ავტორი: ირაკლი ბურდული

პროფ. დოქ. (თსუ)

1. შესავალი

ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობის საკითხი ქართულ საკორპორაციო სამართალში განსაკუთრებით

აქტუალურია. ამასთან დაკავშირებით, სუს-ოს მიღებული აქვს რამდენიმე გადაწყვეტილება. ეს საკმარისი შ
ეიძლება არ იყოს ერთიანი პრაქტიკის ჩამოყალიბებისთვის, რამდენადაც ზოგიერთ შემთხვევაში პრაქტიკი
ს მრავალფეროვნებაც შეიძლება ჩაითვალოს ამ საკითხის თაობაზე დოგმატური გააზრების წინაპირობად დ
ა იურიდიულ ლიტერატურაში სხვადასხვა თეორიულ-პრაქტიკული ხასიათის გადაწყვეტის მიღების საფუ
ძვლად. აღნიშნული თემა, დასავლეთის განვითარებული ქვეყნების საკორპორაციო სამართლისაგან განსხვ
ავებით, საკმაოდ ახალია ქართული სამართლისთვის. საქართველოში აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირები
თ იურიდიული ლიტერატურა არც თუ ისე ბევრია. თუ არ გავითვალისწინებთ პროფესორ ჭანტურიას 2006
წლის მონოგრაფიას, რომელიც სწორედ ხელმძღვანელ პირთა პასუხისმგებლობას ეძღვნება საკორპორაციო
სამართალში, ძირეული გამოკვლევა წინამდებარე თემის თაობაზე, თანაც შედარებითსამართლებრივ პერსპ
ექტივაში, უახლოეს წარსულში არც გაკეთებულა. შესაბამისად, მიზანშეწონილი იქნებოდა მსგავს საკითხთ
ან დაკავშირებით გარკვეული მეცნიერული პასაჟის ჩამოყალიბება, რაც შეიძლება წაადგეს ქართულ იურიდ
იულ ლიტერატურას და გაამდიდროს ქართველ იურისტთა შემეცნების დიაპაზონი.

დღევანდელ რეალობაში ხშირია ცხოვრებისეული სიტუაცია, რომელშიც ხელმძღვანელი პირის (დირექტო

რის) არამართლზომიერი ქმედებით გამოწვეულია ზიანი. ზიანი ძირითადად მატერიალურ-ქონებრივ ზარა
ლში გამოიხატება, რომლის შემდეგაც პრაქტიკულად შეუძლებელია მესამე პირმა სამეწარმეო საზოგადოებ
ის ქონებიდან დაიკმაყოფილოს თავისი მოთხოვნა, რამდენადაც უმეტეს შემთხვევაში აღნიშნული იურიდი
ული პირი კრედიტუუნაროა და უნდა მოხდეს მისი ლიკვიდაცია ქონების არარსებობის გამო. თუმცა მსგავ
ს მდგომარეობაში მესამე პირის ინტერესი – დაიკმაყოფილოს საკუთარი მოთხოვნა, აინაზღაუროს ზიანი –
შეიძლება იგნორირებულ იქნეს იმით, რომ საზოგადოების ლიკვიდაცია და რეესტრიდან ამოშლა არ არის კ
რედიტორის ქონებრივი რეაბილიტაციის ელემენტი. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ დირექტორის პასუ
ხისმგებლობის სამართლებრივი საფუძველი შესაძლოა სხვადასხვაგვარი იყოს ამხანაგური ტიპის საზოგად
ოებისა და კაპიტალური ტიპის საზოგადოების სამართალში. ამას თავად პერსონალური და კაპიტალური სა
მართლებრივი ფორმის დიქოტომია განაპირობებს, რომელიც მკაცრად ჩამოყალიბებულ ტიპოლოგიურ ბუ
ნებაზე უნდა იყოს დაფუძნებული. განსხვავებით კაპიტალისტური სამეწარმეო ფორმისაგან, ამხანაგური ტ
იპის საზოგადოებაში, სადაც კორპორაციული მოსასხამის დოქტრინა არ მოქმედებს, კრედიტორი საზოგად
ოების ქონების დანაკლისის ან საერთოდ არარსებობის პირობებშიც კი იკმაყოფილებს თავის მოთხოვნას პი
რდაპირ და უშუალოდ საზოგადოების პარტნიორის ქონების ხარჯზე, მაშინ, როდესაც ეს, გარკვეული გამო
ნაკლისის გარდა, წარმოუდგენელია კაპიტალურ საზოგადოებაში. თავად კაპიტალური საზოგადოების სამა
რთლებრივ ფორმებშიც კი სახვადასხვანაირად შეიძლება წარმოჩინდეს ხელმძღვანელ პირთა პასუხისმგებ
ლობის დიაგრამა და იგი განსხვავებული იყოს შპს-ისა და სს-ის სამართლებრივ ფორმაში, თუკი გათვალის
წინებული იქნება თითოეული სამეწარმეო საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანიზაციული ფორმის და
მოუკიდებლობა და, რაღა თქმა უნდა, სპეციფიკური მოწესრიგების თავისებურება. საქართველოში ორგანი
ზაციული ეკნომიკის მამოძრავებელ ძალას შპს-ის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა წარმოადგენს. ს
ასამართლო პრაქტიკაც, ძირითადად, სწორედ შპს-ას შეეხება.1 ამდენად, აღნიშნულ სტატიაშიც ყურადღება
სწორედ შპს-ში დირექტორის პასუხისმგებლობის სამართლებრივ საკითხზე გამახვილდება. აქვე უნდა აღი
ნიშნოს, რომ მხოლოდ კრედიტორის მოთხოვნის დაუკმაყოფილებლობა ან მისი სრულად ვერდაკმაყოფილ
ების რისკი, მიუხედავად მისი მნიშვნელობისა, არ გახლავთ აპრიორი თავად შპს-ის საქმიანობის რენტაბე
ლობის წინაპირობა. ხშირად ხელმძღვანელის არამართლზომიერი ქმედება საზოგადოების მიზნის შემდგო
მ მიღწევას ხდის შეუძლებელს. ამიტომ კომპანიისთვის და მისი პარტნიორისთვის ხელმძღვანელის მხრიდ
ან ზიანის ანაზღაურება თავად საზოგადოების, როგორც სოციალური კეთილდღეობის შექმნაზე ორიენტირ
ებული წარმონაქმნის რეაბილიტაციის საფუძველია.

შპს, როგორც კაპიტალური ტიპის საზოგადოება და იურიდიული პირი, საკუთარი ქონების მქონე სოციალ
ური წარმონაქმნია. იგი მისი ორგანული წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მქონე პირის სახით გამ
ოდის მესამე პირთან ურთიერთობაში, დებს გარიგებას და იღებს ვალდებულებას. იურიდიული პირის გან
ცალკევებულმა ქონებამ კი უნდა უზრუნველყოს საზოგადოების მიზნის მიღწევა და მესამე პირის მატერია
ლური ინტერესის, მისი მოთხოვნის დაკმაყოფილება. იმ შემთხვევაში, როდესაც დირექტორის ან პარტნიო
რის მხრიდან არამართლზომიერ ქმედებას ადგილი არ აქვს, მაშინ დირექტორის პასუხისმგებლობა საზოგა
დოებისა და მესამე პირის წინაშე გამოირიცხება, ერთი მხრივ, business judgment rule-
ით, მეორე მხრივ, მისი მხრიდან გადაწყვეტილებათა მართებულად მიღების თავისუფლების მასშტაბით, ხ
ოლო პარტნიორის შეზღუდული პასუხისმგებლობის პრინციპი და მასა და იურიდიული პირის ქონებას შო
რის ზღვარის გავლება2 უზრუნველყოფს კორპორაციული საფარველის შენარჩუნებას. ეს კი თავის მხრივ ნ
იშნავს გამჭოლი პასუხისმგებლობის3 გამოუყენებლობას. ამ ვითარებაში, საზოგადოებას „მართლზომიერა
დ“ არ აქვს მესამე პირის მოთხოვნის დაკმაყოფილების შესაძლებლობა, რაც ზემოთ მოყვანილი თეორიებით
არის გამართლებული. დამატებითი ინვესტიციისა და რეაბილიტაციის შეუძლებლობის შემთხვევაში იგი კ
ოტრდება, ხოლო მესამე პირი რჩება მისი მოთხოვნის დაკმაყოფილების გარეშე. ერთი შეხედვით ეკონომიკ
ურად ეს გამართლებულიც უნდა იყოს,4 რადგან კორელაციაში მოვიდოდა კრედიტორის გამართლებულ რ
ისკთან. აქაც უნდა განსხვავებულიყო ერთმანეთისაგან სახელშეკრულებო და არასახელშეკრულებო კრედი
ტორი, რამდენადაც სახელშეკრულებო კრედიტორი უფრო გარანტირებული შეიძლება იყოს მოთხოვნის და
კმაყოფილებისას და რისკის სახელშეკრულებო საფუძველზე განეიტრალებისაგან,5 ვიდრე არასახელშეკრუ
ლებო. დელიქტით მიყენებული ზიანის დროს უსამართლო იქნებოდა ნამდვილად უგულებელგვეყო ზემო
თ აღნიშნული თეორიები და კრედიტორი პირისპირ დაგვეყენებინა მხოლოდ ქონებისაგან „გამოშიგნული“
იურიდიული პირის წინაშე. ამიტომ ჯერ კიდევ გასული საუკუნის დასაწყისში როგორც ამერიკულმა სასამ
ართლოებმა, ისე გერმანიის საიმპერიო სასამართლომ შემუშავება დაიწყეს იმ გამონაკლისებისა, რომელიც
იურიდიული პირის ქონების დანაკლისის შემთხვევაში პასუხს იმ პირს დააკისრებდა, რომლის არამართლ
ზომიერი ქმედების შედეგადაც საზოგადოება ამ მდგომარეობამდე მივიდა. სტატიაში აქცენტი არ გამახვილ
დება პარტნიორის გამჭოლ პასუხისმგებლობაზე, არამედ დირექტორის არამართლზომიერი ქმედების შედ
ეგზე და იმაზე, თუ როგორ უნდა მოხდეს მსგავს სიტუაციაში დოგმატურად სწორად მისი პასუხისმგებლო
ბის საკითხის გააზრება და საზოგადოების, საზოგადოების პარტნიორის და მესამე პირის მოთხოვნის დაკმ
აყოფილება. შესაბამისად, შემდეგ თემებზე იქნება მსჯელობა: შესავლის შემდეგ (I) მოკლედ განიხილება დ
ირექტორის ადგილი და სტატუსი შპს-ში (II);
(III) პასუხისმგებლობის სუბიექტები, რასაც მოყვება (IV) დირექტორის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებე
ლი მატერიალურ-სამართლებრივი ნორმები და ბოლოს, ჩამოყალიბდება ხელმძღვანელობის პასუხისმგებ
ლობის სისტემა (V).

ქართული საკორპორაციო სამართლის ინსპირირების საფუძველი გერმანული (ევროპული) საზოგადოებათ

ა და სავაჭრო სამართალია.6 გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან, როდესაც საკორპორაციო სამართლის ძი
რითადი წყარო – მეწარმეთა შესახებ კანონი – შეიქმნა, შპს-ის, როგორც სამეწარმეო საქმიანობის განხორციე
ლების დამოუკიდებელი და თვითმყოფადი სამართლებრივი ფორმა ჩამოყალიბდა, მისი მომწესრიგებელი
ნორმა-დებულებები, მათ შორის, ხელმძღვანელობასა და წარმომადგენლობასთან დაკავშირებული, სწორე
დ რომ გერმანული სამართლის რეცეფციის შედეგად დაფუძნდა. რეცეფციის მეცნიერების7 მნიშვნელობიდ
ან გამომდინარე აღნიშნულ სტატიაში წამოჭრილი საკითხები შედარებითსამართლებრივ დისკურსში იქნებ
ა წარმოჩენილი, რაც გაამდიდრებს საკვლევ თემას და მოემსახურება მსგავსი ინსტიტუტის მომწესრიგებელ
ი ქართული სამართლებრივი ნორმის (ნორმების) არგუმენტაციის სისწორისა და სამართალშეფარდების პრ
ოცესში მისი გამოყენების მართებულობის ჩამოყალიბებას.8 ამ მხრივ, გასათვალისწინებელი იქნებოდა რეც
ეფციის, როგორც ჰერმენევტიკული მეცნიერების დანიშნულება,9 რამდენადაც რეცეფცია და „დავიწყება“ უ
ახლეს სამეცნიერო ლიტერატურაში „განვლილ კატეგორიებადაც“ მოიხსენიება,10 არადა ე.წ. ანნა კარენინას
პრინციპის11 მხედველობაში მიღება, შესაძლოა ზოგიერთ შემთხვევაში არც თუ ისე მიუღებელი იყოს იური
სპრუდენციისთვისაც.

2. ხელმძღვანელი პირის (დირექტორის) ადგილი და სტატუსი

ხელმძღვანელობასა და წარმომადგენლობასთან დაკავშირებული მოწესრიგებები ქართულ საკორპორაციო

სამართალში თავის დროზე გერმანული საზოგადოებათა სამართლის რეცეფციის შედეგად ჩნდება.12 ხელმ
ძღვანელობა, ქართული სამართლის მიხედვით, ფართე და ვიწრო გაგებას მოიცავს. ვიწრო გაგებით მასში შ
ედის ფაქტობრივი და იურიდიული ქმედებების განხორციელება და ამასთანავე იგი თავის თავში მოიცავს
მესამე პირებთან საზოგადოების სახელით წარმომადგენლობას (დირექტორატი), ხოლო ფართე გაგებით ხე
ლმძღვანელ პირში შეიძლება მოაზრებულ იქნეს პარტნიორი, რომელიც პარტნიორთა კრებაზე (ან ერთპირ
ოვნულად 100%-იანი წილობრივი მონაწილეობის შემთხვევაში) იღებს გადაწყვეტილებას საზოგადოების სა
ქმიანობასთან დაკავშირებით. აქვე შეიძლება მოიაზრებოდეს სამეთვალყურეო საბჭოს წევრიც (წევრებიც),
თუკი ასეთი საზედამხედველო რგოლი ჩამოყალიბებულია შპს-ში13 და საწარმოს ფაქტობრივი ხელმძღვან
ელიც. ეს უკანაკსნელი14 იურიდიულად შეიძლება არც დირექტორი იყოს, არც სამეთვალყურეო საბჭოს წევ
რი და არც პარტნიორი, არამედ სხვა პირი,15 რომელიც ფაქტიურად მართავს16 აღნიშნულ საწარმოს. მატერ
იალურ-სამართლებრივად საზოგადოებას მესამე პირთან ურთიერთობაში წარმოადგენს წარმომადგენლობ
ითი უფლებამოსილების მქონე პირი – დირექტორი, რომელიც ფაქტობრივად და იურიდიულად მართავს კ
ომპანიის ყოველდღიურ საქმიანობას. ერთი პერიოდი ქართული სასამართლო პრაქტიკა არაერთგვაროვანი
იყო იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ უნდა განსაზღვრულიყო დირექტორის ადგილი საზოგადოებაში,
თუ რა სამართალურთიერთობაში იმყოფებოდა იგი საწარმოსთან – უნდა გავრცელებულიყო მასზე შრომის
კანონმდებლობის მოთხოვნები, უნდა გამოგვერიცხა საერთოდ შრომის კოდექსის მოქმედება მასზე თუ უნ
და გავრცელებულიყო მხოლოდ შეზღუდულად საგამონაკლისო სახით.17 საბოლოოდ ჩამოყალიბდა ერთი
ანი პრაქტიკა იმასთან დაკავშირებით, რომ დირექტორი, დაფუძნებული უცხო ორგანოს კონცეფციაზე,18 ა
რის საზოგადოების პროფესიონალი მენეჯერი, რომელიც დამოუკიდებლად, საკუთარი პასუხისმგებლობის
ფარგლებში წარმართავს საწარმოს საქმიანობას, მასზე არ ვრცელდება შრომის კოდექსის მოთხოვნები და მა
სა და საზოგადოებას შორის ჩამოყალიბებულია ე.წ. სასამსახურო კავშირურთიერთობა,19 რომელიც უზენა
ესი სასამართლოს გადაწყვეტილებებით განვრცობილი, დახასიათებული და მიმსგავსებულია დავალების ს
ამართალურთიერთობასთან.20 ეს უკანასკნელი მიდგომა საინტერესოა ასევე დირექტორისთვის პასუხისმგ
ებლობის დაკისრებისა და ზიანის ანაზღაურების ნაწილშიც,21 რამდენადაც, როგორც სასამართლო განმარ
ტავს, დირექტორზე დაკისრებული ვალდებულება სწორედ დავალების ხელშეკრულებიდან მომდინარეობ
ს, ხოლო მოსარჩელეს ევალება დაამტკიცოს უძღვებოდა თუ არა დირექტორი საწარმოს სპეციალური კანონ
ით (იგულისხმება მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9.6 მუხ.) დადგენილი მოთხოვნებით22 და მხოლოდ მისი
დარღვევის შემთხვევაში ხდება იგი პასუხისმგებლობის დაკისრების (და შემდეგ კი შეიძლება გახდეს ასევე
ზიანის ანაზღაურების) სუბიექტი.

პასუხისმგებლობის სუბიექტი

პასუხისმგებლობის დაკისრების სუბიექტი ქართული სამართლის მიხედვით არის ხელმძღვანელობაზე პას

უხისმგებელი პირი. აქ უნდა განვასხვავოთ ხელმძღვანელობა ფართე და ვიწრო კონტექსტში. პასუხისმგებ
ლობის სუბიექტია ხელმძღვანელობა ორივე გაგებით, ანუ საზოგადოების პარტნიორი23 ან მმართველი რგ
ოლის24 წარმომადგენელი – დირექტორი, სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი. პარტნიორის შემთხვევაში პასუხ
ისმგებლობის დაკისრების წინაპირობა და მესამე პირისათვის ზიანის ანაზღაურების საფუძველი გამჭოლი
პასუხისმგებლობის დოქტრინის გამოყენებაა. აღნიშნულ ვითარებაში ხდება კორპორაციული მოსასხამის მ
ოხსნა და კრედიტორს უფლება აქვს მიზანში პირდაპირ ამოიღოს იურიდიული პირის პარტნიორი და მას წ
აუყენოს მოთხოვნა ზიანის ანაზღაურებაზე. ქართულ რეალობაში ხშირია შემთხვევა, როდესაც სახეზეა ერ
თკაცა საზოგადოება25 და პარტნიორი იმავდროულად საწარმოს დირექტორიცაა.26 ამ დროს სასამართლო
ავლებს მიჯნას პარტნიორისა და დირექტორის ქმედებას შორის.27 შესაძლებელია, პარტნიორს, როგორც დ
ირექტორს, მისი არამართლზომიერი ქმედებიდან გამომდინარე, დაეკისროს ზიანის ანაზღაურების მოვალ
ეობა და გახდეს პასუხისმგებლობის სუბიექტი, მაგრამ როგორც პარტნიორი არ იქნეს გარიცხული საზოგად
ოებიდან.28 ქართულ იურიდიულ ლიტერატურაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ გარდა კანონით პირდაპ
ირ გათვალისწინებული სუბიექტებისა, პასუხისმგებლობის სუბიექტი შესაძლოა იყოს აგრეთვე საზოგადო
ების ფაქტობრივი მმართველი.29 პრინციპში ეს მოსაზრება შესაბამისობაში მოდის საკონსტიტუციო სასამა
რთლოს მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებასთან ვ. გელაშვილის საქმეზე.30 შესაბამისად, მსგავს სიტუაცია
ში შესაძლებელია ფიქრი სასამართლოს მიერ საკანონმდებლო ჩანაწერით გათვალისწინებული პასუხისმგე
ბლობის სუბიექტების კატეგორიის გაფართოებაზე, უფრო სწორედ, ნორმის მეტად ფართო განმარტებაზე.
როგორც წესი, ფაქტობრივი ხელმძღვანელის შესახებ მაშინ არის საუბარი,31 როდესაც პირი კორპორაციულ
სამართლებრივი აქტის საფუძველზე არ არის დანიშნული დირექტორად ან მისი ხელმძღვანელ პირად დან
იშვნის/წარდგენის გარიგება არის ბათილი, მაგრამ იგი ფაქტობრივად შეუდგა საქმიანობის განხორციელება
ს.32 ამასთან უმნიშვნელოა ის ფაქტი, რომ აღნიშნული პირი დირექტორად არ არის აღნუსხული სამეწარმე
ო რეესტრში.33 ხელმძღვანელობითი და წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების დეკლარაციული მოქმე
დების კონცეფციიდან გამომდინარე, მესამე პირმა, რომელმაც იცოდა ამგვარი პირის ხელმძღვანელად დანი
შვნის თაობაზე და შევიდა გარიგებითსამართლებრივ ურთიერთობაში მასთან, უფრო სწორედ, მისი მეშვეო
ბით შპს-ასთან, ითვლება, რომ რეგისტრაციის ფაქტი არ არის სავალდებულო წინაპირობა ასეთი გარიგების
განუხორციელებლობისა (მას აქვს იურიდიული ძალა), ხოლო პირი – ფაქტობრივი ხელმძღვანელი საწარმო
ს დირექტორად განიხილება. მოქმედების კონტიტუტიური თეორიის მიხედვით კი სიტუაცია იცვლება, რა
მდენადაც მესამე პირთან ურთიერთობაში სახეზე უნდა იყოს, როგორც ხელმძღვანელი პირის კორპორაციუ
ლსამართლებრივი დანიშვნა თანამდებობაზე, ისე „საჯარო სამართლებრივი აქტი“
– რეგისტრაცია, რაც აქცევს კიდეც ამ უკანასკნელს დირექტორის სტატუსის მქონე საზოგადოების წარმომა
დგენელ პირად. გერმანიაში მოქმედებს უპირატესად დეკლარაციული მოქმედების თეორია, ხოლო საქართ
ველოში კაუტელარული პრაქტიკის გათვალისწინებით – კონტიტუტიური.34 მთავარი კითხვა, რომელსაც
საკორპორაციო სამართალმა ამ შემთხვევაში უნდა გასცეს პასუხი არის ის, გავრცელდება თუ არა ამგვარ ფა
ქტობრივ ხელმძღვანელზე შპს-ის კანონის 43-ე პარ., ქართულში მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9.6 მუხ., ან
უ თუ ვინ უნდა ჩაითვალოს კანონით მოაზრებული პასუხისმგებლობის სუბიექტში – მხოლოდ ის პირი, რ
ომელსაც დაკავებული აქვს ორგანულსამართლებრივი ადგილი საზოგადოებაში მართლზომიერად, თუ ნებ
ისმიერი სხვა, რომელიც ფაქტობრივად ასრულებს ხელმძღვანელის მოვალეობას და მისი ეს ქმედება სწორე
დ ასეთად იქნებოდა აღქმული როგორც შიდაორგანიზაციული, ისე გარესამართლებრივი თვალსაზრისით.
35 ლიტერატურაში აღმნიშვნელს „ფაქტობრივი ხელმძღვანელი სამოსამართლო სამართლის მითიურ აღმო
ჩენას“ უწოდებენ, რომელიც ამ შემთხვევაში ცდილობს „შეავსოს კონკრეტული ნორმის გამოყენების ხარვეზ
ი“36 და ამგვარად გაავრცელოს და გახადოს ფაქტიური მმართველი პასუხისმგებლობის სუბიექტად. ქართ
ულ საკოპრპორაციო სამართალში ასევე არ არის მოცემული ფაქტობრივი ხელმძღვანელის დეფინიცია. ეს უ
კანასკნელი (საერთო სასამართლოების) სამოსამართლო სამართლით უნდა შეიქმნას უშუალოდ მასთან დაკ
ავშირებული დავის განხილვისას. თუმცა საკითხის ქართული გადაწყვეტისთვის კვლავ საკონსტიტუციო ს
ასამართლოს გადაწყვეტილება37 იქნება მოხმობილი, რამდენადაც სასამართლო არა ფორმის, არამედ მის უ
კან მდგარი შინაარსის გარკვევიდან, მისი ხასიათიდან, საქმიანობის ინტენსივობიდან და ფაქტობრივი ქმე
დების განხორციელების მასშტაბიდან ამოვიდა. შესაბამისად, სავარაუდოა, რომ ზემოთ აღწერილ სიტუაცი
აში სასამართლო ხელმძღვანელის დეკლარაციული მოქმედების კონცეფციიდან ამოვა, უარყოფს რა მკაცრა
დ განსაზღვრულ კონტიტუტიურ თეორიას, პასუხისმგებლობის სუბიექტად მიჩნევისთვის გადამწყვეტ ყუ
რადღებას არ მიაქცევს სამეწარმეო რეესტრში რეგისტრაციის ფაქტს და მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9.6 მ
უხ. მოქმედებას გაავრცელებს მასზე.38 მანამდე, საკითხის გადაწყვეტა სამოსამართლო სამართლის მიერ ფა
ქტობრივი ხელმძღვანელის ცნების „მისტიურ განსაზღვრებას“ დაელოდება. მოკლედ, ხელმძღვანელი პასუ
ხისმგებლობის სუბიექტია კანონის ფართე გაგებით. ეს უკავშირდება, როგორც წესი, პირის მხრიდან ორგან
ულსამართლებრივი ადგილის დაკავებასა და სტატუსის განსაზღვრას საზოგადოებაში, რაც იმას ნიშნავს, რ
ომ ამისთვის გათვალისწინებული ყველა მატერიალურიალურ- და პროცესუალურსამართლებრივი ნორმებ
ი უნდა იყოს დაცული: დაწყებული პირის ხელმძღვანელ პოზიციაზე დანიშვნა/გამწესებით, მასთან სასამსა
ხურო ხელშეკრლების (წარდგენის) დადებითა და სამეწარმეო რეესტრში დირექტორად რეგისტრაციით და
სრულებული. ამიტომ კომენტატორულ ლიტერატურაში აღნიშნულია, რომ ხელმძღვანელის (საკორპორაცი
ო სამართლით გათვალისწინებული) პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი ნორმის შემადგენლობის მოქმე
დება, იდეალტიპურ შემთხვევაში, დაკავშირებულია ორგანიზაციულსამართლებრივი აქტის – დანიშვნის ნ
ამდვილობასა და ამოქმედებასთან, ისევე, როგორც ნორმის მოქმედების დიამეტრი სრულდება, მაშინ, როდ
ესაც ხელმძღვანელი გათავისუფლებულ იქნება თანამდებობიდან.39 თუმცა პასუხისმგებლობის სუბიექტი,
როგორც ითქვა, ხელმძღვანელი შესაძლოა გახდეს მაშინაც, როდესაც არ არსებობს დანიშვნის აქტი ან იგი ა
რანამდვილია, ხოლო პირი ფაქტობრივად შეუდგა საქმიანობის განხორციელებას40 და საწარმოს მართვას.
დასაშვებია ასევე ამ კონსტალაციის შებრუნებული ვარიანტი. კერძოდ, არსებობს პარტნიორთა გადაწყვეტი
ლება, ანუ კორპორაციულსამართლებრივი აქტი პირის ხელმძღვანელად გამწესებასთან დაკავშირებით, მაგ
რამ არ არსებობს41 პირთან სასამსახურო კავშირურთიერთობა ან მასთან გაფორმებული ხელშეკრულება არ
ანამდვილია. მსგავს სიტუაციაშიც პირი შესაძლოა გახდეს პასუხისმგებლობის დაკისრების ადრესატი, თუკ
ი იგი ფაქტობრივ ხელმძღვანელად მიიჩნევა სასამართლოს მიერ. პასუხისმგებლობის დაკისრების სამართ
ლებრივი საფუძველი იქნება ასევე შემთხვევა, როდესაც ხელმძღვანელი პირის ორგანულსამართლებრივი მ
ოქმედება დასრულებულია მოქმედების ვადის ამოწურვის გამო, მაგრამ ეს უკანასკნელი მაინც აგრძელებს
ფაქტობრივად საქმიანობას,42 რაც შეიძლება გახდეს კიდეც მასზე კეთილსინდისიერი ხელმძღვანელის მოვ
ალეობის მავალდებულებელი ნორმების გავრცელების წინაპირობა.
ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი მატერიალურსამართლებრივი ნორმები

დირექტორის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი სამართლებრივი ნორმები კომპლექსური ხასიათის უნ

და იყოს და განაპირობებს ხელმძღვანელი პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებას. როგორც წესი, თით
ქმის ყველა მათგანი დელიქტურსამართლებრივი ბუნებისაა. ამ თვალსაზირისით მიზანშეუწონელი არ უნ
და იყოს, როგორც ზოგადი კერძო, ისე სპეციალური კერძო მატერიალურ-სამართლებრივი ნორმების გამოყ
ენება. იმისდა მიხედვით, თუ ვის წინაშე შეიძლება იყოს დირექტორი პასუხისმგებლობის სუბიექტი განსხვ
ავებული ნორმების გამოყენება შეიძლება დაგვჭირდეს, თუმცა ეროვნულ დონეზე მწირი მოწესრიგებისა დ
ა სასამართლო პრაქტიკის პირობებში განვრცობისა და საკითხის სისტემურად ჩამოყალიბების წინაპირობა
დ შედარებითი სამართალი იქნებოდა გამოყენებული, როგორც ნორმის ინტერპრეტაციის შესაძლო დამოუკ
იდებელი მეთოდი.43 ეს მოემსახურებოდა ხელძღვანელისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების დოგმატუ
რად სწორად გააზრებისა და შეფარდების საქმეს.

ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობა, როგორც წესი, გამომდინარეობს რეგისტრაციის ძალით შექმნილ

ი იურიდიული პირის ორგანულსამართლებრივი წარმომადგენლობისა და ხელმძღვანელობის ადგილის დ
აკავებიდან. ეს ნიშნავს, რომ (თუკი პასუხისმგებლობის სუბიექტი უნდა იყოს ხელმძღვანელობა ფართე გაგ
ებით, ანუ დირექტორატი, უფრო სწორედ, დირექტორატის წევრი – დირექტორი, როგორც ფიზიკური პირი
) პირი სამეწარმეო რეესტრში უნდა იყოს რეგისტრირებული დირექტორად, საზოგადოების წესდებისა და კ
ანონის შესაბამისად მიკუთვნებული უნდა ჰქონდეს ორგანულსამართლებრივი სტატუსი და ახორციელებ
დეს მასზე დაკისრებულ უფლება-მოვალეობას. გამორიცხული არ არის, რომ ხელმძღვანელი პირი პასუხის
მგებლობის სუბიექტი გახდეს პრე-რეგისტრაციის პერიოდში.44 ასევე არ უნდა გამოირიცხოს ყოფილი დირ
ექტორისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება საწარმოს პოსტლიკვიდაციის დროს, თუმცა აქ საჭირო უნდა
იყოს კომპანიის წესდების ან ცალკე შეთანხმების არსებობა, რამდენადაც ეს უკანასკნელი ძირითადად დაფ
უძნებულია სახელშეკრულებოსამართლებრივ პრინციპზე და შეიძლება არ გამომდინარეობდეს კანონიდან.
როგორც სტატიის წინა თავში წარმოჩინდა, შესაძლებელია პასუხისმგებლობის სუბიექტი გახდეს ფაქტობრ
ივი ხელმძღვანელი. რეგისტრაციამდელ ეტაპზე ქართულ სამართალში ამის მომწესრიგებელი პირდაპირი
ნორმა მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-2 მუხ. მე-2 პუნქ. რაც შეეხება საზოგადოების რეგისტრაციის შემდგომ
პერიოდს, აქ პირდაპირი ნორმა არ გვაქვს, თუმცა დეკლარაციული მოქმედების კონცეფციიდან გამომდინა
რე შესაძლებელია პასუხისმგებლობის სუბიექტი იყოს დანიშნული, მაგრამ არა რეგისტრირებული ხელძმღ
ვანელი.ეს უფრო საკითხის გერმანული გადაწყვეტა იქნებოდა. თუმცა მიუხედავად ზემოთ მოყვანილი სასა
მართლო პრაქტიკისა და ნახსენები კაუტალური იურისპრუდენციით თითქოსდა დადგენილი კონტიტუტი
ური მოქმედების კონცეფციისა, იგი უნდა ეწინააღმდეგებოდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტ
ილებას, რომელიც ასევე ზემოთ იქნა მოყვანილი.

3. ხელმძღვანელობის

პასუხისმგებლობის

სისტემატიკა

სისტემის დახასიათება

ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი იურიდიული ნორმების განხილვისას აუცილებელი

ა, განისაზღვროს თავად პასუხისმგებლობის სისტემატიკა, ანუ ის, თუ ვის წინაშე ეკისრება ხელმძღვანელ პ
ირს პასუხისმგებლობა მისი არამართლზომიერი და ზიანის მიმყენებლური ქმედებიდან გამომდინარე. ამ მ
ხრივ, თუკი თვალი გადაევლება იურიდიულ ლიტერატურას,45 ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობა შესაძ
ლოა მიმართული იყოს სამი ძირითადი სუბიექტის მიმართ: პირველი და უმთავრესი, გახლავთ პასუხისმგე
ბლობა თავად საზოგადოების წინაშე. ამ თვალსაზრისით განსხვავებულია ქართული და გერმანული სამარ
თლის მიდგომა საკითხისადმი, რამდენადაც საზოგადოების სახელით დირექტორის წინააღმდეგ პრეტენზ
იის წარდგენის განსხვავებული ინსტიტუციური წესი არსებობს. თუმცა მატერიალურსამართლებრივად იგ
ი არაფერს უნდა ცვლიდეს. გერმანული შპს-ის სამართალი არ იცნობს აღნიშნულ სამართლებრივ ფორმაში
დერივაციული სარჩელის ინსტიტუტს, რომელიც (ყოველგვარი კვოტის გარეშე) ხმის უფლების მქონე ნები
სმიერ პარტნიორს აქვს აშშ-ის ბიზნეს კორპორაციის უნიფიცირებულ სამართლებრივ ფორმაში და მის ორ ს
უბტიპში – დახურულ და ღია კორპორაციაში. ეს ინსტიტუტი ქართულ საკორპორაციო სამართალში სწორე
დ რომ ამერიკულიდან შემოვიდა. თუმცა, საკითხის გააზრებისთვის საინტერესო იქნებოდა ისტორიული პ
ასაჟის მოხმობა ქართულ სამართალში, რამდენადაც მეწარმეთა შესახებ კანონის მიღებისას გათვალისწინებ
ული იყო გერმანული შპს-ის სამართლის რეცეფცია მთლიანად და შესაბამისად, ქართულმა საკორპორაციო
სამართალმა უარყო დერივაციული სარჩელის ინსტიტუტი ამ ორგანიზაციულ ფორმაში. ეს კი გარკვეული
თავისებურებით უნდა ყოფილიყო განპირობებული. ასე რომ, საკითხის სწორი დოგმატური გააზრებისთვი
ს გერმანული მიდგომა, მიუხედავად მსგავსი ინსტიტუტის არასებობისა გერმანულ სამართალში, ქართულ
საკორპორაციო სამართალში საინტერესო და მეტიც, მიზანშეწონილი და მართებული იქნებოდა. მეორე ეს ა
რის პასუხისმგებლობა მესამე პირის – კრედიტორის წინაშე. აქ გერმანელები ძირითადად განასხვავებენ46 პ
ასუხისმგებლობას culpa in contrahendo-
დან და დელიქტურ პასუხისმგებლობას. მესამე პირის წინაშე დირექტორის პასუხისმგებლობის საკითხი გ
ანსაკუთრებით აქტუალური გახდა მას შემდეგ, რაც სუს-ოს ორი მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება მიიღო გ
ამჭოლ პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით,47 სადაც გამოყო დირექტორის პასუხისმგებლობა კრედიტო
რის, ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს წინაშე და პასუხისმგებლობა დააკისრა ხელმძღვანელ პირს. ასე რომ, სა
ინტერესო უნდა იყოს პასუხისმგებლობის დაკისრების სამართლებრივი საფუძველი. აქვე უნდა აღინიშნოს,
რომ გერმანელები გამოყოფენ ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობას კერძო-სამართლებრივი კრედიტო
რის წინაშე, რასაც გარკვეულწილად განასხვავებენ სახელმწიფოს წინაშე პასუხისმგებლობისაგან, რომელსა
ც, როგორც წესი, უკავშირდება დირექტორის მხრიდან დამცავი კანონის დარღვევის შედეგად განხორციელ
ებული პასუხისმგებლობა და ზიანის ანაზღაურება. თუ რამდენად უნდა განსხვავდებოდეს ქართულ სამარ
თალში კრედიტორის ეს ორი კატეგორია – კერძო და საჯარო – ერთმანეთისაგან საკითხავია. და ბოლო მესა
მე კატეგორია – ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობა საზოგადოების პარტნიორის წინაშე. ეს ნაკლებად
გავრცელებული შემთხვევაა დასავლეთის ქვეყნებში, თუმცა ქართულ რეალობაში არც თუ ისე უმნიშვნელო
ა. შესაბამისად, ღირს ამაზეც ორიოდე სიტყვა ითქვას.

საწარმოს მართვის პროცესში ხელმძღვანელ პირს ეკისრება კანონმდებლობით დადგენილი მოთხოვნებისა

და აკრძალვების შესრულების მოვალეობა და ყოველდღიურ საქმიანობაში მათი განუხრელი დაცვა. კანონი
სმიერი საკორპორაციო სამართლის ქვეყნებში კანონმდებელი ცდილობს, რაც შეიძლება დეტალურად ჩამოა
ყალიბოს მსგავსი აკრძალვა და მოთხოვნა, რათა ხელმძღვანელისთვისაც უკეთ იყოს გასაგები თუ რა უნდა
დაიცვას მან საზოგადოების საქმიანობის განხორციელებისას. მსგავსი საკანონმდებლო ჩანაწერები ხელს უწ
ყობს სიცხადის შეტანას ასევე პასუხისმგებლობის საკითხში და შემდგომ იმის უკეთესად განსაზღვრას, თუ
რის გამო შეიძლება გახდეს დირექტორი პასუხისმგებელი და ვის წინაშე – ვის მიმართ ირღვევა კანონით დ
ადგენილი მოთხოვნა და აკრძალვა. რაიზერისა და ვეილის გერმანულ სახელმძღვანელოში ჩამოყალიბებუ
ლი ხელმძღვანელი პირის მოვალეობის 5 ძირითადი სტანდარტი48 კარგად წარმოაჩენს ზემოთქმულს.ხელ
მძღვანელის ეს მოვალეობები უკავშირდება საზოგადოების დაფუძნებიდან მოყოლებული49 მისი ლიკვიდა
ციითადა50 რეესტრიდან ამოშლით დამთავრებულ პერიოდს. კანონით დადგენილი მოთხოვნისა და აკრძა
ლვის გათვალისწინების მოვალეობა, როგორც ქმედების მასშტაბი განსახიარდება დირექტორის ფიდუცია
ლურ მოვალეობებში, რომელიც ორ ძირითად კატეგორიად იყოფა: გულმოდგინების, იგივე გულისხმიერებ
ის51 და ერთგულების მოვალეობად.52

ხელმძღვანელის

პასუხისმგებლობა

საზოგადოების წინაშე და მისი გამორიცხვა

საწარმოს ხელმძღვანელი, უპირველეს ყოვლისა, საზოგადოების ინტერესის გამტარებელია. იგი კომპანიის

ფიდუციარად მიიჩნევა და, აქედან გამომდინარე, დაკისრებული აქვს ფიდუციური მოვალეობები, რომლის
მართლზომიერად განხორციელება და დაცვა მისი ყოველდღიური საქმიანობის შემადგენელი ნაწილი უნდ
ა იყოს. საწარმოს დირექტორი ვალდებულია, საზოგადოების საქმეებს გაუძღვეს კეთილსინდისიერად. ეს ა
რის დირექტორის ქმედების მეტად ზოგადი მასშტაბი, რომლის ფარგლებიც შესაძლოა სპეციალური კანონი
თ იქნეს დავიწროვებული ან შესაბამისად განმარტებული. სწორედ ასეთ დათქმასთან გვაქვს საქმე, როდესა
ც სპეციალური კერძო სამართალი გვთავაზობს ნორმებს, რომელიც ამ სტანდარტის კორპორაციულსამართ
ლებრივ ფარგლებს განსაზღვრავს.53 სპეციალური კანონებით, როგორც წესი, ასევე ხდება დირექტორის კე
თილსინდისიერი ქმედების კონტურების მოხაზვა. მაგალითად, როგორც ეს ზემოთ წარმოჩინდა, როდესაც
საუბარია ინტერესთა კონფლიქტის მომწესრიგებელ ნორმებზე, კონკურენციის აკრძალვაზე, კორპორაციუ
ლი კაპიტალის დაცვის ნორმებზე და ა.შ. ამასთანავე, ხელმძღვანელს ევალება დამცავი კანონით დაცული ს
იკეთის გაფრთხილება, რომლის იგნორირებამაც შეიძლება გამოიყენოს საზოგადოებისთვის ან მესამე პირი
სთვის ზიანის მიყენება და აქციოს იგი პასუხისმგებლობის სუბიექტად. ამ შემთხვევაში შეიძლება საუბარი
სისხლისსამართლებრივ, ადმინისტრაციულ, საგადასახადო სამართლით გათვალისწინებულ ამკრძალავ დ
ათქმებზე, რომელთა შეუსრულებლობა იწვევს საჯარო-სამართლებრივთან ერთად სამოქალაქოსამართლებ
რივ სანქციას. ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ პასუხისმგებლობის ყოველმხრივი გაფართოება, ანუ ნებ
ისმიერი დარღვევისათვის, რომელიც მესამე პირს ან საზოგადოების პარტნიორს აქცევს პასუხისმგებლობის
მიმართვის სუბიექტად გაუმართლებელი იქნებოდა, რამდენადაც საკანონმდებლო დონეზე საჭიროა იმის ი
დენტიფიცირება, თუ ვისი ინტერესის გამტარებელი უნდა იყოს საწარმოს ხელმძღვანელი და უშუალოდ ვი
ს წინაშე უნდა იყოს იგი პირველ ყოვლისა პასუხისმგებელი. ამ მხრივ შეიძლება საუბარი მეწარმეთა შესახე
ბ კანონის მე-9.6 მუხ. გათვალისწინებულ ქმედების მასშტაბზე და პასუხისმგებელ სუბიექტად მოხაზვის ფა
რგლებზე, ვინაიდან ამ ნორმის შეუზღუდავად გაფართოვება და მისი გავრცელება ნებისმიერ დარღვევაზე,
დირექტორს ყველას და ყველაფრის წინაშე პასუხისმგებელ სუბიექტად აქცევს. ეს კი უნდა ეწინააღმდეგებ
ოდეს ხელმძღვანელი პირის ანგარიშვალებულდების პრინციპს, უპირველეს ყოვლისა, საზოგადოებისა და
კორპორაციული ინტერესის წინაშე. ასევეა მნიშვნელოვანი იმის დადგენა, თუ შიდაორგანიზაციული თვა
ლსაზრისით ვის წინაშეა ხელმძღვანელი პასუხისმგებელი, თუ რომელ კორპორაციულ სტრუქტურულ ორგ
ანოსთან უნდა თანაქმედებდეს იგი, თუ ვის უნდა მიაწოდოს ანგარიში და ინფორმაცია სათანადო წესით, ვ
ინაიდან ამ საქმიანობის სტანდარტის დარღვევამ შიდაკორპორაციული ორგანოების წინაშე შესაძლებელია,
დირექტორი პასუხისმგებლობის სუბიექტად აქციოს. თითოეული ხელმძღვანელი პირიმოვალეა, სხვა ხელ
მძღვანელთან, როგორც ორგანულ წარმომადგენელთან, იყოს მჭიდრო და უშუალო სამსახურებრივ კავშირშ
ი და აქტიური თანამშრომლობა ჰქონდეს ამ აუკანასკნელთან. ეს მეტად მნიშვნელოვანია, როდესაც შპს-ის ხ
ელმძღვანელობითი ორგანო (დირექტორთა საბჭო – ბორდი) რამდენიმე პირისაგან შედგება. დირექტორი ვ
ალდებულია ასევე, რომ ითანამშრომლოს საზოგადოების სხვა ორგანოებთან და საჭიროების შემთხვევაში
დაუყოვნებლივ მიაწოდოს მას ინფორმაცია.54 ასეთ ორგანოდ ძირითადად ითვლება პარტნიორთა საერთო
კრება. სამეთვალყურეო საბჭოს არსებობისას, ასევე, ეს უკანასკნელი. თუ რამდენად არის სავალდებულო ხე
ლმძღვანელისთვის კომპანიაში შექმნილი აგრეთვე სხვა სტრუქტურული ერთეულის წინაშე ანგარიშვალდ
ებულება ამ კუთხით საკითხავია. მაგალითად, როდესაც შედარებით მსხვილ საწარმოში შექმნილია სააუდ
იტო კომიტეტი ან მასთან ერთად კიდევ სხვა სტრუქტურული რგოლი, ვთქვათ, შესაბამისობის ოფისი.55 ე
რთი შეხედვით საზოგადოების წესდებით ან სასამსახურო ხელშეკრულებით შესაძლოა გათვალისწინებულ
ი იყოს მსგავსი ორგანოს წინაშე დირექტორის ანგარიშვალდებულება. თუმცა აქ ყურადღება უნდა მიექცეს
თავად კორპორაციის ხელმძღვანელი პირის სტატუსს, მის ადგილს საზოგადოებაში, მის ფუნქციონალურ
დანიშნულებას, რადგანაც ყოველმხრივი ანგარიშვალდებულება არსებითი თუ არაარსებითი, ზემოდგომი
თუ ქვემდგომი ორგანოს წინაშე მას ჩვეულებრივ მუშა-მოსამსახურესთან გააიგივებს, რაც შეეწინააღმდეგებ
ოდა მიზანშეწონილი და გამართული კორპორაციული მართვის სტანდარტს სამეწარმეო კაპიტალურ საზო
გადოებაში.56 შესაბამისად, მსგავსი ჩანაწერი სასამართლომ შეიძლება ბათილად ცნოს ან პასუხისმგებლობ
ის დაკისრების დავაში ეს უკანასკნელი არასაკმარის საფუძვლად მიიჩნიოს.მოკლედ, მიუხედავად ცალკეუ
ლი „ორგანული მოვალეობისა“,57 საწარმოს ხელმძღვანელი, პირველ რიგში, პასუხისმგებელია საზოგადოე
ბის წინაშე და მისი განუხრელი მოვალეობაა მისი საქმიანობით აქტიურად მისდევდეს კომპანიის საზოგად
ოების მიზანს.58 შესაბამისად, ლიტერატურაში მიჩნეულია, რომ ღონისძიება, რომელიც არ შეესაბამება და ა
რ გამომდინარეობს საწარმოს მიზნიდან, გამოირიცხება პასუხისმგებლობის სპეციალური კერძოსამართლე
ბრივი ნორმის მოწესრიგებიდან59 (მხედველობაშია შპს-ის კანონის 43-ე პარ. და მეწარმეთა კანონის მე-
9.6 მუხ.).

ხელმძღვანელის ორგანულსამართლებრივი პასუხისმგებლობა სოლიდარულია,60 დირექტორატის ერთობ

ლივი პასუხისმგებლობიდან გამომდინარე. თუმცა გამორიცხული არ არის, რომ თავად ორგანოს წევრი პირ
ადად იყოს პასუხისმგებელი საზოგადოების წინაშე მისი არამართლზომიერი ქმედებისათვის. ამ შემთხვევა
ში იგი „გაირიყება“ ორგანოსაგან, ხოლო თავად ორგანო საწარმოს სახელით გამოდის მასთან სადავო პროცე
სში. გერმანული სამართალი გამორიცხავს პასუხისმგებლობას რამდენიმე შემთხვევაში: ა.) როდესაც სახეზე
ა ხელმძღვანელის სამეწარმეო გადაწყვეტილების მიღების თავისუფლებიდან გამომდინარე ქმედების მასშ
ტაბი, რომელიც მას კეთილსინდისიერ პირად აქცევს და შესაბამისად გამორიცხავს პასუხისმგებლობას.61 ქ
ართულ საკორპორაციო სამართალშიც იგივე წესი იქნება მხედველობაში მისაღები მიუხედავად Business
judgment rule-
ის კონკრეტული საკანონმდებლო ჩანაწერის არარსებობისა;62 ბ.) როდესაც ხელმძღვანელი დამოკიდებულ
ია პარტნიორის (პარტნიორთა კრების) მითითებაზე და ამის საფუძველზე ასრულებს დავალებას.63 აქ ყურ
ადღება უნდა მიექცეს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ჩანაწერს, რომელიც გარდა პასუხისმგებლობ
ის გამორიცხვის საკითხისა შპს-ის სამართლებრივ ფორმაში ასევე აყალიბებს ერთ-ერთ ძირითად განსხვავე
ბას სს-ისა და შპს-ის ტიპოლოგიურ ბუნებას64 შორის. საქმე ის არის, რომ გერმანიის სააქციო კანონში პირდ
აპირ არის მითითებული, რომ „გამგეობა საკუთარი პასუხისმგებლობის ქვეშ მართავს საზოგადოებას“.65 მს
გავსი საკანონმდებლო ჩანაწერი პირდაპირ უზრუნველყოფს სს-ის ორგანიზაციულ ფორმაში გამგეობის წევ
რთა „მოჭარბებულად“ მაღალი სტანდარტისა და საქმიანობის თავისუფლების მეტად ფართე არეალის მიცე
მას. ასევე ორგანოთა შორის კომპეტენციური ჰორიზონტალურობის პრინციპის დაფუძნებას, რაც მსგავსი სა
მართლებრივი ფორმისთვის უნდა იყოს დამახასიათებელი.66 მართალია, უახლესი შეხედულებით, თანამე
დროვე კორპორაციული მართვის სტანდარტები გამოიყენება ასევე შპს-აშიც, თუმცა მისი უფრო მეტად პერ
სონალური პარტნიორული სტრუქტურის, ბიზნესის სფეროს, ეკონომიკურ სეგმენტში როგორც საშუალო დ
ა მცირე ზომის საწარმოს მონაწილეობის გათვალისწინებით, ეს უკანასკნელი უნდა განსხვავდებოდეს სს-ის
ორგანიზაციული ფორმისაგან და შესაძლოა ამ განსხვავებამ კორპორაციული მოწყობის დიქოტომიასაც შე
უწყოს ხელი.67 ალბათ სწორედ ამიტომ მიუთითებს გერმანული სამართალი საკანონომდებლო დონეზე პა
რტნიორთა კრების მითითებების ბმაზე ხელმძღვანელთა მხრიდან.68 თუმცა აშკარა უნდა იყოს,
„სრულყოფილი, ტოტალური და გადამეტებული მორჩილება“ დირექტორატისა პარტნიორის წინაშე69 მის
ი ადგილისა და სტატუსის იმგვარ დაკნინებას გამოიწვევს, რომ კორპორაციული მართვის ანატომიის ჩამოყ
ალიბებას მსგავს ორგანიზაციულ ფორმაში აზრი აღარ ექნება. ეს კი რაციონალური და მიზანშეწონილი მარ
თვის ანტიპოდად უნდა ჩაითვალოს. ქართულ საკორპორაციო სამართალში, საკანონმდებლო ჩანაწერების ა
რარსებობის პირობებში, რამდენად შეიძლება გერმანული მიდგომის გამოყენება საკითხავია. როგორც ითქვ
ა ეს სამართლის პოლიტიკის საკითხია. ვფიქრობ, წესდებაში მსგავს მითითებებზე ბმის შესახებ დებულები
ს არარსებობის შემთხვევაში, ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობა არ შეიძლება გამოირიცხოს იმ მოტი
ვით, რომ იგი პარტნიორის მითითებას ასრულებდა. აქ მნიშვნელოვანია, დირექტორის ქმედება წინააღმდე
გობაში არ მოვიდეს მე.-9.6 მუხლთან;70 გ.) ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდეგ ხელმძღვანელის პასუ
ხისმგებლობა გამოირიცხება. ეს პირდაპირ არის მითითებული გერმანულ კანონმდებლობაში.71 ქართულშ
ი მსგავსი კონკრეტული სახის ჩანაწერი არ მოიპოვება.

პასუხისმგებლობის დაკისრების მატერიალურ-სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენს როგორც ზოგადი

, ისე განსაკუთრებული კერძო სამართალებრივი ნორმები. მიუხედავად მწირი სასამართლო პრაქტიკისა, ს
უს-ოს გადაწყვეტილებებში მოყვანილია შესაბამისი მუხლები და არის მათი განმარტება72. პირველ რიგში
სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს სკ-ის 709-723-ე მუხ., რომელიც დავალების ხელშეკრულების მომწეს
რიგებელი ნორმებია.73 აღნიშნულ სამოქალაქოსამართლებრივ ნორმებზე დაყრდნობით სასამართლო ადგე
ნს, რომ დირექტორი საწარმოს სახელითა და ხარჯზე ახორციელებს კანონით და კანონიდან გამომდინარე ს
აწესდებო ავტონომიის ფარგლებში საზოგადოების ხელშეკრულებით მინიჭებულ უფლებამოსილებას. ამგვ
არად, ზიანის თაობაზე საზოგადოების მიერ აღძრულ სარჩელს აკვალიფიცირებს როგორც სახელშეკრულებ
ო მოთხოვნათა ფარგლებში და არა დელიქტური ვალდებულების ფარგლებში შესამოწმებელ სარჩელს.74 თ
უმცა როდესაც საკითხი ეხება დირექტორის „პირდაპირ“ პასუხისმგებლობას მესამე პირის წინაშე, ამ საკით
ხის განმარტება აღნიშნულ კონტექსტში არ ხდება.75 საზოგადოების წინაშე ხელმძღვანელის (დირექტორის
) პასუხისმგებლობის დამდგენი ძირითადი საკორპორაციოსამართლებრივი ნორმა მეწარმეთა შესახებ კანო
ნის მე-9.6 მუხ., ისევე როგორც 43-ე პარ. გერმანიის შპს-ის შესახებ კანონისა. გერმანული სამართლის მიხედ
ვით, როგორც ზემოთ წარმოჩინდა, კანონმდებლობით გაცილებით დეტალურად არის გაწერილი ხელმძღვა
ნელი პირის ფიდუციალური მოვალეობები,76 რითიც იგი განსხვავდება ქართულისაგან. ამიტომ კანონმდე
ბლობით გათვალისწინებული კონკრეტული მოვალეობის დარღვევის იდენტიფიცირება უფრო ადვილი უ
ნდა იყოს. ამ შემთხვევაში გერმანული საკორპორაციო სამართალი განასხვავებს პასუხისმგებლობას კანონი
თ გათვალისწინებული კონკრეტული დარღვევის შემთხვევებს და პასუხისმგებლობას დელიქტიდან გამომ
დინარე. მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი არის ან დამცავი კანონით დადგენილი სიკეთის ხელყოფ
ის მომწესრიგებელი ნორმა შპს-ის კანონის 43-ე პარ. ერთად ან (სპეციალური) კანონით გათვალისწინებულ
ი მოთხოვნის ან აკრძალვის მომწესრიგებელი დებულება 43-ე პარ. ერთობლიობაში. მოკლედ, გერმანულ შპ
ს-ის სამართალში პრინციპში მიიჩნევა, რომ 43-ე პარ. არის საზოგადოების წინაშე დირექტორის პასუხისმგე
ბლობის მოთხოვნის დამოუკიდებელი და ერთ-ერთი უძირითადესი სამართლებრივი საფუძველი.77 თუმც
ა ეს არ გამორიცხავს ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობის სამართლებრივ საფუძვლად გსკ-ის 823-ე პარ.
(სკ-ის 992-ემუხ.) გამოყენებას. გამომდინარე იქედან, რომ ქართულ ზოგად კერძო სამართალში არ მოიპოვე
ბა გერმანულის 826-ე პარ. მსგავსი ჩანაწერი,78 დელიქტური სამართლით მოწესრიგებული 992-ე მუხ. გამო
ყენება მიზანშეწონილი იქნებოდა დამცავი კანონის მომწესრიგებელი ნორმების დარღვევით გამოწვეული
ზიანის ანაზღაურების დროს. მსგავს შემთხვევაში აუცილებელი იქნებოდა კაუზალობა დირექტორის ბრალ
ეულ ქმედებასა (მე-9.6 მუხ.) და დამდგარ ზიანს შორის, რაც იქნებოდა კიდეც მოთხოვნის სამართლებრივი
საფუძველი.

მოთხოვნის განხორციელების სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენს მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-91 მ

უხ. მე-6 პუნ. „ბ“ ქვეპუნქტი, შპს-ის შესახებ კანონის 46-ე პარ.79 ის, რომ გერმანულ შპს-
ის სამართალში არ არსებობს დერივაციული სარჩელის ინსტიტუტი არ ნიშნავს იმას, რომ ქართულ სამართ
ალში მეწარმეთა კანონის მე-9.6 მუხ. შინაარსში ასევე დავინახოთ ხელმძღვანელთა პასუხისმგებლობა მესამ
ე პირის წინაშე და (მხოლოდ) ეს ნორმა გავხადოთ მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძვლად. ისტორიული პ
ასაჟისთვის თვალის გადავლებით დავინახავთ, რომ დერივაციული სარჩელის შესაძლებლობა ქართულ შპ
ს-ის სამართალში სულ რამდენიმე ხნის წინ დამკვიდრდა. ადრე არსებული მოწესრიგება გამორიცხავდა პა
რტნიორის სარჩელს საზოგადოების სახელით ხელმძღვანელი პირის წინააღმდეგ და საკითხის გადაწყვეტა
მხოლოდ პარტნიორთა კრებაზე იყო შესაძლებელი. გერმანული სამართალის მსგავსად, ცალკეულ80 პარტნ
იორს მაინც ჰქონდა შესაძლებლობა ედავა დირექტორის წინააღმდეგ, მაგრამ ეს იშვიათ შემთხვევას წარმოა
დგენდა.81 დერივაციული სარჩელის82 დაშვება არ უარყოფს პირველ რიგში საერთო კრების მიერ მისაღებ
გადაწყვეტილებას. პირიქით, საზოგადოების სახელით ხელმძღვანელის წინააღმდეგ ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნის განხორციელების სამართლებრივი საფუძველი არის პარტნიორთა კრებაზე ამ საკითხთან დაკა
ვშირებით მისაღები გადაწყვეტილება.83 ამავე სხდომაზე, როგორც წესი, ინიშნება სპეციალური წარმომადგ
ენელი სადავო ურთიერთობისთვის. უმცირესობაში მყოფ პარტნიორს84 კი მას შემდეგ აქვს დერივაციული
სარჩელის აღძვრის უფლება, რაც პარტნიორთა კრება ამ უფლებას არ განახორციელებს. მოკლედ, იქნება სახ
ეზე გერმანული თუ ქართული შპს-ის სამართლის თავისებურება ხელმძღვანელი პირი მე-9.6 მუხ. გათვალ
ისწინებულ შემთხვევაში პასუხისმგებელია მხოლოდ საზოგადოების წინაშე, რამაც უნდა გამორიცხოს აღნი
შნული მუხლით პასუხისმგებლობის ადრესატის წრის გაფართოება მიუხედავად წინამდებარე (მე-9.6) ნორ
მის ჩანაწერისა –
„თუ ეს აუციელებელია კრედიტორთა მოთხოვნის დასაკმაყოფილებად“. ამ მუხ. ხდება მხოლოდ არაპირდა
პირ, გაშუალებულად კრედიტორის ინტერესის უზრუნველყოფა, ამიტომ მუხლს „შიდაპასუხისმგებლობის
კონცეფცია“ უდევს საფუძვლად.85 აღაირებულია, რომ სს-ის სამართლებრივი ფორმისაგან განსხვავებით, შ
პს-ის კრედიტორს არ შეუძლია საზოგადოების მოთხოვნის პირდაპირ განხორციელება. თუკი მას ამის გაკე
თება სურს შესაბამისად უნდა მოხდეს საზოგადოების მოთხოვნის დაგირავება კრედიტორის მიერ.86

მოთხოვნის გამოყენებას კორპორაციის კრედიტორის მიერ შედარებით-სამარლებრივ პერსპექტივაში ეხება

ჭანტურია.87 აქ უნდა განვასხვავოთ კაპიტალური ტიპის ორი სამართლებრივი ფორმა ერთმანეთისაგან. სს-
ის შემთხვევაში მეწარმეთა შესახებ კანონის 56-ე მუხ. მე-4 პუნ. გათვალისწინებით კრედიტორს, თუკი მას ა
რ მიუღია თავისი მოთხოვნის კომპენსაცია საზოგადოებისგან, შეუძლია გამოიყენოს ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნა დირექტორის წინააღმდეგ. მსგავსი შინაარსის მქონე ნორმა არსებობს ასევე გერმანიის სააქციო კა
ნონში და იგი ქართულში სწორედ რეცეფციის შედეგად გაჩნდა.88 სს-ის სამართლებრივ ფორმაში, მითუმე
ტეს, რომ აქ დერივაციული სარჩელის ინსტიტუტი არსებობს, გვაქვს სპეციალური ჩანაწერი, რომელიც ამ სა
კითხს აწესრიგებს. რაც შეეხება შპს-ას. ერთადერთი მუხლი არის, როგორც ზემოთ წარმოჩინდა, მე-9.6, სად
აც ნათქვამია, რომ დირექტორმა საზოგადოებას უნდა აუნაზღაუროს მიყენებული ზიანი. ნებისმიერი კომპ
რომისი ან უარი რეგრესულ ანაზღაურებაზე არის ბათილი საზოგადოების (პარტნიორის) მხრიდან. აღნიშნ
ული მუხლის შინაარსი აპელირებას მხოლოდ და მხოლოდ საზოგადოების წინაშე დირექტორის პასუხისმგ
ებლობაზე აკეთებს. კრედიტორის ჩართვა ამ პროცესში, აქედან საზოგადოების წინაშე დაყენებული მოთხო
ვნის იგნორირების გარეშე არ შეიძლება. ანალოგიით ვერც 56.4-ე მუხ. გამოვიყენებთ. მაშასადამე, ერთადერ
თი გამართლებული დოგმატური გზა არის იმ მოთხოვნის დაგირავება კრედიტორის სასარგებლოდ, რომე
ლიც საზოგადოების მხრიდან უნდა იყოს დირექტორის წინაშე დაყენებული. გამჭოლი პასუხისმგებლობის
დამდგენ გადაწყვეტილებაში კი სასამართლო პირდაპირ ასკვნის, რომ ეს საჭირო არაა მე-9.6 მუხ. დაყრდნო
ბით, რაც არასწორი უნდა იყოს.89

ხელმძღვანელის

პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე

ამ შემთხვევაში მესამე პირის წინაშე ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობის ორ კატეგორიაზე გამახვილ

დება ყურადღება: პასუხისმგებლობა culpa in condrahendo-
დან და დელიქტურსამართლებრივი პასუხისმგებლობა.

ა.) სახელშეკრულებო მოლაპარაკებისას ბრალიდან გამომდინარე საკუთარი პასუხისმგებლობა

მიღებულია, რომ მოთხოვნა, რომელიც ამ ინსტიტუტს უკავშირდება, როგორც წესი, მიმართულია ხელშეკრ
ულების ინტენდირებული, ანუ დაკავშირებული მხარის მიმართ. იურიდიულ პირთან წინასახელშეკრულე
ბო ურთიერთობაში შესვლისას ამ უკანასკნელთან. თუმცა ამ პრინციპიდან გსკ-ის 311-ე პარ., ისევე, როგორ
ც სსკ-ის 317,
316 მუხ. აკეთებს გამონაკლისს: გარკვეული შემთხვევისას მხედველობაში მიიღება აგრეთვე მესამე პირის პ
ასუხისმგებლობაც. ჩვენ შემთხვევაში მესამე პირად შეიძლება ჩაითვალოს საწარმოს ხელმძღვანელი. ეს არს
ებითად მაშინ არის მნშვნელოვანი, როდესაც „ხელმძღვანელი უჩვეულო, მოჭარბებული ხასიათის ნდობას
მოიპოვებს საკუთარი თავისთვის და ხელშეკრლების მოლაპარაკების პროცესზე მნიშვნელოვან ზემოქმედე
ბასა და გავლენას მოახდენს.“90 წარმომადგენლის მსგავსი პიროვნული გადამეტებული ნდობის ხარისხი მა
სინ არის სახე, როცა მას განსაკუთრებული ინდივიდუალური პირადი ეკონომიკური ინტერესის მოლოდინ
ი აქვს ხელშეკრულების დადებიდან. ეს აღიარებულია უცხოური სასამართლო პრაქტიკით მითუმეტეს, თუ
გათვალისწინებული იქნება ის გარემოება, რომ ბევრ საწარმოში პარტნიორი იმავდროულად საწარმოს ხელ
მძღვანელი პირიცაა, სრულიად ბუნებრივია, რომ ეს უკანასკნელი შესაძლოა იყოს „არც თუ ისე უმნიშვნელ
ო პასუხისმგებლობის რისკის მატარებელი“.91 ხელმძღვანელის მხრიდან მესამე პირისთვის განსაკუთრებუ
ლი პიროვნული ნდობის ინტერესის აღქმა აუცილებელია იმისთვის, რომ დირექტორს მის წინაშე პასუხისმ
გებლობა დაეკისროს.92

ბ.) დელიქტური პასუხისმგებლობა

დირექტორის არამართლზომიერი ქმედების კვალიფიკაციისთვის სუს ძალიან ფართე განმარტებას აძლევს

მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9 მუხლის მე-6 პუნქტს. აღნიშნული ნორმა, როგორც ითქვა, ქართულ საკორპ
ორაციო სამართალში ფიდუციური მოვალეობის დამდგენია და განსაზღვრავს დირექტორის მხრიდან საწა
რმოს კეთილსინდისიერად მართვის სტანდარტს. სწორედ ამ ნორმის დარღვევას მიიჩნევს სასამართლო და
მოუკიდებელ საფუძვლად დირექტორისთვის მესამე პირის წინაშე ზიანის ანაზღაურების საკმარის წინაპი
რობად.93 ქართულ საკორპორაციო სამართალში დირექტორის პირდაპირ და უშუალო პასუხისმგებლობას
მესამე პირის (კრედიტორის) წინაშე ადგენს სუს-ოს ორი დამაფუძნებელი გადაწყვეტილება,94 რომლითაც
ჩამოყალიბებულია სასამართლო პრაქტიკა და კრიტიკის მიუხედავად,95 დღესაც მოქმედია. საქმის ფაბულ
ა შემდეგში მდგომარეობდა: შპს-ას სახელმწიფოს წინაშე96 არსებული საგადასახადო დავალიანების მიუხე
დავად არ ქონდა უნარი დაეკმაყოფილებინა კრედიტორი, რითიც ბუნებრივია ამ უკანასკნელს მიადგა ზიან
ი. იურიდიული პირის კრედიტუუნარობა გამოწვეული იყო მისი პარტნიორისა და დირექტორის არამართ
ლზომიერი ქმედებით, რაც დადასტურებულ იქნა სისხლის სამართლის საქმეზე გამოტანილი განაჩენით. სა
გადასახადომ მიმართა სასამართლოს, რათა ზიანის ანაზღაურება დაკისრებოდათ შპს-ის პარტნიორებსა და
დირექტორს პირდაპირ და უშუალოდ, რამდენადაც იურიდიული პირი, ქონების არარსებობის (არასაკმარი
სობის) გამო, გადახდისუუნარო იყო. სამივე ინსტანციის სასამართლომ დააკმაყოფილა მოსარჩელის მოთხო
ვნა, თუმცა უზენაესმა სასამართლომ97 სხვა სამართლებრივი გააზრება დაუდო აღნიშნულ საქმეს.98 სასამა
რთლოს განმარტებით, დირექტორმა დაარღვია საზოგადოების წინაშე ზრუნვის მოვალეობა, რის გამოც მან
პირდაპირ და უშუალოდ უნდა აგოს პასუხი კრედიტორის წინაშე. მართალია, მეწარმეთა შესახებ კანონის მ
ე-9 მუხ. მე-6 პუნ. ითვალისწინებს დირექტორის არამართლზომიერი მოქმედების შედეგად მხოლოდ საზო
გადოების წინაშე მის პასუხისმგებლობას, თუმცა საქმის მასალებითა და ქვედა ინსტანციის სასამართლოებ
ის მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით ისედაც თვალნათელია, რომ საზოგად
ოებას ყავს ორი პარტნიორი და ორივე თავად არის პასუხისმგებლობის სუბიექტი. ამდენად, სასამართლოს
განმარტებით, კრედიტორს (სახელმწიფოს) პირდაპირ აქვს უფლება ზიანის ანაზღაურება სუბსიდიურად მ
ოთხოვოს საწარმოს დირექტორს ისე, რომ საჭირო აღარაა თავად საზოგადოება გახდეს ზიანის ანაზღაურებ
აზე მოთხოვნის წარმდგენი, რამაც შეიძლება საკითხის დოგმატური გააზრების აღრევისაკენ მიგვიყვანოს.
დირექტორი, როგორც საზოგადოების ფიდუციარი ვალდებულია, კომპანიას მართავდეს მისი ინტერესის გ
ათვალისწინებით, ხოლო ამ ინტერესის ბრალეული იგნორირების გამო მეწარმეთა კანონის მე-9.6 მუხ. შესა
ბამისად ჩაითვალოს დამრღვევად, რაც მას უშუალოდ საზოგადოების წინაშე აქცევს პასუხისმგებლობის სუ
ბიექტად. ამ თვალსაზირისით საკითხის სპეციალური მომწესრიგებელი ნორმები დელიქტურსამართლებრ
ივი ბუნებისაა. თუმცა დელიქტის შემთხვევაში (სკ-ის 992-ე მუხ.) პირი, რომელიც ზიანს აყენებს სხვა პირს
მოცემულ ვითარებაში არის თავად შპს, რომლის ორგანულსამართლებრივი წარმომადგენლობითი კომპეტ
ენციის მატარებელია დირექტორი.99 ერთი შეხედვით, დირექტორი ცალკე აღებული პირდაპირ ვერ უნდა
იყოს ზიანის მიმყენებელი კრედიტორისთვის. დირექტორი ზიანს აყენებს საზოგადოებას, რის გამოც კრედ
იტორის მოთხოვნა ვერ კმაყოფილდება. შპს-ში დერივაციული სარჩელის დაშვების შემდეგ, ნებისმიერი ხმ
ის უფლების ოდენობის პარტნიორს მიეცა შესაძლებლობა საზოგადოების ნაცვლად მმართველ ორგანოს ან
მის წევრს წაუყენოს მოთხოვნა საზოგადოების სასარგებლოდ ზიანის ანაზღაურებაზე. სწორი დოგმატური
გააზრების პირობებში მოხდებოდა კრედიტორის მხრიდან საზოგადოების მიერ განუხორციელებელი მოთ
ხოვნის დაგირავება, თუმცა ესეც იმ შემთხვევაში, როდესაც ხელმძღვანელი პირი საზოგადოების წინაშეა პა
სუხისმგებელი.100 დოგმატურად სწორედ ეს იქნებოდა გამართლებული, რადგანაც შეიძლება თუ არა მეწა
რმეთა კანონის მე-9.6 მუხ. განმარტება ისე, რომ იგი თავის თავში მოიცავს ასევე დირექტორის პირდაპირ მ
იზანში ამოღებას მესამე პირის მხრიდან, საკამათო შეიძლება იყოს. არის ეს აღნიშნული ნორმისა და მის უკ
ან მდგარი შინაარსის განმარტება, თუ ახალი ნორმის შექმნის მცდელობა სასამართლოს მხრიდან? სწორედ
ეს კითხვა უნდა დაისვას მსგავს ვითარებაში. დირექტორის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი ნორმები
ითვალისწინებს ამ უკანასკნელის პასუხისმგებლობას მხოლოდ საზოგადოების წინაშე. საგამონაკლისო ნო
რმა, როგორც ეს სახეზეა მეწარმეთა კანონის მე-3.6 მუხ. სახით, არ არსებობს. მაშასადამე, ხომ არ იქნებოდა
დოგმატურად გამართლებული მესამე პირის მხრიდან მოთხოვნის დაგირავების (Verpfändung) მიმართულე
ბით წავსულიყავით. ე.ი. პარტნიორის მიმართ გამჭოლი პასუხისმგებლობის მიუხედავად მოგვეთხოვა საზ
ოგადოების სახელით დირექტორისათვის ზიანის ანაზღაურება, ხოლო თუ პარტნიორის მხრიდან ეს მოქმე
დება არ ხორციელდება მომხდარიყო მესამე პირის სასარგებლოდ მისი დაგირავება, მითუმეტეს, რომ საქმი
ს მასალებით არ არის ცალსახად დადასტურებული, რომ ერთ-ერთ პარტნიორს არ შეეძლო დერივაციული
სარჩელის აღძვრა. ამგვარი დოგმატური გააზრების იგნორირების შემთხვევაში კი საფიქრალია, რომ სასამა
რთლომ ზემოთ მოყვანილი მე-9 მუხ. ფართედ კი არ განმარტა, არამედ გადაწყვეტილებით ახალი ნორმა შე
ქმნა. ეს პრობლემა არ იქნებოდა საქართველო საერთო სამართლის ქვეყანა რომ ყოფილიყო, თუმცა ჩვენი სა
მართლის ისტორიული, ტრადიციული ევოლუცია და თანამედროვე სამართლებრივი სისტემა ამის შესაძლ
ებლობას არ იძლევა. თუკი დავუშვებთ სასამართლოს მსჯელობას იმასთან დაკავშირებით, რომ ისედაც ცხა
დია, პარტნიორი ამ მოთხოვნას არ განახოროციელებს, მაშინ თითქოსდა გამორიცხული უნდა იყოს დირექ
ტორის პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე. სამართლის მიერ მსგავსი დაშვების პირობებში მივიღებდი
თ საკითხის არასამართლიან გადაწყვეტას, რადგანაც ზიანის მიყენების ფაქტის არსებობის პირობებში არ გ
ვეყოლებოდა არც პასუხისმგებლობის სუბიექტი, ხოლო ზიანის ანაზღაურება ვერ მოხდებოდა „ქონებისაგა
ნ დაცლილი“ იურიდიული პირისაგან. სწორედ ამიტომ ამართლებენ გერმანელები ხელმძღვანელის პირდა
პირ პასუხისმგებლობას (კერძოსამართლებრივი-) კრედიტორის წინაშე დელიქტური სამართლის საფუძვე
ლზე. 823-ე პარ. (სსკ-ის 992-
ე მუხ.) შესაბამისად ხელმძღვანელი პასუხისმგებელი შეიძლება იყოს, როდესაც „იგი საკუთარი ქმედებით პ
ირადად ასრულებს101 დელიქტით გათვალისწინებულ შემადგენლობას“102 და მოთხოვნის სამართლებრი
ვი საფუძველიც სწორედ ეს უნდა იყოს. შპს-ის 43-ე პარ. გამოყენება დამოუკიდებლად დოგმატურად არასწ
ორია.103 მას მხოლოდ საკითხის შემვსები დანიშნულება შეიძლება ჰქონდეს ხელმძღვანელის ფიდუციალუ
რი მოვალეობის დარღვევის განსაზღვრის კონტექსტში.104 ლიტერატურაში ხშირად მოყავთ სასამართლო პ
რაქტიკიდან მაგალითი,105 როდესაც ხელმძღვანელი პასუხს აგებს მესამე პირის წინაშე იმ ზიანისთვის, რო
მელიც მან ამ უკანასკნელს მიაყენა მისი პირადი არამართლზომიერი ქმედებით და, შესაბამისად, ეს ექვემდ
ებარება დელიქტით გათვალისწინებულ ზოგადი ხასიათის პასუხისმგებლობას. მაგალითად, როდესაც ხე
ლმძღვანელი საზოგადოების მეშვეობით ასხვისებს ამ უკანასკნელის საკუთრებაში არარსებულ ნივთს მესამ
ე პირზე. კეთილსინდისიერი შეძენის შემთხვევაში დგება ზიანის ანაზღაურების მოვალეობა, რამდენადაც,
გერმანიის ფედერალური უმაღლსი სასამართლოს განმარტებით, სახეზეა 823-ე პარ. პირველი აბზ. გათვალ
ისწინებული საკუთრების უფლების დარღვევა.106

ხელმძღვანელის პირადი პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე შეიძლება დადგეს ასევე დელიქტური ნორ
მითა (გსკ-ის 823-ე მე-2 აბზ., სსკ-ის 992-ე მუხ.) და დამცავი კანონით დადგენილი შესაბამისი ნორმის დარღ
ვევის შემთხვევაში.107 აქაც მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი დელიქტური ნორმა იქნება.108 სწორე
დ მსგავს შემთხვევას ჰქონდა ადგილი სუს-ოს პრაქტიკაში. გერმანულ იურიდიულ ლიტერატურაში მიიჩნე
ვა, რომ შპს-ის 43-ე პარ. არ გახლავთ კრედიტორის სასარგებლოდ დამცავი კანონი.109 გერმანელები საუბრ
ობენ კრედიტორის სასარგებლოდ აღნიშნული ნორმის მხოლოდ „რეფლექსური ხასიათის მოქმედების“ თა
ობაზე.110 შესაბამისად, იგივე უნდა ითქვას მეწარმეთა კანონის მე-9 მუხ. მე-6 პუნ.

ხელმძღვანელის

პასუხისმგებლობა

საზოგადოების პარტნიორის წინაშე

ბოლო კატეგორია ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობისა არის პასუხისმგებლობა საზოგადოების პარტნიორ

ის წინაშე, რაც არც თუ ისე ხშირი შემთხვევაა დასავლეთის ქვეყნებში, თუმცა საკმაოდ განვითარებული უნ
და იყოს იგი ქართულ კაუტელარულ იურისპრუდენციაში. საკითხის დახასიათებისთვის კვლავ გერმანულ
ი სამართალი გამოდგებოდა. აქ, ძირითადად, ყურადღება მახვილდება კაპიტალის შემაკავშირებელი ნორმე
ბის დარღვევაზე, რაც გათვალისწინებულია გერმანული კანონისმიერი საკორპორაციო სამართლით. როდე
საც კომპანიიდან ქონება არასწორად არის გაცემული მესამე პირზე, ანუ ქონების მიმღებზე,111 ხოლო დანა
რჩენი პარტნიორები პასუხისმგებელნი არიან ამ მატერიალური დანაკლისის შევსებაზე.112 ამ ნორმის დედ
ააზრი არის კრედიტორის მოთხოვნის არაპირდაპირი დაცვა, მესამე პირის მატერიალური რისკის მინიმიზ
ება. მსგავს სიტუაციაში დანაკლისის გადახდით საზოგადოების კაპიტალიდან არასწორად გაცემული ქონე
ბის შევსება ხდება პარტნიორის, ქონების მიმღებისა და დირექტორის მიერ, თუმცა შპს-ის კანონში მოიპოვე
ბა ჩანაწერი, რომელიც ხელმძღვანელ პირს პირადად აქცევს პასუხისმგებლობის სუბიექტად პარტნიორის წ
ინაშე და ზიანის ანაზღაურებას აკისრებს.113 ეს არის კანონის 31-ე პარ. მე-6 აბზ. პასუხისმგებლობა შიდაო
რგანიზაციულია და გარე ეფექტი მხოლოდ რეფლექსურად აქვს. აღინიშნებოდა ასევე შესატანის (კაპიტალი
ს) შევსების მავალდებულებელი ნორმები. ამ დროს აღიარებულია, რომ საზოგადოების ხელმძღვანელმა უნ
და დაიცვას პარტნიორთა თანაბარი მოპყრობის პრინციპი, წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი შეიძლება გახდეს
პასუხისმგებლობის სუბიექტი პარტნიორების წინაშე. პრინციპში, გერმანულ სამართალში ეს არის ის ძირი
თადი ნორმები, რომელიც მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძვლად გამოიყენება. ქართულ საკორპორაციო ს
ამართალში მსგავსი საკანონმდებლო ჩანაწერები114 არ არის. შესაბამისად, შეიძლება გართულდეს საკითხი
ს გადაწყვეტა. თუმცა ამ თვალსაზრისით კვლავ გერმანულ შპს-ის სამართლის დოგმატურ გააზრებას გამოვ
იყენებდით: საქმე ისაა, რომ გერმანული სამართალი, გარდა კანონით გათვალისწინებული რეჟიმისა კაპიტა
ლის შემაკავშირებელ ნორმებთან დაკავშირებით, მაინც ცდილობს აქციოს დირექტორი პარტნიორის წინაშე
პასუხისმგებლობის სუბიექტად, ეყრდნობა რა წევრობის უფლებსმოილების ერთობლიობის პარადიგმას სა
ზოგადოებაში. წილის უფლება სხვადასხვა კორპორაციულ თუ სახელშეკრულებოსამართლებრივ უფლებას
ა და მოვალეობაში განსახიერდება და მიმართულია პარტნიორებს, პარტნიორებსა და საზოგადოებას შორი
ს ურთიერთობისკენ. იგი განიხილება როგორც „აბსოლუტური სხვა დანარჩენი უფლება“ დელიქტური ვალ
დებულების დამაფუძნებელი ნორმის – 823-
ე პარ. საზირისით.115 გერმანული სასამართლო პრაქტიკა ამბობს, რომ წევრობის უფლება შეიძლება დაირღ
ვეს „საწარმო სტრუქტურული ღონისძიების არასწორად განხორციელებით; საზოგადოების საქმიანობის სა
გნის ფაქტობრივი შეცვლით;116 ასევე პარტნიორთა თანასწორუფლებიანობის შელახვის, პარტნიორთა კრე
ბის კომპეტენციის სფეროში უხეში ჩარევის ან პარტნიორის საზოგადოებიდან გარიცხვის დაუსაბუთებელი
წარმოების დროს.“117 ეს რომ გადმოვიდეს ქართულ სამართალებრივ სიბრტყეზე, დავინახავთ, რომ სსკ-ის
992-ე მუხ. დაცულ სიკეთეში გერმანული ზემოთმოყვანილი მსჯელობა ადვილად მოექცეოდა, რაც მოგვცემ
და 992-ე მუხლზე დაყრდნობით დირექტორის პასუხისმგებლობის დაყენებას მეწარმეთა შესახებ კანონის მ
ე-9.6 მუხ. ერთად, მაგრამ არა დამოუკიდებლად.

შენიშვნები

1 ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში:

არსებული რეალობა და რეგულატორული დეფიციტი, გამომც. „იურისტების სამყარო“, 2019, 6.

2 ე.წ. Trennungsprinzip.

3 გერ. Durchgriffshaftung (იგივე Haftungsdurchgriff);ინგ. Piercing the corporate veil.

4 ეკონომიკურ მეცნიერებაში გამჭოლი პასუხისმგებლობა მრავალგზის გამხდარა კრიტიკის საგანი. შემდგო

მი მითითებებით შესაბანმის ლიტერატურაზე იხ. მაგ.: Örn, Philiph, Piercing the Corporate Veil – a Law and
Economics Analysis, University of Lund, 2009, 45-58; Khoukaz, George, Corporate Shareholder’s Limited Liability:
Useful or Abusive, Bocconi Legal Papers 11, 77, 2018.

5 განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეს ამერიკულ საკორპორაციო სამართალში. იხ.Суханов, сравнительное

корпоративное право, Москва 2015, 152 და მომდ.

6 ზოიძე, ევროული კერძო სამართლის რეცეპცია საქართველოში, 2005, 57 და მომდ.

7 რომელსაც სამართლის მეცნიერების სინონიმადაც ხმარობენ უკვე. იხ.: Kaiser, Anna-Bettina,

Rechtswissenschaft als Rezeptionswissenschaft. Die Rolle von Definitionen, Begriffen, Theorien und Systembildung
in: Marsch/Münkler/Wischmeyer (Hrsg.), Rezeption und Vergessen in der Wissenschaft vom Öffentlichen Recht,
Mohr Siebeck 2019, 17-31.

8 ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ტრანსფორმაციული ქვეყნისთვის, რამდენადაც აყალიბებს განვითარ

ების თვითმყოფად დინამიკას სამართლებრივი ტრანსფერის ნაციონალურ კანონმდებლობაში ასახვისა და
მისი განვითარების დადებით და უარყოფით მხარეს წარმოაჩენს. იხ. მაგ.: Winter, Gerd/Kalichava, Koba,
Rechtstransfer und Eigendynamik in Transformationsländern: Das Beispiel der Verwaltungsrechtsentwicklung in
Georgien, ZaöRV 2/2019, 275-322.

9 Kaiser, Anna-Bettina in: Marsch/Münkler/Wischmeyer (Hrsg.), Rezeption und Vergessen in der Wissenschaft vom
Öffentlichen Recht, 2019, 19.

10 იმისთვის, რომ რეცეფციის შედეგად ჩამოყალიბებული ინსტიტუტებისა და შექმნილი ნორმების სისწო

რე იქნეს დადგენილი სამართალშეფარდების პროცესში, ასევე, თუ როგორ შეიძლება მუშაობდეს იგი კაუტე
ლარულ იურისპრუდენციაში აუცილებელია, გააზრებულ იქნეს რეცეფცია ფართე და ვიწრო გაგებით, იდენ
ტიფიცირებულ იქნეს მისი ობიექტი, რათა სწორად წარმოჩინდეს რეცეფციის, როგორც პროცესის დადებით
ი შედეგი ამა თუ იმ ქვეყნის სამართლისათვის. შეად.: Marsch, Nikolaus,
RechtswissenschaftlicheRezeptionsforschung. Erste Bilanz und Perspektiven, in: Marsch/Münkler/Wischmeyer
(Hrsg.), Rezeption und Vergessen in der Wissenschaft vom Öffentlichen Recht, Mohr Siebeck 2019, 237-253, 238
ff. თანამედროვე სამართალი ხომ სწორედ „ძველი“ სამართლის რეცეფციის შედეგად არის ჩამოყალიბებულ
ი (აქ მაალითად მხოლოდ გერმანული კერძო სამართალი დასახელდებოდა, რომელიც ასწლეულების განმა
ვლობაში რომის სამართლის რეცეფციის შედეგად ყალიბდება).

11 Bornmann, Lutz/Marx, Werner, The Anna Karenina Principle: A way of thinking about success in sience, Journal
of the American Society for Information and Technology 2012/63, 2037
ff, რომელთაც მოახერხეს აღნიშნული პრინციპის დასაბუთება სხვადასხვა სამეცნიერო დისკურში. ავტორთ
ა შეხედულებით, მეტად კომპლექსური ჩანაფიქრის განხორციელების შედეგისათვის საჭიროა, სახეზე იყოს
პროცესის მიმდინარეობის ყველა დადებითი ფაქტორი, რამდენადაც ერთ-ერთი მათგანის წარუმატებლობა
მ შესაძლოა მთლიანად პროცესის წარუმატებლობამდე მიგვიყვანოს. თავად პრინციპის ასახსნელად შემდგ
ომი მითითებებით იხ.: Marsch in: Marsch/Münkler/Wischmeyer (Hrsg.), Rezeption und Vergessen in der
Wissenschaft vom Öffentlichen Recht, Mohr Siebeck 2019, 241.
12
„მეწარეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის ძალაში შესვლიდან 1995 წ. გერმანული სამართლის რეცეფციის
შესახებ იხ.: Burduli, in FS Prütting, 3-15;Burduli, Das georgische Gesellschaftsrecht: Quo Vadis?! – Eine kurze
Darstellung der Reformen und des Reformbedarfs im georgischen Unternehmensrechts in: Chiusi/Burduli (Hrsg.),
Rechtsvergleichung und Privatrecht im deutsch-georgischen Diskurs, Verlag Alma Mater, Saarbrücken 2019, 1-25.

13 თუმცა ეს უკანასკნელი იშვიათობას წარმოადგენს ქართული რელობისთვის. ჩვენთან არ არსებობს მუშა

-მოსამსახურეთა თანამონაწილეობის საკანონმდებლო მოწესრიგება (გერმანულისაგან განსხვავებით), შესაბ
ამისად, საუბარი მსგავსი შპს-ში სამეთვაყურეო საბჭოს შექმნასთან დაკავშირებით უადგილოა. ერთადერთ
ი გამონაკლისი, რასაც კანანონმდებლობა ითვალისწინებს არის ის, როდესაც თავად სახელმწიფო მონაწილ
ეობს შპს-ში როგორც პარტნიორი 50%-ზე მეტი ხმის უფლებით. მსგავს მოცემულობაში აუცილებელია შპს-
ში თუ სხვა კაპიტალურ საზოგადოებაში სამეთვალყურეო საბჭოს ჩამოყალიბება.

14 და მსგავსი შემთხვევები ხშირია ქართულ რეალობაში. გასაანალიზებლად მოყვანილი იქნება სუს-ოს გა

დაწყვეტილება, სადაც აღწერილობით ნაწილში მითითებულია, რომ დირექტორს პარტნიორის გარეშე არც
ერთი გადაწყვეტილება არ მიუღია, რაც (როგორც საქმის მასალებიდან ირკვევა) მოპასუხის (დირექტორის)
მხრიდან იმის თავდაცვის არგუმენტს წარმოადგენდა, რომ მისი პასუხისმგებლობა მისი მხრიდან საწარმოს
გაძღოლის არამართლოზომიერებაში გამორიცხული უნდა ყოფილიყო. იხ.: სუს-ოს #ას-1501-1421-2017 გად
აწყვტილება (პუნქ.
15.1). აქ შეიძლება რიტორიკული კითხვის დასმაც: მსგავს ვითარებაში, როდესაც დირექტორი მხოლოდ პა
რტნიორის მითითებისა და მასთან ნებისმიერი ქმედების შეთანხმებით უნდა მოქმედებდეს, სადაა ადგილი
დირექტორის საქმიანობის თავისუფლების მასშტაბისა?! ეს პირდაპირ შეეწინააღმდეგება რისკიანი გადაწყვ
ეტილების მიღებისა და პროფესიონალი მენეჯმენტის საქმიანობის კონცეფციას, რამდენადაც მსგავს სიტუა
ციაში დირექტორის ქმედების თავისუფლება საერთოდ არ არსებობს, რაც გამორიცხავს კიდეც, განსაკუთრე
ბით კაპიტალურ საზოგადოებაში, მესამე ორგანოს კონცეფციის ფაქტობრივ არსებობასა და ფუნქციონირება
ს.

15 მაგალითად, პარტნიორთან დაახლოვებული პირი (ოჯახის წევრი, ახლო ნათესავი, მეგობარი, დამოკიდ
ებული საწარმოს შემთხვევაში კონცერნის ერთ-ერთი მხარის დომინანტი პარტნიორი, აქციონერი და ა.შ.).

16 ფაქტობრივი „მმართველის“ შესახებ, სამეწარმეო საქმიანობის ფორმისა და შინაარსის ურთიერთმიმართ

ების კონტექსტში, იხ.: 2006 წ. 13 ივლისის სსსგ #1/2/378; ზოიძე, მეწარმის ცნება და მისი თეორიულ-
პრაქტიკული მნიშვნელობა, საკუთრების უფლების თავისებურებანი კორპორაციულ საზოგადოებებში (საკ
ონსტიტუტციო სასამართლოს პრაქტიკის მხიედვით) კრებულში: თანამედროვე საკორპორაციო სამართლი
ს თეორიული და პრაქტიკული საკითხები, 2009, 65 და მომდ.

17 სასამართლო პრაქტიკაზე შემდგომი მითითებით იხ.: ლაზარაშვილი, სასამსახურო ხელშეკრულება საწა

რმოს დირექტორთან, კრებულში: თანამედროვე საკორპორაციო სამართლის თეორიული და პრაქტიკული
საკითხები, „მერიდიანი“ 2009, 309 და მომდ.; ბურდული, სს საფუძვლები, მეორე ტომი, 2013, გვ. 378-386.

18 ამის თაობაზე მაგ.: Kübler/Asmann, Gesellschaftsrecht. Die Privatrechtlichen Ordnungstrukturen, 80 ff;

Eisenhardt, Gesellschaftsrecht, (2007), Rn. 272 ff, 546 ff.

19 აქ გათვალისწინებული არ არის ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტ

ილება დანოზა ლატვიის წინააღმდეგ, რომელმაც შპს-ში ამ კონცეფციას ცოტა სხვა თვალით შეხედა. იხ.ECo
J C-232/09 – Danosa v.
Latvia; ვრცლად ამ ქეისის ეფექტის თაობაზე საკორპორაციო სამართალში შეგიძლიათ იხ.: Petrovic,
Sinisa/Ceronja, Petar, Corporate effects of the Danosa case: is the termination of membership of the board of
directors allowed in the case of a pregnant board member?, Croatian Yearbook of European Law and Policy, 12/2012,
437-456.

20 იხ. სუს-ოს #ას-1203-2018 გადაწყვტილება (პუნქ. 15.1).

21 იხ. სუს-ოს #ას-1501-1421-2017 გადაწყვტილება (პუნქ.

24).), სადაც სასამართლო მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9 მუხ. მე-6 პუნ.
(ხელმძღვანელ პირთა ფიდუციური მოვალეობის სტანდარტი) განავრცობს სკ-ის 709-ე, 712-ე მუხ.
(დავალების ხელშეკრულება).

22 სუს-ოს #ას-1501-1421-2017 გადაწყვტილება (პუნქ.

27). რაც შეეხება დერივაციული სარჩელის შემთხვევაში მტკიცების ტვირთს, აქ სასამართლო დირექტორს ა
კისრებს ვალდებულებას დაამტკიცოს, რომ იგი მოქმედებდა საწარმოს ინტერესში და მისი ეს ქმედება განპ
ირობებულია სამეწარმეო გადაწყვეტილების თავისუფლების ფარგლებით (ე.წ. business judgment
rule). იხ.: სუს-ოს #ას-245-230-2014 გადაწყვტილება. ამაში შეიძლება სამეწარმეო განსჯის წესის (ტერმინთან
დაკავშირებით იხ. დ. მაისურაძე, სამეწარმეო განსჯის წესი საკორპორაციო სამართალში (აშშ-ის და საქართ
ველოს სამართლის მაგალითზე, საკორპორაციო სამართლის კრებული I, ბურდული (რედ.), „მერიდიანი“
2011, 109-159; მაისურაძე, „სამართლის ჟურნალი“ 1-2/2010, 108-126; ასევე კრიტიკა: ჭანტურია,
„სამართლის ჟურნალი“ 2/2011, 294-295.) სასამართლოსეული განმარტება დავინახოთ.

23 რომელიც იმავდროულად შეიძლება იყოს დირექტორი ან სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი.

24 გერმანულ საკორპორაციო სამართალში ამ ორ რგოლს ერთობლივად მოიხსენიებენ საზოგადოების მმარ

თველობად (ან მმართველ რგოლად) – Verwaltung der Gesellschaft.
1965 წლის გერმანული კანონი სააქციო საზოგადოებათა შესახებ („სააქციო კანონის ზოგადი დასაბუთების
მთავარი მოტივი“) მიზნად ისახავდა გამგეობისა და სამეთვალყურეო საბჭოს როლის გაძლიერებას. ამ თვა
ლსაზრისით ორივე ორგანო თანაბრად წარმართავს (საქმიანობის ინტენსივობის მიუხედავად) საზოგადოებ
ას და მის უშუალო მმართველობას განეკუთვნება. Roth, Information und Organisation des AR, ZGR 1/2012,
347-348. ანალოგიურად ვრცელდება სააქციო კანონის ნორმები შპს-ის სამართლებრივ ფორმაზეც, როდესაც
ამ უკანასკნელში სამეთვალყურეო საბჭოა ჩამოყალიებული.

25 დაწვრილებით ერთკაცა (ე.წ.

Einmangesellschaft) საზოგადოების შესახებ იხ.: ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხ
ისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში: არსებული რეალობა და რეგულატორული დეფიციტი, 2019,
56 და მომ.

26 საქართველოში ძირითადად არსებობს პერსონალური პერტნიორული სტრუქტურის მქონე შპს-ები. მსგა

ვს ვითარებაში, სამწუხაროდ, დირექტორის დამოუკიდებლად მოქმედების მასშტაბი მეტად შებოჭილია ფა
ქტობრივი მოცემულობიდან და საწარმოში არსებული „მმართველობითი“ დისფუნქციონალურობიდან გამ
ომდინარე. ბევრ შემთხვევაში დირეტქორი არ არის საგნობრივი პროფესიონალური კომპეტენციის მქონე პი
რი, რომელიც ამა თუ იმ საქმიანობის საგნის სახეობის მიხედვით მოქმედ კომპანიას ხელმძღვანელობს. არა
ჯანსაღი, ხშირ შემთხვევაში პოლიტიკურ სიტუაციაზე დამოკიდებული ეკონომიკა განაპირობებს იმ კომერ
ციული სუბიექტის წარმატებას ბაზარზე, რომლის უკან გარკვეული პოლიტიკური ესტაბლიშმენტი დგას. ა
მიტომ დირექტორის მოქმედებისთვის ადგილი მცირეა. იგი მთლიანად და არსებითად არის ხოლმე დამოკ
იდებული პარტნიორის (ან აფილირებული და ფორმალური პარტნიორის შემთხვევაში) ან მის უკან მდგომ
ი ხელისუფლებასთან დაახლოვებული ჩინოვნიკის მითითებაზე. შესაბამისად, დირექტორი მხოლოდ ფორ
მალურ როლსა და ფუნქციას ასრულებს, რაც პრინციპში გამორიცხავს მხოლოდ მასზე პასუხისმგებლობის
დაკისრებას შინაარსობრივ-სამართლებრივი თვალსაზრისით. ამიტომაც არის, რომ დირექტორისთვის პასუ
ხისმგებლობის დაკისრებისა და ზიანის ანაზღაურების დავებში პასუხისმგებლობის სუბიექტები ფართო დ
ა ვიწრო გაგებით ხელმძღვანელი პირები არიან.

27 თუმცა ამის პრაქტიკულად დადგენა ძალიან რთულია.

28 იხ. სუს-ოს #ას-1203-2018 გადაწყვტილება.

29 იხ.: ლ. ცერცვაძის სადისერტაციო ნაშრომი.

30 სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე მითითებით იხ.: ზოიძე, მეწარმის ცნება და მისი თეორიულ-

პრაქიკული მნიშვნელობა კრებულში: თანამედროვე საკორპორაციო სამართლის თეორიული და პრაქტიკუ
ლი საკითხები, 65 და მომდ.

31 იხ. შედარებისთვის: K. Schmidt in Scholz, GmbHG, (2018), $11 Rn. 104 f, 121.
32 Henssler/Strohn/Oetker, Gesellschaftsrecht, GmbHG, (2014), $43 Rn. 9; Münch. Hdb. GesR
III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 5.

33 ფედერალური უმაღლესი სასამართლოს პრაქტიკაზე მითითებით: Münch. Hdb. GesR

III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 5.

34 იხ.: ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველ

ოში, 31
(სქოლიო 64). თუმცა როგორც ქვემოთ წარმოჩინდება შესაძლებელია, ამ საკითხის სხვაგვარი გადაწყვეტა იყ
ოს გამართლებული.

35 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn.

3. გერმანულ იურიდიულ ლიტერატურაში საკამათოა თემა იმასთან დაკავშირებით, უნდა საერთოდ თუ რა
მოცულობით უნდა გავრცელდეს 43-ე პარ. მოქმედების განმხორციელებლ პირზე, რომელიც საერთოდ არ ა
რის დანიშნული. იხ. იქვე.

36 შესაბამის წყაროებზე მითითებით: Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 3.

37 2006 წ. 13 ივლისის სსსგ #1/2/378. ზოიძე, მეწარმის ცნება და მისი თეორიულ-

პრაქტიკული მნიშვნელობა, 65 და მომდ.

38 თეზის დასაბუთებისთვის ასევე იხ.: ზოიძე, მეწარმის ცნება და მისი თეორიულ-პრაქტიკული მნიშვნელ
ობა, საკუთრების უფლების თავისებურებანი კორპორაციულ საზოგადოებებში (საკონსტიტუტციო სასამარ
თლოს პრაქტიკის მხიედვით) კრებულში: თანამედროვე საკორპორაციო სამართლის თეორიული და პრაქტ
იკული საკითხები, 2009, 65 და მომდ.

39 სასამართლო პრაქტიკაზე მით.: Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 2.

40 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 2.

41 არც წერილობით, არც ზეპირად და არც კონკლიუდენტური მოქმედებით. როგორც წესი, დირექტორთან
სასამსახურო სამართალურთიერთობა წერილობითი ფორმით (იმისთვის, რომ შემდგომი მტკიცების ტვირ
თთან დაკავშირებული პრობლემები გამოირიცხოს, დირექტორსა და საზოგადოებას შორის ჩამოყალიბებუ
ლ სამართალურთიერთობაში სიცხადე შევიდეს) მყარდება. მსგავსი ნორმები შეიძლება ინტეგრირებული ი
ყოს წესდებაში, თუმცა კაუტელარული პრაქტიკა აჩვენებს, რომ ხდება მასა და საზოგადოებას შორის ცალკე
ხელშეკრულების გაფორმება (ქართული სასამართლო პრაქტიკით მსგავსი სამართალურთიერთობა ყველაზ
ე ახლოს დგას დავალების ხელშეკრულებასთან. მაგ.: სუს-ოს #ას-1203-2018 გადაწყვტილება; #ას-1501-1421-
2017 გადაწყვტილება (24-ე პუნქ.)). გამორიცხული არ არის, რომ მსგავსი სახის ხელშეკრულება ზეპირი ფორ
მითაც დაიდოს. მაგალითად, როდესაც დირექტორი დანიშვნის აქტის შემდეგ ავტომატურად შეუდგება მო
ვალეობის შესრულებასა და საწარმოს საქმიანობის გაძღოლას (თუმცა გამომდინარე ურთიერთობის მოწესრ
იგების კომპლექსური ხასიათიდან, როგორიცაა ანაზღაურება, სოციალური და სახელშეკრულებო გარანტიე
ბი და სხვ., უმჯობესია მისი დადება სწორედ წერილობითი ფორმით). არც ის არის გამორიცხული, რომ მსგ
ავსი სამართალურთიერთობა მასთან დამყარდეს კონლიუდენტური მოქმედებითაც, როდესაც ხელმძღვანე
ლი წარდგენის სამართლებრივი აქტის (წერილობითი თუ ზეპირი) მიუხედავად პარტნიორისაგან კონკლი
უდენტურად იღებს თანხმობას საქმიანობის დაწყების თაობაზე. თუ სასამართლოზე დადასტურდება, რომ
პარტნიორმა იცოდა, უნდა სცოდნოდა ან შეეძლო სცოდნოდა პირის მიერ ხელმძღვანელობითი საქმიანობი
ს განხორციელების თაობაზე, იგი (პარტნიორი) და თავის მხრივ ხელმძღვანელი (პასუხისმგებლობის დაკი
სრების ნაწილში) ვერ დაეყრდნობა იმ გარემოებას, რომ მსგავსი ტიპის ხელშეკრულების დადება აუცილებე
ლია იმისთვის, რომ მასზე გავრცელდეს კეთილსინდისიერი ხელმძღვანელის მომწესრიგებელი ნორმები. ე.
წ. Duldungsvollmacht-ისა და Anscheinsvollmacht-ის შესახებ მაგ.: GmbHR 1991, 315 ff = OLG Koblenz, AZ: 5 U
1065, 89; Köhler, BGB AT, 36. Auf., $11 Rn. 42 f, 44
ff. მსგავსი კონცეფცია გამომდინარეობს ზოგადი კერძო სამართლის წარმომადგენლობის ინსტიტუტიდან,
რომელიც სამოსამართლო სამართლის მიერ შესაბამისად იქნა განმარტებული. ამის თაობაზე ვრცლად შეგი
ძლიათ იხ. მაგ.: Hofmann, Klaus, Vollmachten, 8. Auf., 2002, 13 ff.
42 სასამართლო პრაქტიკაზე და იურიდიულ ლიტერატურაზე შემდგომი მით.: Kleindiek in
Lutter/Hommelhof, GmbH-Gesetz, (2012), $43 Rn. 3.

43 Rabel, RabelsZ 1953, 602; Häberle, JZ 1992, 1036. მით.: Kalss/Burger/Eckert, Entwicklung des österreichischen
Aktienrechts, 2003, 25,
26.თუმცა იგი უფრო ნორმის განმარტების შემეცნების წყაროდ უნდა ვაღიაროთ, ვიდრე დამოუკიდებელი ი
ნტერპრეტაციის მეთოდად. იხ.: ბურდული, თანამედროვე ქართული სამეწარმეო სამართალი მუდმივი რე
ფორმირების წინაშე: მკვდრადშობილი პროცესი და საქართველო, კრებულში: სამართლისა და პოლიტიკუ
რი აზროვნების ისტორიის ნარკვევები, წიგნი IV, ფერაძე, გოჩა (რედ.), „მერიდიანი“ 2019, 146-175, 160-161.

44 აქ საუბარია წინარე საზოგადოებაზე, რამდენადაც წინარე სადამფუძნებლო კონსორციუმში დირექტორი

ს ადგილი და სტატუსი მომავალ იურიდიულ პირში ჯერ დაფუძნებული არ არის. წინარე საზოგადოების თ
აობაზე ქართულად იხ.: ბურდული, სს საფუძვლები, I ტომი, 2010,
426 და მომდ; ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქა
რთველოში, 2019,
46 და მომდ. გამომდინარე იქედან, რომ წინარე საზოგადოების მიმართ გამოყენებული უნდა იყოს ასევე ის
სამართალი, რომელიც გამოყენებული იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუკი საზოგადოება რეგისტრირებული ი
ქნებოდა, მაშასადამე – შპს-ის სამართალი, პასუხისმგებლობის დაკისრების იურიდიული ნორმებიც იგივე
იქნება, რაც ეს შპს-ის მომწესრიგებელ ნორმებში გვაქვს. ამ თეზის დასაბუთების შესახებ იხ.: ბურდული/
მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში, 2019, 47-
56. ის, რომ ხელმძღვანელ პირს შეიძლება დაეკისროს პასუხისმგებლობა შპს-ის შესახებ კანონის 43-ე პარაგ
რაფის შესაბამისად აღიარებულია გერმანული სასამართლო პრაქტიკის მიერ. OLG Karlsruhe = BB 1998, 497
f; BGH = WM 1986, 789 ff.

45 იხ. მაგ.: Grunewald, Gesellschaftsrecht, (2014), $13,Rn. 62-83; Eisenhardt, Gesellschaftsrecht, (2007), $45,Rn.
711.

46 თუმცა ამასთან ერთად არის ასევე პასუხისმგებლობის კიდევ რამდენიმე სახე, რომელიც ქვემოთ აღინიშ
ნება.

47 გადაწყვეტყილებები მითითებული იქნება ქვემოთ შინაარსობრივად საკითხის განხილვისას.

48 Raiser/Veil, Kapitalgesellschaftsrecht, 5. Auf., (2010), $32 Rn. 79 ff.

49 გამომდინარე იქედან, რომ გერმანული სამართალი შპს-ის სამართლებრივ ფორმაშიც ძირითადად (თუ ა
რ გავითვალისწინებთ შპს-ის კანონის მე-5a პარ.) განამტკიცებს მინიმალური სავალდებულო საწესდებო კაპ
იტალის დოქტრინას, ხელმძღვანელი პირის ერთ-ერთ ძირითად მოვალეობას წარმოადგენს საზოგადოების
დაფუძნებისას და კორპორაციული კაპიტალის გაზრდისას სწორი და სანდო მონაცემის გაკეთება. ეს უშუა
ლოდ გამომდინარეობს შპს-ის კანონის მე-9a და 57-ე პარ. მე-4 აბზ. ქართულმა საკორპორაციო სამართალმა
კარგა ხანია უარი თქვა გერმანულ კონცეფციაზე. შესაბამისად, მსგავსი მავალდებულებელი ხასიათის დებ
ულებები ეროვნულ კანონმდებლობაში არ მოგვეპოვება (აქ გამონაკლისს წარმოადგენს ეკონომიკური ურთ
იერთობის სპეციფიკური სფეროსთვის დადგენილი მოთხოვნები, რომელიც საბანკო-საკრედიტო, მიკროსა
ფინანსო, სადაზღვევო საქმიანობას უკავშირდება. შესაბამისად, შესაძლებელია ხელმძღვანელის პასუხისმგ
ებლობის საკითხის დაყენება ამ ნორმების უგულებელყოფის შემთხვევაში). შემდეგი მნიშვნელოვანი კანონ
ით გათვალისწინებული მოვალეობა, როემლიც გერმანულ შპს-ის სამართალში გვხვდება არის ქონების შენა
რჩუნების მავალდებულებელი ნორმების დაცვა. ეს პრინციპი სხვადასხვანაირად მიიღწევა გერმანულ და აშ
შ-ის საკორპორაციო სამართალში, თუმცა შედეგი ორივე სისტემაში ერთი აქვს: დაიცვას საზოგადოების კრე
დიტუნარიანობა საზოგადოების კორპორაციული ქონების დაცვისა და შემცირების რისკის მინიმიზების ხა
რჯზე. ამით არაპირდაპირ უზრუნველყოფილია მესამე პირის მოთხოვნის აღსრულების ინტერესი. მსგავსი
ნორმები ქართულ სამართალში,
2008 წლის 14 მარტის „გრანდიოზული“ რეფორმით უარყოფილ იქნა. არადა ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანი ფუ
ნქციის შემსრულებელია არა მხოლოდ საზოგადოების კაპიტალუნარიანობის მდგრადობის და მისი მიზნის
მიღწევის თვალსაზრისით, არამედ ხელმძღვანელი პირის გამოკვეთილი ვალდებულების დაცვისა და პასუ
ხისმგებლობის თვალსაზრისითაც. მსგავსი იმპერატიული ხასიათის დათქმების არარსებობის შემთხვევაში
ყოოველთვის გართულდება სამართალშეფარდების პროცესში ხელმძღვანელის კანონით დადგენილი მსგავ
სი მოვალეობის დარღვევის იდენტიფიცირება. თუმცა ქართულ სამართალში ამან, რასაკვირველია, არ უნდ
ა გამორიცხოს დირექტორის პასუხისმგებლობა და მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძვლად მეწარმეთა კან
ონის მე-9.6 მუხ., როგორც lex specialis-სთან ერთად გამოყენებული უნდა იყოს სკ-ის 992-
ე მუხ. დივიდენდის არასწორად განაწილების, ასევე, საზოგადოების ქონებიდან პარტნიორზე გარკვეული გ
ადახდის არასწორად განხორციელების შემთხვევაში მეწარმეთა კანონის მე-8 მუხ. ერთად გამოყენებული უ
ნდა იყოს სკ-ის 992-ე მუხ., როგორც დელიქტური პასუხისმგებლობის დამაფუძნებელი ნორმა. შესატანის ვა
ლდებულების დროს პარტნიორთა არათანაბარი მოპყრობა გამოიწვევს პარტნიორთა თანასწორუფლებიანო
ბის პრინციპის დარღვევას. შესაბამისად, შესაძლებელია გავიდეთ მეწარმეთა კანონის მე-3.9 მუხ., თუმცა ამ
ასთანავე ვერ ავცდებით ზოგადსაკორპორაციო სამართლებრივი პრინციპის გამოყენებას, რომლის თანახმა
დაც, დირექტორი ვალდებულია დაიცვას შიდაორგანიზაციული წესრიგი, მათ შორის, პარტნიორთა თანაბა
რი მოპყრობის პრინციპი. მისი იგნორირება კი პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძვლად შეიძლება ჩაი
თვალოს. ხელმძღვანელის (კანონით დადგენილი) მოვალეობაა სავალდებულო სარეგისტრაციო იურიდიუ
ლი ფაქტების სამეწარმეო რეესტრისთვის წარდგენა (შპს-ის კანონის მე-7, 39, 40 და სავაჭრო კოდექსის 29-ე,
53-ე პარ.; მეწარმეთა კანონის მე-5 მუხ. იუსტიციის მინისტრის 291-ე ბრძანება). კანონით გათვალისწინებუ
ლ მოვალეობებს შორის სათანადო ადგილი უჭირავს საბუღალტრო წიგნების წარმოებისა და ანგარიშგების
მოვალეობას (თანახმად შპს-ის კანონის 41-ე და მომდ. პარ.).

50 გადახდისუუნარობის წარმოების დაწყების თაობაზე განცხადების წარდგენისა და საგაკოტრებო მასის შ

ემცირების აკრძალვა, რომელიც გათვალისწინებულია როგორც გერმანული, ისე ქართული კანონმდებლობ
ით. სალიკვიდაციო ქონების, თუ წესდებით სხვა რამ არ არის გათალისწინებული, პარტნიორებზე თანაბრა
დ განაწილების დადგენის ვალდებულება. შპს-ას, როგორც იურიდიული სტატუსის მქონე ორგანიზაციულ
წარმონაქმნს აკისრია არა მხოლოდ უშუალოდ საკორპორაციო სამართლიდან გამომდინარე გარკვეული სახ
ის ვალდებულებები, არამედ სამართლის სხვა დარგებიდანაც. მაგ., ვალდებულება გადასახადის გადახდის
ა და სოციალური დაზღვევის შესატანის დროული და დაუყოვნებლივი განხორციელება; სისხლისსამართ
ლებრივი, შრომითსამარღთლებრივი, გარემოსდაცვითი-, ეკოლოგიურსამართლებრივი ამკრძალავი და მო
თხოვნადი იურიდიული ნორმების დაცვის ვალდებულება. საზოგადოების ხელმძღვანელი სწორედ ამ მოთ
ხოვნებისა და აკრძალვების შესრულების მოვალეობით არის გამსჭვალული და პასუხისმგებელი იმაზე, რო
მ ეს ნორმები საზოგადოების ცხოვრებაში რეალურად იქნეს შესრულებული. ამას ლეგალურობის/
კანონიერების პრინციპს (Legalitätsprinzip. ამის თაობაზე მაგ.:Paefgen, Unternehmerische entscheidungen und
rechtsbindung der Organe der Aktiengesellschaft, 17 ff. ციტ.: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 201
(სქოლიო 14).) უწოდებენ. და, როგორც წესი, არ არსებობს არანაირი „მოვალეობის სასარგებლო დარღვევის“
ფაბულა. თუმცა არსებობს გამონაკლისიც. ე.წ. სასარგებლო კანონდარღვევათა შესახებ იხ.: ჭანტურია, კორპ
ორაციული მართვა, 393-400.51 იხ. განსხვავებული ტერმინები: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა,
199 და მომდ.; ჯუღელი, გიორგი, კაპიტალის დაცვა სააქციო საზოგადოებაში, 2010, 178 და მომდ.

52 ვრცლად ორივე მოვალეობასთან დაკავშირებით იხ. მაგ.: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 202-373.

53 აქ, პირველ რიგში, მხედველობაში მიიღება მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9 მუხლის მე-6 პუნქტი.

54 მაგ., მეწარმეთა შესახებ კანონის 46-ე მუხ. ის ჩანაწერი, რომელიც დირექტორს ავალდებულებს პარტნიო
რს ამ უკანასკნელის მოთხოვნისთანავე დაუყოვნებლივ მისცეს მას ინფორმაცია საზოგადოების საქმიანობი
ს შესახებ. ეს ნორმა გარკვეულწილად შეიძლება უპირისპირდებოდეს ამავე კანონის მე-9.6 მუხ., რამდენადა
ც პარტნიორის მხრიდან ინფორმაციის ბოროტად, საზოგადოების წინააღმდეგ გამოყენების დაშვების, დირ
ექტორის მხრიდან ამის ცოდნის შემთხვევაში, ხელმძღვანელი პირი არღვევს კეთილსინდისიერი მმართვე
ლის მოვალეობას, თუმცა ეს საკითხი სამართლებრივი ნორმების ლოგიკური შეპირისპირების საფუძველზე
უნდა გადაწყდეს: შეიძლება დირექტორის მხრიდან ადგილი ჰქონდეს ერთგვარად მე-9.6 მუხ.
„დარღვევას“, თუმცა პასუხისმგებლობა გამოირიცხება, ვინაიდან იგი პარტნიორის მოთხოვნას ასრულებს.
ეს კი კანონით გათვალისწინებული მოთხოვნის (Gebot) აღსრულებას უკავშირდება.

55 ე.წ. compliance. ინსტიტუტის თაობაზე მაგ.: Poppe in Görling, Helmut/Inderst, Cornelia/Bannenberg, Britta
(Hrsg.), Compliance. Aufbau, Management, Risikobereiche, C. F. Müller, 2010, Kap. 1, Rn 1 ff; Kuthe in
Compliance-Hdb, 2008, Kap. 1. Rn. 2
ff; ვრცლად კორპორაციული შესაბამისობის სისტემის ჩამოყალიბებისა და საშუალო ზომის საწარმოში მისი
მოქმედების შესახებ იხ.: Mittendorf, Martina, Compliance management System als
Haftungsbegrenzunginstrument in der mittelständischen Wirtschaft, 2017.

56 პარალელი რომ გაკეთდეს სს-ის ორგანიზაციულ ფორმასთან, როდესაც მასში ორსაფეხურიანი კორპორა
ციული მართვის სისტემა არსებობს. სამეთვალყურეო საბჭოს შინაგანაწესით იმის დადგენა, რომ სამეთვალ
ყურეო საბჭო უფლებამოსილია ყოველდღიურად, ყოვლისმომცველად და ყოველმხრივ აკონტროლოს გამგ
ეობა ამ უკანასკნელის მხრიდან მისთვის (სამეთვალყურეო საბჭოსთვის) ნებისმიერ მოქმედებაზე თანხმობ
ის მიღების კონტექსტში დაუშვებელია. თანამედროვე კორპორაციული მართვის სამართალში ეს ჯანსაღი
და რაციონალური კორპორაციული მართვის დოქტრინას ეწინააღმდეგება, სრულად და ტოტალურად ხელ
ყოფს რა გამგეობის თავიოსუფალი მოქმედების არეალს და სფეროს. იხ. უცხოურ და ქართულ წყაროზე მი
თითებით: ბურდული, სს საფუძვლები, II ტომი, 457 (მე-
19 სქოლიო). კორპორაციული მართვის ზოგადად და მისი სისტემისა და მოდელის დიფერენცირების თაობ
აზე იხ.: მახარობლიშვილი, კორპორაციული, კორპორაციული მართვის ზოგადი ანალიზი,
„იურისტების სამყარო“ 2015. განსაკუთრებით: 47 და მომდ., 229 და მომდ., 283 და მომდ.

57 აქ იგულისხმება ძირითადად კანონით გათვალისწინებული ის მოვალეობები, რომელიც უშუალოდ გამ

ომდინარეობს დირექტორატის, როგორც ორგანულსამართლებრივი კორპორაციის სტრუქტურული ნაწილ
ის საქმიანობიდან. გერმანულ სამართალში მას უწოდებენ Organpflichten, რაც კარგად ასახავს ჩამოყალიბებ
ულ შინაარსს. გერმანული სამართალი საკანონმდებლო დონეზე ახდენს ამგვარი ცალკეული ორგანული მო
ვალეობის აღწერას, რაც სამართლის პოლიტიკისა და საკითხში სიცხადისა და განჭვრეტადობის შემოტანის
მიზნით, სავსებით გამართლებული და სწორი უნდა იყოს. ასე, მაგალთად, როგორც ზემოთ აღინიშნა,ერთგ
ულების მოვალეობა (Treupflicht) განსახიერებული კონკურენციის აკრძალვაში, საბუღალტრო წიგენისა და
დოკუმენტაციის წარმოების (Buchführungspflicht), ანგარიშგების მოვალეობა (Berichtspflichten), გადახდისუ
უნარობის ფაქტის წინაშე დადგომის შემთხვევაში განაცხადის შეტანის (Pflichten bei Überschuldung und
Zahlungsunfähigkeit), გაკოტრების წარმოების გახსნის თაობაზე განცხადების წარდგენის მოვალეობა (Antrag
auf Eröffnung des
Inzolvenzverfahrens). ყველა ეს მოვალეობა ორგანულ მოვალეობათა კატეგორიას წარმოადგენს, რაც კანონით
პირდაპირ არის გათვალისწინებული.

58 Marsch-Barner/Dieckmann in Hans-Joachim Priester/Dieter Mayer (Hrsg.), Münchener Handbuch des

Gesellschaftsrechts, Band 3, 3. Auf., C. H. Beck, München 2009, $46 Rn. 6.

59 Scholz/Schneider $43 Rdnr. 30. ციტ.: Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 6.

60 შეად. სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 და #ას-1307-1245-2014 გადაწყვტილება.

61 Business judgment ruleშესახებ იხ.: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა,

215 და მომდ.; მაისურაძე, სამეწარმეო განსჯის წესი საკორპორაციო სამართალში (აშშ-ის და საქართველოს
სამართლის მაგალითზე, საკორპორაციო სამართლის კრებული I, ბურდული (რედ.), „მერიდიანი“ 2011,
109-159; მაისურაძე, „სამართლის ჟურნალი“ 1-2/2010, 108-126; ასევე კრიტიკა: ჭანტურია,
„სამართლის ჟურნალი“ 2/2011, 294-295.

62 მეწარმეთა შესახებ კანონის პროექტი ითვალისწინებს ამ ინსტიტუტის ქართულ საკანონმდებლო ანალო

გს.

63 NJW 1993, 1922 = BGHZ 122, 333, 336. ციტ.: Kindler, Verantwortung der Geschafstführers und Schadenersatz
im deutschen Gesellschaftsrecht, (მოხსენება წაკითხული გერმანულ-
იტალიური იურიდიული გაერთიანების 23-ე ყრილობაზე 2010 წ. 15 ოქტომებრს), 7.

64 მეწარმე სუბიექტთა დოგმატური სხვაობისა და მათი ტიპოლოგიური ბუნების სხვადასხვაობის შესახებ

იხ.: მახარობლიშვილი, მეწარმე სუბიექტთა დოგმატურ-თეორიული გამიჯვნა კაპიტალურ საზოგადოებათ
ა საწყისებზე, სამართლის ჟურნალი 2/2011, 99-133.
65 AktG $76Abs. 1. იხ. ასევე ამ საკითხთან დაკავშირებით სააქციო კანონის კომენტარი, მაგ.:
Spindler/Stilz/Fleischer, AktG, (2015), $76 Rn.56-
82. კონცერნში მართვის თავისებურებასთან დაკავშირებით იქვე: Rn.84 ff.

66 დახასიათებისთვის და იდეის ჩამოყალიბებისთვის იხ. ბურდული, სს საფუძვლები, II ტომი, (2013),

195 და მომდ. ასევე იხ.: კონკრეტულ კორპორაციულ ორგანიოსთან მიმართებით: იქვე, 355 და მომდ;
453 და მომდ. მსგავსი მიდგომაა დამკვიდრებული ასევე ამერიკულ სამართალში ღია ტიპის ბიზნესკორპო
რაციასთან მიმართებაში. მაგ.: Merkt, US-amerikanischens Gesellschaftsrecht, (2013), Rn. 324 ff.

67 ქართული სამართლის პოლიტიკის საკითხები მსგავს თემასთან დაკავშირედბით იხ.:ბურდული/

მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში,21 და მომდ.

68 Weisungsgebundenheit. GmbHG $37. სს-ის განსხვავების თაობაზე: Jacoby in Bork/Schäfer (Hrsg.), GmbHG,
(2012), $37 Rn. 10 ff.

69 რასაც ვხვდებით კიდეც საქართველოში დავების განხილვისას. სუს-ოს გადაწყვტილება #ას-1501-1421-

2018.

70 დავუშვათ, რომ პერსონალური პარტნიორული სტრუქტურის მქონე შპს-აში ერთადერთი მოწვეული დი

რექტორია. კომპანიას ყავს რამდენიმე პარტნიორი, რომელიც იღებს გადაწყვეტილებას საწარმოს ქონების სე
რიოზული ნაწილის (როგორც საწარმოო საშუალების – ქარხნის შემადგენელი ნაწილის) გასხვისების თაობა
ზე იმ პირზე, რომელიც ბაზარზე მსგავსი საქმიანობით არის დაკავებული. დირექტორის მხრიდან კრებაზე
აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით ინდეფერენტული დამოკიდებულებისა და არააქტიური ქმედების შე
მთხვევაში ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობა არ უნდა გამოირიცხოს იმის გამო, რომ დირექტორი ასრულ
ებდა პარტნიორის მითითებას. გარიგებიდან დამდგარი ზიანის ანაზღაურების მოვალეობა დირექტორს და
ეკისრება, რამდენადაც მისი ეს ქმედება შეიძლება მეწარმეთა კანონის მე-9.6 მუხ. დარღვევად მივიჩნიოთ. ს
ხვა სიტყვით,
„დირექტორი პარტნიორის მითითების, გადაწყვეტილების ბრმა შემსრულებელი არ უნდა იყოს“. ეს თავის
თავად არღვევს მისი, როგორც ხელმძღვანელი პირის საზოგადოების ინტერესისთვის განხორციელებული
საქმიანობის კეთილსინდისიერების ფარგლებს.

71 GmbHG $43 Abs. 4.

72 იხ. სუს-ოს გადაწყვტილება #ას-1203-2018; #ას-1501-1421-2017; #ას-457-436-2015.

73 გსკ-ის 611-ე და მომდ. პარ.

74 სუს-ოს #ას-1203-2018 გადაწყვტილება.

75 სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 გადაწყვტილება.

76 რა თქმა უნდა, სრულად მისი გათვალისწინება არც ერთ მართლწესრიგს არ ძალუძს.

77 Henssler/Strohn/Oetker, Gesellschaftsrecht, GmbHG, (2014), $43 Rn. 1.

78 აღნიშნული ნორმა გერმანულ სამართალში აწესრიგებს ზნეობის ნორმის საწინააღმდეგოდ განზრახ ზიან
ის მიყენებას (განმარტებისთვის იხ. კროპჰოლერის ქართული თარგმანი: კროპჰოლერი, გერმანიის სამოქალ
აქო კოდექსი. სასწავლო კომენტარი, თბ. 2014,
$43 ველი 1 და მომდ.). სხვა შემთხვევაში ქართული სამართლით მოთხოვნის დაყენების სამართლებრივი სა
ფუძველი ალბათ ვერ იარსებებდა.

79 იხ.: Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 30 ff.

80 უმცირესობაში მყოფ.

81 ამასთან დაკავშირებით იხ.: BGH WM 1982, 928; ZIP 1982, 1203-

1204. გერმანულ სამართალში ამასთან დაკავშირებით მაინც არ არსებობს ერთიანი პასუხი, რადგან, როგორ
ც ლიტერატურაშია აღნიშნული,
„პრობლემა, ისევე როგორც ეს პერსონალურ სამეწარმეო საზოგადოებაშია, მდგომარეობს იმაში, რომ მოთხ
ოვნის განხორციელებაზე ფუნქციაუნარიანი ორგანო“ სახეზე ვერ იქნება. გერმანელები action pro socio-
ს გზით მიდიან, რაც საკითხის გადაწყვეტის ერთადერთი გზაა. Grunewald, Gesellschaftsrecht, (2014), $13 Rn.
68.

82 გათვალისწინებული მეწარმეთა შესახებ კანონის 46-ე მუხ. მე-5 პუნ.

83 მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-91 მუხ. მე-6 პუნ. „ბ“ ქვეპუნქტი.

84 მაჟორიტარს ისედაც შეუძლია ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღება. თუმცა აქ ისაა გასათვალისწინებე

ლი, რომ უბრალო უმრავლესობა საზოგადოებაში შეიძლება არავის ჰქონდეს. მაშინ მნიშვნელოვანი იქნება
ე.წ. ჩამკეტი უმცირესობის პოზიცია. ამ ინსტიტუტთან დაკავშირებით იხ.: ბურდული, სს საფუძვლები,
(2013), 174 და მომდ.

85 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn.

1. აქვე გასათვალისწინებელია, რომ პასუხისმგებლობა დისპოზიციურია და იგი შეიძლება წესდებით შეიზ
ღუდოს. ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე, მთავარი არის საზოგადოების და მისი პარტნიორის ინტერესი
ს დაცვა, ხოლო კრედიტორის ინტერესი მიიღწევა შპს-ის, როგორც კაპიტალური საზოგადოებისთვის დადგ
ენილი ქონების შენარჩუნებისა და „კაპიტალის შემაკავშირებელი“ პრინციპების (ნორმების) შესაბამისად.
Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 4.

86 Grunewald, Gesellschaftsrecht, (2014), $13 Rn.

67. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის განხოციელების თაობაზე ზოგადად: Klöhn in Bork/Schäfer (Hrsg.),
GmbHG, (2012), $43 Rn. 69.

87 საკითხთან დაკავშირებით იხ.: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 448-454.

88 ჭანტურია, კორპორაციული მართვა,

453. მიმოხილვა აზრთა სხვადასხვაობის თაობაზე გერმანულ საკორპორაციო სამართალში იხ. იქვე. 449-450.

89 ის მოსაზრება, რომ კრედიტორს უნდა ჰქონდეს დერივაციული სარჩელის აღძვრის უფლება დირექტორი
ს წინააღმდეგ გამოთქმულია ასევე ქართულ იურიდიულ ლიტერატურაში. ლ. ცერცვაძე, კომპანიის კრედი
ტორთა დაცვა და დირექტორთა პასუხსიმგებლობა, თ. ნინიძის საიუბილეო კრებულში, 2016, 18-
21. თუმცა სტატიაში განხილული საკითხი ეხება გადახდისუუნარობის პირას მისულ შპს-ას. ეს კი ამ თვალ
საზრისით საკითხის ცოტა სხვა კუთხით დანახვას საჭიროებს.

90 Kindler, Verantwortung der Geschafstführers und Schadenersatz im deutschen Gesellschaftsrecht, 11-12.

91 სასამართლო პრაქტიკაზე მითითებით: Grunewald, Gesellschaftsrecht, (2014), $13 Rn. 73.

92 შედ. NJW 1994, 2220 f = BGHZ 126,

181. ამ შემთხვევაში სასამართლო მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ ხელმძღვანელის მხრიდან მოლაპარაკების პ
როცესში ადგილი ჰქონდა ჩვეულებრივი ნდობის ჩამოყალიბებას, ამიტომაც პასუხისმგებლობა გამოირიცხა
გსკ-ის 311-ე და 241-ე პარ. გამომდინარე (შეად. ქართულის ანალოგიური ნორმები: სკ-ის 317, 316).

93 სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 გადაწყვტილება.

94 სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 და #ას-1307-1245-2014 გადაწყვტილება.

95 ხელმძღვანელი პარტნიორის პასუხისმგებლობის ნაწილში. იხ.: ჭანტურია, პარტნიორის გამჭოლი პასუხ

ისმგებლობა საზოგადოების საგადასახადო დარღვევისათვის (სამოსამართლო სამართლის სიახლე), გ. ნაჭყ
ებიას საიუბილეო კრებულში, გამომც. „მერიდიანი“, 2016, 406-418.

96 არსებული ქართული სასამართლო პრაქტიკიდან გამომდინარე კერძოსამართლებრივი კრედიტორი გათ

ანაბრდებოდა საჯაროსამართლებრივთან. საგადასახადო ვალდებულებიდან გამომდინარე (ე.წ.
Fiskus) სახელმწიფოს, როგორც კრედიტორის წინაშე პასუხისმგებლობის თავისებურებისთვის იხ. მაგ.:
Henssler/Strohn/Oetker, Gesellschaftsrecht, GmbHG, (2014), $43 Rn. 85.
97 ქვედა ინსტანციებისაგან განსხვავებით.

98 სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 გადაწყვტილება (იხ. სამოტივაციო ნაწილი).

99 სსკ-ში არ გვაქვს გერმანული სამოქალაქო კოდექსის 311-ე და 280-ე პარ. მსგავსი ჩანაწერი, რაც ართულებ
ს ამ კონტექსტში საკითხის გადაწყვეტას. ამაზე ქვემოთ იქნება საუბარი.

100 პასუხისმგებლობის სხვაგვარი შინაარსი, როგორც ზემოთ წარმოჩინდა, მე-9.6 მუხლ. შინაარსიდან გამო
ირიცხება.

101 გსკ-ის 823-ე პირველი, 830-ე პარ.

102 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 75.

103 ისევე როგორც მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9 მუხ. მე-6 პუნ.

104 ბუნებრივია, თუ დირექტორს 43-ე პარ. შინაარსით გათვალისწინებული ქმედების მასშტაბი არ დაურღვ
ევია, იგი ვერც პასუხისმგებლობის სუბიექტი გახდება.

105 Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 67.

106 იხ. ე.წ. „სამშენებლო მასალის და ლამბორჯინის ქეისები“: BGHZ 109, 297; BGH NJW 1996, 1535 f, ასევე,
BGH ZIP 1996, 786.

107 Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 68.

108 Kleindiek in Lutter/Hommelhof, GmbH-Gesetz, (2012), $43 Rn. 80.

109 მრავალრიცხოვან წყაროზე მითითებით: Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 79.

110 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 2.

111 როგორც წესი ეს საზოგადოების პარტნიორია.

112 Ausfallhaftung.

113 ჩამოყალიბებულია ქინდლერის მიხედვით: Kindler, Verantwortung der Geschafstführers und Schadenersatz
im deutschen Gesellschaftsrecht, 10.

114 გარდა პარტნიორთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპის დაცვისა ხელმძღვანელის მხრიდან და ისიც

ზოგადი საკორპორაციოსამართლებრივი პრინციპის აღიარებით.

115 შდრ. ანალოგიური ქართულში: ბიჭია, მიხეილ, კანონისმიერი ვალდებულებითი ურთიერთობები, გამ
ოც. „ბონა კაუზა“, 2018, 273.

116 ბუნებრივია, აქ საუბარი არ არის კანონით დადგენილი წესით საწარმოს საქმიანობის საგნის ცვლილება
ზე პარტნიორთა გადაწყვეტილების საფუძველზე ან პარტნიორთა მსგავსი ფაქტობრივი ცვლილების ზეპირ
სიტყვიერად დათანხმების თაობაზე.

117 Kindler, Verantwortung der Geschafstführers und Schadenersatz im deutschen Gesellschaftsrecht, 10.