ ਗਏ। ਕੁਝ ਭੱ ਟੀ ਮਾਰ ਿਦੱ ਤੇ, ਕੁਝ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾ ਲਏ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਭੱ ਟਨਰ ਵੱ ਲ ਦੌੜ ਗਏ। ਿਬਜੇ ਰਾਏ ਤ ਮਗਰ ਦੇਵਰਾਜ ਆਪਣੇ
ਿਪਤਾ ਦੀ ਥ' ਰਾਜਾ ਬਿਣਆ। ਦੇਵਰਾਜ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਰਾਊ ਜੈਸਲ ਹੋਇਆ ਿਜਸ ਨ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਮੌੜ,ੀ ਗੱ ਡੀ। ਜੈਸਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਿਹੰ ਦੂ ਭੱ ਟੀ
ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਦੂਸਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਿਸੱ ਧੂ?ਬਰਾੜ, ਜੱ ਟਾਣੇ ਤੇ ਵੱ ਟੂ ਆਿਦ 21 ਗੋਤ' ਦੇ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਜੈਸਲ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਹੇਮ ਆਪਣੇ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵ' ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ 1180 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਿਗਆ। ਿਹੱ ਸਾਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਕੁਝ
ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਉਸ ਸਮ8 ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਰਾਜ ਵੀ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਫੈਿਲਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1190 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ
ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਮਗਰ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਿਫਰ ਗੌਰੀਆਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਿਗਆ। ਹੇਮ ਨ ਗੌਰੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ
ਗੌਰੀਆਂ ਨ ਿਹੱ ਸਾਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਹੇਮ ਨੂੰ ਦੇ ਿਦੱ ਤਾ। ਹੇਮ ਨ ਿਹੱ ਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾਕੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ।
ਹੇਮ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਜੂੰ ਦਰ ਦੇ 21 ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ। ਇਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵ8 ਗੋਤ ਚਾਲੂ ਕਰ ਲਏ। ਜੂੰ ਦਰ ਦੇ ਿਪਤਾ ਹੇਮ
ਦੀ ਮੌਤ 1212 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ।

ਜੂੰ ਦਰ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਬਟੇਰ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਿਸੰ ਧੂ ਬਰਾੜ ਹਨ। ਅੱ ਚਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਜੱ ਟਾਣੇ, ਵੱ ਟੂ ਤੇ ਬੋਦਲੇ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਜੱ ਟਾਣੇ ਦੇ ਿਪਤਾ ਦਾ
ਨਾਮ ਮੇਪਾਲ ਸੀ। ਜੱ ਟਾਣੇ ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਤ ਗੋਤ ਜੱ ਟਾਣਾ ਹਦ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ। ਜੂੰ ਦਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੀ
ਔਲਾਦ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਦੋਵ8 ਪਾਸA ਿਖਲਰ ਗਈ। ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਸਾਰਾ ਦੱ ਖਣੀ ਮਾਲਵਾ ਰੋਕ ਿਲਆ। ਲੁਿਧਆਣਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ !ਚਾ ਜੱ ਟਾਣਾ, ਜੱ ਟਾਣਾ
ਅਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟਣਾ ਇਨ,' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਸਰਦੂਲਗੜ, ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਚੂੜੀਆਂ, ਿਟੱ ਬੀ, ਜੱ ਟਾਣਾ ਕਲ' ਤੇ
ਜੱ ਟਾਣਾ ਖੁਰਦ ਵੀ ਇਸ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਕੁਝ ਜੱ ਟਾਣੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਬਿਠੰਡਾ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ।
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟਾਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟਾਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟਾਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਘੱ ਟ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਭੱ ਟੀ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਮਿਹਮੂਦ ਗੱ ਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਸਮ8 ਿਗਆਰ,ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੱ ਲ
ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਲੋ ਕ ਿਫਰ ਵਾਿਪਸ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਜੱ ਟਾਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਗਪਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ
ਵੀ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਿਕ>ਿਕ ਦੋਵ8 ਅੱ ਚਲ ਭੱ ਟੀ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਦੋਵ8 ਹੀ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਜੂੰ ਦਰ ਦੇ 21 ਪੁੱ ਤਰ' ਿਵਚ ਇੱ ਕ
ਪੁੱ ਤਰ ਪੀਪੜ ਰਾਉ ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਈ ਸੀ। ਿਸੱ ਧੂ ਗੋਤ ਦੇ ਮਜ਼,ਬੀ ਿਸੱ ਖ ਇਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ
ਜੱ ਟ ਯਾਦਵ ਬੰ ਸੀ ਆਰੀਆ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਘਰ ਿਸੰ ਧ ਸੀ। ਇਹ ਿਸੰ ਧ ਤ ਹੀ ਪੰ ਜਾਬ, ਹਿਰਆਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਪੱ ਛਮੀ !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼
ਅਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਮਿਲਆਂ ਤੇ ਕਾਲ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਇੱ ਕ ਜਗ,ਾ ਤ ਦੂਜੀ ਜਗ,ਾ
ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹਕੇ ਹੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ।

ਜਵੰ ਦੇ : ਇਹ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੈਸਲ ਦੇ ਭਰਾ ਦੁਸਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਸਨ। ਇਹ ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਅੰ ਤ
ਿਵੱ ਚ ਬਿਠੰਡੇ, ਮਾਨਸਾ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਜਵੰ ਦੇ ਗੋਤ ਦੇ ਮੋਢੀ ਦਾ ਨਾਮ ਜਵੰ ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਇੱ ਬਟਸਨ ਨ ਵੀ ਜਵੰ ਦੇ ਨੂੰ ਭੱ ਟੀ
ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਹੀ ਦੱ ਿਸਆ ਹੈ। ਜਵੰ ਦੇ ਪਿਹਲ' ਪਿਹਲ ਮਾਦੋਦਾਸ ਬੈਰਾਗੀ ਦੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਜਦ ਨੌਵ8 ਗੁਰੂ ਤੇਗਬਹਾਦਰ ਜੀ ਿਸੱ ਖੀ ਪ&ਚਾਰ ਲਈ
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤ' ਕੁਝ ਿਦਨ ਸੁਨਾਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਮੂਲੋਵਾਲ ਠਿਹਰਕੇ ਸੇਖੇ ਗਏ ਤ' ਉਸ ਸਮ8 ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਜਵੰ ਿਦਆਂ ਜੇ 22 ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਉਨ,' ਦਾ
ਚੌਧਰੀ ਤਲੋ ਕਾ ਸੀ। ਉਨ,' ਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪ&ਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਦੱ ਖਣ ਦੇ ਪਾਸੇ ਢਾਬ !ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨ ਡੇਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਥੇ ਦੁਰਗੂ ਨਾਮ ਦਾ
ਹਰੀਕਾ ਜੱ ਟ ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ ਉਸ ਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਜੱ ਟ ਜਵੰ ਿਦਆਂ ਦਾ ਜੁਆਈ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱ ਿਸਆ ਿਕ ਇਹ
ਜਗ,ਾ ਇੱ ਕ ਿਦਨ ਉਜੜ ਜਾਵੇਗੀ। ਜਵੰ ਿਦਆ ਨਾਲ ਸੈਦਪੁਰ (ਏਮਨਾਬਾਦ) ਵਾਲੀ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਭਾਈ ਿਸੱ ਖਾ, ਤੂੰ ਏਥ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰ ਡ ਦੁਆਬੇ ਵੱ ਲ
ਹੀ ਚਲਾ ਜਾਅ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਇਹ ਭਿਵੱ ਖਬਾਣੀ ਸੱ ਚੀ ਸਾਿਬਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ੇਖ' ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜ' ਨ ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਜਵੰ ਿਦਆਂ ਨੂੰ
ਉਜਾੜ ਿਦੱ ਤਾ। ਜਦ ਜਵੰ ਿਦਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੁਆਈ ਤ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਸਰਾਪ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਿਗਆ ਤਾ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪਛਤਾਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਤ
ਮਾਫ਼ੀ ਮੰ ਗ ਕੇ ਆਪਣੀ ਭੁੱ ਲ ਬਖਸ਼ਾਈ ਤ' ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨ ਫਰਮਾਇਆ, ''ਭਾਈ ਤੁਸA ਇੱ ਕ ਵਾਰ ਤ' ਜ਼ਰੂਰ ਉਜੜੋਗੇ ਪਰ ਿਜਥੇ ਜਾਓਗੇ ਸਰਦਾਰੀ
ਕਾਇਮ ਰਹੂ'' ਇਹ ਘਟਨਾ ਸੰ ਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰ ਘ ਨ ਵੀ 'ਮਾਲਵਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਭਾਗ ਪਿਹਲ' ਿਵੱ ਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਜਵੰ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ
ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ੇਖ' ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਹੋਏ ਜਵੰ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕੁਝ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਜਵੰ ਦੇ ਹੁਣ ਸਾਰੇ
ਿਸੱ ਖ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਬਹੁਤੇ ਜਵੰ ਦੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸੁਨਾਮ, ਬਰਨਾਲਾ ਤੇ ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਜਵੰ ਦਾ ਤੇ
ਿਪੰ ਡੀ ਜਵੰ ਦੇ ਇਨ,' ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਜਵੰ ਦਾ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ
ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਸੁੱ ਚਾ ਸੂਰਮਾ ਸਮਾ> ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਜਵੰ ਦਾ ਜੱ ਟ ਸੀ।

ਝੱ ਜ : ਝੱ ਜ, ਿਗੱ ਲ ਤੇ ਗੰ ਢੂ ਵਰਯਹਾ ਰਾਜਪੂਤ ਹਨ। ਇਹ ਿਬਨIਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਗੰ ਢੂ ਦੇ ਝੱ ਜ ਿਬਨIਪਾਲ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਹੀ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਇਹ
ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰ, ਧਾਲੀਵਾਲ, ਗੰ ਢੂ, ਪੰ ਧੇਰ, ਮ'ਗਟ ਆਿਦ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨਾਲ ਰਲਕੇ ਭੱ ਟਨਰ ਤ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਵ ਪਰਮਾਰ
ਨਾਲ ਆਏ ਸਨ। ਇਨ,' ਨ ਮਿਹਮੂਦ ਗੱ ਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਪੋਤੇ ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ ਤੇ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਮਿਹਮੂਦ ਦਾ ਪੋਤਾ
ਹਾਰਕੇ ਲਾਹੌਰ ਵੱ ਲ ਭੱ ਜ ਿਗਆ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਬੀਲੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਇਰਦ?ਿਗਰਦ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਮਾਨਸਾ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ।
ਉਨ,' ਦੀਆਂ ਚਿਹਲ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਝੱ ਜ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਪਾਇਲ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਿਬਲਾਸਪੁਰ ਝੱ ਜ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇਸ ਤ ਇਲਾਵਾ ਕੋਟਲੀ, ਿਗੱ ਦੜੀ, ਬੁਆਣੀ, ਲੰਢਾ, ਰੌਲ, ਉਮੇਦਪੁਰ, ਡੇਹੇਲ, ਪੰ ਧੇਰ ਖੇੜੀ ਤੇ
ਿਟੱ ਬਾ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਝੱ ਜ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਝੱ ਜ' ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਪੰ ਡ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਕੁਝ ਰੋਪੜ
ਵੱ ਲ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਝੱ ਜ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱ ਖ ਮੰ ਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਿਸੰ ਘ ਵੀ ਿਬਲਾਸਪੁਰ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਝੱ ਜ ਜੱ ਟ ਹੀ
ਸੀ। ਸੁਭਾਅ ਵੱ ਲ ਝੱ ਜ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਅਖੜ ਹੀ ਹਨ।

ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦਿਲਤ ਦੇ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਘੱ ਟ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੀ ਹੈ। ਝੱ ਜ ਬਹੁਤਾ !ਘਾ ਗੋਤ ਨਹA
ਹੈ। !ਚੀਆਂ ਤੇ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਜੱ ਟਾ ਨਾਲ ਿਘਰਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਾਤ, ਨਸਲ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਰੰ ਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਿਕਸੇ ਨਾਲ ਿਘਰਨਾ ਅਤੇ
ਿਵਤਕਰਾ ਨਹA ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਜੱ ਟ ਿਮਹਨਤੀ, ਿਨਡਰ, ਿਹੰ ਮਤੀ ਤੇ ਖੁੱ ਲ, ਿਦਲੇ ਲੋ ਕ ਹਨ।

ਿਟਵਾਣੇ : ਇਹ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਪਿਹਲ' ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਤ !ਠਕੇ ਰਾਮਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਿਫਰ ਅਲਾਉਦੀਨ
ਿਖਲਜੀ ਦੇ ਸਮ8 ਤੇਰ,ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਪਰਮਾਰ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਪਿਹਲ' ਹੀ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਇਹ
ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਵ ਦੇ ਭਰਾ ਰਣਧੌਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਰਾਜਾ ਰਾਏ ਸ਼ੰ ਕਰ ਹੋਇਆ ਹੈ ਿਜਸ ਦਾ ਰਾਮਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜ ਸੀ। ਿਟਵਾਣੇ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਟੇK (ਿਟਵਾਣਾ) ਸੀ। ਿਟਵਾਣੇ ਦੀ ਸੱ ਤਵA ਪੀੜ,ੀ ਿਵਚ ਲਖੂ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ
ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਿਟਵਾਣੇ ਇੱ ਕ ਸਤੀ ਦੀ ਵੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਿਜਸਨੂੰ ਦਾਦੀ ਬੀਰ ਸਧੋਈ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਬਘੌਰ, ਸਰਵਰਪੁਰ, ਰੱ ਬੋ !ਚੀ ਅਤੇ ਸਰਹੰ ਦ ਭਾਦਸ ਕੋਲ ਚਨਾਰਥਲ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਿਟਵਾਿਣਆਂ ਦੀ ਚੌਧਰ ਸੀ। ਪਿਟਆਲੇ ਤੇ ਫਿਤਹਗੜ, ਸਾਿਹਬ
ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਿਟਵਾਣਾ ਤੇ ਟੌਹੜਾ ਿਪੰ ਡ ਿਟਵਾਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ, ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ
ਅੰ ਬਾਲਾ ਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਿਟਵਾਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਿਟਵਾਣੇ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਬਹੁਤੇ ਿਟਵਾਣੇ
ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਿਟਵਾਣੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰ, ਮੁਲਤਾਨ, ਝੰ ਗ, ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ, ਮੁਜ਼ਫਰਗੜ, ਤੇ ਬੰ ਨੂੰ ਤੱ ਕ ਦੇ
ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਿਟਵਾਣੇ ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਜਹ'ਗੀਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਟਵਾਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਿਟਵਾਿਣਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤ ਬਹੁਤੀ ਵਸ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਿਮੱ ਠਾ ਿਟਵਾਣਾ ਇਨ,' ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਨਗਰ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਿਟਵਾਣੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਗੁਰਚਰਨ ਿਸੰ ਘ ਟੌਹੜਾ ਵੀ
ਿਟਵਾਣਾ ਜੱ ਟ ਹੈ। ਸਰ ਿਸਕੰ ਦਰ ਿਹਯਾਤ ਖ' ਿਟਵਾਣਾ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਮੰ ਤਰੀ ਿਰਹਾ ਹੈ। ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਿਟਵਾਣੇ ਲੜਾਕੂ ਹੁੰ ਦੇ
ਹਨ। ਿਟਵਾਣੇ ਿਸਆਲ ਤੇ ਘੇਬੇ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਿਟਵਾਣੇ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਵੀ ਹਨ। ਜੱ ਗੀ
ਖੱ ਤਰੀ ਵੀ ਇਸ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਟਵਾਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 3607 ਸੀ। ਿਟਵਾਣੇ
ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਤ' ਘੱ ਟ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਠਾਕਰਨ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ 529 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮੱ ਝ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਹੀ ਆਏ। ਸ਼ੁਰੂ?ਸ਼ੁਰੂ
ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੀਆਂ ਸਥਾਿਨਕ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਸੱ ਭਰਾ ਆਿਦ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ। ਠਾਕਰਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਾਕਤਵਰ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਜੱ ਟ ਸਨ।
ਠਾਕਰਨ ਜੱ ਟ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਨਹA ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਵੀ ਠਾਕਰ' ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੀ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਬੁੱ ਧ ਪ&ਕਾਸ਼ ਨ ਠਾਕਰ ਸ਼ਬਦ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਿਵਚਾਰ ਹੈ ਿਕ ਠਾਕਰ ਸ਼ਬਦ ਪਿਹਲ' ਪ&ਾਿਕ&ਤ ਭਾਸ਼ਾ ਿਵੱ ਚ ਵਰਿਤਆ
ਿਗਆ ਿਫਰ ਸੰ ਸਿਕ&ਤ ਿਵੱ ਚ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋਇਆ। ਪਿਹਲ' ਠਾਕਰ ਸ਼ਬਦ ਇੱ ਕ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਲਈ ਵਰਿਤਆ ਜ'ਦਾ ਸੀ ਿਫਰ ਇਹ ਮਾਣ ਸਿਤਕਾਰ
ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਠਾਕਰ ਤੇ ਠਾਕਰਨ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਹੈ। ਠਾਕਰਨ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਠਾਕਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਇੱ ਕ ਜਾਤੀ
ਹੈ। ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ ਿਹੰ ਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱ ਿਖਆ ਲਈ ਹਵਨ ਤੇ ਯੱ ਗ ਆਿਦ ਬ&ਾਹਮਣੀ ਰਸਮ' ਰਾਹA ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ
ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਅੱ ਠਵA?ਨੌਵA ਸਦੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਰਾਜਪੂਤ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਤ ਪਿਹਲ' ਰਾਜਪੂਤ ਨਹA ਸਨ ਕੇਵਲ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ
ਿਹੱ ਿਸਆਂ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। !ਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਠਾਕਰ ਜਾਤੀ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਕਰੇਵਾ ਕਰਨਾ ਠੀਕ ਨਹA ਸਮਝਦੇ। ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਕਰੇਵੇ
ਦੀ ਰਸਮ ਪ&ਚਿਲਤ ਸੀ। !ਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਠਾਕੁਰ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦੇ ਿਰਸ਼ਤੇ ਲੈ ਲB ਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ,' ਨੂੰ ਧੀਆਂ ਦਾ ਿਰਸ਼ਤਾ ਿਦੰ ਦੇ ਨਹA
ਸਨ। ਠਾਕਰ ਤੇ ਠਾਕਰਨ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਹੈ। ਠਾਕਰਨ ਜੱ ਟ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਹੀ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾ>ਦੇ ਹਨ।
ਚੌਧਰੀ ਯੁੱ ਧਵੀਰ ਿਸੰ ਘ ਠਾਕਰਾਨ ਹਿਰਆਣੇ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਜਾਟ ਨਤਾ ਸੀ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਨ ਵੀ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਜਾਟਸ' ਿਵੱ ਚ
(ਪੰ ਨਾ?1095) ਠਾਕਰਾਨ ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਜਾਤੀ ਹੀ ਦੱ ਿਸਆ ਹੈ। ਠਾਕਰਾਨ ਜਾਟ ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਗੁੜਗਾ> ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕੁਝ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਠਾਕਰਾਨ ਜੱ ਟ ਕੇਵਲ, ਮਲੋ ਟ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦਾਨ ਵਾਲਾ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਠਾਕਰਾਨ
ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ, ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਠਾਕਰਾਨ ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਠਾਕਰਨ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਬੋਲੀ ਦਾ ਹੀ ਫਰਕ
ਹੈ। ਠਾਕਰਾਨ ਤੇ ਠਾਕਰਨ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਉਚਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਫਰਕ ਹੈ ਠਾਕਰਨ ਗੋਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ !ਘਾ ਨਹA ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤਾ ਹਿਰਆਣੇ
ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਹਿਰਆਣੇ, ਪੰ ਜਾਬ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਪੱ ਛਮੀ !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਿਤੰ ਨ ਹਜ਼ਾਰ ਤ !ਪਰ ਗੋਤ
ਹਨ। ਕੁਝ ਗੋਤ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਘੱ ਟ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਆਪਣੀ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਮਾਣ ਮਿਹਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ
ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਿਵੱ ਚ ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਸ'ਝ ਹੈ। ਿਪਛੋਕੜ ਸ'ਝਾ ਹੈ, ਸਿਭਆਚਾਰ ਵੀ ਰਲਦਾ?ਿਮਲਦਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਮਹਾਨ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਠਾਕਰਨ ਜੱ ਟ
ਘੱ ਟ ਹੀ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਗੋਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ !ਘਾ ਨਹA ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਉਪਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਿਲਖਣਾ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ
ਪ&ੋਜੈਕਟ ਹੈ। ਇਹ ਕੰ ਮ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀਆਂ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਠਾਕਰਨ ਉਪਜਾਤੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹA ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 8

ਸਮਰਾ : ਇਹ ਰਾਜੇ ਸਲਵਾਨ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਸਨਾਮ ਰਾਏ ਰਾਜੇ ਸਲਵਾਨ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਸੀ। ਿਸਨਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਸਮਰਾਉ
ਵੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਿਸੰ ਧ ਘਾਟੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਫਿਰਸ਼ਤੇ ਨ ਵੀ ਆਪਣੀ ਿਲਖਤ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ
ਿਸੰ ਧ ਿਵੱ ਚ ਸਮਰੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਇਨ,' ਨ 750 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਅਰਬ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਹਾਰ ਿਦੱ ਤੀ ਸੀ। ਸਮਰਾ ਜਾਤ
ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨ ਅਰਬ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ ਸਨ।

ਆਈਨ ਅਕਬਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਰਾ ਕਬੀਲੇ ਦੇ 36 ਰਾਿਜਆਂ ਨ 500 ਸਾਲ ਤੱ ਕ ਇਸ ਖੇਤਰ ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। 1351 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਸੱ ਮਾ ਉਪਜਾਤੀ
ਨ ਇਨ,' ਤ ਰਾਜ ਖੋਹ ਿਲਆ ਅਤੇ ਸਮਿਰਆ ਦਾ ਵੱ ਧ ਤ ਵੱ ਧ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ। ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਵੀ ਇਨ,' ਨੂੰ ਬਾਹਰ
ਕੱ ਢ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਨ,' ਨ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲਕੇ ਜਾਨ ਬਚਾਈ। 1380 ਈਸਵੀ (ਚੌਦਵA ਸਦੀ) ਤੱ ਕ ਸਮਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ
ਬਣ ਚੁੱ ਕੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਵੀ ਕੁਝ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਮਰੇ ਿਸੰ ਧ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਬਾਰਾਨੀ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹਣ ਵਾਲੇ ਸਮਰੇ ਿਹੰ ਦੂ ਹਨ।
ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ ਤ ਪਿਹਲ' ਕੇਵਲ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਹੀ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਰਾਜਪੂਤ ਨਹA ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਮਲਾਵਰ' ਦੇ ਆਉਣ ਤ ਮਗਰ ਕੁਝ ਜੱ ਟ
ਰਾਿਜਆਂ ਦੀ ਬੰ ਸ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਅਖਵਾਕੇ ਮਾਣ ਮਿਹਸੂਸ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਸਮਰੇ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਘੱ ਟ ਹਨ।

ਈਸਵੀ 1881 ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 12,558 ਸੀ ਪਰ ਰਾਜਪੂਤ ਸਮਰੇ ਕੇਵਲ 2319 ਹੀ ਸਨ। ਰਾਜਪੂਤ
ਸਮਰੇ ਡਰ ਤੇ ਲਾਲਚ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।

ਸੱ ਮਾ ਕਬੀਲੇ ਨ ਸਮਰਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮਾਰੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਮਰੇ ਪਿਰਵਾਰ ਦੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ
ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਨੱਕ ਿਵੱ ਚ ਕੋਕਾ ਘੱ ਟ ਹੀ ਪਾ>ਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤ ਮਗਰ ਸਮਰੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਵਰਕ' ਨ ਵੀ
ਸਮਰੇ ਲੋ ਕ' ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਕੱ ਢ ਿਦੱ ਤਾ। ਸਮਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਸਮਰਾਉ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। 11ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਵਾਰ ਿਫਰ
ਸਮਰੇ ਿਹੰ ਦੂਆਂ ਨ ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਇਨ,' ਿਤੰ ਨ ਸੌ ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਚੌਦਵA ਸਦੀ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੱ ਮਾ ਕਬੀਲੇ
ਦੇ ਹੱ ਥ' ਿਵੱ ਚ ਚਲੀ ਗਈ। ਸੱ ਮਾ ਜੱ ਟ ਇਨ,' ਦੇ ਵੈਰੀ ਸਨ। ਸਮਰੇ ਗੋਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਮਰੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ
ਰਾਜਪੂਤ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਮਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸਰਸਾ, ਅੰ ਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਸਮਰੇ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਿਸਆਲਕੋਟ, ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਗੁੱ ਜਰ'ਵਾਲਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਮਰੇ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ
ਬਣ ਗਏ ਸਨ।

ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸਮਰੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਇਹ ਵੀ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂ, ਸੰ ਧੂ ਤੇ ਿਗੱ ਲ' ਆਿਦ
ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਮਰੇ ਗੋਤ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਰੂਸੀ ਲੇ ਖਕ ਸੇਰੇਬਰੀਆ ਕੋਵ ਨ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਪੰ ਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤ' ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ
ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਪੰ ਜਾਬ ਬਹੁਤ ਸਦੀ ਪਿਹਲ' ਪਰਸ਼ੀਆ ਦੇ ਰਾਜੇ ਡੇਰੀਅਸ ਨ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਸੱ ਜੇ ਕੰ ਢੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਿਮਲਾ ਿਲਆ ਸੀ।
ਇਹ ਇਰਾਨ ਦਾ ਿਹੱ ਸਾ ਬਣ ਿਗਆ ਸੀ। ਸਮਰੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਅਰਬੀ ਹਮਲਾਵਰ' ਦਾ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਲੜਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਆਪਸੀ ਲੜਾਈਆਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱ ਟ ਗਈ ਤੇ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨੂੰ ਿਸੰ ਧ ਛੱ ਡ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ
ਆਉਣਾ ਿਪਆ। ਸਮਰੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪੱ ਕਾ ਘਰ ਿਸੰ ਧ ਸੀ। ਸਮਰਾ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ ਨ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਦੀ
ਰੱ ਿਖਆ ਲਈ ਿਸਕੰ ਦਰ, ਤੈਮੂਰ, ਨਾਦਰਸ਼ਾਹ, ਅਿਹਮਦਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ, ਮੁਹੰਮਦ ਿਬਨਕਾਸਮ, ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਆਿਦ
ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ' ਦਾ ਪੂਰੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਦੇ ਵੀ ਿਦਲ ਹਾਰ ਨਹA ਮੰ ਨੀ ਸੀ। ਜੱ ਟ ਮਹਾਨ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ
ਸਾਰੇ ਸਮਰੇ ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਿਕ>ਿਕ ਇਹ ਮੱ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਲੋ ਕ ਧਰਮ ਬਣ ਿਗਆ ਹੈ। ਿਸੱ ਖ' ਨ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱ ਿਖਆ ਲਈ
ਮਹਾਨ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਿਦੱ ਤੀਆਂ ਹਨ। ਸ&ੀ ਗੁਰੂ ਗ&ੰ ਥ ਸਾਿਹਬ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮ' ਦੀ ਿਫਲਾਸਫੀ ਿਦੱ ਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਗ&ੰ ਥ ਅਟਲ
ਸੱ ਚਾਈਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਹੈ।

ਸਮਰਾ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਪ&ਾਚੀਨ ਗੋਤ ਹੈ। ਸਮਰੇ ਜੱ ਟ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਦੇਣ ਹੈ।
ਸਮਰਾ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਿਸੱ ਵੀਆ : ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਸਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਿਪਤਾ ਉਸ਼ੀਨਰ ਸੀ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਸੱ ਥੀਅਨ ਜੱ ਟ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਈਸਵੀ
ਸਦੀ ਤ 800 ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਕ ਤੇ ਲੜਾਕੇ ਵੀ ਸਨ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਸਬੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਾਰੇ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ
ਿਗਆ ਹੈ। 326 ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਿਸਕੰ ਦਰ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਲੀ, ਸੰ ਘੇ ਕੰ ਗ, ਦਾਹੇ, ਿਬਰਕ ਤੇ ਿਸਬੀਏ ਆਿਦ 100 ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਸਨ। ਸਭ ਨ ਰਲਕੇ ਮਹਾਨ ਿਸਕੰ ਦਰ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜੱ ਟ ਿਨਡਰ ਤੇ ਦਲੇ ਰ ਸਨ। ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਿਸਬੀਆਂ ਭਾਈਚਾਰਾ ਦਿਰਆ
ਚਨਾਬ ਅਤੇ ਰਾਵੀ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ। ਇਨ,' ਨ ਿਸਬੀਪੁਰਾ ਨਵ' ਨਗਰ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਗਰ ਨੂੰ ਹੁਣ
ਸ਼ਾਹਕੋਟ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਮਗਰ ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ' ਤ ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ ਇਹ ਲੋ ਕ ਪੰ ਜਾਬ ਛੱ ਡ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਕੁਝ
ਦੱ ਖਣ ਵੱ ਲ ਕਾਵੇਰੀ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਾਲ?ਨਾਲ ਅੱ ਗੇ ਚਲੇ ਗਏ।

ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਨ ਿਚਤੌੜ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ ਿਲਆ। ਮੱ ਛਿਮਕ ਨਗਰੀ ਇਨ,' ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਮੁਸਲਮਾਨ'
ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਤ ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ ਇਹ ਲੋ ਕ ਿਫਰ 12ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸਵੀਆਂ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ
ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਪੰ ਡ ਰਾਮਗੜ, ਿਸੱ ਬੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਦੀ ਨੌਰਾਿਤਆਂ ਸਮ8 ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜ'ਦੀ ਹੈ।

ਕੁਝ ਿਸੱ ਬੀਏ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤ ਅੱ ਗੇ ਮੋਗੇ, ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੋਗੇ ਿਵੱ ਚ ਫਿਤਹਗੜ, ਸੀਵੀਆਂ ਅਤੇ
ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਿਸੱ ਵੀਆਂ ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਰਾਏਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਸੱ ਵੀਆਂ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਸਵੀਆਂ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਤ ਿਤੰ ਨ ਿਕਲੋ ਮੀਟਰ ਤੇ ਿਪੰ ਡ ਰਾਮ ਨਗਰ ਿਸਵੀਆ ਵੀ ਿਸੱ ਬੀਆਂ ਗੋਤ ਦਾ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ
ਹੈ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਸਵੀਆ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ, ਨੰਦਗੜ, ਵੀ ਿਸਵੀਏ ਗੋਤ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਿਸੱ ਬੀਆ ਬੇਸ਼ੱਕ
ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਹੈ ਪਰ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਬੀਏ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਇਸ ਗੋਤ ਬਾਰੇ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣੀ ਦੰ ਦ ਕਥਾ ਵੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੈ
ਿਕ ਇੱ ਕ ਵਾਰੀ ਇੱ ਕ ਿਵਆਹੀ ਹੋਈ ਔਰਤ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਜਨਪੇ ਦੀਆਂ ਪੀੜ,' ਸਮ8 ਮਰੀ ਸਮਝਕੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਉਸ ਨੂੰ ਿਸਿਵਆਂ ਿਵੱ ਚ ਲੈ ਗਏ ਜਦ ਉਸ
ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਿਸਿਵਆਂ ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਰੱ ਿਖਆ ਹੀ ਸੀ ਤ' ਉਸ ਸਮ8 ਉਸ ਦੇ ਇੱ ਕ ਪੁੱ ਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਿਸਿਵਆਂ ਿਵੱ ਚ ਜੰ ਿਮਆਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ
ਨਾਮ ਿਸਵੀਆ ਰੱ ਖ ਿਦੱ ਤਾ ਇਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਅੱ ਗੇ ਤ ਦੁਨੀਆਂ ਿਸੱ ਵੀਆਂ ਕਿਹਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਿਮਿਥਆਸ ਇੱ ਕ ਿਮੱ ਥੀ ਹੋਈ ਲੋ ਕ ਕਹਾਣੀ ਹੁੰ ਦੀ
ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸਵੀਆ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਿਸੱ ਬੀਏ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ
ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਿਸੱ ਕੇ ਵੀ ਿਮਲੇ ਹਨ। ਬਲਵੰ ਤ ਿਸੰ ਘ ਿਹਸਟੋਰੀਅਨ ਿਸਵੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਓ ਜੂੰ ਧਰ ਦੇ ਬੇਟੇ ਿਸ਼ਵ ਭੱ ਟੀ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਦੱ ਸਦਾ
ਹੈ। ਜਦ ਬੀਕਾਨਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੇ ਗਠੌਰ' ਦਾ ਰਾਜ ਹੋ ਿਗਆ ਤ' ਭੱ ਟੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਬੀਕਾਨਰ ਇਲਾਕੇ ਛੱ ਡ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਕ&ਸਾਨ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਘਰ ਸੀ। ਭੱ ਟੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ>ਦੇ ਤੇ ਜ'ਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਿਸਵੀਏ ਵੀ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਿਵਚ ਸਨ। ਭੱ ਟੀ ਵੀ ਖਾੜਕੂ ਕਬੀਲਾ ਸੀ।

ਕੁਲਾਰ : ਇਹ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਭੱ ਟੀ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਪੰ ਜਾਬ, ਜੈਸਲਮੇਰ ਤੇ ਅਫ਼ਗਾਿਨਸਤਾਨ ਦਾ ਗੱ ਜ਼ਨੀ ਖੇਤਰ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਭੱ ਟੀ
ਦੇ ਦੋ ਪੁੱ ਤਰ ਮਾਸੂਰ ਰਾਉ ਤੇ ਜੰ ਗਲ ਰਾਉ ਹੋਏ। ਸਾਰਨ ਜੱ ਟ ਮਾਸੂਰ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਮੰ ਗਲ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਕੁਲਾਰ ਜੱ ਟ ਹਨ।
ਮੰ ਗਲ ਰਾਉ ਇੱ ਕ ਬੜਾ ਹੀ ਬਲਵਾਨ ਤੇ ਿਨਡਰ ਜੋਧਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਸਰਸੇ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਿਕਲ,ਾ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਵੀ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਿਵੱ ਚ ਖੜ,ਾ ਹੈ। ਿਕਸੇ
ਕਾਰਨ ਮੰ ਗਲ ਰਾਉ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਰਾਜ ਿਵਚ ਭੱ ਜਣਾ ਿਪਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੜਕੇ ਇੱ ਕ ਬਾਣੀਏ ਿਮੱ ਤਰ ਪਾਸ ਛੱ ਡ
ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ' ਨ ਵੱ ਡੇ ਹੋ ਕੇ ਜੱ ਟ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵੱ ਚ ਿਵਆਹ ਕਰਾਏ। ਉਸ ਦੇ ਪੁੱ ◌ੱਤਰ'?ਕਲੋ ਰੀਆ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਕੁਲਾਰ, ਮੰ ਡਾ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ
ਮੰ ਡ ਤੇ ਿਸਉਰਾ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਿਸਉਰਾਨ ਨਵ8 ਗੋਤ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕੁਲਾਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਮਿਹਣਾ ਤੇ ਿਮੱ ਢੂ ਖੇੜਾ ਇਨ,' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਅਬੋਹਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਕੁਲਾਰ ਨਾਮ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ
ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਕੁਲਾਰ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਕੁਲਾਰ' ਦੇ ਘਰ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਅੱ ਗੇ ਕੁਝ ਕੁਲਾਰ ਜੱ ਟ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਤ
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਕੁਲਾਰ ਜੱ ਟ ਰੋਪੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਸਾਰਪੁਰ ਕੁਲਾਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ
ਬਹੁਤ ਵੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਕੁਲਾਰ ਿਪੰ ਡ ਤਿਹਸੀਲ ਸੁਨਾਮ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਤਿਹਸੀਲ ਸਮਾਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਪਿਟਆਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਵੱ ਡੀਆਂ ਕੁਲਾਰ' ਿਪੰ ਡ ਕੁਲਾਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਕੁਲਾਰ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਕੁਲਾਰ' ਿਪੰ ਡ ਰੋਪੜ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਸੰ ਗਰੂਰ (ਜAਦ) ਿਵੱ ਚ
ਕੁਲਾਰ' ਦੇ ਿਸੱ ਧ ਦੀ ਕੁਲਾਰ ਖਾਸ ਿਵੱ ਚ ਸਮਾਧ ਹੈ। ਇਨ,' ਦਾ ਿਸੱ ਧ ਇੱ ਕ ਤਰਖਾਣ ਦੇ ਹੱ ਥ ਕਤਲ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਤਰਖਾਣ ਨੂ◌ੂ◌ੰ
ਿਘਉ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਨਹA ਬੇਚਦੇ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਕੁਲਾਰ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਕੁਲਾਰ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਵੀ ਹਨ। ਸਮੁੱ ਚੇ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕੁਲਾਰ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਘੱ ਟ ਹੀ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਕੁਲਾਰ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨਡਾ ਆਿਦ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਕੁਲਾਰ ਵੀ ਅੱ ਖੜ ਤੇ ਲੜਾਕੇ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹA ਭੁੱ ਲਾ>ਦੇ। ਚੰ ਗੇ ਿਕ&ਸਾਨ ਤੇ ਵਧੀਆ ਿਖਡਾਰੀ ਹਨ। ਕੁਲਾਰ'
ਨੂੰ ਕੁਲਾਰ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ।

ਕੌ ੜੇ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਖਰਲ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਤੇ
ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਕੌ ੜੇ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਕੌ ੜੇ ਵੀ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਏ ਹੋਏ ਆਰੀਆ ਬੰ ਸੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਮਾਨ', ਭੁੱ ਲਰ',
ਹੇਅਰ' ਤੇ ਖਰਲ' ਆਿਦ ਜੱ ਟ ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਆਏ ਹਨ।

ਕੌ ੜੇ ਖੱ ਤਰੀ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। !ਪਲ ਜੱ ਟ ਵੀ ਖੱ ਤਰੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਬੁੱ ਧਵਾਰ ਤੇ ਵਰਮੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਖੱ ਤਰੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਤੇ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ
ਸ'ਝੇ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਸਰਸਵਤ ਗੋਤ ਦੇ ਬ&ਾਹਮਣ ਕੇਵਲ ਜੱ ਟ' ਤੇ ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਦੇ ਹੀ ਪ&ੋਹਤ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਹਰੀ ਿਸੰ ਘ ਨਲਵਾ !ਪਲ ਖੱ ਤਰੀ ਸੀ ਮਾਲਵੇ
ਿਵੱ ਚ ਕੌ ਿੜਆਂ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਕੌ ੜੇ ਜੱ ਟ ਮਾਝੇ ਤੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਤੇ ਜਲੰਧਰ
ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੌ ੜੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਕੋੜੇ ਤੇ ਿਥੰ ਦ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਕੰ ਬੋਆਂ ਦੇ ਭੀ ਕਈ ਗੋਤ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ
ਰਲਦੇ ਹਨ। ਿਥੰ ਦ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਗਰੀਬ ਜੱ ਟ ਦੂਜੀ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ ਿਵਆਹ ਕਰ ਲB ਦੇ ਹਨ। ਜਾਤੀ ਬਦਲ
ਜ'ਦੀ ਸੀ ਪਰ ਗੋਤ ਨਹA ਬਦਲਦਾ ਸੀ।

ਕੌ ੜੇ ਭੁੱ ਲਰ' ਦਾ ਵੀ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਭੁੱ ਲਰ, ਹੇੜੀ, ਮਾੜੀ ਅਤੇ ਬੁਗਰ' ਆਿਦ ਭੁੱ ਲਰ' ਤੇ ਕੌ ਿੜਆਂ ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ
ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਕੌ ੜੇ ਜੱ ਟ ਸਾਰੇ ਹੀ ਿਸੱ ਖ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ ਮਗਰ ਜੱ ਟ ਸੂਰਮੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਅਤੇ ਕਸ਼ਤਰੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਪ&ੀਵਰਤਤ ਹੋ
ਗਏ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕੌ ੜੇ ਜੱ ਟ', ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਤੇ ਕੰ ਬੋਆਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਇਹ ਇੱ ਕ ਗੋਤ ਹੀ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਵੈਸ਼ ਨਹA ਹਨ ਿਕ>ਿਕ ਜੱ ਟ'
ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਗੋਤ ਬਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਨਹA ਰਲਦਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਿਕਸਾਨ ਕਬੀਲੇ ਸਨ।

ਕਲਾਲ : ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕਰੌਲੀ ਖੇਤਰ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਰਾਜਪੂਤਾਨ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ।
ਸ਼ੁਰੂ?ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਸ਼ਰਾਬ ਕੱ ਢ ਕੇ ਵੇਚਦੇ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ ਨ ਵੀ ਇਨ,ਾ ਬਾਰੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਕਲਾਲ
ਸ਼ਬਦ ਸੰ ਸਿਕ&ਤ ਦੇ ਕੀਲਾਲ (ਪਾਣੀ) ਤ ਿਵਗਸ ਕੇ ਬਿਣਆ ਹੈ। ਕਲਾਲ' ਦਾ ਕੰ ਮ ਪਿਹਲੇ ਪਿਹਲ ਗੁੜ, ਕਸ (ਿਕੱ ਕਰ ਦੀ ਿਛੱ ਲ) ਦੇ ਲਾਹਣ ਪਾਕੇ
ਸ਼ਰਾਬ ਕੱ ਢਣਾ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਵੇਚਣਾ ਸੀ।

ਜਦ ਸਰਕਾਰ ਨ ਸ਼ਰਾਬ ਕੱ ਢਣ ਤੇ ਪਾਬੰ ਦੀ ਲਾ ਿਦੱ ਤੀ ਤ' ਕਲਾਲ ਇਸ ਪੇਸ਼ੇ ਤ ਹੱ ਟ ਕੇ ਵਪਾਰ ਤੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਕੁਝ ਕਲਾਲ ਖੇਤੀ
ਬਾੜੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਕਲਾਲ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਜੱ ਟ ਹੀ ਹੋਣ ਿਕਸੇ
ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਾਬ ਵੇਚਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸ਼ਰਾਬ ਵੇਚਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਨਾਮ ਕਲਾਲ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ ਹੋਵੇ।

ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦਾ ਮੋਢੀ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਨਗਰ ਆਹਲੂ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਜੱ ਸਾ ਿਸੰ ਘ ਕਲਾਲ ਇੱ ਕ ਿਸੱ ਖ ਿਮਸਲ ਦਾ ਸਰਦਾਰ
ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਇਸ ਿਮਸਲ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਿਮਸਲ ਪੈ ਿਗਆ। ਉਸ ਸਮ8 ਿਸੱ ਖ' ਦੀਆਂ ਬਾਰ' ਿਮਸਲ' ਬਣ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਜੱ ਸਾ ਿਸੰ ਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਹਾਦਰ, ਿਸਆਣਾ ਤੇ ਦੂਰ ਅੰ ਦੇਸ਼ ਸੀ। ਇਸ ਨ ਅਿਹਮਦਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ
ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਿਸੱ ਕਾ ਵੀ ਚਲਾਇਆ। ਬਾਬਾ ਜੱ ਸਾ ਿਸੰ ਘ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ, ਿਜਵ8 ਿਕ ਉਸ ਦੇ ਿਸੱ ਕੇ ਤ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਕਲਾਲ ਵੀ ਅਖਵਾ>ਦਾ ਸੀ।
ਿਸੱ ਕੇ ਤੇ ਫਾਰਸੀ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਸੀ।

ਿਸੱ ਕਾ ਜ਼ਦ ਦਰ ਜਹ' ਬਫਜ਼ਿਲ ਅਕਾਲ।

ਮੁਲਿਕ ਅਿਹਮਦ ਿਗ&ਫਤ ਜੱ ਸਾ ਕਲਾਲ।

ਇਸ ਿਲਖਤ ਦੇ ਪੰ ਜਾਬੀ ਿਵੱ ਚ ਅਰਥ ਹਨ ਿਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਿਮਹਰ ਨਾਲ ਜੱ ਸੇ ਕਲਾਲ ਨ ਅਿਹਮਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮੁਲਕ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ
ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣੇ ਨ' ਦਾ ਿਸੱ ਕਾ ਚਲਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਕਲਾਲ ਿਸੱ ਖ ਆਪਣੇ ਆਪਨੂੰ ਆਹਲੂਵਾਲੀਏ ਅਖਵਾਉਣ
ਲੱਗ ਪਏ। ਇਹ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਖੱ ਤਰੀ ਵੀ ਹਨ। ਗੁਰਬਖਸ਼ ਿਸੰ ਘ ਪ&ੀਤ ਲੜੀ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਸੰ ਖੇਪ ਕਰਕੇ ਵਾਲੀਆ ਵੀ ਦੱ ਸਦਾ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬੀ ਦਾ
ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਜਸਵੀਰ ਿਸੰ ਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਠੀਕ ਪੂਰਾ ਹੀ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਰਆਸਤ ਕਪੂਰਥਲਾ ਇਸੇ ਕਲਾਲ
ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਿਵਰਾਸਤ ਸੀ। ਇਸੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਸ਼ਾਹੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਿਸੱ ਖ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਇਸਾਈ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਬਕਾ ਕ8ਦਰੀ ਮੰ ਤਰੀ
ਅਰੁਣ ਿਸੰ ਘ ਵੀ ਇਸੇ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਹੈ।

ਹੁਣ ਕਲਾਲ ਿਹੰ ਦੂ, ਮੁਸਿਲਮ, ਇਸਾਈ ਤੇ ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ' ਿਵੱ ਚ ਵੰ ਡੇ ਗਏ ਹਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਲਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਠਾਨ ਜ' ਕਾਕੇਜ਼ਈ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਖਵਾ>ਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਵੀ ਕਲਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਲਾਲ ਅਖਵਾਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਮਾਣ ਮਿਹਸੂਸ ਨਹA ਕਰਦਾ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਕਲਾਲ ਸਾਰੇ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ, ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਆਿਦ ਦੇ ਕਲਾਲ' ਨ ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ
ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਲਾਲ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਕਲਾਲ' ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ 14 ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ
ਕਲਾਲ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਤੇ ਖੱ ਤਰੀ ਦੋਵ8 ਹੀ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲੇ ਿਮਲੇ ਹਨ। ਕਲਾਲ ਬੜੇ ਸੂਝਵਾਨ, ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬੀ
ਅਖਾਣ ਹੈ : 'ਕਾਲ ਟਲ ਜਾਵੇ ਤੇ ਕਲਾਲ ਕਦੇ ਟਲੇ ਨਾ।'

ਕੁਇਰ ਿਸੰ ਘ ਕਲਾਲ ਦੀ ਰਚਨਾ 'ਗੁਰ ਿਬਲਾਸ' ਮਹਾਨ ਇਿਤਹਾਸਕ ਪੁਸਤਕ ਹੈ।

ਗੋਲੀਆ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਬ&ਾਹਮਣ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਨੂੰ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਕੱ ਢ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ।
ਕਲਾਲ ਵੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਵਰਤ ਬਹੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਗੋਲੀਆ ਦੇ ਕਲਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਲਾਲ' ਦੇ 52
ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਲਾਲ ਅਥਵਾ ਵਾਲੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਕਲਾਲ
ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਵਾਲੀਆ ਹੀ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਕਮ' ਦੇ ਅਿਨਆਂ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ' ਦੇ ਿਵਰੁੱ ਧ ਦੁੱ ਲੇ ਭੱਟੀ, ਜੱ ਸਾ ਕਲਾਲ, ਜੱ ਸਾ ਿਸੰ ਘ ਰਾਮਗੜ,ੀਆ,
ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਿਸੰ ਘ ਿਵਰਕ, ਹਰੀ ਿਸੰ ਘ ਨਲੂਆ ਆਿਦ ਸੂਰਿਮਆਂ ਨ ਮਹਾਨ ਸੰ ਗਰਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਕਲੇ ਰ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਨੂੰ ਚੌਹਾਣ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹੀ ਦੱ ਸਦਾ ਹੈ।
ਰੋਜ਼ ਸਾਿਹਬ ਨ 1882 ਈ. ਅਤੇ 1892 ਈ. ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਦੀਆਂ ਿਰਪੋਰਟ' ਪੜ, ਕੇ ਅਤੇ ਤਿਹਸੀਲਦਾਰ' ਰਾਹA ਪਟਵਾਰੀਆਂ ਤ ਿਪੰ ਡ ਦੇ
ਇਿਤਹਾਸ ਤੇ ਗੋਤ' ਬਾਰੇ ਿਲਖਤ' ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਿਲਖੀ ਸੀ। ਕਲੇ ਰ' ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਮਾਲਵਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਲਵੇ ਤ ਹੀ ਮਾਝੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ
ਵੱ ਲ ਗਏ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮ8 ਆਪਣੇ ਜਠਰੇ ਦੀ ਉਸ ਦੇ ਮੱ ਠ ਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਕਲੇ ਰ
ਜੱ ਟ ਸੱ ਖੀ ਸਰਵਰ ਦੇ ਹੀ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਨਵA ਸੂਈ ਮੱ ਝ ਜ' ਗਊ ਦਾ ਦੁੱ ਧ ਪਿਹਲ' ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਿਪਆ ਕੇ ਿਫਰ ਆਪ ਵਰਤਦੇ
ਸਨ। ਿਸੱ ਖੀ ਦੇ ਪ&ਭਾਵ ਕਾਰਨ ਕਲੇ ਰ ਜੱ ਟ' ਨ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰਸਮ' ਘਟਾ ਿਦੱ ਤੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੱ ਖੀ ਸਰਵਰ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਰਧਾ ਵੀ ਛੱ ਡ ਿਦੱ ਤੀ ਹੈ। ਿਜ਼ਲ,ਾ
ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਵੱ ਚ ਅਮਰਗੜ, ਕਲੇ ਰ ਿਪੰ ਡ ਕਲੇ ਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਕਲੇ ਰ' ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਕਲੇ ਰ'
ਵਾਲੇ ਸੰ ਤ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤ ਲੋ ਕ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ' ਲਈ ਆ>ਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਧਾਰੀਵਾਲ
ਕਲੇ ਰ ਿਪੰ ਡ ਕਲੇ ਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬੰ ਗ' ਦੇ ਪਾਸ ਢਾਹ ਕਲੇ ਰ', ਫਰੀਦਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਕਲੇ ਰ ਅਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਕ'ਜਲਾ
ਵੀ ਕਲੇ ਰ ਜੱ ਟ' ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਕਲੇ ਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਟੋਹਾਣਾ ਤਿਹਸੀਲ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਤਲਵਾੜਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਜAਦ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਕਲੇ ਰ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਜAਦ ਿਵੱ ਚ ਭੱ ਮਾਵਾੜੀ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਿਸੱ ਧ ਦੀਦਾਰ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਸਮਾਧ ਹੈ ਿਜਥੇ ਮਾਘ ਵਦੀ
ਪਿਹਲੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜ'ਦੀ ਹੈ। ਕਲੇ ਰ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਕੇਹਰ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਲੇ ਰ ਵੀ ਕਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਦਾਰਾ ਤੇ ਸੰ ਤੂ
ਜਹ'ਗੀਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਮ8 ਿਸਆਲਕੋਟ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਕੁਝ ਕਲੇ ਰ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਸੱ ਖੀ ਸਰਵਰ ਦੇ
ਪ&ਭਾਵ ਕਾਰਨ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕਲੇ ਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਲੇ ਰ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ
ਕਲੇ ਰ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਵੀ ਭੱ ਟੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਠੀਕ ਨਹA ਹੈ। ਕੁਲਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਭੱ ਟੀ ਹਨ। ਚੌਹਾਣਾ ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਦੁੱ ਲਟ ਵੀ ਕਲੇ ਰ' ਵ'ਗ
ਆਪਣੇ ਿਸੱ ਧ ਿਦਦਾਰ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਾਹਲ : ਇਹ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਕਾਹਲਵ' ਸੀ। ਇਹ ਅੱ ਗਨੀ ਕੁਲ ਪੰ ਵਾਰ' ਿਵਚ ਹਨ। ਰਾਜਪੂਤ'
ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਅੱ ਗਨੀ ਕੁਲ ਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਜਾਤੀਆਂ ਸ਼ਾਹੀ ਕੌ ਮ' ਿਵਚ ਿਗਣੀਆਂ ਜ'ਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਾਹਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜੇ
ਿਬੱ ਕਰਮਾਿਦੱ ਤ ਅਤੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਸੋਲੀ ਨਾਲ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਨੂੰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਿਗਆਰਵA ਸਦੀ
ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਕੁਝ ਸਮ' ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹਕੇ ਿਫਰ ਅੱ ਗੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ
ਗਏ। ਕੁਝ ਿਸਆਲਕੋਟ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਦੱ ਖਣੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ
ਕਾਹਲ ਗੋਤ ਦਾ ਕਾਹਲ ਿਪੰ ਡ ਸਾਰੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਕੁਝ ਕਾਹਲ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਗੁੱ ਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਰਾਵਲਿਪੰ ਡੀ
ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਕਾਹਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਕਾਹਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਅਤੇ
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਬੇਟ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਕਾਹਲ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਕਾਹਲ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ ਜਲੰਧਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਕਾਹਲਵ' ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਕਾਹਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਦੇ ਗੜ,ਦੀਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਰਆਸਤ ਕਪੂਰਥਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਹਨ।
ਕਾਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਪੰ ਜਾਬੀ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾ ਲਈਆਂ। ਹੋਰ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਇਹ ਵੀ ਸਦਾ ਲਈ
ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ। ਅੱ ਗੇ ਤ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸੰ ਬੰ ਧ ਤੋੜ ਿਦੱ ਤੇ। ਦੁਆਬੇ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਕਾਹਲ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ
ਹਨ। ਹੁਣ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਕਾਹਲ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਇਹ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਹਨ। 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਕਾਹਲ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 23550 ਸੀ। ਕਾਹਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਕਾਹਲ ਜੱ ਟ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਿਮਹਨਤੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱ ਖ
ਸਕੱ ਤਰ ਿਗਆਨ ਿਸੰ ਘ ਕਾਹਲ ਜੱ ਟ ਸਨ। ਜੱ ਟ' ਦੇ 21 ਗੋਤ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਪਰਮਾਰਾ ਿਵਚ ਹਨ। ਗੁਲਾਬ ਿਸੰ ਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆਂ ਮਾਝੇ ਦਾ ਕਾਹਲ
ਜੱ ਟ ਸੀ। ਕਾਹਲ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ।

ਕੰ ਧੋਲੇ : ਇਹ ਤੂਰ' ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਟਾਡ ਨ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਿਵੱ ਚ ਤੂਰ' ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ 82 ਉਪਗੋਤ ਿਲਖੇ ਹਨ। ਤੂਰ ਰਾਜਾ ਜਨਮੇਜਾ ਦੀ
ਸੰ ਤਾਨ ਹਨ। ਜਨਮੇਜਾ ਅਰਜਨ ਦਾ ਪੜਪੋਤਰਾ ਸੀ। ਪ'ਡੋ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਇਨ,' ਨ ਤੂਰ ਨ' ਦੇ ਇੱ ਕ ਿਰਖੀ ਤ ਦੀਿਖਆ ਲੈ ਕੇ ਨਵ8 ਕਬੀਲੇ ਦਾ
ਆਰੰ ਭ ਕੀਤਾ। ਤੂਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਅਤੇ ਜੱ ਟ' ਦੇ 36 ਸ਼ਾਹੀ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਇੱ ਕ ਮੁੱ ਖ ਕਬੀਲਾ ਸੀ। ਤੂਰ ਵੱ ਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਅੱ ਠਵA ਸਦੀ ਦੇ ਅੰ ਤ
ਿਵੱ ਚ ਤੂਰ' ਨ ਿਸਰੋਹੀ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਿਢੱ ਲਵ' ਤ ਿਦੱ ਲੀ ਿਜੱ ਤ ਲਈ। ਅਨੰਗਪਾਲ ਪਿਹਲੇ ਨ ਿਦੱ ਲੀ ਨੂੰ ਨਵ8 ਿਸਰ ਆਬਾਦ ਕਰਕੇ ਲਾਲ ਕੋਟ ਨਾਮ ਦਾ
ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾਇਆ। ਿਦੱ ਲੀ ਕਈ ਵਾਰ ਉਜੜੀ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਸੀ। ਤੰ ਵਰ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਿਚਰ ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਰਾਜ਼ ਿਰਹਾ ਸੀ। 1163 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ
ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਣ ਦੇ ਤਾਏ ਿਵਗ&ਿਹ ਰਾਜ ਚੌਹਾਣ ਨ ਤੰ ਵਰ' ਤ ਿਦੱ ਲੀ ਖੋਹ ਲਈ। ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਣ ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ
ਿਗਆ। ਚੌਹਾਣ' ਨ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਤੱ ਕ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ ਪ&ਦੇਸ਼ ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

1163 ਈਸਵੀ ਤ ਮਗਰ ਤੂਰ ਿਦੱ ਲੀ ਖੁਸ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਚੌਹਾਣ' ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਹਿਰਆਣਾ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਤਲੁਜ ਦੇ
ਨਜ਼ਦੀਕ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ ਸਨ। ਇੱ ਕ ਕਹਾਵਤ ਵੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੈ:

ਪਿਹਲ' ਿਦੱ ਲੀ ਤੂਰ' ਲੁਟੀ, ਫੇਰ ਲੁੱਟੀ ਚੌਹਾਣ', ਮਾਿਮਆਂ ਤ ਭਾਣਿਜਆਂ ਖੋਹੀ, ਕਰਕੇ ਜ਼ੋਰ ਿਧਗਾਣਾ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਤੂਰ' ਦੇ ਹੋਰ ਉਪਗੋਤ ਢੰ ਡੇ, ਗਰਚੇ, ਖੋਸੇ, ਨIਨ ਤੇ ਸੀੜੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਤੂਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ
ਕੰ ਧੋਲਾ ਕਲ' ਤੇ ਕੰ ਧੋਲਾ ਖੁਰਦ ਿਪੰ ਡ ਕੰ ਧੋਲੇ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਹੱ ਲਵਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਕੰ ਧੋਲੇ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਰੋਪੜ
ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਚਮਕੌ ਰ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਹਲਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਕੰ ਧੋਲਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਕੰ ਧੋਲਾ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਡਗਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ
ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਕੰ ਧੋਲੇ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਦੰ ਦ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਗਾ ਪੀਰ ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਤੂਰ' ਦਾ ਦੋਹਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਤੂਰ' ਅਤੇ ਕੰ ਧੋਿਲਆਂ ਦੇ
ਬਾਬਾ ਗੁਗਾ ਪੀਰ ਦਾ ਰੂਪ ਜ਼ਿਹਰੀਲਾ ਸੱ ਪ ਨਹA ਲੜਦਾ। ਕੁਝ ਕੰ ਧੋਲੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਤੂਰ ਵੀ ਿਲਖਦੇ ਹਨ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕੰ ਧੋਲੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਕੰ ਧੋਲੇ, ਗਰਚੇ, ਚੰ ਦੜ, ਸੀੜੇ, ਨIਨ, ਢੰ ਡੇ ਅਤੇ ਖੋਸੇ ਆਿਦ ਤੂਰ' ਦੇ ਹੀ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਤੂਰ
ਜ' ਤੰ ਵਰ ਮੁੱ ਖ ਗੋਤ ਹੈ।

ਖਰਲ : ਬਹੁਤੇ ਖਰਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪੰ ਵਾਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਖਰਲ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱ ਕ ਯੋਧਾ ਸੀ।
ਇਹ ਪੰ ਵਾਰ' ਦੀ ਭੁੱ ਟੇ ਸ਼ਾਖਾ ਿਵਚ ਹਨ। ਖਰਲ' ਦੇ 50 ਦੇ ਲਗਭਗ ਕਬੀਲੇ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਅਤੇ ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਸਨ। ਭੱ ਟੀਆਂ ਤੇ ਖਰਲ' ਦੀਆਂ
ਿਵਕਰ' ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਰਿਹੰ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਖਰਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ8 ਤ ਹੀ ਰਾਵੀ ਦੇ ਦੋਵ8 ਕੰ ਿਢਆਂ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤ ਲੈ ਕੇ
ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ ਨਨਕਾਣਾ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਖਰਲ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਲੜਾਕੇ ਤੇ ਧਾੜਵA ਸਨ।
ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਦੇ ਖਰਲ ਰਾਜਪੂਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਬੰ ਸ ਦੇ ਭੂਪੇ ਨ ਆਪਣਾ ਇਲਾਕਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਸੂਬਾ ਿਸੰ ਧ ਦੇ !ਚ
ਸ਼ਿਹਰ ਿਵੱ ਚ ਵਾਸਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਿਜਥੇ ਉਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਖਰਲ ਨੂੰ ਮਖਦੂਮ?ਜਹਾਨੀਆਂ ਸ਼ਾਹ ਨ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਿਵੱ ਚ ਲੈ ਆਂਦਾ ਸੀ।
ਿਫਰ ਉਹ ਲਾਇਲਪੁਰ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ। ਖਰਲ ਬਹੁਤੇ ਮਸਲਮਾਨ ਹੀ ਹਨ। ਮੁਲਤਾਨ ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਖਰਲ, ਲੰਗਾਹ, ਭੁੱ ਟੇ
ਆਿਦ ਜੱ ਟ ਪੰ ਵਾਰ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਈ. ਡੀ. ਮੈਕਲੈ ਗਨ ਆਪਣੀ ਝੰ ਗ ਬਾਰੇ ਿਰਪੋਰਟ ਿਵੱ ਚ ਖਰਲ' ਨੂੰ ਪੰ ਵਾਰ ਹੀ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਦੇ
ਕਈ ਖਰਲ ਸਰਦਾਰ' ਦਾ ਕੁਰਸੀਨਾਮਾ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਤੱ ਕ ਠੀਕ ਿਮਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੁਰਸੀਨਾਮੇ ਤ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੀ
ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਭੱ ਟੀ ਨਹA ਹਨ। ਖਰਲ ਬੜੇ ਸੁਨੱਖੇ ਜਵਾਨ ਤੇ ਬਹਾਦਰ ਜੋਧੇ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਮਾਰਧਾੜ ਤੇ ਲੁੱਟਮਾਰ ਕਰਨਾ ਇਨ,' ਦਾ
ਖ਼ਾਨਦਾਨੀ ਪੇਸ਼ਾ ਸੀ। ਇਹ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਿਵੱ ਚ ਿਦਲਚਸਪੀ ਘੱ ਟ ਲB ਦੇ ਸਨ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਤੇ ਦੁੱ ਧ ਪੀਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ
ਖਰਲ' ਨੂੰ ਦਿਰਆ ਦੇ ਲਾਗੇ ਖੁੱ ਲ,ੀਆਂ ਦਰਗਾਹ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਖਰਲ' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮੁਹੰਮਦ
ਗੌਰੀ ਦੇ ਸਮ8 ਪੀਰ ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੱ ਯਦ ਜਲਾਲ ਦੇ ਹੱ ਥA ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਇਆ ਦੱ ਿਸਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਖਰਲ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਵਸਦੇ ਸਨ। ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ ਖਰਲਕਲ' ਇਨ,' ਨ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਿਚਮਨੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਖਰਲ ਜਾਤੀ ਦੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖ ਹਨ। ਖਰਲ,
ਭੱ ਟੀ, ਡੋਗਰ ਤੇ ਵੱ ਟੂ ਆਿਦ ਕਬੀਲੇ ਬਹੁਤੇ ਹੀ ਮਾਰ ਖੋਰੇ ਤੇ !ਪਰਦਰਵੀ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਨ,' ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਫ਼ੌਜੀ
ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨੀ ਪBਦੀ ਸੀ। ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਿਸੱ ਖ' ਨਾਲ ਵੀ ਇਨ,' ਦੀ ਟੱ ਕਰ ਹੁੰ ਦੀ ਰਿਹੰ ਦੀ ਸੀ। ਖਰਲ' ਦੇ ਦੋ ਵੱ ਡੇ ਟੋਲੇ ਸਨ। ਖਰਲ
ਿਨੱਕੀ ਰਾਵੀ ਤੇ ਵੱ ਡੀ ਰਾਵੀ ਦੇ ਖਰਲ ਲਾਿਣਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੰ ਡੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਝੰ ਗ ਦੇ ਿਸਆਲ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਵੀ ਇਨ,' ਦੀ ਲੜਾਈ ਹੁੰ ਦੀ ਰਿਹੰ ਦੀ ਸੀ।

ਔਰੰ ਗਜ਼ੇਬ ਆਲਮਗੀਰ ਦੇ ਸਮ8 ਕਮਾਲੀਆ ਦੇ ਖਰਲ' ਦੀ ਬਹੁਤ ਚੜ,ਤ ਸੀ। !ਚ ਦੇ ਖਰਲ ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਮਖਦੂਮਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹੱ ਥA
ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਏ ਸਨ। ਮੁਲਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਖਰਲ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਘੱ ਟ ਹੀ ਸੀ।

1857 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਖਰਲ' ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਅਿਹਮਦਖ਼ਾਨ ਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਿਜਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਨ ਖਰਲ' ਨੂੰ ਦਬਾਅ ਿਲਆ ਸੀ।
ਖਰਲ' ਨੂੰ ਪਕੜਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਿਕਲ ਸੀ ਿਕ>ਿਕ ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਰ ਧਾੜ ਤੇ ਚੋਰੀ ਕਰਕੇ ਸੰ ਘਣੇ ਜੰ ਗਲ' ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਉਨ,' ਦਾ
ਿਪੱ ਛਾ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਸੰ ਦਲਬਾਰ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਚੂੜਾ ਡਾਕੂ ਵੀ ਖਰਲ' ਦੇ ਹੱ ਥA ਹੀ ਮਾਿਰਆ ਸੀ। ਖਰਲ ਬੜੇ ਦਲੇ ਰ
ਤੇ ਿਨਡਰ ਸਨ। ਖਰਲ' ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਉਪਗੋਤ 15 ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਨ ਹੁਣ 21 ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਖਰਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।
ਿਮਰਜਾ ਜੱ ਟ ਵੀ ਖਰਲ ਕਬੀਲੇ ਿਵਚ ਸੀ। ਹਰਨਕ ਿਸੰ ਘ ਘੜੂੰ ਆਂ ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਿਮਰਜੇ ਦੀ ਕਬਰ ਤੇ ਉਹ ਜੰ ਡ, ਿਜਸ ਹੇਠ ਸਿਹਬ' ਦੇ
ਭਰਾਵ' ਿਮਰਜਾ ਮਾਿਰਆ ਸੀ, ਦੇਖਣ ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਵਾਿਪਸ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬੀ ਿਟ&ਿਬਊਨ 1998
ਈਸਵੀ ਖਰਲ' ਬਾਰੇ ਿਲਿਖਆ ਸੀ ''ਲਾਹੌਰ ਤ ਲੈ ਕੇ ਕਮਾਲੀਏ ਤੱ ਕ ਖਰਲ' ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਵੱ ਡੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਹੀ ਗੰ ਜੀ ਬਾਰ
ਕਹਾ>ਦਾ ਹੈ। ਖਰਲ ਗੋਤ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਅਤੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਖਰਲ' ਨੂੰ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨੀਆਂ ਫਕੀਰ ਨ ਪ&ੇਰਨਾ ਰਾਹA ਮੁਸਲਮਾਨ
ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਅੱ ਜ ਵੀ ਜਦ ਖਰਲ' ਦੇ ਬੱ ਚਾ ਜੰ ਮਦਾ ਹੈ ਤ' ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨੀਆ ਦੇ ਚੇਲੇ ਇਨ,' ਤ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਲB ਦੇ ਹਨ ਖਰਲ' ਦੇ ਅੱ ਗੇ 21 ਉਪਗੋਤ
ਹਨ। ਸ਼ਾਹੀਕੇ, ਨੂੰਹੇਕੇ ਵੇਜੇਕੇ ਆਿਦ। ਿਮਰਜੇ ਜੱ ਟ ਦਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਖਰਲ' ਿਵਚ ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਨਾਲ ਹੈ। ਖਰਲ' ਦੀ ਬੋਲੀ ਜ'ਗਲੀ ਹੈ।''

ਿਮਰਜੇ ਜੱ ਟ ਬਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬੀ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਲੋ ਕ ਕਥਾਵ' ਤੇ ਿਕੱ ਸੇ ਿਲਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਿਮਰਜੇ ਬਾਰੇ ਪੀਲੂ ਦਾ ਿਕੱ ਸਾ ਪੰ ਜਾਬੀ ਜਗਤ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਹੋਇਆ ਹੈ। ਖਰਲ ਖਾੜਕੂ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਿਮਰਜਾ, ਸਿਹਬ' ਤੇ ਿਮਰਜੇ ਦੀ ਬੱ ਕੀ ਿਤੰ ਨ' ਕਬਰ' !ਤੇ ਦਸ ਚੇਤ ਨੂੰ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਦੇ
ਖਰਲ ਸਿਤਕਾਰ ਵਜ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਿਮਰਜੇ ਦਾ ਹੁਣ ਵੀ ਨਾਮ ਨਹA ਲB ਦ,ੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕਿਹਕੇ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਖਰਲ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਹਨ। ਿਮਰਜੇ ਦੀ ਕਬਰ ਵੀ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਖਰਲ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਿਪੰ ਡ
ਦਾਨਾਬਾਦ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਤਿਹਸੀਲ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਿਹਬ ਿਵੱ ਚ ਸੀ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਖਰਲ ਜੱ ਟ 18819 ਅਤੇ ਖਰਲ
ਰਾਜਪੂਤ 16284 ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਖਰਲ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਸਭ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵੀ ਬਹੁਤ
ਵੱ ਡਾ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਹੁਕਮਾ ਿਸੰ ਘ ਿਚਮਨੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ
ਦਾ ਇੱ ਕ ਸੂਰਬੀਰ ਸਰਦਾਰ ਸੀ। ਿਚਮਣੀ ਵੀ ਖਰਲ' ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਖਰਲ ਗੋਤ ਕੇਵਲ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ !ਘਾ ਸੀ। ਪੂਰਬੀ ਖਰਲ' ਅਤੇ
ਢੱ ਡ' ਦੀ ਿਜ਼ਆਦਾ ਆਬਾਦੀ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਜੰ ਗਲੀ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਖਰਲ
ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇਹ ਖਰਲ ਜੱ ਟ' ਨ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਹੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਮਾਪੇ ਹਨ। ਖਿਹਰੇ : ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ,
ਹੇਅਰ, ਿਥੰ ਧ, ਖਿਹਰੇ, ਕੰ ਗ ਆਿਦ ਜੱ ਟ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਉਪਜਾਤੀਆਂ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸ਼ੱ ਕਸਤਾਨ ਖੇਤਰ ਤ ਹੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਸਮ8 ਆਈਆਂ
ਹਨ। ਖਿਹਰੇ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਈਸਵੀ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਿਪਸ਼ੌਰ ਦੇ ਸ਼ਿਹਰ ਖੈਰਾਤ (ਖਹਰ ਨਗਰ) ਤ ਜਲੰਧਰ ਦੁਆਬੇ ਵੱ ਲ ਦੀ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ।
ਇਹ ਮਲੋ ਈ ਗਣ ਨਾਲ ਲੜ ਿਭੜ ਕੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਨ,' ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ। ਦੁਆਬੇ ਤ ਕੁਝ ਖਿਹਰੇ ਮਾਲਵੇ ਵੱ ਲ ਤੇ ਕੁਝ ਮਾਝੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ।
ਖਿਹਰੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਖਰਵੇ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਸਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਤ&ਖਾਣਬੱ ਧ ਅਤੇ ਅਬੂਪੁਰਾ, ਿਗੱ ਦੜਿਵੰ ਡੀ ਅਤੇ ਖਲਸੀਆਂ ਬਾਜਨ ਆਿਦ ਖਿਹਿਰਆਂ ਦੇ
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਸ਼ੁਰੂ?ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਖਿਹਿਰਆਂ ਦੀਆਂ ਮਲ,ੀਆਂ ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਮਲ,ੀਆਂ
ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਨਗਰ ਅਸ਼ਟ'ਗਕੋਟ ਇਨ,' ਨ ਹੀ ਬਰਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣਾ ਤਿਹਸੀਲ ਸਮਰਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਖਿਹਰਾ ਿਪੰ ਡ ਬਹੁਤਾ ਖਿਹਰੇ ਗੋਤ
ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਿਨਹਾਲ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਤੇ ਮੱ ਖੂ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਖਿਹਰੇ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਨਾਭੇ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਗੜ, ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਈ
ਖਿਹਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਸਰਦੂਲ?ਗੜ, ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਖੈਰਾ ਕਲ' ਤੇ ਖੈਰਾ ਖੁਰਦ ਦੋ ਿਪੰ ਡ ਖਿਹਿਰਆਂ ਦੇ ਹੀ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਤ
ਕੁਝ ਖਿਹਰੇ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਫਿਤਹ ਆਬਾਦ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਗਏ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਖਿਹਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਖਡੂਰ ਸਾਿਹਬ, ਨਾਗੋਕੇ, ਉਸਮ', ਸੇਰ, ਚੂਸਲੇ ਵੜ, ਖਿਹਰ', ਮਾਣਕਪੁਰ ਆਿਦ ਖਿਹਰੇ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਵੱ ਡੇ?ਵੱ ਡੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਫਿਤਹਗੜ, ਚੂੜੀਆਂ ਿਜ਼ਲ,ਾ
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਖਿਹਰੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਖਿਹਰਾ ਕਲ' ਹੈ।
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਖਿਹਰਾ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਬੰ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਸਮ8 ਖਿਹਰੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਾਗੀਰਦਾਰ' ਦੇ ਿਪੰ ਡ' ਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ
ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਮਾਝੇ ਤ ਅੱ ਗੇ ਕੁਝ ਖਿਹਰੇ ਜੱ ਟ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਖਿਹਰੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਵੱ ਧ ਹੀ
ਹੈ। ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦੇ ਭੁਲੱਥ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਖਿਹਰੇ ਆਬਾਦ ਹਨ।

ਖਿਹਰੇ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਖਿਹਰਾ ਇੱ ਕ ਧਾੜਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਮਾਝੇ ਦੇ ਖੱ ਡੂਰ ਸਾਿਹਬ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਇੱ ਕ ਜੱ ਟ ਇਸਤਰੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ
ਿਲਆ ਅਤੇ ਸਦਾ ਲਈ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਿਗਆ।

ਖਿਹਿਰਆਂ ਦੇ ਦੋ ਜਠਰੇ ਰਾਜਪਾਲ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸ਼ਿਹਜ਼ਾਦਾ ਸਨ। ਜੋ ਖੱ ਡੂਰ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕੰ ਗ' ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
ਖਿਹਰੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਇਸ ਿਸੱ ਧ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦਾ ਮੱ ਠ ਖੱ ਡੂਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹੈ। ਉਥੇ ਉਹ ਪੰ ਜੀਰੀ ਆਿਦ ਦਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਚੜ,ਾ>ਦੇ ਹਨ। ਉਹ
ਨਵA ਸੂਈ ਮੱ ਝ ਜ' ਗਊ ਦਾ ਦੁੱ ਧ ਵਰਤਣ ਤ ਪਿਹਲ' ਮੱ ਠ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਚੜ,ਾ>ਦੇ ਹਨ। ਿਵਸਾਖ, ਮਘਰ ਤੇ ਜੇਠ ਿਵੱ ਚ ਉਹ ਕੁਝ ਿਦਨ ਆਪਣੇ ਿਸੱ ਧ
ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਿਸੱ ਧ ਖੱ ਡੂਰ ਸਾਿਹਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਿਜਥੇ ਉਹ
ਵੈਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ?ਲੜਦਾ ਅੰ ਤ ਿਵੱ ਚ ਿਡੱ ਿਗਆ, ਉਥੇ ਉਸ ਦੀ ਸਮਾਧ ਹੈ। ਖਿਹਿਰਆਂ ਨ ਕੰ ਗ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਕਰਕੇ ਅੰ ਤ ਖੱ ਡੂਰ
ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਖਿਹਰੇ ਮਹਾਨ ਖਾੜਕੂ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਖਿਹਰੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਯਾਦੋ ਬੰ ਸੀ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣਾ
ਿਪਛੋਕੜ ਜਮਨਾ ਦਾ ਖੇਤਰ ਮੱ ਥਰਾ ਨਗਰੀ ਦਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ' ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਿਪੰ ਡ' ਤ&ਖਾਣਬੱ ਧ ਤੇ ਿਗੱ ਦੜਿਵੰ ਡੀ
ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਮਲੀਆਂ, ਕੰ ਗ' ਆਿਦ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਬਹੁਤੇ ਖਿਹਰੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ।
ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਖਿਹਿਰਆਂ ਵਾਲ ਿਪੰ ਡ ਖਿਹਰੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਮੁਲਤਾਨ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ ਕਾਬੀਰ ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਤ ਖਿਹਰੇ
ਜੱ ਟ ਆਬਾਦ ਸਨ।

ਖਿਹਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪਰਜਾਪਤ ਆਿਦ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਖਿਹਰੇ ਿਸੱ ਖ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ
ਖਿਹਰਾ, ਿਗੱ ਲ, ਮਾਨ, ਿਵਰਕ, ਸੰ ਧੂ ਆਿਦ ਗੋਤ' ਦਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜੱ ਟ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ, ਿਪੰ ਡੀ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਸਨ। ਖਿਹਰੇ ਿਕ&ਸ਼ਨ ਦੇ
ਪੁੱ ਤਰ ਬੁਜ਼ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਿਗਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਿਸੰ ਘ ਖਿਹਰਾ ਗੋਤ ਦਾ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਖਿਹਿਰਆਂ ਦਾ ਕੁਰਸੀਨਾਮਾ ਵੀ
ਯਾਦਵ' ਨਾਲ ਹੀ ਠੀਕ?ਠੀਕ ਿਮਲਦਾ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਖਿਹਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਖਿਹਰੇ ਜੱ ਟ ਹੁਣ ਪੁਰਾਣੇ
ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਛੱ ਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਖਿਹਰੇ ਜੱ ਟ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮ8 ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਖ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਖਿਹਰਾ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ
ਗੋਤ ਹੈ। ਖੈਰੇ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਆਗਰੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਕ&ਸ਼ਨ ਬੰ ਸੀ ਖੈਰ ਸੀ। ਖਿਹਰਾ ਜੱ ਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਖੋਸੇ : ਇਹ ਤੰ ਵਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖ ਹੈ। ਚੌਹਾਨ' ਨ ਤੰ ਵਰ' ਤ ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਰਾਜ ਖੋਹ ਿਲਆ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਡਾਕਟਰ ਫੌਜ਼ਾ ਿਸੰ ਘ
ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਿਜਲਦ ਤੀਜੀ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ''ਸੰ ਬਰ ਜ' ਅਜਮੇਰ ਦੇ ਚੌਹਾਨ' ਅਤੇ ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਤੂਮਾਰ' ਿਵਚਕਾਰ
ਲੜਾਈਆਂ ਤੇ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਲੰਮੇ ਿਸਲਿਸਲੇ ਤ ਬਾਅਦ ਿਦੱ ਲੀ, 1164 ਈਸਵੀ ਤ ਪਿਹਲ', ਚੌਹਾਨ' ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਈ ਸੀ।'' ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਤੰ ਵਰ' ਨੂੰ ਤੂਰ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਤੂਰ ਆਪਣਾ ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਰਾਜ ਖੁਹਾਕੇ 1164 ਈਸਵੀ ਦੇ ਮਗਰ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮੋਗੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ। ਰਾਜ
ਖੁਸਾਉਣ ਤ ਹੀ ਇਨ,' ਦਾ ਨਾਮ ਖੋਸੇ ਪੈ ਿਗਆ। ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਰਣਧੀਰ ਿਸੰ ਘ ਸੀ। ਿਜਸ ਜਗਾਹ ਖੋਸੇ ਠਿਹਰੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਖੋਸਾ ਰਣਧੀਰ
ਪੈ ਿਗਆ। ਇਹ ਿਪੰ ਡ ਜਨਰ ਤ ਦੋ ਕੁ ਮੀਲ ਦੂਰ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਹਣ !ਤੇ ਹੈ। ਖੋਸੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਖੋਸਾ ਰਣਧੀਰ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਛੱ ਪੜ
!ਤੇ ਗੋਤ ਤ' ਤੂਰ ਹੈ ਪਰ ਹੁਣ ਇਨ,' ਦੀ ਅਲ ਖੋਸੇ ਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। 1911 ਈਸਵੀ ਦੀ ਿਰਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ 'ਰੱ ਤੀਆਂ'
ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਖੋਸੇ ਜਨਊ ਪਾ>ਦੇ ਅਤੇ ਦੂਿਜਆਂ ਨਾਲ ਵਰਤਣ ਪਰਹੇਜ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਿਹਲ' ਪਿਹਲ ਖੋਸੇ ਆਉਣ ਤ ਮਗਰ ਖੋਿਸਆਂ ਨ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ
ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਛੱ ਡ ਿਦੱ ਤੇ ਹਨ। ਿਵਿਦਆ ਪ&ਾਪਤ ਕਰਕੇ ਤਰੱ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਖੋਿਸਆਂ ਦੇ 12 ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਮੋਢੀ
ਿਪੰ ਡ ਤ' ਖੋਸਾ ਰਣਧੀਰ ਿਸੰ ਘ ਹੀ ਹੈ। ਅਟਾਰੀ ਅਤੇ ਬਲਖੰ ਡੀ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਖੋਸੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਖੋਸੇ ਕਲ' ਵੀ ਖੋਸੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਖੋਸੇ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਜ਼ੀਰਾ ਿਵੱ ਚ ਖੋਸਾ ਕੋਟਲਾ, ਮੋਗੇ ਿਵੱ ਚ ਖੋਸਾ ਪ'ਡੋ, ਤਲਵੰ ਡੀ ਭਾਈ ਿਵੱ ਚ ਹੋਲ' ਵਾਲੀ
ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' 'ਚ ਵੀ ਖੋਿਸਆਂ ਦੀ ਹੀ ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਖੋਸੇ ਮੁਕਤਸਰ ਅਤੇ ਿਸਰਸੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਖੋਸਾ ਿਪੰ ਡ ਖੋਸੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਖੋਸਾ ਿਪੰ ਡ ਸਰਹੱ ਦ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਖੋਸੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਲਾਲ ਿਸੰ ਘ ਖੋਸੇ ਨ ਮੁਗਲ' ਨਾਲ
ਟੱ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦਗੰ ਜ ਸਲ,ੀਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਮੋਗਾ ਿਵੱ ਚ ਬਿਣਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ ਖੋਿਸਆਂ
ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਰਣਧੀਰ ਨੂੰ ਿਦੱ ਲੀ ਛੱ ਡਣ ਮਗਰ ਬਚਪਨ ਿਵੱ ਚ ਜਨਮ ਸਮ8 ਿਕਸੇ ਇੱ ਲ ਨ ਬਚਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਿਵਆਹ, ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਸਮ8
ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਇੱ ਲ' ਨੂੰ ਰੋਟੀਆਂ ਪਾ>ਦੇ ਹਨ। ਖੋਿਸਆਂ ਦੀ ਕੁਝ ਰਸਮ' ਆਮ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਮਲਦੀਆਂ ਨਹA ਹਨ। ਿਵਆਹ ਸਮ8 ਖੋਸੇ ਗੋਤ ਦਾ ਡੂਮ
ਚਰਖੇ ਤੇ ਤੱ ਕਲੇ ਨੂੰ ਛੁਪਾ ਕੇ ਰੱ ਖਦਾ ਹੈ। ਿਵਆਂਦੜ ਜੋੜੀ ਇਸ ਨੂੰ ਲੱਭਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ,' ਬਰਾਦਰੀ ਜੋੜੀ ਦੀ ਅਕਲ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ
ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਪੁਰਾਣੇ ਿਰਵਾਜ਼ ਛੱ ਡ ਹੀ ਿਦੱ ਤੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਤ&ਖਾਣ' ਦਾ ਗੋਤ ਵੀ ਖੋਸਾ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ ਕੁਝ ਗਰੀਬ ਜੱ ਟ ਤ&ਖਾਣ' ਕੰ ਮ
ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਤ&ਖਾਣ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ ਹੋਣ। ਤ&ਖਾਣ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾਉਣ ਕਾਰਨ ਵੀ ਕਈ ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਤ&ਖਾਣ ਜਾਤੀ
ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਏ। ਗੋਤ ਨਹA ਬਦਿਲਆ ਪਰ ਜਾਤ ਬਦਲ ਗਈ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਖੋਸੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਕੁਝ ਖੋਸੇ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਤੂਰ
ਵੀ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਕੰ ਧੋਲੇ, ਨIਨ, ਚੰ ਦੜ, ਸੀੜੇ, ਢੰ ਡੇ ਤੇ ਗਰਚੇ ਵੀ ਤੂਰ' ਿਵਚ ਹਨ। ਤੂਰ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਖੋਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਲੋ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੀ
ਖੋਸੇ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਸ'ਝ ਨਹA ਰਲਦੀ। ਤੰ ਵਰ ਜ' ਤੂਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਰਾਜ ਘਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ'ਡੂ ਬੰ ਸ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਹਨ।
ਖੋਸਾ ਤੂਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਨ,' ਨ ਬਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਖੋਿਸਆਂ ਵ'ਗ ਸੀੜੇ ਵੀ ਤੰ ਵਰ'
ਿਵਚ ਹਨ। ਤੰ ਵਰ ਤੇ ਤੂਰ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਜਦ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨ ਤੂਰ' ਦੇ ਿਕਲ,ੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਤ' ਕੁਝ ਤੂਰ ਸੀੜੀ ਲਾਕੇ ਿਕਲ,ੇ ਿਵਚ ਿਨਕਲ
ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੀ ਅਲ ਸੀੜੇ ਪੈ ਗਈ। ਤੂਰ ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਰਾਜ ਖੁਸਣ ਮਗਰ ਪੰ ਜਾਬ,
ਹਿਰਆਣਾ 'ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਭਾਰੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਤੰ ਵਰ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਤੰ ਵਰ' ਦੇ ਕਈ ਛੋਟੇ?ਛੋਟੇ ਗੋਤ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਗਦਾਰੇ : ਇਹ ਗਿਹਲੋ ਤ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਿਸ਼ਵ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਮਾਨ ਭੁੱ ਲਰ, ਹੇਹਰ, ਗੋਦਾਰੇ, ਪੂੰ ਨੀਆਂ ਆਿਦ 12 ਗੋਤ
ਿਸ਼ਵਗੋਤਰੀ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਹਨ। ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨ ਵੀ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ ਿਵੱ ਚ ਗੋਦਾਿਰਆਂ ਬਾਰੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ
''ਗੋਦਾਰਾ ਜੱ ਟ ਿਸ਼ਵਗੋਤਰੀ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਸਰਸਾ, ਿਹਸਾਰ ਤੇ ਫਿਤਹਾਬਾਦ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਇਹ ਿਨਮਬੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ
ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਿਜਸ ਨ ਬੀਕਾਨਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਬੰ ਿਨ,ਆ ਸੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਿਵਚ ਕੋਈ ਮੁਖੀਆ ਨਾ ਚੁਣ ਸਕੇ। ਉਨ,' ਨ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ
ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਿਕ ਉਹ ਆਪਣਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਲੜਕਾ ਉਨ,' ਨੂੰ ਦੇ ਦੇਣ ਤ'ਿਕ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਹਾਕਮ ਬਣਾ ਲੈ ਣ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨ ਉਨ,' ਨੂੰ
ਆਪਣਾ ਪੁੱ ਤਰ ਬੀਕਾ ਰਾਜਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦੇ ਿਦੱ ਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਮਾਣ ਤੇ ਸਿਤਕਾਰ ਲਈ ਬੀਕਾਨਰ ਦੀ ਨAਹ ਰੱ ਖੀ ਗਈ। ਉਸ ਿਦਨ ਤ ਬੀਕਾਨਰ
ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਮੱ ਥੇ ਤੇ ਰਾਜ ਿਤਲਕ ਗੋਦਾਰੇ ਜੱ ਟ ਵੱ ਲ ਹੀ ਲਾਇਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਪ&ਵਾਿਰਕ ਪ&ੋਿਹਤ ਤ ਰਾਜਿਤਲਕ ਨਹA ਲਵਾਇਆ
ਜ'ਦਾ'' ਿਤਲਕ ਕੇਵਲ ਪ'ਡੂ ਬੰ ਸੀ ਗਦਾਰੇ ਹੀ ਲ'ਦੇ ਹਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਬੀਕਾਨਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਪੂੰ ਨੀਆ, ਗੋਦਾਰਾ, ਜੋਈਏ, ਸਾਰਨ,
ਬੈਿਹਣੀਵਾਲ ਤੇ ਮਾਿਹਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਰੱ ਿਖਆ ਸੀ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਲੜਦੇ ਝਗੜਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਗਦਾਰੇ
ਸਭ ਤ ਤਾਕਤਵਰ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਸਨ ਪਰ ਇਨ,' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਏਕਤਾ ਨਹA ਸੀ। ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਜੇ ਫੁੱ ਟ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤ' ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਵਰਗੀ ਕੋਈ
ਬਹਾਦਰ ਕੌ ਮ ਨਹA ਹੈ।

ਰਾਉ ਬੀਕੇ ਦਾ ਜਨਮ 5 ਅਗਸਤ 1438 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਰਾਉ ਜੋਧ ਦੇ ਘਰ ਰਾਠੌਰ ਬੰ ਸ ਿਵੱ ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1459 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ
ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੀ ਿਰਆਸਤ ਜੋਧਪੁਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਿਕਲ,ਾ ਮਿਹਰਾਨਗੜ, ਿਵੱ ਚ ਸੀ। 1470 ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਰਾਉ ਬੀਕਾ ਨ ਭੱ ਟੀਆਂ ਤੇ ਜਾਟ' ਨੂੰ
ਹਰਾਕੇ ਆਪਣੀ ਬੀਕਾਨਰ ਿਰਆਸਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਾਧਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਗੋਦਾਰੇ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਇਸ ਿਰਆਸਤ ਦੇ ਸੰ ਬੰ ਧ ਿਮੱ ਤਰ' ਵਾਲੇ ਹੀ
ਰਹੇ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਗੋਦਾਰੇ ਜੱ ਟ ਿਹੰ ਦੂ ਹਨ। ਅਬੋਹਰ, ਮਲੋ ਟ ਤੇ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਪੰ ਜਾਬੀ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਗੋਦਾਰੇ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ।
ਮਲੋ ਟ ਦੇ ਗੋਦਾਰੇ ਚੌਧਰੀ ਵਪਾਰੀ ਬਣਕੇ ਕਾਫ਼ੀ !ਨਤੀ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਗੋਦਾਰੇ ਿਬ ਸ਼ਨFਈ ਵੀ ਬਣ ਗਏ
ਹਨ। ਅਬੋਹਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਸੀਤੋ ਗਣੋ ਗੋਦਾਰੇ ਚੌਧਰੀਆਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਘਰ ਹਨ। ਿਪੰ ਡ ਰਸੂਲਪੁਰ ਮਲ,ਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਗਦਾਰੇ
ਹਨ।

ਗਦਾਰੇ, ਪੂੰ ਨੀਏ, ਮਾਹਲ, ਸਾਰਨ ਤੇ ਜੋਈਏ ਆਿਦ ਜੱ ਟ ਰਾਠੌਰ' ਤ ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ ਪੰ ਦਰ,ਵA ਸਦੀ ਤ ਮਗਰ ਹੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੋਬਾਰਾ
ਆਏ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮੁਕਤਸਰ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਜ਼ਿਲ,ਆਂ ਦੇ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਗੋਦਾਰੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ
ਿਵੱ ਚ ਗਦਾਰੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਵਸ ਵਾਲੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਬਰਗਾੜੀ ਗਦਾਰੇ, ਿਜਉਣਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ, ਮੱ ਤਾ, ਡੇਿਲਆਂ ਵਾਲੀ, ਲਧਾਈਕੇ, ਰਟੋਲ, ਘੁਿਮਆਰਾ,
ਲਿਹਰਾ ਮੁਹੱਤਬ ਤੇ ਭਦੌੜ ਆਿਦ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਗਦਾਰੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਵਸ ਕੇਵਲ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹਨ।
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਗਦਾਰੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਹੰ ਦੂ ਗਦਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਗਦਾਿਰਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਗੋਦਾਰਾ ਅਤੇ ਗਦਾਰਾ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਉਚਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫਰਕ ਹੈ। ਹਿਰਆਣੇ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਲੀਡਰ ਚੌਧਰੀ ਮਨੀ
ਰਾਮ ਗੋਦਾਰਾ ਿਬਸ਼ਨFਈ ਹੈ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਮਲੋ ਟ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਸੂਰਜਾ ਮਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵੀ ਗੋਦਾਰੇ ਜਾਟ ਹਨ। ਇਹ ਵਪਾਰੀ ਹਨ।
ਬੀਕਾਨਰ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੀ ਗੋਦਾਰੇ ਜਾਟ' ਤੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋਮਲB ਡ ਸੀ। ਪ'ਡੂ ਇਨ,' ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਸੀ। ਗੋਦਾਰੇ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਿਸੱ ਖ
ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ। ਜਾਟ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਸ਼ਬਦ ਿਵੱ ਚ ਭਾਸ਼ਾ ਪੱ ਖ ਹੀ ਅੰ ਤਰ ਹੈ, ਜਦ ਿਕ ਸਮਾਿਜਕ, ਸਿਭਆਚਾਰਕ ਤੇ ਆਰਿਥਕ ਪੱ ਖ ਦੋਹ' ਿਵੱ ਚ
ਇਕਸਾਰਤਾ ਹੈ। ਜਾਟ' ਦੇ ਗੋਤ ਪੰ ਜਾਬੀ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਰਲਦੇ?ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਿਪਛੋਕੜ ਵੀ ਸ'ਝਾ ਹੈ। ਗਦਾਰਾ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਖਾੜਕੂ
ਗੋਤ ਹੈ। ਕੈਪਿਟਨ ਦਲੀਪ ਿਸੰ ਘ ਅਿਹਲਾਵਤ ਨ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਜਾਟ ਬੀਰ ਕਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਗੋਦਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ
ਜੱ ਟ ਸਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਬੀਕਾਨਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਸੱ ਤ ਸ ਿਪੰ ਡ' ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਪ'ਡੂ ਗੋਦਾਰੇ ਤ ਇੱ ਕ ਗ਼ਲਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਨ ਿਕਸੇ ਜੱ ਟ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ
ਜਬਰੀ ਚੁੱ ਕ ਿਲਆ। ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਉਸ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ ਇਸ ਕਾਰਨ ਪ'ਡੂ ਗੋਦਾਰੇ ਨ ਜੱ ਟਾ ਿਵਰੁੱ ਧ ਬੀਕਾ ਰਾਠੌਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਬੀਕੇ
ਨ ਗੋਦਾਰੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਜੋਈਆਂ, ਪੂੰ ਨੀਆਂ, ਸਾਰਨਾ ਆਿਦ ਤ ਉਨ,' ਦੇ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਿਜੱ ਤ ਲਏ। ਜੱ ਟ' ਦੀ ਆਪਸੀ ਫੁੱ ਟ ਕਾਰਨ
ਬੀਕਾਨਰ ਦੇ ਇਸ ਜੰ ਗਲੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜ ਖਤਮ ਹੋ ਗਏ। ਰਾਠੌਰ ਬੰ ਸ ਦਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬੀਕਾਨਰ ਖੇਤਰ
ਤ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ। ਪੰ ਜਾਬ ਪ&ਾਚੀਨ ਸਮ8 ਤ ਹੀ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਘਰ ਸੀ।
ਗੋਸਲ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਡੋਗਰ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਉਪਸ਼ਾਖਾ ਹੈ। ਡੋਗਰ ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਅੱ ਗਨੀ ਕੁਲ ਰਾਜਪੂਤ'
ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਡੋਗਰ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ
ਝਗੜਾਲੂ ਤੇ ਬੇਇਤਬਾਰੇ ਸਨ। ਮਹਾਨ ਪੰ ਜਾਬੀ ਕਵੀ ਵਾਰਸ ਸ਼ਾਹ ਨ ਡੋਗਰ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੇਇਤਬਾਰੇ ਹੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਖੀਵੇ,
ਮਹੂ, ਿਮੱ ਤਰ ਤੇ ਥ'ਦੀ ਵੀ ਡੋਗਰ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਡੋਗਰ ਦਲੇ ਰ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਸਨ। ਗੋਸਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਿਸੱ ਧ ਬਾਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਬੱ ਡਰੁਖ'
ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਸਮਾਧ ਹੈ। ਗੋਸਲ ਜੱ ਟ ਇਸ ਸਮਾਧ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੱ ਡਰੁਖ' ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ ਵੀ ਗੋਸਲ' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਘਰ
ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਗੋਸਲ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਬਿਠੰਡਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਗੋਸਲ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਗੋਸਲ' ਿਪੰ ਡ
ਗੋਸਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਗੋਸਲ', ਰਸਨਹੇੜੀ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਗੋਸਲ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਹਨ। ਗੋਸਲ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਿਹਮਾਚਲ
ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਡੋਗਿਰਆਂ ਦਾ ਗੋਤ ਗੋਸਲ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਮਲਾਵਰ' ਦੇ ਸਮ8 ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਿਹਮਾਚਲ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਹਾੜੀ
ਇਲਾਿਕਆਂ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਕੁਝ ਉਥੇ ਹੀ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਗੋਸਲ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਿਹੰ ਦੂ,
ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਿਸੱ ਖ ਿਤੰ ਨ' ਧਰਮ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਗੋਸਲ ਸਾਰੇ ਹੀ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਗੁਰਦੇਵ ਿਸੰ ਘ ਗੋਸਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਭੂਗੋਲ
ਿਵਿਗਆਨੀ ਹੈ।

ਗੋਸਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੱ ਬਰ ਦਲੀਪ ਿਸੰ ਘ ਗੋਸਲ ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਵੀ ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਗੋਸਲ ਹੀ ਸੀ। ਗੁਸਰ ਤੇ
ਗੋਸਲ ਇਕੋ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਭਾਰਤ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਿਹਮਾਚਲ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਡੋਗਿਰਆਂ ਦੇ ਗੋਤ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ
ਜੱ ਟ' ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 9

ਤੂਰ : ਿਬੱ ਕਰਮਾਿਦਤ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਤੰ ਵਰ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨ ਕਨੌਜ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਰਾਜਾ
ਅਨੰਗਪਾਲ ਨ 792 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਿਦੱ ਲੀ ਨੂੰ ਨਵ8 ਿਸਰੇ ਨੌਵA ਵਾਰ ਵਸਾਕੇ ਲਾਲ ਕੋਟ ਨਾਮ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ 20 ਰਾਜੇ
ਹੋਏ। ਇਨ,' ਨ ਿਦੱ ਲੀ ਤ ਸਤਲੁਜ ਤੱ ਕ ਸਾਢੇ 3 ਸੌ ਸਾਲ (350) ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਿਦੱ ਲੀ ਇੰ ਦਰਪ&ਸਤ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਥੇਹ !ਤੇ ਆਬਾਦ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਤੰ ਵਰ ਬੰ ਸ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਰਾਜਾ ਅਨੰਗਪਾਲ ਦੂਜਾ ਅਥਵਾ ਅਗਨੀਪਾਲ ਬੇਔਲਾਦ ਸੀ। ਅਨੰਗਪਾਲ ਦੇ ਦੋਹਤੇ ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਨ ਤੂਰ' ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ
ਤੇ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਸ ਤ ਪਿਹਲ' ਵੀ ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਤਾਏ ਿਵਗ&ਿਹ ਰਾਜਾ ਚੌਹਾਨ ਨ ਤੰ ਵਰ' ਤ 1163 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ
ਿਦੱ ਲੀ ਖੋਹ ਕੇ ਉਸ !ਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ।

ਤੰ ਵਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਚੌਹਾਨ' ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਹਿਰਆਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਇਨ,' ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ।
ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਤੰ ਵਰ ਜ' ਤੂਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਾਜਾ ਜਨਮੇਜਾ (ਅਰਜਨ ਦੇ ਪੜ,ਪੋਤਰੇ) ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਹਨ। ਪ'ਡੋ ਬੰ ਸ ਦੇ ਿਜਨ,'
ਲੋ ਕ' ਨ ਤੂਰ ਨ' ਦੇ ਇੱ ਕ ਿਰਖੀ ਤ ਦੀਿਖਆ ਲੈ ਕੇ ਨਵ8 ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਆਰੰ ਭ ਕੀਤਾ, ਉਨ,' ਦਾ ਗੋਤ ਤੰ ਵਰ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ8
ਦਾ ਹੀ ਇਹ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਕਰਨਲ ਟਾਡ ਨ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਤੰ ਵਰ' ਦੇ 82 ਉਪਗੋਤ ਿਲਖੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਤੇ
ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ 36 ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਹਨ। ਤੰ ਵਰ ਵੀ ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਜਮਨਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ !ਠ ਕੇ ਕੁਝ ਤੰ ਵਰ ਕਰਨਾਲ, ਅੰ ਬਾਲਾ ਤੇ ਿਹੱ ਸਾਰ
ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਤੰ ਵਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਗ ਰਾਜਪੂਤ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ ਪਰ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਗੁੜਗਾ> ਿਵੱ ਚ ਤੰ ਵਰ
ਰਾਜਪੂਤ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਜਾਟੂ ਵੀ ਤੰ ਵਰ' ਿਵਚ ਹਨ। ਰੋਹਤਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਜਾਟੂਆਂ ਦੀਆਂ ਪੰ ਵਾਰਾ ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ
ਹੋਈਆਂ। ਦੋਵ8 ਲੜਾਕੂ ਕਬੀਲੇ ਸਨ। ਤੂਰ, ਤੰ ਵਰ ਤੇ ਤੋਮਰ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਰਾਜਾ ਸੀ।
ਉਸ ਦੀ ਕਨੌਜ ਦੇ ਰਾਜਾ ਜੈਪਾਲ, ਰਾਠFਰ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਨ ਿਪ&ਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ 'ਤੇ 1192 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ
ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਬੰ ਸ ਦਾ ਰਾਜ ਖਤਮ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਰਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਿਗਆ। ਤੂਰ ਜੱ ਟ ਹੀ ਹਨ।
ਤੰ ਵਰ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤੰ ਵਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਏ। ਤੰ ਵਰ ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਤੂਰ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੇ ਤੰ ਵਰ ਰਾਜਪੂਤ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।

ਸਰ ਜ਼ੇਮਜ਼ ਿਵਲਸਨ ਆਪਣੀ ਸਰਸਾ ਿਰਪੋਰਟ ਿਵੱ ਚ ਿਲਖਦਾ ਹੈ ਿਕ ਿਦੱ ਲੀ ਰਾਜ ਖੁਸਣ ਮਗਰ ਤੰ ਵਰ !ਤਰ ਵੱ ਲ ਨੂੰ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਇਨ,' ਿਵਚ
ਕੁਝ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਦੀ ਖੈਰਪੁਰ ਤਿਹਸੀਲ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਇਨ,' ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰਾ ਸਖੇਰਾ ਸੀ। ਅਮਰੇ ਹੁਰA ਵੀ 20 ਭਰਾ ਸਨ। ਪਿਹਲ'
ਇਹ ਿਹੰ ਦੂ ਸਨ ਮਗਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਅਮਰੇ ਦੇ ਪਿਰਵਾਰ ਦੇ ਲੋ ਕ ਲੜਾਕੂ ਸਨ। ਅਮਰੇ ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਪੁੱ ਤਰ ਵਿਰਆਮ ਅਬੋਹਰ ਦਾ
ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਬਿਣਆ। ਇਹ ਪਿਰਵਾਰ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਸਖੇਰਾ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਤੂਰ' ਦੀ ਹੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹਨ।
ਰਾਜਸਥਾਨ, ਿਹੱ ਸਾਰ ਤੇ ਸਰਸੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਕਾਫ਼ੀ ਤੂਰ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ ਤੂਰ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇਹ ਗਰਚੇ, ਖੋਸੇ, ਨIਨ, ਕੰ ਧੋਲੇ ਤੇ ਢੰ ਡੇ ਆਿਦ ਕਈ ਉਪਗੋਤ' ਿਵੱ ਚ ਵੰ ਡੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ
ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਤੂਰ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱ ਟ ਪਿਰਵਾਰ ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ'
ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਤੂਰ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਤੂਰ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਤੂਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।

ਿਸਆਲਕੋਟ, ਰਾਵਲਿਪੰ ਡੀ, ਿਜਹਲਮ, ਗੁਜਰਾਤ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਤੰ ਵਰ ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਤੂਰ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।
ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਤੂਰ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। 1881 ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ, ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਤੰ ਵਰ
ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 39118 ਸੀ। ਤੂਰ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 12639 ਸੀ। ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਤੰ ਵਰ ਵੀ ਿਲਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤੂਰ ਵੀ ਿਲਖਦੇ ਹਨ।
ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਤੰ ਵਰ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਤੂਰ ਿਲਖਦੇ ਹਨ।

ਿਥੰ ਦ : ਅੱ ਜ ਤ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਆਰੀਆ ਲੋ ਕ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਖੇਤਰ' ਤ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ
ਇਕੋ ਸਮ8 ਨਹA ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਸਮ8 ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱ ਚ ਿਵਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਮਦੇ ਿਫਰਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ
ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਕੰ ਬੋ ਿਫਰਕੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਆਪਣਾ ਿਪੱ ਛਾ ਫਾਰਸ ਅਥਵਾ ਗੱ ਜ਼ਨੀ ਦਾ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਗੁੱ ਜਰ ਲੋ ਕ ਵੀ ਛੇਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ
ਖੇਤਰ ਤ ਹੀ ਆਏ ਹਨ।

ਿਥੰ ਦ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ 150 ਈਸਵA ਪੂਰਬ ਹੋਰ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨਾਲ ਰਲਕੇ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸ਼ੱ ਕਸਤਾਨ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਵਡੇਰਾ
ਿਥੰ ਦਰ ਰਾਏ ਸੀ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਲੋ ਧੀਆਂ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕਾਰਨ ਿਦੱ ਲੀ ਤਾ ਖੇਤਰ ਛੱ ਡਕੇ ਚੌਦਵA ਸਦੀ ਦੇ ਅੰ ਤ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਿਕਨਾਰੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਿਥੰ ਦ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨ ਇਨ,'
ਬਾਰੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਿਬੱ ਛੂ ਦੀ ਇਸੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਿਹਣਾ ਿਵੱ ਚ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਏਥ
ਇੱ ਟਾ ਿਲਜਾਕੇ ਿਥੰ ਦ' ਨ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਦੀ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਸਮਾਧ ਬਣਾ ਲਈ ਹੈ। ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਵੇਲੇ ਸਮਾਧ ਤੇ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜ'ਦੀ ਹੈ।
ਪੂਜਾ ਦਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਬ&ਾਹਮਣ ਨੂੰ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਥੰ ਦ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਦਿਲਉ, ਔਲਖ, ਬੋਪਾਰਾਏ ਤੇ ਬੱ ਲ ਆਿਦ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਛੱ ਟੀ ਖੇਡਣ ਦੀ ਰਸਮ
ਪ&ਚਿਲਤ ਸੀ। ਿਸੱ ਖੀ ਦੇ ਪ&ਭਾਵ ਕਾਰਨ ਿਥੰ ਦ' ਨ ਹੁਣ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜੱ ਟ ਰਸਮ' ਛੱ ਡ ਿਦੱ ਤੀਆਂ ਹਨ। ਿਥੰ ਦ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲੁਿਧਆਣੇ
ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ ਪਰ ਮਾਝੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਿਥੰ ਦ ਗੋਤ ਦੇ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਅਕਾਲੀ
ਲੀਡਰ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਿਟਵਾਣੇ ਵੀ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਹਨ। ਕੁਝ ਕੌ ੜੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਿਥੰ ਦ, ਕੌ ੜੇ ਤੇ ਿਟਵਾਣੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਬਰਾਦਰੀ
ਿਵੱ ਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾਈਆਂ, ਉਹ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਮਲ ਗਏ। ਿਥੰ ਦ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਮਾਝੇ ਤ ਅੱ ਗੇ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਿਥੰ ਦ ਜੱ ਟ ਵੀ ਸਨ ਤੇ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਵੀ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਿਥੰ ਕ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ
ਸਨ। ਿਥੰ ਦ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਬਣੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਥੰ ਦ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਕਰੇਵੇ ਦੀ ਰਸਮ
ਪ&ਚਿਲਤ ਸੀ। 800 ਤ 1200 ਈਸਵA ਦੇ ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਅਨਕ' ਨਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਤੇ ਉਪਜਾਤੀਆਂ ਹਦ ਿਵੱ ਚ ਆਈਆਂ। ਇਨ,' ਦਾ ਿਨਰਮਾਣ ਨਵ8
ਪੇਿਸ਼ਆਂ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਿਕਤੇ?ਿਕਤੇ ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦੇ ਵੱ ਧ ਜਾਣ ਨਾਲ ਵੀ ਨਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਤੇ ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ ਹਦ ਿਵੱ ਚ
ਆਈਆਂ। ਹBਗ ਜੱ ਟ ਹੂਣ' ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਹਨ। ਭੰ ਡਾਰੀ ਵੀ ਿਸਕੰ ਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋ ਕ' ਦੀ
ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਗਰੀਬ ਜੱ ਟ ਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਜ' ਦਿਲਤ' ਦੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਲB ਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਉਸ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ
ਰਲ ਿਮਲ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਉਨ,' ਦੀ ਜਾਤੀ ਬਦਲ ਜ'ਦੀ ਸੀ ਪਰ ਗੋਤ ਨਹA ਬਦਲਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ,' ਕਈ ਰਾਜਪੂਤ ਕਬੀਲੇ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ
ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਮਲ ਗਏ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਬੀਲੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਨਵ8 ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋਏ
ਹਨ। ਦਿਲਓ, ਸੇਖ, ਚੀਮੇ, ਸੀੜੇ, ਖੋਸੇ, ਦੰ ਦੀਵਾਲ, ਗਰਚੇ ਆਿਦ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਨਵ8 ਗੋਤ ਹਨ। ਿਰੱ ਗਵੇਦ ਅਤੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ
ਕਬੀਿਲਆਂ ਬਾਰੇ ਵਰਣਨ ਆ>ਦਾ ਹੈ। ਟੱ ਕ, ਢੱ ਕ, ਮਲ,ੀ, ਕੰ ਗ, ਿਵਰਕ, ਪਰਮਾਰ, ਮਾਨ, ਬBਸ ਆਿਦ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕਬੀਲੇ ਹਨ। ਕਈ ਜੱ ਟ
ਰਾਜੇ ਵੀ ਸਨ। ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ ਮਗਰ ਪੰ ਿਡਤ' ਨ ਿਹੰ ਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱ ਿਖਆ ਲਈ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਤਰੀਆਂ ਤੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵੱ ਚ
ਆਪਣੀਆਂ ਬ&ਾਹਮਣੀ ਰਸਮ' ਰਾਹA ਪ&ੀਵਰਿਤਤ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਕਈ ਖੁੱ ਲ,ੇ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਪੰ ਿਡਤ' ਦੀ ਕੱ ਟੜਤਾ ਤ ਤੰ ਗ ਆਕੇ ਮੱ ਧ
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਜਮਨਾ ਤੇ ਰਾਵੀ ਦਿਰਆਵ' ਦੇ ਹਰੇ ਭਰੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਪੱ ਛਮੀ !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼, ਹਿਰਆਣਾ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ
ਹੀ ਜੱ ਟ ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸਨ। ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ ਤ ਪਿਹਲ' ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤ ਨਹA ਹੁੰ ਦੀ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਕਰੇਵੇ ਦੀ ਰਸਮ ਕਾਰਨ
ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਨੀਵ' ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਿਥੰ ਦ ਉਪਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤ ਿਮਹਨਤੀ, ਸੰ ਜਮੀ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਹਨ। ਿਪੰ ਡ ਕੰ ਬੋਮਾਜਰੀ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਕBਥਲ ਦੇ
ਮਾਸਟਰ ਹਰਬੰ ਸ ਿਸੰ ਘ ਿਥੰ ਦ ਨ 'ਕੰ ਬੋਜ਼ ਇਿਤਹਾਸ' ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਕੰ ਬੋ ਮਾਜਰੀ ਦੇ ਸੁਖਾ ਿਸੰ ਘ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਨ ਭਾਈ ਮਿਹਤਾਬ ਿਸੰ ਘ ਨਾਲ ਰਲਕੇ ਮੱ ਸੇ
ਰੰ ਗੜ ਦਾ ਿਸਰ ਵਿਢਆ ਸੀ। ਮੱ ਸਾ ਰੰ ਗੜ ਸ&ੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਿਹਬ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੀ ਹੰ ਕਾਰ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰ ਿਰਹਾ ਸੀ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਥੰ ਦ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਿਥੰ ਦ ਗੋਤ ਦੇ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਿਥੰ ਦ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਕੰ ਬੋਜ਼
ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾਕੇ ਕੁਝ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਬੰ ਸ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਈ।

ਅੱ ਜਕੱ ਲ, ਡਾਕਟਰ ਕਰਨIਲ ਿਸੰ ਘ ਿਥੰ ਦ ਪੰ ਜਾਬੀ ਲੋ ਕ ਿਵਰਸੇ ਬਾਰੇ ਮਹਾਨ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ' ਿਲਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਹਾਨ ਲੇ ਖਕ ਹਨ। ਜੱ ਟ',
ਰਾਜਪੂਤ', ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ, ਕੰ ਬੋਆਂ, ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਤੇ ਦਿਲਤ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਿਥੰ ਦ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਸੰ ਤ
ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰ ਘ ਅਨੁਸਾਰ 150 ਸਾਲ ਪੂਰਬ ਈਸਵA ਬਾਖਤਰ ਵਾਿਲਆਂ ਿਵਚ ਰਾਜਾ ਮਿਨੰਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ ਸ਼ੱ ਕ ਬੰ ਸੀ ਜੱ ਟ ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ, ਹੇਅਰ,
ਿਥੰ ਦ, ਖਰਲ, ਿਸਆਲ, ਅੱ ਤਲੇ ਤੱ ਤਲੇ ਆਿਦ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵਸ ਗਏ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਿਪਛ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਬਣ ਗਏ। ਿਥੰ ਦ ਜੱ ਟ'
ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਿਥੰ ਦ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ।

ਦਲੇ ਉ : ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਦਿਲਉ ਸੀ ਜੋ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਦਿਲਉ, ਦਲੇ ਹ ਤੇ ਦੁਲੇਹ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ
ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਉਚਾਰਣ ਿਵੱ ਚ ਫਰਕ ਪੈ ਿਗਆ ਹੈ। ਦਲੇ ਉ ਦੇ ਅਰਥ ਦਲਜੀਤ ਹਨ। ਠੀਕ ਸ਼ਬਦ ਧੳ਼ਓੌ ਦਲੇ ਉ ਹੈ। ਦਲੇ ਹ ਇਸ ਦਾ ਛੋਟਾ ਰੂਪ ਹੈ,
ਦੁਲੇਹ ਬਦਿਲਆ ਹੋਇਆ ਤੱ ਤਭਵ ਰੂਪ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸਰੂਪ ਤੇ ਅਰਥ ਦਾ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਆਤਮਾ ਤੇ ਸਰੀਰ ਵਾਲਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।

ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਰਾਜਪੂਤ' ਅਤੇ ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਿਰੱ ਗਵੇਦ ਸਮ8 ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਸੰ ਧੂ, ਿਵਰਕ ਤੇ ਕੰ ਗ ਆਿਦ ਜੱ ਟ
ਕਬੀਿਲਆਂ ਨ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਹੱ ਸਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਿਸੰ ਧ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਹਿਰਆਣਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਤੇ
ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਤ ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਸਮ8 ਵੱ ਖ?ਵੱ ਖ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਿਵਦੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਸਮ8 ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਵਸੇ ਸਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਸਮ8 ਿਫਰ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵਾਿਪਸ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਦਿਲਉ ਜੱ ਟ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ।
ਪਰਮਾਰ' ਦੀਆਂ 36 ਸ਼ਾਖ' ਹਨ। ਪਰਮਾਰ ਅਗਨੀ ਕੁੱ ਲ ਰਾਜਪੂਤ ਹਨ। ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ 36 ਗੋਤ ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਹਨ। ਪਰਮਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਹੈ।
ਭੱ ਟੀਆਂ ਦੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣ ਤ ਪਿਹਲ' ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ 1066 ਈਸਵA ਦੇ
ਲਗਭਗ ਧਾਰਾਨਗਰੀ ਿਜ਼ਲ,ਾ !ਜੈਨ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਾ ਉਦੇ ਿਦੱ ਤਾ ਦੇ ਘਰ ਪਰਮਾਰ ਬੰ ਸ ਿਵੱ ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ
'ਤਲਵਾਰ?ਧਾਰਾ ਦਾ ਸ਼ਿਹਰ' ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਪਠਾਰ ਿਵੱ ਚ ਪBਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਲਿਹਲੁਹਾ>ਦੀਆਂ ਹਿਰਆਲੀ
ਭਰਪੂਰ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਿਹਰ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਮੌਸਮ ਬੜਾ ਸੁਹਾਵਨਾ ਰਿਹੰ ਦਾ ਹੈ। ਧਾਰ, ਇੰ ਦੌਰ ਤ ਲਗਭਗ 64
ਿਕਲੋ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਇਿਤਹਾਸਕ ਸ਼ਿਹਰ ਹੈ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਇਹ ਸ਼ਿਹਰ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ
ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਪੋਜ ਵੀ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦਾ ਦਾਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨ 1026 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ
ਮਿਹਮੂਦ ਗੱ ਜ਼ਨਵੀ ਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਹਰਾਕੇ ਭੱ ਜਾ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਦੀ ਮੌਤ 1066 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੋਈ ਸੀ। ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ
ਰਾਜਾ ਿਬੱ ਕਰਮਾਿਦਤ ਵੀ ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨ ਘਰੇਲੂ ਕਾਰਨ' ਕਰਕੇ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦਾ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਮਤਰੇਏ ਭਰਾ
ਰਣਧੌਲ ਨੂੰ ਸੰ ਭਾਲ ਿਦੱ ਤਾ। ਆਪ ਆਪਣੇ ਪੁੱ ਤਰ ਜੱ ਗਸੋਲ ਤੇ ਹੋਰ ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਹA ਪੰ ਜਾਬ ਆਕੇ
ਮਿਹਮੂਦ ਗੱ ਜ਼ਨਵੀ ਦੀ ਬੰ ਸ ਨਾਲ ਟਾਕਰਾ ਕਰਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜਾ ਮੌਦੂਦ ਸਰਹੰ ਦ ਦਾ
ਇਲਾਕਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਵੱ ਲ ਭੱ ਜ ਿਗਆ। ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਨ ਜਰਗ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣਾ ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾਕੇ ਮਾਲਵੇ 'ਚ 1160 ਈਸਵA ਤੱ ਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।
ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੇ ਪੋਤੇ ਛੱ ਪਾ ਰਾਏ ਨ 1140 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਛਪਾਰ ਵਸਾਇਆ ਅਤੇ ਬੋਪਾਰਾਏ ਨ ਬੋਪਾ?ਰਾਏ ਨਵ' ਨਗਰ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਜਰਗ ਦਾ
ਿਕਲ,ਾ ਵੀ 1125 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਬਿਣਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਇਿਤਹਾਸਕ ਿਕਲ,ੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖਸਤਾ ਹੈ। ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨ
ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਜੱ ਗਦੇਉ ਕਲ' ਵਸਾਇਆ ਹੈ। ਅੱ ਜ ਕੱ ਲ, ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਤੇ ਿਗੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 10

ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਜਰਗ ਦੇ ਇਰਦ?ਿਗਰਦ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰ ਿਡਤ ਿਕਸ਼ੋਰ ਚੰ ਦ ਤੇ ਛੱ ਜੂ ਿਸੰ ਘ
ਨ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬੀ ਿਵੱ ਚ ਿਕੱ ਸੇ ਵੀ ਿਲਖੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਮ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਅੰ ਗਰੇਜ਼ ਿਵਦਵਾਨ ਆਰ. ਸੀ. ਟBਪਲ ਨ ਆਪਣੀ
ਿਕਤਾਬ 'ਦੀ ਲੀਜBਡਜ਼ ਆਫ਼ ਦੀ ਪੰ ਜਾਬ' ਿਵੱ ਚ ਸਫ਼ਾ?182 !ਤੇ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬਾਰੇ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਿਣਕ ਲੋ ਕ ਕਥਾ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਦਲੇ ਉ ਜੱ ਟ ਇਸ ਰਾਜੇ
ਂ ਕਾਸਟਸ ਔਫ ਦੀ
ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਅੰ ਗਰੇਜ਼ ਿਵਦਵਾਨ ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨ, ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਏ ਗਲੌ ਸਰੀ ਆਫ਼ ਦੀ ਟ&ਾਈਬਜ਼ ਐਡ
ਪੰ ਜਾਬ' ਭਾਗ ਦੂਜਾ ਦੇ ਸਫ਼ਾ?221 !ਤੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ, ''ਦਿਲਉ, ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਹੈ।
ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੇ ਪੰ ਜ ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ; ਦਲੇ ਉ, ਦੇਵਲ, ਔਲਖ, ਿਬਿਲੰਗ ਤੇ ਪਾਮਰ। ਰਾਜਾ ਜੈ ਪੰ ਗਾਲ ਨ ਭੱ ਟਨੀ ਨਾਲ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਸੀ

ਿਕ ਉਹ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨਾਲ ਦਸ ਗੁਣ' ਵੱ ਧ ਦਾਨ ਦੇਵੇਗਾ। ਭੱ ਟਨੀ ਦਾ ਨਾਮ ਕ'ਗਲੀ ਸੀ। ਜੱ ਗਦੇਉ ਨ ਆਪਣਾ ਿਸਰ ਕੱ ਟਕੇ ਭੱ ਟਨੀ ਨੂੰ ਭ8ਟ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ।
ਭੱ ਟਨੀ ਨ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਿਸਰ ਲਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਲੋ ਕ' ਦੀ ਗਰਦਨ ਛੋਟੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ'' ਇਹ ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਘਟਨਾ
ਹੈ। ਸੰ ਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰ ਘ ਨ 'ਮਾਲਵਾ ਇਿਤਹਾਸ ਭਾਗ ਪਿਹਲਾ ਿਵੱ ਚ ਸਫ਼ਾ?279 !ਤੇ ਫੁਟ ਨFਟ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ''ਸਾਧਾਰਨ ਲੋ ਕ' ਅਤੇ ਭੱ ਟ'
ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨ ਜੈ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਸਭਾ ਿਵੱ ਚ ਕਪਾਲ ਭੱ ਟਨੀ ਨੂੰ ਸੀਸ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਨਵੀਨ ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਚੇਤ ਸੁਦੀ ਐਤਵਾਰ
1094 ਧਾਰਾ ਿਵੱ ਚ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ।''

ਸੁਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਗੱ ਲ' ਤੇ ਰਵਾਇਤ' ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਡੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਿਮੱ ਥ ਵੀ ਰਲ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਿਕਸੇ ਿਲਖਤੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਵਸੀਲੇ
ਤ ਵੀ ਪ&ੌੜਤਾ ਹੋਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਣੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਿਮੱ ਥ ਬਹੁਤ ਹੈ। ਅਸA ਅਜੇ ਤੱ ਕ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਇਿਤਹਾਸ ਦੀ ਠੀਕ ਖੋਜ
ਨਹA ਕੀਤੀ ਹੈ। ਦਿਲਉ ਗੋਤ ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਹੈ। 1630 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਮੁਗਲ' ਦੇ ਰਾਜ ਸਮ8 !ਚਾ ਿਪੰ ਡ ਥੇਹ ਸੰ ਘੋਲ ਤ ਿਕਸੇ
ਘਟਨਾ ਕਾਰਨ ਉਜੜ ਕੇ ਦਿਲਉ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਮਾਨਸਾ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਭੀਖੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਭੀਖੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਉਸ ਸਮ8 ਗBਡੇ ਚਿਹਲ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਦਿਲਉ ਜੱ ਟ ਘBਟ ਤੇ ਲੜਾਕੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਗBਡੇ ਚਿਹਲ ਨ ਇਨ,' ਨੂੰ ਿਮੱ ਤਰ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵਸਾ ਿਲਆ। ਸਰਹੰ ਦ ਚ ਦੇ ਕੰ ਢੇ ਦਿਲਉ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਧੀਰੋ ਨ ਆਪਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਦਿਲਉ ਿਪੰ ਡ ਦੀ ਮੋੜ,ੀ ਗੱ ਡੀ। ਕੁਝ ਸਮ8
ਮਗਰ ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਧਲੇ ਉ ਪੈ ਿਗਆ ਿਫਰ ਬਦਲ ਕੇ ਧਲੇ ਵ' ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਹ ਦਿਲਉ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਧੀਰੋ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ
ਬੀਰੋ ਨ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਬੀਰੋਕੇ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਦਿਲਉ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਲੋ ਕ ਗBਡੇ ਚਿਹਲ ਦੇ ਪੱ ਕੇ ਸਮਰੱ ਥਕ ਸਨ। ਬਛੋਆਣੇ
ਤੇ ਦੋਦੜੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਾਜੇ ਹੋਡੀ ਦੇ ਸਮਰੱ ਥਕ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਰਾਜੇ ਹੋਡੀ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਤੇ ਰਾਜੇ ਗBਡੇ ਚਿਹਲ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਿਵਚਕਾਰ
ਅਕਸਰ ਲੜਾਈ ਹੁੰ ਦੀ ਰਿਹੰ ਦੀ ਸੀ। ਦਿਲਉ, ਲੜਾਕੇ ਤੇ ਭੋਲੇ ਸਨ। ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਨ,' ਨੂੰ ਦਿਲਉ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ
ਸੀ। ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨ ਮਾਰਵਾੜ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗBਡੇ ਚਿਹਲ ਨ ਦਲੇ ਵ' ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ 18444 ਿਵਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਬਖਸ਼ੀਸ਼
ਤੇ ਤੌਰ ਤੇ ਿਦੱ ਤੀ ਸੀ।

1860?61 ਦੇ ਬੰ ਦੋਬਸਦ ਵੇਲੇ ਦਲੇ ਵ' ਦਾ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਮਾਲੀਆ ਦੇਣ ਦੇ ਸੁਆਲ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਝਗੜਾ ਵੀ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਪਿਹਲ' ਦਲੇ ਵ' ਦਾ
ਮਾਲੀਆ ਮਾਫ਼ ਸੀ। ਮਾਰਚ 1665 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਆਪਣੇ ਇੱ ਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸੰ ਤ ਤੁਲਸੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਿਮਲਣ ਧਲੇ ਵ' ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ
ਆਏ। ਇਸ ਸੰ ਤ ਦੀ ਸਮਾਧ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹੈ। ਆਦਮੀਆਂ ਤ' ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਨ ਸਾਧ ਹੀ ਸਮਿਝਆ ਪਰ ਦਲੇ ਵ' ਦੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ
ਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਿਸੱ ਖੀ ਦਾ ਵਰ ਿਦੱ ਤਾ।

ਧਲੇ ਵ' ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਛੇ ਪੱ ਤੀਆਂ ਹਨ। ਮੋਹਰ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ, ਟਾਹਲੀਆਂ, ਅਿਹਮਦਪੁਰਾ, ਮੱ ਘਾਣੀਆਂ ਆਿਦ ਨੜੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ' ਦੇ
ਲੋ ਕ ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵਚ ਹੀ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ।

ਧਲੇ ਵ' ਦੇ ਕੁਝ ਦਿਲਉ ਜੱ ਟ ਮਸੀਤ' (ਡੱ ਬਾਵਲੀ) ਵਹਾਬਵਾਲਾ (ਅਬੋਹਰ) ਬੰ ਮਣਾ (ਪਿਟਆਲਾ) ਕੋਟ ਖੁਰਦ (ਨਾਭਾ) ਿਵੱ ਚ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨ'
ਖਰੀਦ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਕੈਥਲ ਤਿਹਸੀਲ ਗੂਹਲਾ ਚੀਕਾ ਿਪੰ ਡ ਖਰੋਦੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਧਲੇ ਵ' ਿਪੰ ਡ ਤ ਕੁਝ ਦਿਲਉ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ।
ਮਾਨਸਾ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੀ ਬੁੱ ਢਲਾਡਾ ਤਿਹਸੀਲ ਿਵੱ ਚ ਬੀਰੋਕੇ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਦਿਲਉ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਘBਟ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਆਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਸੰ ਤ ਫਿਤਹ
ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਵੀ ਬੀਰੋਕੇ ਕਲ' ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਦਿਲਉ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਘਰ ਹੀ ਸਨ। ਬੀਰੋਕੇ ਕਲ' ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਦਿਲਉ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ'
ਦੀ ਹੈ। ਔਲਖ' ਦੇ ਚਾਰ?ਪੰ ਜ ਘਰ ਹੀ ਹਨ। ਬੀਰੋ ਦੇ ਪੋਤੇ ਜੀਤ ਨ ਬੀਰੋਕੇ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਜੀਤਗੜ, ਅਥਵਾ ਬੀਰੋਕੇ ਖੁਰਦ ਵਸਾਇਆ
ਸੀ। ਇਸ ਛੋਟੇ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਦਿਲਉ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਹੈ। ਬੀਰੋਕੇ ਕਲ' ਤ 1830 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਲੱਖਾ ਦਿਲਉ ਆਪਣੇ ਿਤੰ ਨ
ਭਰਾਵ' ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਚੰ ਨੂੰ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਲੱਖੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾਵ' ਦੀ ਇੱ ਕ ਪੂਰੀ ਦੁਲੇਹ ਪੱ ਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੱ ਤੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਰਾਮ ਿਸੰ ਘ ਦਲੇ ਹ ਲੱਖੇ ਦਾ
ਇਕੋ ਲੜਕਾ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਿਸੰ ਘ ਦਲੇ ਹ ਇਨ,' ਸਤਰ' ਦੇ ਲੇ ਖਕ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਸੀ। ਉਹ ਦਲੇ ਵ' ਨੂੰ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਬੁੱ ਟਰ',
ਔਲਖ' ਤੇ ਸੇਖ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਚੰ ਨੂੰ ਿਪੰ ਡ ਤ ਕੁਝ ਦਲੇ ਹ ਜੱ ਟ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਨਕੇਰਾ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8
ਤ ਵਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਚੰ ਨੂੰ ਦਲੇ ਵ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਆਕਲੀਏ ਤੇ ਬ'ਡੀ ਵੀ ਦਲੇ ਵ' ਦੇ ਕੁਝ ਘਰ ਹਨ।
ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਘੁੱ ਦੇ ਤੇ ਝੁੰ ਬੇ ਵੀ ਦਲੇ ਵ' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਵੀ ਭੀਖੀ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਧਲੇ ਵ' ਤੇ ਵੀਰੋਕੇ ਹੀ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਤੇ
ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਦਿਲਉ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ, ਡੱ ਬਵਾਲੀ ਤੇ ਅਬੋਹਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਦਲੇ ਹ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ
ਦਲੇ ਉ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਛੋਟਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਦਿਲਉ ਗੋਤ ਬਾਰੇ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣੀ ਕਹਾਵਤ ਹੈ, ''ਗੋਤ ਤ' ਸਾਡੀ ਭੁੱ ਟੇ, ਪਰ ਅਸA ਦਲੇ ਉ
ਕਿਹਕੇ ਛੁੱ ਟੇ'' ਇਸ ਕਹਾਵਤ ਦੇ ਿਪਛੋਕੜ ਬਾਰੇ ਦੱ ਿਸਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ ਿਕ ਇੱ ਕ ਵਾਰੀ ਪਰਮਾਰ' ਦੀ ਭੁੱ ਟੇ ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦਾ ਟਾਕਰ'
ਕਰਦੇ?ਕਰਦੇ ਿਕਸੇ ਿਕਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਿਘਰ ਕੇ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ। ਕੁਝ ਿਸਆਣੇ ਲੋ ਕ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੋਤ
ਦੱ ਸ ਕੇ ਿਕਲ,ੇ ਤ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਬਚ ਗਏ। ਿਕਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਿਘਰੇ ਲੋ ਕ' ਦਾ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਨ ਕਤਲੇ ਆਮ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਜ' ਉਨ,' ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾ ਕੇ
ਛੱ ਿਡਆ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬੁੱ ਟਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਬਾਹਰ ਸੀ, ਉਸ ਨ ਵੀ
ਆਪਣਾ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਭੁੱ ਟੇ ਛੱ ਡਕੇ ਨਵ' ਗੋਤ ਬੁੱ ਟਰ ਹੀ ਰੱ ਖ ਿਲਆ ਸੀ।

ਬੁੱ ਟਰ, ਦਿਲਉ ਤੇ ਭੁੱ ਟੇ ਇਕੋ ਹੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਿਤੰ ਨ ਹੀ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਹਨ। ਿਤੰ ਨ' ਦੀ ਹੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਭੀਖੀ ਇਲਾਕੇ ਦੇ
ਪੁਰਾਣੇ ਦਿਲਉ ਕੁਝ ਵਿਹਮ' ਭਰਮ' ਨੂੰ ਵੀ ਮੰ ਨਦੇ ਸਨ। ਧਲੇ ਵ' ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਵਸਣ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਮਗਰ ਕੁਝ ਦਿਲਉ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਆਰਿਥਕ ਹਾਲਤ
ਿਵਗੜ ਗਈ ਤ' ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੋਢੀ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰ ਡ !ਚਾ ਥੇਹ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਇੱ ਟ' ਦੀ ਬੋਰੀ ਭਰਕੇ ਆਪਣੇ ਿਪੰ ਡ ਿਲਆਏ ਅਤੇ
ਆਪਣੇ ਘਰA ਲਾਈਆਂ। ਇਸ ਤਰ,' ਉਨ,' ਦੀ ਹਾਲਤ ਫੇਰ ਚੰ ਗੇਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਬੀਰੋਕੇ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਦਿਲਉ ਜੱ ਟ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰ ਡ !ਚਾ
ਿਪੰ ਡ ਥੇਹ ਤ ਕੁਝ ਇੱ ਟ' ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ,' ਉਨ,' ਦੀ ਹਾਰਿਥਕ ਹਾਲਤ ਵੀ ਫੇਰ ਚੰ ਗੇਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਧਲੇ ਵ' ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਪਾਸ
ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ !ਚਾ ਥੇਹ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਲੀਆਂ ਬੰ ਗ' ਤੇ ਸੰ ਘੋਲ ਦੇ ਥੇਹ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੜੱ ਪਾ ਕਾਲ ਦੇ ਸਮ8 ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਇਿਤਹਾਸਕ ਥੇਹ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੰ ਿਨਘਮ ਨ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਿਸੱ ਖ ਇਿਤਹਾਸ' ਸਫ਼ਾ?99 !ਤੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ
ਕੁਝ ਿਸੱ ਖ ਦਿਰਆ ਰਾਵੀ !ਤੇ ਦੁਲੇ ,ਵਾਲ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਿਕਲ,ਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਿਵੱ ਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਸਮ8 ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਸੀ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਇੱ ਕ ਪੰ ਜ ਸੌ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਦੁਲੇਹ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਪੱ ਤੀ ਦੁਲੇਹ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਹੈ ਬਾਕੀ ਦੋ ਪੱ ਤੀਆਂ ਗਰੇਵਾਲ' ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦੀਆਂ
ਹਨ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ 1704 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ,' ਨ ਫਲਾਹੀ ਦੇ ਦਰੱ ਖਤ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਘੋੜਾ ਬੰ ਿਨ,ਆ ਸੀ ਤੇ
ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਲਾਹੀ ਸਾਿਹਬ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬਣਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦੇ
ਦੁਲੇਵ' ਨ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਕੁਝ ਦੁਲੇਅ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਫਲੌ ਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਪ&ਤਾਬਪੁਰਾ
ਦੁਲੇਅ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਡਾਕਟਰ ਰਣਧੀਰ ਿਸੰ ਘ ਚੰ ਦ ਵੀ ਪ&ਤਾਬਪੁਰੇ ਦਾ ਦੁਲੇਹ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਜਗਰਾ> ਪਾਸ
ਸੁਵਦੀ ਖੁਰਦ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਦੁਲੇਹ ਵੀ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਪ&ਤਾਬਪੁਰਾ ਿਪੰ ਡ ਹੀ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਿਵੱ ਚ ਦੁਲੇਹ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱ ਟ
ਮਿਹਸਮਪੁਰ, ਸੰ ਗਤਪੁਰ, ਕੰ ਧੋਲਾਖੁਰਦ, ਲੋ ਹੀਆ ਬੂੱ ਟ' ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਦਲੇ ਉ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਆਪਣਾ
ਗੋਤ ਦੁਲੇਅ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਦੁਲੇਅ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨਡਾ ਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਪੱ ਕੇ ਤੌਰ
ਤੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਕੈਨਡਾ ਿਵੱ ਚ ਦੁਲੀ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਗੋਰੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਸ਼ਾਇਦ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵਚ ਹੀ ਗਏ ਹੋਣ। ਕਈ ਗੋਰੇ ਲੋ ਕ'
ਦੇ ਗੋਤ ਪੰ ਜਾਬੀ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਿਜਵ8 ਮਾਨ, ਿਢੱ ਲ ਤੇ ਿਗੱ ਲ ਆਿਦ 1634 ਈਸਵA 'ਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਨਾਲ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ
ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜਣ ਮਗਰ ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਮਾਲਵੇ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ। ਕੁਝ ਮਹੀਨ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਠਿਹਰੇ ਿਫਰ ਬਿਠੰਡੇ ਵੱ ਲ
ਨੂੰ ਚੱ ਲ ਪਏ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦਿਲਉ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਪੱ ਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਇਸ ਸਮ8 ਕੁਝ 1633 ੳ।ਧ। ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਮੁਗਲ' ਨਾਲ
ਮਰਾਜ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਬਰਾੜ' ਦੇ ਨਾਲ ਦਲੇ ਹ, ਮਿਹਲ, ਧਾਲੀਵਾਲ ਤੇ ਸਰ' ਆਿਦ ਜੱ ਟਾ ਨ ਵੀ ਸ&ੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਸਾਥ ਿਦੱ ਤਾ
ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ' ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਸੀ। ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਸਮੇਤ ਪਿਰਵਾਰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ' ਰਹੇ ਸਨ।

ਪੰ ਜਾਬੀ ਕਵੀ ਬਾਬੂ ਰੱ ਜ਼ਬ ਅਲੀ ਨ ਵੀ ਇਸ ਲੜਾਈ 'ਜੰ ਗ ਮਰਾਜ' ਬਾਰੇ ਇੱ ਕ ਕਿਵਤਾ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਉਸ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ :

''ਕਰ ਆ ਪ&ਨਾਮ ਦਲੇ ਵ' ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਿਗਆ ਸਿਤਗੁਰ ਛੇਵ',

ਂ ੇ ਬੰ Nਹ ਬੰ ਨ, ਢਾਣੇ,
ਰਲੇ ਮੈਹਲ ਸਰ', ਜਰਵਾਣੇ, ਤੁਰੇ ਔਦ

ਿਖੱ ਚ ਤੇਗ' ਬਰਛੇ ਚਾਹੜੀ ਗਏ।''

ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਸਮ8 ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਦਲੇ ਹ ਵੀ ਇਸ ਸਮ8 ਹੀ ਿਸੱ ਖ ਬਣੇ ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਕੁਝ
ਦਲੇ ਹ ਮਾਝੇ ਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਗਏ। ਆਪਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਚੱ ਕ ਦੁਲੇਹ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਵਲਿਪੰ ਡੀ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਦੁਲੇ ,◌ੇ ਹੈ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕੁਝ ਦੁਲੇ , ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੀ ਸਨ ਕੇਵਲ ਖੱ ਤਰੀ ਹੀ ਿਹੰ ਦੂ ਜ' ਿਸੱ ਖ ਸਨ।

1225 ਈਸਵA ਦੇ ਮਗਰ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਗੁਲਾਮ' ਦੇ ਸਮ8 ਮੁਸਲਮਾਨ' ਹਾਕਮ' ਤ ਹਾਰ ਗਏ। ਅੱ ਲਤਮਸ਼ ਬਹੁਤ ਕੱ ਟੜ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਇਸ ਸਮ8 ਕੁਝ ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਦਿਲਉ, ਿਦਉਲ, ਔਲਖ,
ਮੰ ਡੇਰ, ਭੁੱ ਟੇ, ਬੁੱ ਟਰ, ਕਾਹਲ ਤੇ ਸੇਖ ਆਿਦ ਇੱ ਕੀ ਗੋਤੀ ਕਬੀਲੇ ਭੇਸ ਬਦਲਕੇ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵ8 ਗੋਤ ਪ&ਚਿਲਤ ਕਰਕੇ ਭੂਮੀਏ
ਜੱ ਟ ਬਣਕੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ ਸਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਦਲੇ ਉ ਗੋਤ ਪ&ਮਾਰ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਵੱ ਡੇ ਗੋਤ' ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਉਪਗੋਤ
ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਘੱ ਟ ਹੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ। ਘੱ ਟ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਦਿਲਉ ਗੋਤ ਦੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੀ ਪਿਹਚਾਣ ਨਹA ਬਣ ਸਕੀ। ਪਰਮਾਰ
ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਅਜਨਾਲੇ ਤੇ ਪੱ ਛੜੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ ਪਰ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ
ਦਲੇ ਉ ਗੋਤ ਦਾ ਕੋਈ ਆਦਮੀ ਨਹA ਹੈ। ਦਿਲਉ ਜੱ ਟ ਹੀ ਹਨ। ਦਿਲਉ ਗੋਤ ਦੇ ਪ&ੋਹਤ ਸਰਸਵਤ ਪੰ ਿਡਤ ਹਨ। ਇਹ ਕਸ਼ਤਰੀਆਂ ਦੇ ਵੀ ਪ&ੋਹਤ
ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦਲੇ ਉ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟਾ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਿਵਿਦਆ ਿਵੱ ਚ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਿਪੱ ਛੇ ਹਨ।
ਿਵਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਦੁਲੇਵ' ਨ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪ&ੋ: ਨਿਰੰ ਦਰ ਕੌ ਰ ਦੁਲੇ , !ਘੀ ਲੇ ਖਕਾ ਹੈ।

ਿਦਉਲ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪੰ ਵਾਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਵੀ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਸਾਹਨਵਾਲ ਤੇ ਡ'ਗੋ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਢੀਮ' ਵਾਲੀ, ਬਿਠੰਡੇ ਿਵੱ ਚ ਕੇਸਰ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ
ਬਜੀਦਗੜ,, ਬਾਲੀਆਂ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਹੀ ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਵੱ ਲ ਗਏ ਹਨ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਿਦਉਲ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਵਲਟੋਹਾ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਪੱ ਤੀ ਿਦਉਲ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਿਦਉਲ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ।

ਿਦਉਲ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਦੇਵਲ ਸੀ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਔਲਖ, ਸੇਖ, ਬੋਪਾਰਾਏ ਤੇ ਦਿਲਉ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦੇ
ਹਨ। ਿਦਉਲ ਤੇ ਦੇਵਲ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਉਚਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫਰਕ ਹੈ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਐਕਟਰ ਧਰਿਮੰ ਦਰ ਸਾਹਨਵਾਲ ਦਾ ਿਦਉਲ ਜੱ ਟ ਹੈ। ਮਹਾਨ
ਿਵਿਦਅਕ ਮਾਿਹਰ ਿਪ&ੰ ਸੀਪਲ ਇਕਬਾਲ ਿਸੰ ਘ ਵੀ ਿਪੰ ਡ ਬੋਪਾਰਾਏ ਕਲ' ਦਾ ਿਦਉਲ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਦਉਲ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਘੱ ਟ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਕਾਫ਼ੀ ਿਦਉਲ ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਕੈਨਡਾ ਆਿਦ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਿਦਉਲ ਪਰਮਾਰ' ਦਾ ਇੱ ਕ
ਉਪਗੋਤ ਹੀ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 11

ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੇ ਸਮ8 1160 ਈਸਵA ਤੱ ਕ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰ' ਦਾ ਬੋਲ?ਬਾਲਾ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ
ਦੇਉਲ, ਦੇਉਲ, ਔਲਖ, ਸੇਖ, ਕੱ ਕੜ ਤੇ ਗੁਰਮ ਆਿਦ 21 ਗੋਤੀ ਰਾਜਪੂਤ ਘਰਾਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਿਜਆਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦੇ?ਕਰਦੇ ਆਿਖ਼ਰ ਹਾਰ
ਗਏ। ਉਹ ਭੂਮੀਏ ਬਣਕੇ ਵੱ ਸਣ ਲੱਗੇ। 1225 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਗੁਲਾਮ' ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਮਸਦੀਨ ਇਲਤਮਸ਼ ਦੇ ਸਮ8 ਉਹ ਬੁਰੀ
ਤਰ,' ਹਾਰ ਕੇ ਮਲਵਈ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਲਿਮਲ ਗਏ।

ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਵ8 ਗੋਤ ਰੱ ਖ ਲਏ। ਕੁਝ ਪਛੜੀਆਂ 'ਤੇ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਿਦਉਲ ਜੱ ਗਦੇਉ
ਬੰ ਸੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਿਦਉਲ' ਦੀ ਗਰਦਨ ਛੋਟੀ ਤੇ ਅੱ ਖ' ਮੋਟੀਆਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਡ'ਗੋ, ਖੱ ਡਰੂ ਤੇ ਸੁੱ ਖ
ਦੌਲਤ ਆਿਦ ਿਦਉਲ' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।

ਦੁੱ ਲਟ : ਇਹ ਚੌਹਾਨ ਵੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਦੁੱ ਲਟ ਗੋਤ ਦਾ ਰਾਏ ਬੀਰਾ ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਪਿਰਵਾਰ ਿਵਚ ਸੀ। ਰਾਏਬੀਰਾ
ਿਪ&ਥਵੀ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਲH ਗੋਵਾਲ ਦੁੱ ਲਟ' ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਦੁੱ ਲਟ' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।
ਫਰੀਦਕੋਟ ਖੇਤਰ ਦੇ ਜੈਤ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਰਾਮਗੜ, ਤੇ ਭਗਤੂਆਣ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਦੁੱ ਲਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਜੈਤ ਸਰਜਾ ਅਤੇ ਦੁੱ ਲਟ ਦੋ ਵੱ ਡੇ ਿਪੰ ਡ ਦੁੱ ਲਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹੀ ਹਨ।

ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸ'ਦਲਬਾਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਲੋ ਹੀਆਂ ਵਾਲਾ ਤੇ ਖਾਰਾ ਿਪੰ ਡ ਦੁੱ ਲਟ' ਦੇ ਹੀ ਸਨ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੁੱ ਲਟ' ਜੱ ਟ' ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਿਗਣਤੀ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸੰ ਗਰੂਰ, ਨਾਭਾ ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹੈ। ਦੁੱ ਲਟ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਦੇ ਜੱ ਟ ਆਪਣੇ ਿਸੱ ਧ ਬਾਬਾ ਦੀਦਾਰ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਿਜਸ ਦੀ ਸਮਾਧ ਸਾਬਕਾ ਿਰਆਸਤ ਜAਦ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਮੁਰਾਦ ਖੇੜਾ
ਿਵੱ ਚ ਸੀ। ਕਲੇ ਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਬਾਬਾ ਦੀਦਾਰ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ''ਦੁੱ ਲਟ' ਦੇ
ਇੱ ਕ ਵਡੇਰੇ ਰਾਏ ਖੰ ਡਾ ਪਾਸ ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਗੀਰ ਸੀ। ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮ8 ਇਸ ਦੇ ਭਰਾ ਰਘੁਬੀਰ ਤੇ ਜੱ ਗੋਬੀਰ ਮਾਰੇ ਗਏ
ਪਰ ਰਾਏ ਖੰ ਡਾ ਬਚਕੇ ਸੁਨਾਮ ਦੇ ਪਾਸ ਿਸਉਣਾ ਗੁਜਰੀਵਾਲਾ ਦੇ ਥੇਹ !ਤੇ ਆ ਗਏ ਸੀ। ਉਸਨ ਆਪਣੇ ਦੋ ਭਾਰਾਵ' ਦੀਆਂ ਿਵਧਵਾ ਇਸਤਰੀਆਂ
ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਈ। ਰਾਜਪੂਤ ਬਰਾਦਰੀ ਛੱ ਡਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਗਆ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਔਰਤ' ਦੇ ਬੱ ਚੇ ਨਹA ਬਚਦੇ ਸਨ। ਇੱ ਕ ਔਰਤ
ਨ ਨIਣਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਪ&ਣ ਕੀਤਾ ਿਕ ਜੇ ਉਸ ਦਾ ਬੱ ਚਾ ਬਚ ਿਗਆ ਤ' ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱ ਤਰ ਦੀ ਦੋ ਵਾਰ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਮੁੰ ਡਣ ਕਰਵਾਏਗੀ।
ਇਸ ਕਾਰਨ ਬੱ ਚੇ ਦੀ ਅੱ ਲ ਦੋ?ਲਟ ਪੈ ਗਈ। ਇਹ ਦੋ?ਲਟ ਸ਼ਬਦ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਦੁੱ ਲਟ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ'' ਇਹ ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਦਲੇ ਉ,
ਔਲਖ ਬੱ ਲ ਤੇ ਬੋਪਾਰਾਏ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਦੁੱ ਲਟ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਛਟੀਆਂ ਖੇਡਣ ਦੀ ਰਸਮ ਪ&ਿਚਲਤ ਸੀ। ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਹੀ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰਸਮ' ਛੱ ਡ ਰਹੇ
ਹਨ। ਦੁੱ ਲਟ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਦੁੱ ਲਟ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ।
ਦੁੱ ਲਟ' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਚੌਹਾਨ ਯੋਧਾ?ਬਾਬਾ ਦੱ ਲੂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸੀ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਿਗਆਨੀ ਿਗਆਨ ਿਸੰ ਘ ਵੀ ਦੁੱ ਲਟ ਜੱ ਟ ਸੀ।

ਦੁੱ ਲਟ ਸਰਦਾਰ ਰਾਜੇ ਆਲੇ ਦੇ ਪੱ ਕੇ ਿਮੱ ਤਰ ਸਨ।

ਦੰ ਦੀਵਾਲ : ਇਹ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ''ਹੰ ਮੀਰ ਮਹ'ਕਾਿਵਯ'' ਅਤੇ ''ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਿਵਜੇ'' ਦੀਆਂ ਿਲਖਤ' ਅਨੁਸਾਰ ਚਾਹਮਾਨ (ਚੌਹਾਨ)
ਸੂਰਜ ਪੁੱ ਤਰ ਚਾਹਮਾਨ ਦੇ ਵੰ ਸ਼ ਿਵਚ ਸਨ। ਇਹ ਅਗਨੀ ਕੁੱ ਲ ਿਵਚ ਹਨ। 1192 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਹੱ ਥ
ਹਾਰ ਕੇ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ ਤ' ਚੌਹਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਜੋਧਪੁਰ, ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਅੰ ਬਾਲਾ ਤੇ ਿਸਰਸਾ,
!ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਸੰ ਭਲ ਨਾਮਕ ਖੇਤਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਚੌਹਾਨ' ਦੀਆਂ 24 ਸ਼ਾਖ' ਹਨ। ਪਰਮਾਰ' ਵ'ਗ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਅੱ ਗਨੀ ਕੁੱ ਲ ਰਾਜਪੂਤ
ਚੌਹਾਨ' ਦੀਆਂ 36 ਸ਼ਾਖ' ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਚੌਹਾਨ' ਦਾ ਹੀ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਦੁੱ ਲਟ, ਚੀਮੇ, ਚੱ ਠ ਚਿਹਲ ਆਿਦ ਵੀ ਚੌਹਾਨ' ਦੇ
ਹੀ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਅਕਸਰ ਹੀ ਕਾਲ ਪBਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਜੋਧਪੁਰ ਖੇਤਰ ਤ ਕੁਝ ਚੌਹਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੋਧਪੁਰ
ਦੇ ਨਗਰਸਰ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਤ !ਠ ਕੇ ਿਸਰਸਾ ਦੇ ਰੋੜੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਪਹੁੰ ਚੇ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਘੱ ਗਰ ਨੱਦੀ ਦੇ ਿਕਨਾਰੇ ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ
ਚੌਹਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇਹ ਲੋ ਕ ਘੱ ਗਰ ਨਾਲੀ ਦੇ ਆਰ?ਪਾਰ ਦਿਰਆ ਦੀ ਦੰ ਦੀ ਤੇ ਰਿਹਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਲਈ ਇਨ,' ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਅੱ ਲ
ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਪੈ ਗਈ। ਇਹ ਕੁੱ ਲ ਦੇਵੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੰ ਨਦੇ ਸਨ।

ਸ਼ੁਰੂ?ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਘੱ ਗਰ ਦੇ ਨਾਲ?ਨਾਲ ਮਾਨਸਾ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਰੋੜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ !ਠ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬੀ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ
ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਮਲ ਗਏ।

ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਮਾਨਸਾ ਤੇ ਬਿਠੰਡਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਭੂੰ ਦੜ, ਨੰਦਗੜ,, ਥਰਾਜ, ਫਤੇਪੁਰ,
ਿਦਆਲਪੁਰਾ, ਬਰਨਾਲਾ, ਫਤਾ ਬਾਲੂ ਤੇ ਰਾਈਆਂ ਆਿਦ ਹਨ। ਦੰ ਦੀਵਾਲ' ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਪੰ ਡ ਦੱ ਖਣੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਦੇਸੂ ਪਾਸ ਬੇਲੂ ਵਾਲਾ
ਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਿਸੱ ਧ ਦੀ ਸਮਾਧ ਹੈ। ਪੁੱ ਤਰ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਇਸ ਸਮਾਧ ਦੇ ਕੱ ਪੜੇ, ਗੁੜ ਆਿਦ ਦਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਚੜ,ਾ>ਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਚੜ,ਾਵਾ ਿਕਸੇ ਪੰ ਿਡਤ ਨੂੰ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰਸਮ' ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਅੱ ਜਕੱ ਲ, ਬਹੁਤੇ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਚੌਹਾਨ ਹੀ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਬਰੇਟਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਇਹ
ਚੌਹਾਨ' ਦਾ ਛੋਟਾ ਤੇ !ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਿਨਹਾਲਗੜ, ਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਿਬਸ਼ਨੰਦੀ ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ
ਿਵੱ ਚ ਚੋਟੀਆਂ, ਿਗੱ ਦੜਬਾਹਾ, ਦਾਨਵਾਲਾ, ਚੱ ਕ ਬੀੜ ਸਰਕਾਰ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ
ਿਸਰਸਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਜੱ ਟ ਦਰਿਮਆਨ ਿਜ਼ੰ ਮAਦਾਰ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਿਕਰਸੀ ਤੇ ਿਮਹਨਤੀ
ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਕਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅਸਲੀ ਭੇਤ ਨਹA ਦੱ ਸਦੇ। ਬਹੁਤ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਸੰ ਜਮੀ?ਜੱ ਟ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਬਲਿਵੰ ਦਰ ਿਸੰ ਘ ਭੂੰ ਦੜ
ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਜੱ ਟ ਹੈ। ਸਰਦਾਰ ਨਤਾ ਿਸੰ ਘ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਇਿਤਹਾਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕਰ ਿਰਹਾ ਹੈ। ਸਰ ਇੱ ਬਟਸਨ ਨ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਜਦ 1881 ਈਸਵA
ਿਵੱ ਚ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਤ' ਹਰ ਜਾਤੀ ਦਾ ਗੋਤ ਵੀ ਿਲਿਖਆ ਸੀ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਉਸ ਸਮ8 ਚੌਹਾਨ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ
30659 ਸੀ। ਉਸ ਨ ਵੀ ਦੰ ਦੀਵਾਲ' ਨੂੰ ਚੌਹਾਨ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਿਗਿਣਆ ਹੈ। ਉਸ ਸਮ8 ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਚੌਹਾਨ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਿਜ਼ਆਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ8 ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 163926 ਸੀ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਬਹੁਤੇ ਿਹੰ ਦੂ
ਸਨ। ਕੁਝ ਮੁਸਲਮਾਨ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਿਸੱ ਖ ਵੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਚੌਹਾਨ ਜੱ ਟ ਸਾਰੇ ਹੀ ਿਸੱ ਖ ਹਨ।
ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਚੌਹਾਨ ਵੱ ਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕੇਵਲ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ।
ਿਮਸਲ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਚੌਹਾਨ' ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਮਹਾਨ ਗੌਰਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਕਬੀਲੇ ਪਾਸ 169 ਿਪੰ ਡ ਸਨ ਿਜਨ,' ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਇਨ,' ਨ ਆਪ
ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਘੱ ਗਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਹਰਰਾਏ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਿਤ&ਲੋਕ ਚੰ ਦ ਿਹੰ ਦੂ ਿਰਹਾ ਅਤੇ ਘੱ ਗਰ ਦੀ ਦੰ ਦੀ !ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ
ਕਰਕੇ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਚੌਹਾਨ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਪਾਸ 84 ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਇਸਦਾ ਭਰਾ ਮਾਨਕ ਚੰ ਦ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਪਾਸ 85 ਿਪੰ ਡ
ਸਨ। ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਚੌਹਾਨ ਿਸੱ ਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਪੱ ਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਚੌਹਾਨ' ਨੂੰ ਰੰ ਘੜ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਫੱ ਤਾ ਚੌਹਾਨ ਮਹ'
ਸੂਰਬੀਰ ਸੀ।

ਿਦਉ : ਇਹ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪੱ ਵਾਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮਹਾਜ਼ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਪੰ ਜ ਪੁੱ ਤਰ ਿਦਉ, ਦੇਵਲ, ਔਲਖ,
ਸੋਹਲ ਤੇ ਕੌ ਮ ਸਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਿਦਉ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਸਨਕਤਰਾ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਿਦਉ, ਸੇਖ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ
ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮਾਨ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਵੀ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਨਹA ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਿਦਉ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਦਉ ਸੀ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਨਾਗਰੀ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਹੀ ਹੈ।
ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦਾ ਿਕਲ,ਾ ਵੀ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਜਰਗ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸੀ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਕੁਝ ਿਦਉ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਿਦਉ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਪਾਤੜ' ਪਾਸ ਿਦਉਗੜ ਿਪੰ ਡ ਦੇਉ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ'
ਦਾ ਹੈ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਫਿਤਹਗੜ, ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਮਾਜਰੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਦਉ ਜ' ਦੇਵ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ !ਠਕੇ ਕੁਝ ਿਦਉ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ
ਮਾਝੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਤਰਨਤਾਰਨ ਤ ਨH ਿਕਲੋ ਮੀਟਰ ਪੂਰਬ ਿਵੱ ਚ ਿਦਉ
ਿਪੰ ਡ ਿਨਰੋਲ ਦੇਊਆਂ ਦਾ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਤ ਬਹੁਤੇ ਿਦਉ ਜੱ ਟ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੱ ਸਣ ਲੱਗ ਪਏ।

ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਦਉ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਿਦਉ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਮਿਹਮਨ ਦੇਉ
ਮਹਾਨ ਭਗਤ ਸੀ। ਦੇਉ ਜੱ ਟ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਛੱ ਪੜ ਤੇ ਜਾਕੇ ਆਪਣੇ ਜਠਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬਕਰੇ ਦੀ ਬਲੀ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਪੰ ਿਡਤ ਤ ਿਵਆਹ ਤੇ
ਅਣਿਵਆਹੇ ਿਵੱ ਚ ਅੱ ਡੋ?ਅੱ ਡ ਰੋਟੀਆਂ ਵੰ ਡਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਿਰਵਾਜ ਹੁਣ ਖਤਮ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਦਉ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਘੱ ਟ ਹੈ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੇਉ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 9284 ਸੀ। ਖੰ ਨ ਲਾਗੇ ਇੱ ਕ ਸਲੋ ਦੀ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਏਥੇ
ਹਰ ਸਾਲ ਿਦਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਨਵ8 ਿਵਆਹੇ ਜੋੜੇ ਸੱ ਤੀਆਂ ਤੇ ਮੱ ਥਾ ਟੇਕਣ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਏਥੇ ਦੇਉ ਤੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ
ਹੈ। ਲੋ ਕ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਮੱ ਥਾ ਟੇਕਣ ਆ>ਦੇ ਹਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਪ&'ਤ' ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਡੇ ਆਦਮੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਿਪੱ ਛੇ ਰਾਉ ਜ' ਿਦਉ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਿਦਉ ਦਿਲਤ
ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਦਉ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਸੂਝਵਾਨ ਤੇ ਿਮਹਨਤੀ ਹਨ। ਕੁਝ ਿਦਉ ਰਾਮਗੜ,ੀਏ ਤ&ਖਾਣ ਹਨ।
ਦੁਸ'ਝ : ਇਹ ਸਰੋਹਾ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਸਰੋਈ ਨਗਰ ਇਨ,' ਨ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ
ਆਏ ਹਨ। ਪਿਹਲ' ਇਹ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ।

ਸ਼ਾਹ ਸਰੋਆ ਦੇ ਪੰ ਜ ਪੁੱ ਤਰ ਸੰ ਘੇ, ਮਲ,ੀ, ਿਢੱ ਲ , ਢAਡਸੇ ਤੇ ਦੁਸ'ਝ ਸਨ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਦੁਸ'ਝ ਿਪੰ ਡ ਦੁਸ'ਝ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਸਾ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਦੁਸ'ਝ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਹੁਣ ਵੀ ਦੁਸ'ਝ ਜੱ ਟ ਸੰ ਘੇ, ਮਲ,ੀ ਢAਡਸੇ ਤੇ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਬਹੁਤੇ ਦੁਸ'ਝ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦੁਆਬੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਲੰਧਰ ਿਜ਼ਲਣੇ ਦੇ ਬੰ ਗਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਦੁਸ'ਝ ਕਲ' ਿਪੰ ਡ ਦੁਸ'ਝ
ਗੋਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਦੁਸ'ਝ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਿਸੰ ਘ ਦੁਸ'ਝ ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਇੱ ਕ
!ਘਾ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਸੀ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹਾਕੀ ਿਖਡਾਰੀ ਬਲਵੀਰ ਿਸੰ ਘ ਦੁਸ'ਝ ਜੱ ਟ ਸੀ।

ਦੁਸ'ਝ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਦੁਸ'ਝ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ
ਿਵਚ ਦੁਸ'ਝ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਵਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਮਲ,ੀ, ਸੰ ਘੇ ਤੇ ਦੁਸ'ਝ ਆਿਦ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਗੋਤ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੁਸ'ਝ
ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਇਹ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਿਵਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਦੁਸ'ਝ ਜੱ ਟ' ਨ ਆਪਣੀ ਿਮਹਨਤ, ਿਸਆਣਪ ਤੇ ਯੋਗਤਾ ਰਾਹA
ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। !ਜਲ ਦੁਸ'ਝ ਿਬ&ਿਟਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਮੁੱ ਖ ਮੰ ਤਰੀ ਬਣਨ ਵਾਲੇ ਪਿਹਲੇ ਭਾਰਤੀ ਤੇ ਪਿਹਲੇ ਪੰ ਜਾਬੀ ਹਨ। ਿਢੱ ਲ , ਮਲ,ੀਆਂ
ਅਤੇ ਸੰ ਿਘਆਂ ਵ'ਗ ਦੁਸ'ਝ ਵੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟਰਾਜ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱ ਕੇ ਵੀ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜਗਤ
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਧਾਲੀਵਾਲ : ਸਰ ਇੱ ਬਟਸਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਪੰ ਜਾਬ ਕਾਸਟਸ' ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਧਾਰੀਵਾਲ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਇਨ,' ਨੂੰ ਧਾਰਾ ਨਗਰ ਿਵਚ
ਆਏ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ।

ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਧੌਨਪੁਰ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਧੌਲ ਭਾਵ ਬਲਦ ਤੇ ਗਊਆਂ ਪਾਲ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ
ਸਨ। ਪਿਹਲ' ਇਨ,' ਨੂੰ ਧੌਲਪਾਲ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਧੌਲਪਾਲ ਸ਼ਬਦ ਤੱ ਤਭਵ ਰੂਪ ਿਵੱ ਚ ਬਦਲ ਕੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਧਾਰੀਵਾਲ ਬਣ ਿਗਆ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਜੈਸਲਮੇਰ ਖੇਤਰ ਹੈ।

ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਜੈਨ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਮਾਲਵਾ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ
ਹੈ। ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਾ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਕਈ ਰਾਜਪੂਤ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ
ਭੋਈ ਵੀ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦਾ ਿਮੱ ਤਰ ਸੀ। ਇਨ,' ਦੋਹ' ਨ ਰਲਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਗਜ਼ਨੀ ਵਾਲੇ ਤੁਰਕ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ। ਆਮ
ਲੋ ਕ' ਨ ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ ਭੋਈ ਦੇ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਵੀ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਤ ਆਏ ਸਮਝ ਿਲਆ ਸੀ। ਭੋਈ ਬਾਗੜ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ।

ਧਾਲੀਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਧੌਲਪੁਰ ਖੇਤਰ ਤ !ਠਕੇ ਕੁਝ ਜੋਧਪੁਰ ਤੇ ਬਾਕੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਗੜ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ।
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸਰਬਨ ਿਸੰ ਘ ਬੀਰ ਨ ਇੱ ਕ ਵਾਰੀ ਪੰ ਜਾਬੀ ਿਟ&ਿਬਊਨ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਸੀ। ''ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਲੋ ਕ
ਚੰ ਬਲ ਘਾਟੀ ਦੇ ਧੌਲੀਪਾਲ (ਗਊ ਪਾਲਕ) ਹਨ। ਿਜਥ ਇਹ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਦਲ ਕੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਚੰ ਬਲ ਦੇ ਕੰ ਢੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ
ਿਰਆਸਤ ਧੌਲਪੁਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਇਨ,' ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਹੈ। 1947 ਈਸਵA ਤ ਪਿਹਲ' ਘੱ ਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰ ਢੇ ਪੱ ਚਾਹਦਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਿਰਹਾ
ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੋ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀ ਜੱ ਟ ਦੰ ਦੀਵਾਲ' ਨੂੰ ਪ&ੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਅੱ ਗ ਿਗੱ ਲ' ਨਾਲ ਲੜਦੇ?ਲੜਦੇ ਕਦੇ ਕਦਾਈ ਂ ਚਿਹਲ' ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਿਖਆਲੇ
ਪੁੱ ਜ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਪੱ ਚਾਹਿਦਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਿਗਆ ਤ' ਚਿਹਲ' ਨ ਬਾਗੜ ਜਾਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਨਾ ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਘ, ਜੋ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੀ, ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ
ਲਸ਼ਕਰ ਸਮੇਤ ਲੈ ਆਏ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 12

ਉਸਦਾ ਪਚ,ਾਿਦਆਂ ਨਾਲ ਸਰਦੂਲਗੜ, ਨੜੇ ਟਾਕਰਾ ਹੋਇਆ ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਨ ਪਚ,ਾਿਦਆਂ ਦੇ ਆਗੂ ਬਾਬਾ ਹੱ ਕੇ ਡਾਲੇ ਨੂੰ
ਪਾਰ ਬੁਲਾਇਆ। ਿਜਸ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜ ਘੱ ਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰ ਢੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਉਥੇ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਦਾ
ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪਚ,ਾਿਦਆਂ ਨ ਬਾਬੇ ਦਾ ਿਪੱ ਛਾ ਨਾ ਛੱ ਿਡਆ। ਅਖੀਰ ਉਹ ਲੜਦਾ?ਲੜਦਾ ਝੁਨੀਰ ਪਾਸ ਭੰ ਿਮਆਂ ਪਾਸ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ
ਿਗਆ ਿਜਸ ਦਾ ਧੜ ਤ' ਚੁੱ ਿਕਆ ਨਾ ਿਗਆ ਪਰ ਿਖਆਲੇ ਦੇ ਲੱਲੂ ਪੱ ਤੀ ਦਾ ਬਾਬਾ ਲੱਲੂ, ਜੋ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਧਾੜਵੀ ਸੀ, ਬਾਰੇ ਇੱ ਕ ਸਮਾਧ ਬਣਾ ਿਦੱ ਤੀ।
ਅੱ ਗੇ ਜਾਕੇ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਨ ਆਪਣੇ ਬਹਾਦਰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ ਭੋਇ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਹਰ ਸਾਲ ਇੱ ਕਾਦਸੀ ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਮੇਲਾ ਲਾਉਣਾ ਆਰੰ ਭ
ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਤਰ,' ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੱ ਖਣ ਤ !ਤਰ ਵੱ ਲ ਨੂੰ ਗਏ ਨਾ ਿਕ !ਤਰ ਤ ਦੱ ਖਣ ਵੱ ਲ ਨੂੰ। ਬਾਬੇ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਿਵਚ ਬੱ ਚੇ ਖੁਚੇ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਨ
ਪਿਹਲ' ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਭੰ ਮੇ ਕਲ',
ਭੰ ਮੇ ਖੁਰਦ, ਰਾਮਾਨੰਦੀ, ਬਾਜੇ ਵਾਲਾ ਆਿਦ ਵਸਾਏ ਫੇਰ ਧੌਲਾ, ਤਪਾ ਵਸਾਇਆ। ਫੇਰ ਿਨਹਾਲ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ, ਫੇਰ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬੇਟ
ਅਤੇ ਫੇਰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦਾ ਧਾਰੀਵਾਲ।'' ਮੇਰੇ ਿਖਆਲ ਿਵੱ ਚ ਸਰਦਾਰ ਸਰਬਨ ਿਸੰ ਘ ਬੀਰ ਦੀ ਇਹ ਿਲਖਤ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਦੇ
ਿਨਕਾਸ ਤੇ ਿਵਕਾਸ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤ ਵੱ ਧ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਹੈ। ਇਹ ਗੱ ਲ ਿਬਲਕੁਲ ਠੀਕ ਹੈ ਿਕ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱ ਟ ਯਾਦਵਬੰ ਸੀ ਭੱ ਟੀ ਹਨ।

ਸੰ ਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰ ਘ ਨ ਵੀ ਮਾਲਵਾ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ''ਧਾਲੀਵਾਲ, ਧਾਰ' ਤ ਿਨਕਲਕੇ ਬਮਰੌਲੀ ਨਗਰ ਿਵੱ ਚ ਵਸੇ। ਜੋ ਅੱ ਜਕੱ ਲ,
ਧੌਲਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਇਹ ਅੱ ਠਵA ਸਦੀ ਦਾ ਮੱ ਧ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਵਸੇ। ਕੁਝ ਸਰਸਾ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ
ਘੱ ਗਰ ਤੇ ਆ ਵਸੇ। ਜਦਿਕ ਬਗਦਾਦ ਵਾਲੇ ਦਿਰੰ ਿਦਆਂ ਨ ਇਨ,' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਉਜਾੜਨ ਆਰੰ ਭੇ। ਇਹ ਿਗਆਰ,ਵA ਸਦੀ ਦਾ ਅਖੀਰਲਾ ਸਮ'
ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ?ਫਤਾ, ਝਨੀਰ, ਰਾਊਕੇ ਅਤੇ ਫੇਰ ਕ'ਗੜ ਆਿਦ ਹਨ।'' ਧਾਲੀਵਾਲ ਭੱ ਟੀਆਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ। ਇਕੋ ਬੰ ਸ
ਿਵਚ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਗਆਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਅੰ ਤ ਜ' ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ' ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਦੰ ਦੀਵਾਲ' ਨ ਲੜਕੇ ਇਨ,' ਨੂੰ ਕ'ਗੜ ਵੱ ਲ ਧੱ ਕ ਿਦੱ ਤਾ। ਝੁਨੀਰ ਕਈ ਵਾਰ
ਉਜਿੜਆ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਸਆ। ਧਾਲੀਵਾਲ' ਨ ਚੀਿਮਆ ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਕ'ਗੜ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਕ'ਗੜ ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ
ਵਧਾ ਲਈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੋਗੇ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਕ'ਗੜ ਅਤੇ ਧੌਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਨ ਸਮ8 ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਸਿਹਯੋਗ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀਆਂ
ਚੌਧਰ' ਕਾਇਮ ਕਰ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਜਦ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਨੂੰ ਰਾਜੇ ਦੀ ਪਦਵੀ ਦੇ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਰਾਿਜਆਂ ਨ ਗੱ ਦੀ ਤੇ ਬੈਠਾਇਆ ਤ' ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ
ਉਸ ਦੇ ਮੱ ਥੇ ਤੇ ਿਟੱ ਕਾ ਲਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਹੋਈ। ਇਸ ਤਰ,' ਿਟੱ ਕਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸ਼ਬਦ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਦਾ
ਿਰਸ਼ਤਾ ਦੂਸਰੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੜਕੇ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤ' ਉਹ ਉਸਦੇ ਮੱ ਥੇ ਤੇ ਇਹ ਿਟੱ ਕਾ ਨਹA ਲਾ>ਦੇ ਸਨ ਿਕ>ਿਕ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੀ ਿਟੱ ਕੇ ਦੇ
ਮਾਲਕ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।

ਉਦੀ ਤੇ ਮਨੀ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦੇ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਉਦੀ ਬਾਬਾ ਉਦੋ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਉਦ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਭਗਤ ਸੀ। ਇਹ ਚੰ ਦਰਬੰ ਸੀ ਸ਼&ੀ
ਿਕ&ਸ਼ਨ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਚਾਚਾ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਉਦੋ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਗੋਤ ਉਦੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਦੀ ਗੋਤ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਨਾਭਾ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਕੁਝ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਸਨ।

ਮਨੀਆਂ ਉਪਗੋਤ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਾਬਾ ਮਨੀਆਂ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਮਨੀਆਂ ਵੀ ਉਦੋ ਦਾ ਭਾਈ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਨੂੰ ਿਮਆਣੇ ਿਕਹਾ
ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੀਨ ਕ'ਗੜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਕਤੇ ਿਕਤੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਗੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦੇ ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ ਭੋਇੰ ਦਾ ਮੇਲਾ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਲੂਲਆਣੇ ਪਾਸ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀ
ਰੱ ਿਖਆ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਨ,' ਨਾਲ ਕਈ ਕਰਾਮਾਤ' ਵੀ ਜੋੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ ਭੋਈ ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਤ ਿਤੰ ਨ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲ'
ਹੋਏ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਾਲੀਵਾਲ ਵੀ ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ ਭੋਈ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਲਈ ਝੁਨੀਰ ਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ>ਦੇ
ਹਨ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਵੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਬਾਬੇ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ ਭੋਈ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ
ਮਲੇ ਆਣੇ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮ8 ਬਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰ ਿਡਤ, ਿਮਰਾਸੀ, ਕਾਲਾ ਕੁੱ ਤਾ ਤੇ ਇੱ ਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀ ਦਾ ਸੇਵਕ ਸੀ। ਪੰ ਿਡਤ ਭੱ ਜ ਿਗਆ ਸੀ
ਬਾਕੀ ਬਾਬੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।

ਹਾੜ ਮਹੀਨ ਦੀ ਤੇਰਸ ਨੂੰ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਿਪੰ ਡ ਕੋਟ ਲਲੂ ਿਵਖੇ ਿਸੱ ਧ ਭੋਇੰ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦੂਰ?ਦੂਰ
ਆਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਮ8 ਦੇ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਨ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਧ ਭਈ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਬਣਾਕੇ !ਚੀਆਂ?!ਚੀਆਂ
ਬੁਲੰਦ' ਤੇ ਸਰੋਵਰ ਉਸਾਰ ਿਦੱ ਤੇ। ਤੇਰਸ ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਧਾਲੀਵਾਲ ਲੋ ਕ ਆਪਣੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਨੂੰਹ' ਨੂੰ ਇਥੇ ਮੱ ਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਿਲਆ>ਦੇ
ਹਨ। ਉਸ ਤ ਿਪਛ ਹੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਪਿਰਵਾਰ ਦਾ ਮBਬਰ ਸਮਿਝਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਿਵੱ ਤਰ ਮੌਕੇ ਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਸੁਖ' ਸੁਖਦੇ
ਹਨ। ਜੋ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਮ ਲੋ ਕ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਚਿਹਲ' ਨ ਬਾਬੇ ਦੇ ਿਮ&ਤਕ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੋਟ ਲਲੂ ਿਲਆਂਦਾ ਅਤੇ
ਸਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਉਸ !ਤੇ ਕੱ ਚੀ ਬੁਲੰਦ ਬਣਾ ਿਦੱ ਤੀ। ਬਾਅਦ ਿਵੱ ਚ ਪਿਟਆਲਾ ਿਰਆਸ ਦੇ ਇੱ ਕ ਪੁਿਲਸ ਅਫ਼ਸਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤੀ ਨ ਇਸ ਨੂੰ
ਪੱ ਿਕਆਂ ਕਰਵਾ ਕੇ !ਚਾ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਅੱ ਜ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਸਭ ਲੋ ਕ ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ ਭੋਈ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲਲੂਆਣੇ
ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਦੇ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਦੀ ਫੋਟੋ ਵੀ ਰੱ ਖੀ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਵA ਸੂਈ ਗਊ ਦਾ ਦੁੱ ਧ ਬਾਬੇ ਦੀ ਥੇਈ ਰੱ ਖਦੇ ਪਿਹਲ' ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਿਪ>ਦੇ
ਹਨ ਤੇ ਪੰ ਿਡਤ ਨੂੰ ਮਗਰ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੱ ਖੀਸਰੱ ਵਰ ਦੇ ਚੇਲੇ ਵੀ ਸਨ। ਅੱ ਜਕੱ ਲ, ਬਾਰੇ ਿਸੱ ਧ ਭੋਈ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਧ ਭੋਈ
ਲਲੂਆਣਾ, ਧੂਰਕੋਟ, ਹੇੜੀਕੇ, ਰਾਜੇਆਣਾ ਆਿਦ ਮੁੱ ਖ ਅਸਥਾਨ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨ,' ਤ ਇਲਾਵਾ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਨ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਬਾਬਾ
ਜੀ ਦੀਆਂ ਿਸੱ ਧ ਭੋਈਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਅੱ ਖ' ਧਾਲੀਵਾਲ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਇਨ,' ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲੇ ਕਾਲੇ ਕੁੱ ਤੇ ਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਪਾਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਮ8 ਕ'ਗੜ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਿਮਹਰ?ਿਮੱ ਠਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਬਹੁਤ ਪ&ਭਾਵ ਸੀ। ਉਹ 60 ਿਪੰ ਡ' ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਦੀ ਪੋਤਰੀ ਭਾਗਭਰੀ ਬਹੁਤ ਸੁੰ ਦਰ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ
ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰ ਬੰ ਧੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਬਹੁਤ ਦੂਰਅੰ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਨੀਤੀਵਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਉਹ
ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਵੱ ਡੇ ਤੇ ਿਸਰਕੱ ਢ ਚੌਧਰੀ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਆਪਣਾ ਿਮੱ ਤਰ ਬਣਾ ਲB ਦਾ ਸੀ। ਔਰੰ ਗਜ਼ੇਬ ਬਹੁਤ ਕੱ ਟੜ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਵੱ ਡੇ ਚੌਧਰੀ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਨ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਿਰਆਂ ਦਾ ਇਕੱ ਠ ਕੀਤਾ।
ਗਰੇਵਾਲ' ਤੇ ਿਗੱ ਲ' ਆਿਦ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤੇ ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਨ ਆਪਣੀ ਪੋਤੀ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਿਵਆਹ ਿਦੱ ਤੀ। ਅਕਬਰ ਨ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਕੇ ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਨੂੰ ਮੀਆਂ
ਦਾ ਮਹਾਨ ਿਖਤਾਬ ਤੇ ਧੌਲੇ ਕ'ਗੜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ 120 ਿਪੰ ਡ' ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਨ ਵੀ ਦਾਜ ਿਵੱ ਚ 101 ਘੁਮ' ਜ਼ਮੀਨ ਿਦੱ ਤੀ
ਸੀ। ਜੋ ਤਬਾਦਲਾ ਦਰ ਤਬਾਦਲਾ ਕਰਕੇ ਿਦੱ ਲੀ ਪਹੁੰ ਚ ਗਈ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਦੇ ਲੋ ਕ ਹੁਣ ਵੀ ਮੀਆਂ ਅਖਵਾ>ਦੇ ਹਨ। ਮੀਆਂ
ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦੇ 23 ਿਪੰ ਡ' ਨੂੰ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦਾ ਤਪਾ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਵਾਲੇ ਵੀ ਰੱ ਖ ਲB ਦੇ ਸਨ ਪਰ ਮੁਸਲਮਾਨ
ਨਹA ਸੈਦੋ, ਖਾਈ, ਿਬਲਾਸਪੁਰ ਮੀਨੀਆ, ਲੋ ਪੋ, ਮਾਛੀਕੇ, ਿਨਹਾਲੇ ਵਾਲਾ, ਮੱ ਦੇ, ਤਖਤੂਪੂਰਾ, ਕ'ਗੜ, ਦੀਨ, ਭਾਗੀਕੇ, ਰਾਮੂਵਾਲਾ, ਰਣਸ਼Aਹ,
ਰਣੀਆਂ, ਧੂੜਕੋਟ, ਮਲ,ਾ ਤੇ ਰਸੂਲਪੁਰ ਸਨ।

ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਤਿਹਸੀਲ ਮੋਗਾ ਦੇ ਦੱ ਖਣ ਪੂਰਬੀ ਕੋਨ ਨੂੰ ਹੀ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦਾ ਤਪਾ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਗੱ ਜ਼ਟੀਅਰ ਿਫਰੋਜ਼ੁਪਰ ਅਨੁ ਸਾਰ ਧਾਲੀਵਾਲ
ਤਪੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਰੋਹੀ ਦੇ ਹੋਰ ਿਪੰ ਡ' ਨਾਲ ਪਿਹਲ' ਹੜ ਨ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਿਦੱ ਤੇ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਪਾਸ ਜ਼ਮੀਨ ਘੱ ਟ ਰਿਹ ਗਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ
ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਨ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਰਦਾਰ' ਤ ਜਾਗੀਰ' ਖੋਹ ਲਈਆਂ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਇਨ,' ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਧਾਲੀਵਾਲ'
ਪਾਸ ਜ਼ਮੀਨ' ਕਾਫ਼ੀ ਘੱ ਟ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਦਰਿਮਆਨ ਿਜ਼ਮAਦਾਰ ਹੀ ਸਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਿਮਹਨਤੀ, ਸੰ ਜਮੀ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ।
ਧਾਲੀਵਾਲ' ਨ ਪੜ, ਿਲਖ ਕੇ ਹੁਣ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪ&ੋਫੈਸਰ ਪ&ੇਮ ਪ&ਕਾਸ਼ ਿਸੰ ਘ ਿਜਹੇ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨਾਲ
ਸੰ ਬੰ ਧ ਰੱ ਖਦੇ ਹਨ। ਕਪੂਰ ਿਸੰ ਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐੱਸ. ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਨ ਿਵਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਕਹਾਵਤ ਸੀ ਅਕਬਰ ਿਜਹਾ ਨਹA ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਿਜਡਾ ਨਹA ਜੱ ਟ। ਿਮਹਰਿਮੱ ਠਾ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਚੌਧਰੀ ਸੀ।

ਰਮਾਣੇ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਜਦ ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਨ ਆਪਣੀ ਪੋਤੀ ਭਾਗਭਰੀ ਤੇ ਕ'ਗੜ ਦੇ
ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਪ&ਵਾਨ ਕਰ ਿਲਆ ਤ' ਕੋਟਦੀਨਾ ਤੇ ਕ'ਗੜ ਦੇ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਪਿਰਵਾਰ ਇਸ ਿਰਸ਼ਤੇ ਦੇ ਿਵਰੋਧੀ ਸਨ, ਇਹ
ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਰਮਾਣੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਨ। ਇਨ,' ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਤ ਡਰਕੇ ਿਪੰ ਡ ਛੱ ਡਣਾ ਿਪਆ। ਇਨ,' ਨੂੰ ਰਸਤੇ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਤ ਪੈ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਡੇਰਾ ਧੌਲਾ ਿਟੱ ਬਾ ਦੇ ਇੱ ਕ ਸਾਧੂ ਪਾਸ ਠਿਹਰਨਾ ਿਪਆ। ਇਨ,' ਨ ਸਾਧੂ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤ ਉਥੇ ਹੀ ਠਿਹਰ ਕੇ ਧੌਲਾ ਿਪੰ ਡ
ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋ ਕ' ਦਾ ਿਖਆਲ ਹੈ ਿਕ ਬਾਬੇ ਫੇਰੂ ਨ ਧੌਲਾ ਿਪੰ ਡ ਦੁਬਾਰਾ ਥੇਹ ਦੇ ਪਾਸ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹੰ ਿਡਆਇਆ ਿਪੰ ਡ ਧੌਲੇ ਦੇ
ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਫੇਰੂ ਵੀ ਬਾਬਾ ਉਦੋ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਧੌਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਪਾਸ ਸੀ। ਧੌਲੇ ਦੇ ਿਕਲ,ੇ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ
ਵਾਿਰਸ ਰਾਜੂ ਿਸੰ ਘ ਸੀ। ਅੱ ਜਕੱ ਲ, ਰਾਜੂ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਬੰ ਸ ਰਾਜਗੜ, ਕੁਬੇ ਵਸਦੀ ਹੈ। ਰੂੜੇ ਦੀ ਬੰ ਸ ਰੂੜੇਕੇ ਤੇ ਹੋਰ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੀ ਹੈ। ਪਿਟਆਲੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ, ਰਖੜਾ, ਡਕਾਲਾ ਆਿਦ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਧੌਲਾ, ਤਪਾ, ਬਰਨਾਲਾ, ਹੰ ਿਡਆਇਆ,
ਉਗੋ, ਸ਼ੇਰਗੜ,, ਰਾਜਗੜ, ਕੁਬੇ, ਸਿਹਜੜਾ, ਬਖਤਗੜ, ਆਿਦ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਪਖੋਵਾਲ, ਰਤੋਵਾਲ ਤੇ
ਸਹੋਲੀ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਗਦੇਵ ਕਲ'
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹਨ। ਫਿਤਹਗੜ, ਸਾਿਹਬ ਤੇ ਰੋਪੜ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਉਮਰਾਨੰਗਲ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਜਲੰਧਰ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਤੇ ਫਗਵਾੜੇ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ
ਹਨ। ਬਿਠੰਡੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਹੋਰ ਜੱ ਟ ਜਾਤੀਆਂ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਇਹ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੇ ਨਾਭੇ ਆਿਦ ਰਾਿਜਆਂ ਦੇ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵੀ ਸਨ। ਦਿਲਤ
ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਧੰ ਨਾ ਿਸੰ ਘ ਗੁਲਸ਼ਨ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸੀ।

ਮੁਕਤਸਰ ਿਵੱ ਚ ਅਕਾਲਗੜ, ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਮਧੇ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਲੰਬੀ ਤੇ ਖੂਣਨਾ ਿਪੰ ਡ' ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਕ'ਗੜ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਧੌਲਾ ਿਕੰ ਗਰਾ
ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਧੌਲੇ ਤਪੇ ਤ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਏ ਜੋਧ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ।

ਬਹੁਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਖ਼ਾਨਦਾਨ' ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਕ'ਗੜ ਹੈ। ਕ'ਗੜ ਿਵੱ ਚ ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਦੀ ਸਮਾਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਾਨਤਾ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ
ਕੇਵਲ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਹੀ ਦਾਨ ਦੇਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਬੱ ਧਣੀ ਪਾਸ ਿਭਆਣਾ ਿਵਖੇ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦਾ ਜਠਰਾ ਹੈ। ਿਜਥੇ ਿਮੱ ਠ ਰੋਟ ਤੇ ਖੀਰ ਆਿਦ ਦਾ
ਚੜ,ਾਵਾ ਚੜ,ਦਾ ਹੈ। ਪਿਟਆਲੇ ਿਵੱ ਚ ਲਾਲ' ਵਾਲੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਿਸੱ ਧ ਦੀ ਸਮਾਧ ਹੈ। ਿਜਥੇ ਹਰ ਮਹੀਨ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਸੱ ਧ ਭੋਈ ਨੂੰ ਮੰ ਨਦੇ
ਸਨ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਿਸੱ ਧ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕ ਸਨ। ਨਾਥ 9 ਤੇ ਿਸੱ ਧ 84 ਸਨ।

ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਧਾਲੀਵਾਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਦੋਵ8 ਿਸੱ ਧ ਭੋਈ ਦੇ ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ
ਮਹਾਨ ਦਾਨੀ ਤੇ ਮਹਾਨ ਿਸੱ ਖ ਸੀ। ਧਾਲੀਵਾਲ' ਦੇ ਬਹੁਤ ਿਪੰ ਡ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ !ਠ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਫੈਲ ਗਏ। ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਮ8 ਤ ਹੀ ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਸਭ ਤ
ਪਿਹਲ' ਚੌਧਰੀ ਜੋਧ ਰਾਏ ਨ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਜੀ ਦੇ ਸਮ8 ਿਸੱ ਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕ'ਗੜ ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਸੀ। ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮਹਾਨ
ਸੂਰਮਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਿਹਲ' ਸੁੱ ਖੀਸੱ ਰਵਰ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਮੰ ਨਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤ ਪ&ਭਾਿਵਤ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਿਸੱ ਖ ਬਿਣਆ। ਗੁਰੂ ਸਰ
ਮਿਹਰਾਜ ਦੇ ਯੁੱ ਧ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣੇ ਪੰ ਜ ਸੌ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਜੰ ਗ ਿਵੱ ਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨ
ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਰਾਏ ਜੋਧ ਨੂੰ ਕਟਾਰ ਬਖਸ਼ੀ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਪਾਸ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਇੱ ਕ ਜੋੜਾ, ਇੱ ਕ ਤਲਾਈ ਤੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕੈਦੀ ਰਾਿਜਆਂ ਨੂੰ
ਿਰਹਾਈ ਵਾਲਾ 52 ਕਲੀਆਂ ਵਾਲਾ ਚੋਲਾ ਸਾਿਹਬ ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਲਖਮੀਰ ਤੇ ਸਮੀਰ ਭਰਾਵ' ਨ ਵੀ ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਦੀ
ਮੁਸੀਬਤ ਸਮ8 ਬਹੁਤ ਸੇਵਾ ਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ' ਇਨ,' ਪਾਸ ਦੀਨ ਕ'ਗੜ ਰਹੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਦੀਨਾ ਸਾਿਹਬ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੋ ਹਗੜ, ਜਫ਼ਰਨਾਮਾ ਬਿਣਆ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਿਮਹਰਿਮੱ ਠ ਦੀ ਬੰ ਸ ਬਹੁਤ ਵਧੀ ਫੁੱ ਲੀ। ਇਸ ਦੇ ਇੱ ਕ ਪੁੱ ਤਰ ਚੰ ਨਬੇਗ ਨ ਅਕਬਰ ਦੀ
ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਧੌਲਪੁਰ ਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਕੁਝ ਧਾਲੀਵਾਲ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ8 ਤ ਹੀ ਿਦੱ ਲੀ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਸਹਾਰਨਪੁਰ
ਿਵੱ ਚ ਧੂਲੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜਾਟ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲੇ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਧਾਲੀਵਾਲ ਹਨ। ਕੁਝ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਿਸੱ ਖ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲੋ ਕਟ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ
ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।

ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਧਾਲੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ 1881 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਕੁੱ ਲ ਿਗਣਤੀ 77660 ਸੀ। ਧੰ ਨਾ ਭਗਤ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱ ਟ
ਸੀ। ਿਦੱ ਲੀ ਨੂੰ ਿਤੰ ਨ ਵਾਰੀ ਫਿਤਹ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੂਰਮਾ ਜਰਨIਲ ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ ਿਸੰ ਘ ਵੀ ਰਾਊਕੇ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱ ਟ ਸੀ।

ਧਾਲੀਵਾਲ' ਬਾਰੇ 'ਇਿਤਹਾਸ ਧਾਲੀਵਾਲੀ ਵੰ ਸਾਵਲੀ' ਪੁਸਤਕ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ ਚਿਤੰ ਨ
ਿਸੰ ਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਨੰਬਰਦਾਰ ਕਰਤਾਰ ਿਸੰ ਘ ਲੁਹਾਰਾ ਨ ਵੀ 'ਧਾਲੀਵਾਲ ਇਿਤਹਾਸ' ਬਾਰੇ ਇੱ ਕ ਪੁਸਤਕ ਿਲਖੀ ਹੈ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼ ਖੋਜੀਆਂ
ਇੱ ਬਟਸਨ ਤੇ ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨ ਵੀ ਧਾਲੀਵਾਲ' ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਜੇਟੀ ਕੌ ਮ ਨਾਲ ਿਸੱ ਧਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਰੱ ਖਣ ਵਾਲਾ
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਛੱ ਤੀ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਇੱ ਕ ਹੈ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 13

ਿਨੱਜਰ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਇਆ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਿਨੱਜਰ ਗੋਤ ਨਾਲ
ਰਲਦੇ-ਿਮਲਦੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ ਵੀ ਹਨ। ਿਨੱਜਰ ਜੱ ਟ ਜਮਨਾ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱ ਲ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਇਹ ਵੀ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ'
ਿਵਚ ਹਨ। ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਖੋਖਰ, ਭੁੱ ਟੇ, ਲੰਗਾਹ, ਿਵਰਕ, ਛੀਨ, ਸਮਰੇ, ਵੜੈਚ ਤੇ ਿਨੱਜਰ ਆਿਦ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ
ਆਬਾਦ ਸਨ। ਉਸ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਤਕੜੇ ਤੇ ਲੜਾਕੇ ਿਕ&ਸਾਨ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਘਰ ਸੀ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਿਨੱਜਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਦੇ ਨੜੇ ਵੀ ਕੁਝ
ਿਨੱਜਰ ਆਪਣੇ ਿਨੱਜਰ ਫਾਰਮ ਬਣਾਕੇ ਖੇਤ' ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਨੱਜਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ
ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਿਨੱਜਰ ਹੈ। ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਡੌਰੀ ਿਨਝਰ' ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਿਨੱਜਰ ਤੇ ਿਨੱਝਰ ਇਕੋ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਡਾਕਟਰ ਬਖਸ਼ੀਸ ਿਸੰ ਘ ਿਨੱਜਰ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਡੁਮੇਲੀ ਫਗਵਾੜੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਕਪੂਰਥਲੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਨੱਜਰ
ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ।

ਇੱ ਕ ਿਨੱਜਰ' ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਤ ਆਏ ਹੋਏ ਿਨੱਜਰ ਜੱ ਟ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ
ਿਸਰਸਾ ਤੇ ਰਾਣੀਆਂ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਿਨੱਜਰ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਿਨੱਜਰ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ
ਿਨੱਜਰ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਕੁਝ ਸੁਿਨਆਰੇ ਤੇ ਖੱ ਤਰੀ ਵੀ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਿਨੱਜਰ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਨੱਜਰ
ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਕੈਨਡਾ ਆਿਦ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਿਨੱਜਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਹੀ ਿਮਹਨਤੀ, ਸੰ ਜਮੀ ਤੇ ਿਸਆਣੇ ਹਨ।

ਪੱ ਵਾਰ : ਇਹ ਪੱ ਛਮੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਸਨ। ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੀ ਵਸ ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਸੀ। ਫਾਰਸੀ ਤੇ ਯੂਨਾਨੀ
ਹਮਲਾਵਾਰ' ਿਪਛ ਪਾਰਥੀ, ਸ਼ਕ, ਹੂਨ, ਗੁਜਰ ਆਿਦ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋ ਕ !ਤਰੀ ਤੇ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੱ ਖ-ਵੱ ਖ ਖੇਤਰ' ਤ ਚੱ ਲ ਕੇ ਕਈ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ
ਘੁੰ ਮਦੇ-ਘੁੰ ਮਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਬੀਲੇ ਇਕੋ ਸਮ8 ਨਹA ਆਏ। ਇਹ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਸਮ8 ਆਏ।
ਿਰਗਵੇਦ' ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਪੱ ਵਾਰ ਜੱ ਟ ਿਰਗਵੇਦ' ਦੇ ਸਮ8 ਹੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਇਰਾਨ ਰਾਹA
ਆਏ ਹਨ। ਕਿਨਸ਼ਕ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਮਾਨ ਤੇ ਪੱ ਵਾਰ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਚੌਹਾਨ ਤੇ ਚਾਲੂਕੀਆ ਗੋਤ' ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਏ
ਪੁਰਾਣੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਹਨ।

ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ, ਪੱ ਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਰਲਦੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਿਕ>ਿਕ ਸਭ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਸ'ਝਾ ਹੈ। ਛੇਵA ਤੇ ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ
ਿਵੱ ਚ ਬ&ਹਾਮਣਵਾਦ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਬ&ਾਹਮਣ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨੂੰ ਨੀਵ' ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਬੋਧੀਆਂ ਅਤੇ ਿਵਦੇਸ਼ੀਆਂ ਤ ਪੁਰਾਤਨ ਿਹੰ ਦੂ ਧਰਮ ਦੀ
ਰੱ ਿਖਆ ਲਈ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨI ਅੱ ਬੂ ਪਰਬਤ ਤੇ ਿਹੰ ਦੂ ਰਸਮ' ਅਨੁ ਸਾਰ ਮਹਾਨ ਹੱ ਵਨ ਯੱ ਗ ਕੀਤਾ। ਰਾਜਬੰ ਸ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਰਾਹA ਸ਼ੁੱ ਧ ਕਰਕੇ
ਅਗਨੀ ਕੁਲ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਕੀਤੀ। ਪਰਮਾਰ ਜੱ ਟ' ਿਵਚ ਧੁਮਾ ਰਾਜਾ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ' ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਬਿਣਆ। ਪਿਹਲ' ਪਿਹਲ'
ਕੇਵਲ ਰਾਜਬੰ ਸ' ਦੇ ਲੋ ਕ ਹੀ ਰਾਜਪੂਤ ਬਣੇ ਸਨ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਬਣ ਗਈਆਂ। 36 ਰਾਜਪੂਤ ਕੌ ਮ' ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ
ਰਾਜਪੂਤ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਪੰ ਵਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਪੱ ਵਾਰ, ਪੰ ਵਾਰ ਤੇ ਪਰਮਾਰ ਇਕੋ ਉਪਜਾਤੀ ਹੈ।

ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ ਮਗਰ ਜੱ ਟਰਾਜਪੂਤ' ਅਤੇ ਕਸ਼ਤਰੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਪ&ੀਵਰਤਤ ਹੋ ਗਏ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਚ'ਦ ਬਰਦਾਈ ਨ ਵੀ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਅਗਨੀ ਕੁਲ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਬਾਰੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਿਹੰ ਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱ ਿਖਆ ਲਈ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ ਬ&ਾਹਮਣੀ ਰਸਮ' ਅਨੁਸਾਰ ਅੱ ਬੂ
ਪਰਬਤ ਤੇ ਮਹਾਨ ਹਵਨ ਯੱ ਗ ਕੀਤਾ। ਿਜਸ ਿਵਚ ਚਾਰ ਯੋਧੇ ਪਰਮਾਰ, ਚੌਹਾਨ, ਪਿਰਹਾਰ ਤੇ ਸੁਲੰਕੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਇਨ,' ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਅਸਲੀਅਤ
ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਲਪਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਹਰਸ਼ ਦੀ ਮੌਤ 648 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤ ਮਗਰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਰਾਜ ਕਾਇਮ
ਹੋ ਗਏ। ਇਨ,' ਰਾਿਜਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਦਖਸ਼ਨਾ ਦੇ ਲਾਲਚ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਿਡਤ' ਨ ਇਨ,' ਰਾਿਜਆਂ ਦਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਸੂਰਜ ਤੇ ਚੰ ਦਰਮਾ ਬੰ ਸ' ਨਾਲ
ਜੋੜ ਿਦੱ ਤਾ। ਸੂਰਜ ਸ&ੀ ਰਾਮ ਚੰ ਦਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਹੈ ਅਤੇ ਚੰ ਦਰਮਾ ਸ&ੀ ਿਕ&ਸ਼ਨ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਬੰ ਸ ਹੈ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ
ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਅੱ ਠਵA ਨੌਵA ਸਦੀ ਦੇ ਸਮ8 ਬਣੇ। ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਬਦ ਦਸਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋਇਆ। ਿਰੱ ਗਵੇਦ ਤੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ
ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਕੋਈ ਵਰਣਨ ਨਹA ਹੈ। ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਬਾ◌ਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਕਰਨਲ ਟਾਡ ਅਨੁਸਾਰ ਪਰਮਾਰ
ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀਆਂ 36 ਸ਼ਾਖ' ਹਨ।

ਪੰ ਵਾਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੂਰ ਹੇਠ' ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਤੱ ਕ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਡੇਰਾ ਜਾਤ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਆਬਾਦ ਸਨ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਤ ਅੱ ਗੇ ਿਬਆਸ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਿਜਹਲਮ ਦੇ ਪੱ ਬੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਕੁਝ ਪੰ ਵਾਰ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਦੱ ਖਣੀ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਅਬੋਹਰ ਖੇਤਰ ਤੱ ਕ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਅੱ ਗੇ ਵੀ ਪਰਮਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ
ਿਹੱ ਸਾਰ, ਰੋਹਤਕ, ਦਾਦਰੀ ਅਤੇ ਗੋਹਾਣੇ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਤੇ ਹਿਰਆਣੇ ਦੀ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਪਰਮਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਪਾਸ ਸੀ।
ਹੂਣ' ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਿਬਨ ਕਾਸਮ ਅਰਬੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਮਲਾਵਰ' ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਤ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ ਪਰਮਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇਲੋਕ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ ਖੇਤਰ
ਤ !ਠਕੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਹ 715 ਈਸਵA ਤੱ ਕ ਦਾ ਸਮ' ਸੀ ; 825 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰ ਨ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ
ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ ਿਲਆ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪਰਮਾਰ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਨAਹ ਉਪ8ਦਰ ਨਾਮ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਨ ਨFਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ
ਰੱ ਖੀ ਸੀ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਹੋਰ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਰਾਜੇ ਮੁੰ ਜ, ਭੋਜ ਦੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਹੋਏ ਹਨ। ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਦੀ ਮੌਤ 1060 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੀ
ਮੌਤ 1160 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ ਸੀ। 13ਵA ਸਦੀ ਤੱ ਕ ਮਾਲਵੇ !ਤੇ ਰਾਜੇ ਭੋਜ ਦੇ ਪਰਮਾਰ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਰਾਜ ਿਰਹਾ ਅੰ ਤ 1305 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ
ਅਲਾਉਦੀਨ ਿਖਲਜੀ ਦੇ ਸੈਨਾਪਤੀ ਨ ਮੰ ਡੂ, ਉਜੈਨ, ਧਾਰ ਆਿਦ ਨਗਰ ਫਤਿਹ ਕਰ ਲਏ ਸਨ। ਪਰਮਾਰ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਰਾਜਾ ਭੋਜ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜੱ ਗਦੇਉ
ਪਰਮਾਰ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਰਾਜਾ ਜੱ ਗਦੇਉ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਉਜੈਨ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਉਦੇਿਦੱ ਤ
ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਸੀ। ਘਰੇਲੂ ਕਾਰਨ' ਕਰਕੇ ਰਾਜਾ ਜੱ ਗਦੇਉ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦਾ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਭਾਈ ਰਣਧੌਲ ਨੂੰ ਦੇ ਕੇ ਆਪ ਕਈ ਰਾਜਪੂਤ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨੂੰ
ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਰਸਤੇ ਗੱ ਜ਼ਨੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਕਮ' ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਬਾਰ,ਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ
ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਿਗਆ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਜਰਗ ਿਵੱ ਚ ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਤੇ 1160 ਈਸਵA ਤੱ ਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਭੱ ਟੀਆਂ ਦੇ ਆਉਣ
ਤ ਪਿਹਲ' ਮੁਕਤਸਰ, ਅਬੋਹਰ, ਬਿਠੰਡੇ ਖੇਤਰ 'ਚ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪੰ ਵਾਰ' ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। 1005 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਮਿਹਮੂਦ
ਗੱ ਜ਼ਨਵੀ ਤ ਹਾਰ ਕੇ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। 12ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਅੰ ਤ 1180 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਭੱ ਟੀ ਿਫਰ ਜੈਸਲਮੇਰ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ
ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਜ਼ਬਰੀ ਧੱ ਕ ਕੇ ਿਫਰ ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਭੇਜ ਿਦੱ ਤਾ।

12ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਹੱ ਠੂ ਰ ਤੇ ਵੀ ਉਦ ਪੰ ਵਾਰ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਹੱ ਠੂ ਰ ਨਗਰ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੱ ਠਵA ਵਾਰੀ ਉਜੜ ਕੇ ਵਿਸਆ ਹੈ। ਇਸ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਵਾਰ' ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਕਬੀਲੇ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਰੋਹਤਕ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਪੰ ਵਾਰ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਤ ਆ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨ,' ਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਚੌਹਾਨ' ਦੇ ਇਰਦ-ਿਗਰਦ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ
ਪੱ ਵਾਰ ਰਾਜੇ ਿਬਕਰਮਾਜੀਤ ਨੂੰ ਵੀ ਪੰ ਵਾਰ ਜਾਤੀ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਨੂੰ ਵੀ ਪਰਮਾਰ ਜਾਤੀ ਿਵਚ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਖੇਤਰ
ਦੇ ਪੰ ਵਾਰਾ ਦੀਆਂ ਭੋਟੇ, ਮੰ ਡੀਲਾ, ਸਰੋਲੀ ਤੇ ਿਪੰ ਜੌਰੀਆਂ ਚਾਰ ਸ਼ਾਖਾ ਸਨ। ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਦੇ ਪੰ ਵਾਰ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਪੱ ਵਾਰ ਹੈ। ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬੂਿਝਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਪੱ ਵਾਰ ਹੈ।
ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬੂਿਝਆਂ ਵਾਲੀ ਦੇ ਇਰਦ ਿਗਰਦ ਵੀ ਪੱ ਵਾਰ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਪੰ ਜ ਛੀ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਪੱ ਵਾਰ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੰ ਵਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ
ਲੋ ਕ ਪੂਰਬੀ ਤੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲ ਗਏ ਸਨ। ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਵਾਰ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ, (1881 ਈਸਵA ਦੀ
ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ) 17846 ਸੀ ਅਤੇ ਪੰ ਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 61004 ਸੀ। ਪੰ ਵਾਰ ਦਿਲਤ ਤੇ ਪੱ ਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ।
ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਪੰ ਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੱ ਵਾਰ ਜੱ ਟ 1947 ਤ ਮਗਰ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਆ ਕੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।
ਮਾਝੇ ਦੇ ਅਜਨਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਪੱ ਵਾਰ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਲਿਹਰਗਾਗਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਗਾਗਾ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਗੋਤ ਪਰਮਾਰ
ਹੀ ਹੈ। ਜੱ ਗੀ ਖੱ ਤਰੀ ਤੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਗੋਤ ਦੇ ਤ&ਖਾਣ ਵੀ ਪੱ ਵਾਰ' ਿਵਚ ਹਨ। ਦਿਲਉ, ਿਦਉਲ, ਔਲਖ, ਬੁੱ ਟਰ, ਸੇਖ ਆਿਦ ਪੱ ਵਾਰ' ਦੇ ਹੀ ਉਪਗੋਸਤ
ਹਨ। ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਪੱ ਵਾਰ 1225 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਗੁਲਾਮ' ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਮਸਦੀਨ ਦੇ ਸਮ8 ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦੇ
ਕਰਦੇ ਹਾਰ ਗਏ, ਕੁਝ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕੁਝ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਤੇ ਕੁਝ ਨ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵ8 ਗੋਤ ਰੱ ਖ ਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ
ਰਲ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ,' ਪੰ ਵਾਰ' ਦੇ ਨਵ8 21 ਉਪਗੋਤ ਹੋਰ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਗਏ। ਪੱ ਵਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ
ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪੱ ਵਾਰ ਗੋਤ ਦੇ
ਮਰਹੱ ਟੇ ਬਹੁਤ ਹਨ।

ਪਰਮਾਰ' ਨੂੰ ਪਰੰ ਪਰਾਵ' ਪਰਮਾਰ ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵੱ ਚ ਦਸਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰਮਾਰ ਰਾਜੇ ਉਿਦਆ ਿਦੱ ਤ (1059-88 ਈਸਵA) ਦੀ ਮੌਤ ਤ ਮਗਰ
ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਰਾਿਜਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜ ਦਾ ਪੱ ਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਿਗਆ। ਅਲਾਉਦੀਨ ਿਖਲਜੀ ਦੇ ਜਰਨIਲਆਈਨ ਉਲ ਮੁਲਕ
ਨ 1305 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਮ'ਡੂ, ਧਾਰਾ, ਉਜੈਨ ਆਿਦ ਖੇਤਰ ਿਜੱ ਤ ਲਏ। ਡਾਕਟਰ ਡੀ. ਸੀ. ਗੰ ਗੁਲੀ ਨ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਇਿਤਹਾਸ ਪਰਮਾਰ
ਰਾਜਬੰ ਸ' ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰ' ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਹੈ। ਪਰਮਾਰ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 14

ਪੰ ਨੂੰ : ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਪੰ ਨੂੰ ਸੀ। ਇਹ ਸੂਰਜ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ
ਹੈ। 800 ਪੂਰਬ ਈਸਵA ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਤ ਲੈ ਕੇ ਿਸੰ ਧ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਬਾਹਲੀਕਾ ਿਕਹਾ
ਜ'ਦਾ ਸੀ ਿਕ>ਿਕ ਇਹ ਵਾਹੀ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ, ਪੱ ਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਯੂਰਪ ਆਿਦ ਦੇਸ਼' ਦੇ
ਕਈ ਲੋ ਕ' ਨਾਲ ਰਲਦੇ?ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ ਤੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਵਸਦੇ ਹਨ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ ਤਰਨਤਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਨੂੰ ਗੋਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਮੁਗਲ ਚੱ ਕ ਪੰ ਨੂੰਆਂ ਹੈ।

ਬੰ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਹੀ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਜ਼ਮੀਨ' ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣੇ। ਪਿਹਲ' ਬਹੁਤੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨ' ਦੇ ਮਾਲਕ ਿਹੰ ਦੂ ਚੌਧਰੀ
ਜ' ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਸਨ।

ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਨੂੰ ਗੋਤ ਦੇ 12 ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਪੰ ਨੂੰ ਆਂ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਰਸੂਲ ਦੀ ਲੜਕੀ ਿਸਰਹਾਲੀ ਵਾਲੇ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਘਰ ਿਵਆਹੀ ਸੀ।
ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਲੜਾਈ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਨ,' ਦਾ ਿਸਰਹਾਲੀ ਦੇ ਸੰ ਧੂਆਂ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਤੱ ਕ ਵੈਰ ਿਰਹਾ। ਹੁਣ ਲੋ ਕ ਇਹ ਘਟਨਾ ਭੁੱ ਲ ਗਏ ਹਨ।
ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਨੌਸ਼ਿਹਰਾ ਪੰ ਨੂੰਆਂ ਵੀ ਪੰ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱ ਕ ਵੱ ਡਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।

ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪੰ ਨੂੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਜੰ ਡੀ ਵਢਣ ਵਾਲੀ ਰਸਮ ਪੰ ਨੂੰਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੈ। ਇਹ ਛੱ ਟੀਆਂ ਖੇਡਣ ਦੀ
ਰਸਮ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪੂਜਾ ਦਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਬ&ਾਹਮਣ ਨੂੰ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਪੰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਸੇਵਕ ਹਨ। ਨਵA ਸੂਈ ਮੱ ਝ ਜ' ਗਊ ਦਾ
ਦੁੱ ਧ ਇਹ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ' ਦਸਵA ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਿਸੱ ਖ ਨੂੰ ਹੀ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੁੱ ਧ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੀ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਾ
ਕੀਰਤਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਡੇਰਾ ਵੀ ਹੈ। ਿਜਥੇ ਪੰ ਨੂੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਸੁਖ' ਪੂਰੀਆਂ ਹੋਣ ਤੇ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ&ਭਾਵ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਪੰ ਨੂੰ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ
ਲੋ ਕ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਛੱ ਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਪ&ੋ: ਹਰਪਾਲ ਿਸੰ ਘ ਪੰ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਤੇ ਿਵਦਵਾਨ ਪੁਰਸ਼ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਪਿਹਲੀ ਿਕਤਾਬ
'ਿਰਗਵੇਦ' ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਿਲਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਨੂੰ ਸਪਤਿਸੰ ਧੂ ਅਥਵਾ ਵਾਹੀਕ ਵੀ ਕਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਨੌਸ਼ਿਹਰਾ ਪੰ ਨੂ◌ੂ◌ੰਆਂ ਤ
!ਠਕੇ ਕੁਝ ਪੰ ਨੂੰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਘੱ ਗਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਪਿਟਆਲਾ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਤ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ 100 ਤ ਵੀ !ਪਰ
ਪੰ ਨੂੰਆਂ ਦੇ ਘਰ ਹਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਦੇ ਢਾਡੀ ਸੋਹਣ ਿਸੰ ਘ ਸੀਤਲ ਮਾਝੇ ਦੇ ਪੰ ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਸਨ।

ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪੰ ਨੂੰਆਂ ਦੇ ਪੰ ਜ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪੰ ਨੂੰ ਅਤੇ ਇੱ ਟ' ਵਾਲੀ ਪੰ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਿਵੱ ਚ
ਬਹੁਤੇ ਪੰ ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਮੁਜ਼ੱਫਰਗੜ ਤੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ' ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਪੰ ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ।

ਅੰ ਬਾਲਾ, ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ ਨਾਭਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪੰ ਨੂੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤ ਵੱ ਧ ਪੰ ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਡਾਕਟਰ ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਪੰ ਨੂੰ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਹੂਣ' ਦੇ ਰਾਜੇ ਪੋਨੰ ੂ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਿਵਚਾਰ
ਗ਼ਲਤ ਪ&ਤੀਤ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਇਿਦਹਾਸਕਾਰ ਪੰ ਨੂੰ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਔਲਖ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਧਨੀਚ ਔਲਖ' ਤੇ ਪੰ ਨੂੰਆਂ ਦੋਵ' ਦਾ ਵਡੇਰਾ
ਸੀ। ਔਲਖ ਵੀ ਪੰ ਨੂੰਆਂ ਵ'ਗ ਸੂਰਜਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ।

1881 ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਨੂੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 9919 ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵਚ ਪੰ ਨੂੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕੈਨਡਾ,
ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਆਿਦ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ।

ਪੰ ਨੂੰ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਨ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਜੱ ਟ' ਦੀ
!ਨਤੀ ਤੇ ਈਰਖਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਹੀ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਖੁੱ ਲ, ਿਦਲੀ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਪੰ ਨੂੰ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।

ਂ ਕਾਸਟਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ
ਪੁਰੇਵਾਲ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਗਲੌ ਸਰੀ ਔਫ ਦੀ ਟ&ਾਈਬਜ਼ ਐਡ
ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ ਸਨ ਇਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਰਾਉਪੁਰਾ ਸੀ। ਮੁੱ ਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ8 ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਨਾਰੋਵਾਲ ਪਰਗਣਾ
ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਮੁਗਲ' ਦੇ ਰਾਜ ਸਮ8 ਬਹੁਤੇ ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਨੂੰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਆ
ਗਏ ਸਨ। ਿਫਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ੰ ਕਰ ਿਪੰ ਡ ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਮੋਢੀ ਤੇ !ਘਾ ਨਗਰ ਹੈ।
ਪੁਰੇਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਸਾਬਕਾ ਬਦੇਸ਼ ਮੰ ਤਰੀ ਸਵਰਨ ਿਸੰ ਘ
ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ ਬਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਜੱ ਟ ਹਨ।
ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ !ਤਰ ਪੱ ਛਮ ਵੱ ਲ ਆਏ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਪੂਰਬ ਵੱ ਲ ਆਏ ਹਨ। ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ
ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਖਾੜਕੂ ਿਕ&ਸਾਨ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਸਦਾ ਹੀ ਘਰ ਿਰਹਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਧਰਮ ਦੀ
ਰੱ ਿਖਆ ਲਈ ਵੈਰੀ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੱ ਗੜੀ ਜੱ ਟ ਦੀ ਇੱ ਜ਼ਤ ਤੇ ਤਲਵਾਰ ਜੱ ਟ ਦੀ
ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਪੱ ਗਵਟ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਆਪਣੇ ਸੱ ਕੇ ਭਰਾ ਤ ਵੀ ਵੱ ਧ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਸਿਭਆਚਾਰ ਨ ਭਾਰਤੀ ਸਿਭਆਚਾਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰ ਗੇਰਾ
ਪ&ਭਾਵ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਰਾਜਾ ਪੋਰਸ ਵੀ ਪੁਰੂ ਗੋਤ ਦਾ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਪੁਰੂ ਤੇ ਪੁਰੇਵਾਲ ਇਕੋ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਧੌਲਪੁਰ ਜਾਟ ਰਾਜਬੰ ਸ ਵੀ ਪੁਰੂਬੰਸੀ
ਹਨ। ਪੁਰੂ, ਪੁਰੇਵਾਲ, ਪੋਰਸਵਾਲ, ਪੋਰਵ ਜੱ ਟ ਗੋਤਰ ਇੱ ਕ ਹੀ ਹਨ। ਪੁਰੂ ਗੋਤਰ ਦੇ ਜੱ ਟ ਪੰ ਜਾਬ, ਹਿਰਆਣਾ, ਿਦੱ ਲੀ ਅਤੇ !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ
ਵਸਦੇ ਹਨ ਇਹ ਘੱ ਟ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਪੁਰੀ ਖੱ ਤਰੀ ਪੋਰਸਬੰ ਸੀ ਹਨ।

ਪੂੰ ਨੀਆਂ : ਸ਼ੱ ਕ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਈਸਾ ਤ ਕਈ ਸੌ ਵਰ,ੇ ਪਿਹਲ' ਤੁਰਕਸਤਾਨ ਤੇ ਬੱ ਲਖ ਖੇਤਰ ਤ ਆ ਕੇ ਟੈਕਸਲਾ, ਮੱ ਥਰਾ ਅਤੇ ਸੁਰਾਸ਼ਟਰ ਆਿਦ
ਿਵੱ ਚ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਇੱ ਕ ਪਰਤਾਪੀ ਰਾਜੇ ਸਲਵਾਨ ਨ ਈਸਾ ਤ 78 ਵਰ,ੇ ਮਗਰ ਦੱ ਖਣੀ, ਪੱ ਛਮੀ ਤੇ !ਤਰ ਪੱ ਛਮੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਿਜੱ ਤ ਕੇ
ਆਪਣਾ ਸੰ ਮਤ ਚਲਾਇਆ ਸੀ। ਕੰ ਗ, ਬੱ ਲ ਤੇ ਪੂੰ ਨੀਆ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬੱ ਲਖ ਖੇਤਰ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ।

ਸੰ ਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰ ਘ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਮਾਲਵਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਿਵੱ ਚ ਪੂੰ ਨੀਆਂ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਪੁੰ ਨੀ ਰਾਏ ਪੁੱ ਤਰ ਰਾਜਾ ਸਲਵਾਨ ਨੂੰ ਿਲਖਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ
ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਸਲਵਾਨ ਰਾਜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਆਮ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਇਨ,' ਬਾਰੇ ਭੁਲੇਖੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।

ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂੰ ਨੀਏ ਿਸ਼ਵ ਗੋਤਰੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਿਹੱ ਸਾਰ ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂੰ ਨੀਏ ਿਸ਼ਵ ਗੋਤਰੀ ਹਨ। ਇਹ ਿਸ਼ਵਾ ਦੀਆਂ ਜੱ ਟ'
ਿਵਚ ਉਤਪੰ ਨ ਹੋਏ ਿਸ਼ਵ ਬੰ ਸੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਿਸ਼ਵਾ ਦੇ ਭਗਤ ਸਨ। ਕੈਪਟਨ ਦਲੀਪ ਿਸੰ ਘ ਅਿਹਲਾਵਤ ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਜੱ ਟਾ ਨੂੰ ਚੰ ਦਰਬ
ਸੀ ਦੱ ਸਦਾ ਹੈ। ਚੰ ਦਰਬੰ ਸੀ ਰਾਜਾ ਬੀਰ ਭੱ ਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਹਰਦੁਆਰ ਤ ਲੈ ਕੇ ਿਸ਼ਵਾਲਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੱ ਕ ਸੀ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਨ
ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਜਾਟਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ''ਪੋਨੀਆ ਜਾਟ ਕੀ ਇੱ ਕ ਸੁਤੰਤਰ ਿਰਆਸਤ ਕਾਲਾ ਸਾਗਰਕੇ ਨੜ,ੇ ਲਘੂ ਏਸ਼ੀਆ ਿਵੱ ਚ ਸੀ। ਉਥ
ਸਮਰਾਟ ਦਾਰਾ ਨ ਇਨ,' ਨੂੰ ਅਮਰੀਆ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਬੈਕਟਰੀਆ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਭੇਜ ਿਦੱ ਤਾ।'' ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤ ਲੈ ਕੇ ਕੈਸਪੀਅਨ
ਸਾਗਰ ਤੱ ਕ ਆ>ਦੇ ਜ'ਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਏਸ਼ੀਆ ਹੀ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਮਾਤਰ ਭੂਮੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਪੱ ਛਮੀ ਸੀਮਾ ਰਾਹA ਪੂੰ ਨੀਏ ਪੰ ਜਾਬ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ
ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚੇ। ਇਹ ਪਿਹਲੀ ਸਦੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੀ ਸਪਤਿਸੰ ਧੂ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਬਹੁਤ ਸੂਰਬੀਰ ਜੱ ਟ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਇੱ ਕ
ਹੱ ਥ ਿਵੱ ਚ ਹਲ ਦੀ ਮੁਠ ਤੇ ਦੂਜੇ ਹੱ ਥ ਿਵੱ ਚ ਤਲਵਾਰ ਹੁੰ ਦੀ ਸੀ। ਬੀਕਾਨਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦਾ 360 ਿਪੰ ਡ' ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਬੀਕੇ ਦੀ ਰਾਠੌਰ
ਸੈਨਾ ਤ ਇਹ ਹਾਰ ਗਏ ਿਕ>ਿਕ ਗੋਦਾਰੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਪੂੰ ਨੀਆ ਦੇ ਿਵਰੁੱ ਧ ਬੀਕੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਹਾਰ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਪੂੰ ਨੀਏ ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ
!ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਕੁਝ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਲੁਿਧਆਣਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ ਤੇ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਿਸਰਸਾ,
ਿਹੱ ਸਾਰ, ਹ'ਸੀ, ਦਾਦਰੀ, ਰੋਹਤਕ, ਅੰ ਬਾਲਾ, ਜਗਾਧਰੀ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਪੂੰ ਨੀਆਂ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱ ਟ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਜਗਾਧਰੀ
ਪਾਸ ਦੇ ਜਮਨਾ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਾਜ ਿਰਹਾ ਹੈ। ਪਾਨੀਪਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਪੂੰ ਨੀਏ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਭਵਾਨੀ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ 150 ਿਪੰ ਡ
ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬੀਕਾਨਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 100 ਿਪੰ ਡ ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਅਤੇ ਿਬਸ਼ਨFਈ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ
ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪੂੰ ਨੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਪੂੰ ਨੀਆ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਪੂੰ ਨੀਆਂ ਤਿਹਸੀਲ ਬੰ ਗਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਨਵ'ਸ਼ਿਹਰ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਅਮਰੀਕ
ਿਸੰ ਘ ਪੂੰ ਨੀ ਸਾਬਕ ਆਈ. ਏ. ਐੱਸ. ਅਫ਼ਸਰ ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਪੂੰ ਨੀਆ ਿਪੰ ਡ ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ
!ਘਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਪੂੰ ਨੀਏ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਸਨ। ਇਹ ਭਾਰੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਅਬੋਹਰ ਤੇ ਫਾਿਜ਼ਲਕਾ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਿਬਸ਼ਨFਈ ਤੇ ਜੱ ਟ
ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੇਰਠ, ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਤੇ ਅਲੀਗੜ, ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਜੱ ਟ' ਦੇ
100 ਦੇ ਲਗਭਗ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ, ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਪੂੰ ਨੀਏ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਕੁਝ ਿਬਸ਼ਨFਈ ਜਾਟ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੂੰ ਨੀਏ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੂੰ ਨੀਏ ਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। !ਤਰੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ ਿਵਚ
ਪੂੰ ਨੀਆਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। !ਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ' ਦੇ
ਬਹੁਤ ਗੋਤ ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਿਵਰਸਾ ਵੀ ਸ'ਝਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਪੂੰ ਨੀਆਂ ਨਾਗਬੰ ਸੀ ਤੇ ਿਸ਼ਵ ਗੋਤਰੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੂੰ ਨੀਏ ਦਿਲਤ ਵੀ ਹਨ। ਦਿਲਤ
ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਗੋਤ' ਬਾਰੇ ਵੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਨੂੰ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਗੋਤ ਦਿਲਤ' ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਬੁੱ ਟਰ : ਇਹ
ਜੱ ਗਦੇਉਬੰ ਸੀ ਪੱ ਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਪੱ ਵਾਰ' ਦਾ ਹੀ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦੇ !ਪਰਲੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ
ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਤ !ਠ ਕੇ ਦੂਰ ਦੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੁੱ ਟਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ
ਬੁੱ ਟਰ ਹੈ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੀ ਹੈ। ਘੱ ਗਰ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰਲੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਕਿਹੰ ਦੇ ਸਨ।
ਲਖੀ ਜੰ ਗਲ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਦਿਰਆ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਿਕਨਾਰੇ ਤ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਰੋਹੀ ਬੀਆਬਾਨ ਤੱ ਕ 80 ਿਕਲੋ ਮੀਟਰ ਲੰਬੇ ਤੇ 25 ਿਕਲੋ ਮੀਟਰ ਚੌੜੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਫੈਿਲਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ8 ਇਸ ਜੰ ਗਲ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਲੱਖ ਦੇ ਲਗਭਗ ਰੁੱ ਖ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਜੰ ਗਲ ਨੂੰ ਲਖੀ ਜੰ ਗਲ ਕਿਹੰ ਦੇ
ਸਨ। ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਮੁਕਤਸਰ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮੋਗਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਆਿਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਿਮਲ ਸਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਜਨ,'
ਿਵੱ ਚ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਬੁੱ ਟਰ ਵਖੂਆ, ਬੁੱ ਟਰ ਸਰAਹ, ਆਸਾ ਬੁੱ ਟਰ ਤੇ ਚHਤਰਾ ਆਿਦ ਹਨ। ਬੁੱ ਟਰ ਵਖੂਆ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਾਬਾ ਿਸੱ ਧ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ
ਹਨ। ਬਿਠੰਡੇ ਿਵੱ ਚ ਗਿਹਰੀ ਬੁੱ ਟਰ ਵੀ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਬੁੱ ਟਰ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਬੁੱ ਟਰ ਸ਼ਾਹੀ ਵੀ ਬੁੱ ਟਰ' ਦਾ
ਹੀ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਕਲ' ਤੇ ਬੁੱ ਟਰ' ਦੀ ਕੋਕਰੀ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰਾਏਕੋਟ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ
ਨਥੋਵਾਲ ਬੁੱ ਟਰ' ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੁੱ ਟਰ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਬੁੱ ਟਰ ਕਲ'ਿਪੰ ਡ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਬੁੱ ਟਰ
ਿਸਵੀਆਂ ਤੇ ਵ' ਆਿਦ ਵੀ ਬੁੱ ਟਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਬਟਾਲਾ ਤਿਹਸੀਲ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖਵ' ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਪਾਸ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਨੰਗਰ ਬੁੱ ਟਰ ਵੀ ਹੈ।
ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਮਾਝੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡਵ' ਤ ਆਕੇ
ਮਾਝਾ, ਮਾਝੀ ਤੇ ਥੂਹੀ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਨਾਭੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਬੁੱ ਟਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ
ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਗੋਤ ਦਾ ਬੁੱ ਟਰ' ਿਪੰ ਡ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ।

ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਵੀ ਬੁੱ ਟਰ ਕਲ' ਿਪੰ ਡ ਬੁੱ ਟਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੈ। ਬੁੱ ਟਰ, ਦੁਲੇਹ, ਿਦਉਲ, ਸੇਖ ਆਿਦ ਜੱ ਟ
ਪੰ ਵਾਰ' ਦੀ ਭੁੱ ਟੇ ਸ਼ਾਖਾ ਿਵਚ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਲੋ ਕ ਕਥਾ ਹੈ ਿਕ ਜਦ ਪੱ ਵਾਰ' ਦੇ ਿਕਲ,ੇ ਜਰਗ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ' ਨ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਤ' ਉਨ,' ਨ ਪੱ ਵਾਰ' ਨੂੰ
ਚੁਣ?ਚੁਣ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਤ' ਕੁਝ ਪੱ ਵਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵ8 ਗੋਤ ਦਿਲਉ,
ਿਦਉਲ, ਸੇਖ, ਬਿਲੰਗ ਆਿਦ ਦੱ ਸਕੇ ਿਕਲ,ੇ ਤ ਬਾਹਰ ਿਨਕਲ ਆਏ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਸਭ ਤ ਵੱ ਧ ਨੁਕਸਾਨ ਭੁੱ ਟੇ ਗੋਤ ਵਾਲੇ ਲੋ ਕ' ਦਾ ਹੋਇਆ।
ਇਸ ਸਮ8 ਤੋਟਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬੁੱ ਟਰ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਰਿਹ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤ ਮਗਰ ਬੁੱ ਟਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨ ਵੀ ਆਪਣਾ ਨਵ' ਗੋਤ
ਬੁੱ ਟਰ ਹੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਕਰ ਿਲਆ। ਬੁੱ ਟਰ ਵਖੂਆ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਬੁੱ ਟਰ ਜੱ ਟ ਹੁਣ ਵੀ ਦਲੇ ਵ' ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਅਜੇ ਵੀ
ਦਲੇ ਵ' ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਨਹA ਕਰਦੇ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ ਬੁੱ ਟਰ' ਨੂੰ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ।

ਕੁਝ ਬੁੱ ਟਰ ਜੱ ਟ ਿਹੱ ਸਾਰ, ਿਸਰਸਾ ਤੇ ਅੰ ਬਾਲਾ ਦੇ ਰੋਪੜ ਤੇ ਖਰੜ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬੁੱ ਟਰ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਬੁੱ ਟਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਬੁੱ ਟਰ ਿਸੱ ਖ ਹਨ।

1881 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕੇਵਲ 10833 ਹੀ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਿਸੰ ਘ ਵ' ਮਾਝੇ ਦਾ ਬੁੱ ਟਰ ਜੱ ਟ
ਸੀ। ਬੁੱ ਟਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟਾ ਪਰ !ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੁੱ ਟਰ' ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਵੀ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦਾ ਨਥੋਵਾਲ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬੇਸ਼ੱਕ ਘੱ ਟ
ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਟਾਵ8?ਟਾਵ8 ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 15

ਬੱ ਲ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਬੀਲਾ ਸੀ। ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ ਪ&ਹਲਾਦ ਭਗਤ ਦੇ ਪੋਤੇ ਬੱ ਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਕਰਨਲ ਟਾਡ ਨ
ਇਸ ਬੰ ਸ ਨੂੰ ਵੀ 36 ਰਾਜ ਬੰ ਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਗਿਣਆ ਹੈ। ਗੁਪਤ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰ ਤਲੇ ਿਦਨ' ਿਵੱ ਚ 527 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਸੈਨਾਪਤੀ ਭਟਾਰਕ ਨ ਕੱ ਛ
ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬਲਬੀਪੁਰ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਅਰਬ ਸੈਨਾਪਤੀ ਅਬਰੂ ਿਬਨ ਜਮਾਲ ਨ 757 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਗੁਜਰਾਤ
ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਦੇ ਚੜ,ਾਈ ਕਰਕੇ ਬੱ ਲ ਬੰ ਸ ਦੇ ਬਲਭੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਕਈ ਰਾਜੇ ਹੋਏ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ ਬੱ ਲਭੀ ਖੇਤਰ ਛੱ ਡ ਕੇ
ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਥਾਨ, !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼, ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ। ਿਜਹੜੇ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ, ਉਨ,' ਨੂੰ ਬਲੋ ਚ ਿਕਹਾ
ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਬੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਅੰ ਬਾਲਾ, ਕਰਨਾਲ, ਿਹੱ ਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਸਨ।

!ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਬੱ ਲ' ਨੂੰ ਬਲਾਇਨ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਿਸਸੌਲੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ 100 ਦੇ ਲਗਭਗ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਬੱ ਲ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ
ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਗਿਹਲੋ ਤ ਤੇ ਿਸਸੋਦੀਆ ਵੀ ਬੱ ਲਾ ਦੇ ਸ਼ਾਖਾ ਗੋਤਰ ਹਨ।
ਬੱ ਲ' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਬਾਇਆਬਲ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਤ ਆਪਣੇ ਪਰਮਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ ਿਕ>ਿਕ ਪਰਮਾਰ
ਮੁਲਤਾਨ ਤ ਮਾਲਵੇ ਵੱ ਲ ਆ>ਦੇ ਜ'ਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਬੱ ਲ ਸੇਖ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਬੱ ਲ' ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਪੰ ਡ ਸਤਲੁਜ
ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਿਬਆਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਬੱ ਲ ਲੁਿਧਆਣਾ, ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਬੱ ਲ
ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਅੱ ਗੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਭੋਗਪੁਰ
ਦੇ ਪਾਸ ਬੱ ਲ' ਿਪੰ ਡ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੱ ਲ' ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਬੱ ਲ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਉਨ,' ਦਾ ਿਪਛਲਾ
ਿਪੰ ਡ ਬਲਮਗੜ, ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬਲਮਗੜ, ਬਹੁਤ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਅਜਨਾਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੱ ਲ' ਦਾ
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਬੱ ਲ ਹੈ। ਇਸ ਤ ਇਲਾਵਾ ਬੁਡਾਲਾ, ਸੱ ਿਠਆਲਾ, ਬੱ ਲ ਸਰਾਏ, ਜੋਧ,ੇ ਝਲੜੀ, ਛੱ ਜਲਵਡੀ, ਬੁਡਾਲਾ (ਕਪੂਰਥਲਾ) ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ
ਬੱ ਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਨੌਸ਼ਿਹਰੇ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ ਇੱ ਕ ਬੱ ਲ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਸਨ। ਇਨ,' ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਬੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਬੱ ਲ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 9721 ਸੀ। ਵੀਰ ਿਸੰ ਘ
ਬੱ ਲ ਨ ਿਸੱ ਖ ਇਿਤਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਿਸੰ ਘ ਸਾਗਰ, ਗੁਰਕੀਰਤ ਪ&ਕਾਸ਼ ਆਿਦ ਪੁਸਤਕ' ਿਲਖੀਆਂ ਹਨ। ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।
ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਵੀ ਬੱ ਲ' ਨੂੰ ਬਲਭੀਪੁਰ ਦੇ ਪ&ਾਚੀਨ ਰਾਜ ਘਰਾਣੇ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ।

ਬੋਲੇ ਖੋਖਰ : ਖੋਖਰ' ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਖੋਖਰ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤ&ਖਾਣ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਖੋਖਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ।
ਖੋਖਰ' ਨ ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ' ਦਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਡਟ ਕੇ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ। ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ' ਨ ਵੀ ਖੋਖਰ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ
ਸੀ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਉਨ,' ਦੀ ਕੋਈ ਨਵA ਅੱ ਲ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਵੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਬੋਲਾ ਗੋਤ ਵੀ ਅੱ ਲ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ ਸਾਰੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਖੋਖਰ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਖੋਖਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਖੋਖਰ
ਗੋਤ ਜੱ ਟ' ਤੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਸ'ਝਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੋਲੇ ਉਪਗੋਤ ਦੇ ਖੋਖਰ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਖੋਖਰ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ।
ਕੁਝ ਖੋਖਰ ਮੀਆਂਵਾਲੀ, ਜੇਹਲਮ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਤ !ਠਕੇ ਘੱ ਗਰ ਨਾਲੀ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ। ਿਫਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਗੜ,ਗਜ਼ਨੀ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕੁਝ ਕਬੀਲੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੱ ਛਮ ਵੱ ਲ ਆਏ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਬੀਲੇ ਪੂਰਬ ਵੱ ਲ ਆਏ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ8
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਲ ਪੈਣ ਜ' ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਮਿਲਆਂ ਕਾਰਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਇੱ ਕ ਜਗ,ਾ ਤ !ਠਕੇ ਮਿਹਮੜੇ ਦੀ ਰੋਹੀ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8
ਿਪਛ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਖੋਖਰ ਜੱ ਟ ਚੌਧਰੀ ਰੱ ਤੀ ਰਾਮ ਨ ਰੱ ਤੀਆ ਬੋਲਾ ਕਸਬੇ ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਬੰ ਿਨਆ। ਹੁਣ ਰਤੀਆ ਖੇਤਰ ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਨ
ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਵਆਿਹਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਅਕਬਰ ਦਾ ਸਾਢੂ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਆਪਣੇ ਸਾਢੂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਇਮਾਨਦਾਰ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਉਸ
!ਤੇ ਬਹੁਤ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਵਾਰੀ ਅਕਬਰ ਖ਼ੁਦ ਿਕਸੇ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਭਾਗ ਲੈ ਣ ਲਈ ਜਾ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਆਪਣੇ ਸਾਢੂ ਨੂੰ ਪੱ ਟਾ
ਿਲਖਕੇ ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ ਜੇ ਮB ਮਰ ਿਗਆ ਤ' ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਰਾਜ ਤੇਰਾ?ਅੱ ਜ ਤ ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਰਾਜ ਤੇਰਾ। ਅਕਬਰ ਦਾ ਸਾਢੂ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬਾਤ ਨੂੰ
ਸਮਝ ਨਾ ਸਿਕਆ ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਜਦ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਾਿਪਸ ਆ ਿਗਆ ਤ' ਉਸ ਦੇ ਸਾਢੂ ਨ ਉਹ ਪੱ ਟਾ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਵਾਿਪਸ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ।
ਕੁਝ ਲੋ ਕ' ਨ ਮਖੌਲ ਵਜ ਿਕਹਾ ਿਕ ਜੱ ਟ ਬੌਲੇ ਹੀ ਿਨਕਲੇ , ਮੁਸਮਲਮਾਨ' ਦਾ ਹੱ ਥ ਆਇਆ ਰਾਜ ਮੋੜ ਕੇ ਉਨ,' ਨੂੰ ਹੀ ਦੇ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਤਰ,' ਹੌਲੀ
ਹੌਲੀ ਬੌਲੇ ਸ਼ਬਦ ਬਦਲਦੇ?ਬਦਲਦੇ ਬੋਲੇ ਬਣ ਿਗਆ। ਬੋਲਾ ਅੱ ਲ ਪੈਣ ਤੇ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਗੋਤ ਬੋਲਾ ਹੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਹ ਿਮਿਥਹਾਸਕ
ਘਟਨਾ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਬਾਰੇ ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਦੰ ਦ ਕਥਾ ਵੀ ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਹੈ। ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਬੋਿਲਆਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਨੂੰ
ਉਸਦੇ ਿਪਉ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰ ਸਾਢੂ ਦੇ ਨਾਤੇ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨ ਆਪਣੇ ਹੱ ਥA ਆਪ ਪੱ ਗ ਬੰ ਨੀ ਅਤੇ ਆਿਖਆ ਿਕ ਅੱ ਗੇ ਤ ਤੁਸA ਿਕਸੇ ਜੱ ਟ ਨੂੰ
ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਜ' ਗ਼ਮੀ ਮੌਕੇ ਪੱ ਗ ਨਹA ਦੇਣੀ। ਮB ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਪੱ ਗ ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ ਹੈ। ਬੋਲੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਕਸੇ ਨੂੰ ਪੱ ਗ ਨਹA ਿਦੰ ਦੇ। ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ ਆਪਣੇ ਜੁਆਈ
ਨੂੰ ਵੀ ਪੱ ਗ ਨਹA ਿਦੰ ਦੇ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ8 ਅਕਬਰ ਦੇ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ ਜੱ ਟ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ !ਚਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ' ਬਾਰੇ ਕਈ
ਲੋ ਕ ਕਥਾਵ' ਤੇ ਲੋ ਕ ਗੀਤ ਪ&ਚਿਲਤ ਹਨ। ਬੋਲੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਪੰ ਡ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਸਰਸਾ, ਿਹੱ ਸਾਰ ਅਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਨਸਾ, ਬਿਠੰਡਾ
ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਰਤੀਆ, ਰਤਨਗੜ,, ਕਮਾਣਾ, ਿਸਵਾਣਾ, ਦਾਤੇਵਾਸ, ਕੁਲਾਣਾ ਆਿਦ ਹਨ। ਖੋਖਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਾਜਪੂਤ,
ਜੱ ਟ ਤ&ਖਾਣ ਤੇ ਮਜ਼,ਬੀ ਿਸੱ ਖ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਖੋਖਰ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਸੀ। ਖੋਖਰ ਰਾਜਪੂਤ 55380 ਅਤੇ ਜੱ ਟ
12331 ਸੀ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਦੇ ਰਾਜ ਸਮ8 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਸਮ8 ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਗੋਤ ਵੀ ਿਲਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਸਮ8 ਪਟਵਾਰੀਆਂ ਨ ਵੀ
ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਗੋਤ' ਤੇ ਆਮ ਿਰਵਾਜ਼' ਬਾਰੇ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਅਿਧਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆਪਣੇ ਮਾਲ ਮਿਹਕਮੇ ਰਾਹA ਭੇਜੀ ਸੀ ਿਜਸ ਦੇ
ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੀ ਸਰ ਇੱ ਬਟਸਨ ਨ ਮਹਾਨ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ 'ਪੰ ਜਾਬ ਕਾਸਟਸ' ਿਲਖੀ। ਸੈਣੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੋਲਾ ਗੋਤ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਤੇ ਸੈਣੀਆਂ ਦੇ
ਕਈ ਗੋਤ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਸੋਹੀ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਸੈਣੀ ਵੀ ਹਨ। ਬੋਲਾ ਖੋਖਰ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਖੋਖਰ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ
ਖਾੜਕੂ ਜੱ ਟ ਸਨ।

ਬBਸ : ਈਸਾ ਤ ਅੱ ਠ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਤ ਲੈ ਕੇ ਇਰਾਨ, ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ
ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਿਰੱ ਗਵੇਦ' ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਕੋਈ ਿਜ਼ਕਰ
ਨਹA। ਪੰ ਜਾਬ, ਿਸੰ ਧ, ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸBਕੜੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਰਾਜਬੰ ਸ' ਤ ਹੀ ਰਾਜਪੂਤ ਬਣੇ ਹਨ। ਬBਸ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ
ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਬBਸ ਗੋਤ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਬBਸ ਹੀ ਸੀ। ਬBਸ' ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਮਾਿਹਲਪੁਰ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਨਾਮ ਸ਼&ੀ?ਮਾਲਪੁਰ
ਸੀ। ਥਾਨਸਰ ਦੇ ਵਰਧਨ ਵੀ ਪਿਹਲ' ਏਥੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਕਿਨੰਘਮ ਤੇ ਿਹਊਨਸ'ਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਵੀ ਬBਸ
ਜੱ ਟ' ਿਵਚ ਸੀ। ਮਾਿਹਲਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਬBਸ' ਦੇ 12 ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਬBਸ ਬਹੁਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਤ ਬਹੁਤੇ ਬBਸ
ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਕੈਨਡਾ ਆਿਦ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਦੀਦਾਰ ਿਸੰ ਘ ਬBਸ ਦਾ ਜੱ ਦੀ ਿਪੰ ਡ ਨੰਗਲ ਖੁਰਦ ਿਜ਼ਲ,ਾ
ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਦੁਆਬੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹੈ। ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਬBਸ ਨਾਮ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਬਹੁਤ !ਘਾ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਬBਸ ਿਪੰ ਡ ਤਿਹਸੀਲ
ਆਨੰਦੁਪਰ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਰੂਪ ਨਗਰ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਬBਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਬBਸ ਹੈ। ਪਜਾੰਬ ਿਵੱ ਚ ਬBਸ
ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਬBਸ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬBਸ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬBਸ ਵੀ
ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਦੇ ਮਾਿਹਲਪੁਰ ਖੇਤਰ ਤ ਉਠਕੇ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਇਧਰ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਬBਸ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ,
ਜਲੰਧਰ, ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਕੁਝ ਰੋਪੜ, ਪਿਟਆਲਾ, ਨਾਭਾ ਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬBਸ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਅਲਾਵਲਪੁਰ (ਜਲੰਧਰ) ਦੇ ਬBਸ ਸਰਦਾਰ' ਦਾ ਵਡੇਰਾ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤ ਸਰਹੱ ਦ
ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਜੱ ਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਸੀ।

ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਰਾਵਲਿਪੰ ਡੀ, ਿਜਹਲਮ, ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ, ਝੰ ਗ, ਮੁਲਤਾਨ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਬBਸ ਜੱ ਟ ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ
ਸਨ। ਬBਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਤੇ ਦਿਲਤ' ਦੇ ਬਹੁਤ ਗੋਤ ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਬ&ਾਹਮਣ ਹੁਣ ਤੱ ਕ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਸ਼ੂਦਰ
ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਿਕ>ਿਕ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸ਼ੂਦਰ' ਵ'ਗ ਕਰੇਵੇ ਦੀ ਰਸਮ ਪ&ਚਿਲਤ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਿਤੰ ਨ' ਵਰਣ' ਿਵੱ ਚ ਕਰੇਵੇ ਦੀ ਰਸਮ ਅਸਲ ਹੀ
ਿਵਵਰਜਤ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਗਰੀਬ ਜੱ ਟ ਦਿਲਤ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਉਨ,' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਲਿਮਲ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਉਨ,' ਦਾ ਗੋਤ ਪਿਹਲ' ਵਾਲਾ ਹੀ
ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ। ਜਾਤੀ ਬਦਲ ਜ'ਦੀ ਸੀ।

ਕੁਝ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਅਨੁਸਾਰ ਬBਸ ਅਤੇ ਜੰ ਜੂ ਰਾਜਪੂਤ ਇਕੋ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਕਰਨਲ ਟਾਡ ਬBਸ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਛੱ ਤੀ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਸਮ8 ਪੂਰਬੀ ਤੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬBਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਿਗਣਤੀ 28971
ਸੀ।

ਬBਸ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਪੁਰਾਤਨ ਿਸੱ ਖ ਸਰਦਾਰ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਿਹੰ ਮਤ ਿਸੰ ਘ ਅਲਾਉਲਪੁਰ ਦਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਬBਸ
ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਸੀ। 1812 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਨ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਵਜ਼ੀਰ ਬਣਾ ਿਲਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅਲਾਉਲਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ਾ
ਜਲੰਧਰ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡੀ ਜਾਗੀਰ ਿਦੱ ਤੀ ਸੀ। ਬBਸ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਘਰ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ ਹੀ ਹੈ। ਫਗਵਾੜੇ ਤ ਸੱ ਤ ਮੀਲ ਦੂਰ ਬBਸਲ
ਿਪੰ ਡ ਹੀ ਹਿਰਆਣੇ ਅਤੇ !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬBਸ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਪੂਰਵਜ਼ਾ ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਿਪੰ ਡ ਸੀ। !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਬBਸ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ
ਹਨ। ਦਸਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਅਵੱ ਧ ਦੇ ਬBਸ ਰਾਜ ਘਰਾਣੇ ਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਘੋਿਸ਼ਤ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਬBਸ
ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਕੁਝ ਰਾਜਪੂਤ ਿਹੰ ਦੂ ਹਨ। ਬBਸ ਜ' ਬਸ'ਿਤ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਰਾਹੁਲ ਸ'ਕਰਿਤਆਨ ਬBਸ ਬੰ ਸ ਨੂੰ
ਕਸ਼ਤਰੀ ਬੰ ਸ ਹੀ ਦੱ ਸਦਾ ਹੈ। ਬBਸ ਪੁਰਾਤਨ ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਹੈ।

ਬਾਸੀ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ !ਠਕੇ ਯੂਨਾਨ, ਇਰਾਨ ਆਿਦ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਘੁੰ ਮ
ਿਫਰਕੇ, ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਿਦੱ ਲੀ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਿਫਰ ਅੱ ਗੇ ਚੱ ਲ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਬਾਸੀ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਜਰਜਤ ਸੀ। ਗੋਪਾਲਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣੇ
ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਤੁਲਾ ਦਾ ਮੱ ਟ ਹੈ। ਬੱ ਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਿਵੱ ਚ ਅਤੇ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਬਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ
ਉਥੇ ਿਮੱ ਟੀ ਕੱ ਢਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਬਾਸੀ ਜੱ ਟ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਮੋਗੇ, ਸੁਨਾਮ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਬਾਸੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਜਰਜਤ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਜਮੀਤਾ, ਚੂਹਾ ਤੇ ਯਗੀ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਸਨ। ਚੂਹੇ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਪੂੜੈਣ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਅਬੋਹਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਬਹਾਵਲ ਬਾਸੀਆਂ ਹੈ। ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਰਾਜ ਿਵੱ ਚ ਬਾਸੀ ਗੋਤ
ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ ਸਨ। ਇੱ ਕ ਬਾਸੀਆਂ ਿਪੰ ਡ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਮੁੱ ਲ'ਪੁਰ ਦਾਖੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਬਾਸੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਨੂੰ ਬਾਸੀਆਂ ਬੇਟ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਰਾਏਕੋਟ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਵੀ
ਇੱ ਕ ਬਾਸੀਆਂ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਬੱ ਸੀ ਿਪੰ ਡ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਪਿਟਆਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਸੀਆਂ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਬਾਸੀ ਗੋਤ
ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬੰ ਡਾਲਾ ਬਾਸੀ ਗੋਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਕਿਮਊਿਨਸਟ ਲੀਡਰ ਹਰਿਕ&ਸ਼ਨ ਿਸੰ ਘ ਸੁਰਜੀਤ
ਬੰ ਡਾਲੇ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਬਾਸੀ ਜੱ ਟ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਬਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਬਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਗਏ ਹਨ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਬਾਸੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਬਾਸੀ ਜੱ ਟ ਿਹੰ ਦੂ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੱ ਤਰੀ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਾਸੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਬਾਸੀ
ਜੱ ਟ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਪ&ਾਚੀਨ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਜੱ ਟ', ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਤੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਗੋਤ ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਿਪਛੋਕੜ ਵੀ ਸ'ਝਾ ਹੈ। ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ
ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਤ ਮਗਰ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਆਰੀਆਂ ਦੀ ਹੀ ਉਲਾਦ ਹਨ। ਿਸੱ ਥੀਅਨ ਵੀ ਆਰੀਏ ਹੀ ਸਨ।
ਬਾਜਵਾ : ਇਨ,' ਦੇ ਮੋਢੀ ਨੂੰ ਵਜਬ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਸੂਰਜ ਬੰ ਸੀ ਹਨ। ਬਾਜਵਾ ਜੱ ਟ ਕੇਵਲ ਬਾਜੂ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ
ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ਼ ਵੀ ਇਕੋ ਿਜਹੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਮੰ ਗਾ ਹੈ। ਿਜਨ,' ਦਾ ਆਰੰ ਭ ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਜੰ ਮੂ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰ'
ਿਵੱ ਚ ਸਿਥਤ ਬਜਵਾਤ ਿਵੱ ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਾਜਵੇ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਇਨ,' ਦਾ ਅਸਲੀ ਿਟਕਾਣਾ ਿਸਆਲਕੋਟ ਹੈ। ਿਵਆਹ
ਸ਼ਾਦੀ ਤੇ ਨਵA ਿਵਆਤਾ ਨੂੰ ਬਾਬੇ ਮੰ ਗੇ ਦੀ ਮਾੜੀ ਤੇ ਮੱ ਥਾ ਿਟਕਾ>ਦੇ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਮੰ ਗੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜ'ਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਜੰ ਡੀ ਵਢਣ ਦੀ
ਰਸਮ ਇਨ,' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਸੀ। ਬਾਬੇ ਮੰ ਗੇ ਦੇ ਸੱ ਤ ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ। ਸਭ ਤ ਵੱ ਡੇ ਨਾਰੋ ਨ ਨਾਰੋਵਾਲ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ, ਦੀਪੇ ਨ ਕੋਟਲੀ ਬਾਜਵਾ ਤੇ
ਚੰ ਦੂ ਨ ਚੰ ਦੂਵਾਲ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਏ। ਬਾਜਵੇ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਵਜਬ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਜੈਸਲਮੇਲ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ
ਜੈਸਲਮੇਰ ਤ ਚੱ ਲ ਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਤੱ ਕ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਇੱ ਕ ਸਮ8 ਇਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮੁਲਤਾਨ ਖੇਤਰ ਦਾ ਹਾਕਮ ਬਣ
ਿਗਆ। ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜੇ ਸ਼ਿਲਪ ਨੂੰ ਿਸਕੰ ਦਰ ਲੋ ਧੀ ਦੇ ਸਮ8 ਮੁਲਤਾਨ ਿਵਚ ਕੱ ਢ ਿਦੱ ਤਾ ਿਗਆ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਸ਼ਿਲਪ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱ ਤਰ ਕਾਲਾ ਤੇ ਿਲਸ
ਸਨ। ਇਹ ਦੋਵ8 ਬਾਜ਼ ਰੱ ਖਦੇ ਸਨ।

ਿਲਸ ਜੰ ਮੂ ਚਲਾ ਿਗਆ। ਉਸ ਨ ਉਥੇ ਇੱ ਕ ਰਾਜਪੂਤ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਈ। ਉਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਬਾਜੂ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ।
ਕਾਲੇ ਨ ਇੱ ਕ ਜੱ ਟ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਪਸਰੂਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵਸ ਿਗਆ। ਜੱ ਟ' ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦਾ ਗੋਤ ਬਾਜਵਾ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ
ਿਗਆ। ਇਸ ਤਰ,' ਬਾਜੂ ਰਾਜਪੂਤ' ਅਤੇ ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਸ'ਝਾ ਹੈ। ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ ਅਤੇ ਬਾਜੂ ਰਾਜਪੂਤ ਦੋਵ8 ਭਾਈਚਾਰੇ ਜੰ ਮੂ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਸਨ।

ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਦੰ ਦ ਕਥਾ ਹੈ ਿਕ ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜੇ ਜੈਸਨ ਨੂੰ ਰਾਏ ਿਪਥੌਰਾ (ਿਪ&ਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ) ਨ ਿਦੱ ਲੀ ਤ ਜ਼ਬਰੀ ਕੱ ਢ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ
ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੰ ਮੂ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਨੜਲੇ ਖੇਤਰ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਕਰਬਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਆ ਵਸੇ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਿਸਆਲਕੋਟ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ' ਦੇ 84 ਿਪੰ ਡ ਆਬਾਦ ਸਨ।

ਬਾਜੂ : ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਸਮ' ਅਣੋਖੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਕੁਝ ਰਸਮ' ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੜਕੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲB ਦੇ ਸਨ।
ਮੰ ਗਣੀ ਤੇ ਿਵਆਹ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਗਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਖਜੂਰ ਦੀ ਵਰਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਆਿਦ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ, ਡੇਰਾ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਸ਼ਾਹਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਜਲੰਧਰ ਸ਼ਾਹਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਬਾਜਵਾ ਕਲ' ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪਿਟਆਲਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ,
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੁੱ ਖ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। 1947 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਿਹੰ ਦ
ਪਾਿਕ ਵੰ ਡ ਸਮ8 ਸ'ਦਲਬਾਰ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਵੱ ਡੀ ਭੁਲੇਰ ਿਵੱ ਚ ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱ ਡਾ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਾਜਵਾ ਗੋਤ ਦੀ ਇੱ ਕ
ਿਕਤਾਬ ਵੀ ਛਪੀ ਹੈ।

1881 ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਾਜਵਾ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 34521 ਸੀ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ
ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਕੁਝ ਬਾਜਵੇ ਬਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਬਾਜਵਾ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਜ਼ਮੀਨ
ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਿਪਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼', ਕੈਨਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜ਼ਮੀਨ' ਖਰੀਦ ਕੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਵੱ ਡੇ ਵੱ ਡੇ ਫਾਰਮ ਬਣਾ
ਲਏ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਬਾਗਬਾਨੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸਫ਼ਲ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਹੀ ਸਰਬੋਤਮ ਿਕੱ ਤਾ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 16

ਬਾੱਠ : ਇਹ ਬਾਖ਼ਤਰ ਵਾਲੇ ਸ਼ੱ ਕ' ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ 175 ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਆਏ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਦੇਵਿਮੱ ਤਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਵਪੁਰ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਰਾਜ ਿਬਆਸਾ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਪਿਹਲ' ਪਿਹਲ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ
ਨਾਮਬੱ ਟ ਸੀ ਿਫਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਾੱਠ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਰਾਜ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਕੁਝ ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱ ਕੇ ਵੀ ਿਮਲੇ ਹਨ। ਬਾੱਠ ਚੰ ਦਰ
ਬੰ ਸੀ ਹਨ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਸੈਨਪਾਲ ਨ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਨੂੰ ਛੱ ਡਕੇ ਜੱ ਟ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਇਹ ਆਪਣੀਆਂ 20
ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਕਰ ਲB ਦੇ ਸਨ। ਬਾੱਠ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਪਿਹਲ' ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਹੁਿਡਆਰਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਿਫਰ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ
ਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਬਾੱਠ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।

ਸ'ਦਲ ਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਬਾੱਠ' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਬਾੱਠ ਤੇ ਭਗਵ' ਸਨ। ਕੁਝ ਬਾੱਠ ਮਾਝੇ ਤ ਚੱ ਲ ਕੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਾੱਠ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਬਾੱਠ ਗੋਤ ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਬਾੱਠ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਾੱਠ ਨਾਮ
ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜੇਵਾਲ, ਨੂਰਪੁਰ, ਕੁਲੇਵਾਲ, ਮਾਣਕੀ ਤੇ ਬਾੱਠ ਕਲ' ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਾੱਠ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜੱ ਟ
ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਤੇ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਾੱਠ ਜੱ ਟ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਬਾੱਠ ਜੱ ਟ ਰੋਪੜ
ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਫਿਤਹਗੜ, ਸਾਿਹਬ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਾੱਠ' ਕਲ' ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਬਾੱਠ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਾੱਠ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਬਾੱਠ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬਾੱਠ
ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਬਾੱਠ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ। ਬਾੱਠ ਜੱ ਟ' ਨ ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਕੈਨਡਾ ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ
ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਬੋਪਾਰਾਏ : ਇਹ ਪੱ ਵਾਰ' ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਬੋਪਾ ਰਾਏ ਜਰਗ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪੱ ਵਾਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਜੱ ਗਦੇਵ
ਪੱ ਵਾਰ 12ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਤ ਚਲਕੇ ਰਸਤੇ ਿਵੱ ਚ ਗਜ਼ਨਵੀਆਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ
ਖੇਤਰ ਹੱ ਠੂ ਰ ਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਜਰਗ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਬੋਪਾਰਾਏ ਨ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬੋਪਾਰਾਏ ਕਲ' ਿਪੰ ਡ
ਵਸਾਇਆ। ਬੋਪਾਰਾਏ ਦੇ ਭਰਾ ਛੱ ਪਾਰਾਏ ਨ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਤੇ 1140 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਛਪਾਰ ਵਸਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਹਰ ਸਾਲ ਛਪਾਰ ਦਾ ਮੇਲਾ 24
ਅਤੇ 25 ਦਸੰ ਬਰ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਢਾਡੀ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਵ ਪੱ ਵਾਰ ਦਾ ਿਕੱ ਸਾ ਵੀ ਗਾਕੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਸੁਣਾ>ਦੇ ਹਨ। ਛਪਾਰ ਨਗਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ
ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ ਤੇ
ਖਮਾਣੋ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੋਪਾਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ ਕੁਝ ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਦੁਆਬੇ ਦੇ
ਖੇਤਬ ਜਲੰਧਰ ਵੱ ਲ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਨਕੋਦਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਬੋਪਾਰਾਏ ਹੈ। ਇਹ ਬੋਪਾਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਕਾਹਨੂ◌ੂ◌ੰਵਾਨ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੋਪਾਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵਚਲੇ ਬੋਪਾਰਾਏ ਜੱ ਟ ਮਾਲਵੇ
ਿਵਚ ਹੀ ਗਏ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਕੁਝ ਬੋਪਾਰਾਏ ਜੱ ਟ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਦਾ
ਨਾਮ ਬੋਪਾਰਾਏ ਹੈ। ਇਹ ਬੋਪਾਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।

ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਦਉਲ' ਤੇ ਸੇਖਵ' ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੋਪਾਰਾਏ
ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੋਪਾਰਾਏ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਕਈ ਜੱ ਟ
ਬਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਬੋਪਾਰਾਏ ਗੋਤ ਵੀ ਜੱ ਗਦੇਵ ਬੰ ਸੀ ਪਰਮਾਰ' ਦਾ ਹੀ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ।

ਬੈਹਣੀਵਾਲ : ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਜੱ ਟ ਇੰ ਡੋ ਸਿਕਥੀਅਨ ਜਾਤੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਖੇਤਰ ਤ ਚਲਕੇ ਅਫ਼ਗਾਿਨਸਤਾਨ
ਰਾਹA ਈਸਵA ਸੰ ਨ ਤ ਕਈ ਸੌ?ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਿਫਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪੰ ਜਾਬ, ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ ਦੂਰ
ਤੱ ਕ ਫੈਲ ਗਏ। ਪਿਹਲ' ਪਿਹਲ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਬੈਨ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਰਾਜਾ ਚਕਵਾ ਬੈਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ਿਜਸ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ
ਖੰ ਡਰਾਤ ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਤੇ ਖੋਜੀ ਕਾਰਲਾਇਲ ਨ ਵੀ ਇੱ ਕ ਚਕਵ' ਬੈਨ ਰਾਜੇ ਬਾਰੇ
ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸੰ ਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰ ਘ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਮਾਲਵਾ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵੱ ਚ ਬੈਹਣੀਵਾਲ' ਬਾਰੇ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਿਪਸ਼ੌਰ ਦੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ
ਿਵਚ ਤਖ਼ਤ ਬਾਹੀ ਤ ਆਏ ਸਨ। ਪਿਹਲ' ਇਨ,' ਨੂੰ ਬਾਹ ਜੱ ਟ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ' ਮੋਗੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਬਾਹ ਲੋ ਕ' ਨ ਹੀ
ਵਿਹਣੀਵਾਲ ਦੀ ਕੋਕਰੀ ਵਸਾਈ। ਬਾਹ ਜ' ਬੈਨੀ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਨ। ਇਨ,' ਨ ਬੀਕਾਨਰ ਦੇ 1/6 ਿਹੱ ਸੇ ਤੇ
ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਵੀ ਇਨ,' ਦੀ ਚੌਧਰ ਸੀ।

ਪੰ ਜਾਬ ਤੇ ਮਾਨਸਾ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇਨ,' ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਵਿਹਣੀਵਾਲ ਹੈ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਤੇ ਪਿਟਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੈਹਣੀਵਾਲ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸਰਦੂਲਗੜ, ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਝੰ ਡਾ ਖੁਰਦ ਿਵੱ ਚ ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਜੱ ਟ ਹਲਕਾ ਨੂਰਪੁਰ
ਬੇਦੀ ਿਪੰ ਡ ਬਜਰੂੜ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਰੋਪੜ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੈਹਣੀਵਾਲ' ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਬੇਨੀਪਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦਾ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਗੰ ਡੂਆਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਨ,' ਦਾ ਬੈਹਣੀਵਾਲ' ਨਾਲ ਗੋਤ ਨਹA ਰਲਦਾ। ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ।
ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਰਾਜਪੂਤ ਕੇਵਲ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਬਹੁ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ
ਗਏ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਬਹੁਤੇ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਸਰਸਾ, ਿਹੱ ਸਾਰ, ਰੋਹਤਕ ਤੇ ਅੰ ਬਾਲਾ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਬੈਹਣੀਵਾਲ !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਨਾਗਬੰ ਸੀ ਤੇ ਿਸ਼ਵ ਮਹ'ਦੇਉ ਦੇ ਭਗਤ ਸਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਬੀਕਾਨਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਗੋਤ ਦੇ
ਲੋ ਕ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਘੱ ਟ ਹਨ ਪਰ ਦਲੇ ਰ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਇਨ,' ਨ 1857 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਿਵਰੁੱ ਧ ਵੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ ਬੈਹਣੀਵਾਲ' ਨੂੰ
ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਿਵਚਾਰ ਗ਼ਲਤ ਹੈ। ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਿਸ਼ਵ ਗੋਤਰੀ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਧ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ
ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 11378 ਸੀ। ਕੇਵਲ 43 ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਹੀ !ਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਹੋਰ !ਚ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ
ਕਰੇਵੇ ਦੀ ਰਸਮ ਨਹA ਹੁੰ ਦੀ ਸੀ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਿਹਣੀਵਾਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਘੱ ਟ
ਹੀ ਹੈ। ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਖਾੜਕੂ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਸੀ।

ਪਾਣਨੀ ਨ ਜੱ ਟ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤ ਈਸਾ ਤ 500 ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਕੀਤਾ ਸੀ। ਵੇਦ' ਤੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ।

ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਕੋਈ ਹਵਾਲਾ ਨਹA ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਨੂੰ ਸਪੱ ਤਿਸੰ ਧੂ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦੇ ਿਕਨਾਰੇ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ&ਾਚੀਨਤਮ ਸਿਭਅਤਾ
ਵਧੀ ਤੇ ਫੁੱ ਲੀ ਸੀ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦਾ ਬਹਾਉ ਿਹਮਾਲਾ ਤ ਲੈ ਕੇ ਹਿਰਆਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਤੱ ਕ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ
ਵਿਹਣੀਵਾਲ, ਕੰ ਗ, ਬBਸ, ਮਾਨ ਤੇ ਿਵਰਕ ਕਬੀਲੇ ਈਸਾ ਤ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਕੇ ਸਪੱ ਤਿਸੰ ਧੂ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ
ਸਨ। ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਣ ਲਈ ਇਨ,' ਕਬੀਿਲਆਂ ਨੂੰ ਸਥਾਿਨਕ ਲੋ ਕ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਵੀ ਲੜਨੀਆਂ ਪਈਆਂ। ਬੈਹਣੀਵਾਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਪ&ਾਚੀਨ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੀਕਾਨਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਵਿਹਣੀਵਾਲ' ਪਾਸ 150 ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕ ਤੀਸ਼ਾਲੀ ਜੱ ਟ ਸਨ। ਇਹ
ਕਾਫ਼ੀ !ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਪਲੀਨੀ ਇਨ,' ਨੂੰ ਬੈਨਵਾਲ ਿਲਖਦਾ ਹੈ।

ਬੱ ਧਣ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਬੱ ਧਣ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਕਾਲਾ ਸੀ
ਜੋ ਜੰ ਮੂ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਮ8 ਜੰ ਮੂ ਰਿਹਕੇ ਇਹ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ
ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜ ਸੀ। ਜਦ ਇਨ,' ਦਾ ਿਦੱ ਲੀ ਤ ਰਾਜ ਖੁਸ ਿਗਆ ਤ' ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸਰੋਏ ਖੇਤਰ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਰਾਜਸਥਾਨ
ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਵਾਰ ਿਭਆਲਕ ਕਾਲ ਪੈ ਜ'ਦਾ ਸੀ ਤ' ਲੋ ਕ ਮਜਬੂਰਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ !ਠਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਆ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ,' ਸ਼ਾਹ ਸਰੋਆ ਦੀ
ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ !ਠਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ। ਬੰ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਸਮ8 ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਜੰ ਮੂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪਹਾੜੀ
ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਿਢੱ ਲ , ਢAਡਸੇ, ਸੰ ਘੇ, ਮੱ ਲ,ੀ ਤੇ ਦੁਸ'ਝ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵੀ ਸ਼ਾਹ ਸਰੋਆ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ।

ਬੱ ਧਣ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ, ਦਿਲਤ ਤੇ ਹੋਰ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਜੱ ਟ ਤੇ ਮਜ਼,ਬੀ ਿਸੱ ਖ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਵੱ ਡੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਹਨ। ਕਰਮ ਿਸੰ ਘ
ਿਹਸਟੋਰੀਅਨ ਦੀ ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦੋਵ8 ਜਾਤੀਆਂ ਆਰੀਆਂ ਵ'ਗ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਵਸੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ' ਤ ਬਹੁਤੇ ਗੋਤ ਦਿਲਤ'
ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਕਰੇਵੇ ਦੀ ਰਸਮ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਤੇ ਦਿਲਤ' ਨਾਲ ਪ&ਚਿਲਤ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਹੋਰ !ਚ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ
ਕਰੇਵੇ ਦੀ ਰਸਮ ਿਬਲਕੁਲ ਹੀ ਨਹA ਸੀ।

ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬੱ ਧਣ ਉਪਜਾਤੀ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਦਸੂਹਾ ਪਾਸ ਬੱ ਧਣ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ
ਬੱ ਧਣ ਹੈ। ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧਰਾ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਨੜੇ ਸਲੇ ਮਪੁਰ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਵਾਲੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੱ ਧਣ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਜਠਿਰਆਂ ਦਾ ਇੱ ਕ ਮੇਲਾ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬੱ ਡਨ ਅਤੇ ਬੱ ਧਣ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਫਰਕ ਹੈ। ਬੱ ਡਨ ਟਪਰੀਵਾਸ ਕਬੀਲਾ ਹੈ।
ਬੱ ਧਣ ਜੱ ਟ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ ਿਜਹੜੇ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਨ ਿਵਧਵਾ ਿਵਆਹ ਕਰ ਿਲਆ, ਉਹ ਜੱ ਟ' ਅਤੇ ਦਿਲਤ' ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਏ। ਇਸ
ਕਾਰਨ ਹੀ !ਚੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਨੀਵ' ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਉਮੇ ਹੁੰ ਦੀ ਸੀ। ਜੱ ਟ ਵੀ ਅਖੜ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਵੀ
ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਭ ਤ ਤਾਕਤਵਰ ਤੇ !ਚਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਬੱ ਧਣ ਿਗੱ ਲ' ਦਾ ਵੀ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਬੱ ਧਣੀ ਕਲ' ਦੇ ਇਰਦ
ਿਗਰਦ ਬੱ ਧਣ ਿਗੱ ਲ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਗੱ ਲ ਪਾਲ ਦੇ ਅੱ ਠ ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ ਿਜਨ,' ਿਵਚ ਬੱ ਧਣ, ਵੈਰਸੀ ਤੇ ਸ਼ੇਰਿਗੱ ਲ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਏ ਹਨ। ਬੱ ਧਣ
ਿਗੱ ਲ ਸੋਲ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਮੋਗੇ ਦੇ ਦੱ ਖਣ ਪੱ ਛਮ ਿਵੱ ਚ ਵਸ ਗਏ। ਇਨ,' ਦੇ ਪ&ਮੁੱਖ ਿਟਕਾਣੇ ਰਾਜੇਆਨਾ ਤੇ ਡ'ਡਾ ਮAਡਾ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਘਰ ਦੇ ਬਰਾੜ' ਨ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਮੋਗਾ ਿਗੱ ਲ ਮਾਰ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਡ'ਡਾ ਮAਡਾ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਿਗੱ ਲ' ਨੂੰ ਚਿੜੱ ਕ, ਮੋਗਾ ਤੇ ਘੱ ਲ ਕਲ'
ਵੱ ਲ ਭਜਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਿਗੱ ਲ' ਤੇ ਬਰਾੜ' ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅੰ ਤ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਤੇ ਲੜਾਈਆਂ
ਖਤਮ ਹੋਈਆਂ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਕਵੀਸ਼ਰ ਮਾਘੀ ਿਸੰ ਘ ਿਗੱ ਲ' ਵਾਲਾ ਵੀ ਬੱ ਧਣ ਿਗੱ ਲ ਸੀ।

ਿਸਆਲਕੋਟ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਬੱ ਧਣ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਬੱ ਧਣ ਅਤੇ ਬੱ ਧਣ ਿਗੱ ਲ ਦੋ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਗੋਤ ਹਨ। ਇਹ ਇਕੋ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਨਹA
ਹਨ। ਬੱ ਧਣ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਹੰ ਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਿਸੱ ਖ ਿਤੰ ਨ' ਧਰਮ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੰ ਡੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬੱ ਧਣ ਿਗੱ ਲ ਸਾਰੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਬੱ ਧਣ ਸਰੋਆ
ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱ ਧਣ ਿਗੱ ਲ ਬਰਯਾਹ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੱ ਧਣ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬੀ ਗੀਤਕਾਰ ਚਰਨ ਿਸੰ ਘ ਬੰ ਬੀਹਾ ਭਾਈ ਵਾਲੇ ਵੀ ਬੱ ਧਣ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੇਵਕ ਵੀ ਹਨ। ਜੱ ਟ',
ਰਾਜਪੂਤ', ਖੱ ਤਰੀਆਂ, ਸੈਣੀਆਂ, ਕੰ ਬੋਆ, ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਤੇ ਦਿਲਤ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਸ'ਝਾ ਹੈ।
ਿਵਿਦਆ ਪ&ਾਪਤ ਕੀਤੇ ਿਬਨ' ਕੋਈ ਜਾਤੀ !ਨਤੀ ਨਹA ਕਰ ਸਕਦੀ। ਿਵਿਦਆ ਸਰਬੋਤਮ ਹੈ। ਬੱ ਧਣ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਿਵਿਦਆ ਤੇ ਿਗਆਨ ਪ&ਾਪਤੀ ਵੀ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਸਮਾਿਜਕ ਤੇ ਆਰਿਥਕ ਤਬਦੀਲੀ ਿਲਆਉਣ ਿਵੱ ਚ ਸਹਾਈ ਹੋ
ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਲਈ ਵੀ ਿਵਿਦਆ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਿਬਿਲੰਗ : ਇਹ ਜਰਗ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪੱ ਵਾਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਿਦਉਲ, ਦਿਲਉ, ਔਲਖ ਵੀ ਿਬਿਲੰਗ' ਦੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਹੀ ਹੈ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਤੇ ਖੋਜੀ ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਵੀ ਇਨ,' ਨੂੰ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਬਿਲੰਗ ਗੋਤ
ਦੇ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤੇ ਧੂਰੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਧੂਰੀ ਨੜੇ ਪੰ ਜ ਛੇ ਿਪੰ ਡ ਿਬਿਲੰਗ ਗੋਤ ਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਨਾਮ ਢੱ ਢੋਗਲ, ਖੇੜੀ, ਈਸੜਾ ਆਿਦ
ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣਾ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਸੇਹ ਨੜੇ ਖੰ ਨਾ ਿਬਿਲੰਗ ਗੋਤ ਦੇ ਬਾਬਾ ਭਕਾਰੀ ਨ ਬੰ ਿਨਆ ਸੀ। ਜੋ ਢੱ ਢੋਗਲਖੇੜੀ ਤ ਆਇਆ ਸੀ। ਖੰ ਨ
ਨੜੇ ਚੱ ਕ ਮਾਫੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਘਰ ਬਿਲੰਗ' ਦੇ ਹਨ। ਸਰਹੰ ਦ ਨੜੇ ਵੀ ਰੁੜਕੀ !ਚੀ ਤੇ ਖੋਜੜਾ ਖੋਜੜੀ ਿਵੱ ਚ ਿਬਿਲੰਗ ਵਸਦੇ ਹਨ।

ਪਿਟਆਲਾ ਦੇ ਨੜੇ ਵੀ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਿਬਿਲੰਗ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਕ'ਝਲੀ ਤੇ ਧਾਮੋ ਮਾਜਰੇ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਬਿਲੰਗ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣਾ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਕਾ>ਕੇ ਕਲ' ਤੇ ਮ'ਹਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਿਲੰਗ' ਦੇ ਕੁਝ ਘਰ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਿਬਿਲੰਗ
ਪੱ ਵਾਰ' ਦਾ ਹੀ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਿਗਣਤੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਿਬਿਲੰਗ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਜੱ ਟ'
ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਅਵਤਾਰ ਿਸੰ ਘ ਿਬਿਲੰਗ ਪੰ ਜਾਬੀ ਦੇ ਚੰ ਗੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਯਾਤਰੀ ਮੈਗਸਥਾਨੀਜ਼ ਨ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ
ਬਿਲੰਗੀ ਿਲਿਖਆ ਹੇ। ਬਿੜੰ ਗ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਿਬਿਲੰਗ' ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਨਵA ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਔਲਖ,
ਬੱ ਲ, ਬਿੜੰ ਗ, ਿਬਿਲੰਗ, ਮੰ ਡੇਰ, ਿਟਵਾਣੇ, ਸੇਖ ਆਿਦ ਪਰਮਾਰ ਘਰਾਣੇ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੇ ਸੰ ਘ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਨਹA ਹਨ। ਇਹ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਜੱ ਗਦੇਉ ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਜਰਗ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੱ ਗਦੇਉ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਸੀ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 17

ਭੁੱ ਲਰ : ਆਰੀਏ ਅੱ ਜ ਤ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਤ !ਠਕੇ ਬੀਸ ਦੇ ਲਗਭਗ ਦੇਸ' ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਮ ਿਫਰ ਕੇ ਇਰਾਨ ਅਤੇ
ਅਫ਼ਗਾਿਨਸਤਾਨ ਰਾਹA ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚੇ ਸਨ। ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਿਸੰ ਧ, ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦਾ ਹੋਏ ਿਫਰ ਮੱ ਥਰਾ, ਹਿਰਆਣਾ ਤੇ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ ਸਨ। ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜੱ ਟ ਜਾਤੀਆਂ ਨ ਿਸ਼ਵ ਨੂੰ ਭੁੱ ਲਰ ਉਪਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ
ਭੋਲਾ ਨਾਥ ਿਸ਼ਵਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਿਸ਼ਵ ਵਰਣ ਆਸ਼ਰਮ ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਹA ਮੰ ਨਦਾ। ਜੱ ਟ ਸਮਾਜ ਵੀ ਜਾਤ ਪਾਤ ਨੂੰ ਨਹA
ਮੰ ਨਦਾ ਸੀ। ਭੁੱ ਲਰ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਿਸ਼ਵਗੋਤਰੀ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ 12 ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਿਸ਼ਵ ਗੋਤਰੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ
ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਕਸ਼ਬ ਗੋਤਰੀ ਹਨ। ਿਸ਼ਵਜੀ ਵੀ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਖੱ ਤਰੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਣੇ ਦੇ ਿਵਚ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ।

ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵੇ ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਹੇਰ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਜੈਸਲਮੇਜਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਆਕੇ ਇਸ ਸਮ8 ਮਾਲਵੇ
ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਿਪਆਰੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਮਾਨ' ਤੇ ਭੁੱ ਲਰ' ਆਿਦ ਦੀਆਂ ਅਕਸਰ ਿਸੱ ਧੂਆਂ?ਬਰਾੜ' ਨਾਲ
ਲੜਾਈਆਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਰਿਹੰ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਮੋਹਨ ਨ ਭੱ ਟੀ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਤ ਤੰ ਗ ਆਕੇ ਆਪਣਾ ਜੱ ਦੀ ਿਪੰ ਡ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਛੱ ਡਕੇ
ਕੌ ੜੇ ਭੁੱ ਲਰ' ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਮਾੜੀ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਿਰਹਾਇਸ਼ ਕਰਕੇ ਿਦਨ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱ ਤੇ। ਮੋਹਨ ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਸੇਵਕ
ਸੀ। ਮੋਹਨ ਨ ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤੇ ਕੌ ੜੇ ਭੁੱ ਲਰ' ਦੇ ਮਾੜੀ ਿਪੰ ਡ ਤ !ਠ ਕੇ ਰਾਮਸਰ ਟੋਬੇ ਦੇ ਿਕਨਾਰੇ ਇੱ ਕ ਿਬਰਛ ਥੱ ਲੇ ਜਾ ਡੇਰੇ ਲਾਏ। ਆਪਣੇ
ਪੜਦਾਦੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਰ,ਾਜ਼ ਿਪੰ ਡ ਦੀ ਮੋੜੀ ਗੱ ਡੀ। ਕੌ ੜੇ ਭੁੱ ਲਰ' ਨ ਇਹ ਮੋੜ,ੀ ਪੁਟ ਿਦੱ ਤੀ। ਜਦ ਦੁਬਾਰਾ ਿਫਰ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਹੱ ਥ ਮਰ,ਾਜ਼ ਿਪੰ ਡ
ਦੇ ਆਬਾਦ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਕੌ ੜੇ ਭੁੱ ਲਰ' ਨ ਸੁਣੀ ਤ' ਉਨ,' ਨ ਆਪਣੇ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ ਜੈਦ ਪਰਾਣੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸਦ ਿਲਆ। ਢੋਲ ਵਜਾ ਕੇ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ
ਇਕੱ ਠਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਮੋਹਨ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਕਾਲੇ ਨ ਜੈਦ ਪਰਾਣੇ ਨੂੰ ਮਾਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਕੌ ੜੇ ਭੁੱ ਲਰ ਹਾਰ ਕੇ ਭੱ ਜ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨ ਵੀ ਬਰਾੜ'
ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਮੋਹਨ ਨ ਮਰ,ਾਜ਼ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਕਈ ਮੀਲ' ਤੱ ਕ ਜ਼ਮੀਨ ਰੋਕ ਲਈ। ਹੁਣ ਮਰ,ਾਜ਼ ਦੇ ਇਰਦ ਿਗਰਦ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ 22 ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇਨ,' ਨੂੰ ਬਾਹੀਆ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਬਰਾੜ' ਦੇ ਇਲਾਕੇ
ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਿਵੱ ਚ 1632 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਇਸ ਸਮ8 ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਬਰਾੜ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਿਸੱ ਖ ਸੇਵਕ ਬਣੇ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵਿਰਆਮ ਚੌਧਰੀ
ਭੱ ਲਰ ਦੇ ਸੱ ਤ ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੀਆਂ ਸੱ ਤ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ ਿਜਨ,' ਿਵਚ ਕੌ ਹੜੇ, ਿਦਹੜ, ਮੂੰ ਗਾ ਅਤੇ ਬੁੱ ਗਰ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹਨ। ਫੂਲਕੀਆਂ
ਿਰਆਸਤ' ਦੇ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਤ ਪਿਹਲ' ਭੁੱ ਲਰ ਜੱ ਟ ਫੂਲ ਮਰ,ਾਜ਼ ਦੇ ਇਰਦ ਿਗਰਦ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਉਸ ਸਮ8 ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨਾ, ਭੁੱ ਲਰ' ਤੇ
ਹੋਰ' ਦੀ ਚੌਧਰ ਸੀ। ਇਨ,' ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਫੂਲਕੀਆਂ ਿਰਆਸਤ' ਦੇ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਤੇ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰ ਿਚਆ। ਿਜਨ,' ਨ ਫੂਲਕੇ ਸਰਦਾਰ' ਨਾਲ
ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾ ਲਈਆਂ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਚੰ ਗੇ ਰਹੇ ਬਾਕੀ ਘਾਟੇ ਿਵੱ ਚ ਰਹੇ। ਬਹੁਤ ਭੁੱ ਲਰ ਜੱ ਟ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਹੀ ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਿਵੱ ਚ
ਆਏ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਲਰ ਗੋਤ ਦੇ ਭੁੱ ਲਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਭੁੱ ਲਰ' ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਤੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਭੁੱ ਲਰ ਹੇੜੀ, ਮਾੜੀ ਵੱ ਡੀ ਅਤੇ ਛੋਟੀ, ਿਜ>ਲ'
ਤੇ ਕੌ ਿੜਆਂ ਵਾਲੀ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਕੌ ੜੇ ਵੀ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਬਿਠੰਡੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਭੁੱ ਲਰ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲਾ ਿਛਮਾਹੀ
ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਹਰ ਸਾਲ 17 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। 15 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਰਾਮਪੁਰਾ ਮੰ ਡੀ ਮਿਹਰਾਜ ਵਾਲੀ ਸੜਕ !ਪਰ ਸਿਥਤ ਸਮਾਧ' ਮਾੜੀ
ਭੁੱ ਲਰ ਿਵੱ ਚ ਅਖੰ ਡ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 17 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਭੋਗ ਪਾਇਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਿਦਨ !ਘੇ ਢਾਡੀ ਤੇ ਕਵੀਸ਼ਰ ਆਪਣੀਆਂ
ਵਾਰ' ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭੁੱ ਲਰ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਨ। 'ਜਾਟ ਕਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਲੇ ਖਕ ਕੇ ਆਰ. ਕਾਨੂੰਨਗੋ
ਅਨੁਸਾਰ ਭੁੱ ਲਰ, ਚਾਹਲ ਅਤੇ ਕਾਹਲ ਜੱ ਟ ਮਾਲਵਾ, ਧਾਰ ਅਤੇ ਦੱ ਖਣ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਘਰ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਢਾਈ ਗੋਤ ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ
ਹੇਅਰ' ਨੂੰ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਅਸਲੀ ਜੱ ਟ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਹੇਅਰ' ਦਾ ਅੱ ਧਾ ਗੋਤ ਹੀ ਿਗਿਣਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਮਾਨ ਤੇ ਭੁੱ ਲਰ' ਦੇ ਮੁੰ ਡੇ ਚਰ'ਦਾ ਿਵੱ ਚ ਪਸ਼ੂ
ਚਾਰਦੇ ਸਨ। ਹੇਅਰ' ਦੇ ਕਦੇ ਮੁੰ ਡੇ ਤੇ ਕਦੇ ਕੁੜੀਆਂ ਖੁੱ ਲ,ੀਆਂ ਚਰ'ਦਾ ਿਵੱ ਚ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਦੇ ਸਨ। ਿਕਸੇ ਿਮਰਾਸੀ ਨ ਹੇਰ' ਨੂੰ ਮਖੌਲ ਕਰਕੇ ਉਨ,' ਦਾ
ਗੋਤ ਅੱ ਧਾ ਿਗਿਣਆ ਸੀ।
ਿਰਆਸਤ ਜAਦ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਲਰ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਿਸੱ ਧ ਕਲੰਧਰ (ਕਲੰਜਰ) ਹੈ। ਮਾੜੀ ਿਵੱ ਚ ਉਸਦੀ ਸਮਾਧ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਰ ਮਹੀਨ ਚੌਣ'
ਬਦੀ ਨੂੰ ਉਥੇ ਦੁੱ ਧ ਚੜ,ਾਇਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਬੱ ਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਜ' ਪੁੱ ਤ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਤੇ ਕੱ ਪੜੇ ਵੀ ਭ8ਟ ਕੀਤੇ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਲਰ' ਦਾ ਿਸੱ ਧ
ਭੂਰੇ ਵਾਲਾ ਪੀਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਖਾਨਗਾਹ ਦੀ ਿਸੱ ਖ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭੁੱ ਲਰ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭੁੱ ਲਰ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਮਜ਼,ਬੀ
ਭੁੱ ਲਰ ਮਾਨਤਾ ਵੀ ਭੁੱ ਲਰ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ।
ਭੁੱ ਲਰ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਹੱ ਸਾਰ ਤੇ ਿਸਰਸਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਭੁੱ ਲਰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਬਿਠੰਡਾ, ਮੁਕਤਸਰ, ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ,
ਸੰ ਗਰੂਰ ਤੇ ਪਿਟਆਲਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਭੁੱ ਲਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਲਰ ਮਾਝੇ ਨਾਲ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਭੁੱ ਲਰ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ।
ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਭੁੱ ਲਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਭੁੱ ਲਰ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ।
ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਲਰ ਜੱ ਟ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਦੂਰ?ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਾਝੇ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਲਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਦੇ
ਸ਼ਾਹਕੋਟ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਭੁੱ ਲਰ ਗੋਤ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਭੁੱ ਲਰ ਬਹੁਤ ਹੀ !ਘਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਭੁੱ ਲਰ' ਿਵੱ ਚ ਠੀਕਰੀ ਵਾਲੇ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਭਾਈ
ਸਾਿਹਬ ਭਾਈ ਨIਣਾ ਿਸੰ ਘ ਿਨਹੰ ਗ ਬੜੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਏ ਹਨ। !ਚ ਦੁਮਾਲਾ ਫਰਰੇ ਵਾਲਾ ਇਨ,' ਤ ਚਿਲਆ। ਪੰ ਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤ ਿਵੱ ਚ ਗੁਰਬਚਨ ਿਸੰ ਘ
ਭੁੱ ਲਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਹੋਰ ਗੋਤ' ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਿਮਲਦੇ ਗੋਤ' ਦੇ ਲੋ ਕ ਪੂਰਬੀ ਜਰਮਨੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। 1881
ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਲਰ' ਦੀ ਕੁਝ ਿਗਣਤੀ 29294 ਸੀ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਭੁੱ ਲਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਵਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨ ਿਵਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਿਮਹਨਤ ਤੇ ਿਸਆਣਪ ਨਾਲ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ
ਸੰ ਜਮੀ ਲੋ ਕ ਹਨ।
ਪੰ ਜਾਬ, ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਰਲਦੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ ਿਕ>ਿਕ ਇਨ,' ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੀ ਸੀ।
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਲਰ' ਦੇ ਿਮਰਾਸੀ ਭੁੱ ਲਰ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਿਸ਼ਵ' ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਿਸ਼ਵਾ ਨੂੰ ਭੋਲਾ ਮਹ'ਿਦਉ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਭੁੱ ਲਰ ਸੰ ਧੂਆਂ ਵ'ਗ
ਤੇਜ਼ ਨਹA ਹੁੰ ਦੇ, ਭੋਲੇ ਹੀ ਹੁਦੇ ਹਨ। ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਹੇਅਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਅੱ ਕ ਦੀ ਵਰਤ ਨਹA ਕਰਦੇ ਸਨ। ਖੇਤ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਪ ਅੱ ਕ ਨਹA ਵੱ ਢਦੇ ਸਨ।
ਿਕਸੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਤ ਅੱ ਕ ਵਢਾ>ਦੇ ਸਨ। ਭੁੱ ਲਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤ ਿਮਹਨਤੀ ਤੇ ਸੰ ਜਮੀ ਹਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਯਾਤਰੀ ਅਲਬਰੂਨੀ ਨ ਵੀ ਆਪਣੀ
ਿਕਤਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸਦੇ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਭੱ ਟੀ ਆਿਦ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭੁੱ ਲਰ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਭੁੱ ਲਰ' ਨ
ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਕੈਪਟਨ ਦਲੀਪ ਿਸੰ ਘ ਅਿਹਲਾਵਤ ਨ
ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਜਾਟ ਬੀਰ ਕਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਪ&ਾਚੀਨ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਦਹੀਆ, ਸਵਾਗ, ਹ,ੇਰ ਤੇ ਭੁੱ ਲਰ ਇਰਾਨ ਦੇ ਜਾਟਾਲੀ
ਪ&'ਤ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸਦੇ ਸਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਲਰ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਿਸਰ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕਲੇ ਖੇਤਰ ਤ !ਠ ਕੇ ਈਸਾ ਮਸੀਹ ਤ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ
ਪਿਹਲ' ਇਰਾਨ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਿਫਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਮਗਰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਇਹ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਅਸਲੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਭੁੱ ਲਰ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਗੋਤ ਹੈ। ਿਸ਼ਵ ਵੰ ਸ਼ੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਭੁੱ ਲਰ' ਨੂੰ ਅਸਲੀ ਜੱ ਟ ਆਿਖਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ।
ਭੁੱ ਟੇ : ਇਹ ਪੱ ਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਹਨ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਭੁੱ ਟੇ ਰਾਉ ਸੀ। ਭੁੱ ਟੇ ਰਾਉ ਜੱ ਗਦੇਉ ਬੰ ਸੀ ਸੋਲੰਗੀ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ। ਪੱ ਵਾਰ ਵੀ ਮੱ ਧ
ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਏ ਪੁਰਾਣੇ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੱ ਵਾਰ' ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਮੁੱ ਖ ਸ਼ਾਖ' ਸਨ। ਭੁੱ ਟੋ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪੱ ਵਾਰਾ ਦੀ ਭੋਟਾ
ਸ਼ਾਖਾ ਿਵਚ ਹਨ।
ਭੁੱ ਟੇਰਾਉ ਬਹੁਤ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧਾ ਸੀ। ਉਹ ਭੱ ਟੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ। ਭੱ ਟੀਆਂ ਨ ਚੱ ਨਾਬ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਸਿਥਤ ਉਸ ਦੀ
ਰਾਜਧਾਨੀ ਕੁਿਲਆਰ !ਤੇ ਜ਼ਬਰੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਖਾੜਕੂ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਘਰ ਸੀ।
ਖੋਖਰ, ਭੁੱ ਟੇ, ਲੰਗਾਹ, ਛੀਨ, ਸਮਰੇ, ਵੜੈਚ, ਿਵਰਕ, ਿਨੱਜਰ ਆਿਦ ਕਬੀਲੇ ਏਥੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਭੁੱ ਟੇ ਜੱ ਟ ਹਲਕੇ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਟੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱ ਕ
ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਭੁੱ ਟਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਭੱ ਟੀ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪੱ ਵਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦੱ ਖਣ ਪੂਰਬੀ ਮਾਲਵੇ ਨੂੰ ਛੱ ਡ
ਕੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨੜਲੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਪੱ ਵਾਰ' 'ਦੇ ਵਡੇਰੇ' ਰਾਜਾ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨ ਹੱ ਠੂ ਰ ਅਤੇ ਜਰਗ ਿਵੱ ਚ
ਆਪਣਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਚੌਧਰ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੀ ਮੌਤ ਤ ਮਗਰ ਭੁੱ ਟੇ ਗੋਤ
ਦੇ ਪੰ ਵਾਰ' ਦੀਆਂ ਅਕਸਰ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਰਿਹੰ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਇੱ ਕ ਵਾਰ ਭੁੱ ਟੋ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਨ ਿਕਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ
ਘੇਰ ਿਲਆ। ਕੁਝ ਭੁੱ ਟੇ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕੁਝ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ। ਦੁਝ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵ8 ਗੋਤ ਰੱ ਖਦੇ ਛੁਟ
ਗਏ। ਦਲੇ ਉ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਆਪਣਾ ਨਵ' ਗੋਤ ਦਿਲਉ ਰੱ ਖ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਦੇ ਕੇ ਹੀ ਿਕਲ,ੇ ਿਵਚ ਛੁਟੇ ਸਨ। ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਹੁਣ ਵੀ ਕਹਾਵਤ ਹੈ?
''ਗੋਤ ਤ' ਸਾਡਾ ਸੀ ਭੁੱ ਟੇ ਪਰ ਅਸA ਦਿਲਉ ਕਿਹਕੇ ਛੁੱ ਟੇ।''
ਦਲੇ ਉ ਤੇ ਬੁੱ ਟਰ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਨਹA ਕਰਦੇ। ਦੋਵ8 ਭੁੱ ਟੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਭੁੱ ਟੇ ਜੱ ਟ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਭੁੱ ਟੇ
ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਸੀ। ਬਹੁਤੇ ਭੁੱ ਟੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਲਤਾਨ ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਐਡੀਸ਼ਨ 1902 ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਭੁੱ ਿਟਆਂ ਨੂੰ ਪੱ ਵਾਰ ਹੀ
ਿਲਿਖਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਪੀਰਜ਼ਾਦਾ ਮੁਰਾਦ ਬਖਸ਼ ਭੁੱ ਟਾ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੱ ਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਕਿਹੰ ਦਾ ਸੀ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਭੁੱ ਟੇ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਮੁਲਤਾਨ, ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਝੰ ਗ, ਜੇਹਲਮ, ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਤੇ ਡੇਰਾ
ਗਾਜ਼ੀਖਾਨ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਟੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਸਨ।
ਿਸੱ ਖ' ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਟੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ, ਮੋਗੇ, ਿਫਰ ◌ੋਜ਼ਪੁਰ, ਸੰ ਗਰੂਰ, ਪਿਟਆਲਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਭੁੱ ਟੇ
ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਕੁਝ ਭੁੱ ਟੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਾਜਪੂਤ ਅਤੇ ਅਰਾਈ ਂ ਵੀ ਹਨ। ਭੁੱ ਟੇ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪੱ ਵਾਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ
ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਸਮ8 ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ 22539 ਭੁੱ ਿਟਆਂ ਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਦੱ ਿਸਆ ਹੈ ਅਤੇ 5085 ਨ ਰਾਜਪੂਤ ਦੱ ਿਸਆ ਹੈ। ਭੁੱ ਟੇ ਅਰਾਈ ਂ ਵੀ
32603 ਸਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਟੇ ਕੇਵਲ 36 ਅਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 42 ਰਿਹ ਗਏ ਸਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਟੇ ਗੋਤ
ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਰਿਹ ਗਈ ਸੀ। ਪੰ ਵਾਰਾ ਦੇ ਕਈ ਨਵ8 ਉਪਗੋਤ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਹੀ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ
ਸਨ। ਕੁਝ ਪੰ ਵਾਰ ਦਿਲਤ ਤੇ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕਾਫ਼ੀ ਪੰ ਵਾਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੰ ਵਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਟੇ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਭੁੱ ਟੇ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਭੁੱ ਟੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਭੁੱ ਟੇ, ਲੰਗਾਹ, ਖਰਲ ਆਿਦ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਪਰਮਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਤੇ ਮਤ
ਰਲਦੀ ਹੈ ਿਕ>ਿਕ ਕਲਚਰ ਸ'ਝੀ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭੁੱ ਟੇ ਜੱ ਟ ਘੱ ਟ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ।
ਭੱ ਠਲ : ਇਹ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਭੱ ਠਲ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਭੱ ਠਲ ਸੀ। ਇਹ ਭੱ ਟੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਰਾਉ ਜੁੰ ਦਰ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਸੀ। ਧਾਲੀਵਾਲ ਤੇ
ਜੌਹਲ ਵੀ ਇਸੇ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। 1398 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਤੈਮੂਰ ਲੰਗ ਨ ਭੱ ਟਨਰ ਨੂੰ ਿਜੱ ਤ ਕੇ ਤੇ ਲੁੱਟਮਾਰ ਕਰਕੇ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਤ' ਕਈ
ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤ !ਠ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ। ਇਸ ਸਮ8 ਹੀ ਭੱ ਠਲ (ਭੱ ਟਲ) ਉਥ ਉਜੜ ਕੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਭੱ ਠਾ
ਧੂਹਾ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ। ਭੱ ਠਲ ਜੱ ਟ' ਨ ਏਥੇ ਹੀ ਕੱ ਚਾ ਿਕਲ,ਾ ਬਣਾਕੇ ਆਪਣਾ ਿਟਕਾਣਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਇਹ ਿਪੰ ਡ ਬੁੱ ਢੇ ਨਾਲੇ !ਪਰ ਸੀ। ਦਿਰਆ ਦੀ
ਬਰਬਾਦੀ ਕਾਰਨ ਇਨ,' ਨ ਨਵ8 ਿਪੰ ਡ ਭਨ,Fੜ ਦੀ ਮੋੜ,ੀ ਗੱ ਡੀ। ਇਹ 16ਵA ਸਦੀ ਦਾ ਸਮ' ਸੀ। ਦਾਖੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹਸਨਪੁਰ ਵੀ ਭੱ ਠਲ' ਨ ਆਬਾਦ
ਕੀਤਾ ਹੈ। ਿਪੰ ਡ ਭੱ ਠਲ ਬਲਾਕ ਦੋਰਾਹਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਲੁਿਧਆਣਾ ਵੀ ਭੱ ਠਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਭੱ ਠਲ ਤੇ ਭੱ ਠਲ ਸਿਹਜਾ ਿਸੰ ਘ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਭੱ ਠਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ !ਠਕੇ ਕੁਝ ਭੱ ਠਲ, ਪਿਟਆਲਾ
ਤੇ ਮਾਨਸਾ ਆਿਦ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦਾ ਹੋ ਗਏ। ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਭੱ ਠਲ ਨਾਮੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਿਪੰ ਡ ਭੱ ਠਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ
ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਹੀਰਾ ਿਸੰ ਘ ਭੱ ਠਲ ਤੇ ਬੁਢਲਾਡੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਭੱ ਠਲ ਮਹਾਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰ ਗਰਾਮੀਏ ਸਨ। ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਧਰੇੜੀ ਜੱ ਟ' ਵੀ ਭੱ ਠਲ' ਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਭੱ ਠਲ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵਚ ਕਾਫ਼ੀ ਭੱ ਠਲ ਜੱ ਟ ਿਵਦੇਸ਼'
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਗਏ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਭੱ ਠਲ ਹੀ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭੱ ਠਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 18

ਿਭੰ ਡਰ : ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਭੰ ਡਰ ਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਤੰ ਵਰਬੰ ਸੀ ਹਨ ਇਹ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਇਆ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਇਨ,'
ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਰਾਏ ਤਾਨਾਰ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਸਨ। ਕੁਝ ਿਭੰ ਡਰ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ
ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਤਲਵੰ ਡੀ ਿਭੰ ਡਰ ਿਪੰ ਡ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਿਭੰ ਡਰ ਗੋਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ
ਬਟਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਭੰ ਡਰ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਭੰ ਡਰ ਕਲ' ਇਨ,' ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਿਭੰ ਡਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤ ਹੈ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਮਾੜੀ ਿਭੰ ਡਰ' ਿਪੰ ਡ ਿਭੰ ਡਰ ਬਰਾਦਰੀ ਦਾ ਹੀ
ਸੀ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਬਣਨ ਨਾਲ ਇਨ,' ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਉਜੜਨਾ ਿਪਆ ਸੀ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਤ ਆਕੇ ਬਹੁਤੇ ਿਭੰ ਡਰ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਮਲਕਪੁਰ, ਕਰਨਾਲ,
ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।

ਜਗਰਾ> ਪਾਸ ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਿਭੰ ਡਰ' ਹੈ। ਸੰ ਤ ਕਰਤਾਰ ਿਸੰ ਘ ਖਾਲਸਾ ਿਭੰ ਡਰ' ਵਾਲੇ ਮਹਾਨ ਿਸੱ ਖ ਿਮਸ਼ਨਰੀ ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਮੋਗੇ
ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ' ਿਭੰ ਡਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਿਭੰ ਡਰ' ਿਪੰ ਡ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਭੰ ਡਰ ਨ' ਦੇ
ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਭੰ ਡਰ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।
ਿਭੰ ਡਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਹੁਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਿਭੰ ਡਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।
ਿਬੰ ਡਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਹੀ !ਤਰੀ ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਹਨ। ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਵੀ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦੇ ਗੋਤ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਰਲਦੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਰਾਜਸਤਾਨ ਵੱ ਲ ਆਏ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ
ਮੁਲਤਾਨ ਵੱ ਲ ਆਏ ਹਨ। ਿਭੰ ਡਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਅਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ
ਹੈ। ਇਹ ਤੰ ਵਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੀ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਿਬਜ਼ਨੌਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਹਾਜ਼ੀਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਤ ਵਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਿਮਹਨਤੀ
ਤੇ ਸੰ ਜਮੀ ਜੱ ਟ ਹਨ।
ਭੰ ਗੂ : ਭੰ ਗੂ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਭੰ ਗੂ ਸੀ। ਭੰ ਗਾਲ ਅਤੇ ਭਾਗੂ ਵੀ ਇਸੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਿਸੰ ਧ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਿਸਕੰ ਦਰ ਦੇ
ਹਮਲੇ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਨ। ਜਦ ਅਰਬ' ਨ ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤ' ਿਸਵੀਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਭੰ ਗੂ ਦਾ ਪੋਤਾ ਕਾਕਾ ਰਾਜ ਕਰ ਿਰਹਾ ਸੀ।
ਕਾਕੇ ਨ ਰਾਜੇ ਦਾਿਹਰ ਦੇ ਿਵਰੁੱ ਧ ਅਰਬ' ਦਾ ਸਾਥ ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ>ਿਕ ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਰਾਜੇ ਦਾਿਹਰ ਦੇ ਸਲੂਕ ਤ ਤੰ ਗ ਸਨ। ਮੁਹੰਮਦ ਿਬਨ
ਕਾਸਮ ਨ ਇਸ ਫੁਟ ਤ ਫ਼ਾਇਦਾ ਉਠਾ ਕੇ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱ ਲ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਮੁਹੰਮਦ ਿਬਨ
ਕਾਸਮ ਤ ਰਾਜਾ ਦਾਿਹਰ ਬੁਰੀ ਤਰ,' ਹਾਰ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਲੜਕਾ ਜੈ ਿਸੰ ਘ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਰਾਣੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ
ਪੁੱ ਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਪਿਹਲ' ਪਿਹਲ ਭੰ ਗੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਸੰ ਧ ਤ !ਠ ਕੇ ਸ਼ੋਰ ਕੋਟ ਤੇ ਝੰ ਗ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਕੁਝ ਭੰ ਗੂ
ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਭੰ ਗੂ ਗੋਤ ਦਾ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰ ਬੰ ਧ ਨਹA ਸਗ ਇਨ,' ਦੀਆਂ ਪੰ ਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ'
ਦੀ ਸ਼ਾਖ ਿਸਆਲ' ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਿਸਆਲ' ਤ ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ ਹੀ ਭੰ ਗੂ ਮਾਝੇ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਕੁਝ ਘੱ ਗਰ ਤ ਪਾਰ
ਸਰਸੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਕੁਝ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਭੰ ਗੂਆਂ ਨੂੰ ਨਪਾਲ ਤ ਆਏ ਹੋਏ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਿਵਚਾਰ ਗ਼ਲਤ ਹੈ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਭੰ ਗੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਭੰ ਗੂਆਂ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਭੜੀ ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਖੰ ਨ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਹੈ।
1763 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਿਸੱ ਖ' ਨ ਸਰਹੰ ਦ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਫਿਤਹ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤ' ਮਿਹਤਾਬ ਿਸੰ ਘ ਭੰ ਗੂ ਦੀ ਵੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਭੜਤੀ ਤੇ ਕੋਟਲਾ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ
ਆਏ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਈ। ਪ&ਾਚੀਨ ਪੰ ਥ ਪ&ਕਾਸ਼ ਦਾ ਲੇ ਖਕ ਰਤਨ ਿਸੰ ਘ ਭੰ ਗੂ
ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹੀ ਸੀ।
ਕੁਝ ਭੰ ਗੂ ਿਪੰ ਡ ਡੱ ਲਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਰੋੜ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਭੰ ਗੂ ਗੋਤ ਤ&ਖਾਣ' ਦਾ ਵੀ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।
ਸਪਰੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਰਾਏ ਤੇ ਭੰ ਗੂ ਆਿਦ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਵ'ਗ ਪਿਹਲ' ਿਸੰ ਧ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਮੁਹੰਮਦ ਿਬਨ ਕਾਿਸਮ ਦੇ ਹਮਲੇ 712 ਈਸਵA ਤ
ਮਗਰ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਸਪਰੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਅਰੋੜੇ ਖੱ ਤਰੀ ਵੀ ਹਨ। ਇਹ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਅਲਰੋੜ ਨਗਰ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸਦੇ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭੰ ਗੂ
ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਸਰਸੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਭੰ ਗੂ ਹੈ। ਪਿਟਅਆਲਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ, ਬਿਠੰਡਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ
ਰੋਪੜ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਭੰ ਗੂ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ।
ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭੰ ਗੂ ਝੰ ਗ ਤੇ ਸ਼ੋਰਕੋਟ ਤ ਉਜੜ ਕੇ ਿਪੰ ਡ ਭੱ ਟੀਆਂ ਜਲਾਲਪੁਰ ਤੇ ਪਰਾਨਕੇ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਭੰ ਗੂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਭੰ ਗੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ
ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਜੱ ਟ', ਅਰੋੜੇ, ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਤੇ ਤ&ਖਾਣ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਸ'ਝਾ ਹੈ। ਸਭ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਏ ਹਨ।
ਕੈਪਟਨ ਦਲੀਪ ਿਸੰ ਘ ਅਹਲਾਵਤ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਜਾਟ ਵੀਰ ਕਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਪੰ ਨਾ ?305 !ਤੇ ਿਲਖਦਾ ਹੈ ਿਕ ਭੰ ਗੂ ਤੇ ਭਰੰ ਗਰ ਇਕੋ ਗੋਤ ਹੈ।
ਇਹ ਨਾਗਬੰ ਸੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭੰ ਗੂ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੱ ਥਰਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਭੰ ਗੂ ਅਥਵਾ ਭਰੰ ਗਰ ਗੋਤ ਦੇ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ' ਦੇ
40 ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਭੰ ਗੂ ਗੋਤ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਅੰ ਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਇਕੋ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ
ਤੱ ਤਭਵ ਿਵੱ ਚ ਬਦਲ ਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਬਦਲ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਭੰ ਗੂ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਬੋਧ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਬੋਧੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।
ਜੱ ਟ, ਿਹੰ ਦੂ, ਮੁਸਿਲਮ, ਿਸੱ ਖ, ਇਸਾਈ, ਿਬਸ਼ਨFਈ ਆਿਦ ਕਈ ਧਰਮ' ਿਵੱ ਚ ਵੰ ਡੇ ਗਏ ਹਨ। ਪਰ ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਸ'ਝ ਅਜੇ ਵੀ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਮਹਾਨ ਜਾਤੀ ਹੈ।
ਮੱ ਸੇ ਰੰ ਘੜ ਦਾ ਿਸਰ ਭੰ ਗੂ ਜੱ ਟ ਮਿਹਤਾਬ ਿਸੰ ਘ ਮੀਰ' ਕੋਟੀਏ ਨ ਵੱ ਢ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਤ ਦਰਬਾਰ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਉਹ
ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਜੋਧਾ ਸੀ। ਭੰ ਗੂ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਛੋਟਾ ਤੇ !ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ।
ਮ'ਗਟ : ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮ'ਗਟ ਸੀ। ਮ'ਗਟ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਰੂਸੀ ਖੇਤਰ ਤ ਆਇਆ ਹੋਇਆ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ8 ਦਾ
ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਏ. ਐੱਲ. ਮੰ ਗੇਟ ਰੂਸ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਯੂਕਰੇਨ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਮ'ਗਟ ਿਸੱ ਧ
12ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਮ8 !ਤਰੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਿਸੱ ਧ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ&ਭਾਵ ਸੀ। ਇਸ ਨ ਗੜ,ਗੱਜ਼ਨੀ ਤ ਆਪਣੇ ਕਬੀਲੇ ਸਮੇਤ
ਆਕੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਰਲਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਗੱ ਜ਼ਨੀ ਵਾਲੇ ਪਠਾਨ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ। ਅੰ ਤ ਪਿਰਵਾਰ ਸਮੇਤ
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਦੀ ਬਰਾਦਰੀ ਪਿਹਲ' ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕਦ ਆਬਾਦ ਹੋਈ, ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨ ਹੀ ਦੋਰਾਹੇ ਦੇ
ਪਾਸ ਛੰ ਦੜ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ। ਰਾਮਪੁਰ, ਕਟਾਣੀ, ਹ'ਸ ਕਲ' ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਨ ਛੰ ਦੜ' ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਮ'ਗਟ' ਦੇ 12 ਿਪੰ ਡ ਹਨ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਮ'ਗਟ ਜੱ ਟ ਿਪੰ ਡ ਰਾਮਗੜ,, ਭੰ ਮਾ ਕਲ', ਬੇਗੋਵਾਲ, ਿਪ&ਥੀਪੁਰ, ਖੇੜਾ, ਘੁਲਾਲ, ਮ'ਗਟ, ਭੈਰ ਮੁਨਾ, ਬਲੋ ਵਾਲ, ਮਲਕਪੁਰ
ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਮ'ਗਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਕਾਲਾ ਮ'ਗਟ ਬਹੁਤ !ਘਾ ਖਾੜਕੂ ਸੀ। ਉਹ ਿਕਸੇ ਕਾਰਨ ਦੁਆਬਾ ਛੱ ਡਕੇ ਲੁਿਧਆਣੇ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਿਗਆ। ਉਸ ਨ ਮੁੰ ਡੀਆਂ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾ ਲਈ ਅਤੇ ਘਰ ਜੁਆਈ ਬਣਕੇ ਰਿਹਣ ਲੱਗ ਿਪਆ। ਿਕਸੇ
ਕਾਰਨ ਸਰਿਹੰ ਦ ਦਾ ਨਵਾਬ ਵੀ ਕਾਲੇ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਿਗਆ। ਮੁੰ ਡੀ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਲੇ ਨੂੰ ਪਕੜ ਕੇ ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰ ਦੇ ਸਨ।
ਕਾਲੇ ਨੂੰ ਉਨ,' ਦੀ ਚਾਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਿਗਆ। ਕਾਲੇ ਨ ਮੁੰ ਡੀ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਦਾਅਵਤ ਤੇ ਸਦ ਿਲਆ। ਜਦ ਮੁੰ ਡੀ ਗੋਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋ ਕ
ਦਾਅਵਤ ਲਈ ਬੈਠ ਤ' ਕਾਲੇ ਨ ਅੱ ਗ ਲਾ ਿਦੱ ਤੀ। ਿਜਸ ਨਾਲ ਮੁੰ ਡੀ ਗੋਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਰਦ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਉਸ ਸਮ8 ਮੁੰ ਡੀ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਇੱ ਕ ਇਸਤਰੀ
ਬੱ ਚਾ ਜੰ ਮਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪੇਟ ਜਨਮੇ ਬੱ ਚੇ ਤ ਮੁੰ ਡੀ ਗੋਤ ਿਫਰ ਚੱ ਲ ਿਪਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਮੁੰ ਡੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ
ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਕਾਲਾ ਬਹੁਤ ਤਾਕਤਵਰ ਪਿਹਲਵਾਨ ਸੀ। ਪਾਇਲ ਦੇ ਹਾਕਮ ਜੈ ਿਸੰ ਘ ਨ ਕਾਲੇ ਦੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਕਾਲੇ ਨੂੰ
ਘੋੜਾ ਫੇਰ ਕੇ ਿਜੰ ਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉਹ ਘੇਰ ਸਕੇ, ਘੇਰ ਲੈ ਣ ਦੀ ਖੁੱ ਲ, ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ। ਇਸ ਪ&ਕਾਰ ਕਾਲੇ ਮ'ਗਟ ਨ ਮ'ਗਟ' ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਛੰ ਦੜ'
ਵਸਾਇਆ। ਅੱ ਜ ਕੱ ਲ, ਇਸ ਮੁੱ ਲੇ ਵਾਲੇ ਿਪੰ ਡ ਨੂੰ ਹੀ ਘੁਲਾਲ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਘੁਲਾਲ ਦੇ ਥੇਹ ਤ ਕੁਸ਼ਨ ਕਾਲ ਦੇ ਸਮ8 ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਤੇ ਿਸੱ ਕੇ ਿਮਲੇ
ਹਨ। ਬਾਬੂ ਹੀਰਾ ਿਸੰ ਘ ਜੀ 'ਘੁਲਾਲ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ' ਪੁਸਤਕ ਵੀ ਿਲਖੀ ਹੈ।
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਮ'ਗਟ ਲੁਿਧਆਣੇ, ਪਿਟਆਲੇ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਮ'ਗਟ ਕੇਰ ਿਪੰ ਡ
ਮ'ਗਟ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਕੁਝ ਮ'ਗਟ ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ, ਨਾਭਾ ਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ
ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮ'ਗਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮ'ਗਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ
ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮ'ਗਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਰੋਪੜ ਅਤੇ ਿਸਰਸਾ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਮ'ਗਟ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਿਸਆਲਕੋਟ, ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁੰ ਮਰੀ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮ'ਗਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ
ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਲੇ ਅਤੇ ਮ'ਗਟ ਿਪੰ ਡ ਮ'ਗਟ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਮ'ਗਟ ਮੁਸਲਮਾਨ
ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਮ'ਗਟ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮ'ਗਟ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।
ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮ'ਗਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਕੁੱ ਲ ਿਗਣਤੀ
11661 ਸੀ।
ਚਾਲੀ ਮੁਕਿਤਆਂ ਿਵਚ ਇੱ ਕ ਮੁਕਤਾ ਭਾਈ ਫਿਤਹ ਿਸੰ ਘ ਖੁਰਦਪੁਰ ਮ'ਗਟ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਸੂਰਬੀਰ ਸ਼ਹੀਦ ਸੀ। ਮ'ਗਟ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ, !ਘਾ
ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਯੁੱ ਧ ਸਮ8 ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ 244 ਰਾਜ ਸਨ ਿਜਨ,' ਿਵਚ 83 ਜੱ ਟ ਰਾਜ ਸਨ। ਇੱ ਕ ਪਰਾਤੱ ਤਵ ਿਵਿਗਆਨੀ ਤੇ
ਿਵਦਵਾਨ ਪ&ੋਫੈਸਰ ਬੀ. ਬੀ. ਲਾਲ ਅਨੁਸਾਰ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦਾ ਯੁੱ ਧ ਈਸਾ ਤ ਅੱ ਠ ਸੌ ਜ' ਨੌ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸ਼&ੀ ਿਕ&ਸ਼ਨ ਜੀ, ਸ਼&ੀ
ਰਾਮਚੰ ਦਰ ਜੀ ਜੱ ਟ ਰਾਜੇ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਤੇ ਖੱ ਤਰੀ ਇਕੋ ਜਾਤੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਆਏ ਆਰੀਆ ਕਬੀਲੇ ਹੀ ਹਨ।
ਮੰ ਡੇਰ : ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮੰ ਡੇਰਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮ'ਡੂ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਇਹ ਿਰੱ ਗਵੇਦ ਦੇ ਸਮ8 ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ
ਹੈ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਰਸਤੇ 12ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਆਏ। ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਨ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪੰ ਵਾਰ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਗੱ ਜ਼ਨਵੀ ਪਠਾਨ' ਨਾਲ ਕਈ
ਲੜਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ,' ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵੱ ਲ ਭਜਾ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਤ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ
ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ>ਦੇ ਜ'ਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨ ਜਰਗ ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ ਅਤੇ ਮੰ ਡੇਰ' ਨੂੰ ਵੀ ਏਥੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕਰ ਿਲਆ।
ਮੰ ਡੇਰ ਵੀ ਪਰਮਾਰ ਭਾਈਵਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮੰ ਡੇਰ ਕਲ' ਿਪੰ ਡ ਮੰ ਡੇਰ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਬੰ ਗਾ ਹਲਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮੰ ਡੇਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਮੰ ਡੇਰ ਹੈ। ਿਪੰ ਡ ਅਿਹਮਦਗੜ, ਤਿਹਸੀਲ ਬੁਢਲਾਡਾ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਮੰ ਡੇਰ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਭੂਰਥਲਾ ਮੰ ਡੇਰ ਤਿਹਸੀਲ ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ'
ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮੰ ਡੇਰ ਉਪਗੋਤ ਹੈ।
ਸਾਰੇ ਮੰ ਡੇਰ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਮੰ ਡੇਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਮੰ ਡੇਰ ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਪੰ ਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਜਾਟ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਿਪ&ੰ ਸੀਪਲ ਹੁਕਮ ਿਸੰ ਘ ਪੰ ਵਾਰ, ਰੋਹਤਕ; ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ !ਨਤੀ ਸਮ8 ਜੱ ਟ ਰਾਜ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਹੀ ਪੁਰਾਣਕ
ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ ਕਸ਼ਤਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱ ਕ ਨਵA ਸ਼&ੇਣੀ ਬਣਾਈ। ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਵੀ ਮਾਪੇ ਹਨ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 20

ਮਲ,ੀ : ਆਰੀਆ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਈਸਾ ਤ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੂਰਬ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਚਲਕੇ ਿਸੰ ਧ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਿਕਸੇ
ਸਮ8 ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਲੈ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੱ ਕ ਤਕੜੇ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਲ,ੀ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਈਸਾ ਤ 1500 ਸਾਲ ਪੂਰਬ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮੁਲਤਾਨ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਹੌਲੀ૶ਹੌਲੀ ਮਲ,ੀ ਕਬੀਲੇ ਦੇ
ਲੋ ਕ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਹੋਰ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਿਵੱ ਚ ਅਿਧਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਇੱ ਕ ਵੱ ਡੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਨਾਮ
ਮਾਲਵਾ ਪੈ ਿਗਆ। ਵਾਸੂਦੇਵ ਸ਼ਰਨ ਅਗਰਵਾਲ ਵਰਗੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਵੀ ਿਲਖਦੇ ਹਨ ਿਕ ਮਾਲਵਾ ਗਣ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਮਲ,ੀ ਜ' ਮਾਲੂ ਵੀ ਿਕਹਾ
ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਯੂਨਾਨੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਇਨ,' ਨੂੰ ਮਲੋ ਈ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਰਬੀਰ ਕੌ ਮ ਸੀ।

326 ਪੂਰਬ ਈਸਾ ਦੇ ਸਮ8 ਜਦ ਯੂਨਾਨੀ ਹਮਲਾਵਾਰ ਿਸਕੰ ਦਰ ਮਹਾਨ ਮੁਲਤਾਨ ਵੱ ਲ ਆਇਆ ਤ' ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਮਲ,ੀਆਂ ਨ ਬੜਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ
ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਮ8 ਮਲ,ੀ ਰਾਵੀ, ਿਜਹਲਮ ਤੇ ਚਨਾਬ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਕੜੇ ਤੇ
ਬਹਾਦਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਸਨ। ਯੂਨਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਵੀ ਇਨ,' ਨਾਲ ਲੜਨ ਤ ਬਹੁਤ ਡਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਿਸਕੰ ਦਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ
ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਿਸਕੰ ਦਰ ਵੀ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਿਗਆ। ਆਿਦ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀਆਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਸੂਰਜ ਉਪਾਸਨਾ ਕੀਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਮੁਲਤਾਨ ਸ਼ਿਹਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਸੂਰਜ ਮੰ ਿਦਰ ਸੀ। ਮੁਲਤਾਨ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਘਰ ਸੀ। ਿਸਕੰ ਦਰ ਦੀ ਿਜੱ ਤ ਿਪਛ ਮਲ,ੀਟ' ਤੇ ਹੋਰ
ਜੱ ਟ ਚੌਧਰੀਆਂ ਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਸਕੰ ਦਰ ਨੂੰ ਦੱ ਿਸਆ ਿਕ ਅਸA ਲਗਭਗ ਇੱ ਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਸੁਤੰਤਰ ਤੇ ਸੁਖੀ ਵੱ ਸਦੇ ਸੀ।
ਆਿਖ਼ਰ ਿਸਕੰ ਦਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਲ,ੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨਾ ਿਪਆ। ਯੂਨਾਨੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਨ ਮਲ,ੀਆਂ ਨੂੰ ਮਲੋ ਈ
ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਮਲ, ਮਲ,ੀ ਅਤੇ ਮਲੋ ਈ ਇਕੋ ਹੀ ਕਬੀਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।

ਕੁਝ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਮਲ,ੀਆਂ ਦਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਮਲ,ੀ ਤ' ਰਾਜਪੂਤ
ਦੇ ਜਨਮ ਤ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਿਹਲ' ਦਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਅੱ ਠਵA, ਨੌਵA ਸਦੀ
ਦੱ ਸਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਕੋਈ ਿਜਕਰ ਨਹA। ਪੰ ਜਾਬ, ਿਸੰ ਧ, ਗੁਜਰਾਤ ਨਵA ਜਾਤੀ ਹੈ। ਮਲੋ ਈ ਭਾਵ ਮਲ,ੀ ਉਪਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ
ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਚਲਕੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਮਾਲਵੇ ਤ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚੇ। ਅੰ ਤ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੱ ਧ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ
ਗਏ। ਮਲੋ ਈ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨ ਆਪਣੇ ਗਣਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲਏ। ਮਾਲਵਾ ਗਣਰਾਜ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱ ਕੇ ਵੀ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਪਾਣਨੀ ਅਤੇ ਚੰ ਦਰ ਦੇ
ਅਨੁਸਾਰ ਮਲੋ ਈ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਸ਼ਤਰੀ ਵੀ ਨਹA ਸਨ ਅਤੇ ਬ&ਾਹਮਣ ਵੀ ਨਹA ਸਨ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ ਇੱ ਕ ਵੱ ਖਰਾ
ਹੀ ਕਬੀਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੁਰਿਦਆਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਿਵੱ ਚ ਦੱ ਬ ਕੇ ਉਨ,' ਦੀਆਂ ਸਮਾਧ' ਬਣਾ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਦੀਵਾਲੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਆਪਣੇ
ਜਠਿਰਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਵੀ. ਏ. ਸਿਮਥ ਵੀ ਮਲੋ ਈ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਬਾਹਰ ਆਏ ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹੀ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ।
ਪੁਰਾਣੇ ਸਿਮਆਂ ਿਵੱ ਚ ਮਲੋ ਈ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ !ਤਰੀ ਤੇ ਮੱ ਧ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਕੋਈ ਇਨ,' ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹA ਕਰਦਾ
ਸੀ। ਇਹ ਬੜੇ ਲੜਾਕੇ ਤੇ ਯੋਧੇ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖਾ ਦੱ ਖਣ ਵੱ ਲ ਅੱ ਬੂ ਅਚਲਗੜ, (ਸਰੋਹੀ) ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਈ। ਿਜਨ,' ਿਵਚ ਮਹਾਨ
ਸਮਰਾਟ ਿਬਕਰਮਾਿਦੱ ਤ ਹੋਇਆ। ਇਸੇ ਸ਼ਾਖ ਨ ਜੈਪੁਰ ਰਾਜ ਦੇ ਕਰਕੋਟ ਨਗਰ ਖੇਤਰ ਤੇ ਅਿਧਕਾਰ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ
ਰਾਜ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱ ਕੇ ਵੀ ਿਮਲੇ ਹਨ। ਮਲੋ ਈ ਭਾਵ ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆ>ਦੇ
ਜ'ਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹਮਿਲਆਂ ਤੇ ਕਾਲ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਅਕਸਰ ਹੀ ਇੱ ਕ ਥ' ਤ !ਠਕੇ ਦੂਜੀ ਥ' ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਚੱ ਲੇ ਜ'ਦੇ ਸਨ।
ਆਬਾਦੀਆਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਰਿਹੰ ਦੀਆਂ ਸਨ।

ਮਲ,ੀ ਆਪਣਾ ਿਪੱ ਛਾ ਮਲ,ੀ ਵਾਲਾ ਿਪੰ ਡ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਉਜੜ ਕੇ ਤੇ ਥੇਹ ਬਣਕੇ ਦੁਆਬਾ ਵੱ ਿਸਆ ਸੀ। ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਿਬਕਰਮਾ
ਬੰ ਸੀ ਮਾਲੂ ਜ' ਮਲ,ੀ ਕੌ ਮ ਨ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਇਥੇ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ ਿਕਲ,ਾ ਵੀ ਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਿਜਸ ਿਵਚ ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱ ਕੇ ਵੀ ਿਮਲੇ ਹਨ। ਕੋਕਰੀ ਮਲੀਆਂ,
ਕੋਟ ਮਿਲਆਣਾ ਤੇ ਮਲ,ਾ ਵੀ ਮਲ,ੀਆਂ ਨ ਵਸਾਏ, ਚੁਘਾ ਕਲ' ਤੇ ਬੜੇ ਿਸੱ ਧਵA ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਲ,ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਲ,ੀ ਇੱ ਕ ਵੱ ਡਾ ਕਬੀਲਾ
ਸੀ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸ਼ਾਹ ਸਰੋਆ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ
ਸਰੋਈ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਛੱ ਡਕੇ ਅੱ ਜ ਤ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਦੁਬਾਰਾ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਹੂਣ' ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ'
ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਿਵਚ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੱ ਸ ਗਏ ਸਨ। ਮਲ,ੀ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਢੱ ਲ , ਢAਡਸਾ,
ਸੰ ਘਾ ਤੇ ਦੋਸ'ਝ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ, ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਲੰਘ ਕੇ ਮਲ,ੀ ਦੁਬਾਰਾ ਿਫਰ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ
ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਆਿਦ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।

ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀਆਂ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਮਲ,ੀਆਂ ਿਪੰ ਡ ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਮਲ,ੀਆਂ ਵਾਲਾ
ਹਲਕਾ ਬਰਨਾਲਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਮਲ,ੀਆ ਵਾਲਾ ਮੋਗੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਮਲ,ੀਆਂ ਿਪੰ ਡ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ।
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਲ,ੀਆਂ ਫਕੀਰ' ਤੇ ਮਲ,ੀਆਂ ਿਪੱ ਡ ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹੀ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ
ਕਾਫ਼ੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਮਲ,ੀਆਂ ਿਪੰ ਡ ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਲ,ੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ
ਮੋਗਾ, ਲੁਿਧਆਣਾ ਅਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ8 ਤ ਹੀ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਮਲੋ ਦ
ਖੇਤਰ ਤੇ ਵੀ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਮਲ,ਾ ਜ' ਮਲ,ੀ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਿਰਹਾ ਹੈ।

ਜਦ ਖਿਹਰੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤ' ਮਲ,ੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਕਰਕੇ ਮਲ,ੀਆਂ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਮਲਾ ਅਤੇ ਚਿੜਕ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਿਦੱ ਤੇ। 12ਵA
ਸਦੀ ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਮਿਲਆਣੇ ਵਾਿਲਆਂ ਿਵਚ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਬੜਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਚਿੜਕ ਅਤੇ ਅਸ਼ਟ'ਗ ਕੋਟ ਿਪੰ ਡ ਦੁਬਾਰਾ ਵਸਾਏ
ਸਨ। ਚਿੜਕ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਸੰ ਘੇ ਨੂੰ ਦੇ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਆਪ ਅਸ਼ਟ'ਗ ਕੋਟ ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ। ਗਜ਼ਨੀ ਵਾਿਲਆਂ ਨੂੰ ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਕੱ ਢਣ
ਲਈ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਵੀ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਰਲ ਿਗਆ। ਇਹ ਗੌਰੀਆਂ ਦੇ ਬਿਠੰਡਾ ਮਾਰਨ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਉਨ,' ਦੇ ਿਵਰੁੱ ਧ ਲੜੇ ਸਨ। ਇਸ
ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਪੂਤ' ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਇਕੋ ਨਸਲ ਿਵਚ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਹੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ
ਮਾਪੇ ਹਨ।

ਗੌਰੀਆਂ, ਭੱ ਟੀਆਂ ਤੇ ਖਿਹਿਰਆਂ ਨ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਅੱ ਗ' ਲਾਕੇ ਫੂਕ ਿਦੱ ਤੇ। ਚਿੜਕ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਭਾਰੀ ਯੁੱ ਧ ਹੋਇਆ।
ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਦਾ ਸੀਸ ਚਿੜਕ ਿਡੱ ਿਗਆ ਤੇ ਧੜ ਮੁਸਤਫਾ ਕੋਲ ਆਕੇ ਿਡੱ ਿਗਆ। ਦੋਹA ਥਾਈ ਂ ਇਸ ਿਸੱ ਧ ਦੀਆਂ ਮੜ,ੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਇਨ,' ਮੜ,ੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਜਦੇ ਹਨ।

ਮੋਰੀਆ ਕਾਲ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਯਾਤਰੀ ਮੈਗਸਥਨੀਜ ਨ ਵੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਮਲ,ੀ ਲੋ ਕ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੀ ਸਮਾਧ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ
ਸਨ। ਚਿਹਲ, ਿਗੱ ਲ, ਸੰ ਧੂ, ਿਢੱ ਲ ਆਿਦ ਜੱ ਟ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਸਮ8 ਖਾਸ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਵੀ ਪੱ ਬੀਆਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਦੀ ਮਾੜੀ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚੌਦ' ਚੇਤ ਨੂੰ ਮੋਗੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ
ਿਪੰ ਡ ਮਾੜੀ ਿਵੱ ਚ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਦੇ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰੀ ਸਲਾਨਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਮਾੜੀ ਦੇ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ
ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਦੀਵਾ ਬਾਲਦੇ ਹਨ। ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਕੋਈ ਮੂਰਤੀ ਨਹA ਰੱ ਖਦੇ। ਪੂਜਾ ਦਾ ਮਾਲ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਰੱ ਖ ਲB ਦੇ ਹਨ। ਜੋਗ ਮੱ ਤ
ਅਨੁਸਾਰ 9 ਨਾਥ ਤੇ 84 ਿਸੱ ਧ ਸਨ।

ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ ਮਲ,ੀ ਆਪਣਾ ਿਪੱ ਛਾ ਸਰੋਹਾ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਉਨ,' ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮਲ,ੀ ਆਪਣੇ ਸੱ ਤ' ਪੁੱ ਤਰ' ਸਮੇਤ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਚਰਵਾਿਹਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਸਆ ਸੀ। ਸੱ ਤ' ਪੁੱ ਤਰ' ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਲ,ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸੱ ਤ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ
ਗੁਰਾਇਆਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਾਇ ਵੀ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਪਰੋਹਤ ਨਾਈ, ਮਰਾਸੀ ਆਿਦ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ
ਕੋਈ ਵੀ ਪਰੋਹਤ ਨਹA ਰੱ ਿਖਆ ਹੁੰ ਦਾ। ਮਲ,ੀ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਇੱ ਕ ਮੁੱ ਖੀਏ ਿਮਲ'ਬਰ ਨ ਕਸੂਰ ਕੋਲ ਅਚਰਕ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ। ਮਲ,ੀ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਿਹਮਾਯੂੰ ਦੇ ਸਮ8 ਵਰਸੀ ਮਲ,ੀ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਰਾਮ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਘਰ ਿਵਆਿਹਆ
ਿਗਆ ਤੇ ਦਾਜ ਵਜ ਿਮਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀਆਂ ਦੇ ਪੰ ਜ ਗੁਰਾਈਆਂ ਤੇ ਕਾਮੋ ਮਲ,ੀ ਆਿਦ 12
ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਬਦੋ ਮਲ,ੀ, ਚੀਚੋ ਕਾ ਮਲ,ੀਆਂ, ਦਾਉ ਕੀ ਮਲ,ੀਆਂ, ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਨ। ਕਸੂਰ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਨਾਹਰਾ ਮਲ,ੀਆਂ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਸੀ। ਮਲ,ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੀਮਾ ਤੇ ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਵੀ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਸਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ
ਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਬਸਤੀਆਂ ਸਨ। ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਤੇ ਝੰ ਗ ਿਵੱ ਚ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਬਹੁਤ ਿਗਣਤੀ ਸੀ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹਜ਼ਰਾਵ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ।

ਹਜ਼ਰਾਵ' ਨ ਮਲ,ੀਆਂ ਤ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਖੋਹ ਲਏ। ਹੱ ਜ਼ਰਾ ਜੱ ਟ ਮਲ,ੀਆਂ ਤ ਵੀ ਵੱ ਧ ਤਾਕਤਵਾਰ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਮਲ,ੀ
ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬੇਸ਼ੱਕ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਗੋਤ ਹੈ। ਮਲ,ੀ, ਮਲ, ਮਲੋ ਈ, ਮਾਲਵ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਹੀ ਮਾਲਵ ਪ&ਦੇਸ਼ ਸੀ। ਰਾਮਾਇਣ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ !ਤਰੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਕੇਵਲ ਇੱ ਕ ਹੀ ਮਾਲਵ
ਪ&ਦੇਸ਼ ਸੀ। ਰਾਮਾਇਣ ਕਾਲ ਦਾ ਸਮ' ਈਸਾ ਤ ਲਗਭਗ ਇੱ ਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮ8 ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮਲ ਜ' ਮਾਲਵ ਜੱ ਟ
ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਪ&ਾਚੀਨ ਕਾਲ ਸਮ8 ਜੱ ਟ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਤ ਲੈ ਕੇ !ਤਰੀ ਭਾਰਤ ਤੱ ਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਆਬਾਦ ਸਨ।

ਭਗਤ ਿਕਸਾਨ ਕਬੀਲਾ ਸੀ। ਜਾਟ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਿਪ&ੰ ਸੀਪਲ ਹੁਕਮ ਿਸੰ ਘ ਪਾਵਾਰ ਰੋਹਤਕ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁੱ ਰ ਨੌਵA ਸਦੀ, ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਿਗਆਰ,ਵA
ਸਦੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਜੱ ਟ' ਤ ਵੱ ਖ ਹੋਏ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਹੀ ਸਭ ਤ ਪੁਰਾਤਨ ਕਬੀਲੇ ਹਨ।

ਰਾਏ : ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਰਾਇ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਕੰ ਗ' ਵ'ਗ ਰਘੂਬੰਸੀ ਜੋਗਰੇ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਨੱਤ ਜੱ ਟ ਵੀ ਇਨ,' ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ
ਇਰਾਨ ਤ ਿਸੰ ਧ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਿਦੱ ਲੀ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ' ਆਬਾਦ ਰਹੇ। ਤਾਰੀਖੇ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਿਸੰ ਧ ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਦਵਾ
ਜੀ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸੀ। ਿਦਵਾ ਜੀ ਬਹੁਤ ਤਾਕਤਵਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਰਾਜ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਕੰ ਧਾਰ, ਸੁਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਕਨੌਜ ਤ
ਵੀ ਅੱ ਗੇ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਿਲਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਰਾਿਜਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਿਮੱ ਤਰਤਾ ਸੀ। ਰਾਏ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਿਸੰ ਧ
ਿਵੱ ਚ 137 ਸਾਲ ਤੱ ਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਅਰਬੀ ਹਮਲੇ ਵੀ ਰੋਕੇ ਅਤੇ ਅਰਬੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣ ਤ ਰੋਕੀ ਰੱ ਿਖਆ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਇੱ ਕ
ਿਵਧਵਾ ਰਾਣੀ ਨਾਲ ਹੇਰ ਫੇਰ ਕਰਕੇ ਚੱ ਚ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਸ ਬ&ਾਹਮਣ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਾਿਹਰ
ਸੀ। ਇਹ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟੀਆ ਸਲੂਕ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮ8 ਕਈ ਜੱ ਟ ਬੋਧੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਅਰਬੀ ਹਮਲਾਵਰ ਮੁਿਹੰ ਮਦ ਿਬਨ ਕਾਸਮ
ਨ ਇਸ ਫੁੱ ਟ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਉਠਾਕੇ ਤੇ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਕੇ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦਾਿਹਰ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ
ਸੀ। ਇਸ ਸਮ8 ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ !ਠਕੇ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਿਸਆਲਕੋਟ, ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ ਤ ਪਿਹਲ'
ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਰਾਜਪੂਤ ਨਹA ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਹੀ ਪੁਰਾਣੇ ਕਬੀਲੇ ਹਨ। ਜਦ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਿਭਆਨਕ ਕਾਲ ਪBਦਾ ਸੀ
ਤ' ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਫਰ ਵਾਿਪਸ ਆ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹਮਿਲਆਂ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤੇ ਮਾਝੇ ਤ
!ਠਕੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਜ'ਦੇ ਸਨ।

ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਦੇ ਰਾਇ ਜੱ ਟ ਭਾਰੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੇ ਸਨ। ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੇ ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ'
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ !ਘਾ ਤੇ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਲੋ ਪੋਕੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰਾਏ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਵੱ ਡਾ ਿਪੰ ਡ ਰਾਏ
ਹੈ। ਇੱ ਕ ਰਾਏ ਚੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਾਏ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ
ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਰੋਪੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮਾਜਰੀ ਠਕੇਦਾਰ' ਵੀ ਰਾਏ ਬਰਾਦਰੀ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਘੁੜਾਣੀ ਕਲ', ਘੁੜਾਣੀ ਖੁਰਦ, ਮਾਜਰਾ ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਰਾਏ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਰਾਇ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰੀ ਕਾਲ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਮੋਗਾ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਟਾਵ8 ਟਾਵ8 ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਰਾਏ ਜੱ ਟ ਘੱ ਟ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ
ਹੋਏ ਹਨ। ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਹਨ।

ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਮ8 ਵੱ ਡੇ ਚੌਧਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਏ ਦਾ ਿਖਤਾਬ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾ> ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਉ ਜ' ਰਾਏ
ਿਲਖਦੇ ਸਨ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਕੁਝ ਰਈਸ ਿਹੰ ਦੂਆਂ ਨੂੰ ਰਾਏ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਿਖਤਾਬ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਇਨ,' ਦਾ ਗੋਤ ਰਾਏ ਨਹA ਹੁੰ ਦਾ
ਸੀ। ਕੰ ਗ ਅਤੇ ਰਾਏ ਦੋਵ8 ਹੀ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੇ ਗੋਤ ਹਨ। ਰਾਅ ਿਸੱ ਖ ਜੱ ਟ ਇਕੋ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਨਹA ਹਨ। ਰਾਏ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ
ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਜੱ ਟ ਰਾਜ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਸ਼&ੀ ਰਾਮ ਚੰ ਦਰ, ਸ਼&ੀ ਿਕ&ਸ਼ਨ, ਭਾਰਤ, ਕਿਨਸ਼ਕ, ਪੋਰਸ, ਹਰਸ਼, ਅਸ਼ੋਕ, ਸਲਵਾਨ,
ਿਬਰਕਰਮਾਿਦੱ ਤ, ਭੋਜ ਅਤੇ ਿਸ਼ਵਾ ਜੀ ਮਰੱ ਹਟਾ ਆਿਦ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਰਾਜੇ ਹੀ ਸਨ। ਕੁਝ ਮਰਹੱ ਟੇ ਜੱ ਟ' ਿਵਚ ਹਨ। ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੰ ਧ ਘਾਟੀ
ਸਿਭਅਤਾ ਦੀ ਿਵਰਾਸਤ ਦਾ ਪ&ਤੀਕ ਹੈ। ਿਸੰ ਧ ਘਾਟੀ ਹੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਘਰ ਸੀ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 21

ਿਸੱ ਧੂ + ਬਰਾੜ : ਿਸੱ ਧੂ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਯਾਦਵ ਬੰ ਸੀ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਰਾਜ ਮਥਰਾ ਤ ਲੈ ਕੇ ਗੱ ਜ਼ਨੀ
ਤੱ ਕ ਸੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਮਗਰ ਬਖਾਰੇ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨ ਗੱ ਜ਼ਨੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਭੱ ਟੀਆਂ ਤ ਿਜੱ ਤ ਲਏ। ਭੱ ਟੀ, ਭੱ ਟਨਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਇੱ ਕ ਭੱ ਟੀ ਸਰਦਾਰ ਦੇਵਰਾਜ ਨ ਦੇਵਗੜ, ਵਸਾਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵੱ ਚ ਜੈਸਲ ਇੱ ਕ ਪਰਤਾਪੀ ਰਾਜਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨ
ਜੈਸਲਮੇਰ ਸ਼ਿਹਰ ਵਸਾ ਿਲਆ। ਉਸ ਦਾ ਬੇਟਾ ਹੇਮ ਰਾਉ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵ' ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਿਹਸਾਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ 1180 ਈ. 'ਚ ਆ
ਿਗਆ।

ਜਦ ਸ਼ਹਾਬੁਦੀਨ ਗੌਰੀ ਨ ਭਾਰਤ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤ' ਹੇਮ ਨ ਆਪਣੇ ਭੱ ਟੀ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਰਲਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵੱ ਧ ਤ ਵੱ ਧ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ
ਲਈ ਗੌਰੀ ਨ ਹੇਮ ਨੂੰ ਿਸਰਸੇ, ਿਹਸਾਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦਾ ਇਲਾਿਕਆਂ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਬਣਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਹੇਮ ਨ ਿਹਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਿਕਲ,ਾ ਉਸਾਿਰਆ। ਹੇਮ ਦੀ
ਮੌਤ 1214 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ। ਇਸਨ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਦੱ ਖਣੀ ਇਲਾਕੇ ਤ ਪੰ ਵਾਰ' ਨੂੰ ਲੁਿਧਆਣੇ ਵੱ ਲ ਕੱ ਿਢਆ। ਹੇਮ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਜਧਰ ਦੇ 21 ਪੋਤੇ
ਸਨ। ਿਜਨ,' ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਅੱ ਡ ਅੱ ਡ ਨਵ8 21 ਗੋਤ ਹੋਰ ਚੱ ਲ ਪਏ। ਇਸ ਦੇ ਇੱ ਕ ਪੋਤੇ ਮੰ ਗਲ ਰਾਉ ਨ ਿਦੱ ਲੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਿਵਰੁੱ ਧ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ
ਪਰ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ। ਮੰ ਗਲ ਰਾਉ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਅਨੰਦ ਰਾਉ ਦੇ ਬੇਟੇ ਖੀਵਾ ਰਾਉ ਦੀ ਰਾਜਪੂਤ ਪਤਨੀ ਤ ਕੋਈ ਪੁੱ ਤਰ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਖੀਵਾ ਰਾਉ
ਨ ਸਰਾਉ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ ਿਲਆ। ਭੱ ਟੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨ ਉਸ ਨੂੰ ਖੀਵਾ ਖੋਟਾ ਕਿਹਕੇ ਿਤਆਗ ਿਦੱ ਤਾ। ਖੀਵਾ ਰਾਉ ਦੇ ਘਰ ਿਸੱ ਧੂ
ਰਾਉ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਤਕਰੀਬਨ 1250 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਵਾਪਰੀ। ਿਸੱ ਧੂ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਜੱ ਟ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਈ।
ਿਸੱ ਧੂ ਦੇ ਨ'ਵ ਦੇ ਛੇ ਪੁੱ ਤਰ ਹੋਏ। ਬੇਟੇ ਦਾਹੜ ਦੀ ਉਲਾਦ ਕBਥਲ, ਝੁੰ ਬੇ ਆਿਦ ਵਾਲੇ ਭਾਈਕੇ ਹਨ। ਧਰ ਦੀ ਉਲਾਦ ਪੀਰੇ ਕੋਟੀਏ ਹਨ। ਰੂਪ ਦੀ
ਉਲਾਦ ਰੋਸੇ ਿਸੱ ਧੂ ਿਪੰ ਡ ਟਿਹਣਾ, ਿਜ਼ਲ,ਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਸੁਰੋ ਦੀ ਉਲਾਦ ਮਿਹਰਮੀਏ ਿਸੱ ਧੂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਜੈਦ' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਸੀ। ਮਾਣੋ ਦੀ
ਬੰ ਸ ਮਲਕਾਣੇ ਤੇ ਨੌਰੰ ਗ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਭੂਰੇ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਰੀਕੇ ਤੇ ਬਰਾੜ ਿਸੱ ਧੂ ਹਨ। ਭੂਰੇ ਦੇ ਭੁੱ ਤਰ ਿਤਲਕ ਰਾਉ ਨ ਸੰ ਤ ਸੁਭਾਅ
ਕਾਰਨ ਿਵਆਹ ਨਹA ਕਰਾਇਆ। ਇਸ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਭੱ ਟੀਆਂ ਨ ਬਿਠੰਡੇ ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ ਅਬਲੂ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਕਤਲ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਸਾਰੇ ਿਸੱ ਧੂ
ਇਸ ਮਹਾਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਅਬਲੂ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਇਸ ਿਤਲਕ ਰਾਉ ਦੀ ਥ'
ਇਸਤਰੀਆਂ ਿਮੱ ਟੀ ਕੱ ਢਣ ਹਰ ਸਾਲ ਆ>ਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਿਤਲਕ ਰਾਉ ਅਸਥਾਨ ਤ ਿਮੱ ਟੀ ਲੈ ਕੇ ਮਰਾਝ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਿਤਲਕ
ਰਾਉ ਦੀ ਥ' ਬਣਾਈ ਹੈ। ਿਜਥੇ ਬਾਹੀਏ ਦੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਿਮੱ ਟੀ ਕੱ ਢਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਅਿਜਹਾ ਥ' ਹੋਰ ਰਾਇਕੇ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਬਿਠੰਡਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਹੈ।

ਭੂਰੇ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਸੀਤਾ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਰੀ ਰਾਉ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਹਰੀਕੇ ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦਾ ਮੋਢੀ ਹੈ। ਕਾ>ਕੇ, ਅਟਾਰੀ, ਹਰੀਕੇ ਤੇ ਤਫਣ
ਕੇ ਆਿਦ ਇਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਬਰਾੜ ਬੰ ਸੀ ਨਹA ਹਨ।

ਸੀਤਾ ਰਾਉ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱ ਤਰ ਜਰਥ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਬਰਾੜ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਇਆ ਜੋ ਬਰਾੜ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ,' ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਦੀਆਂ ਸੱ ਤ ਮੂੰ ਹੀਆਂ;
ਬਰਾੜ, ਹਰੀਕੇ, ਭਾਈਕੇ, ਪੀਰੇ ਕੋਟੀਏ, ਰੋਸੇ, ਜੈਦ ਤੇ ਮਾਣੋ ਕੇ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂ ਦੇ ਇੱ ਕ ਪੁੱ ਤਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦਿਲਤ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀ
ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਈ। ਿਸੱ ਧੂ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਨਾਈਆਂ ਆਿਦ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਿਚਤ ਜਾਤੀਆਂ ਮਜ਼,ਬੀ ਿਸੱ ਖ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂ ਤ ਦਸਵA ਪੀੜੀ ਤੇ
ਬਰਾੜ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਧਾੜਵੀ ਤੇ ਸੂਰਬੀਰ ਸੀ। ਇਸ ਨ ਭੱ ਟੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਹ
ਿਦੱ ਲੀ ਸਰਕਾਰ ਤ ਵੀ ਬਾਗ਼ੀ ਹੋ ਿਗਆ। ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਰੇਤਲੇ ਇਲਾਕੇ ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹਣ ਲੱਗ ਿਪਆ। ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਿਵੱ ਚ ਹੀ 1415 ਈਸਵA ਦੇ
ਲਗਭਗ ਬਰਾੜ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। ਇੱ ਕ ਵਾਰੀ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ' ਨ ਤੈਮੂਰ ਨੂੰ ਟੋਹਾਣੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਲੁੱਟ ਿਲਆ ਸੀ। ਬਰਾੜ ਲੁਟਮਾਰ ਕਰਕੇ ਇਸ
ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਝਾੜ' ਿਵੱ ਚ ਸਮੇਤ ਪ&ਵਾਰ ਲੁੱਕ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਤੈਮੂਰ ਨ ਗੁੱ ਸੇ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਕੁੱ ਲ ਝਾੜ, ਕਰੀਰ ਵਢਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱ ਤੇ। ਉਹਨ' ਦੇ ਥੱ ਲੇ
ਭੋਿਰਆਂ ਿਵਚ ਬਰਾੜ ਸਮੇਤ ਪ&ਵਾਰ ਿਨਕਲਦੇ ਸਨ। ਉਥ ਹੀ ਇਹ ਕਹਾਵਤ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋਈ ਸੀ, ਿਕ ''ਇੱ ਕ ਝਾੜ ਵਿਢਆ, ਸੌ ਿਸੱ ਧੂ ਕਿਢਆ।''

ਤੈਮੂਰ ਨ ਬਦਲਾ ਲੈ ਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਮਰਵਾ ਿਦੱ ਤੇ ਸਨ। ਬਰਾੜ ਦੇ ਵੀ ਛੇ ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ ਿਜਨ,' ਿਵਚ ਦੁੱ ਲ ਤੇ ਪੌੜ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਏ ਸਨ।
ਬਰਾੜ ਦੇ ਿਤੰ ਨ ਭਰਾ ਹੋਰ ਸਨ। ਉਨ,' ਦੀ ਬੰ ਸ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਰਾੜ ਬੰ ਸ ਹੀ ਿਲਖਦੀ ਹੈ। ਹਰੀਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਰਾੜ ਿਲਖਦੇ ਹਨ।
ਹਰੀਕੇ ਬਰਾੜ ਨਹA ਹਨ। ਇਹ ਹਰੀ ਰਾਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਹਨ। ਦੁੱ ਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵੱ ਚ ਫਰੀਦਕੋਟੀਏ ਤੇ ਸੰ ਘ&ਕੇ ਹਨ। ਪੌੜ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਫੂਲਕੇ,
ਮਿਹਰਾਜਕੇ, ਘੁਰਾਜਕੇ ਆਿਦ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਬਾਹੀਏ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ।

ਦੁੱ ਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱ ਧੀ ਹੈ। ਦੁੱ ਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱ ਤਰ ਰਤਨ ਪਾਲ, ਲਖਨ ਪਾਲ, ਿਬਨਪਾਲ ਤੇ ਸਿਹਸ ਪਾਲ ਸਨ।
ਰਤਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਅਬਲੂ, ਦਾਨ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ, ਕੋਟਲੀ ਿਕਲ,ੀ, ਮਿਹਮਾਸਰਜਾ ਤੇ ਕੁੰ ਡਲ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੀ ਹੈ। ਲਖਨ ਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਨੂੰ
ਿਦਉਣ ਕੇ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਸਿਹਨ ਪਾਲ ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਨਾਗੇਦੀ ਸਰ' ਤੇ ਿਫਡੇ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਿਬਨਪਾਲ ਦੀ ਸੰ ਤਾਨ ਮੱ ਤਾ, ਦੋਦਾ, ਕੌ ਣੀ,
ਭਾਗਸਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਝੁੰ ਟੀ ਪੱ ਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਿਬਨ ਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੰ ਘਰ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਭਲਣ ਸਮੇਤ 14 ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ।

ਸੰ ਘਰ ਬਾਬਰ ਦੇ ਸਮ8 1526 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਹੋਇਆ। ਬਾਬਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਸੰ ਘਰ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਇਸ ਲੜਾਈ 'ਚ ਹੋਈ। ਅਕਬਰ
ਬਰਾੜ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਅਿਹਸਾਨਮੰ ਦ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਭਲਣ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਬਣਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਇੱ ਕ ਵਾਰੀ ਭਲਣ ਤੇ ਮਨਸੂਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ
ਚੌਧਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਏ ਜਦ ਮਨਸੂਰ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਵੱ ਲ ਿਸਰੋਪਾ ਿਮਿਲਆ ਤ' ਮਨਸੂਰ ਿਸਰ ਤੇ ਚੀਰਾ ਬਣਨ
ਲੱਗਾ ਤ' ਭਲਣ ਨ ਆਪਣੇ ਿਸਰੋਪੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਤ ਪਿਹਲ' ਹੀ ਮਨਸੂਰ ਦਾ ਅੱ ਧਾ ਚੀਰਾ ਪਾੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਿਸਰ ਤੇ ਬੰ ਨ ਿਲਆ। ਇਸ !ਤੇ
ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹੁਤ ਹੱ ਿਸਆ ਅਤੇ ਦੋਹ' ਦੀ ਚੌਧਰ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਬਰਾਬਰ ਵੰ ਡ ਿਦੱ ਤੇ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਦਰਬਾਰੀ ਿਮਰਾਸੀ ਨ ਆਿਖਆ, ''ਭਲਣ ਚੀਰਾ
ਪਾਿੜਆਂ, ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ'' ਪੰ ਜ ਗਰਾਹੀ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੌਧਰ ਭਲਣ ਪਾਸ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ 1643 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ।

ਸੰ ਧੂ : ਸੰ ਧੂ ਗੋਤ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਸੰ ਧੂ ਬਰਾੜ' ਮਗਰ ਸੰ ਧੂ ਿਗਣਤੀ ਦੇ ਪੱ ਖ ਦੂਜਾ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਨ,' ਦੇ ਮੁੱ ਖ
ਸਥਾਨ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਹਨ। ਸੰ ਧੂ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੋਵA ਪਾਸA ਵਿਸਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੂਰਬ ਿਵੱ ਚ
ਅੰ ਬਾਲੇ ਤ ਪੱ ਛਮ ਵੱ ਲ, ਸੰ ਧੂ, ਿਜ਼ਲ,ਾ ਿਸਆਲ ਕੋਟ ਅਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ
ਨਾਨਕ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਸੱ ਖ ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਿਸੰ ਘ ਸੰ ਧੂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਿਵਚ ਹੀ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਿਖਆਲ ਹੈ ਿਕ
ਉਹ ਅਯੁੱ ਿਧਆ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸ਼&ੀ ਰਾਮ ਚੰ ਦਰ ਜੀ ਰਾਹA ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਰਘੂਬੰਸੀ ਕੁਲ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਧ ਰੱ ਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹੀ 'ਸੰ ਧੂ
ਰਾਉ' ਇੱ ਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਰ ਲੈ ਪਲ ਗਿਰਫਨ ਦੀ ਰਾਏ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂ !ਤਰ ਪੱ ਛਮੀ ਰਾਜਪੂਤ'ਨ ਿਵਚ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ
ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਕਾਲ ਪBਦਾ ਸੀ ਤ' ਜੱ ਟ ਲੋ ਕ ਹਰੇ ਚਾਰੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਿਕਸੇ ਨਵA ਥ' ਚਲੇ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਕੇ. ਸੀ. ਯਾਦਵ
ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਹੁਤੀਆਂ ਜੱ ਟ ਜਾਤੀਆਂ ਿਗਆਰਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਸੰ ਧੂ ਵੀ ਇਸ ਸਮ8 ਹੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਐੱਚ. ਏ. ਰੋਜ਼ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੀਆਂ 84 ਛੋਟੀਆਂ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਿਲਖੀਆਂ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਦੇ 1883 84
ਗਜ਼ਟ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਪੰ ਜ ਹੀ ਮੁੱ ਖ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸੰ ਧੂ ਬਾਬਾ ਕਾਲਾ ਮੇਿਹਰ ਜ' ਕਾਲਾ ਪੀਰ ਦੀ
ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰ ਧੂ ਬੰ ਸ ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਵਡੇਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਸਲੀ ਸਮਾਧ ਿਸਆਲ ਕੋਟ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਥਾਨਾ ਸਤਰ ਜੋਿਕ ਇਸ ਦੀ
ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਆਿਖਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ, ਿਵੱ ਚ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ ਕਾਲਾ ਮੇਹਰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸਨਰ ਤ !ਠਕੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਿਸਰਹਾਲੀ ਚਲਾ ਿਗਆ। ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਿਸਰਹਾਲੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 22 ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦਾ ਬਾਹੀਆ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ 17
ਿਪੰ ਡ ਸਨ ਿਜਨ,' ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਾ ਜੰ ਗ ਤੇ ਜੋਧੂ ਆਿਦ ਵੱ ਡੇ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਲਾਹੌਰੀਏ ਸੰ ਧੂ ਹੁਣ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਇਹ ਲੜਾਕੂ ਤੇ ਝਗੜਾਲੂ ਹੁੰ ਦੇ
ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਹੁਣ ਮਲਵਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਰਲ ਿਮਲ ਗਏ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਤੇ
ਫਰੀਦਕੋਟ ਤ ਮੁਕਤਸਰ ਤੱ ਕ ਵੀ ਹੱ ਠਾੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਸਾਈਆਂ ਵਾਲਾ, ਚੁਘੇ ਵਾਲਾ, ਵੀਰੇ ਵਾਲਾ, ਭਾਗ ਿਸੰ ਘ ਵਾਲਾ,
ਮੜ, ਸੱ ਕ' ਵਾਲੀ, ਕਾਿਨਆਂ ਵਾਲੀਆਂ, ਖੁੜੰਜ ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਰੁਖਾਲੇ ਦੇ ਸੰ ਧੂ ਿਸਰਹਾਲੀ ਤ ਆਏ ਸਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਪਾਸ ਸੰ ਧੂਆਂ ਿਪੰ ਡ
ਵੀ ਪਿਹਲ' ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਨ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ ਿਫਰ ਬਰਾੜ ਆ ਗਏ। ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂਆਂ ਤੇ ਬਰਾੜ' ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨ'
ਖ਼ਾਿਤਰ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈਆਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ। ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਨੁਸਾਰ ਮੋਗੇ ਵੱ ਲ ਆਏ ਸੰ ਧੂ ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਹੀ ਆਲੂਵਾਲੀਏ ਸਰਦਾਰ' ਨਾਲ ਹੀ
ਆਏ। ਮੁਗਲਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਮਗਰ ਜ਼ੀਰਾ ਦੀ ਬੇਟ ਿਵੱ ਚ ਿਗੱ ਲ' ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਤੇ ਿਸੱ ਧੂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਅੱ ਗੇ ਕੁਝ ਸੰ ਧੂ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਜਲੰਧਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਤੇ
ਜ਼ੁਲਮ' ਤ ਤੰ ਗ ਆਕੇ ਕੁਝ ਮਝੈਲ ਸੰ ਧੂ ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਆਿਦ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੰ ਧੂ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ
ਹੋਏ ਹਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਿਵੱ ਚ ਮ,ਰਾਣਾ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰ ਧੂ ਿਵਆਹ ਜ' ਪੁੱ ਤਰ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ
ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੀ ਸਮਾਧ ਤੇ ਚੜ,ਾਵਾ ਚੜਾ>ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਇੱ ਕ
ਿਮਰਾਸੀ ਨ ਦੱ ਿਸਆ ਹੈ ਿਕ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਤੇ ਭੱ ਟੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਿਕਸੇ ਕਾਰਨ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ।
ਭੱ ਟੀਆਂ ਨ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੇ ਰਸੋਈਏ ਇੱ ਕ ਬ&ਾਹਮਣ ਨੂੰ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੱ ਲ ਕਰ ਿਲਆ। ਉਸ ਨ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨੂੰ ਖਾਣੇ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਜ਼ਿਹਰ ਦੇ
ਿਦੱ ਤੀ। ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਖਾਣਾ ਖਾਕੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਸ ਸਮ8 ਭੱ ਟੀਆਂ ਨ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਚਾਿਹਆ ਪਰ ਇੱ ਕ ਿਮਰਾਸੀ ਨ ਉਨ,' ਨੂੰ ਰੋਕ
ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਅਜੇ ਜਾਗ ਿਰਹਾ ਹੈ, ਪੂਰਾ ਸੁੱ ਤਾ ਨਹA ਹੈ। ਜਦ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆਈ ਤ' ਭੱ ਟੀਆਂ ਨ ਉਸ ਦੇ ਿਸਰ ਨੂੰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ
ਿਦੱ ਤਾ। ਉਹ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਿਸਰ ਨਾਲ ਵੀ ਭੱ ਟੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਿਰਹਾ। ਇਸ ਸਮ8 ਇੱ ਕ ਲਲਾਰੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨ ਵੀ ਭੱ ਟੀਆਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ
ਕੀਤੀ। ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨ ਮਰਨ ਲੱਿਗਆਂ ਆਪਣੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਆਿਖਆ ਿਕ ਮੇਰੇ ਮੱ ਠ (ਮੜੀ) ਤੇ ਜੇ ਬ&ਾਹਮਣ ਚੜ,ੇ ਤ' ਉਸ ਦਾ ਿਸਰ ਵੱ ਢ
ਿਦਉ। ਲਲਾਰੀ ਦੇ ਨੀਲ ਦੀ ਵਰਤ ਨਾ ਕਰੋ। ਮੇਰੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਾਰਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਹੀ ਦੇਣ।

ਹੁਣ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਪਰੋਹਤ ਿਮਰਾਸੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਿਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਹੀ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਿਮਰਾਸੀਆਂ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੀਆਂ ਮੂੰ ਹੀਆਂ
ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ ਹਨ। ਕਈ ਿਸਆਣੇ ਸੰ ਧੂ ਇਨ,' ਤ ਆਪਣੇ ਕੁਰਸੀਨਾਮੇ ਿਲਖਕੇ ਵਹੀ ਿਵੱ ਚ ਦਰਜ ਕਰ ਲB ਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਸੰ ਧੂ ਹੀ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਿਕ
ਬਾਬਾ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਕਾਣੀ ਨAਦ ਸHਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਸੰ ਧੂ ਹੁਣ ਵੀ ਨAਦ ਿਵੱ ਚ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱ ਖ' ਅੱ ਧੀਆਂ ਖੁੱ ਲ,ੀਆਂ ਰੱ ਖਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਸੰ ਧੂ ਹੁਣ ਵੀ ਬਾਬੇ
ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਨੂੰ ਪੀਰ ਵ'ਗ ਪੂਜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਿਤਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੰ ਧੂ ਜਾਟ ਿਹਸਾਰ, ਰੋਹਤਕ ਤੇ ਮੇਰਠ ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ
ਿਹੰ ਦੂ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਲਾ ਮੈਿਹਰ ਿਸਰਹਾਲੀ ਦੇ ਪਾਸ ਿਦੱ ਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ।
ਿਜਥੇ ਉਸ ਦਾ ਿਸਰ ਿਡੱ ਿਗਆ, ਉਸ ਥ' ਉਸ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੱ ਠ (ਮੜੀ) ਬਣਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਸੰ ਧੂ ਏਥੇ ਹੀ ਿਸਰਹਾਲੀ ਿਵੱ ਚ
ਆਪਣੇ ਇਸ ਜਠਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਿਵੱ ਚ ਚੜ,ਾਵੇ ਚੜ,ਾ>ਦੇ ਹਨ। ਮੱ ਠ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਚੱ ਕਰ ਵੀ ਲਾ>ਦੇ ਹਨ। ਿਸਰਹਾਲੀ, ਵਲਟੋਹਾ,
ਭੜਾਣ', ਮਨਾਵ' ਆਿਦ ਮਝੈਲ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਪਾਣਨੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦਾ ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਜੇਹਲਮ ਿਵਚਕਾਰ ਇੱ ਕ ਜਨਪਦ ਸੀ। 739
ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਰਾਜੇ ਪੁੰ ਨ ਦੇਵ ਨ ਅਰਬ' ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਸੀ। ਇਨ,' ਦੀਆਂ ਅਰਬ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਆਿਖ਼ਰ ਇਨ,' ਨੂੰ ਿਸੰ ਧ
ਛੱ ਡ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣਾ ਿਪਆ। ਿਸੰ ਧ ਤ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਵੀ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਿਸੰ ਧੂ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਤਕੜਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਿਸੱ ਖ ਰਾਜ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਮਹੱ ਤਤਾ ਬਹੁਤ ਵੱ ਧ ਗਈ ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਜੱ ਟ'
ਦਾ ਸਮਾਿਜਕ ਦਰਜਾ ਵੀ ਰਾਜਪੂਤਾ ਤੇ ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਤ !ਚਾ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਜੰ ਜਰ ਜੱ ਟ ਵੀ ਸੰ ਧੂਆਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ। ਜੰ ਜਰ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਜੰ ਜਰ
ਅਤੇ ਿਝੰ ਜਰ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਫਰਕ ਹੈ। ਿਝੰ ਜਰ ਜੱ ਟ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਗੜ ਖੇਤਰ ਤ !ਠਕੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਅਤੇ ਅਮਲੋ ਹ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ
ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ ਿਸੰ ਧ ਖੇਤਰ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਹਨ।

ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ8 ਮਾਝੇ ਦਾ ਚੰ ਗਾ ਸੰ ਧੂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਹੀ ਧੋਲੇ ਕ'ਗੜ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਿਮਹਰ ਿਮੱ ਠ ਨੂੰ 35 ਜਾਟ ਬੰ ਸੀ ਪੰ ਚਾਇਤ ਿਵੱ ਚ
ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਉਣ ਤ ਰੋਿਕਆ ਸੀ।

ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ8 ਿਸੰ ਧ ਿਵੱ ਚ ਜੈਦਰਥ ਸੰ ਧੂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਦੁਰਜੋਧਨ ਨ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੁਸ਼ਾਲਾ ਦਾ ਿਵਆਹ ਜੈਦਰਥ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ
ਆਪਣਾ ਿਮੱ ਤਰ ਬਣਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਸੰ ਧੂਆਂ ਨ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਹੱ ਸਾ ਿਲਆ ਸੀ। ਕਰਨਲ ਜੇਮਜ਼ ਟਾਡ ਨ ਵੀ ਸੰ ਧੂ ਬੰ ਸ ਨੂੰ 36
ਰਾਜ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਸੰ ਧੂ, ਿਸੰ ਧੂ ਤੇ ਿਸੰ ਧੜ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਉਚਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਦੁਰੇੜੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਫਰਕ ਪੈ ਹੀ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਚਮਾਰ' ਤੇ ਤ&ਖਾਣ'
ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਸੰ ਧੂ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਗਰੀਬ ਸੰ ਧੂਆਂ ਨ ਦਿਲਤ ਤੇ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ
ਿਵਆਹ ਕਰ ਲਏ, ਉਹ ਉਨ,' ਦੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਏ। ਉਹਨ' ਦੇ ਗੋਤ ਨਹA ਬਦਲੇ ਪਰ ਜਾਤੀ ਬਦਲ ਗਈ। ਕਈ ਥਾਈ ਂ ਸੰ ਧੂਆਂ ਦੇ ਦਾਸ'
ਨ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਵਾਲਾ ਗੋਤ ਰੱ ਖ ਿਲਆ। ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਹੱ ਬਸ਼ੀਆਂ ਨ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ' ਵਾਲੇ ਹੀ ਗੋਤ ਰੱ ਖ ਲਏ ਸਨ। ਛੋਟੀਆਂ ਜਾਤ' ਦੇ
ਸੰ ਧੂਆਂ ਨੂੰ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ 'ਹੋਕਾ ਸੰ ਧੂ' ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰ ਧੂ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਬਾਬੇ ਕਾਲੇ ਮੈਿਹਰ ਦੇ ਜਨਮ ਤ ਮਗਰ ਰਲੇ ਸਮਝੇ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਬਾਰੇ
ਕਈ ਕਲਪਤ ਤੇ ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਪ&ਚਿਲਤ ਹਨ।

ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਿਸੱ ਖ, ਿਹੰ ਦੂ ਆਿਦ ਧਰਮ' ਿਵੱ ਚ ਆਮ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱ ਧ ਦੇ ਿਸਧ'ਤ'
ਤ ਪ&ਭਾਿਵਤ ਹੋਕੇ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ ਬੋਧੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਮਗਰ ਇਹ ਬੁੱ ਧ ਧਰਮ ਛੱ ਡ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਿਸੱ ਖ ਤੇ ਿਹੰ ਦੂ ਬਣ
ਗਏ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਤੇ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਗੋਤ ਹੈ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ 135732 ਸੀ। ਸਰ ਲੈ ਵਲ ਗਰੀਫਨ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਪੰ ਜਾਬ ਚੀਫ਼ਸ' ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਕਾਫ਼ੀ ਿਦੱ ਤਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਸੰ ਧੂ
ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤੇ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਘੱ ਟ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜੱ ਟ ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸ਼ਾਹੀ ਠਾਠ ਨਾਲ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਮ,ਰਾਣੇ ਦੇ
ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਸੰ ਧੂ ਜ਼ਰੂਰ ਪਹੁੰ ਚਦੇ ਹਨ। ਿਸੱ ਖ' ਦੀਆਂ ਬਾਰ' ਿਮਸਲ' ਿਵੱ ਚ ਚਾਰ ਿਮਸਲ' ਸੰ ਧੂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਸੰ ਧੂ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।
ਇਹ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਏ ਹਨ। ਸੰ ਧੂ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਸੰ ਧੂ ਚੁਸਤ ਤੇ ਘੁੰ ਮਡੀ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਿਦਮਾਗ਼
ਵਾਲੇ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ&ਧਾਨ ਮੰ ਤਰੀ ਚੌ ਚਰਨ ਿਸੱ ਘ ਦਾ ਗੋਤ ਸੰ ਧੂ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਜਾਟ ਸੀ।
 ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 22

ਰੰ ਧਾਵਾ : ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਰੰ ਧਾਵਾ ਸੀ। ਇਹ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਬਰਾੜ' ਤੇ ਸਾਰਨਾ ਵ'ਗ ਰੰ ਧਾਵੇ ਵੀ ਜੂੰ ਧਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ
ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਇਨ,' ਦੋਵ' ਗੋਤ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਵੀ ਕਰ ਲB ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬੀਕਾਨਰ ਖੇਤਰ ਤ
!ਠਕੇ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ' ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਮਾਨ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ
ਗਏ। ਚਿਹਲ ਇਨ,' ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਨ,' ਨ ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਨੂੰ ਇੱ ਕ ਬਰਾਤ ਸਮ8 ਘੇਰ ਕੇ ਅੱ ਗ ਲਾ ਿਦੱ ਤੀ। ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ
ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਮਾਲਵਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਮਾਝੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕੱ ਥੂ ਨੰਗਲ ਤੇ
ਰਾਮਦਾਸ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।

ਪੁਰਾਣੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕਾਰਨ ਰੰ ਧਾਵੇ ਚਿਹਲ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਨਹA ਪਾ>ਦੇ ਹਨ। ਕਜਲ ਰੰ ਧਾਵੇ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ
ਗਏ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਪਖੋਕੇ ਹੈ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਸਮ8 ਿਪਛ ਵਹੀਲ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ।
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਨੌਸ਼ਿਹਰਾ ਮਝਾ ਿਸੰ ਘ, ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਤੇ ਬੂਲੇਵਾਲ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਨ। ਰੰ ਧਾਵੇ ਭੱ ਟੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਬਟਾਲਾ ਸ਼ਿਹਰ ਵੀ ਰਾਮਿਦਉ ਭੱ ਟੀ ਨ ਹੀ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਰਾਮਦਾਸ ਤੇ ਬਖਾਪੁਰ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪੱ ਖ ਰੰ ਧਾਵੇ ਦਾ ਪੋਤਾ ਅਿਜਹਾ ਰੰ ਧਾਵਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਸੇਵਕ ਸੀ ਜਦ ਗੁਰੂ
ਸਾਿਹਬ ਨ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਤ' ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਿਰਵਾਰ ਪਖੋਕੇ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਅਿਜਹੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਦੇ ਪਾਸ ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ। ਪੱ ਖੋ ਦੀ
ਬੰ ਸ ਦੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਿਟਕਾਣਾ ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਤਾਮਕੋਟ ਖੇਤਰ ਹੀ ਸੀ। ਚਿਹਲ' ਨਾਲ
ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕਾਰਨ ਜਦ ਰੰ ਧਾਵੇ ਤਾਮਕੋਟ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਸਾਮਾਨ ਗੱ ਿਡਆਂ ਤੇ ਲਦ ਕੇ ਚਲ ਪਏ ਤ' ਰਸਤੇ ਿਵੱ ਚ ਉਨ,' ਦੇ
ਗੱ ਡੇ ਦਾ ਇੱ ਕ ਧੁਰਾ ਟੁੱ ਟ ਿਗਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਗੱ ਡੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਦਸ਼ਗਨ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸੇ ਥ' ਰੁਕ ਕੇ ਉਥੇ ਹੀ ਡੇਰੇ ਲਾ ਲਏ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮੀਮਸਾ
(ਅਮਰਗੜ) ਵਾਲੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਅੱ ਗੇ ਮਾਝੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱ ਲ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਜਸ ਥ' ਗੱ ਡੇ ਦਾ ਧੁਰਾ ਟੁੱ ਿਟਆ
ਸੀ, ਮੀਮਸਾ ਵਾਲੇ ਰੰ ਧਾਵੇ 12 ਸਾਲ ਿਪਛ ਆਕੇ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਰਹੰ ਦ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਫਿਤਹਗੜ,ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਇੱ ਕ ਰੰ ਧਾਵਾ ਿਪੰ ਡ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ !ਘਾ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਫਿਤਹਗੜ,, ਪਿਟਆਲਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ, ਨਾਭਾ, ਲੁਿਧਆਣਾ, ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ, ਮੋਗਾ,
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ
ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰੰ ਧਾਵਾ ਮਸੰ ਦ' ਿਪੰ ਡ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱ ਡਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਪੰ ਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਮਿਹੰ ਦਰ ਿਸੰ ਘ ਰੰ ਧਾਵਾ ਵੀ ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਰੰ ਧਾਵਾ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਲੋ ਕ ਭਲਾਈ
ਦੇ ਮਹਾਨ ਕੰ ਮ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਵਾਲੀ ਹਉਮੇ ਸੀ। ਉਹ ਮਹਾਨ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਪਿਹਲ' ਪਿਹਲ ਸਾਰੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਸਖੀ ਸਰਵਰ ਸੁਲਤਾਨੀਏ ਦੇ
ਚੇਲੇ ਸਨ ਪਰ ਿਸੱ ਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਪ&ਭਾਵ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੇ ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਨ ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਿਲਆ। ਮਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਰੰ ਧਾਵੇ
ਜੱ ਟ' ਨ ਕਾਫ਼ੀ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਰੰ ਧਾਵੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਸਰ ਗਰੀਫਨ ਦੀ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ 'ਪੰ ਜਾਬ ਚੀਫ਼ਸ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਦੱ ਤਾ ਿਗਆ ਹੈ।

ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਰਾਜ ਸਮ8 ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵੇ ਲਾਲਚ ਜ' ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਕਾਰਨ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੇ। ਬਟਾਲੇ ਤਿਹਸੀਲ ਦੇ ਭੌਲੇਕੇ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵ8
ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਕਾਰਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੇ। ਭੌਲੇਕੇ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਭੋਲੇ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਰਜ਼ਾਦਾ ਇੱ ਕ ਚੋਰ ਦੇ ਧਾੜਵੀ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਵਾਰ ਉਸ ਨ ਸ਼ਾਹੀ ਘੋੜੇ ਚੋਰੀ ਕਰ
ਲਏ ਸਨ। ਕਾਜ਼ੀ ਤ ਆਪਣੀ ਸਜ਼ਾ ਮਾਫ਼ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਇੱ ਕ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਬੰ ਸ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਹੀ ਬੰ ਸ ਿਹੰ ਦੂ ਹੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਿਹਲੀ ਇਸਤਰੀ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਅਮੀਨ ਸ਼ਾਹ ਿਹੰ ਦੂ ਹੀ ਿਰਹਾ ਜਦਿਕ ਦੂਜੀ ਇਸਤਰੀ
ਦੇ ਬੇਟੇ ਅਬੂਲ, ਅਦਲੀ ਤੇ ਜਮਾਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਿਜਨ,' ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭੌਲੇਕੇ ਤੇ ਚੱ ਕ ਮਿਹਮਨ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਸਾਿਹਬ ਮਿਹਮਨ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਮ8 ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਿਦਉ ਗੋਤ ਦਾ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਕਾਮਲ ਭਗਤ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨ ਇਸ
ਨਾਲ ਕਈ ਕਰਾਮਾਤ' ਜੋੜੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਨ ਹੀ ਚੱ ਕ ਮਿਹਮਨ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ ਸੀ ਿਜਥੇ ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਧ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱ ਕ ਤਲਾਬ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ
ਪਿਵੱ ਤਰ ਤਾਲਾਬ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵੇ ਗੰ ਗਾ ਸਮਝ ਕੇ ਪੂਜਦੇ ਹਨ।

ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ, ਿਸੱ ਧ ਸਾਹੂ ਦੇ ਿਟੱ ਲੇ , ਮਿਹਮਨ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਸਮਾਧ, ਬੁੱ ਢਾ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਾਿਹਬ ਰਾਮ ਕੰ ਵਰ ਦੇ
ਦਰਬਾਰ ਆਿਦ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਰੰ ਧਾਵੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਧ ਸਾਹੂ ਦੇ ਿਟੱ ਲੇ ਤੇ ਜਾਕੇ ਕੱ ਤਕ ਤੇ ਹਾੜ ਦੇ ਮਹੀਨ ਰਸਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਿਮੱ ਟੀ ਕੱ ਢਕੇ ਬੱ ਕਰੇ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ।
ਆਪਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਿਮਰਾਸੀ ਅਤੇ ਬ&ਾਹਮਣ ਨੂੰ ਚੜ,ਾਵਾ ਵੀ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਸਾਿਹਬ ਰਾਮ ਕੰ ਵਰ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ
ਸ਼ਕਰਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਨਤਨ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸੀ। ਸਾਿਹਬ ਰਾਮ ਕੰ ਵਰ ਦੇ ਲੜਕੇ ਸਾਿਹਬ ਅਨੂਪ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਬਟਾਲਾ ਤਿਹਸੀਲ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਸਾਰੇ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਉਦਾਸੀਆਂ ਤੇ ਿਨਰਮਿਲਆਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਡੇਰੇ ਸਨ। ਲੋ ਕ ਇਨ,' ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਿਤਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਨ,' ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਦਾ ਬਹੁਤ
ਪ&ਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਿਸੱ ਖ ਬਾਬਾ ਬੁੱ ਢਾ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵਾ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਜਨਮ ਿਪੰ ਡ ਕੱ ਥੂ ਨੰਗਲ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਿਵੱ ਚ ਹੋਇਆ
ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਤ' ਉਨ,' ਉਸ ਦੀਆਂ ਗਲ' ਸੁਣ ਕੇ ਬੁੱ ਢੇ ਦਾ ਵਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ
ਿਤਲਕ ਇਨ,' ਦੇ ਹੱ ਥ ਹੀ ਲਵਾਇਆ ਸੀ। ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਤੱ ਕ ਿਟੱ ਕਾ ਬਾਬਾ ਬੁੱ ਢਾ ਜੀ ਹੀ ਲਾ>ਦੇ ਰਹੇ। ਬਾਬਾ ਬੁੱ ਢਾ ਜੀ ਿਪਛਲੀ
ਉਮਰ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰ ਡ ਰਾਮਦਾਸ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਅਿਮ&ਤਸਰ ਜਾ ਵਸੇ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਪ&ਾਣ ਿਤਆਗੇ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਨ ਆਪਣੇ ਹੱ ਥA ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ
ਉਥੇ ਹੀ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਪਰਮ ਮਨੁੱਖ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਬਹੁਤ ਵਧੇ ਫੁਲੇ ਹਨ। ਸੱ ਤਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਰਾਏ, ਅੱ ਠਵ8 ਗੁਰੂ
ਹਰਿਕ&ਸ਼ਨ ਅਤੇ ਨੌਵ8 ਗੁਰੂ ਤੇਗਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਬੁੱ ਢਾ ਜੀ ਦੇ ਪੋਤੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਿਦੱ ਤਾ ਰੰ ਧਾਵਾ ਨ ਿਟੱ ਕਾ ਲਾਇਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਲਾ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8
ਰਾਮਦਾਸ ਿਪੰ ਡ ਤ ਮਝੈਲ ਰੰ ਧਾਵੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਬੁੱ ਗਰ ਤੇ ਬੀਹਲੇ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਸ਼&ੀ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ
ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਗੁਰਗਦੀ ਸਮ8 ਇਹ ਰਸਮ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਕੰ ਵਰ ਰੰ ਧਾਵਾ ਉਰਫ਼ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਿਸੰ ਘ ਨ ਿਨਭਾਈ ਸੀ। ਇਨ,' ਨ ਹੀ ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਨੂੰ
ਹੀਿਰਆਂ ਦੀ ਜੜ,ਤ ਵਾਲੀ ਬਹੁਮੁੱਲੀ ਕਲਗ਼ੀ ਤੇ ਦਸਤਾਰ ਭ8ਟ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਝੰ ਗ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱ ਸਦੇ ਸਨ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ
ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭੱ ਟੀ ਕਹਾਕੇ ਮਾਣ ਮਿਹਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।
ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਤ ਉਜੜ ਕੇ 1947 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵੇ ਿਸੱ ਖ ਜੱ ਟ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸ ਗਏ ਹਨ।

1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਰੰ ਧਾਵੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 51853 ਸੀ। ਹੁਣ ਰੰ ਧਾਵੇ ਜੱ ਟ ਤਕਰੀਬਨ ਟਾਵ8 ਟਾਵ8
ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਰੰ ਧਾਵੇ ਨਾਮ ਦੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਹਨ। ਰੰ ਧਾਵਾ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਰੰ ਧਾਵੇ
ਜੱ ਟ' ਨ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਨ,' ਦਾ ਪ&ਭਾਵ ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਤੇ ਵੀ ਿਪਆ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ ਪਰ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਰੰ ਧਾਵੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਰੰ ਧਾਵਾ ਸਾਰਨਾ ਦਾ ਇੱ ਕ ਮੁਖੀਆ ਕਾਜਲ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਤੱ ਕ ਪਹੁੰ ਚ ਿਗਆ। ਅਚਾਨਕ
ਧਾਵਾ ਬੋਲ ਕੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ !ਤੇ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਵੈਰੀ !ਤੇ ਰਣ ਿਵੱ ਚ ਅਚਾਨਕ ਧਾਵਾ ਬੋਲਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਨ'
ਰਣ ਧਾਵਾ ਪੈ ਿਗਆ। ਿਫਰ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਅੱ ਲ ਅਥਵਾ ਗੋਤ ਰੰ ਧਾਵਾ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਹੁਣ ਰੰ ਧਾਵਾ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਦੀ ਆਰਿਥਕ ਹਾਲਤ ਵੀ ਠੀਕ ਹੈ। ਕਹਾਵਤ ਹੈ, ਜੱ ਟ' ਬਾਰੇ
'ਕ' ਕੰ ਬੋਅ ਪਾਲੇ , ਰਿਜਆ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਗਾਲੇ ।''

ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਏਕਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਰੈਿਹਲ : ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਭੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ
ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਿਵਧਵਾ ਿਵਆਹ ਕਾਰਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਨ ਇਨ,' ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਕੱ ਢ ਿਦੱ ਤਾ। ਆਿਖ਼ਰ ਇਹ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਏ। ਜੱ ਟ
ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਧਵਾ ਿਵਆਹ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਨਹA ਸਮਝਦੀ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਰਵਾਇਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਰਾਹ ਿਵੱ ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦ ਉਸ ਦੀ
ਗਰਭਵਤੀ ਮ' ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਲਈ ਖੇਤ' ਿਵੱ ਚ ਰੋਟੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਰਾਹ ਿਵੱ ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਹਲ ਰੱ ਿਖਆ ਿਗਆ। ਜੋ
ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਦਲ ਕੇ ਰੈਹਲ ਬਣ ਿਗਆ। ਪਿਹਲ' ਇਹ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮ8 ਜਨਊ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾ>ਦੇ ਸਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਮਗਰ ਲਾ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਹ
ਰਸਮ ਛੱ ਡ ਗਏ ਹਨ। ਰੈਹਲ ਜੱ ਟ ਅਮਲੋ ਹ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹਲੋ ਤਾਲੀ ਿਵੱ ਚ ਸਤੀ ਮੰ ਿਦਰ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ
ਭਦਲ ਥੂਹਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰੈਹਲ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਰੈਿਹਲ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਰੈਿਹਲ ਗੋਤ ਦਾ ਮੇਲਾ ਿਪੰ ਡ
ਰੈਸਲ ਿਵੱ ਚ 'ਰਾਣੀ ਧੀ' ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਇਹ ਸਤੰ ਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨ ਿਵੱ ਚ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਤਰ,' ਤਰ,' ਦੇ ਰੰ ਗ ਤਮਾਸ਼ੇ ਿਦਖਾਏ
ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਕਵੀਸ਼ਰ ਤੇ ਢਾਡੀ ਜਥੇ ਵਾਰ' ਗਾਕੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ, ਿਵਰਸੇ ਤੇ ਸਿਭਆਚਾਰ ਬਾਰੇ
ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਮੇਲਾ ਕਮੇਟੀ ਵੱ ਲ ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਆਿਦ ਵੀ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜ'ਦੀਆਂ ਹਨ। ਚਾਹ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਵੀ ਖੁੱ ਲ,ਾ ਵਰਤਾਇਆ
ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਬਾਰੇ ਿਵਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ ਿਕ ਿਜਸ ਿਵਅਕਤੀ ਦੇ ਮੌਹਕੇ ਨਾ ਹਟਦੇ ਹੋਣ ਉਹ ਮਾਤਾ ਦੇ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਲੂਣ ਸੁਖਣ ਨਾਲ
ਹੱ ਟ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰੈਹਲ ਗੋਤ ਦੇ 12 ਿਪੰ ਡ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਮੰ ਿਦਰ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੈਹਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ
ਨੂੰ ਵੀ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦੇ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਨ। ਰੈਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੋਤ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਨਹA
ਹੈ।

ਵ'ਦਰ : ਇਹ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਮੋਢੀ ਦਾ ਨਾਮ 'ਬ'ਦਰ' ਸੀ। ਪੰ ਦਰ,ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਹਨੂੰਮਾਨ ਕੋਟ ਦੇ ਇੱ ਕ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ
ਰਜਵਾੜੇ ਕੱ ਛਣ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਬ'ਦਰ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋਕੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸਨ ਭਾਗੀ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਪਾਸ ਆਪਣੇ
ਨਾਮ !ਪਰ ਇੱ ਕ ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ। ਬ'ਦਰ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਵਸਣ ਵਾਲੇ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਗੋਤ ਵੀ ਉਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਬ'ਦਰ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਵ'ਦਰ
ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਹ ਬ'ਦਰ ਿਪੰ ਡ ਹੀ ਸਾਰੇ ਵ'ਦਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇਥ !ਠਕੇ ਹੀ ਵ'ਦਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ
ਕਈ ਨਵ8 ਿਪੰ ਡ ਕੈਲੇ ਵ'ਦਰ, ਰਣਜੀਤ ਗੜ, ਬ'ਦਰ, ਬ'ਦਰ ਡੋੜ, ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟਾਣਾ ਆਿਦ ਆਬਾਦ ਕੀਤੇ। ਿਗੱ ਦੜਬਾਹਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ
ਸੂਰੇਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕੁਝ ਘਰ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਮੁਕਤਸਰ ਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ'
ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਸਰਸਾ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵ'ਦਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਵ'ਦਰ
ਡੋਡ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਵੀ ਆਏ ਸਨ, ਉਨ,' ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਇਿਤਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ
ਵ'ਦਰ ਭੱ ਟੀਆਂ ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਘੱ ਗਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਤੇ ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾਕੇ ਵ'ਦਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਰਲਿਮਲ ਗਏ। ਟਾਹਲੀਵਾਲਾ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵ'ਦਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ।
ਇਹ ਕੇਵਲ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ।

ਪੰ ਜਾਬੀ ਲੇ ਖਕ ਹਰਿਜੰ ਦਰ ਿਸੰ ਘ ਸੂਰੇਵਾਲੀਆ ਵੀ ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟ ਹੈ। 900 ਈਸਵA (900 ੳ।ਧ) ਿਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਭਾਗ' ਿਵੱ ਚ ਗੁਜਰ' ਦਾ
ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। 70 ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਵ'ਦਰ, ਭੱ ਟੀ, ਤੰ ਵਰ, ਚਾਲੂਕੀਆ, ਪ&ਤੀਹਾਰ, ਪੂੰ ਨੀ, ਖੈਰੇ, ਚੌਹਾਨ, ਪਰਮਾਰ, ਹੂਣ ਆਿਦ ਗੁਜਰ ਸੰ ਘ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲ
ਗਏ। ਗੁੱ ਜਰ' ਦੀ ਬਹੁ ਿਗਣਤੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਾਮ 'ਗੁਜਰਾਤ' ਵੀ ਦਸਵA ਸਦੀ ਮਗਰ ਹੀ ਿਪਆ। ਜੱ ਟ', ਰਾਜਪੂਤ' ਤੇ ਗੁਜਰ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ
ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਬ'ਦਰ ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਹੀ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 23

ਿਵਰਕ : ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਤੇ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੱ ਕ ਬੰ ਸੀ ਜੱ ਟ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਦਾ ਨਾਮ ਿਵਰਕ ਹੀ ਸੀ।
ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ ਬੜੇ ਖਾੜਕੂ ਤੇ ਦਲੇ ਰ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। 'ਬੁਰੇ' ਵੀ ਿਵਰਕ' ਦਾ ਸ਼ਾਖਾ ਗੋਤਰ ਹੈ। ਸਰ ਇੱ ਬਟਸਨ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ 'ਪੰ ਜਾਬ
ਕਾਸਟਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ' ਨੂੰ ਿਮਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਿਮਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਵਰਕ' ਅਨੁਸਾਰ
ਉਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਜੰ ਮੂ ਨੂੰ ਛੱ ਡਕੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਘੁਚਲੀ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਵੱ ਿਸਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਜੰ ਮੂ ਦੇ ਰਾਿਜਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਦੱ ਿਸਆ
ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਿਵਰਕ' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਨ ਮਾਝੇ ਦੇ ਿਗੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾ ਲਈ। ਇਸ ਦੀ ਿਗੱ ਲ ਪਤਨੀ ਤ ਿਵਰਕ, ਵਰਣ ਤੇ ਦਿਰਗੜ ਹੋਏ
ਸਨ। ਿਵਰਕ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਮਲਨਹੰ ਸ ਨੂੰ ਵਡੇਰਾ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ,

ਿਜਸ ਪਾਸ ਿਸਆਲਕੋਟ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਸੂਰਜ ਹੰ ਸ ਦਾ ਜੰ ਮੂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਮਲਨਹੰ ਸ ਦੇ 12 ਪੁੱ ਤਰ' ਦੀ ਬੰ ਸ ਨੂੰ
ਹੀ ਿਮਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰ ਿਨਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਿਵਰਕ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਸੀ। ਿਵਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਤ ਅੱ ਗੇ ਲਾਹੌਰ,
ਿਸਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਤੇ ਸ਼ੇਖੂਪਰਾ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਤ' ਿਵਰਕ' ਦੇ 132 ਿਪੰ ਡ ਸਨ। 1881 ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ
ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ 15944 ਸਨ ਅਤੇ ਿਵਰਕ ਰਾਜਪੂਤ 6871 ਸਨ। ਲਾਹੌਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ 6164 ਸਨ।
ਿਸਆਲਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ ਿਤੰ ਨ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਨ। ਦਿਰਆ ਚਨਾਬ ਦੇ ਿਤੰ ਨ ਕੰ ਿਢਆਂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਿਸੱ ਖ ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ ਬਹੁਿਗਣਤੀ
ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ' ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਿਵਰਕ' ਨੂੰ ਚੋਰ, ਡਾਕੂ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਸਮਿਝਆ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਿਵਰਕ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਵੀ
ਚੋਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਏ ਬੰ ਦੇ ਦੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਰੱ ਿਖਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਿਵਰਕ' ਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਅਸੂਲ ਸਨ। ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ ਵਰਣ ਤੇ
ਦਿਰਗੜ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਿਵਰਕ ਿਕਸ ਸਮ8 ਹੋਇਆ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਦੇ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਿਵਚਾਰ ਹਨ।

ਿਵਰਕ' ਦੇ ਮਰਾਸੀ ਅਨੁਸਾਰ ਿਵਰਕ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ। ਕੇਵਲ ਅੰ ਿਗਆਰੀ ਦੀ ਬੰ ਸ ਹੀ ਬਹੁਤੀ ਵਧੀ ਫੁੱ ਲੀ। ਇਸ ਦੇ ਸਮ8 ਹੀ ਿਵਰਕ ਗੋਤ ਆਮ
ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋਇਆ। ਿਵਰਕ' ਦੇ ਿਮਰਾਸੀ ਆਮ ਹੀ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ 'ਿਵਰਕ ਰਾਜਾ, ਜੱ ਦ ਅੰ ਿਗਆਰੀ ਦੀ ਕਾਇਮ', ਬਾਬੇ ਿਵਰਕ ਨ ਦੋ ਿਵਆਹ ਕਰਾਏ
ਸਨ। ਪਿਹਲੀ ਪਤਨੀ ਿਝੱ ਡੂ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਝੰ ਡੀਰ' ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਪਿਹਲੇ ਿਵਆਹ ਵੇਲੇ ਬਾਬਾ ਿਵਰਕ ਆਪਣੇ ਿਪਤਾ,
!ਧਰਸੈਨ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਹੁਿਰਆਂ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਝੰ ਡੀਰ' ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਨਵ' ਘੁਚਲੀ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਕੇ ਰਿਹਣ ਲੱਗ ਿਪਆ ਸੀ। ਭੱ ਟੀ
ਰਾਜਪੂਤ' ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਿਵਰਕ ਨ ਦੂਜੀ ਸ਼ਾਦੀ ਿਸੱ ਧੂ ਚੌਧਰੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਕੀਤੀ।

ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਨ ਿਵਰਕ' ਨੂੰ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਮੰ ਿਨਆ ਹੈ। ਇਹ ਗ਼ਲਤ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਿਸੱ ਧੂ ਵੀ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਜੇ ਿਵਰਕ
ਭੱ ਟੀ ਹੁੰ ਦੇ ਤ' ਬਾਬਾ ਿਵਰਕ ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਿਕ> ਪਾ>ਦਾ। ਿਵਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੱ ਸਦੇ ਸਨ।
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਸੀ। ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ' ਿਵਰਕ ਕਲ', ਿਵਰਕ ਖੁਰਦ, ਚੰ ਨੂੰ ਆਿਦ ਦੇ ਿਵਰਕ' ਨੂੰ ਕੁਝ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਨ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਇਹ ਠੀਕ ਨਹA ਿਕ>ਿਕ ਿਵਰਕ ਕਲ' ਤੇ ਚੰ ਨੂੰ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਿਵਰਕ' ਦਾ ਿਪਛੋਕੜ ਚੂਹੜਕਾਣਾ
ਿਪੰ ਡ ਸੀ। 1947 ਈਸਵA ਦੀ ਵੰ ਡ ਤ ਪਿਹਲ' ਇਹ ਗੱ ਲ ਿਵਰਕ' ਦੇ ਦੌਲੀ ਿਮਰਾਸੀ ਨ ਬਾਬਾ ਹਰਨਾਮ ਿਸੰ ਘ ਿਵਰਕ ਿਪੰ ਡ ਚੰ ਨੂੰ ਨੂੰ ਦੱ ਸੀ ਸੀ। ਦੌਲੀ
ਿਮਰਸੀ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਿਵਰਕ ਕਲ' ਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਿਵਰਕ' ਦਾ ਹੀ ਿਮਰਾਸੀ ਸੀ।

ਿਵਰਕ ਕਲ' ਦੇ ਿਵਰਕ ਚੂੜਕਾਣੇ ਿਵਚ (1713) ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਫਰਖਸੀਅਰ ਦੀ ਗਸ਼ਤੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਧੱ ਕੇ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ' ਤ ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ
ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ' ਪਾਸ ਇਸ ਰੋਹੀ ਬੀਆਬਾਨ ਤੇ ਜੰ ਗਲੀ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਿਵਰਕ ਵਸਾਕੇ ਇਥੇ ਹੀ ਸੰ ਤ ਮਸਤਰਾਮ ਪਾਸ
ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਸਮ8 ਕੁਝ ਿਵਰਕ ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਵਰਕ' ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਿਬਰਕ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਵਰਕ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਤ ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਫਰਖਸੀਅਰ ਦੇ ਸਮ8 ਸੰ ਦਲਬਾਰਾ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਿਹਮਦਸ਼ਾਹ
ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਿਵਰਕ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜ' ਨ ਲੁੱਟਮਾਰ ਕਰਕੇ ਿਵਰਕ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਉਜਾੜ ਿਦੱ ਤੇ ਸਨ।
ਿਵਰਕ' ਦੇ ਰਸਮ ਰਵਾਜ ਵੀ ਆਮ ਜੱ ਟ' ਵਾਲੇ ਹੀ ਸਨ। ਿਵਆਹ ਵੇਲੇ ਜੰ ਡੀ ਵੱ ਢਣਾ, ਬੱ ਕਰੇ ਜ' ਛੱ ਤਰੇ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣਾ, ਸੀਰਾ ਤੇ ਮੰ ਡੇ ਦੇਣਾ
ਆਿਦ ਸਨ। ਜਾਇਦਾਦ ਪਗੜੀ ਵੰ ਡ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਿਦੱ ਤੀ ਜ'ਦੀ ਸੀ। ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਨਹA ਿਦੱ ਤੀ ਜ'ਦੀ ਸੀ।

ਿਵਰਕ' ਦਾ ਪਰੋਹਤ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਿਮਰਾਸੀ ਹੀ ਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਿਵਰਕ ਵਰਣ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਨਹA ਪਾ>ਦੇ ਸਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ
ਿਵਰਕ, ਵਰਣ ਤੇ ਧਰੰ ਗਤ ਿਤੰ ਨ' ਭਰਾਵ' ਦੀ ਬੰ ਸ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸਦੀ ਸੀ। ਬਾਬੇ ਅੰ ਿਗਆਰੀ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਬਾਲਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਰਬੀਰ ਤੇ
ਿਹੰ ਮਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਨਵA ਆਬਾਦੀ ਕੀਤੀ। ਬਾਲੇ ਦੇ ਿਤੰ ਨ ਪੁੱ ਤਰ' ਜਾਊ, ਜੋਪਰ ਤੇ ਬੱ ਛਰਾਏ ਦੀ ਬੰ ਸ, ਿਤੰ ਨ ਸ਼ਾਖ'
ਿਵੱ ਚ ਵੰ ਡੀ ਗਈ। ਹੁਣ ਿਵਰਕ' ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਤੇਰ' ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ' ਦੀਆਂ ਭੱ ਟੀ, ਖਰਲ ਤੇ ਿਸਆਲ ਆਿਦ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਲੜਾਈਆਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਰਿਹੰ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਿਵਰਕ ਵੀ
ਲੜਾਕੂ, ਬਦਲਾਖੋਰ, ਅੱ ਖੜ ਤੇ ਘBਟ ਜੱ ਟ ਸਨ। ਜੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਿਵਰਕ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਬੰ ਦਾ ਮਾਰਦੇ ਸਨ ਤ' ਿਵਰਕ ਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ 20 ਬੰ ਦੇ ਮਾਰਦੇ ਸਨ।
ਜੇ ਉਹ ਿਵਰਕ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਡੰ ਗਰ ਲੈ ਜ'ਦੇ ਤ' ਿਵਰਕ ਉਨ,' ਦਾ ਸਾਰਾ ਡੰ ਗਰ ਮਾਲ ਲੈ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਿਵਰਕ' ਦੇ ਮਾੜੇ ਿਦਨ ਵੀ ਆਏ ਅਤੇ ਚੰ ਗੇ ਿਦਨ
ਵੀ ਆਏ ਪਰ ਿਵਰਕ' ਨ ਿਹੰ ਮਤ ਤੇ ਹੌਸਲਾ ਨਹA ਛੱ ਿਡਆ ਸੀ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਨ ਕਈ ਵਾਰ ਇਨ,' ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਉਜਾੜੇ ਤੇ ਅੱ ਗ' ਲਾਈਆਂ। ਿਸੱ ਖ ਿਮਸਲ' ਦੇ
ਸਮ8 ਿਵਰਕ ਿਫਰ ਚੜ,ਦੀ ਕਲਾ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਏ। ਇਨ,' ਨ ਸ'ਦਲਬਾਰ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਿਕਲ,ੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਅਤੇ 84 ਿਪੰ ਡ
ਰੋਕ ਲਏ। 1713 ਈਸਵA ਤ 1808 ਈਸਵA ਤੱ ਕ ਿਕਲ,ਾ ਸ਼ੇਖੂਪਰਾ ਿਵਰਕ' ਪਾਸ ਿਰਹਾ। 1808 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹA ਇਹ ਿਕਲ,ਾ ਤੇ
ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ ਧਾੜ ਕਰਕੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰੇ ਿਕਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਗਰਜਦੇ ਸਨ। ਿਵਰਕ ਸੰ ਸਿਕ&ਤ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਬਿਘਆੜ ਹਨ। ਿਵਰਕ ਸ਼ੇਰ ਵੀ
ਸਨ ਤੇ ਬਿਘਆੜ ਵੀ ਸਨ। ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਿਵਰਕ' ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱ ਟ ਗਈ ਸੀ। ਿਵਰਕ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲ ਚੁੱ ਕੇ ਸਨ।
ਿਵਰਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਨਨਕਾਣਾ ਿਵਰਕ' ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮ8 ਤ ਹੀ ਿਵਰਕ ਿਸੱ ਖੀ ਵੱ ਲ
ਿਖੱ ਚੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਈ ਿਪਰਾਣਾ ਿਵਰਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੱ ਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਭਗਤ ਸਨ। ਇਹ ਚੱ ਕ ਰਾਮਦਾਸ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ।
ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਿਸੰ ਘ ਵੀ ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ ਸਨ। ਜੋ 1733 ਤ 1753 ਈਸਵA ਤੱ ਕ 20 ਸਾਲ ਿਸੱ ਖ ਕੌ ਮ ਦੇ ਆਗੂ ਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਰਹੇ। ਇਨ,' ਦੇ ਪ&ਭਾਵ
ਕਾਰਨ ਹੀ ਿਵਰਕ' ਨ ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ। ਕੇਵਲ ਈਦੂ ਿਵਰਕ ਦੀ ਬੰ ਸ ਹੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੀ ਸੀ। ਬਹੁਤੇ ਿਵਰਕ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਸਨ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼'
ਦੇ ਰਾਜ ਸਮ8 ਅਕਾਲੀ ਲਿਹਰ ਿਵੱ ਚ ਿਹੱ ਸਾ ਲੈ ਣ ਤੇ ਲੁੱਟ ਮਾਰ ਤੇ ਲੜਾਈਆਂ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਿਵਰਕ' ਨੂੰ ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਨ ਜਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌ ਮ ਐਲਾਨ
ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ ਪਰ ਿਸੱ ਖ ਲੀਡਰ' ਤੇ ਿਵਰਕ ਵਕੀਲ' ਦੇ ਦਬਾਉ ਕਾਰਨ ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਨੂੰ ਇਹ ਹੁਕਮ ਵਾਿਪਸ ਲੈ ਣਾ ਿਪਆ। ਹੁਣ ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ ਪੜ,
ਿਲਖ ਕੇ ਬਹੁਤ !ਚੀਆਂ ਪਦਵੀਆਂ ਤੇ ਪਹੁੰ ਚੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇਨ,' ਨ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕੁਲਵੰ ਤ ਿਸੰ ਘ ਿਵਰਕ ਪੰ ਜਾਬੀ ਦਾ
ਮਹਾਨ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸੀ।

ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵਰਕ' ਦੇ ਗੜ, ਸਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕੈਤ ਲਗਭਗ ਇੱ ਕ ਸੌ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ
ਸਨ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਵਰਕ' ਦੇ 132 ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਇਹ ਵੱ ਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸੀ। ਇਨ,' ਦੇ ਵੱ ਡੇ ਵੱ ਡੇ ਿਪੰ ਡ ਚੂਹੜਕਾਣਾ, ਈਸ਼ਰਕਾ, ਵਰਨ,
ਕਾਲੇ ਕੇ, ਝੱ ਬਰ, ਿਭੱ ਖੀ, ਗਰਮੂਲਾ, ਵਡੀ ਕਿੜਆਲ ਆਿਦ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ' ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੰ ਬੋ, ਫੁਲਰਵੰ ਨ,
ਮਿਹਲੀਆ ਿਵਰਕ, ਨੁਸ਼ਿਹਰਾ ਿਵਰਕ', ਚੱ ਕ ਰਾਮਦਾਸ, ਮੁਰੀਦਕਾ, ਭੰ ਡੋਰਵਾਲਾ, ਸ਼ੇਰੋਕਾ, ਡਾਚਰ, ਗਿਜਆਣ, ਸਲਾਰ, ਮ'ਗਾ, ਜਾਤਰੀ, ਨਵ'
ਿਪੰ ਡ ਿਵਰਕ, ਫਿਤਹ ਸ਼ਾਹ, ਪਰੋਜ਼. ਜੈਚੱਕ ਮਾਲੋ ਕੀ ਿਟੱ ਬੀ ਆਿਦ ਸਨ।

ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਿਸੰ ਘ ਦਾ ਜਨਮ ਿਪੰ ਡ ਮਾਲੋ ਕੀ ਿਟੱ ਬੀ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਿਹਬ ਤੇ ਸੱ ਚਾ ਸੌਦਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵੀ ਸ'ਦਲਬਾਰ
ਿਵੱ ਚ ਸਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵਰਕ' ਦਾ ਹੋਮਲB ਡ ਸੀ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਿਬਰਕ', ਿਵਰਕ ਕਲ', ਸਲੀਣਾ, ਚੌਹਾਣ ਕੇ,
ਖਸਣ, ਬੀਰੋਵਾਲ, ਸੈਫਲਾਬਾਦ ਆਿਦ ਹਨ। ਿਸੰ ਘ ਪੁਰੀਏ ਿਵਰਕ ਸਰਦਾਰ ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਸਨ।

ਿਵਰਕ ਨਾਮ ਦੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਸ਼ੇਖੂਪੁਰੇ ਦਾ ਪ&ਾਚੀਨ ਨਾਮ ਿਬਰਕਗੜ, ਸੀ। ਿਵਰਕ ਖੁਰਾਸਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ' ਕਾਬਜ਼ ਰਹੇ।
!ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ' ਨੂੰ ਬੁਰੇ ਜੱ ਟ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਕੰ ਬੋ ਜਾਤੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਿਵਰਕ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸਦੇ
ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ ਕੋਈ ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ ਕੰ ਬੋਆਂ ਦੀ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਕੇ ਕੰ ਬੋਜ਼ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ
ਰਲਿਮਲ ਿਗਆ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜੱ ਟ ਬਰਾਦਰੀ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਸੰ ਬੰ ਧ ਤੋੜ ਲਏ ਹੋਣ। ਜਾਤੀ ਬਦਲ ਜ'ਦੀ ਹੈ ਪਰ ਗੋਤ ਨਹA ਬਦਲਦਾ।
ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵਾ, ਮਾਝਾ ਤੇ ਦੁਆਬਾ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ ਜ' ਿਬਰਕ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ ਜੋ ਿਵਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨ ਹੀ ਆਬਾਦ
ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ, ਮੁਲਤਾਨ, ਿਜਹਲਮ, ਝੰ ਗ, ਿਮੰ ਟਗੁਮਰੀ ਤੇ ਬੰ ਨੂ ਤੱ ਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਫੈਲੇ
ਹੋਏ ਸਨ।
ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਬਣਨ ਤ ਮਗਰ ਿਵਰਕ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ, ਕਰਨਾਲ, ਕੈਥਲ ਤੇ ਿਸਰਸਾ ਆਿਦ ਿਜ਼ਿਲ,ਆਂ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।
1881 ਈਸਵA ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ 36416 ਸਨ ਪਰ 7118 ਿਵਰਕ' ਨ ਇਸ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਿਵੱ ਚ
ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਰਾਜਪੂਤ ਿਵਰਕ ਦੱ ਿਸਆ ਸੀ। ਿਵਰਕ ਤੇ ਬਰਕ ਇਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਿਵਰਕ' ਬਾਰੇ ਭਗਵੰ ਤ ਿਸੰ ਘ ਆਜ਼ਾਦ ਤੇ ਗੁਰਇਕਬਾਲ ਿਸੰ ਘ
ਿਲਖਤ ਪੁਸਤਕ 'ਸ'ਦਲਬਾਰ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਿਵਰਕ ਅਤੇ ਹੋਰ', ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਿਦੱ ਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਪ&ਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਬੀ.
ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਜਾਟਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ' ਨੂੰ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਿਵਰਕ
ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ 800 ਪੂਰਬ ਈਸਵA ਤ ਮਗਰ ਹੀ ਸ਼ਕਸਤਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ !ਠ ਕੇ ਆਏ ਹਨ। ਪਾਿਣਨੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਿਵਰਕ 500 ਪੂਰਬ ਈਸਵA
ਦੇ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਿਵਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਖਾੜਕੂ ਸਨ। ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਖੇਤਰ ਵੀ ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਿਵਰਕ' ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਘਰ
ਿਰਹਾ ਹੈ। ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਅ ◌ਾ ਤ ਇਰਾਨ ਤੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਸਭ ਤ ਪੁਰਾਿਣਆਂ ਕਬੀਿਲਆਂ ਿਵਚ ਸੀ। ਮਾਰਕੰ ਡੇ
ਪੁਰਾਣ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਬਰਕ' ਦਾ ਿਜ਼ਕਰ ਹੈ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ8 ਦੇ !ਘੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਿਬਰਕ ਛੀਨ, ਸੰ ਧੂ, ਜਾਖੜ, ਤੋਮਰ, ਚੌਹਾਨ, ਬੱ ਲ ਤੇ ਕੰ ਗ
ਆਿਦ ਸਨ। ਿਰਗਵੇਦ' ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ ਮਗਰ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਅਤੇ ਕਸ਼ਤਰੀਆਂ
ਿਵੱ ਚ ਪਿਰਵਰਤਤ ਹੋ ਗਏ। ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਬਦ ਨੌਵA ਤੇ ਦਸਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੋਇਆ। ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਿਮਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤ'
ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ ਤ ਪਿਹਲ' ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਬਦ ਿਕਸੇ ਥ' ਵੀ ਿਲਿਖਆ ਨਹA ਿਮਲਦਾ। ਿਮਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਵੀ
ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ ਿਮਨਹਾਸ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਿਮਨਹਾਸ ਜੱ ਟ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਕਬੀਲੇ
ਸਿਕਥੀਅਨ ਜਾਤੀ ਿਵਚ ਹਨ। ਸਿਕਥੀਅਨ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਆਪਣੇ ਪੁੱ ਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਬਰਾਬਰ ਵੰ ਡਦੇ ਸਨ।

ਅੱ ਜ ਕੱ ਲ, ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਕੋਨ ਕੋਨ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ !ਤਰ'ਚਲ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਧਮ ਿਸੰ ਘ ਨਗਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਆਬਾਦ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਵੀ ਿਵਰਕ' ਨ ਕਾਫ਼ੀ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਿਵਰਕ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਤੇ
ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਿਵਰਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਿਵਰਕ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਇਹ
ਬਹੁਤ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਉਪਜਾਤੀ ਹੈ। ਿਵਰਕ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਨਾਲ ਹਨ। ਿਵਰਕ' ਦੇ ਿਮਰਾਸੀ ਇਨ,' ਦਾ ਬੰ ਸਾਵਲੀ ਬਾਬਾ ਮਨਹਾਸ ਤੇ ਸ਼&ੀ ਰਾਮ ਚੰ ਦਰ
ਜੀ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਿਵਰਕ' ਦੇ ਿਤੰ ਨ ਥੰ ਮ ਤੇ 12 ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। ਿਵਰਕ, ਕੰ ਗ, ਦਾਹੀਆ, ਵੈਨੀਵਾਲ, ਬBਸ, ਮਾਨ, ਮੰ ਡ, ਮੈੜਜ਼ ਆਿਦ ਮੱ ਧ
ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਹਨ। 'ਜਾਟ ਇਿਤਹਾਸ' ਦੇ ਲੇ ਖਕ ਸ&ੀਮਦ ਅਚਾਰੀਆ ਸ਼&ੀ ਿਨਵਾਸ
ਅਚਾਰੀਆ ਮਹਾਰਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਿਹਰਕਾਨੀ ਪ&ਦੇਸ਼ ਹੀ ਬਿਰਕ' ਦਾ ਮੂਲਵਾਸ ਸੀ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱ ਚ ਿਬਰਕਾਲੀ ਸੀ। ਇਹ ਕੁਝ ਸਮ' ਇਰਾਨ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਨਦੀ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਿਵਰਕ ਮਹਾਨ ਜਾਤੀ ਹੈ।

ਵਿੜੰ ਗ : ਇਹ ਪਵਾਰ ਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਜਰਗ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਡੇਰਾ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦਾ ਮੁੱ ਢ
ਲੁਿਧਆਣਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਤ ਹੀ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਭੈਣੀ ਵਿੜੰ ਗ' ਇਨ,' ਦਾ ਮੋਢੀ ਤੇ
ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਫਰੀਦਕੋਟ, ਮੁਕਤਸਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਿੜੰ ਗ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਸੰ ਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਵੀ ਹਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਰਾਮੇਆਣਾ, ਡੋਡ ਤੇ ਕੋਠ ਵਿੜੰ ਗ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਿੜੰ ਗ ਆਬਾਦ ਹਨ।

ਿਸੱ ਖ ਇਿਤਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਪੁਸਤਕ 'ਗੁਰੂ ਕੀਆ ਸਾਖੀਆਂ' ਅਨੁਸਾਰ ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਨ ਰਾਮੇਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਭਾਈ ਘੁੱ ਦਾ ਿਸੰ ਘ
ਵਿੜੰ ਗ ਦੇ ਘਰ ਇੱ ਕ ਰਾਤ ਿਵਸ਼ਰਾਮ ਕੀਤਾ। ਅਗਲੇ ਿਦਨ ਸਵੇਰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਕਾ ਵਹੀਕ ਮਲਣ ਵੱ ਲ ਨੂੰ ਚੱ ਲ ਿਪਆ। ਗੁਰੂ ਕਾ ਵਹੀਕ ਜਦ ਿਪੰ ਡ
ਮਲਣ ਦੇ ਨੜੇ ਪਹੁੰ ਿਚਆ ਤ' ਉਥੇ ਬੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਚੌਧਰੀ ਜੁੱ ਗਰਾਜ ਵਿੜੰ ਗ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਜੁੱ ਗਰਾਜ ਨ ਮੁਗਲ' ਦੇ ਭੈਅ ਕਾਰਨ ਮੁਗਲ' ਨੂੰ ਦੱ ਸ
ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਗੁਰੂ ਆਪਣੇ ਿਸੱ ਖ' ਨਾਲ ਇਥ ਦੀ ਲੰਿਘਆ ਸੀ। ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਜੁੱ ਗਰਾਜ ਦੀ ਗੱ ਲ ਦਾ ਪੱ ਤਾ ਲੱਿਗਆ ਤ' ਸੱ ਚੇ
ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕਲਗ਼ੀਧਰ ਨ ਸਿਹਜ ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਿਕਹਾ ਿਕ ਜੱ ਟ ਬੜਾ ਆਫਿਰਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਕੋਲ ਜ਼ਰਾ ਿਜੰ ਨੀ ਗੱ ਲ ਵੀ ਪੱ ਚਾ ਨਾ ਹੋਈ।
ਮੁਕਤਸਰ ਅਤੇ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਰਵਾਇਤ ਪ&ਚਿਲਤ ਹੈ ਿਕ ਕੁਝ ਸਮ8 ਬਾਅਦ ਜੁੱ ਗਰਾਜ ਵਿੜੰ ਗ ਆਫਰ ਕੇ ਮਰ ਿਗਆ। ਹੁਣ ਵੀ
ਜੁੱ ਗਰਾਜ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਵਿੜੰ ਗ ਆਿਖ਼ਰ ਆਫਰਕੇ ਹੀ ਮਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਇੱ ਕ ਵਿੜੰ ਗ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਵਿੜੰ ਗ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਹੀ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਡਬਵਾਲੀ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ ਇੱ ਕ ਵਿੜੰ ਗ ਖੇੜਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ' ਦੀਆਂ ਦੋ
ਪੱ ਤੀਆਂ ਵਿੜੰ ਗ ਤੇ ਗਰੇਵਾਲ' ਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਭਾਈ ਭਗਤਾ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਵਿੜੰ ਗ' ਦੇ ਘਰ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਪਿਟਆਲਾ ਦੇ
ਖੇਤਰ ਰਾਜਪੁਰਾ ਿਵੱ ਚ ਖਾਨਪੁਰ ਬਿੜੰ ਗ' ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਵਿੜੰ ਗ ਵੀ ਵਿੜੰ ਗ ਗੋਤੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੈ। ਬਿੜੰ ਗ ਕੁਝ ਸਮ8 ਕਸ਼ਮੀਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੱ ਸਦੇ ਰਹੇ
ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਬਿੜੰ ਗਾ ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਮਿਹਲਾ ਚੌਕ, ਚੱ ਨ', ਵਾਲਾ, ਬੁਜਰਕ, ਨਾਰੀਕੇ, ਮਲਾਕ ਆਿਦ ਹਨ। ਵਿੜੰ ਗ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਹਨ। ਵਿੜੰ ਗ ਜੱ ਟ' ਨ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਪਣੇ ਗੋਤ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਵਿੜੰ ਗ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਿਕਸੇ ਕਾਰਨ ਸਾਰੇ
ਵਿੜੰ ਗ ਿਪੰ ਡ ਛੱ ਡ ਗਏ। ਹੁਣ ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਬਾਜਵੇ ਜੱ ਟ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਬਿਨੰਗ, ਬਿਲੰਗ ਤੇ ਬਿੜੰ ਗ ਇਕੋ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ
ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਿੜੰ ਗ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱ ਕ ਵੱ ਡਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਵਿੜੰ ਗ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਹੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਬੱ ਬਰ ਅਕਾਲੀ
ਲਿਹਰ ਦਾ ਮੋਢੀ ਬਾਬਾ ਿਕਸ਼ਨ ਿਸੰ ਘ ਵਿੜੰ ਗ ਸੀ। ਦੁਆਬੇ ਤ ਵਿੜੰ ਗ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਵਿੜੰ ਗ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ
ਹੀ ਹਨ।

ਟਾਵ8 ਟਾਵ8 ਵਿੜੰ ਗ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵਿੜੰ ਗ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਿਵਿਦਅਕ ਤੇ
ਆਰਿਥਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਜੇ ਵਿੜੰ ਗ ਬਹੁਤ ਿਪੱ ਛੇ ਹਨ। ਨਵA ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿੜੰ ਗ ਜੱ ਟ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਨਹA ਹਨ। ਇਹ ਜੱ ਗਦੇਉ ਦੇ
ਪਰਮਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਿੜੰ ਗ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪ&ਾਚੀਨ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਰਾਜਾ ਜੱ ਗਦੇਉ ਿਗਆਰ,ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ
ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਜਰਗ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 12ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਤੇ ਮਹਾਨ
ਿਸੱ ਧ ਸੀ। ਪਰਮਾਰ ਰਾਜੇ ਉਦੇਿਦੱ ਤ ਦੀ 1088 ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਤ ਮਗਰ ਜੱ ਗਦੇਉ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਦਾ ਰਾਜਾ ਬਿਣਆ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ
ਦੀ ਜਰਗ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 1160 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਮੌਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਬਿੜੰ ਗ ਪਰਮਾਰ' ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ
ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਰ ਜੱ ਟ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤ ਪਿਹਲ' ਕਿਨਸ਼ਕ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਪਰਮਾਰ
ਪੁਰਾਤਨ ਜੱ ਟ ਹੀ ਹਨ। ਵਿੜੰ ਗ ਪਰਮਾਰ' ਦਾ ਸ਼ਾਖਾ ਗੋਤਰ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਅਨੁਸਾਰ ਜੱ ਟ ਹੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਅਸਲੀ ਮਾਪੇ ਹਨ। ਭੱ ਟ'
ਦੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਲਪਤ ਤੇ ਝੂਠੀਆਂ ਹਨ। ਵਿੜੰ ਗ ਜੱ ਟ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ !ਘਾ
ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ।

ਵੜਾਇਚ : ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱ ਡਾ ਤੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਗੋਤ ਹੈ। ਵੜਾਇਚ ਖਾੜਕੂ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ
ਰਾਜਪੂਤ ਨਹA ਮੰ ਨਦੇ ਅਤੇ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਉਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱ ਚ ਿਟਿਕਆ।
ਿਜਥੇ ਿਕ ਉਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਬਹੁਤ ਵਧੀ ਫੁਲੀ ਅਤੇ ਅਸਲੀ ਵਸਨੀਕ ਗੁੱ ਜਰ' ਨੂੰ ਕੱ ਢ ਕੇ ਆਪ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਜਰਾਤ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ 2/3 ਭਾਰਤ ਤੇ
ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਇਨ,' ਪਾਸ ਗੁਜਰਾਤ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 170 ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਚਨਾਬ ਦਿਰਆ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਵੜਾਇਚ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਗੁਜਰ' ਵਾਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇਨ,' ਦਾ 41 ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਗੁੱ ਛਾ ਸੀ। ਗੁਜਰ' ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਤ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਹ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ,
ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ, ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ ਤੇ ਪਿਟਆਲਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਕੁਝ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਇਲਾਕੇ
ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਵੜਾਇਚ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਵੜੈਚ ਿਪੰ ਡ ਫਿਤਹਗੜ, ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਬੜੈਚ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ, ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੜੈਚ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ
ਕਾਫ਼ੀ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਲਾਡ ਬਨਜਾਰਾ ਅਤੇ ਰੋਪੜ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਕਰੀਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੜੈਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ।

ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਆਕੇ ਨਵ8 ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ
ਇਨ,' ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਸੂਰਜਵੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ। ਜੋ ਗਜ਼ਨੀ ਤ ਆਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ ਿਫਰ ਇਹ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚ
ਿਗਆ। ਤੀਸਰੀ ਕਹਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ,' ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਰਾਜਾ ਕਰਣ ਿਕਸਰਾ ਨਗਰ ਤ ਿਦੱ ਲੀ ਿਗਆ ਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਫਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਿਖਲਜੀ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤੇ
ਿਹੱ ਸਾਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਮ8 ਿਪਛ ਿਹੱ ਸਾਰ ਨੂੰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੜਾਇਚ ਨਾਮ ਦੇ ਵੀ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮਾਨ ਿਸੰ ਘ ਵੜਾਇਚ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰ ਸਰਦਾਰ
ਸੀ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੜੈਚ ਰਾਜੇ ਸਲਵਾਨ ਦਾ ਪੋਤਰਾ, ਰਾਜੇ ਬੁਲੰਦ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਤੇ ਭੱ ਟੀ ਰਾਉ ਦਾ ਭਾਈ ਸੀ। ਵੜੈਚ ਨੂੰ ਕਈ
ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਨ ਬਰਾਇਚ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨ ਡਸਡੈਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਮ' 680 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮ8 ਭਾਟੀ ਰਾਉ ਨ
ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਵੜੈਚ ਨ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਕਰਤਾਰ ਿਸੰ ਘ ਦਾਖਾ ਨ ਵੀ ਵੜੈਚ ਨੂੰ ਰਾਜੇ
ਸਲਵਾਨ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਦੱ ਿਸਆ ਹੈ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਵੀ ਵੜੈਚ' ਨੂੰ ਮਹਾਭਾਰਤ ਸਮ8 ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ
ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਨਹA ਮੰ ਨਦੇ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਚਮਾਰ' ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੜੈਚ ਗੋਤ ਦੇ
ਲੋ ਕ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ ਇਨ,' ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਨਹA ਮੰ ਨਦੇ। ਿਮਰਾਸੀ, ਨਾਈ ਤੇ ਬ&ਾਹਮਣ ਇਨ,' ਦੇ ਲਾਗੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। 1881
ਈਸਵA ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਇਹ 35253 ਸਨ। ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ 10783 ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕੇਵਲ 1300 ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੀ ਸਨ। ਗੁਰਬਖਸ਼ ਿਸੰ ਘ ਵੜੈਚ ਮਾਝੇ ਦਾ ਖਾੜਕੂ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਿਪੰ ਡ ਚੱ ਲਾ ਤ !ਠਕੇ 1780
ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਵਜ਼ੀਰਾਬਾਦ ਦੇ ਪੰ ਜਾਹ ਿਪੰ ਡ' ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਿਗਆ। ਿਸੱ ਖ ਰਾਜ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨ ਕਾਫ਼ੀ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਸਰ ਗਿਰਫਨ
ਨ ਵੜੈਚ' ਦਾ ਹਾਲ 'ਪੰ ਜਾਬ ਚੀਫ਼ਸ' ਪੁਸਤਕ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਵਜ਼ੀਰਾਬਾਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਨ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ ਿਜਨ,' ਿਵਚ ਇੱ ਕ ਮਸ਼ਹੂਰ
ਫੱ ਕਰ ਝ'ਗੀ ਬਖ਼ਤਸ਼ਾਹ ਜਮਾਲ ਸੀ ਿਜਸ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਡੇਰਾ ਬਿਣਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵੜਾਇਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜੱ ਟ' ਦੀ
ਿਗਣਤੀ ਿਟਵਾਿਣਆਂ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਹੈ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਦੋਵ8 ਗੋਤ ਬਹੁਤ !ਘੇ ਹਨ। ਨਵ8 ਬਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੜਾਇਚ ਆਪਣੇ
ਪੁਰਾਣੇ ਿਹੰ ਦੂ ਰਸਮ' ਰਵਾਜ' ਤੇ ਹੀ ਚੱ ਲਦੇ ਸਨ। ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ ਹੋਰ ਜੱ ਟਾ ਵ'ਗ ਜੰ ਡੀ ਵੱ ਢਣ, ਸੀਰਾ ਵੰ ਡਣ, ਮੰ ਡ ਪਕਾਉਣ, ਬੱ ਕਰੇ ਜ' ਛੱ ਤਰੇ
ਦੀ ਬੱ ਲੀ ਦੇਣ ਤੇ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮ8 ਸਾਰੇ ਸ਼ਗਨ ਿਹੰ ਦੂਆਂ ਵਾਲੇ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਿਹੰ ਦੂਆਂ ਵ'ਗ ਹੀ ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ ਿਸਹਰਾ ਬੰ ਨ ਕੇ ਢੁੱ ਕਦੇ ਸਨ। ਇਹ
ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਿਮੰ ਟਗੁਮਰੀ, ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਆਿਦ ਦੇ ਵੜੈਚ ਚੰ ਗੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸਨ। ਪਰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਸਮ8
ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਜਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜੇ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬਾਰੇ ਖਾ ਨ ਵੜਾਇਚ ਬਹੁਤ !ਘਾ
ਧਾੜਵੀ ਸੀ ਪਰ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਨ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਬੂ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਬੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਇਹ ਿਸੱ ਖ ਵੀ
ਸਨ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਗੁਜਰਾਤ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਮੁਲਤਾਨ, ਝੰ ਗ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁਮਰੀ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ।

ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਔਰੰ ਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਮ8 ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੇਰਠ ਅਤੇ
ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਉਜੜ ਕੇ ਆਏ ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਕਰਨਾਲ ਤੇ
ਿਸਰਸਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲੁਿਧਆਣਾ ਖੇਤਰ ਤ ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ ਿਵਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ
ਜਾਕੇ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਵੜਾਇਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਹਨ, ਉਨ,' ਨ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਵੜੈਚ
ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ !ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਤਕੜੇ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਿਕਰਸਾਨ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਘਰ ਿਰਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਹੈ। ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਹਊਮੇ ਬਹੁਤ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਪੜ, ਿਲਖ ਕੇ ਵੀ ਘੱ ਟ ਹੀ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਨੂੰ
ਵੀ ਸਮ8 ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਜੱ ਟ ਕੌ ਮ'ਤਰੀ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਵੜੈਚ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਮਹਾਨ ਹਨ।

ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 24

ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਬੁੱ ਟਰ-ਇਹ ਜੱ ਗਦੇਉਬੰ ਸੀ ਪੱ ਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਪੱ ਵਾਰ' ਦਾ ਹੀ ਇੱ ਕ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦੇ
ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਤ !ਠ ਕੇ ਦੂਰ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁਮਰੀ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬੁੱ ਟਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਬੁੱ ਟਰ ਹੈ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ' ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੀ ਹੈ। ਘੱ ਗਰ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦੇ
ਿਵਚਕਾਰਲੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਕਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਦਿਰਆ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਿਕਨਾਰੇ ਤ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਰੋਹੀ ਬੀਆਬਾਨ ਤੱ ਕ
80 ਿਕਲੋ ਮੀਟਰ ਲੰਬੇ ਤੇ 25 ਿਕਲੋ ਮੀਟਰ ਚੋੜੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਫੈਿਲਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮ8 ਇਸ ਜੰ ਗਲ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਲੱਖ ਦੇ ਲਗਪਗ ਰੁੱ ਖ ਸਨ।
ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਜੰ ਗਲ ਨੂੰ ਲੱਖੀ ਜੰ ਗਲ ਕਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਮੁਕਤਸਰ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮੋਗਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਆਿਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਿਮਲ ਸਨ।

ਮੁਕਸਤਸਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਜਨ,' ਿਵੱ ਚ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਬੁੱ ਟਰ ਵਖੂਆ, ਬੁੱ ਟਰ ਸਰAਹ, ਆਸਾ ਬੁੱ ਟਰ ਤੇ ਚHਤਰਾ ਆਿਦ
ਹਨ। ਬੁੱ ਟਰ ਵਖੂਆ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਾਬਾ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਿਠੰਡੇ ਿਵੱ ਚ ਗਿਹਰੀ ਬੁੱ ਟਰ ਵੀ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਬੁੱ ਟਰ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਬੁੱ ਟਰ ਸ਼ਾਹੀ ਵੀ ਬੁੱ ਟਰ
ਦਾ ਹੀ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮੋਗੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਕਲ' ਤੇ ਬੁੱ ਟਰ' ਦੀ ਕੋਕਰੀ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰਾਏਕੋਟ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ
ਨਾਥੋਵਾਲ ਬੁੱ ਟਰ' ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੁੱ ਟਰ' ਕਲ' ਿਪੰ ਡ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਬੁੱ ਟਰ ਿਸਵੀਆਂ ਤੇ ਵ' ਆਿਦ ਵੀ
ਬੁੱ ਟਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਉਘੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਬਟਾਲਾ ਤਿਹਸੀਲ ਿਵੱ ਚ ਸੇਖਵ' ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਪਾਸ ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਨੰਗਲ ਬੁੱ ਟਰ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਗੋਤ ਦੇ
ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਬੁੱ ਟਰ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।
ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਮਾਝੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡਵ' ਤ ਆਕੇ ਮਾਝਾ, ਮਾਝੀ ਤੇ ਥੂਹੀ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਨਾਭੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਕੁਝ ਬੁੱ ਟਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਬੁੱ ਟਰ ਗੋਤ ਦਾ ਬੁੱ ਟਰ' ਿਪੰ ਡ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਵੀ ਬੁੱ ਟਰ ਕਾਲ' ਿਪੰ ਡ ਬੁੱ ਟਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੈ। ਬੁੱ ਟਰ ਦੁਲੇਹ, ਿਦਉਲ, ਸੇਖ ਆਿਦ ਜੱ ਟ ਪੱ ਵਾਰ' ਦੀ ਭੁੱ ਟੇ
ਸ਼ਾਖਾ ਿਵਚ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਲੋ ਕ ਕਥਾ ਹੈ ਿਕ ਜਦ ਪੱ ਵਾਰ' ਦੇ ਿਕਲ,ੇ ਜਰਗ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ' ਨ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਤ' ਉਨ,' ਨ ਪੱ ਵਾਰ' ਨੂੰ ਚੁਣ ਚੁਣ ਕੇ
ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ ਤ' ਕੁਝ ਪੱ ਵਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵੱ ਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵ8 ਗੋਤ ਦਿਲਉ, ਿਦਉਲ, ਸੇਖ,
ਬਿਲੰਗ ਆਿਦ ਦੱ ਸਕੇ ਿਕਲ,ੇ ਤ ਬਾਹਰ ਿਲਕਲ ਆਏ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਸਭ ਤ ਵੱ ਧ ਨੁਕਸਾਨ ਭੁੱ ਟੇ ਗੋਤ ਵਾਲੇ ਲੋ ਕ' ਦਾ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸਮ8 ਛੋਟਾ
ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬੁੱ ਟਰ ਆਪਣੇ ਟਾਨਕੇ ਰਿਹ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤ ਮਗਰ ਬੁੱ ਟਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨ ਵੀ ਆਪਣਾ ਨਵ' ਗੋਤ ਬੁੱ ਟਰ ਹੀ ਪ&ਚਲਤ
ਕਰ ਿਲਆ। ਬੁੱ ਟਰ ਵਖੂਆ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਬੁੱ ਟਰ ਜੱ ਟ ਹੁਣ ਵੀ ਦਲੇ ਵ' ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਅਜੇ ਵੀ ਦੇਲਵ' ਨਾਲ ਿਵਆਹ
ਸ਼ਾਦੀ ਨਹA ਕਰਦੇ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ ਬੁੱ ਟਰ' ਨੂੰ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਬੁੱ ਟਰ ਜੱ ਟ ਿਹਸਾਰ, ਿਸਰਸਾ
ਤੇ ਅੰ ਬਾਲਾ ਦੇ ਰੋੜ ਤੇ ਖਰੜ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੁੱ ਟਰ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਬੁੱ ਟਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਬੁੱ ਟਰ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। 1881 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਬੁੱ ਟਰਾ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਕੇਵਲ 10833 ਹੀ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਿਸੰ ਘ ਵ' ਮਾਝੇ ਦਾ ਬੁੱ ਟਰ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਬੁੱ ਟਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟਾ ਪਰ
!ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੁੱ ਟਰ' ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਵੀ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦਾ ਨਥੋਵਾਲ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬੇਸ਼ਕ ਘੱ ਟ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਟਾਵ8-ਟ'ਵ8
ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬੱ ਲ- ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਬੀਲਾ ਸੀ। ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ ਪ&ਹਲਾਦ ਭੱ ਗਤ ਦੇ ਪੋਤੇ ਬੱ ਲ
ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਕਰਨਲ ਟਾਡ ਨ ਇਸ ਬੰ ਸ ਨੂੰ ਵੀ 36 ਰਾਜ ਬੰ ਸ' ਿਵੱ ਚ ਿਗਿਣਆ ਹੈ। ਗੁਪਤ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰ ਤਲੇ ਿਦਨ' ਿਵੱ ਚ 527 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ
ਸੈਨਾਪਤੀ ਭਟਾਰਕ ਨ ਕੱ ਛ ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬਲਬੀਪੁਰ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਅਰਬ ਸੈਨਾਪਤੀ ਅਬਰੂ ਿਬਨ ਜਮਾਲ ਨ 757
ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਗੁਜਰਾਤ ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਤੇ ਚੜ,ਾਈ ਕਰਕੇ ਬੱ ਲ ਬੰ ਸ ਦੇ ਬਲਭੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਕਈ ਰਾਜੇ ਹੋਏ। ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ
ਬੱ ਲਭੀ ਖੇਤਰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਤਾਨ, !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼, ਹਿਰਆਣੇ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ। ਿਜਹੜੇ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ,
ਉਨ,' ਨੂੰ ਬਲੋ ਚ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਬੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਅੰ ਬਾਲਾ, ਕਰਨਾਲ, ਿਹਸਾਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਸਨ। !ਤਰ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ ਬੱ ਲ' ਨੂੰ
ਬਲਾਇਨ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਿਸਸੌਲੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ 100 ਦੇ ਲਗਪਗ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਬੱ ਲ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ
ਹਨ। ਗਿਹਲੋ ਤ ਤੇ ਿਸਸੋਦੀਆ ਵੀ ਬੱ ਲ' ਦੇ ਸ਼ਾਖਾ ਗੋਤਰ ਹਨ। ਬੱ ਲ' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਬਾਇਆਬਲ ਮੱ ਧ ਪ&ੇਦਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਤ ਆਪਣੇ ਪਰਮਾਰ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ ਿਕ> ਿਕ ਪਰਮਾਰ ਮੁਲਤਾਨ ਤ ਮਾਲਵੇ ਵੱ ਲ ਆ>ਦੇ ਜ'ਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਬੱ ਲ ਸੇਖ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਬੱ ਲ' ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਪੰ ਡ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਿਬਆਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਇਹ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਲੁਿਧਆਣਾ, ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਪਿਟਆਲਾ ਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਬੱ ਲ ਲੁਿਧਆਣੇ ਤ ਅੱ ਗੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ
ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਭੋਗਪੁਰ ਦੇ ਪਾਸ ਬੱ ਲਾ ਿਪੰ ਡ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬੱ ਲ' ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਬੱ ਲ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਉਨ,' ਦਾ ਿਪਛਲਾ ਿਪੰ ਡ ਬਲਮਗੜ, ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬਲਮਗੜ,
ਬਹੁਤ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਅਜਨਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੱ ਲ' ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਬੱ ਲ ਹੈ। ਇਸ ਤ ਇਲਾਵਾ ਬੁਡਾਲਾ, ਸੱ ਿਠਆਲਾ, ਬੱ ਲ
ਸਰਾਏ, ਜੋਧ,ੇ ਝਲੜੀ, ਛੱ ਜਲਵਡੀ , ਬੁਡਾਲਾ (ਕਪੂਰਥਲਾ) ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਬੱ ਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਨਸ਼ਿਹਰੇ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ
ਇੱ ਕ ਬੱ ਲ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਸਨ। ਇਨ,' ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ
ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਬੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਬੱ ਲ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜੰ ਨਸੰ ਿਖਆ
ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 9721 ਸੀ। ਵੀਰ ਿਸੰ ਘ ਬੱ ਲ ਨ ਿਸੱ ਖ ਇਿਤਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਿਸੰ ਘ ਸਾਗਰ, ਗੁਰਕੀਰਤ
ਪ&ਕਾਸ਼ ਆਿਦ ਪੁਸਕਤ' ਿਲਖੀਆਂ ਹਨ। ਬੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਜੱ ਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਵੀ ਬੱ ਲ' ਨੂੰ ਬਲਭੀਪੁਰੇ ਦੇ ਪ&ਾਚੀਨ ਰਾਜ
ਘਰਾਣੇ ਿਵਚ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਬੋਲੇ ਖੋਖਰ- ਖੋਖਰ' ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਖੋਖਰ ਜੱ ਟ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤ&ਖਾਣ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਖੋਖਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ
ਲੜਾਕੂ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਖੋਖਰ' ਨ ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਆਵਰ' ਦਾ ਹਮੇਸ਼' ਡਟ ਕੇ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ। ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਆਵਰ' ਨ ਵੀ ਖੋਖਰ' ਦਾ ਬਹੁਤ
ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਉਨ,' ਦੀ ਕੋਈ ਨਵA ਅੱ ਲ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਵੀ ਪ&ਚਲਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਬੋਲਾ ਗੋਤ ਵੀ ਅੱ ਲ ਪੈਣ
ਕਾਰਲ ਪ&ਚਲਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ ਸਾਰੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਖੋਖਰ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਖੋਖਰ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਖੋਖਰ ਗੋਤ ਜੱ ਟ' ਤੇ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਸ'ਝਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਬੋਲੇ ਉਪਗੋਤ ਦੇ ਖੋਖਰ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ
ਹਨ। ਖੋਖਰ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੂੰ ਹੀਆ ਹਨ। ਕੁਝ ਖੋਖਰ ਮੀਆਂਵਾਲੀ, ਜੇਹਲਮ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਤ !ਠਕੇ ਘੱ ਗਰ ਨਾਲੀ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ। ਿਫਰ
ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਰਾਜਸਤਾਨ ਦੇ ਗੜ,ਗਜ਼ਨੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕੁਝ ਕਬੀਲੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪੱ ਛਮ ਵੱ ਲ ਆਏ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਬੀਲੇ
ਇੱ ਕ ਜਗ,ਾ ਤ ਉਠਕੇ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਖੋਖਰ ਰਾਜਸਤਾਨ ਤ !ਠਕੇ ਮਿਹਮੜੇ ਦੀ ਰੋਹੀ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਆਬਾਦ
ਹੋ ਗਏ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਿਪਛ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਖੋਖਰ ਜੱ ਟ ਚੌਧਰੀ ਰੱ ਤੀ ਰਾਮ ਨ ਰੱ ਤੀਆਂ ਬੋਲਾ ਕਸਬੇ ਦਾ ਮੁੱ ਢ ਬੰ ਿਨਆ। ਹੁਣ ਰਤੀਆ ਖੇਤਰ ਹਿਰਆਣੇ
ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਿਜਸ ਖਾਨਦਾਨ ਿਵੱ ਚ ਬੋਿਲਆਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਹੋਈ, ਉਸ ਘਰਾਣੇ ਿਵੱ ਚ ਮਹਾਨ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਵਆਿਹਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ
ਉਹ ਅਕਬਰ ਦਾ ਸ'ਢੂ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਆਪਣੇ ਸ'ਢੂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਇਮਾਨਦਾਰ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਉਸ !ਤੇ ਬਹੁਤ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਵਾਰੀ
ਅਕਬਰ ਖੁਦ ਿਕਸੇ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਭਾਗ ਲੈ ਣ ਲਈ ਜਾ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਉਸਨ ਆਪਣੇ ਸ'ਢੂ ਨੂੰ ਪੱ ਟਾ ਿਲਖਕੇ ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ ਜੇ ਮB ਮਰ ਿਗਆ ਤ' ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ
ਰਾਜ ਤੇਰਾ-ਅੱ ਜ ਤ ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਰਾਜ ਤੇਰਾ। ਅਕਬਰ ਦਾ ਸ'ਢੂ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬਾਤ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਸਿਕਆ ਕੁਝ ਸਮ8 ਮਗਰ ਜਦ ਅਕਬਰ
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਾਪਸ ਆ ਿਗਆ ਤ' ਉਸ ਦੇ ਸ'ਢੂ ਨ ਉਹ ਪੱ ਟਾ ਅਕਬਰ ਨੂ◌ੂ◌ੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਿਦੱ ਤਾ। ਕੁੱ ਝ ਲੋ ਕ' ਨ ਮਖੌਲ ਵਜ ਿਕਹਾ ਿਕ ਜੱ ਟ ਬੌਲੇ ਹੀ
ਿਨਕਲੇ , ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦਾ ਹੱ ਥ ਆਇਆ ਰਾਜ ਮੋੜ ਕੇ ਉਨ,' ਨੂੰ ਹੀ ਦੇ ਿਦੱ ਤਾ। ਇਸ ਤਰ,' ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬੌਲੇ ਸ਼ਬਦ ਬਦਲਦਾ-ਬਦਲਦਾ ਬੋਲੇ ਬਣ
ਿਗਆ। ਬੋਲਾ ਅੱ ਲ ਪੈਣ ਤੇ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਗੋਤ ਬੋਲਾ ਹੀ ਪ&ਚਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਹ ਿਮਿਥਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਬਾਰੇ
ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਦੰ ਦ ਕਥਾ ਵੀ ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰ ਬੰ ਧਤ ਹੈ। ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਬੋਿਲਆਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਿਪਉ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰ ਸ'ਢੂ ਦੇ ਨਾਤੇ
ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨ ਆਪਣੇ ਹੱ ਥA ਆਪ ਪੱ ਗ ਬੰ ਨੀ ਅਤੇ ਆਿਖਆ ਿਕ ਅੱ ਗੇ ਤ ਤੁਸA ਿਕਸੇ ਜੱ ਟ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸੀ ਜ' ਗ਼ਮੀ ਮੌਕੇ ਪੱ ਗ ਨਹA ਦੇਣੀ। ਮB
ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਪੱ ਗ ਦੇ ਿਦੱ ਤੀ ਹੈ। ਬੋਲੇ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਕਸੇ ਨੂੰ ਪੱ ਗ ਨਹA ਿਦੰ ਦੇ। ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ ਆਪਣੇ ਜੁਆਈ ਨੂੰ ਵੀ ਪੱ ਗ ਨਹA ਿਦੰ ਦੇ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮ8
ਅਕਬਰ ਦੇ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ ਜੱ ਟ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ !ਚਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ' ਬਾਰੇ ਕਈ ਲੋ ਕ ਕਥਾਵ' ਤੇ ਲੋ ਕ ਗੀਤ ਪ&ਚਲਤ
ਹਨ। ਬੋਲੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਪੰ ਡ' ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਸਰਸਾ, ਿਹੱ ਸਾਰ ਅਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਨਸਾ, ਬਿਠੰਡਾ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ
ਰੱ ਤੀਆ, ਰਤਨਗੜ,, ਕਮਾਣਾ, ਿਸਵਾਣੀ, ਦਾਤੇਵਾਸ, ਕੁਲਾਣਾ ਆਿਦ ਹਨ। ਖੋਖਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਾਜਪੂਤ, ਜੱ ਟ, ਤ&ਖਾਣ ਤੇ ਮੱ ਜ਼,ਬੀ ਿਸੱ ਖ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ
ਹਨ। ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬੋਲੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਖੋਖਰ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਸੀ।
ਖੋਖਰ ਰਾਜਪੂਤ 55380 ਅਤੇ ਜੱ ਟ 12331 ਸੀ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਦੇ ਰਾਜ ਸਮ8 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਸਮ8 ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਗੋਤ ਵੀ ਿਲਖੇ ਗਏ
ਸਨ। ਇਸ ਸਮ8 ਪਟਵਾਰੀਆਂ ਨ ਵੀ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਗੋਤ' ਤੇ ਆਮ ਰਵਾਜ' ਬਾਰੇ ਸੰ ਬੰ ਧਤ ਅਿਧਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆਪਣੇ ਮਾਲ
ਮਿਹਕਮ8 ਰਾਹA ਭੇਜੀ ਸੀ ਿਜਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੀ ਸਰ ਇੱ ਬਟਸਨ ਨ ਮਹਾਨ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ 'ਪੰ ਜਾਬ ਕਾਸਟਸ' ਿਲਖੀ। ਸੈਣੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬੋਲਾ ਗੋਤ
ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਤੇ ਖੋਖਰ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਖੋਖਰ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਖਾੜਕੂ ਜੱ ਟ ਸਨ।
 ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 25

ਮੰ ਡੇਰ- ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਵੱ ਡੇਰਾ ਮੰ ਡੇਰਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮ'ਡੂ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਇਹ ਿਰੱ ਗਵੇਦ ਦੇ ਸਮ8 ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ
ਹੈ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਨਗਰੀ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਰਾਜਸਤਾਨ ਦੇ ਰਸਤੇ 12ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰ ਭ ਿਵੱ ਚ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ।
ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਨ ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪੰ ਵਾਰ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੋ ਕੇ ਰਾਜਸਤਾਨ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਗੱ ਜਨਵA ਪਠਾਨ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ
ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ,' ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵੱ ਲ ਭੱ ਜਾ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ8 ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਤ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ>ਦੇ ਜ'ਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਰਾਜੇ ਜੱ ਗਦੇਉ ਨ ਜਰਗ ਨਵ' ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ ਅਤੇ ਮੰ ਡੇਰ' ਨੂੰ ਵੀ ਏਥੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕਰ ਿਲਆ। ਮੰ ਡੇਰ
ਵੀ ਪਰਮਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮੰ ਡੇਰ ਕਲ' ਿਪੰ ਡ ਮੰ ਡੇਰ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਹੀ ਹੈ।

ਿਜ਼ਲ,ਾ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਬੰ ਗਾ ਹਲਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮੰ ਡੇਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਮੰ ਡੇਰ ਹੈ। ਿਪੰ ਡ ਅਿਹਮਦਗੜ, ਤਿਹਸੀਲ ਬੁਢਲਾਡਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਮੰ ਡੇਰ
ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਭੂਰਥਲਾ ਮੰ ਡੇਰ ਤਿਹਸੀਲ ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ' ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੇਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮੰ ਡੇਰ ਉਪਗੋਤ ਹੈ।
ਸਾਰੇ ਮੰ ਡੇਰ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਮੰ ਡੇਰ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਛੋਟਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਮੰ ਡੇਰ ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਪੰ ਵਾਰ, ਰੋਹਤਕ; ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ
!ਨਤੀ ਸਮ8 ਜੱ ਟ ਰਾਜ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਹੀ ਪੁਰਾਣਕ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ ਕਸ਼ਤਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱ ਕ ਨਵA ਸ਼&ੇਣੀ ਬਣਾਈ। ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਜਾਤੀ ਹੈ।
ਇਹ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਵੀ ਮਾਪੇ ਹਨ। ਮਾਨ- ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮਾਨਪਾਲ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਨਾ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਸ਼ੱ ਕ ਜਾਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਈਸਾ
ਤ 160 ਵਰ,ੇ ਪਿਹਲ' ਟੈਕਸਾਲਾ, ਮਥੁਰਾ ਤੇ ਸੁਰਾਸ਼ਟਰ ਿਵੱ ਚ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਤ ਆ ਕੇ ਹੀ ਵਸੇ ਸਨ। ਆਰੀਆ
ਲੋ ਕ' ਦੇ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਕਬੀਲੇ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਮ ਿਫਰ ਕੇ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਸਮ8 ਿਸੰ ਧ, ਰਾਜਸਤਾਨ ਤੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚੇ ਸਨ। ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਮਾਨ
ਜਾਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਯੂਨਾਨ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵੱ ਲ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਜਰਮਨ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਹੋਰ ਗੋਤ' ਦੇ ਲੋ ਕ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਥਾਮਸ ਮਾਨ
ਯੂਰਪ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਸੀ। ਮਾਨ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਕਿਨਸ਼ਕ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਤੇ ਪੰ ਵਾਰ ਕਬੀਲੇ ਵੱ ਸਦੇ ਸਨ। ਸ਼ੁਰੂ-
ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਸੂਰਜ, ਚੰ ਦ ਤੇ ਿਸ਼ਵ ਵੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਹੇਰ' ਨੂੰ ਿਸ਼ਵ ਗੋਤਰੀ ਜੱ ਟ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ
ਹੈ। ਜੱ ਟ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਤੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਉਨ,' ਨੂੰ ਜੱ ਟ ਹੋਣ ਤੇ ਮਾਣ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਜੱ ਟ' ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਗੋਤ ਉਨ,' ਦੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੇ ਨ' ਤੇ ਹੀ
ਪ&ਚੱਲਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਗੋਤ ਜੱ ਟ ਦੀ ਪਿਹਚਾਣ ਤੇ ਸ਼ਾਨ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਯੂਨਾਨੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਮਹਾਨ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਛੇਵA, ਸੱ ਤਵA
ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਬ&ਾਹਮਣਵਾਦ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਬ&ਾਹਮਣ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਖੱ ਤਰੀਆਂ ਨੂੰ !ਚਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਸਾਕਾ ਤੇ ਿਬਕਰਮ ਸੰ ਮਤ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਹੀ
ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਹਨ। ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪਿਹਲ' ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਮਹ'ਰਾਸ਼ਟਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਦੋ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਰਾਜੇ ਵਰਨਮਾਨ ਤੇ
ਰੁਧਰ ਮਾਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਮਹ'ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਗੋਆ ਅਤੇ ਕH ਕਣ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਰਾਿਜਆਂ ਦੇ ਿਸੱ ਕੇ ਿਮਲੇ ਹਨ। ਿਵਸ਼ਨੂੰ ਪੁਰਾਣ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਨੂੰ
ਗੰ ਧਰਵ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹਾਦਰ ਕਬੀਲਾ ਦੱ ਿਸਆ ਿਗਆ ਹੈ। ਗੰ ਧਰਵ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਬਲ, ਿਪਸ਼ਾਵਰ ਤੇ ਰਾਵਲਿਪੰ ਡੀ ਆਿਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਿਮਲ
ਸਨ। ਅੱ ਠਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਰਾਜਸਤਾਨ ਤੇ ਕੋਟਾ ਦੇ ਚਤੌੜ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਧਾਵਲ ਮੌੜ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ
ਸੀ। ਮੌੜ ਵੀ ਮਾਨ' ਦਾ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਕੋਟਾ ਬੂੰ ਦੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਮਾਨਪੁਰ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਮਾਨ ਜੱ ਟ ਆਪਣਾ ਕੁਰਸੀਨਾਮ'
ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਨੜੇ ਮਾਨਾ ਗੋਤ ਿਵੱ ਚ ਠਾਕਰ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹਨ। ਮਾਨ' ਦੇ ਭੇਟ ਮਾਨ ਗੋਤੀ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤੀ ਮੂਲ ਦੇ
ਸਭ ਤ ਪੁਰਾਣੇ ਕਸ਼ਤਰੀ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ !ਠ ਕੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਸੱ ਧੂ, ਬਰਾੜ' ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ' ਪਿਹਲ'
ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਮਾਨ', ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਹੇਅਰ ਅੱ ਧਾ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੀਆਂ ਭੱ ਟੀਆਂ ਤੇ ਿਸੱ ਧੂ ਬਾਰੜ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।
ਮਾਨ ਕਈ ਪੀੜੀਆਂ ਰਾਜ ਕਰਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਮਹ'ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵਚ !ਠਕੇ ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤੇ ਸਾਰੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ
ਫੈਲ ਗਈ। ਸ਼ੱ ਕਸਤਾਨ ਤ ਆਏ ਹੋਏ ਸ਼ਾਹੀ ਗੋਤ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਮਾਨਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਤੀਜੀ ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ
ਮਾਨਸਾ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਾ ਸ਼ਿਹਰ ਦੀ ਨAਹ ਰੱ ਖੀ। ਸੰ ਤ ਿਵਸਾਖਾ ਿਸੰ ਘ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਤ' ਮਾਨ ਸ਼ਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱ ਕ ਬੰ ਸ ਿਵਚ
ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਜਰਾਤ, ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਤਾਨ, ਮਥਰਾ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਹੁੰ ਦੇ ਹੋਏ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚੇ ਸਨ। ਲੈ ਕਚਰਾਰ
ਦੇਸਰਾਜ ਛਾਜਲੀ ਵੀ ਿਲਖਦਾ ਹੈ ਿਕ ਮਾਨ, ਖੇੜੇ ਤੋ ਮਗੇ ਗੋਤ' ਦੇ ਜੱ ਟ, ਅੱ ਜ ਤ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲ', ਰਾਜਸਤਾਨ ਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹੱ ਦ ਅਤੇ
ਚੰ ਬਲ ਨਦੀ ਦੇ ਨਿੜ>, ਉਜੜ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗੱ ਡੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਸਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਖੁਡਾਲਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਮਾਨਸਾ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਵੱ ਸ ਗਏ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਪਿਹਲ' ਇਹ ਮਾਨਸਾ ਤੇ ਬਿਠੰਡਾ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਭੁਲੱਰ ਤੇ ਹੇਅਰ ਵੀ ਇਨ,' ਨਾਲ ਰਲਿਮਲ ਗਏ। ਸਰ
ਇੱ ਬਟਸਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਲਾਲ ਤੇ ਮਾਨ ਜੱ ਟ ਰਾਠੌਰ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਵਡੇਰੇ ਪਿਹਲ' ਰੋਹਤਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ।
ਇੱ ਕ ਵੱ ਡੇਰੇ ਧੰ ਨ' ਰਾਉ ਨ ਬੜਗੁਜ਼ਰ ਗੋਤ ਦੀ ਜੱ ਟੀ ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱ ਤਰ ਹੋਏ। ਿਜਨ,' ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਉਨ,' ਦੇ ਚਾਰ
ਗੋਤ ਦਲਾਲ, ਮਾਨ, ਦੇਸਵਾਲ ਤੇ ਸੇਵਲ ਪ&ਚੱਲਤ ਹੋਏ। ਇਹ ਚਾਰੇ ਗੋਤ' ਦੇ ਲੋ ਕ ਆਪਸ ਿਵੱ ਚ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਹੀ ਨਹA ਕਰਦੇ ਿਕ>ਿਕ ਇਨ,' ਦਾ
ਵੱ ਡੇਰਾ ਇੱ ਕ ਸੀ। ਕੁਝ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਰੋਹਤਕ, ਕਰਨਾਲ, ਿਹਸਾਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਪਿਟਆਲੇ
ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਮਾਨ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਉਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਰਾਜੇ ਿਬਨਪਾਲ ਦੇ ਸਮ8 ਗੜ,ਗਜ਼ਨੀ ਤ ਆਏ ਸਨ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਿਕ
ਮਾਨ ਜੱ ਟ ਿਬਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਿਬਨਪਾਲ ਵਰੀਆਂ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ। ਿਬਨਪਾਲ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱ ਤਰ ਪਰਾਗਾ, ਸੰ ਧਰ, ਖੇਲਾ ਅਤੇ ਮੋੜ
ਸਨ। ਪਰਾਗੇ ਦੀ ਬੰ ਸ ਨਾਭੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਈ। ਿਬਨਪਾਲ ਨ ਭੱ ਟੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵਚ ਭਜਾ ਿਦੱ ਤਾ। ਿਬਨਪਾਲ ਗਜ਼ਨੀ ਦਾ
ਆਖਰੀ ਿਹੰ ਦੂ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਿਬਨਪਾਲ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਭੂੰ ਦੜ ਖਾਨ ਤੇ ਿਮਰਜ਼ਾ ਖਾਨ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵੱ ਲ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਖ਼ਤਾਬ ਿਮਿਲਆ ਸੀ। ਮਾਨ' ਦੀ
ਮਾਨ ਸ਼ਾਹੀ ਮੂੰ ਹੀ ਇਸ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹੈ। ਮਾਨ ਦੇ 12 ਪੁੱ ਤਰ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਾਨ' ਦੀਆਂ 12 ਮੁੱ ਖ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ' ਦਾ ਘਰ
!ਤਰੀ ਮਾਲਵਾ ਹੀ ਹੈ। ਭੁੱ ਲਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਵੀ ਮਾਨ' ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਵਸਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੋਵ8 ਰਲਕੇ ਿਸੱ ਧੂ, ਬਰਾੜ' ਨਾਲ ਟਕਰ' ਲB ਦੇ ਹਨ।
ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਮਾਨ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਬਿਠੰਡਾ ਹੀ ਦਸਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੀ ਜAਦ ਅਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਰਆਸਤ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਜਠਰੇ ਬਾਬੇ
ਬੋਲਾ ਦਾ ਚਊ ਿਵੱ ਚ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਿਦਵਾਲੀ ਅਤੇ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮ8 ਖਾਸ ਮਾਨਤਾ ਕੀਤੀ ਜ'ਦੀ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨਾ ਦਾ ਮੌੜ ਖਾਨਦਾਨ
ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਮਾਨਸ਼ਾਹੀ ਬਹੁਤੇ ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਗੱ ਦੜਬਾਹਾ ਅਤੇ ਲਾਲ ਬਾਈ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਯਾਤਰੀ ਕੇ
ਮਾਨ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਨਾ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਪੰ ਡ ਬੁਰਜ ਮਾਨਸਾ, ਬੜੀ ਮਾਨਸਾ, ਮੌੜ, ਮਾਨਾ, ਮਾਨਾ ਵਾਲਾ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਕੋਟੀਆ ਆਿਦ ਹਨ। ਿਸੱ ਖ ਰਾਜ
ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਮਾਨ ਸਰਦਾਰ' ਨ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਡਟ ਕੇ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਸਰਦਾਰ ਫਿਤਹ ਿਸੰ ਘ ਮਾਨ ਮਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦਾ
ਪੱ ਕਾ ਸਾਥੀ ਸੀ। ਤੇਜਵੰ ਤ ਿਸੰ ਘ ਮਾਨ ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਮਹਾਨ ਲੇ ਖਕ ਹੈ। ਮਾਨ ਤੇ ਦਲਾਲ ਆਿਦ ਗੋਤ' ਬਾਰੇ ਭਾਟ' ਦੀਆਂ ਵਹੀਆਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਤੇ ਠੀਕ
ਨਹA ਹਨ। ਖਾਨਦਾਨ ਮੌੜ' ਿਵੱ ਚ ਮੌੜ (ਨਾਭਾ) ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਰਦਾਰ ਧੰ ਨਾ ਿਸੰ ਘ ਮਲਵਈ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਿਨਡਰ
ਤੇ ਸੂਰਬੀਰ ਜਰਨIਲ ਸੀ। ਜਦ ਖਾਲਸੇ ਨ ਸੰ ਮਤ 1875 ਿਬਕਰਮੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਫਿਤਹ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਤਦ ਇਨ,' ਨ ਹੀ ਅੱ ਗੇ ਵੱ ਧ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ
ਦੇ ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਖ਼' ਦਾ ਿਸਰ ਵੱ ਿਢਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਿਵੱ ਚ ਬਾਈ ਮਾਨ ਸਰਦਾਰ ਫ਼ੌਜ' ਦੇ ਅਫਸਰ ਸਨ। ਇਨ,' ਦਾ
ਬਹੁਤ ਪ&ਭਾਵ ਸੀ। ਸਰ ਲੈ ਪਲ ਗਰੀਫਨ ਨ ਆਪਣੀ ਿਕਤਾਬ 'ਪੰ ਜਾਬ ਚੀਫਸ' ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਮਾਨ ਸਰਦਾਰ' ਨੂੰ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਸੱ ਚੇ ਮਰਦ ਮੰ ਿਨਆਂ ਹੈ।
ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼' ਜਰਮਨ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਗੋਰੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਿਵਚ ਹੀ ਉਧਰ ਗਏ ਹਨ। ਯੂਰਪ ਦੇ
ਿਜਪਸੀਆਂ ਦੇ ਗੋਤ ਵੀ ਪੰ ਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਰਲਦੇ-ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦਾ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਜਰਨIਲ ਬੁੱ ਧ ਿਸੰ ਘ ਮਾਨ ਵੀ ਸੀ। ਉਸ
ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਮਹਾਨ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਿਸਮਰਨਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਮਾਨ ਹੈ। ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਮਜ਼,ਬੀ ਿਸੱ ਖ ਅਤੇ ਛAਬੇ ਵੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਛAਬੇ ਟ'ਕ
ਕਸ਼ਤਰੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। 1881 ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਕੁਲ
ਿਗਣਤੀ 53970 ਸੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਕੁਝ ਮਾਨ ਨਾਮ ਦੇ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਾਨ ਨਾਮ ਦੇ
ਿਪੰ ਡ' ਨੂੰ ਮਾਨ, ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਤ ਹਾਰਕੇ ਛੱ ਡ ਗਏ ਸਨ। ਬੀਦੋਵਾਲੀ ਦੇ ਪਾਸ ਵੀ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱ ਕ ਮਾਨ' ਿਪੰ ਡ ਸੀ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਨੂੰ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ'
ਨ ਮਾਨ' ਤੋ ਿਜੱ ਤ ਲਇਆ ਅੱ ਜਕੱ ਲ, ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ ਹੀ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਿਵੱ ਚ ਦੌਲਾ, ਆਧਣੀਆਂ, ਖੁੱ ਡੀਆਂ ਮਹ'ਿਸੰ ਘ,
ਅਬੁਲਖੁਰਾਣਾ, ਬਾਮ ਤੇ ਮੌੜ' ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਹੀ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਮੋਗੇ ਦੇ ਪੂਰਬ !ਤਰ ਵੱ ਲ ਵੀ ਮਾਨ' ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪਸਾਰ
ਹੋਇਆ ਹੈ। ਦੌਧਰ ਤੇ ਿਕਸ਼ਨਪੁਰਾ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ' ਦਾ ਘਰ ਮਾਲਵਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭੁੱ ਲਰ ਗੋਤੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ
ਹਨ। ਬਿਠੰਡੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਮੌੜ, ਮਾਨਸ਼ਾਹੀਏ ਤੇ ਯਾਤਰੀ ਕੇ ਮਾਨ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਉਪਗੋਤ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਮਾਨ, ਚੌਕੀ ਮਾਨ,
ਸ਼ੇਖ ਦੌਲਤ ਤੇ ਕੁਮਕਲ', ਦੁਰਾਹ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਫੇਰੂਮਾਨ, ਮਾਨਾ ਵਾਲਾ, ਜਲਾਲ ਉਸਮ'
ਤੇ ਬਟਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ
ਹਨ। ਫਿਤਾਗੜ, ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰ ਡ ਿਕਲ,ਾ ਹਰਨਾਮ ਿਸੰ ਘ ਤਲਾਣੀਆਂ ਵੀ ਮਾਨ ਸਰਦਾਰ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ' ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਸੁਹੇਲੇਵਾਲਾ, ਮੋੜ ਨੌਅਬਾਦ, ਮੌੜ ਠਾਹੜਾ ਵੀ ਮਾਨ' ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਾਨ ਲਾਹੌਰ, ਿਸਆਲਕੋਟ, ਝੰ ਗ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੱ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸਦੇ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ
ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਮਾਨ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਮਾਨ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਮਾਨ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਮਾਨ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਿਸਆਣੇ ਤੇ ਸੰ ਜਮੀ ਜੱ ਟ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਮਾਨ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨਡਾ ਤੇ ਅਸਟਰੇਲੀਆ ਆਿਦ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਵੀ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਮਾਨ ਇੱ ਕ ਵੱ ਡਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂ ਬਰਾੜ', ਿਵਰਕ', ਸੰ ਘੇ,
ਧਾਲੀਵਾਲ' ਤੇ ਗਰੇਵਾਲ' ਆਿਦ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ' ਛਪੀਆਂ ਹਨ। ਮਾਨ ਗੋਤ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਅਜੇ ਤੱ ਕ ਿਕਸੇ ਮਾਨ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ
ਨ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਠੀਕ ਤੇ ਪੂਰਾ ਨਹA ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਹਰਦੁਆਰ ਦੇ ਪਰੋਹਤ ਵੀ ਮਾਨ ਗੋਤ ਬਾਰੇ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਿਵਚਾਰ ਰੱ ਖਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ'
ਬਾਰੇ ਅਜੇ ਹੋਰ ਖੋਜ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮੌੜ ਖਾਨਦਾਨ ਦੇ ਮਾਨ ਮੋਰ ਨੂੰ ਸਿਤਕਾਰ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਿਕ>ਿਕ ਇਸ ਖਾਨਦਾਨ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਨੂੰ
ਬਚਪਨ ਿਵੱ ਚ ਮੋਰ ਨ ਸੱ ਪ ਤ ਬਚਾਇਆ ਸੀ। ਮਾਨ, ਭੁੱ ਲਰ ਤੇ ਹੇਅਰ ਅੱ ਕ ਨੂੰ ਵੱ ਢਣਾ ਪਾਪ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਿਕ> ਿਕ ਅੱ ਕ ਦੇ ਪੱ ਤੇ ਿਸ਼ਵਜੀ
ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਿਸ਼ਵ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਭ8ਟ ਕੀਤੇ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਿਤੰ ਨ ਗੋਤ ਿਸ਼ਵਜੀ ਨੂੰ ਮਹ'ਦੇਵ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ, ਮੰ ਡ, ਦਾਹੀਏ,
ਿਵਰਕ ਆਿਦ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਖੇਤਰ' ਤ ਚਲਕੇ ਈਸਵA ਸੰ ਨ ਤ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ' ਪਿਹਲ' ਹੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆ
ਗਈਆਂ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਧਾੜਵੀ ਖੁਲ, ਿਦਲੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਿਕ&ਸਾਨ ਕਬੀਲੇ ਸਨ। ਕਹਾਵਤ ਹੈ, ''ਮਾਨ, ਪੂੰ ਨੀਆਂ, ਚੱ ਠ, ਖਾਨ ਪਾਨ ਮ8 ਅਲਗ ਅਲਗ, ਲੂਟਨ
ਮ8 ਕੱ ਠ।'' ਮਾਿਹਲ- ਇਹ ਮਹ'ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ8 ਦਾ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਮਾਹਲ, ਮੋਿਹਲ ਅਤੇ ਮਾਹੇ ਇਕੋ ਗੋਤ ਹੈ। ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ
!ਚਾਰਨ ਿਵੱ ਚ ਫਰਕ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਚੋਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੋਦਾਿਰਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।
ਰਾਮਾਇਣ ਕਾਲ ਸਮ8 ਵੀ ਇਨ,' ਦਾ ਇੱ ਕ ਜਨਪਦ ਸੀ। ਮਾਹੀ ਅਤੇ ਨਰਮਦਾ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ ਇਨ,' ਦਾ ਜਨਪਦ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ,' ਇਨ,' ਦਾ
ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਮਾਲਵਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੇ ਪੂਰਾ ਅਿਧਕਾਰ ਸੀ। ਟਾਡ ਅਤੇ ਸਿਮਥ ਨ ਇਨ,' ਦਾ ਜਨਪਦ ਸੁਜਾਨਗੜ, ਬੀਕਾਨਰ ਖੇਤਰ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਇਨ,'
ਦੀ ਰਾਣਾ ਪਦਵੀ ਸੀ। ਇਨ,' ਦਾ ਕੇਵਲ 140 ਿਪੰ ਡ' ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮਿਹਲਵਾਟੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਜੋਧਪੁਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਜੋਧਾ ਜੀ
ਰਾਠੌਰ ਨ ਮਿਹਲਵਾੜੀ ਿਜੱ ਤ ਿਲਆ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਰਾਣਾ ਅਜੀਤ ਮਾਹਲ ਅਤੇ ਰਾਣਾ ਬਛੂਰਾਜ ਮਾਿਹਲ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਰਾਠFਰਬੰ ਸੀ ਰਾਿਜਆਂ
ਨ ਮਾਹਲ' ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਉਨ,' ਦੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਮਾਹਲ ਬੰ ਸ ਦੇ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਰਾਜਸਤਾਨ ਦੇ ਮੇਵਾੜ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵਸ ਗਏ ਅਤੇ
ਕੁਝ ਪੰ ਜਾਬ, ਹਿਰਆਣਾ, ਪੱ ਛਮੀ !ਤਰਪ&ਦੇਸ਼ ਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਚਲ ਗਏ। ਕੁਝ ਮਾਹਲ ਜੱ ਟ ਬੀਕਾਨਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ !ਠਕੇ ਪੰ ਜਾਬ
ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ' ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਿਫਰ ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਬਿਠੰਡਾ, ਮੁਕਤਸਰ, ਸੰ ਗਰੂਰ,
ਪਿਟਆਲਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਲੁਿਧਆਣਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਮਾਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵਸੱ ਦੇ ਹਨ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮਾਹਲ ਗੋਤ
ਦਾ ਇੱ ਕ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਮਾਹਲ ਹੈ। ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦਾ ਮਾਹਲ ਗਿਹਲ' ਤੇ ਮਾਹਲ ਖੁਰਦ ਿਪੰ ਡ ਮਾਹਲ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਹੀ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,' ਊਨਾ ਿਵੱ ਚ
ਦੇਹਲ' ਿਪੰ ਡ ਮਾਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਹਲ ਰੋਪੜ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਮਾਹਲ ਜੱ ਜ ਕਾਫ਼ੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ
ਿਵੱ ਚ ਭੂੰ ਦੜ ਭੈਣੀ ਅਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਿਵੱ ਚ ਤੁੰ ਗਵਾਲੀ ਵੀ ਮਾਹਲ' ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਕੁਝ ਮਾਹਲ ਿਸਰਸੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਉਜਾਗਰ ਮਾਹਲ
ਂ ੀਕਿਵਟੀ ਔਫ ਜਾਟਰੇਸ' ਪੁਸਤਕ ਿਲਖੀ ਹੈ ਜੋ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਪ&ਾਚੀਨ ਇਿਤਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਿਧਤ ਹੈ। 1881 ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ
ਨ 'ਐਟ
ਿਵੱ ਚ ਮਾਹਲ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 7630 ਸੀ। ਮਾਹਲ ਰਾਜਪੂਤ ਕੇਵਲ 839 ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਮਾਹਲ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਕੁਝ ਮਾਹਲ
ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਵੀ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਮਾਹਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਰਾਜਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਿਸੰ ਘ ਸਾਹਲ ਸੀ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 26

ਮਲ,ੀ- ਆਰੀਆ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਈਸਾ ਤ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਪੂਰਬ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਚਲਕੇ ਿਸੰ ਧ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਿਕਸੇ ਸਮ8
ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਲੈ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੱ ਕ ਤਕੜੇ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ
ਲੋ ਕ ਈਸਾ ਤ 1500 ਸਾਲ ਪੂਰਬ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮੁਲਤਾਨ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਵਸੱ ਦੇ ਸਨ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮਲ, ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ
ਸਾਰੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਹੋਰ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਿਵੱ ਚ ਅਿਧਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਇੱ ਕ ਵੱ ਡੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਲਵਾ ਪੈ
ਿਗਆ। ਵਾਸੂਦੇਵ ਸ਼ਰਨ ਅਗਰਵਾਲ ਵਰਗੇ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਵੀ ਿਲਖਦੇ ਹਨ ਿਕ ਮਾਲਵਾ ਗਣ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਮਲ,ੀ ਜ' ਮਾਲੂ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ।
ਯੂਨਾਨੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਇਨ,' ਨੂੰ ਮਲੋ ਈ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਰਬੀਰ ਕੌ ਮ ਸੀ। 326 ਪੂਰਬ ਈਸਾ ਦੇ ਸਮ8 ਜਦ ਯੂਨਾਨੀ ਹਮਲਾਵਰ ਿਸਕੰ ਦਰ ਮਹਾਨ ਮੁਲਤਾਨ ਵੱ ਲ ਆਇਆ ਤਾ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ
ਮਲ,ੀਆਂ ਨ ਬੜਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਮ8 ਮਲ,ੀ ਰਾਵੀ, ਿਜਹਲਮ ਤੇ ਚਨਾਬ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਕੜੇ ਤੇ ਬਹਾਦਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਸਨ। ਯੂਨਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਵੀ ਇਨ,' ਨਾਲ ਲੜਨ ਤ ਬਹੁਤ ਡਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਿਸਕੰ ਦਰ
ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਿਸਕੰ ਦਰ ਵੀ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਿਗਆ। ਆਿਦ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀਆਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਸੂਰਜ
ਉਪਾਸਨਾ ਕੀਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੁਲਤਾਨ ਸ਼ਿਹਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਸੂਰਜ ਮੰ ਿਦਰ ਸੀ। ਮੁਲਤਾਨ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਘਰ ਸੀ। ਿਸਕੰ ਦਰ ਦੀ
ਿਜੱ ਤ ਿਪੱ ਛ ਮਲ,ੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਜੱ ਟ ਚੌਧਰੀਆਂ ਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਸਕੰ ਦਰ ਨੂੰ ਦੱ ਿਸਆ ਿਕ ਅਸA ਲਗਪਗ ਇੱ ਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਸੁਤੰਤਰ ਤੇ ਸੁਖੀ ਵੱ ਸਦੇ ਸੀ। ਆਖ਼ਰ ਿਸਕੰ ਦਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਲ,ੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨਾ ਿਪਆ। ਯੂਨਾਨੀ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ'
ਨ ਮਲ,ੀਆਂ ਨੂੰ ਮਲੋ ਈ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਮਲ, ਮਲ,ੀ ਅਤੇ ਮਲੋ ਈ ਇਕੋ ਹੀ ਕਬੀਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਮਲ,ੀਆਂ ਦਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਪਰਮਾਰ
ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਮਲ,ੀ ਤ' ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਜਨਮ ਤ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਿਹਲ' ਦਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ।
ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਿਸੰ ਘ ਅਸ਼ੋਕ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਅੱ ਠਵA, ਨੌਵA ਸਦੀ ਦੱ ਸਦਾ ਹੈ। ਮਹ'ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਕੋਈ
ਿਜ਼ਕਰ ਨਹA। ਪੰ ਜਾਬ, ਿਸੰ ਧ, ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸBਕੜੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਿਜ਼ਕਰ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਪੁਰਾਣੇ ਕਬੀਲੇ ਹਨ ਰਾਜਪੂਤ ਨਵA ਜਾਤੀ ਹੈ। ਮਲੋ ਈ ਭਾਵ
ਮਲ,ੀ ਉਪਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤ ਚਲਕੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਮਾਲਵੇ ਤ ਰਾਜਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚੇ। ਅੰ ਤ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੱ ਧ ਭਾਰਤ
ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਮੱ ਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਮਾਲਵਾ ਪ&ਚਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਮਲੋ ਈ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨ ਆਪਣੇ ਗਣਰਾਜ ਕਾਇਮ
ਕਰ ਲਏ। ਮਾਲਵਾ ਗਣਰਾਜ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱ ਕੇ ਵੀ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਪਾਣਨੀ ਅਤੇ ਚੰ ਦਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਲੋ ਈ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਸ਼ਤਰੀ ਵੀ ਨਹA ਸਨ
ਅਤੇ ਬ&ਾਹਮਣ ਵੀ ਨਹA ਸਨ। ਇਹ ਮੱ ਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ ਇੱ ਕ ਵੱ ਖਰਾ ਹੀ ਕਬੀਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੁਰਿਦਆਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਿਵੱ ਚ ਦੱ ਬ ਕੇ
ਉਨ,' ਦੀਆਂ ਸਮਾਧ' ਬਣਾ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਿਦਵਾਲੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਆਪਣੇ ਜਠਿਰਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਵੀ.
ਏ ਸਿਮਥ ਵੀ ਮਲੋ ਈ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਬਾਹਰ ਆਏ ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹੀ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਿਮਆਂ ਿਵੱ ਚ ਮਲੋ ਈ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ !ਤਰੀ ਤੇ ਮੱ ਧ
ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਕੋਈ ਇਨ,' ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹA ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਬੜੇ ਲੜਾਕੇ ਤੇ ਯੋਧੇ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੀ ਇੱ ਕ ਸ਼ਾਖਾ
ਦੱ ਖਣ ਵੱ ਲ ਅੱ ਬੂ ਪਰਬਤ ਅਚਲਗੜ, (ਸਰੋਹੀ) ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਈ। ਿਜਨ,' ਿਵਚ ਮਹਾਨ ਸਮਰਾਟ ਿਬਕਰਮਾਿਦੱ ਤ ਹੋਇਆ। ਇਸੇ ਸ਼ਾਖ ਨ
ਜੈਪੁਰ ਰਾਜ ਦੇ ਕਰਕੋਟ ਨਗਰ ਖੇਤਰ ਤੇ ਅਿਧਕਾਰ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱ ਕੇ ਵੀ ਿਮਲੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਬੀਲੇ
ਦੀ ਸ਼ਾਖ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ8 ਤ ਹੀ ਆਬਾਦ ਸੀ। ਮਲੋ ਈ ਭਾਵ ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਰਾਜਸਤਾਨ ਅਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਆ>ਦੇ ਜ'ਦੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹਮਿਲਆਂ ਤੇ ਕਾਲ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਅਕਸਰ ਹੀ ਇੱ ਕ ਥ' ਤ ਉਠਕੇ ਦੂਜੀ ਥ' ਦੂਰ
ਤੱ ਕ ਚੱ ਲੇ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਆਬਾਦੀਆਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਰਿਹੰ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਮਲ,ੀ ਆਪਣਾ ਿਪੱ ਛਾ ਮਲ,ੀ ਵਾਲਾ ਿਪੰ ਡ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਉਜੜ ਕੇ ਤੇ ਥੇਹ
ਬਣਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਵੱ ਿਸਆ ਸੀ। ਪਿਹਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਿਬਕਰਮਾ ਬੰ ਸੀ ਮਾਲੂ ਜ' ਮਲ,ੀ ਕੌ ਮ ਨ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਇਥੇ ਇੱ ਕ ਪੁਰਾਣਾ ਿਕਲ,ਾ ਵੀ ਹੁੰ ਦਾ ਸੀ।
ਿਜਸ ਿਵਚ ਪੁਰਾਣੇ ਿਸੱ ਕੇ ਵੀ ਿਮਲੇ ਹਨ। ਕੋਕਰੀ ਮਲੀਆਂ, ਕੋਟ ਮਿਲਆਣਾ ਤੇ ਮਲ,ਾ ਵੀ ਮਲ,ੀਆਂ ਨ ਵਸਾਏ, ਚੁਘਾ ਕਲ' ਤੇ ਬੜੇ ਿਸੱ ਧਵA ਆਿਦ
ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਲ,ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਮਲ,ੀ ਇੱ ਕ ਵੱ ਡਾ ਕਬੀਲਾ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਦੱ ਲੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸ਼ਾਹ
ਸਰੋਆ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਇਹ ਿਦੱ ਲੀ ਤੇ ਰਾਜਸਤਾਨ ਦੇ ਸਰੋਈ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਛੱ ਡਕੇ ਅੱ ਜ ਤ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਪਿਹਲ' ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਦੋਬਾਰਾ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਹੂਣ' ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਸਮ8 ਪੰ ਜਾਬ ਿਵਚ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਰਾਜਸਤਾਨ ਤੇ ਮੱ ਧ ਪ&ਦੇਸ਼ ਿਵੱ ਚ
ਜਾ ਕੇ ਵੱ ਸ ਗਏ ਸਨ। ਮਲ,ੀ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਢਲ , ਢAਡਸਾ, ਸੰ ਘਾ ਤੇ ਦੋਸ'ਝ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ, ਮਾਝੇ ਿਵਚ
ਲੰਘ ਕੇ ਮਲ,ੀ ਦੋਬਾਰਾ ਿਫਰ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰਾਵਾਲਾ ਆਿਦ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀਆਂ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਇੱ ਕ
ਮਲ,ੀਆਂ ਿਪੰ ਡ ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਮਲ,ੀਆ ਵਾਲਾ ਹਲਕਾ ਬਰਨਾਲਾ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਹੈ। ਮਲ,ੀਆ
ਵਾਲਾ ਮੋਗੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਮਲ,ੀਆਂ ਿਪੰ ਡ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਮਲ,ੀਆਂ ਫਕੀਰ' ਤੇ ਮਲ,ੀਆਂ ਿਪੰ ਡ
ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਨ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੈ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ।
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਮੋਗਾ, ਲੁਿਧਆਣਾ ਅਤੇ ਸੰ ਗਰੂਰ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮ8 ਤ ਹੀ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ
ਮਲੋ ਦ ਖੇਤਰ ਤੇ ਵੀ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਮਲ,ਾ ਜ' ਮਲ,ੀ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਿਰਹਾ ਹੈ। ਜਦ ਖਿਹਰੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤ' ਮਲ,ੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ
ਕਰਕੇ ਮਲ,ੀਆਂ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਮਲਾ ਅਤੇ ਚਿੜਕ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਿਦੱ ਤੇ। 12ਵA ਸਦੀ ਈਸਵA ਿਵੱ ਚ ਮਿਲਆਣੇ ਵਾਿਲਆਂ ਿਵਚ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ
ਬੜਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਉਸਨ ਚਿੜਕ ਅਤੇ ਅਸ਼ਟ'ਗ ਕੋਟ ਿਪੰ ਡ ਦੋ ਬਾਰਾ ਵਸਾਏ ਸਨ। ਚਿੜਕ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਸੰ ਘੇ ਨੂੰ ਦੇ ਿਦੱ ਤਾ ਸੀ। ਲਛਮਣ
ਿਸੱ ਧ ਆਪ ਅਸ਼ਟ'ਗ ਕੋਟ ਰਿਹੰ ਦਾ ਸੀ। ਗਜ਼ਨੀ ਵਾਿਲਆਂ ਨੂੰ ਮਾਲਵੇ ਿਵਚ ਕੱ ਢਣ ਲਈ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਵੀ ਜੱ ਗਦੇਉ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਰਲ ਿਗਆ।
ਇਹ ਗੌਰੀਆਂ ਦੇ ਬਿਠੰਡਾ ਮਾਰਨ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਉਨ,' ਦੇ ਿਵਰੁੱ ਧ ਲੜੇ ਸਨ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਪੂਤ' ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਜੱ ਟ ਇਕੋ ਨਸਲ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਜੱ ਟ ਹੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦੇ ਮਾਪੇ ਹਨ। ਗੌਰੀਆਂ, ਭੱ ਟੀਆਂ, ਤੇ ਖਿਹਿਰਆਂ ਨ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਦੇ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਅੱ ਗ' ਲਾਕੇ ਫੂਕ ਿਦੱ ਤੇ। ਚਿੜਕ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਭਾਰੀ ਯੁੱ ਧ ਹੋਇਆ। ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਦਾ ਸੀਸ ਚਿੜਕ ਿਡਿਗਆ ਤੇ ਧੜ ਮੁਸਤਫਾ
ਕੋਲ ਆਕੇ ਿਡੱ ਿਗਆ। ਦੋਹA ਥਾਈ ਂ ਇਸ ਿਸੱ ਧ ਦੀਆਂ ਮੜ,ੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਇਨ,' ਮੜ,ੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਜਦੇ ਹਨ। ਮੋਰੀਆ ਕਾਲ
ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਯਾਤਰੀ ਮੈਗਸਥਨੀਜ ਨ ਵੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਿਕ ਮਲ,ੀ ਲੋ ਕ ਆਪਣੇ ਵੱ ਡੇਿਰਆ' ਦੀ ਸਮਾਧ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਚਿਹਲ,
ਿਗੱ ਲ, ਸੰ ਧੂ, ਿਢੱ ਲ ਆਿਦ ਜੱ ਟ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਡੇਿਰਆਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਸਮ8 ਖਾਸ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਵੀ ਪੱ ਬੀਆਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ
ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਦੀ ਮਾੜ,ੀ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚੌਦ' ਚੇਤ ਨੂੰ ਮੋਗੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਮਾੜੀ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਦੇ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ
ਭਾਰੀ ਸਲਾਨਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਲਛਮਣ ਿਸੱ ਧ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਮਾੜੀ ਦੇ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਦੀਵਾ ਬਾਲਦੇ ਹਨ। ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ
ਕੋਈ ਮੂਰਤੀ ਨਹA ਰੱ ਖਦੇ। ਪੂਜਾ ਦਾ ਮਾਲ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਰੱ ਖ ਲB ਦੇ ਹਨ। ਜੋਗ ਮੱ ਤ ਅਨੁਸਾਰ 9 ਨਾਥ ਤੇ 84 ਿਸੱ ਧ ਸਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ
ਦੇ ਮਲ,ੀ ਆਪਣਾ ਿਪੱ ਛਾ ਸਰੋਹਾ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਉਨ,' ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਮਲ,ੀ ਆਪਣੇ ਸੱ ਤ' ਪੁੱ ਤਰ' ਸਮੇਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਚਰਵਾਿਹਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਸਆ ਸੀ। ਸੱ ਤ' ਪੁੱ ਤਰ' ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਲ,ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸੱ ਤ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਰਸਮ ਿਰਵਾਜ ਗੁਰਾਇਆਂ ਨਾਲ
ਰਲਦੇ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਾਇ ਵੀ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਪਰੋਹਤ ਨਾਈ, ਮਰਾਸੀ ਆਿਦ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਈ ਵੀ ਪਰੋਹਤ
ਨਹA ਰਿਖਆ ਹੁੰ ਦਾ। ਮਲ,ੀ ਆਪ ਹੀ ਪਰੋਹਤ ਬਣ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮਲ,ੀ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਇੱ ਕ ਮੁੱ ਖੀਏ
ਿਮਲ'ਬਰ ਨ ਕਸੂਰ ਕੋਲ ਅਚਰਕ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ। ਮਲ,ੀ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਿਹਮਾਯੂੰ ਦੇ ਸਮ8 ਵਰਸੀ ਮਲ,ੀ ਦਾ
ਪੋਤਰਾ ਰਾਮ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਵਰਕ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਘਰ ਿਵਆਿਹਆ ਿਗਆ ਤੇ ਦਾਜ ਵਜ ਿਮਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ।
ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀਆਂ ਦੇ ਪੰ ਜ ਗੁਰਾਈਆਂ ਤੇ ਕਾਮੋ ਮਲ,ੀ ਆਿਦ 12 ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਸ'ਦਲਬਾਰ ਿਵੱ ਚ ਬਦੋ ਮਲ,ੀ, ਚੀਰੋ ਕਾ ਮਲ,ੀਆਂ, ਦਾਊ
ਕੀ ਮਲ,ੀਆਂ, ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਮਲ,ੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਨ। ਕਸੂਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਨਾਹਰਾ ਮਲ,ੀਆਂ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਸੀ। ਮਲ,ੀਆਂ
ਦੀਆਂ ਚੀਮਾ ਤੇ ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਵੀ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਸਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ' ਦੀਆਂ ਕਈ ਬਸਤੀਆਂ ਸਨ। ਮਲ,ੀ
ਜੱ ਟ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਦੇ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਤੇ ਝੰ ਗ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਬਹੁਤ ਿਗਣਤੀ ਸੀ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਮਲ,ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹਜ਼ਰਾਵ' ਨਾਲ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਹਜ਼ਰਾਵ' ਨ ਮਲ,ੀਆਂ ਤ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਖੋਹ ਲਏ। ਹੱ ਜ਼ਰਾ ਜੱ ਟ ਮਲ,ੀਆਂ ਤ ਵੀ ਵੱ ਧ
ਤਾਕਤਵਰ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ।
ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬੇਸ਼ੱਕ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਬਹੁਤੇ ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼'
ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਲ,ੀ, ਮਲ, ਮਲੋ ਈ, ਮਾਲਵ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇਕੋ ਹੀ ਕਬੀਲਾ ਸੀ।
ਰਾਮਾਇਣ ਕਾਲ ਿਵੱ ਚ !ਤਰੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਕੇਵਲ ਇੱ ਕ ਹੀ ਮਾਲਵ ਪ&ਦੇਸ਼ ਸੀ। ਰਾਮਾਇਣ ਕਾਲ ਦਾ ਸਮ' ਈਸਾ ਤ ਲਗਪਗ ਇੱ ਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ
ਪਿਹਲ' ਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮ8 ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮਲ ਜ' ਮਾਲਵ ਜੱ ਟ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਪ&ਾਚੀਨ ਕਾਲ ਸਮ8 ਜੱ ਟ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਤ ਲੈ ਕੇ !ਤਰੀ
ਭਾਰਤ ਤੱ ਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਮੱ ਲੀ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਲ,ੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਿਕਸਾਨ ਕਬੀਲਾ
ਸੀ। ਜਾਟ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਿਪ&ੰ ਸੀਪਲ ਹੁਕਮ ਿਸੰ ਘ ਪਾਵਾਰ ਰੋਹਤਕ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁੱ ਜਰ ਨੌਵA ਸਦੀ, ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਿਗਆਰ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਲਗਭਗ
ਜੱ ਟ' ਤ ਵੱ ਖ ਹੋਏ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਹੀ ਸਭ ਤ ਪੁਰਾਤਨ ਕਬੀਲੇ ਹਨ। ਰਾਏ- ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਰਾਇ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਕੰ ਗ' ਵ'ਗ ਰਘੂਬੰਸੀ ਜੋਗਰੇ ਦੀ
ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਹਨ। ਨੱਤ ਜੱ ਟ ਵੀ ਇਨ,' ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਹਨ। ਇਹ ਇਰਾਨ ਤ ਿਸੰ ਧ, ਰਾਜਸਤਾਨ, ਿਦੱ ਲੀ ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ' ਆਬਾਦ
ਰਹੇ। ਤਾਰੀਖੇ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਿਸੰ ਧ ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਦਵਾ ਜੀ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਏ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵਚ ਸੀ। ਿਦਵਾ ਜੀ ਬਹੁਤ ਤਾਕਤਵਰ
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਰਾਜ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਕੰ ਧਾਰ, ਸੁਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਕਨੌਜ ਤ ਵੀ ਅੱ ਗੇ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਿਲਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ
ਰਾਿਜਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਿਮੱ ਤਰਤਾ ਸੀ। ਰਾਏ ਖਾਨਦਾਨ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਿਸੰ ਧ ਿਵੱ ਚ 137 ਸਾਲ ਤੱ ਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਅਰਬੀ ਹਮਲੇ ਵੀ ਰੋਕੇ ਅਤੇ
ਅਰਬੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਉਣ ਤ ਰੋਕੀ ਰੱ ਿਖਆ। ਇਸ ਖਾਨਦਾਨ ਦੀ ਇੱ ਕ ਿਵਧਵਾ ਰਾਣੀ ਨਾਲ ਹੇਰ ਫੇਰ ਕਰਕੇ ਚੱ ਚ ਬ&ਾਹਮਣ' ਨ ਿਸੰ ਧ ਤੇ
ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਇਸ ਬ&ਾਹਮਣ ਖਾਨਦਾਨ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਾਿਹਰ ਸੀ। ਇਹ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟੀਆ ਸਲੂਕ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮ8
ਕਈ ਜੱ ਟ ਬੋਧੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਅਰਬੀ ਹਮਲਾਵਰ ਮੁਿਹੰ ਮਦ-ਿਬਨ-ਕਾਸਮ ਨ ਇਸ ਫੁਟ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਕੇ ਤੇ ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਕਬੀਿਲਆਂ ਨਾਲ
ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਕੇ ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦਾਿਹਰ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਿਸੰ ਧ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮ8 ਿਸੰ ਧ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ !ਠ ਕੇ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ
ਿਸਆਲਕੋਟ, ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਤੇ ਰਾਜਸਤਾਨ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਸੱ ਤਵA ਸਦੀ ਤ ਪਿਹਲ' ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਰਾਜਪੂਤ ਨਹA ਹੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ
ਜੱ ਟ ਹੀ ਪੁਰਾਣੇ ਕਬੀਲੇ ਹਨ। ਜਦ ਰਾਜਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਿਭਆਨਕ ਕਾਲ ਪBਦਾ ਸੀ ਤ' ਕੁਝ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਫਰ ਵਾਪਸ ਆ ਜ'ਦੇ ਸਨ।
ਿਵਦੇਸ਼ੀ ਹਮਿਲਆਂ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਕਈ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਝੇ ਤ !ਠ ਕੇ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਦੇ
ਖੇਤਰ' ਦੇ ਰਾਇ ਜੱ ਟ ਭਾਰੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੇ ਸਨ। ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੇ ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ
ਵਸੱ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ !ਘਾ ਤੇ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਲੋ ਪੋਕੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰਾਏ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਵੱ ਡਾ ਿਪੰ ਡ ਰਾਏ ਹੈ। ਇੱ ਕ ਰਾਏ ਚੱ ਕ ਿਪੰ ਡ
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਾਏ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਰੋਪੜ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਮਾਜਰੀ ਠਕੇਦਾਰ' ਵੀ ਰਾਏ ਬਰਾਦਰੀ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਘੁੜਾਣੀ ਕਲ', ਘੁੜਾਣੀ ਖੁਦਰ, ਮਾਜਰਾ ਆਿਦ ਕਾਫ਼ੀ
ਿਪੰ ਡ ਰਾਏ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਰਾਇ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਰਾਜਸਤਾਨ ਦਾ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਰਾਜਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਭਾਰੀ ਕਾਲ ਪੈਣ
ਕਾਰਨ ਹੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਮੋਗਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਟਾਵ8 ਟਾਵ8 ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਰਾਏ ਜੱ ਟ ਘੱ ਟ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫ਼ੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ
ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਦਿਲਤ ਜwਤੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਮ8 ਵੱ ਡੇ ਚੌਧਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਏ ਦਾ ਿਖਤਾਬ ਿਦੱ ਤਾ
ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾ> ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਉ ਜ' ਰਾਏ ਿਲਖਦੇ ਸਨ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼' ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਕੁਝ ਰਈਸ ਿਹੰ ਦੂਆਂ ਨੂੰ ਰਾਏ ਬਹਾਦਰ ਦਾ
ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਿਖ਼ਤਾਬ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਸੀ। ਇਨ,' ਦਾ ਗੋਤ ਰਾਏ ਨਹA ਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਕੰ ਗ ਅਤੇ ਰਾਏ ਦੋਵ8 ਹੀ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੇ ਗੋਤ ਹਨ। ਰਾਅ ਿਸੱ ਖ
ਅਤੇ ਰਾਏ ਜੱ ਟ ਇਕੋ ਬੰ ਸ ਿਵੱ ਚ ਨਹA ਹਨ। ਰਾਏ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜੱ ਟ ਰਾਜ ਘਰਾਿਣਆਂ ਿਵਚ ਹੀ ਹਨ। ਰਾਮ ਚੰ ਦਰ,
ਿਕ&ਸ਼ਨ, ਭਾਰਤ, ਕਿਨਸ਼ਕ, ਪੋਰਸ, ਹਰਸ਼, ਅਸ਼ੋਕ, ਸਲਵਾਨ, ਿਬਰਕਰਮਾਿਦੱ ਤ, ਭੋਜ ਅਤੇ ਿਸ਼ਵਾ ਜੀ ਮਰੱ ਹਟਾ ਆਿਦ ਸਾਰੇ ਜੱ ਟ ਰਾਜੇ ਹੀ ਸਨ।
ਕੁਝ ਮਰਹੱ ਟੇ ਜੱ ਟ' ਿਵਚ ਹਨ। ਰਾਏ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੰ ਧ ਘਾਟੀ ਦੇ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ' ਿਵਚ ਹਨ। ਦਿਰਆ ਿਸੰ ਧ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਮਹਾਨ
ਸਿਭਅਤਾ ਦੀ ਿਵਰਾਸਤ ਦਾ ਪ&ਤੀਕ ਹੈ। ਿਸੰ ਧ ਘਾਟੀ ਹੀ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ ਘਰ ਸੀ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 27

ਰੰ ਧਾਵਾ- ਇਸ ਬੰ ਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਰੰ ਧਾਵਾ ਸੀ। ਇਹ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ। ਿਸੱ ਧੂਆਂ ਬਰਾੜ' ਤੇ ਸਾਰਨਾ ਵ'ਗ ਰੰ ਧਾਵੇ ਵੀ ਜੂੰ ਧਰ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ
ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਇਨ,' ਦੋਵ' ਗੋਤ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਵੀ ਕਰ ਲB ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਾਰ,ਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਰਾਜਸਤਾਨ ਦੇ ਬੀਕਾਨਰ ਖੇਤਰ ਤ
!ਠਕੇ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ' ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਮਾਨ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਰਸਤੇਦਾਰੀ ਪਾਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ
ਗਏ। ਚਿਹਲ ਇਨ,' ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਨ,' ਨ ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਨੂੰ ਇੱ ਕ ਬਰਾਤ ਸਮ8 ਘੇਰ ਕੇ ਅੱ ਗ ਲਾ ਿਦੱ ਤੀ। ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ
ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਮਾਲਵਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਮਾਝੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕੱ ਥੂ ਨੰਗਲ ਤੇ
ਰਾਮਦਾਸ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।

ਪੁਰਾਣੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕਾਰਨ ਰੰ ਧਾਵੇ ਚਿਹਲ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਨਹA ਪਾ>ਦੇ ਸਨ। ਕਜਲ ਰੰ ਧਾਵੇ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ
ਗਏ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਤੋ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਭਖੋਕੇ ਹੈ। ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਕੁਝ ਸਮ8 ਿਪੱ ਛ ਿਪੰ ਡ ਵਹੀਲ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ
ਗਏ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਨੌਸ਼ਿਹਰਾ ਮਝਾ ਿਸੰ ਘ, ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਤੇ ਬੂਲੇਵਾਲ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਨ। ਰੰ ਧਾਵੇ ਭੱ ਟੀਆਂ ਨੂੰ
ਆਪਣਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਬਟਾਲਾ ਸ਼ਿਹਰ ਵੀ ਰਾਮਿਦਉ ਭੱ ਟੀ ਨ ਹੀ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਮਾਝੇ ਿਵਚ ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਰਾਮਦਾਸ ਦੇ ਬਖਾਪੁਰ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪਖ ਰੰ ਧਾਵੇ ਦਾ ਪੋਤਾ ਅਿਜਤਾ ਰੰ ਧਾਵਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਸੇਵਕ ਸੀ ਜਦ ਗੁਰੂ
ਸਾਿਹਬ ਨ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਤ' ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਿਰਵਾਰ ਪਖੋਕੇ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਅਿਜਤੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਦੇ ਪਾਸ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸੀ। ਪੱ ਖੋ ਦੀ
ਬੰ ਸ ਦੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਿਟਕਾਣਾ ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਤਾਮਕੋਟ ਖੇਤਰ ਹੀ ਸੀ। ਚਿਹਲ' ਨਾਲ
ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕਾਰਨ ਜਦ ਰੰ ਧਾਵੇ ਤਾਮਕੋਟ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਛੱ ਡ ਕੇ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਗੱ ਿਡਆਂ ਤੇ ਲਦ ਕੇ ਚਲ ਪਏ ਤ' ਰਸਤੇ ਿਵੱ ਚ ਉਨ,' ਦੇ ਗੱ ਡੇ
ਦਾ ਇੱ ਕ ਧੁਰਾ ਟੁੱ ਟ ਿਗਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਗੱ ਡੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨ ਬਦਸ਼ਗਨ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸੇ ਥ' ਰੁਕ ਕੇ ਉਥੇ ਹੀ ਡੇਰੇ ਲਾ ਲਏ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਮੀਮਸਾ
(ਅਮਰਗੜ) ਵਾਲੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਰਿਹੰ ਦੇ ਸਨ। ਬਾਕੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਅੱ ਗੇ ਮਾਝੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਵੱ ਲ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਜਸ ਥ' ਗੱ ਡੇ ਦਾ ਧੁਰਾ ਟੁੱ ਿਟਆ ਸੀ,
ਿਮਮਸਾ ਵਾਲੇ ਰੰ ਧਾਵੇ 12 ਸਾਲ ਿਪੱ ਛ ਆਕੇ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਰਹੰ ਦ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਫਿਤਹਗੜ, ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਇੱ ਕ ਰੰ ਧਾਵਾ ਿਪੰ ਡ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ !ਘਾ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਫਿਤਹਗੜ,, ਪਿਟਆਲਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ, ਨਾਭਾ, ਲੁਿਧਆਣਾ, ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ, ਮੋਗਾ,
ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਬਿਠੰਡਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜੰ ਲਧਰ, ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ
ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਈ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰੰ ਧਾਵਾ ਮਸੰ ਦ' ਿਪੰ ਡ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ
ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱ ਡਾ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਪੰ ਜਾਬੀ ਸਾਿਹਤਕਾਰ ਮਿਹੰ ਦਰ ਿਸੰ ਘ ਰੰ ਧਾਵਾ ਵੀ ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਰੰ ਧਾਵਾ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਉਸ ਨ ਲੋ ਕ ਭਲਾਈ
ਦੇ ਮਹਾਨ ਕੰ ਮ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਜੱ ਟ' ਵਾਲੀ ਹਉਮੇ ਸੀ। ਉਹ ਮਹਾਨ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਪਿਹਲ'-ਪਿਹਲ ਸਾਰੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਸਖੀ ਸਰਵਰ ਸੁਲਤਾਨੀਏ ਦੇ
ਚੇਲੇ ਸਨ ਪਰ ਿਸੱ ਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਪ&ਭਾਵ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੇ ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਨ ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਿਲਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਰੰ ਧਾਵੇ
ਜੱ ਟ' ਨ ਕਾਫ਼ੀ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਰੰ ਧਾਵੇ ਖਾਨਦਾਨ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ ਸਰ ਗਰੀਫਨ ਦੀ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ 'ਪੰ ਜਾਬ ਚੀਫਸ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਦੱ ਤਾ ਿਗਆ ਹੈ।
ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਰਾਜ ਸਮ8 ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵੇ ਲਾਲਚ ਜ' ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਕਾਰਨ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੇ। ਬਟਾਲੇ ਤਿਹਸੀਲ ਦੇ ਭੌਲਕੇ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵੇ
ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਕਾਰਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੇ। ਭੌਲੇਕੇ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਭੋਲੇ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਰਜ਼ਾਦਾ ਇੱ ਕ ਚੋਰ ਦੇ ਧਾੜਵੀ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਵਾਰ ਉਸ ਨ ਸ਼ਾਹੀ ਘੋੜੇ ਚੋਰੀ ਕਰ
ਲਏ ਸਨ। ਕਾਜ਼ੀ ਤ ਆਪਣੀ ਸਜ਼ਾ ਮਾਫ਼ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਇੱ ਕ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਬੰ ਸ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਹੰ ਦੂ ਹੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਿਹਲੀ ਇਸਤਰੀ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਅਮੀਨ ਸ਼ਾਹ ਿਹੰ ਦੂ ਹੀ ਿਰਹਾ ਜਦ ਿਕ ਦੂਜੀ ਇਸਤਰੀ
ਦੇ ਬੇਟੇ ਅਬੂਲ, ਅਦਲੀ ਤੇ ਜਮਾਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਿਜਨ,' ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਭੌਲੇਕੇ ਤੇ ਚੱ ਕੀ ਮਿਹਮਨ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਸਾਿਹਬ ਮਿਹਮਨ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਮ8 ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਿਦਉ ਗੋਤ ਦਾ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਕਾਮਲ ਭਗਤ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨ ਇਸ
ਨਾਲ ਕਈ ਕਰਾਮਾਤ' ਜੋੜੀਆਂ ਸਨ। ਇਸਨ ਹੀ ਚੱ ਕ ਮਿਹਮਨ ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ ਸੀ ਿਜਥੇ ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਧ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱ ਕ ਤਲਾਬ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ
ਪਿਵੱ ਤਰ ਤਾਲਾਬ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵੇ ਗੰ ਗਾ ਸਮਝ ਕੇ ਪੂਜਦੇ ਹਨ। ਰੰ ਧਾਵੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ, ਿਸੱ ਧ ਸਾਹੂ ਦੇ ਿਟੱ ਲੇ ,
ਮਿਹਮਨ ਸਿਹਬ ਦੀ ਸਮਾਧ, ਬੁੱ ਢਾ ਸਾਿਹਬ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਾਿਹਬ ਰਾਮ ਕੰ ਵਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਆਿਦ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੰ ਧਾਵੇ ਗੋਤ
ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਧੂ ਸਾਹੂ ਦੇ ਿਟੱ ਲੇ ਤੇ ਜਾਕੇ ਕੱ ਤਕ ਤੇ ਹਾੜ ਦੇ ਮਹੀਨ ਰਸਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਿਮੱ ਟੀ ਕੱ ਢਕੇ ਬੱ ਕਰੇ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਗੋਤ ਦੇ
ਿਮਰਾਸੀ ਅਤੇ ਬ&ਾਹਮਣ ਨੂੰ ਚੜ,ਾਵਾ ਵੀ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਸਾਿਹਬ ਰਾਮ ਕੰ ਵਰ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੀ ਤਿਹਸੀਲ ਸ਼ਕਰਕੋਟ ਿਵੱ ਚ ਨਤਨ
ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸੀ। ਸਾਿਹਬ ਰਾਮ ਕੰ ਵਰ ਦੇ ਲੜਕੇ ਸਾਿਹਬ ਅਨੂਪ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਬਟਾਲਾ ਤਿਹਸੀਲ ਦੇ ਤੇਜੇ ਖੁਰਦ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਸੀ। ਿਕਸੇ ਸਮ8 ਸਾਰੇ
ਦਰਬਾਰ' ਤੇ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਉਦਾਸੀਆਂ ਤੇ ਿਨਰਮਿਲਆਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਡੇਰੇ ਸਨ। ਲੋ ਕ ਇਨ,' ਦਾ ਬਹੁਤ
ਸਿਤਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਨ,' ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ&ਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਿਸੱ ਖ ਬਾਬਾ ਬੁੱ ਢਾ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵਾ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਜਨਮ
ਿਪੰ ਡ ਕੱ ਥੂ ਨੰਗਲ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਿਵੱ ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਤ' ਉਨ,' ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੱ ਲ' ਸੁਣ ਕੇ ਬੁੱ ਢੇ ਦਾ ਵਰ
ਿਦੱ ਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਿਤਲਕ ਇਨ,' ਦੇ ਹੱ ਥ ਹੀ ਲਵਾਇਆ ਸੀ। ਛੇਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਤੱ ਕ ਿਟੱ ਕਾ ਬਾਬਾ
ਬੁੱ ਢਾ ਜੀ ਹੀ ਲਾ>ਦੇ ਰਹੇ। ਬਾਬਾ ਬੁੱ ਢਾ ਜੀ ਿਪਛਲੀ ਉਮਰ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰ ਡ ਰਾਮਦਾਸ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਜਾ ਵਸੇ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਪ&ਾਣ ਿਤਆਗੇ। ਗੁਰੂ
ਹਰਗੋਿਬੰ ਦ ਸਾਿਹਬ ਨ ਆਪਣੇ ਹੱ ਥA ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਉਥੇ ਹੀ ਸੰ ਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਪਰਮ ਮਨੁੱਖ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਬਹੁਤ
ਵਧੇ ਫੁਲੇ ਹਨ। ਸੱ ਤਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਰਾਏ, ਅਠਵ8 ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ&ਸ਼ਨ ਅਤੇ ਨੌਵ8 ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਬੁੱ ਢਾ ਜੀ ਦੇ ਪੋਤੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਿਦੱ ਤਾ ਰੰ ਧਾਵਾ
ਨ ਿਟੱ ਕਾ ਲਾਇਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਲਾ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਰਾਮਦਾਸ ਿਪੰ ਡ ਤ ਮਝੈਲ ਰੰ ਧਾਵੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਬੁੱ ਗਰ ਤੇ ਬੀਹਲੇ ਆਿਦ ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਸ਼&ੀ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਗੁਰਗਦੀ ਸਮ8 ਇਹ ਰਸਮ ਰਾਮ ਕੰ ਵਰ ਰੰ ਧਾਵਾ ਉਰਫ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਿਸੰ ਘ ਨ
ਿਨਭਾਈ ਸੀ। ਇਨ,' ਨ ਹੀ ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਹੀਿਰਆਂ ਦੀ ਜੜ,ਤ ਵਾਲੀ ਬਹੁਮੁੱਲੀ ਕਲਗ਼ੀ ਤੇ ਦਸਤਾਰ ਭ8ਟ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਲਾਹੌਰ,
ਿਸਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ, ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਝੰ ਗ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰੰ ਧਾਵੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱ ਸਦੇ ਸਨ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਆਪਣੇ
ਆਪ ਨੂੰ ਭੱ ਟੀ ਕਹਾਕੇ ਮਾਣ ਮਿਹਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਤ ਉਜੜ ਕੇ 1947
ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਰੰ ਧਾਵ8 ਿਸੱ ਖ ਜੱ ਟ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸ ਗਏ ਹਨ। 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਰੰ ਧਾਵੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 51853 ਸੀ। ਹੁਣ ਰੰ ਧਾਵੇ ਜੱ ਟ ਤਕਰੀਬਨ ਟਾਵ8-ਟਾਵ8 ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਫ਼ੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਰੰ ਧਾਵੇ ਨਾਮ
ਦੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਵੀ ਹਨ। ਰੰ ਧਾਵਾ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਰੰ ਧਾਵੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਨ,' ਦਾ ਪ&ਭਾਵ ਹੋਰ
ਜੱ ਟ' ਤੇ ਵੀ ਿਪਆ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਰੰ ਧਾਵੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ ਪਰ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰੰ ਧਾਵੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਰੰ ਧਾਵਾ
ਸਹਾਰਨਾ ਦਾ ਹੀ ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਜਦ ਭੱ ਟਨਰ ਤੇ ਰਾਠੌਰ' ਨ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ ਤ' ਸਾਰਨਾ ਦਾ ਇੱ ਕ ਮੁੱ ਖੀਆ ਕਾਜਲ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਤੱ ਕ
ਪਹੁੰ ਚ ਿਗਆ। ਅਚਾਨਕ ਧਾਵਾ ਬੋਲ ਕੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ !ਤੇ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਵੈਰੀ !ਤੇ ਰਣ ਿਵੱ ਚ ਅਚਾਨਕ ਧਾਵਾ ਬੋਲਣ ਕਰਕੇ ਉਸ
ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਨ' ਰਣ-ਧਾਵਾ ਪੈ ਿਗਆ। ਿਫਰ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਅੱ ਲ ਅਥਵਾ ਗੋਤ ਰੰ ਧਾਵਾ ਪ&ਚਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਸਾਰੇ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਦੂਰ -ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਹੁਣ ਰੰ ਧਾਵਾ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ। ਰੰ ਧਾਿਵਆਂ ਦੀ ਆਰਿਥਕ ਹਾਲਤ ਵੀ ਠੀਕ ਹੈ। ਕਹਾਵਤ ਹੈ,
ਜੱ ਟ' ਬਾਰੇ 'ਕ' ਕੰ ਬੋਅ ਕਬੀਲਾ ਪਾਲੇ , ਰਿਜਆ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਗਾਲੇ ।'' ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਏਕਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਰੈਿਹਲ- ਇਹ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਛੋਟਾ
ਿਜਹਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਭੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਆਪਣਾ ਿਪਛੋਕੜ ਰਾਜਪੂਤ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਿਵਧਵਾ ਿਵਆਹ ਕਾਰਨ
ਰਾਜਪੂਤ' ਨ ਇਨ,' ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਕੱ ਢ ਿਦੱ ਤਾ। ਆਿਖ਼ਰ ਇਹ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਗਏ। ਜੱ ਟ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਧਵਾ ਿਵਆਹ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਨਹA
ਸਮਝਦੀ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਰਵਾਇਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ,' ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਰਾਹ ਿਵੱ ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦ ਉਸਦੀ ਗਰਭਵਤੀ ਮ' ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਲਈ ਖੇਤ'
ਿਵੱ ਚ ਰੋਟੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਰਾਹ ਿਵੱ ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਹਲ ਰੱ ਿਖਆ ਿਗਆ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਦਲ ਕੇ ਰੈਹਲ ਬਣ ਿਗਆ।
ਪਿਹਲ' ਇਹ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮ8 ਜਨਊ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾ>ਦੇ ਸਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਮਗਰ ਲਾ ਿਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਹ ਰਸਮ ਛੱ ਡ ਗਏ ਹਨ। ਰੈਹਲ ਜੱ ਟ ਅਮਲੋ ਹ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਹਲੋ ਤਾਲੀ ਿਵੱ ਚ ਸਤੀ ਮੰ ਿਦਰ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ !ਘੇ ਿਪੰ ਡ ਭਦਲ ਥੂਹਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਰੈਹਲ ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ।
ਪਿਟਆਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਰੈਿਹਲ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਰੈਿਹਲ ਗੋਤ ਦਾ ਮੇਲਾ ਿਪੰ ਡ ਰੈਸਲ ਿਵੱ ਚ 'ਰਾਣੀ ਧੀ' ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ
ਹੈ। ਇਹ ਸਤੰ ਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨ ਿਵੱ ਚ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਿਵੱ ਚ ਤਰ,'-ਤਰ,' ਦੇ ਰੰ ਗ ਤਮਾਸ਼ੇ ਿਦਖਾਏ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਕਵੀਸ਼ਰ ਤੇ ਢਾਡੀ ਜਥੇ ਵਾਰ'
ਗਾਹਕੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋ ਕ' ਨੂੰ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ, ਿਵਰਸੇ ਤੇ ਸਿਭਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਿਦੰ ਦੇ ਹਨ। ਮੇਲਾ ਕਮੇਟੀ ਵੱ ਲ
ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਆਿਦ ਵੀ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜ'ਦੀਆਂ ਹਨ। ਚਾਹ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਵੀ ਖੁੱ ਲ,ਾ ਵਰਤਾਇਆ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਬਾਰੇ ਿਵਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ
ਜ'ਦਾ ਹੈ ਿਕ ਿਜਸ ਿਵਅਕਤੀ ਦੇ ਮੌਹਕੇ ਨਾ ਹਟਦੇ ਹੋਣ ਉਹ ਮਾਤਾ ਦੇ ਮੰ ਿਦਰ ਿਵੱ ਚ ਲੂਣ ਸੁਖਣ ਨਾਲ ਹੱ ਟ ਜ'ਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਰੈਹਲ
ਗੋਤ ਦੇ 12 ਿਪੰ ਡ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਮੰ ਿਦਰ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੈਹਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦੇ ਵੀ
ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਨ। ਰੈਹਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋ ਕ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੋਤ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਨਹA ਹੈ। ਵ'ਦਰ- ਇਹ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ'
ਿਵਚ ਹਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦੇ ਮੋਢੀ ਦਾ ਨਾਮ ਬ'ਦਰ ਸੀ। ਪੰ ਦਰਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਹਨੂੰਮਾਨ ਕੋਟ ਦੇ ਇੱ ਕ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਰਜਵਾੜੇ ਕੱ ਛਣ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ
ਬ'ਦਰ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸਨ ਭਾਗੀ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਪਾਸ ਆਪਣੇ ਨਾਮ !ਪਰ ਇੱ ਕ ਨਵ'
ਿਪੰ ਡ ਵਸਾਇਆ। ਬ'ਦਰ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਵਸਣ ਵਾਲੇ ਭੱ ਟੀ ਰਾਜਪੂਤ' ਦਾ ਗੋਤ ਵੀ ਉਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਬ'ਦਰ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਵ'ਦਰ ਪ&ਚਲਤ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਹ
ਬ'ਦਰ ਿਪੰ ਡ ਹੀ ਸਾਰੇ ਵ'ਦਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਮੋਢੀ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਇਥ ਉਠਕੇ ਹੀ ਵ'ਦਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਕਈ ਨਵ8 ਿਪੰ ਡ ਕੈਲੇ
ਵ'ਦਰ, ਰਣਜੀਤ ਗੜ, ਬ'ਦਰ, ਬ'ਦਰ ਡੋੜ, ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟਾਣਾ ਆਿਦ ਆਬਾਦ ਕੀਤੇ। ਿਗੱ ਦੜਬਾਹਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਸੂਰੇਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਕੁਝ ਘਰ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਵ'ਦਰ, ਜੱ ਟ, ਬਿਠੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਵਸੱ ਦੇ ਹਨ।
ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਸਰਸਾ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਬ'ਦਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵਸੱ ਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਵ'ਦਰ ਡੋਡ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਦਸਵ8
ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਵੀ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ,' ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਇੱ ਕ ਇਿਤਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਵ'ਦਰ ਭੱ ਟੀਆਂ ਦਾ
ਉਪਗੋਤ ਹੈ। ਘੱ ਗਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੰ ਦੀਵਾਲ ਤੇ ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾਕੇ ਵ'ਦਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਰਲਿਮਲ ਗਏ।
ਟਾਹਲੀਵਾਲਾ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵ'ਦਰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਵਲ
ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬੀ ਲੇ ਖਕ ਹਰਿਜੰ ਦਰ ਿਸੰ ਘ ਸੂਰੇਵਾਲੀਆ ਵੀ ਵ'ਦਰ ਜੱ ਟ ਹੈ। 900 ਈਸਵੀ (900ਏ. ਡੀ.) ਿਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਭਾਗ'
ਿਵੱ ਚ ਗੁੱ ਜਰ' ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। 70 ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਵ'ਦਰ, ਭੱ ਟੀ, ਤੰ ਵਰ, ਚਾਲੂਕੀਆ, ਪ&ਤੀਹਾਰ, ਪੂੰ ਨੀ, ਖੈਰੇ, ਚੌਹਾਨ, ਪਰਮਾਨ, ਹੂਣ ਆਿਦ ਗੁੱ ਜਰ
ਸੰ ਘ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲ ਗਏ। ਗੁਜੱਰ' ਦੀ ਬਹੁ-ਿਗਣਤੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਾਮ 'ਗੁਜਰਾਤ' ਵੀ ਦਸਵA ਸਦੀ ਮਗਰ ਹੀ ਿਪਆ। ਜੱ ਟ', ਰਾਜਪੂਤ' ਤੇ ਗੁੱ ਜਰ'
ਦੇ ਕਈ ਗੋਤ ਸ'ਝੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ ਬ'ਦਰ ਜੱ ਟ ਗੋਤ ਹੀ ਹੈ।

ਜੱ ਟ ਦਾ ਇਿਤਹਾਸ 28

ਚੱ ਠਾ- ਇਸ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਜੱ ਟ ਅਤੇ ਪਠਾਨ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਚੌਹਾਨ' ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੋਤ ਦਾ ਮੋਢੀ ਚੱ ਠਾ ਸੀ ਜੋ ਿਪ&ਥਵੀ
ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਪੋਤਾ ਅਤੇ ਚੀਮੇ ਦਾ ਸੱ ਕਾ ਭਰਾ ਸੀ। ਚੱ ਠ ਦੀ ਦਸਵA ਪੀੜ,ੀ ਿਵੱ ਚ ਧਾਰੋ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ
ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਦੇ ਸੰ ਭਲ ਖੇਤਰ ਤ ਉਠਕੇ ਚਨਾਬ ਦਿਰਆ ਦੇ ਕੰ ਢੇ ਤੇ ਆ ਿਗਆ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਕੇ ਜੱ ਟ ਭਾਈਚਾਰੇ
ਿਵੱ ਚ ਰਲ ਿਗਆ। ਕਈ ਚੱ ਠ ਦਸਦੇ ਹਨ ਿਕ ਧਾਰੋ ਨ ਦੋ ਿਵਆਹ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਧਾਰੋ ਦੇ ਿਗਆਰ' ਪੁੱ ਤਰ ਹੋਏ। ਦੋ ਪੁੱ ਤਰ ਪੋਠFਹਾਰ ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਵਸੇ
ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੋ ਪੁੱ ਤਰ' ਨ ਨੌਡਾਲਾ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਇਨ,' ਦੀ ਔਲਾਦ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਚੱ ਠ ਜੱ ਟ' ਦੇ 82 ਿਪੰ ਡ' ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੀ ਹੈ। ਇਹ
ਪਿਹਲ' ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਏ। ਕੁਝ ਚੱ ਿਠਆਂ ਨ 1609 ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਿਲਆ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਿਵੱ ਚ ਰਲ
ਿਮਲ ਗਏ।

ਿਸੱ ਖ ਚੱ ਠ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਰਾਜ 'ਚ ਚੱ ਠ ਿਸੱ ਖ' ਨ ਕਾਫ਼ੀ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਲੈ ਿਪਲ ਗਰੀਫਨ ਨ ਆਪਣੀ
ਿਕਤਾਬ 'ਪੰ ਜਾਬ ਚੀਫਸ' ਿਵੱ ਚ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਚੱ ਠਾ ਪਿਰਵਾਰ ਦੀ ਿਵਿਥਆ ਿਦੱ ਤੀ ਹੈ। ਚੱ ਠ ਵੀ ਪ&ਾਚੀਨ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਮਲਵਈ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ
ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲਖੀ ਜੰ ਗਲ ਇਲਾਕੇ ਤ !ਠ ਕੇ ਇੱ ਕ ਚੱ ਠਾ ਚੌਧਰੀ ਧਾਰੋ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵ' ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਿਚਆ। ਉਸ
ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਉਥੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧੀ ਫੁਲੀ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਚੱ ਠ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ।
ਬਿਠੰਡਾ-ਮਾਨਸਾ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕੁਝ ਚੱ ਠ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਿਜ਼ਲ,ਾ ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਚੱ ਠਾ, ਚੱ ਠਾ ਨਨਹੇੜਾ ਆਿਦ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਚੱ ਠ ਜੱ ਟ' ਦੇ
ਹਨ। ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਪੰ ਡ ਸੰ ਧੂ ਚੱ ਠਾ ਵੀ ਚੱ ਿਠਆਂ ਦਾ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਚੱ ਠ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਚੱ ਠ ਿਹੰ ਦੂ ਮੇਰਠ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। 1947 ਦੀ ਵੰ ਡ ਮਗਰ ਚੱ ਠ ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਤ ਆ ਕੇ ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਅੰ ਬਾਲਾ, ਕਰਨਾਲ ਤੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਆਿਦ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵੱ ਚ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਕੁਝ ਜੰ ਮੂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਚੀਮੇ ਤੇ ਚੱ ਠ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਤ ਹਨ, ਿਸੱ ਖ ਘੱ ਟ ਹਨ। ਿਢੱ ਲ - ਇਹ ਸਰੋਆ ਰਾਜਪੂਤ' ਿਵਚ ਹਨ।
ਅੱ ਠਵA ਸਦੀ ਿਵੱ ਚ ਤੂਰ' ਨ ਸ਼ਾਹ ਸਰੋਆ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਿਢੱ ਲ , ਸੰ ਘੇ, ਮੱ ਲ,ੀ, ਦੋਸ'ਝ ਤੇ ਢAਡਸੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਤ ਿਦੱ ਲੀ ਖੋਈ ਸੀ। ਇਹ
ਿਦੱ ਲੀ ਦਾ ਖੇਤਰ ਛੱ ਡਕੇ ਰਾਜਸਤਾਨ ਵੱ ਲ ਆ ਗਏ। ਿਫਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਮਗਰ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਿਸਰਸੇ ਤੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤ ਉਠਕੇ
ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਖਲਰ ਗਏ। ਕੁਝ ਬਿਠੰਡੇ ਤ ਚੱ ਲਕੇ ਅੱ ਗੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਸਤਲੁਜ ਦਿਰਆ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਖੇਤਰ'
ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਿਢੱ ਲ ਮਾਝੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਤ ਬਹੁਤੇ ਿਢੱ ਲ ਦੁਆਬੇ ਵੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਿਢੱ ਲ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ
ਹਨ। ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰੀ ਿਢਲੋ ਆਂ ਦੀ ਬੰ ਸਾਵਲੀ ਅਨੁਸਾਰ ਿਢੱ ਲ ਮਹ'ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੂਰਮੇ ਤੇ ਮਹਾਨ ਦਾਨੀ ਰਾਜਾ ਕਰਣ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ ਲੋ ਹਸੈਨ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਸੀ।
ਕਰਣ ਕੁਰੂਕਸ਼ਤੇਰ ਦੇ ਯੁੱ ਧ ਿਵੱ ਚ ਮਾਿਰਆ ਿਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ ਪਿਹਲ' ਰਾਜਸਤਾਨ ਤੇ ਿਫਰ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬਿਠੰਡਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ।
ਹੁਣ ਵੀ ਬਿਠੰਡਾ ਦੇ ਦੱ ਖਣੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਿਢੱ ਲ ਖਾਨਦਾਨ ਦੇ ਲੋ ਕ ਮੋਗੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ
ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਜਮੀਅਤ ਿਸੰ ਘ ਿਢੱ ਲ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਬਾਬਾ ਗੁਿਰੰ ਦਰ ਿਸੰ ਘ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਅਤੇ ਮਤ ਿਬਆਸ ਸ਼ਾਖਾ ਦਾ ਸਿਤਗੁਰੂ ਹੈ।
ਮੋਗੇ ਦੇ ਿਢੱ ਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ&ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਇਨ,' ਬਹੁਤ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਿਢੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਇੱ ਕ
ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਕੰ ਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਵੱ ਸਦੇ ਸਨ। ਈਸਵੀ ਸਦੀ ਤ ਵੀ ਪਿਹਲ' ਯੂਰਪ ਿਵੱ ਚ ਇਸ
ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਭਾਰਤ ਿਵਚ ਹੀ ਗਏ। ਿਢੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਛAਬੇ ਆਿਦ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਨ ਿਪਛੜੀਆਂ
ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਨਾਲ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਪਾ ਲਈਆਂ ਜ' ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇ◌ੇਣੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕੰ ਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ, ਉਹ ਿਪਛੜੀਆਂ ਸ਼&ੇਣੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਰਲਿਮਲ ਗਏ।
ਗੋਤ ਨਹA ਬਦਿਲਆ, ਜਾਤੀ ਜ਼ਰੂਰ ਬਦਲ ਗਈ। ਮੋਗੇ ਅਤੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤ ਅੱ ਗੇ ਸਤਲੁਜ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਿਢੱ ਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ
ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਅੱ ਗੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਤੱ ਕ ਚਲੇ ਗਏ। ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸਭ ਤ ਵੱ ਧ ਿਢੱ ਲ ਆਬਾਦ
ਸਨ। ਿਢੱ ਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਸੋਲ,ਵA ਸਦੀ ਦੇ ਅੰ ਤ ਿਵੱ ਚ ਰਾਜਸਤਾਨ ਤੇ ਹਿਰਆਣੇ ਤ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਸਭ ਤ
ਪਿਹਲ' ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਰੀ ਿਸੰ ਘ ਪੁੱ ਤਰ ਭੂਮਾ ਿਸੰ ਘ ਮਾਲਵੇ ਦ ਿਪੰ ਡ ਰੰ ਗੂ ਪਰਗਣਾ-ਬੱ ਧਣੀ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਮੋਗਾ ਤ ਹੀ ਜਾ ਕੇ ਭੰ ਗੀ ਿਮਸਲ ਦੇ
ਸਰਦਾਰ ਬਣੇ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਜਦ ਭੰ ਗੀ ਿਮਸਲ ਦੇ ਿਢੱ ਲ ਸਰਦਾਰ ਹਾਰ ਗਏ ਤ' ਉਹ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਜੰ ਗਲੀ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ
ਿਫਰ ਵਾਿਪਸ ਆ ਗਏ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਮਲਾਵਰ' ਦੇ ਸਮ8 ਵੀ ਮਾਝੇ ਤ ਲੋ ਕ ਮਾਲਵੇ ਿਵੱ ਚ ਆਮ ਹੀ ਆ ਜ'ਦੇ ਸਨ। ਭੰ ਗੀ ਿਮਸਲ ਦੀ ਹਾਰ ਕਾਰਨ
ਿਢੱ ਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋ ਕ ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਰਿਹ ਪਏ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰੋਸ ਵਜ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਜੰ ਗਲ' ਵੱ ਲ ਤੁਰ ਪਏ। ਿਢੱ ਲ ਬਰਾਦਰੀ
ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬਾਬਾ ਰੱ ਤੂ ਝਬਾਲ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇੱ ਕ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਮੂਸੇ ਤ !ਠਕੇ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਬੰ ਗਹੇਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਵਿਸਆ ਸੀ।
ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਸੰ ਨ 1705 ਈਸਵੀ ਿਵੱ ਚ ਜਦ ਬਿਠੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਬੰ ਗਹੇਰ ਿਵੱ ਚ ਆਏ ਤ' ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਬਾਬੇ ਮੇਹਰੇ ਿਢੱ ਲ ਨ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨੂੰ
ਆਮ ਸਾਧ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪਣਾ ਮਾਰਖੁੰ ਡ ਝੋਟਾ ਛੱ ਡ ਿਦੱ ਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨ ਨਾਰਾਜ ਹੋ ਕੇ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਿਦੱ ਤਾ। ਿਢੱ ਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੀਆਂ
ਬੀਬੀਆਂ ਨ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦੱ ਸ ਿਦੱ ਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਵਰ ਿਦੱ ਤਾ ਿਕ ਤੁਸA ਿਜਸ ਘਰ ਵੀ
ਜਾਉਗੀਆਂ, ਰਾਜਭਾਗ ਪ&ਾਪਤ ਕਰੋਗੀਆਂ। ਬਾਬੇ ਮੇਹਰੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਤ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰ ਗੀ। ਬਾਬੇ ਮੇਹਰੇ ਦੇ ਪੁੱ ਤਰ' ਨ ਆਪਣੇ
ਨਾਮ ਦੇ ਿਤੰ ਨ ਨਵ8 ਿਪੰ ਡ ਕੋਟ ਫੱ ਤਾ, ਕੋਟ ਭਾਰਾ ਤੇ ਘੁੱ ਦਾ ਆਬਾਦ ਕੀਤੇ। ਇਹ ਿਤੰ ਨ ਿਪੰ ਡ ਬਿਠੰਡੇ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਇਨ,' ਿਪੰ ਡ' ਦੀ ਿਢੱ ਲ
ਬਰਾਦਰੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱ ਕ ਵੰ ਗੇਹਰੀਏ ਹੀ ਿਕਹਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਘੁੱ ਦੇ ਿਪੰ ਡ ਿਵਚ !ਠਕੇ ਸ: ਫਿਤਹ ਿਸੰ ਘ ਿਢੱ ਲ ਨ 1830 ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਬਾਦਲ
ਿਪੰ ਡ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਸਰਦਾਰ ਫਿਤਹ ਿਸੰ ਘ ਿਢੱ ਲ ਪ&ਕਾਸ਼ ਿਸੰ ਘ ਬਾਦਲ ਦਾ ਪੜਦਾਦਾ ਸੀ। ਸ: ਪ&ਤਾਪ ਿਸੰ ਘ ਕੈਰ ਵੀ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ ਸੀ ਜੋ ਕਾਫ਼ੀ
ਸਮ' ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਮੰ ਤਰੀ ਿਰਹਾ ਸੀ। ਘੁੱ ਦੇ ਵਾਲੇ ਿਢੱ ਲ ਿਦਵਾਨ ਸਾਧ' ਦੇ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰ ਦ ਿਸੰ ਘ ਜੀ ਮੁਕਤਸਰ ਤ
ਤਲਵੰ ਡੀ ਸਾਬੋ ਜ'ਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਨਹA ਹੋਏ। ਇਸ ਿਪੰ ਡ ਦੇ ਖੇਤ' ਿਵੱ ਚ ਦੀ ਹੀ ਅੱ ਗੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਹੁਣ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਿਢੱ ਲ
ਦਸਵ8 ਗੁਰੂ ਦੇ ਪੱ ਕੇ ਿਸੱ ਖ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਿਜ਼ਿਲ,ਆਂ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਿਢੱ ਲਵ' ਨਾਮ ਦੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ
ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਢੱ ਲਵ' ਦੇ ਪ&ੋਹਤ ਿਮਰਾਸੀ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਨੂੰ ਿਢੱ ਲਵ' ਦੀਆਂ ਮੂੰ ਹੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ। ਿਢਲਵਾ ਦੇ ਿਤੰ ਨ
ਉਪਗੋਤ ਬਾਜ਼, ਸਾਜ ਤੇ ਸੰ ਧੇ ਹਨ। ਗੋਰਾ ਏ ਜੱ ਟ ਵੀ ਿਢਲਵ' ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਵੇਖਣ ਿਵੱ ਚ ਿਢੱ ਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ
ਿਢੱ ਲੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ਪਰ ਿਦਮਾਗ਼ੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਚੁਸਤ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮ8 ਤ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ
ਇੱ ਕ ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਨਾਮ ਿਢੱ ਲ ਹੈ। ਉਥੇ ਇਨ,' ਨ ਆਪਣੇ ਜਠਰੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਮੱ ਠ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਥ' ਿਦਵਾਲੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਜਠਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ
ਜ'ਦੀ ਹੈ। ਪੁੱ ਤਰ ਦੇ ਜਨਮ ਤੇ ਿਵਆਹ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਿਵੱ ਚ ਗੁੜ ਆਿਦ ਦਾ ਚੜ,ਾਵਾ ਿਦੱ ਤਾ ਜ'ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਪੂਜਾ ਬ&ਾਹਮਣ ਨੂੰ ਿਦੱ ਤੀ ਜ'ਦੀ ਹੈ।
ਲੁਿਧਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਘੁੰ ਗਰਾਣ ਵੀ ਿਢੱ ਲ ਗੋਤ ਦਾ !ਘਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਿਪੰ ਡ ਹੈ। ਏਥੇ ਹੀ ਿਢੱ ਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ
ਹਨ। ਿਸਆਲਕੋਟ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਢੱ ਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦਾ ਜਠਰਾ ਦਾਹੂਦ ਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਿਵਆਹ' ਦੇ ਮੌਕੇ ਇਸਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕੀਤੀ ਜ'ਦੀ ਸੀ। ਿਸਆਲਕੋਟ
ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਿਢੱ ਲ ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਰਾਜੇ ਕਰਨ ਦੀ ਚੇਤ ਚੌਦਸ ਨੂੰ
ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਗੰ ਗਾ ਦੇ ਿਕਨਾਰੇ ਅੰ ਬ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਮੰ ਿਦਰ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਢੱ ਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਕਾਫ਼ੀ ਆਬਾਦ ਹਨ।
ਕਪੂਰਥਲਾ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਬਰਾਦਰੀ ਦਾ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਿਢੱ ਲਵ' ਹੈ। ਜਲੰਧਰ, ਨਵ'ਸ਼ਿਹਰ ਤੇ ਹੁਿਸ਼ਆਰਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਿਢਲਵ' ਦੇ ਕਈ ਿਪੰ ਡ
ਹਨ। ਰੋਪੜ ਿਵੱ ਚ ਕੁਰੜੀ ਵੀ ਿਢੱ ਲ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਿਸਰਸਾ, ਿਹਸਾਰ, ਅੰ ਬਾਲਾ ਤੇ ਕਰਨਾਲ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਿਢੱ ਲ
ਿਹੰ ਦੂ ਜਾਟ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਵੀ ਹਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਦੇ ਿਸਆਲਕੋਟ, ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਢੱ ਲ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਬਹੁਤੇ
ਜੱ ਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਿਵਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਿਢੱ ਲ ਬਰਤਾਨੀਆ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਕੈਨਡਾ ਿਵੱ ਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। 1881
ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰ ਿਖਆ ਅਨੁਸਾਰ ਿਦੱ ਲੀ, ਹਿਰਆਣਾ, ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ 86563 ਸੀ। ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ'
ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਲੋ ਕ ਸਾਰੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਬਾਹਰ ਵੀ ਿਢੱ ਲ ਕਈ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ
ਵੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਅੰ ਗਰੇਜ਼ ਵੀ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਿਢੱ ਲ ਿਲਖਦੇ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਹੀ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਹੁਣ ਵੀ ਿਜਹੜੀਆਂ ਅੰ ਗਰੇਜ਼
ਔਰਤ' ਪੰ ਜਾਬੀ ਜੱ ਟ' ਨਾਲ ਿਵਆਹ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ,' ਦੀ ਬੰ ਸ ਦੇ ਲੋ ਕ' ਦੇ ਗੋਤ ਪੰ ਜਾਬੀ ਜੱ ਟ' ਵਾਲੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ। ਗੋਤ ਨਹA ਬਦਲਦੇ, ਧਰਮ
ਤੇ ਜਾਤੀ ਬਦਲ ਜ'ਦੀ ਹੈ। ਿਢੱ ਲ ਿਹੰ ਦੂ, ਮੁਸਲਮ, ਿਸੱ ਖ, ਇਸਾਈ ਚਾਰੇ ਧਰਮ' ਿਵੱ ਚ ਹਨ। ਦੇਵ ਸਮਾਜੀ ਤੇ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਵੀ ਹਨ। ਖਾਨਦਾਨ
ਿਢਲਵ' ਿਵਚ ਿਪੱ ਥ ਿਪੰ ਡ ਵਾਲੇ ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਿਸੰ ਘ ਨਾਭਾ ਿਨਵਾਸੀ ਮਹਾਨ ਿਵਦਵਾਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨ,' ਦੀ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਪੁਸਤਕ 'ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਬਹੁਤ
ਹੀ ਮਹਾਨ ਤੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਭੰ ਗੀ ਿਮਸਲ ਦੇ ਮੁਖੀਏ ਵੀ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ ਸਨ। ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਜਗਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਗੋਤ ਹੈ।
ਸਰਦਾਰ ਸੁਰਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਿਢੱ ਲ ਮਹਾਨ ਲੇ ਖਕ ਤੇ ਮਹਾਨ ਿਵਿਗਆਨੀ ਸਨ। ਮਾਝੇ ਿਵੱ ਚ ਮੂਸੇ, ਕੈਰ, ਝਬਾਲ ਤੇ ਪੰ ਜਵੜ ਆਿਦ ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ' ਦੇ
ਪੁਰਾਣੇ ਤੇ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਿਢੱ ਲ ਜੱ ਟ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਵੜਾਇਚ- ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਇੱ ਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱ ਡਾ
ਤੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਗੋਤ ਹੈ। ਵੜਾਇਚ ਖਾੜਕੂ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਜੱ ਟ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਨਹA ਮੰ ਨਦੇ ਅਤੇ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ ਿਕ ਉਨ,' ਦਾ
ਵਡੇਰਾ ਮਿਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਿਵੱ ਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱ ਚ ਿਟਿਕਆ। ਿਜਥੇ ਿਕ ਉਸ ਦੀ ਬੰ ਸ ਬਹੁਤ ਵਧੀ ਫੁਲੀ ਅਤੇ ਅਸਲੀ
ਵਸਨੀਕ ਗੁੱ ਜਰ' ਨੂੰ ਕੱ ਢ ਕੇ ਆਪ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਜਰਾਤ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੇ 2/3 ਭਾਗ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਇਨ,' ਪਾਸ ਗੁਜਰਾਤ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ 170 ਿਪੰ ਡ
ਸਨ। ਚਨਾਬ ਦਿਰਆ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਵੜਾਇਚ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇਨ,' ਦਾ 41 ਿਪੰ ਡ
ਦਾ ਗੁੱ ਛਾ ਸੀ। ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਤ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਹ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਅੰ ਿਮ&ਤਸਰ, ਲੁਿਧਆਣਾ, ਮਲੇ ਰਕੋਟਲਾ, ਸੰ ਗਰੂਰ ਤੇ ਪਿਟਆਲਾ ਆਿਦ
ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱ ਕ ਪਹੁੰ ਚ ਗਏ। ਕੁਝ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਆਬਾਦ ਹੋਏ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇੱ ਕ ਵੜਾਇਚ ਿਪੰ ਡ ਹੈ।
ਇੱ ਕ ਵੜੈਚ ਿਪੰ ਡ ਫਿਤਹਗੜ, ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ' ਦਾ !ਘਾ ਿਪੰ ਡ ਬੜੈਚ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ
ਜਲੰਧਰ, ਨਵ' ਸ਼ਿਹਰ ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਵੜੈਚ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਰਿਹੰ ਦੇ ਹਨ। ਸੰ ਗਰੂਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਿਵੱ ਚ ਲਾਡ ਬਨਜਾਰਾ ਅਤੇ ਰੋਪੜ
ਿਜ਼ਲ,ੇ ਕਰੀਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ ਵੜੈਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋ ਕ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਿਫਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ ਪੱ ਛਮੀ
ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਆ ਕੇ ਨਵ8 ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਮੁਕਤਸਰ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਆ ਕੇ ਨਵ8 ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ
ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ,' ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਸੂਰਜਬੰ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ। ਜੋ ਗਜ਼ਨੀ ਤ ਆ ਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋਇਆ ਿਫਰ ਇਹ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਾਰੇ
ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਪਹੁੰ ਚ ਿਗਆ। ਤੀਸਰੀ ਕਹਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ,' ਦਾ ਵੱ ਡਾ ਰਾਜਾ ਕਰਣ ਿਕਸਰਾ ਨਗਰ ਤ ਿਦੱ ਲੀ ਿਗਆ ਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿਫਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ
ਿਖਲਜੀ ਦੇ ਕਿਹਣ ਤੇ ਿਹੱ ਸਾਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਮ8 ਿਪਛ ਿਹਸਾਰ ਨੂੰ ਛੱ ਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ ਗੁਜਰ'ਵਾਲੇ
ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਆ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਿਗਆ। ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੜਾਇਚ ਨਾਮ ਦੇ ਵੀ ਕਈ ਿਪੰ ਡ ਹਨ। ਮਾਨ ਿਸੰ ਘ ਵੜਾਇਚ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਮਹਾਨ
ਸੂਰਬੀਰ ਸਰਦਾਰ ਸੀ। ਇੱ ਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੜੈਚ ਰਾਜੇ ਸਲਵਾਨ ਦਾ ਪੋਤਰਾ, ਰਾਜੇ ਬੁਲੰਦ ਦਾ ਪੁੱ ਤਰ ਤੇ ਭੱ ਟੀ ਰਾਓ ਦਾ ਭਾਈ ਸੀ।
ਵੜੈਚ ਨੂੰ ਕਈ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ' ਨ ਬਰਾਇਚ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨ ਭਸਡੈਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਮ' 680 ਈਸਵA ਦੇ ਲਗਭਗ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮ8
ਭਾਟੀ ਰਾਉ ਨ ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਵੜੈਚ ਨ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਿਲਆ। ਪ&ਿਸੱ ਧ ਇਿਤਹਾਸਕਾਰ ਕਰਤਾਰ ਿਸੰ ਘ ਦਾਖਾ ਨ ਵੀ ਵੜੈਚ
ਨੂੰ ਰਾਜੇ ਸਲਵਾਨ ਦੀ ਬੰ ਸ ਿਵਚ ਦੱ ਿਸਆ ਹੈ। ਬੀ. ਐੱਸ. ਦਾਹੀਆ ਵੀ ਵੜੈਚ' ਨੂੰ ਮਹ'ਭਾਰਤ ਸਮ8 ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਜੱ ਟ ਕਬੀਲਾ ਮੰ ਨਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ
ਵੜਾਇਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰ ਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਨਹA ਮੰ ਨਦੇ। ਦਿਲਤ ਜਾਤੀਆਂ ਚਮਾਰ' ਆਿਦ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਵੜੈਚ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋ ਕ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ ਇਨ,' ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਿਵਚ ਨਹA ਮੰ ਨਦੇ। ਿਮਰਾਸੀ, ਨਾਈ ਤੇ ਬ&ਾਹਮਣ ਇਨ,' ਦੇ ਲਾਗੀ ਹੁੰ ਦੇ
ਹਨ। 1881 ਈਸਵA ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸ'ਝੇ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੜਾਇਚ' ਦੀ ਕੁਲ ਿਗਣਤੀ 64235 ਸੀ। ਇਕੱ ਲੇ ਗੁਜਰਾਤ ਖੇਤਰ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਇਹ 35253 ਸਨ। ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਿਜ਼ਲ,ਾ ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਿਵੱ ਚ 10783 ਸਨ। ਲੁਿਧਆਣੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਕੇਵਲ 1300 ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੀ ਸਨ।
ਗੁਰਬਖਸ਼ ਿਸੰ ਘ ਵੜੈਚ ਮਾਝੇ ਦਾ ਖਾੜਕੂ ਜੱ ਟ ਸੀ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਿਪੰ ਡ ਚੱ ਲਾ ਤ !ਠਕੇ 1780 ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਵਜ਼ੀਰਾਬਾਦ ਦੇ ਪੰ ਜਾਹ ਿਪੰ ਡ'
'ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਿਗਆ। ਿਸੱ ਖ ਰਾਜ ਿਵੱ ਚ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨ ਕਾਫ਼ੀ !ਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਸਰ ਗਿਰਫਨ ਨ ਵੜੈਚ' ਦਾ ਹਾਲ 'ਪੰ ਜਾਬ ਚੀਫਸ' ਪੁਸਤਕ
ਿਵੱ ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਵਜ਼ੀਰਾਬਾਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵੱ ਚ ਵੀ
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਨ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਿਲਆ ਸੀ ਿਜਨ,' ਿਵਚ ਇੱ ਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫੱ ਕਰ ਝ'ਗੀ ਬਖ਼ਤਸ਼ਾਹ ਜਮਾਲ ਸੀ ਿਜਸ ਦੀ ਯਾਦ ਿਵੱ ਚ
ਇੱ ਕ ਡੇਰਾ ਬਿਣਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ ਿਵੱ ਚ ਵੜਾਇਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਿਟਵਾਿਣਆਂ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਹੈ। ਪਾਿਕਸਤਾਨ
ਿਵੱ ਚ ਇਹ ਦੋਵ8 ਗੋਤ ਬਹੁਤ !ਘੇ ਹਨ। ਨਵ8 ਬਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੜਾਇਚ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਿਹੰ ਦੂ ਰਸਮ'-ਰਵਾਜ' ਤੇ ਹੀ ਚੱ ਲਦੇ ਸਨ। ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ
ਹੋਰ ਜੱ ਟ' ਵ'ਗ ਜੰ ਡੀ ਵੱ ਢਣ, ਸੀਰਾ ਵੱ ਢਣ, ਮੰ ਡ ਪਕਾਉਣ, ਬੱ ਕਰੇ ਜ' ਛੱ ਤਰੇ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇਣ ਤੇ ਿਵਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮ8 ਸਾਰੇ ਸ਼ਗਨ ਿਹੰ ਦੂਆਂ ਵਾਲੇ ਹੀ
ਕਰਦੇ ਸਨ। ਿਹੰ ਦੂਆਂ ਵ'ਗ ਹੀ ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ ਿਸਹਰਾ ਬੰ ਨ ਕੇ ਢੁੱ ਕਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱ ਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਿਮੰ ਟਗੁਮਰੀ, ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰ
ਆਿਦ ਦੇ ਵੜੈਚ ਚੰ ਗੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸਨ। ਪਰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਜ਼ਲ,ੇ ਦੀ ਸ਼ਕਰਗੜ, ਤਿਹਸੀਲ ਦੇ ਵੜੈਚ ਜਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜੇ ਰਣਜੀਤ
ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਸਮ8 ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਿਵੱ ਚ ਬਾਰੇ ਖ਼ਾਨ ਵੜਾਇਚ ਬਹੁਤ !ਘਾ ਧਾੜਵੀ ਸੀ ਪਰ ਰਣਜੀਤ ਿਸੰ ਘ ਨ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਬੂ ਕਰ ਿਲਆ ਸੀ।
ਬੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਦੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਿਪੰ ਡ ਸਨ। ਇਹ ਿਸੱ ਖ ਵੀ ਸਨ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਗੁਜਰਾਤ, ਗੁਜਰ'ਵਾਲਾ,
ਿਸਆਲਕੋਟ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਸਨ। ਰਾਵਲਿਪੰ ਡੀ, ਿਜਹਲਮ, ਸ਼ਾਹਪੁਰ, ਮੁਲਤਾਨ, ਝੰ ਗ ਤੇ ਿਮੰ ਟਗੁਮਰੀ ਿਵੱ ਚ ਇਨ,' ਦੀ
ਿਗਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱ ਟ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਬਹੁਤੇ ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ ਹੀ ਹਨ। ਔਰੰ ਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਮ8 ਕੁਝ ਵੜਾਇਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ !ਤਰ
ਪ&ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੇਰਠ ਅਤੇ ਮੁਰਦਾਬਾਦ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਜਾਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪੱ ਛਮੀ ਪੰ ਜਾਬ ਤ ਉਜੜ ਕੇ ਆਏ ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ ਿਸੱ ਖ
ਹਿਰਆਣੇ ਦੇ ਕਰਨਾਲ ਤੇ ਿਸਰਸਾ ਆਿਦ ਖੇਤਰ' ਿਵੱ ਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਲੁਿਧਆਣਾ ਖੇਤਰ ਤ ਕੁਝ
ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ ਿਵਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਿਜਹੜੇ ਵੜਾਇਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼' ਿਵੱ ਚ ਗਏ ਹਨ, ਉਨ,' ਨ ਬਹੁਤ
!ਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਵੜੈਚ ਜੱ ਟ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ !ਘਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਪੰ ਜਾਬ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਤਕੜੇ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਿਕਰਸਾਨ ਕਬੀਿਲਆਂ ਦਾ ਘਰ
ਿਰਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਵੀ ਪੰ ਜਾਬ ਿਵੱ ਚ ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਿਗਣਤੀ ਹੈ। ਵੜਾਇਚ ਜੱ ਟ' ਿਵੱ ਚ ਹਉਮੈ ਬਹੁਤ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ। ਜੱ ਟ ਪੜ, ਿਲਖ ਕੇ ਵੀ ਘੱ ਟ
ਹੀ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। ਜੱ ਟ' ਨੂੰ ਵੀ ਸਮ8 ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਜੱ ਟ ਕੌ ਮ'ਤਰੀ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਵੜੈਚ ਬਹੁਤ ਪ&ਿਸੱ ਧ ਤੇ ਵੱ ਡਾ ਗੋਤ ਹੈ। ਜੱ ਟ
ਮਹਾਨ ਹਨ।