‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.

net‬‬

‫فصل پنجم‪ :‬آلدهیدها و کتون ها‪:‬‬

‫آلدهیدها و کتون ها جزو خانواده مهمی از ترکیبات آلی به نام ترکیبات کربونیل دار هستند‪ .‬در ساختار این خانواده‬
‫ها گروه عاملی کربونیل (‪ )C=O‬وجود دارد که بسیار واکنش پذیر است و انواع و اقسام واکنش ها و فراورده ها را‬
‫تولید می کند‪ .‬بنابراین ترکیبات کربونیل دار از مهم ترین خانواده های ترکیبات آلی هستند‪ .‬آلدهیدها دارای یک‬
‫اتم هیدروژن متصل به کربن کربونیل می باشند ولی در کتون ها دوکربن متصل به گروه کربونیل وجود دارد‪.‬‬

‫آلدهیدها و کتون ها با هم ایزومر ساختاری هستند و فرمول عمومی آلدهیدها کتون های آلیفاتیک اشباع به‬
‫صورت زیر می باشد‪:‬‬

‫‪CnH2nO‬‬
‫در آلدهیدها ‪ n‬از ‪ 1‬شروع می شود‪ .‬در حالی که در کتون ها ‪ n‬از ‪ 3‬آغاز خواهد شد‪ .‬بعضی از ترکیبات شناخته‬
‫شده این دو خانواده در زیر آمده است‪:‬‬

‫‪CnH2nO‬‬ ‫آلدهید‬ ‫فرمول ساختاری‬ ‫کتون‬ ‫فرمول ساختاری‬

‫‪O‬‬
‫‪n=1‬‬ ‫‪CH2O‬‬ ‫فرمالدهید‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪O‬‬
‫‪n=2‬‬ ‫‪C2H4O‬‬ ‫استالدهید‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪n=3‬‬ ‫‪C3H6O‬‬ ‫پروپیونالدهید‬ ‫استون‬
‫‪H‬‬ ‫‪CH2CH3‬‬ ‫‪H3 C‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪n=4‬‬ ‫‪C4H8O‬‬ ‫بوتیرالدهید‬ ‫اتیل متیل‬
‫‪H‬‬ ‫‪CH2CH2CH3‬‬ ‫کتون‬ ‫‪H3C‬‬ ‫‪CH2CH3‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪n=5‬‬ ‫‪C5H10O‬‬ ‫والرالدهید‬ ‫متیل ‪-n‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪CH2CH2CH2CH3‬‬ ‫پروپیل کتون‬ ‫‪H3C‬‬ ‫‪CH2CH2CH3‬‬

‫بعضی از آلدهیدها و کتون های آروماتیک مشهور نیز در ادامه آورده شده است‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪O‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪CH2CHO‬‬

‫‪H‬‬
‫‪OH‬‬
‫‪H3C‬‬
‫‪Benzaldehyde‬‬
‫‪ortho-hydroxy benzaldehyde‬‬ ‫‪para-methyl benzaldehyde‬‬ ‫‪phenyl acetaldehyde‬‬
‫)‪(salicylaldehyde‬‬ ‫)‪(para-tolualdehyde‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬

‫‪O‬‬
‫‪NO2‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪H3C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪H3C‬‬ ‫‪H2‬‬

‫‪acetophenone‬‬ ‫‪benzophenone‬‬ ‫‪3-nitro-4'-methylbenzophenone‬‬ ‫‪benzyl methyl ketone‬‬

‫نام گذاری آلدهیدها و کتون ها‪:‬‬

‫با افزودن "ال" به انتهای نام آلکان مربوطه آلدهیدها نام گذاری می شوند‪ .‬گروه ‪ –CHO‬همواره شماره ‪ 1‬را به‬
‫خود می گیرد‪ .‬در آلدهیدهای پیچیده ترکه گروه –‪ CHO‬به حلقه متصل است از پسوند کربالدهید استفاده می‬
‫شود‪.‬‬

‫بعضی از آلدهیدهای ساده با نام معمولی شناخته می شوند‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫برای نام گذاری کتون ها پسوند "ون" به نام هیدروکربن مربوطه اضافه می شود‪ .‬زنجیر اصلی بلندترین زنجیر‬
‫حاوی گروه کربونیل است و شماره گذاری از سمتی که به گروه کربونیل نزدیک تر است صورت می گیرد‪.‬‬

‫برخی از کتون ها نام معمولی دارند مانند‪:‬‬

‫در مواردی که اشاره به گروه ‪ –COR‬به عنوان یک استخالف ضروری است از نام عمومی آسیل استفاده می شود‪.‬‬
‫مثال ‪ –COCH3‬گروه استیل‪ -CHO ،‬یک گروه فرمیل‪ -COAr ،‬یک گروه آرویل و ‪ -COC6H5‬یک گروه بنزوئیل‬
‫می باشد‪.‬‬

‫گاهی مواقع الزم است که اکسیژن دارای پیوند دوگانه به صورت استخالف در نظر گرفته شود‪ .‬در چنین مواردی‬
‫از پسوند اکسو استفاده می شود‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫سوال‪ :‬ترکیبات زیر را نام گذاری کنید؟‬

‫سنتز آلدهیدها و کتون ها‪:‬‬

‫از اکسایش الکل های نوع اول در مجاورت اکسیدکننده های ضعیف و انتخابی مثل پیریدینیوم کلرو کرومات‬
‫(‪ )C6H5NH+CrO3Cl-‬با نام مخفف ‪ PCC‬یا معرف دس‪-‬مارتین پریودینات آلدهیدها تهیه می شوند‪.‬‬

‫آلکن های دارای حداقل یک هیدروژن وینیلی نیز در مجاورت اوزون تولید آلدهید می کنند‪.‬‬

‫از کاهش استرها نیز الدهیدها به دست می آیند‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫با اکسایش الکل های نوع دوم در حضور اکسنده های مختلف‪ ،‬کتون ها تهیه می شوند‪.‬‬

‫از اوزون کافت آلکن های دارای یک کربن سیر نشده‪ ،‬کتون ها به دست می آیند‪.‬‬

‫آب پوشی آلکین های انتهایی و آسیل دار شدن فریدل کرافتس نیز از روش های دیگر سنتز کتون ها می باشند‪.‬‬

‫از واکنش اسیدکلریدها به واکنش گرهای آلی مس نیز می توان کتون ها را تهیه کرد‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫افزایش به آلدهیدها و کتون ها‪:‬‬

‫مکانیزم کلی واکنش افزایش نوکلئوفیلی‬

‫به صورت روبرو می باشد‪:‬‬
‫هر چه کربن گروه کربونیل کمبود الکترونی بیشتری داشته باشد‪ ،‬حمله نوکلئوفیل به آن راحت تر بوده‬
‫و سرعت واکنش افزایش می یابد‪.‬‬

‫به دلیل ازدحام فضایی و اثر الکترونی‪ ،‬واکنش پذیری آلدهیدها از کتون ها بیشتر است‪.‬‬

‫آلدهیدهای آروماتیک نیز واکنش پذیری کمتری نسبت به آلدهیدهای آلیفاتیک دارند که دلیل این مسئله دهندگی‬
‫الکترون حلقه آروماتیک از طریق رزونانس و کاهش بار مثبت روی کربن کربونیل می باشد‪.‬‬

‫الف‪-‬افزایش سیانید و تولید سیانوهیدرین ها‪:‬‬

‫اهمیت این واکنش در تبدیل گروه نیتریل (‪ )-CN‬به گروه اسیدی از طریق هیدرولیز می باشد‪ .‬مشتقات آلفا‪-‬‬
‫هیدروکسی اسید با استفاده از این روش تهیه می شوند‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫ب‪-‬افزایش مشتقات آمین‬

‫با جانشینی اتم های هیدروژن انواع مشتقات آمینی به دست می آید که تعدادی از آنها در زیر نشان داده شده‬
‫است‪ .‬از واکنش ‪2‬و‪ -4‬دی نیتروفنیل هیدرازین برای شناسایی گروه کربونیل در آلدهیدها و کتون ها استفاده می‬
‫شود‪ .‬زیرا محصول واکنش (هیدرازون) رسوب زرد تا نارنجی رنگی است که وجود گروه کربونیل آلدهیدی و کتونی‬
‫را در ساختار تایید می کند‪ .‬گاهی مواقع نیز در صورتی که تست هیدرازون مشکوک باشد از واکنش هیدروکسیل‬
‫آمین و تشکیل اکسیم استفاده می شود‪ .‬اضافه کردن سمی کربازید و تشکیل سمی کربازون روش شناسایی دیگری‬
‫است‪.‬‬

‫‪NH3, NH2R, NHR2, NR3, NH2NH2, phNHNH2, NH2OH, 2,4-dinitrophenylhydrazine,‬‬

‫‪NH2NHCONH2, NH2CONH2, NH2CSNH2, ….‬‬

‫پ‪-‬افزایش الکل ها و تشکیل استال (کتال)‪:‬‬

‫با اضافه کردن الکل در حضور یک اسید معدنی بدون آب (خشک) می توان گروه های آلدهیدی و کتونی را‬
‫محافظت (‪ ) protect‬کرد‪ .‬به وسیله این روش استال در مورد آلدهیدی و کتال در مورد کتون ها تهیه می شود‪.‬‬
‫این روش‪ ،‬روشی کارامد در سنتز ترکیبات طبیعی است‪ .‬زمانی که عالوه بر گروههای عاملی دیگری در ساختار‬
‫مولکول حضور داشته باشد و هدف‪ ،‬واکنش روی آن گروهها باشد ولی گروه آلدهیدی مزاحم انجام واکنش باشد‪،‬‬
‫ابتدا با تبدیل آلدهید به استال آن گروه را محافظت می کنیم و در پایان با هیدرولیز ساده در محیط اسیدی گروه‬
‫آلدهیدی یا کتونی را محافظت زدایی (‪ )deprotect‬کرده و دوباره بازیابی می کنیم‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫با توجه به دوطرفه بودن واکنش تشکیل استال می توان با افزایش اسید رقیق واکنش را در جهت عکس انجام داد‬
‫و آلدهید یا کتون اولیه را دوباره تولید نمود‪.‬‬

‫الکل مورد استفاده را معموال یک الکل دوعاملی مثل اتیلن گلیکول استفاده می کنند‪ .‬بنابراین استال حلقوی‬
‫تشکیل می شود‪:‬‬

‫‪8‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫در جریان واکنش به حدواسط با ساختار زیر که در اثر واکنش با یک مولکول الکل تشکیل می شود‪ ،‬همی استال‬
‫گویند که بسیار ناپایدار است و می تواند با مولکول الکل دیگر استال را ایجاد کند‪.‬‬

‫ساختار همی استالی پایدار در قندهای حلقوی بسیار دیده می شود‪.‬‬

‫به جای استفاده از یک دی ال می توان از مشتقات گوگرد دار آن نیز استفاده کرد‪ .‬دو نمونه در زیر نشان داده‬
‫شده است‪:‬‬

‫‪9‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫نوع خاصی از تشکیل استال (کتال) در واکنش بین یک الکل با پیران غیر اشباع (‪ )DHP‬برای محافظت گروه‬
‫الکلی مشابه با گروه آلدهیدی و کتونی در شمای زیر نشان داده شده است‪:‬‬

‫‪RO-THP‬‬ ‫برای نمایش ساده تر می توان چنین نوشت‪:‬‬

‫برای برداشتن محافظت در اینجا نیز اسید رقیق اضافه می شود‪:‬‬

‫ت‪-‬واکنش کانیزارو‪:‬‬

‫آلدهیدهای فاقد هیدروژن آلفا در حضور بازهای غلیظ‪ ،‬واکنش خود اکسایش‪-‬کاهش معروف به واکنش کانیزارو‬
‫را انجام می دهند که در بحث واکنش های تراکمی نیز به آن پرداخته شده است‪ .‬محصوالت واکنش یک الکل و‬
‫یک نمک اسید (به دلیل قلیایی بودن محیط) می باشد‪.‬‬

‫در صورتی که آلدهیدها متفاوت باشند‪ ،‬آلدهید حاوی گروه الکترون کشنده تر اکسید شده و آلدهید دیگر کاهش‬
‫می یابد‪:‬‬

‫ث‪-‬افزایش معرف گرینیارد‪:‬‬

‫از آریل ها نیز برای ساخت معرف گرینیارد می توان استفاده کرد ولی از حلقه های بنزن و یا آروماتیک دیگر حاوی‬
‫استخالفات اسیدی مثل‪ :‬کربوکسیل (‪ ،)-COOH‬هیدروکسیل (‪ ،)-OH‬آمینو (‪ ،)-NH2‬سولفونات (‪ ،)-SO3H‬یا‬

‫‪10‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫استخالفاتی نوکلئوفیلی مثل سیانو (‪ ،)-CN‬استر (‪ ،)-COOR‬نیترو (‪[ )-NO2‬این گروه واکنشگر گرینیارد را اکسید‬
‫می کند] و‪....‬نمی توان استفاده کرد‪.‬‬

‫‪-1‬افزایش معرف گرینیارد به آلدهیدها و کتون ها‪:‬‬

‫‪-2‬افزایش معرف گرینیارد به اپوکسیدها‪:‬‬

‫‪-3‬واکنش معرف گرینیارد با کربوکسیلیک اسید و مشتقات آن‪:‬‬

‫‪11‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫استرها با دو مول معرف گرینیارد واکنش داده و یک مولکول الکل نوع سوم حاوی دو گروه ‪ R‬مشابه را تولید می‬
‫کنند‪.‬‬

‫مرحله اول جانشینی نوکلئوفیلی و مرحله دوم افزایش نوکلئوفیلی خواهد بود‪.‬‬

‫آسیل کلریدها هم واکنشی مشابه با استرها انجام می دهند‪.‬‬

‫استفاده از ترکیب آلی لیتیم جانشینی مناسب برای معرف گرینیارد‪:‬‬

‫کربوکسیلیک اسیدها در واکنش با ترکیب آلی لیتیم واکنش داده و واکنش در مرحله تشکیل کتون متوقف می‬
‫شود‪.‬‬

‫ج‪-‬آلفا‪-‬هالوژن دار شدن کتون ها‪ :‬در این واکنش ابتدا کربانیون تشکیل می شود و سپس حمله نوکلئوفیلی‬
‫کربانیون به مولکول هالوژن صورت می گیرد‪ .‬مرحله تشکیل کربانیون مرحله تعیین کننده سرعت است‪.‬‬

‫چ‪ -‬واکنش ویتیگ و تشکیل آلکن از آلدهیدها و کتون ها‪:‬‬

‫‪12‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫این واکنش شامل حمله نوکلئوفیلی ایلید فسفر به کربن گروه کربونیل و تشکیل آلکن از ترکیب کربونیل دار می‬
‫باشد‪.‬‬

‫روش تهیه ایلید فسفر‪:‬‬

‫کربن در ایلید فسفر نوکلئوفیل می باشد و می تواند افزایش نوکلئوفیلی را روی کربن گروه کربونیل انجام دهد‪:‬‬

‫ح‪-‬کاهش ترکیبات کربونیل دار‪:‬‬

‫آلدهیدها و کتون ها در حضور انواع عوامل کاهش دهنده می توانند کاهش یافته و محصوالت با درجه اکسایش‬
‫پایین تر را تولید کنند‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫به کاهش در حضور هیدرازین و محیط بازی‪ ،‬کاهش ولف‪-‬گیشنر گویند که مختص آلدهیدها و کتون‬
‫های حساس به محیط اسیدی می باشد و به کاهش در حضور ملغمه روی و محیط اسیدی کاهش‬
‫کلمنسون گویند که مخصوص آلدهیدها و کتون های حساس به محیط بازی می باشد‪.‬‬

‫خ‪-‬اکسایش آلدهیدها‪:‬‬

‫آلدهیدها به راحتی به کربوکسیلیک اسیدها اکسید می شوند‪ .‬مهم ترین اکسیدکننده ها شامل ‪HNO3 ،KMnO4‬‬
‫و ‪ CrO3‬در محیط اسیدی می باشند‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬
 ‫گروه آموزشی مهندس خلیلی‬ ‫‪www.endbook.net‬‬

‫واکنش با نیترات نقره آمونیاکی معروف به تست تالنز‪ ،‬روشی برای شناسایی آلدهیدها در مقابل کتون ها می‬
‫باشد‪ .‬در این روش نقره به صورت فلز کاهش یافته و در اطراف ظرف رسوب می کند و تشکیل آینه نقره ای را می‬
‫دهد‪.‬‬

‫کتون ها نسبت به اغلب اکسنده ها خنثی هستند ولی در مجاورت ‪ KMnO4‬داغ و قلیایی به کندی دچار گسست‬
‫می شوند‪.‬‬

‫د‪-‬تست یدوفرم‪ :‬این تست برای شناسایی نوع کتون و اینکه کتون مربوطه متیل کتون است یا نه استفاده می شود‪.‬‬

‫در این تست هیپوهالیت عالوه بر اینکه هالوژن دار می کند ‪ ،‬اکسید هم می کند‪ .‬در نتیجه الکل هایی که ساختار‬
‫زیر را هم داشته باشند اکسید شده و به این تست پاسخ مثبت می دهند‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫شیمی آلی جامع کنکور ارشد ‪ -‬دکتر قسامی پور‬