J 15101 A

‫شیمی آلی (‪)1‬‬
‫(رشته شیمی)‬
‫تهیه کننده‪ :‬دکتر بخشعلی معصومی‬

‫فصل دوم‪ :‬الکان ها‬
‫الکانها‬
‫فرمول کلی ‪CnH2n+2‬‬
‫مبنای نامگذاری تعداد کربن زنجیر آنهاست که به آخر‬
‫تعداد کربن به یونانی پسوند ان اضافه می شود‪.‬‬
‫اعداد یونانی‪:‬‬
‫‪ 3‬پروپ ‪ 4‬بوت ‪ 5‬پنت‬ ‫‪ 2‬ات‬ ‫‪ 1‬مت‬
‫‪ 10‬دک‬ ‫‪ 9‬نون‬ ‫‪ 6‬هگز ‪ 7‬هپت ‪ 8‬اکت‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪3‬‬
‫نام الکان‬ ‫فرمول‬ ‫نام الکان تعداد‬ ‫فرمول‬ ‫تعداد‬
‫کربن‬ ‫کربن‬
‫هگزان‬ ‫‪C6H14‬‬ ‫‪6‬‬ ‫متان‬ ‫‪CH4‬‬ ‫‪1‬‬
‫هپتان‬ ‫‪C7H16‬‬ ‫‪7‬‬ ‫اتان‬ ‫‪C2H6‬‬ ‫‪2‬‬
‫اکتان‬ ‫‪C8H18‬‬ ‫‪8‬‬ ‫پروپان‬ ‫‪C3H8‬‬ ‫‪3‬‬
‫نونان‬ ‫‪C9H20‬‬ ‫‪9‬‬ ‫بوتان‬ ‫‪C4H10‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ C10H22‬دکان‬ ‫‪10‬‬ ‫پنتان‬ ‫‪C5H12‬‬ ‫‪5‬‬

‫اگر از آلکان یک هیدروژن برداشته شود باقیمانده گروه آلکیل‬
‫می نامند‪.‬‬
‫برای نامگذاری گروه آلکیل در انتهای نام الکان لفظ ایل‬

‫را جایگزین ان می کنیم‪.‬‬
‫‪ CH3‬متیل‬ ‫‪ CH4‬متان‬
‫‪ C2H5‬اتیل‬ ‫‪ C2H6‬اتان‬

‫انواع کربن‪:‬‬
‫‪ ‬کربن نوع اول ‪ :‬کربنی که به یک کربن وصل باشد‬
‫‪ ‬کربن نوع دوم ‪ :‬کربنی که به دو کربن وصل باشد‬
‫‪ ‬کربن نوع سوم ‪ :‬کربنی که به سه کربن وصل باشد‬
‫‪ ‬کربن نوع چهارم ‪ :‬کربنی که به چهار کربن وصل باشد‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪CH3 CH3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪CH3-CH2-CH-C-CH3‬‬
‫‪3‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪1‬‬

‫انواع هیدروژن‪:‬‬
‫هیدروژن نوع اول‪ :‬هیدروژنی که به کربن نوع اول وصل است‬ ‫‪‬‬
‫هیدروژن نوع دوم‪ :‬هیدروژنی که به کربن نوع دوم وصل است‬ ‫‪‬‬
‫هیدروژن نوع سوم‪ :‬هیدروژنی که به کربن سوم وصل است‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪CH3 CH3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪CH3-CH2-CH-C-CH3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪1‬‬

‫در اثر جایگزین کردن متوالی یک هیدروژن انتهایی با یک‬
‫گروه متیل در الکانهای راست زنجیر سری همولوگ این‬
‫الکانها تشکیل می شود‪.‬‬
‫در صورتیکه اتمهای هیدروژن داخلی را با گروههای الکیل‬
‫جایگزین کنیم تعداد زیادی الکان با زنجیر جانبی تشکیل می‬
‫شود‪.‬‬
‫ایزومر‪ :‬ترکیباتی که فرمول ملکولی آنها یکسان ولی ساختمانهای‬
‫‪H H H H‬‬ ‫متفاوت دارند‪.‬‬
‫‪H C C C C H‬‬
‫‪H H H H‬‬
‫‪H H H H‬‬
‫‪H‬‬
‫‪H C C C‬‬ ‫‪C H‬‬
‫‪H H H H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H C C‬‬ ‫‪C H‬‬
‫‪H H H‬‬

‫ تعداد کربن‬n ‫که‬2 n-4 +1 ‫تعداد ایزومرها از فرمول‬
.‫است بدست می آید‬
‫فرمول‬ ‫ایزومر‬
CH4 CH4
C2H6 CH3-CH3
C3H8 CH3CH2CH3
CH3
C4H10 CH3CH2CH2CH3 CH3CHCH3
CH3 CH3
C5H12 CH3CH2CH2CH2CH3 CH3CHCH2CH3 CH3 C CH3
CH3
‫ الکانها‬:2 ‫فصل‬ 9
‫نام گذاری الکانها‪:‬‬
‫‪ -1‬بزرگترین زنجیر را انتخاب می کنیم بزرگترین زنجیر‬
‫بیشترین کربن را دارد اگر چند زنجیر با کربن یکسان داشته‬
‫باشیم بزرگترین زنجیر بیشترین شاخه را دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬شماره گذاری از سمتی است که به شاخه نزدیکتر باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬نام شاخه ها طبق حروف الفبا بعد نام الکان زنجیر اصلی‬
‫را می نویسیم‪.‬‬
‫اگر شاخه ها مشابه باشند از پیشوند دی تری و تترا استفاده می‬
‫کنیم‪.‬‬
‫نا درست ‪ :‬زنجیر ‪ 7‬کربنه‬ ‫درست ‪ :‬زنجیر ‪ 7‬کربنه با ‪ 4‬شاخه‬
‫با ‪ 3‬شاخه‬
‫‪ -3‬اتیل ‪4 2٬‬و ‪ 5‬تری متیل هپتان‬

1 CH3 3 4 5
CH3
H3C CH CH CH2 CH2 CH CH3
2 6 7
CH2CH3
3-ethyl-2,6-dimethylheptane
C1-C2: gases (natural gas)
C3-C4: liquified petroleum (LPG)
C5-C8: gasoline
C9-C16: diesel, kerosene, jet fuel
C17-up: lubricating oils, heating oil
Origin: petroleum refining
‫خواص فیزیکی‪:‬‬
‫‪ ‬نقطه جوش و ذوب الکانها با افزایش وزن ملکولی آنها به‬
‫طور منظم افزایش می یابد‪ .‬با افزایش تعداد کربن سطح‬
‫تماس آنها افزایش می یابد در نتیجه جاذبه بین ملکولی‬
‫افزایش پیدا می کند‪ .‬که این باعث افزایش نقطه ذوب‬
‫وجوش می شود‪.‬‬
‫‪ ‬اما با شاخه دار شدن ملکول به سمت کروی شدن میل می‬
‫کند در نتیجه سطح تمس کاهش پیدا می کند که باعث کاهش‬
‫نقطه جوش می شود‪.‬‬

CH3CH2CH2CH2CH2CH3 CH3CH2CH2CH2CH3 CH3CH2CH2CH3
Boiling Point 68.9 0C 0

36.1 0C -0.5 C
CH3 CH3
CH3CH2CH2CH2CH3 CH3CHCH2CH3 CH3-C-CH3
CH3
0
Boiling Point 36.1 0C 28.7 C 9.5 0C
CH3
CH3 C CH2 CH3
CH3 CH3 CH3
CH CH2 CH2 CH3 CH CH CH3
CH3 CH3 CH3
bp 60°C bp 58°C bp 50°C
mp -154°C mp -135°C mp -98°C
‫ساختمان متان‬
‫متان دارای هیبرید ‪ SP3‬است در نتیجه دارای ساختمان‬
‫چهاروجهی است که زاویه آن در فضا ‪ 109‬درجه است‪.‬‬
‫متان را به صورتهای زیر نمایش می دهند‪ .‬که پیوند به صورت‬
‫خط یعنی پیوند روی صفحه است خط توپر یعنی به سمت ما در‬
‫جلو قرار دارد و خط چین یعنی پشت صفحه است‪.‬‬

‫اتان از دو گروه متیل به وجود می آید که می توانند به دو‬
‫صورت کنار هم قرار گیرند‪.‬‬

‫اتان‬

‫ممکن است که هیدروژن ها در یک راستا قرار گیرند در‬
‫واقع هیدروژنهای پشتی توسط هیدروژنهای جلوئی پوشیده‬
‫می شوند که فرم پوشیده گفته می شود‪.‬‬
‫یا ممکن است که هیدروژن ها در یک راستا قرار نگیرند‬

‫در واقع هیدروژنهای پشتی توسط هیدروژنهای جلوئی‬
‫پوشیده نشده با شند که به آن فرم نپوشیده گفته می شود‪.‬‬

‫کانفورماسیون‪:‬‬
‫‪ ‬اگر در فرم پوشیده کربن جلو را ثابت و کربن دوم را به‬
‫اندازه ‪ 60‬درجه بچرخانیم به فرم نپوشیده تبدیل می شود‪.‬‬
‫‪ ‬آرایش مختلف اتمها که از چرخش حول پیوند ساده کربن‪-‬‬
‫کربن به وجود می آیند کانفورمر می گویند‪.‬‬
‫‪ ‬پس در اتان دو کانفورمر پوشیده و نپوشیده داریم‪ .‬در فرم‬
‫پوشیده به دلیل برهمکنش هیدروژنها با هم ناپایدار است‪.‬‬

‫دیاگرام انرژی‬

‫دیاگرام انرژی پروپان‬

‫فرم پوشیده بوتان با برهمکنش دو گروه حجیم متیل‬
‫‪totally eclipsed‬‬

‫فرم نپوشیده بوتان با قرار گرفتن دو گروه حجیم متیل در مقابل هم‬
‫‪anti‬‬

‫فرم پوشیده بوتان دو گروه متیل با هم ‪ 120‬درجه‬
‫فاصله دارند‪.‬‬
‫‪eclipsed‬‬

‫فرم نپوشیده بوتان دو گروه متیل با ‪ 60‬درجه‬
‫فاصله دارند که به آن فرم گوچ می گویند‪.‬‬
‫‪gauche‬‬
‫دیاگرام انرژی بوتان‪:‬‬

‫منابع تهیه متان و سایر الکان ها‬
‫‪ ‬تجزیه و تالشی بی هوازی گیاهان منجر به تشکیل متان می‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ %97 ‬گاز طبیعی متان است‪.‬‬
‫‪ ‬از ذغال سنگ هم متان به وجود می آید‪.‬‬
‫‪ ‬الکان ها از طریق تقطیر جزئ به جزئ نفت خام تفکیک و‬
‫گاز طبیعی بصورت خالص تهیه می شوند‪.‬‬

‫هیدروژناسیون الکن ها و الکین ها‪:‬‬
‫‪Cat‬‬
‫‪CnH2n + H2‬‬ ‫‪CnH2n+2‬‬
‫‪Cat‬‬
‫‪CnH2n-2 + 2H2‬‬ ‫‪CnH2n+2‬‬

‫کربوکسیل زدایی اسیدها‪:‬‬
‫محیط قلیایی‪:‬‬
‫‪RCOOH + NaOH‬‬ ‫‪RCOONa + H2O‬‬
‫‪RCOONa + NaOH‬‬ ‫‪R-H + CO3Na2‬‬

‫الکترولیز نمک اسید آلی (سنتز کولب)‪:‬‬
‫‪RCOONa‬‬ ‫‪RCOO- + Na+‬‬
‫‪.‬‬
‫‪RCOO -‬‬ ‫‪RCOO + e‬‬
‫‪.‬‬
‫‪RCOO‬‬ ‫‪R. + CO2‬‬
‫‪R. + R.‬‬ ‫‪R-R‬‬
:‫واکنش ورتز‬
2RX + 2Na R-R + 2NaX
RI + 2Na R-Na + NaX
R-Na + R'-I R-R' + NaI
‫واکنش الکن ها‪:‬‬
‫هالوژناسیون‪:‬‬
‫از واکنش الکان با هالوژن الکیل هالید به وجود می آید‪.‬‬

‫مکانیسم واکنش‪:‬‬

‫سیکلو الکان‪:‬‬
‫ترکیباتی که اتمهای کربن به شکل حلقه بهم‬
‫اتصال دارند‪.‬‬
‫‪cyclopropane‬‬
‫برای نامگذاری به اول نام الکان‬

‫‪cyclobutane‬‬ ‫هم کربن حلقه کلمه سیکلو بکار‬
‫می رود‪.‬‬
‫‪cyclopentane‬‬
‫‪cyclohexane‬‬

‫اگر استخالف داشته باشد شماره استخالف ها (مانند‬
‫الکان ها) بعد نام استخالف آورده می شود‪.‬‬
‫‪1,1,2-trimethylcyclobutane‬‬
‫)‪NOT (1,2,2‬‬
‫‪ethylcyclopentane‬‬
‫اگر تعداد کربن استخالف از تعداد کربن حلقه بیشتر‬
‫باشد حلقه به عنوان استخالف در نظر گرفته می شود‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪but‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4-cyclobutyloctane‬‬
‫‪butylcyclopentane‬‬ ‫‪1-cyclopentylhexane‬‬

‫گرمای سوختن سیکلو الکان ها‪:‬‬
‫‪697.1 686.1‬‬
‫‪664.0‬‬ ‫‪662.4‬‬ ‫‪663.6 kJ/mol‬‬
‫‪658.6 kJ‬‬ ‫‪658.6‬‬
‫‪Long-chain‬‬
‫سیکلو پروپان‪:‬‬

‫کانفورمر سیکلو پروپان‪:‬‬

‫سیکلو بوتان‪:‬‬

‫سیکلو پنتان‪:‬‬

‫سیکلو هگزان‪:‬‬
‫‪ ‬اگر مسطح باشد زاویه ‪ 120‬درجه دارد‪.‬‬
‫‪ ‬به دو فرم صندلی و قایق وجود دارد‪.‬‬
‫‪ ‬فرم صندلی زاویه ‪ 109.5‬درجه دارد‪.‬‬
‫‪ ‬فرم قایق ناپایدار است‪.‬‬

‫فرم صندلی‪:‬‬

‫فرم قایق‪:‬‬

‫موقعیت محوری و استوایی‪:‬‬

‫سیکلو هگزان تک استخالفی‪:‬‬

‫برهمکنش ‪1‬و ‪ 3‬که در محوری بیشتر است‪.‬‬

‫سیکلو هگزان دو استخالفی که در موقعیت‬
‫استوایی پایدار تر است‪.‬‬

‫ایزومر سیس و ترانس‪:‬‬
‫‪ ‬روی کربن ‪1‬و‪ 2‬اگر یک استخالف محوری و بعدی‬
‫استوائی باشد سیس است‪.‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪One axial, one equatorial‬‬

‫همیشه گروههای حجیم موقعیت استوایی قرار می‬
‫گیرند‪.‬‬

:‫سیس و ترانس دکالین‬
H
H
H
H
cis-decalin trans-decalin
‫فرم صندلی دکالین‪:‬‬

‫فصل ‪ :3‬الکن ها‬
‫آلکن ها‬
‫‪ ‬هیدروکربن هایی که گروه عاملی ‪ C=C‬دارند را الکن می‬
‫نامند‪.‬‬
‫‪ ‬الفین نام مترادف این ترکیبات است‪.‬‬
‫‪ ‬فرمول عمومی الکنها ‪ CnH2n‬است‪ .‬که نسبت به الکانها دو‬
‫هیدروژن کمتر دارند به همین دلیل ترکیبات سیرنشده(‬
‫اشباع نشده) می گویند‪.‬‬

‫الکنها پیوند دوگانه کربن کربن دارند یک پیوند سیگما و یک‬
‫پیوند پای و اتمهای کربن هیبرید ‪ sp2‬دارند‪.‬‬

‫پارامترهای ملکولی اتیلن با اتان‬
Ethylene Ethane
H-C-H bond angle (degrees) 116.6 109.5
H-C-C bond angle (degrees) 121.7 109.5
C-C bond strength (Kcal/mol) 152 88
C-C bond length (Ǻ) 1.33 1.54

C-H bond strength (Kcal/mol) 103 98
C-H bond length (Ǻ) 1.076 1.10
‫نام گذاری الکن ها‬
‫طویلترین زنجیر حاوی پیوند دوگانه را انتخاب می‬ ‫•‬

‫کنیم‪.‬‬
‫از سمتی که به پیوند دوگانه نزدیک تر است شماره‬ ‫•‬
‫گذاری می کنیم‪.‬‬
‫استخالفها را طبق حروف انگلیسی مرتب می کنیم‪.‬‬ ‫•‬

‫موقعیت پیوند دوگانه را با شماره ای که به اولین‬ ‫•‬
‫کربن پیوند دوگانه می رسد مشخص می کنیم‪.‬‬
‫به آخر تعداد کربن زنجیر به یونانی پسوند ( ِن)‬ ‫•‬
‫اضافه می کنیم‪.‬‬
‫‪ -2‬هگزن‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪CH3-CH2-CH2-CH=CH-CH3‬‬

6 5 4 3 2 1
CH3-CH-CH2-CH=CH-CH3
CH3
5- Methyl 2-Hexene
CH 3
5 4 3 2 1
CH 3 CH 2 CHC= CH 2
CH2 CH3
2-Ethyl-3-methyl-1-pentene
CH3
6 5 4 3 2 1
CH3 CH2 CHCH2 CH= CH2
4-Methyl-1-hexene
‫در ‪ -2‬بوتن گروههای متیل به دو صورت می توانند در فضا‬
‫قرار گیرند‬
‫اگر دو گروه متیل یک سمت‬ ‫‪‬‬

‫قرار گیرند ایزومر سیس به‬
‫وجود می آید‪.‬‬
‫اگر دو گروه متیل در دو سمت‬ ‫‪‬‬

‫قرار گیرند ایزومر ترانس به‬
‫سیس ‪ -2‬بوتن‬
‫ترانس ‪ - 2‬بوتن‬
‫ایزومر سیس ناپایدارتر از ترانس است و آن به خاطر‬

‫برهمکنش گروههای متیل با هم است‪.‬‬

‫اگر به پیوند دوگانه سه یا چهارگروه متفاوت وصل باشد دیگر‬
‫ایزومر سیس و ترانس نداریم‪.‬‬
‫روی هر کربن اتمی که عدد اتمی آن باالتر است را عالمت می‬
‫زنیم‪.‬‬
‫اگر دو گروهی که عدد اتمی‬ ‫‪‬‬
‫باالتری دارند در دو طرف‬
‫قرار گیرند ایزومر ‪ E‬به‬
‫اگر دو گروهی که عدد اتمی‬ ‫‪‬‬
‫باالتری دارند در یک طرف‬
‫قرار گیرند ایزومر ‪ Z‬به‬

‫پایداری الکن ها‬
‫‪ ‬پایداری الکن ها با افزایش استخالفها زیادتر می شود‬
‫‪ ‬گرمای هیدروژناسیون اتیلن ‪ 32.8‬کیلوکالری بر مول است‬
‫اما وقتی که یک استخالف الکیل به آن اضافه شود این‬
‫گرما ‪ 30.3‬کیلوکالری بر مول می شود یعنی گروه الکیل‬
‫به اندازه ‪ 2.5‬کیلوکالری بر مول پایدارتر از اتیلن می‬
‫شود‪ .‬پس قانون کلی به صورت زیر می شود‪.‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬
‫>‬ ‫>‬ ‫>‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬

‫واکنش الکن ها‪:‬‬
‫به دلیل وجود دو الکترون که نسبتا قابل استفاده برای واکنش می باشد‬
‫الکن ها از نظر شیمیایی فعالترند و به عنوان هسته دوست در واکنش‬
‫شرکت می کنند‪.‬‬

‫ کربوکاتیون‬:‫ به الکن ها‬HX ‫ اضافه شدن‬-1
Cl
+ HCl
H Cl
+ H
HCl H Cl
+ HCl
H
H
H
Cl H Cl
H
H
H H
H H
2° carbocation 1° carbocation
‫واکنش ‪ – 2‬متیل پروپن با ‪ HBr‬به صورت زیر است‪.‬‬
‫‪ ‬در اینجا پیوند دوگانه روی‬

‫‪ HBr‬باز می شود و تولید‬
‫کربوکاتیون نوع سوم می‬
‫کند کربوکاتیون نوع سوم‬
‫با ‪ Br-‬واکنش می دهد و‬
‫‪ -2‬برومو متیل پروپان را‬
‫تولید می کند‪.‬‬

‫‪ ‬در اینجا هم می تواند‬
‫کربوکاتیون نوع اول وهم‬
‫نوع سوم تشکیل شود‪.‬‬
‫‪ ‬البته نوع سوم پایدارتر از‬

‫نوع اول است‪.‬‬

‫‪ ‬کربوکاتیون یک جزئ‬
‫مثبت با ساختاری مسطح‬
‫هستند و هیبرید آنها ‪SP2‬‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬زاویه بین اجزا ‪ 120‬درجه‬

‫است‪.‬‬

‫پایداری کربوکاتیون ها به صورت زیر است‪.‬‬
‫> ‪Most stable 3o‬‬ ‫‪2o‬‬ ‫>‬ ‫‪1o Least stable‬‬
‫•‬ ‫گروههای متیل گروههای دهنده الکترون هستند و کربوکاتیون‬

‫کمبود الکترون دارد پس هرچه تعداد گروههای دهنده بیشتر باشد‬
‫کربوکاتیون پایدارتر است‪.‬‬
‫‪R> C H‬‬ ‫‪R> C H‬‬

‫>‬ ‫‪R >C <R‬‬
‫>‬
‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪Least stabilised‬‬ ‫‪Most stabilised‬‬

‫به واکنش پایین دقت کنید می بینید که هیدروژن جایی قرار‬
‫گرفته که هیدروژن بیشتری دارد و هالوژن جایی که هیدروژن‬
‫کمتری به این قانون مارکوونیکوف می گویند‪.‬‬

‫یا در واکنش زیر قانون مارکوونیکوف اجرا شده است‪.‬‬

‫چند مثال دیگر از قانون مارکوونیکوف در زیر می بینید‬
CH3
CH3 HBr CH3
not CH3 C CH2 Br
CH3 C CH2 CH3 C CH3
H
Br 1-Bromo-2-methyl-
propane
2-Bromo-2-methyl-
2-Methylpropene
propane H
CH3
CH3 HCl CH3
not
Cl Cl
H
1-Chloro-1-methyl- 1-Chloro-2-methyl-
1-Methylcyclohexene
cyclohexane cyclohexane
HBr
CH3CH2CH CH2 CH3CH2CHCH3
acetic acid
Br
CH3 CH3
H
HBr
C C CH3 C CH3
acetic acid
CH3 H Br
(90%)
‫در این دو حالت اول کربوکاتیون‬
‫نوع دوم تشکیل می شود‬
‫در قسمت باال با مهاجرت گروه‬
‫هیدروژن به کربوکاتیون نوع‬
‫سوم تبدیل می شود‪.‬‬
‫در قسمت پایین با مهاجرت گروه‬
‫متیل به کربوکاتیون نوع سوم‬
‫تبدیل می شود‪.‬‬
‫پس می توان گفت که کربوکاتیون‬
‫می تواند با مهاجرت هیدروژن‬
‫یا متیل به کربوکاتیون پایدارتر‬
‫تبدیل شود‪.‬‬

:‫ واکنش هالوژن ها با الکنها‬-2
.‫الکن ها با برم واکنش می دهند و تولید دی برومو الکان را می کنند‬
Br Br
CH3 CH=CHCH3 + Br2 CH3 CH-CHCH3
CH2 Cl2
2-Butene 2,3-Dibromobu tan e
Br
+ Br2
CH2 Cl2
Br
Cycloh exene 1,2-Dib romocyclohexan e
‫مکانیسم واکنش به صورت زیر است‪.‬‬
‫پیوند دوگانه روی برم باز می شود و تولید کربو کاتیون می کند جفت‬
‫الکترون برم به اربیتال خالی حمله می کند ویک برومونیم تولید می‬
‫کند و برم منفی از سمت پایین به دلیل ازدحام کمترحمله می کند‪.‬‬
‫‪2 H-Br‬‬ ‫‪+ H2O2‬‬ ‫‪Br-Br‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2 H2O‬‬
‫‪Ph‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪H‬‬

‫‪Ph‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪Ph‬‬
‫‪C C‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+ Br‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪Ph‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪Ph‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪Ph‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪Br‬‬

‫در محصول یک برم باال یک برم پایین قرار دارد‬
‫که به آن آنتی می گویند‬
‫‪Br‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪Br2‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪CH2Cl2‬‬
‫‪Br‬‬

‫در واکنش هالوژن با الکن ممکن است آب هم موجود باشد پس‬
‫بجای برم منفی آب حمله می کند‪ .‬و هالوهیدرین را تشکیل می‬
‫دهد‪.‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪X‬‬
‫‪X‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪+‬‬
‫‪X-‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪H 2O‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪Halonium ion‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪where X = Cl or Br‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪R‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪vicinal dihalide‬‬ ‫‪halohydrin‬‬

‫یکی دیگر از واکنشهای مهم آلکن ها افزایش آب به پیوند دوگانه‬
‫است‪ .‬که محصول یک الکل است‪.‬‬
‫الکن ساده نظیر اتیلن در حضور اسید سولفوریک داغ آبدار می‬
‫شود‪.‬‬
‫آبدار شدن الکن در حضور اسید سولفوریک برای تولید صنعتی‬
‫مقادیر زیاد الکل مناسب است‪ .‬ولی از نظر کاربردهای‬
‫آزمایشگاهی ارزش کمی دارد‪.‬‬

‫‪ -3‬اکسی مرکوراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬وقتی یک الکن با استات مرکوریک ‪ Hg(OAc)2‬به‬
‫صورت آبی در تتراهیدروفوران ترکیب می شود یون‬
‫مرکوریک به عنوان الکتروندوست سریعا به پیوند دو گانه‬
‫اضافه می شود ‪ .‬و یک حدواسط شبیه یون هالونیوم تشکیل‬
‫می شود‪.‬با حمله ملکول آب این حدواسط می شکند و الکل‬
‫به وجود می آید‪.‬‬

.‫الکلی که تشکیل می شود به صورت قانون مارکوونیکوف است‬
i) (CH3CO2)2Hg, H2O
OH
CH3
CH3
ii) NaBH4
(Sodium borohydride)
1-Methylcyclopentene 1-Hydroxy-1-methyl-
cyclopentane
HgOAc
Hg(OAc)2 CH3 NaBH4 CH3

CH3
H2O-THF OH OH
.‫اگر به جای آب از الکل استفاده شود محصول اتر خواهد بود‬
H OCH3
R R
Hg(OAc)2; CH3OH R R
NaBH4
R R
R R
Hg(OAc)2; CH3CO2H H OOCH3
R R
NaBH4
R R
‫‪ -4‬هیدروبور دارشدن‪:‬‬
‫‪‬‬
‫یکی از سودمندترین واکنش های الکن ها هیدروبوردار شدن است‪.‬‬

‫بران ناپایدار است زیرا در قشر آخر شش الکترون دارد‪ .‬در حالل‬
‫اتر یک جفت الکترون از حالل می گیرد و یک کمپلکس ایجاد می‬
‫کند‪.‬‬
‫وقتی الکن در محلول با ‪ BH3‬ترکیب می شود ‪ BH3‬سریع به پیوند‬
‫دوگانه اضافه می شود نظر به اینکه ‪ BH3‬سه هیدروژن دارد سه‬
‫ملکول آلکن به ‪ BH3‬افزوده می شود در نتیجه تری آلکیل بران‬
‫تشکیل می شود‪.‬‬

H
H - +
:O H B O
H B
H H
3H2C=CH2 + BH3 CH3CH2BH2
CH3CH2 H2C=CH2
CH2CH3
B CH3CH2BH
H2C=CH2
CH3CH2
CH3CH2
‫تری الکیل بران ارزش زیادی دارد چون وقتی در حضور قلیا و‬
‫پراکسید هیدروژن قرار می گیرد پیوند کربن بور می شکند و‬
‫یک الکل تشکیل می شود‪.‬‬
‫‪OH‬‬
‫‪H2O2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪B(OH)3‬‬
‫‪+ BH3‬‬ ‫‪OH- , H2O‬‬

‫یکی از جهات بسیار سودمند در مورد یک الکن نامتقارن است که‬
‫جهت گیری ویژه ای دارد‪.‬در ‪ H‬و ‪ OH‬در یک سمت قرار‬
‫می گیرند که به آن افزایش سین می گویند‪.‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪BH3‬‬ ‫‪H2O2‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪THF‬‬ ‫‪OH-‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬

‫افزایش آب در حضور بور به صورت آنتی مارکونیکوف است‪.‬‬
‫‪1. B2H6, diglyme‬‬

‫–‪2. H2O2, HO‬‬
‫‪OH‬‬
‫‪H3C‬‬ ‫‪CH3‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪OH‬‬

‫‪1. H3B-THF‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪CH3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫–‪2. H2O2, HO‬‬
‫‪H3C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪CH3 H‬‬
‫مکانیسم‪:‬‬
‫مرحله اول تشکیل کمپلکس اسید – باز است‪ .‬که جفت الکترون پیوند‬
‫دوگانه با اربیتال خالی بور است‪..‬‬
‫در مرحله بعد پیوندهای کربن ‪-‬هیدروژن و کربن‪ -‬بور تشکیل می شود‪.‬‬
‫‪H‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪H‬‬
‫‪H BH2‬‬ ‫‪H B‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪R‬‬ ‫‪96‬‬
:‫واکنش کلی‬
1)BH3 2)H2O2/OH-
CH3 CH CH2
CH3 CH2 CH2 OH
CH3 H :‫مکانیسم‬
C C + H- BH 2
H H
H BH2
+
CH3 H
C C
H H
H BH2 BH2
H
+
CH3 H CH3 H
C C C C
H H H H
BH2
H OH
H2O2/OH- H
CH3 H
C C CH3 H
C C
H H
H H
‫‪ ‬مکانیسم به صورت مدل‬
‫ملکولی‪:‬‬
‫‪ ‬الکن و بور مسطح هستند‬
‫از یک سمت به هم‬
‫نزدیک می شوند به‬
‫طوری که بور از گروه‬
‫متیل دورتر قرار گیرد‪ .‬که‬
‫به علت ازدحام فضائی‬
‫است‪.‬‬
‫هیدروژن به کربن وصل می شود و ‪ BH2‬از متیل دورتر قرار می‬
‫گیرد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪100‬‬

‫در محیط قلیائی و در حضور هیدروژن پراکسید به الکل تبدیل می‬
‫شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪101‬‬

‫‪ -5‬افزایش رادیکال به الکن‪HBr-‬و پراکسیدها‪:‬‬
‫در شرایط معمولی ‪ HBr‬با تشکیل کربوکاتیون واسطه ای و‬

‫جهت گیری مارکونیکوف به الکن اضافه می شود‪.‬‬
‫بررسی دقیق نشان می دهد که ‪ HBr‬با دو مکانیسم کامال‬
‫متفاوت به الکن اضافه می شود‪.‬‬
‫الکن با ‪ HBr‬در حضور پراکسید ها یک واکنش رادیکالی‬
‫انجام می دهد‪.‬‬
‫پراکسید در حضور نور می شکند و یک رادیکال ایجاد می‬
‫کند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪102‬‬

R O O R 2R O
R O + H Br R OH + Br
Br + R CH CH 2 R CH CH 2 Br
secondary radical
(primary R
not formed)
R CH CH 2 Br + H Br R CH 2 CH 2 Br + Br
The alkyl bromide product is an example of Anti-M arkovnikov addition

‫ برومو سوکسینیمید هم به صورت‬-N ‫این واکنش در حضور‬
.‫رادیکالی واکنش می دهد‬
O O
N Br N + Br
h
O O
NBS
Br + C CH CH x HBr + C CH CH x- 1
allylic substrate allyl radical
O O
HBr + N Br N H + Br 2
O O
Br
C CH CH + Br 2 Br + C CH CH
x- 1 x- 1
allyl radical

‫هیدروژن دار شدن‪:‬‬
‫الکن در حضور یک کاتالیزور مناسب با هیدروژن ترکیب‬
‫می شود و الکان تولید می کند‪ .‬افزایش هیدروژن به صورت‬
‫سین است‪.‬‬
‫پالتین یا پاالدیم به عنوان کاتالیزور بکار می رود‪.‬پاالدیم به‬
‫صورت ذرات ریز روی کربن قرار می گیرد‪ .‬پالتین‬
‫بصورت ‪ PtO2‬مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H2, PtO2‬‬
‫‪CH3CO2H‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪CH3‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪105‬‬

:‫مکانیسم واکنش‬
H H H H
H2
Catalyst
H
H
+
H H
Regenerated
Catalyst

:‫چند مثال‬
O O
H2
Pd/C in ethanol
CO2CH3 CO2CH3
H2
Pd/C in ethanol

‫هیدروکسیل دار کردن‪:‬‬
‫هیدروکسیل دار کردن الکن ها به معنای اضافه شدن یک‬
‫هیدروکسیل به هر یک از دو کربن الکن است‪.‬‬
‫این واکنش در حضور اسمیم تترااکسید انجام می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪108‬‬

‫این واکنش در حضور پتاسیم پرمنگنات هم انجام می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪109‬‬

‫دی الی که از این تهیه می شود چون دو گروه‪ OH‬در یک سمت قرار‬
‫دارد به صورت سین است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪110‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪111‬‬

‫گسستن پیوند الکن در اثر اکسایش‪:‬‬
‫پیوند دوگانه کربن‪-‬کربن در اثر اکسایش شکسته می شود و به دو‬
‫جزئ تبدیل می شود‪ .‬برای این تبدیل ازون بهترین واکنشگر است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪112‬‬

‫مکانیسم واکنش به صورت زیر است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪113‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪114‬‬
‫چند مثال‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪115‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪116‬‬
.‫بجای ازون از پتاسیم پرمنگنات داغ هم می توان استفاده کرد‬
H H
ozonolysis
H C C H 2H C H
(reductive workup)
H H O
ozonolysis
R C C H R C H + H C H
(reductive workup)
R H O O
ozonolysis
R C C H R C R + H C H
(reductive workup)
O O
H H ozonolysis
(oxidative workup)
H C C H or 2 CO2
hot KM nO 4
H H ozonolysis
(oxidative workup)
R C C H or R C OH + CO2
hot KM nO 4 O
ozonolysis
R H
(oxidative workup)
R C C H or R C R + CO2
hot KM nO 4 O
‫شناسائی الکن ها‪:‬‬
‫‪ -1‬الکن ها رنگ قرمز برم را از بین می برند‪.‬‬
‫محلول قرمز رنگ برم‬ ‫محلول پس از افزایش الکن بی رنگ می شود‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪118‬‬

‫‪ -2‬بی رنگ کردن محلول ارغوانی پتاسیم پرمنگنات و تشکیل‬
‫رسوب قهوه ای رنگ ‪MnO2‬‬
‫‪KMnO4‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪H2O‬‬
‫‪Mn‬‬ ‫‪+ MnO2‬‬
‫‪NaOH, H2O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪MnO2‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪119‬‬

‫فصل ‪ :4‬دی ان ها‬
‫دی ان ها‪:‬‬
‫دی ان ها هیدروکربن هائی هستند که دارای دو پیوند دوگانه‬
‫کربن‪-‬کربن می باشند‪.‬‬
‫ممکن است این پیوندهای دوگانه پشت سرهم باشند که به آن‬
‫آلن می گویند‪.‬‬
‫اگر بین دو پیوند دوگانه یک پیوند ساده باشد دن ان مزدوج‬
‫نامیده می شود‪.‬‬
‫اگر بین دو پیوند دوگانه بیش از یک پیوند ساده قرار داشته‬
‫باشد دن ان معمولی نامیده می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪121‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪122‬‬
‫نام گذاری دی ان‪:‬‬
‫دی ان ها مانند الکن ها نام گذاری می شوند در آخر شماره کربن‬
‫هائی که پیوند دوگانه شروع شده است و پسوند دی ان آورده می‬
‫شود‬
‫‪1‬‬ ‫‪CH2CH2CH2CH3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪CH2‬‬ ‫‪CHCHCH CH2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪3-butyl-1,4-pentadiene‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪123‬‬

CH3 CH2CH3
CH2 CHCH2CH2CH CHCH3 CH3C CHCH CCH2CH3
1,5-heptadiene
5-ethyl-2-methyl-2,4-heptadiene
not 2,6-heptadiene

‫ممکن است پیوند های دوگانه با هندسی خاص کنار هم قرار گیرند‬
‫برای هر پیوند دوگانه ایزومر هندسی را با شماره کربن مشخص‬
‫می کنیم‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪125‬‬

‫تهیه دی ان های مزدوج‪:‬‬
‫دی ان را همانند الکن ها تهیه می کنند‪.‬استفاده از الکل در‬
‫محیط اسیدی یا الکیل هالید در محیط بازی‬
‫‪CH3‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪KHSO4, heat‬‬
‫‪H2C C CH2CCH2CH3‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪OH‬‬
‫‪H2C C C CCH2CH3‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H‬‬
‫‪H2C C CH2CCH2CH3‬‬
‫‪KOH, heat‬‬
‫‪Br‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪126‬‬

‫‪1‬و ‪ 3‬بوتادی ان بطور صنعتی و زیاد از کراکینگ حرارتی‬
‫بوتان با استفاده از کاتالیزورویژه اکسید کروم‪ -‬اکسید آلومینیم‬
‫تهیه می شود‪.‬‬
‫‪600 oC‬‬
‫‪CH3CH2CH2CH3‬‬ ‫‪CH2=CH-CH=CH2‬‬
‫‪Catayst‬‬
‫ایزوپرن (‪2‬متیل ‪1‬و‪ 3‬بوتادی ان) را از آبگیری از الکل ها‬

‫تهیه می شود‪.‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪OH‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪Al2O3‬‬
‫‪CH2CH2C(CH3)2‬‬ ‫‪CH2=CH-C=CH2‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪127‬‬

‫پایداری دی ان ها‪:‬‬
‫دی ان های مزدوج پایدارترین دی ان است چون مقدار گرمای‬
‫هیدروژناسیون از همه دی ان ها کمتر است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪128‬‬

‫واکنش دی ان های مزدوج‪:‬‬
‫دی ان های مزدوج با برم دو محصول تشکیل می دهند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪129‬‬

‫مکانیسم افزایش برم‪:‬‬
‫پیوند دوگانه باز می شود و یک کربوکاتیون تشکیل می شود‪ .‬که‬
‫کربوکاتیون آلیل است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪130‬‬

‫کربوکاتیون آلیل دارای هیبرید است که با کربن های پیوند دوگانه‬
‫در یک سطح قرار می گیرند و به راحتی الکترون ها می توانند‬
‫جابجا شوند پس در واقع ما دوتا کربوکاتیون داریم‪ .‬که برم می‬
‫تواند با هردو کربوکاتیون واکنش دهد و دو محصول ایجاد کند‪.‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H2C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H2C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪131‬‬

‫نوع محصوالت بستگی به شرایط واکنش دارد اگر در دمای پایین‬
‫واکنش صورت گیرد محصول ‪1‬و‪ 2‬که محصول سنتیکی است‬
‫تشکیل می شود اما اگر دما باال باشد محصول ‪1‬و‪ 4‬که محصول‬
‫ترمودینامیکی است تشکیل می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪132‬‬

‫اما اگر از مقدار زیادی هیدروژن برمید استفاده شود هر دو‬
‫پیوند دوگانه واکنش می دهند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪133‬‬

‫دیلز آلدر‪:‬‬
‫دی انهای مزدوج با الکن های مجزا واکنش می دهند و محصول‬
‫واکنش سیکلوهگزن استخالف شده است‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪B‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪Y‬‬

‫‪X‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪134‬‬

‫مکانیسم اربیتالی واکنش دیلز آلدر‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪135‬‬

‫واکنش دیلز آلدر یک واکنش فضاویژه است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪136‬‬

‫شیمی آلی (‪1‬‬
‫فصل ‪ :5‬آلکین ها‬
‫الکین ها‬
‫‪ ‬الکین ها هیدروکربن هائی هستند که دارای پیوند سه گانه‬
‫کربن‪ -‬کربن می باشند‪.‬‬
‫‪ ‬استیلن ساده ترین الکین است که برای تهیه استالدئید و اسید‬
‫استیک کاربرد فراوان دارد‪.‬‬
‫‪ ‬پیوند سه گانه کربن‪-‬کربن از همپوشانی دو اربیتال هیبرید‬
‫شده ‪ sp‬دو اتم کربن حاصل شده است‪.‬‬
‫‪ ‬وضع هندسی دو اربیتال کربن خطی است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪138‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪139‬‬
‫نام گذاری الکین ها‪:‬‬
‫مانند الکن بزرگترین زنجیر حاوی پیوند سه گانه را انتخاب می‬
‫کنیم‪ .‬به آخر تعداد کربن به یونانی پسوند ین اضافه می کنیم‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪CH3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪CH3 CHC CH‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪CH3 CH2 C CCH2 CCH3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪3-Methyl-1-b utyne‬‬ ‫‪6,6-D imeth yl-3-hep tyn e‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪CH3CH2C‬‬ ‫‪CCH2CH2CH2CH2CHCH3‬‬
‫‪9-methyl-3-decyne‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪140‬‬
‫واکنش های الکین ها‪ :‬افزایش ‪ HX‬و ‪X2‬‬
‫افزایش ‪ HBr‬بر اساس قانون مارکونیکوف است‪.‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪HX‬‬
‫‪RC‬‬ ‫‪CH‬‬ ‫‪RC‬‬ ‫‪CH‬‬
‫‪H X‬‬
‫‪RC‬‬ ‫‪C H‬‬
‫‪H X‬‬
‫‪Br H‬‬ ‫‪Br H‬‬

‫‪HBr‬‬ ‫‪HCl‬‬
‫‪RC‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪RC‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪RC‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪Cl H‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪141‬‬

‫ در حضور پراکسیدها بر خالف قانون مارکونیکوف‬HBr
.‫عمل می کند‬
H Br
HBr
RC C H RC C H
ROOR
HBr
Br
HBr
ROOR Br
Br
HBr
Br
HBr
Br Br
(2 moles)
:‫ به الکن ها‬Br2 ‫افزایش‬
H3 C Br
CH3 COOH, LiBr
CH3 C CCH3 + Br2 C C
an ti ad dition
Br CH3
2-Bu tyne (E)-2,3-D ibromo-2-b utene
Br Br
Br2 Br Br2
CH3CH2 CH3CH2C CCH3
CH3CH2C CCH3 CCl4 C C CCl4
Br CH3 Br Br
E

:‫مکانیسم‬
Br
Br
H3 C C C CH3
Br Br H3 C Br
C C C C C C
H3 C CH3 H3 C CH3 Br CH3
Br

‫آبپوشی الکین ها‪:‬‬
‫الکین ها به سادگی الکن ها آبپوشی نمی شوند‪.‬‬
‫پیوند سه گانه در حضور اسید و کاتالیزور مرکوریک سولفات آبپوشی می‬
‫شود‪.‬افزایش آب به صورت مارکونیکوف است‪ .‬اول یک انول به وجود می‬
‫آید بعد انول به فرم کتون تبدیل می شود‪.‬‬
‫‪OH H‬‬ ‫‪O‬‬

‫‪H2O‬‬
‫‪RC‬‬ ‫‪CH‬‬ ‫‪RC‬‬ ‫‪CH‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪H+‬‬
‫‪enol‬‬ ‫‪ketone‬‬
‫‪HgSO4‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3 O‬‬

‫‪H2O‬‬
‫‪CH3CH2CHC‬‬ ‫‪CH‬‬ ‫‪H2SO4 CH3CH2CH C‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪HgSO4‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪145‬‬

‫هیدروبوردار شدن الکین ها‪:‬‬
‫افزایش بور به الکین ها بسیار آسان است که منجر به تولید وینیلیک بران می‬
‫کند که در محیط بازی در حضور پراکسید هیدروژن به انول تبدیل می شود بعد‬
‫انول به کتون و اگر الکین انتهائی باشد محصول آلدئید خواهد بود‪.‬‬
‫‪O‬‬
‫‪B2H6‬‬ ‫‪H2O2‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪NaOH‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪Keto/Enol‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪H2O2‬‬
‫‪NaOH‬‬
‫‪R'2B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪HO‬‬ ‫‪H‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪146‬‬

‫هیدروژن دار کردن‪ :‬کاهش الکینها‬
‫الکین ها از طریق هیدروژن دار شدن در حضور فلز به عنوان‬
‫کاتالیزور به آسانی کاهش می یابندو به الکانها تبدیل می شوند‪.‬‬
‫‪H H‬‬
‫‪H2‬‬
‫‪CH3C‬‬ ‫‪CCH3‬‬ ‫‪CH3C‬‬ ‫‪CCH3‬‬
‫‪Pt/C‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H‬‬
‫‪H2‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H2‬‬
‫‪Pt‬‬ ‫‪Pt‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪147‬‬

‫الکین ها در حضور کاتالیزور لیندالر به الکن تبدیل می شود‬
‫افزایش هیدروژن به صورت سین است‪.‬‬
‫‪H3C‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪H2‬‬
‫‪CH3C‬‬ ‫‪CCH3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪Lindlar catalyst‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫کاتالیزور لیندالر ذرات ریز فلز پاالدیم بر روی کلسیم کربنات به‬
‫عنوان نگهدارنده است‪.‬‬
‫‪H2‬‬
‫‪Pd/CaCO3‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪148‬‬

‫روش دوم استفاده از فلز لیتیوم یا سدیم در آمونیاک به عنوان‬
‫حالل است‪ .‬در این روش الکن ترانس به وجود می آید‪.‬‬
‫‪H3C‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪1. Li/ NH3‬‬
‫‪CH3C‬‬ ‫‪CCH3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪2. H2O‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪Li/NH3‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪CH3CH2C‬‬ ‫‪CCH2(CH2)2CH2OH‬‬ ‫‪CH3CH2 C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪H2O‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪CH2(CH2)2CH2OH‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪149‬‬

:‫مکانیسم‬
CH3
C C
Na H3C
H3C C C CH3 + Na H3C C C CH3 +
anion radical
anion radical
H3C
H
C2H5 N H H3C C C CH3 C C CH3 + C H NH
2 5

H3C H3C
-
. C C CH3 Na
C C CH3 + Na +
H H
H H3C H3C
C2H5 N H - H
+ C C CH3 C C + C2H5 NH
H H CH3

‫قدرت اسیدی‪ :‬استیلید ها‬
‫مهمترین تفاوت بین شیمی الکنها و الکینها اینست که الکینها ی انتهائی اسیدهای‬
‫ضعیفی هستند‪ .‬وقتی یک الکین انتهائی با باز قوی چون سدیم آمید ‪NaNH2‬‬
‫ترکیب می شود هیدروژن انتهائی جدا شده و آنیون استیلید تشکیل می شود‪.‬‬
‫_‬
‫‪+‬‬ ‫‪Ka = 10-26‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H + H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪pKa = 26‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬

‫‪H‬‬ ‫_‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪Ka = 10-45‬‬ ‫‪pKa = 45‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬

‫‪+‬‬ ‫‪Ka = 10-62‬‬
‫‪H +‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C H‬‬ ‫‪pKa = 62‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫_‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪152‬‬

‫الکیل دار شدن آنیون های استیلید‪:‬‬
‫آنیون های استیلید هسته دوست های خوبی هستند و می توانند با‬
‫الکیل هالیدها واکنش های استخالفی هسته دوست انجام دهند‪.‬‬
‫‪NaNH2‬‬ ‫_‬ ‫‪Br‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C Na+‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪NH3‬‬
‫‪NaNH2‬‬ ‫_‬ ‫‪CH3I‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪Na+‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪CH3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪NH3‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪153‬‬

‫البته الکیل هالید باید نوع اول باشد اگر نوع دوم باشد بجای‬
.‫افزایش واکنش حذف صورت می گیرد‬
Br elimin-
HC C- Na+ + ation + -
HC CH + + Na Br
(Ch 9)
H
S od ium Bromo- Acetylene Cycloh exene
acetylide cyclohexane

‫الکیل دار کردن الکین دی آنیون‪:‬‬
‫در حضور بازهای بسیار قوی پروتونهای بعد از پیوند سه گانه نیز‬
‫به طور ضعیفی اسیدی می شوند‪ .‬در حضور باز جدا شده و با الکیل‬
‫هالید واکنش می دهد‪.‬‬
‫‪H‬‬
‫‪2BuLi‬‬ ‫‪..‬‬
‫=‬
‫‪(CH3)2C-C=CH‬‬ ‫‪= : + 2C H‬‬
‫‪(CH3)2C-C=C‬‬
‫‪THF‬‬ ‫‪4 10‬‬
‫‪1equiv‬‬
‫‪CH3I‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪H2O‬‬ ‫‪= :‬‬
‫=‬
‫‪(CH3)2C-C=CH‬‬ ‫‪(CH3)2C-C=C‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪155‬‬

‫گسسته شدن اکسایشی پیوند سه گانه در الکینها‪:‬‬
‫در اثر واکنش الکینها با واکنشگرهای اکسنده قوی نظیر پتاسیم پرمنگنات یا‬
‫ازون پیوند سه گانه می شکند اگر الکین انتهایی باشد تولید کربوکسیلیک اسید‬
‫و ‪ CO2‬می کند‪.‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪1. O3‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪+‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪2. Zn/H3O‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪alkenes‬‬ ‫‪ketones and aldehydes‬‬
‫‪O‬‬
‫‪1. O3‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪OH‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪+‬‬
‫‪2. Zn/H3O‬‬
‫‪alkynes‬‬ ‫‪carboxylic acid‬‬ ‫‪carbon dioxide‬‬
‫‪1. O3‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬

‫‪CH3CH2C‬‬ ‫‪CCH2(CH2)2CH2OH‬‬ ‫‪HO‬‬ ‫‪CCH2(CH2)2CH2OH‬‬
‫‪2. Zn/H3O‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪CH3CH2C‬‬ ‫‪OH‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪156‬‬

‫تهیه الکین ها‪:‬‬
‫یکی از روشهای تهیه الکین ها الکیل دار کردن آنیونهای استیلید‬
‫است‪.‬‬
‫‪NaNH2‬‬ ‫_‬ ‫‪CH3I‬‬

‫‪+‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪CH3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪NH3‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪157‬‬

‫تهیه الکین ها از واکنش حذف دی هالیدها‪:‬‬
‫با واکنش یک دی هالید با یک باز ‪ HX‬حذف می شود و یک الکن‬
‫تولید می شود‪ .‬با استفاده از باز قویتر ‪ HX‬دیگر هم حذف می شود‬
‫و الکین به وجود می آید‪.‬‬
‫‪Br‬‬
‫‪NaNH2‬‬
‫‪NaNH2‬‬
‫)‪(or KOH‬‬
‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪158‬‬

Br
NaNH2
(2 moles)
Br
NaNH2
(2 moles)
Br Br
Br NaNH2
Br (3 moles)

‫با استفاده از یک الکن هم می توان الکین تهیه کرد اول الکن را برم‬
‫دار می کنیم تا یک دی هالید تشکیل شود بعد با استفاده از یک باز‬
‫قوی الکین تشکیل می شود‪.‬‬
‫?‬
‫‪Br2‬‬ ‫‪NaNH2‬‬
‫‪CCl4‬‬ ‫‪Br‬‬
‫‪Br‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪160‬‬

‫شناسائی الکین ها‪:‬‬
‫الکین ها قدرت اسیدی بیشتری نسبت به الکانها و الکن ها دارند در‬
‫واکنش با یک باز قوی مانند سدیم آمید تشکیل نمک می دهند در‬
‫حالی که الکانه و الکنها نمی توانند نمک تولید کنند‪.‬‬
‫یا می توان از نیترات نقره استفاده کرد که در این شرایط با الکین‬
‫انتهائی رسوب تولید می کنند‪.‬‬
‫=‬
‫‪R-C=CH‬‬ ‫‪+ Ag(NH3)2NO3‬‬ ‫=‬
‫‪R-C=C-Ag‬‬
‫=‬
‫‪R-C=C-R‬‬ ‫‪+ Ag(NH3)2NO3‬‬ ‫واکنش نمی دهد‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪161‬‬

‫فصل ‪ :6‬مقدمه ای بر شیمی‬
‫فضایی‬
‫فعالیت نوری‬
‫‪ ‬نور معمولی متشکل از امواج الکترود مغناطیسی است که‬

‫در تمام جهات منتشر می شود‪.‬‬
‫‪ ‬اگر در مقابل نور از یک منشور نیکول استفاده شود نور‬
‫معمولی داخل شده را به دو دسته شعاعی که در صفحات‬
‫عمود بر هم قطبیده اند تفکیک می کند‪.‬‬
‫‪ ‬یکی از این شعاعها به خارج از منشور منحرف می گردد‬
‫و در نتیجه نوری که از منشور عبور می کند قطبیده‬
‫مسطح خواهد بود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪163‬‬
‫‪ ‬وقتی که این نور قطبیده مسطح از محلول بعضی ملکولهای‬
‫آلی عبور کند صفحه قطبش نور می چرخد‪.‬‬
‫‪ ‬ملکولهائی که چنین خاصیتی دارند را فعال نوری می‬
‫گویند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪164‬‬

‫مقدار چرخش را با دستگاه پالریمتر اندازه گیری می کنند‪.‬‬
‫‪Polarizer‬‬
‫‪Analyzer‬‬
‫اگر نور به سمت چپ منحرف شود چپ گرد )‪ (levorotatory‬و اگر‬

‫نور به سمت راست منحرف شود راست گرد )‪ (dextrorotatory‬است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪165‬‬

‫ماهیت فعال نوری‪:‬‬
‫‪ ‬اگر چهار گروه مختلف به یک کربن وصل باشد اتم کایرال‬

‫می شود‪.‬‬
‫‪ ‬یکی از مهمترین ویژگی های ملکول کایرال این است که‬
‫بر تصویر آیئنه ای خود منطبق نیست‪.‬‬
‫‪ ‬آرایش این چهار گروه در فضا با هم فرق می کند‪.‬‬
‫‪ ‬آرایش مختلف اتمها در فضا که نشان دهنده ایزومر فضائی‬
‫خاص است کنفیگوراسیون می گویند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪166‬‬

‫ملکول ‪ B‬تصویر آیئنه ای ملکول ‪ A‬است که بر هم منطبق نیستند‪.‬‬
‫حتی اگر ملکول ‪ B‬را بچرخانیم باز هم بر هم منطبق نمی شوند‪.‬‬
‫‪Molecule A‬‬ ‫‪Molecule B‬‬
‫‪Rotate molecule‬‬
‫≠‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪167‬‬

‫این تصاویر مانند دست چپ و راست هستند که تصویر آیئنه‬
‫ای هم هستند ولی بر هم منطبق نمی شوند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪168‬‬

‫قواعد توالی برای تعیین آرایش فضائی‬
‫اتمهائی که مستقیم به مرکز کایرال وصل هستند بر‬ ‫‪.1‬‬

‫اساس کاهش وزن اتمی مرتب می کنیم‪.‬‬
‫از اتم ‪ 1‬به ‪ 2‬و از ‪ 2‬به ‪ 3‬وصل می کنیم‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اگر گروه چهارم پشت صفحه باشد چرخش در جهت‬ ‫‪.3‬‬
‫عقربه ساعت ‪ R‬و در جهت مخالف ‪ S‬می نامیم‪.‬‬
‫اگر گروه چهارم پشت صفحه نباشد یعنی روی صفحه‬ ‫‪.4‬‬
‫یا به سمت ما باشد چرخش در جهت عقربه ساعت ‪S‬‬
‫و در جهت مخالف ‪ R‬می نامیم‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪169‬‬
Cl OH
H C CH3 C
OH Cl
CH3 H
R
R
OH
H
Cl C
H CH3 C
CH3 OH
Cl
S
R

‫انانتیومر‪ :‬ایزومرهائی که تصویر آئینه ای هم باشند را انانتیومر‬
‫می گویند‪ .‬مانند دست راست که تصویر آئینه ای آن دست چپ‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪171‬‬

‫تصویر آئینه ای ‪ R‬ملکول ‪ S‬می شود‪.‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Cl‬‬
‫‪HO‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪R‬‬
‫‪S‬‬
‫مخلوط ‪ R %50‬و ‪ S %50‬مخلوط راسمیک می گویند‪ .‬که بر‬

‫نور پالریزه اثر ندارد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪172‬‬

‫شکل های سه بعدی را می توان به صورت صلیب رسم کرد که به این فرم‬
‫ها فرم فیشر می گویند‪ .‬که خط افقی یعنی ملکول روی صفحه است و خط‬
‫عمودی یعنی پشت صفحه قرار دارد‪.‬‬
‫برای رسم فرم سه بعدی به فیشر به این صورت عمل می کنیم‪ .‬قسمت‬
‫جلوی ملکول را با دست راست و قسمت پشت ملکول را با دست چپ می‬
‫گیریم و به سمت جلو می کشیم‪.‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Cl‬‬
‫‪Cl‬‬
‫‪HO‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪HO‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪HO‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪173‬‬

Cl Cl
Cl
H OH H OH
C
H
CH3
HO CH3 CH3
OH OH
OH
CH3 C CH3 C H CH3 H

Cl
H
Cl
Cl

‫تصویر آیئنه ای فرم فیشر را می توان رسم کرد‪.‬‬
‫‪COOH‬‬ ‫‪COOH‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪OH‬‬ ‫‪HO‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪175‬‬

COOH COOH
COOH COOH
HO HHO H
H OH H OH
CH2OH
CH2OH
CH2OH CH2OH
L-isomer D-isomer

‫قوانین فیشر‪:‬‬
‫‪ -1‬می توانیم طرح فیشر را روی صفحه ‪180‬درجه‬

‫بچرخانیم‪ .‬ملکول تغیر نمی کند‪.‬‬
‫‪ -2‬یک قسمت ملکول ثابت بقیه را بچرخانیم ملکول تغیر نمی‬

‫کند‪.‬‬
‫‪ -3‬اما اگر به اندازه ‪ 90‬درجه بچرخانیم انانتیومر آن به وجود‬

‫می آید‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪177‬‬

Cl Cl
H CH3
HO H
OH
CH3
180
R ‫ ثابت‬H R
OH
CH3 H
Cl
Cl R 90
‫ ثابت‬CH3 CH3
CH3 OH
H Cl OH
R
H
‫ الکانها‬:2 ‫فصل‬
S 178
‫ملکولهای غیر کایرال تصویر آئینه ای ندارند چون با چرخش‬
‫تصویر آئینه ای دوباره ملکول اول به وجود می آید‬
‫‪O‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪H 2C‬‬
‫‪H 2C‬‬ ‫‪CH2‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪CH 3‬‬ ‫‪H3C‬‬
‫‪CH2‬‬ ‫‪H 2C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪H 2C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H 2C‬‬ ‫‪H‬‬

‫‪H 2C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪CH2‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬

‫‪Spin 180o‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪179‬‬

‫ملکول با دو مرکز کایرال‪:‬‬
‫‪ ‬ممکن است ملکول دو مرکز کایرال داشته باشد تمام قوانین‬

‫گفته شده در قبل در این مورد نیز صدق می کند‪.‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Cl‬‬
‫‪HO‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Cl‬‬
‫‪HO‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪R, R‬‬
‫‪R, S‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪180‬‬

‫در دو مرکز کایرال هم انانتیومر داریم‬
‫ایزومرهائی که تصویر آئینه ای هم نباشند دیاسترومر می گویند‪.‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪Enantiomers‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪Cl‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪S‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪Diastereomers.‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪Cl‬‬

‫‪S‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪Meso‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪181‬‬
‫اگر ملکول صفحه تقارن داشته باشد بر تصویر آئینه ای خود‬
‫منطبق است که به آن مزو می گویند‪.‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪Cl‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪R‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪S‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪Meso‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪182‬‬

‫سیکلو آلکانها هم دارای صفحه تقارن هستند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪183‬‬

‫شیمی فضایی واکنشها‪ :‬افزایش ‪ HBr‬به الکنها‬
‫‪-1‬بوتن یک ترکیب غیر کایرال است وقتی با ‪ HBr‬واکنش می‬
‫دهد ‪-2‬برومو بوتان به وجود می آید که دارای مرکز کایرال‬
‫است‪.‬‬
‫‪HBr‬‬ ‫*‬
‫‪CH3CH2CH=CH2‬‬ ‫‪CH3CH2CHBrCH3‬‬
‫پیوند دوگانه روی اسید باز می شود و یک کربوکاتیون به وجود‬

‫می آورد که ساختاری مسطح دارد برم منفی از باال یا پائین حمله‬
‫می کند و دو محصول تشکیل می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪184‬‬

Br
H
CH3CH2-C
CH3
Br-
50% S
H
H+
CH3CH2CH=CH2 CH3CH2-C ‫مخلوط راسمیک‬
CH3
Br- H
CH3CH2-C
CH3
Br
50% R

‫واکنش برم با الکن‪:‬‬
‫در اثر برم دار شدن ‪-2‬بوتن دو مرکز کایرال به وجود می آید‪ .‬این‬
‫محصوالت به ماده اولیه بستگی دارد یعنی سیس باشد یا ترانس‬
‫در اثر واکنش برم با الکن برمونیوم به وجود می آید برم منفی از‬
‫سمت زیر و به هر دو کربن می تواند حمله کند‪.‬‬
‫‪Br‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬
‫‪Br2‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪C=C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪S, S‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬

‫‪CH3‬‬ ‫‪Br‬‬
‫‪Br-‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪Br‬‬
‫‪R, R‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪186‬‬
‫محصول مزو‬
Br
H CH3
C C
H + CH3 H
CH3 Br
H CH3 Br
Br2 S, R
C=C C C
CH3 H CH3 H Br
H CH3
Br-
C C
CH3 H
Br
R, S

‫فصل ‪ :7‬آلکیل هالید‬
‫اگر بجای یک هیدروژن الکان هالوژن قرار گیرد آلکیل هالید به وجود می آید‪.‬‬
‫آلکیل هالیدها مانند الکانها نامگذاری می شوند هالوژن به عنوان یک‬
‫استخالف در نظر گرفته می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪189‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪190‬‬
‫اگر شماره گذاری از دو طرف یکسان شد همیشه استخالفی که در‬
‫حروف انگلیسی زودتر می آید شماره کمتر را می گیرد‪.‬‬
‫مانند پائین‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪191‬‬

‫ساختمان الکیل هالید‪:‬‬
‫پیوند کربن‪ -‬هالوژن در الکیل هالیدها یک پیوند قطبی است که‬
‫هالوژن به دلیل داشتن الکترونگاتیویته بیشتر دارای بار منفی است‪.‬‬
‫و کربن دارای بار مثبت است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪192‬‬

‫خواص هالوژن ها‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪193‬‬

‫روش تهیه الکیل هالید‪:‬‬
‫الکیل هالیدها را می توان از واکنش الکن با ‪ HX‬و یا ‪ X2‬تهیه کرد‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪194‬‬

‫روش بعدی استفاده از الکان و کلر در حضور نور است که تمام‬
‫مشتقات کلردار به وجود می آید‪.‬‬
‫مکانیسم این واکنش یک مکانیسم رادیکالی است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪195‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪196‬‬
‫کلردار شدن رادیکالی الکنها‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪197‬‬

‫برم دار کردن الکنها با سرعت بیشتر و انتخاب پذیر تر عمل‬
‫می کند‪.‬‬
‫‪35%‬‬ ‫‪65%‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪198‬‬

‫برم دار شدن آلیلی الکنها‪:‬‬
‫الکنها با ‪ -N‬برومو سوکسی نیمید واکنش می دهند و هیدروژن بعد‬
‫از پیوند دوگانه موقعیت آلیلی به وسیله برم جایگزین می شود‪.‬‬
‫برای مثال سیکلوهگزن ‪ -3‬برومو سیکلوهگزن را با بهره ‪%85‬‬
‫تولید می کند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪199‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪200‬‬
‫پایدار رادیکال آلیل‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪201‬‬

‫رادیکال آلیل از همه رادیکالها پایدار تر است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪202‬‬

‫رزونانس رادیکال آلیل‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪203‬‬

‫به واکنش زیر و محصول تشکیل شده دقت کنید‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪204‬‬

‫تشکیل محصول زیر را توجیه کنید؟‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪205‬‬

‫تهیه الکیل هالیدها از الکلها‪:‬‬
‫‪ ‬مناسبترین روش تهیه الکیل هالیدها استفاده از الکل است‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪206‬‬

‫واکنش پذیری الکل ها در مقابل ‪HX‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪207‬‬

‫الکل ها با تیونیل کلراید ‪ SOCl2‬و فسفرتریبرمید ‪ PBr3‬به‬
‫الکیل هالید تبدیل می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪208‬‬

‫واکنش الکیل هالید ها‪ :‬تشکیل واکنشگر گرینیارد‬
‫الکیل هالیدها در حضور منیزیم و حالل اتر خشک یا ‪ THF‬به واکنشگر گرینیارد‬
‫تبدیل می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪209‬‬

‫در اینجا کربن بار منفی و فلز بار مثبت دارد‪ .‬و می تواند با‬
‫نوکلئوفیل ها وارد واکنش شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪210‬‬

‫چون آب دارای ‪ OH‬منفی و ‪ H‬مثبت است پس ‪ H‬مثبت به‬
‫کربن منفی وصل می شود و الکان تولید می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪211‬‬

‫فصل ‪ :8‬واکنشهای آلکیل‬
‫هالیدها‬
‫ساختمان الکیل هالید‪:‬‬
‫پیوند کربن‪ -‬هالوژن در الکیل هالیدها یک پیوند قطبی است‬
‫که هالوژن به دلیل داشتن الکترونگاتیویته بیشتر دارای بار‬
‫منفی است‪ .‬و کربن دارای بار مثبت است‪ .‬پس کربن می‬
‫تواند به عنوان الکتروفیل عمل کرده و با نوکلئوفیل ها واکنش‬
‫بدهد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪213‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪214‬‬
‫واکنش الکیل هالید با نوکلئوفیل ها‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪215‬‬

‫برای این واکنشها دو مکانیسم وجود دارد‪.‬‬
‫در مکانیسم اول نوکلئوفیل از سمت پشت حمله کرده و هالوژن از‬
‫سمت جلو خارج می شود‪ .‬که وارد شدن نوکلئوفیل و خروج هالوژن‬
‫به طور همزمان است‪ .‬در تشکیل حد واسط نوکلئوفیل و الکیل هالید‬
‫دخالت دارد پس سرعت به این دو عامل دخالت دارد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪216‬‬

HO- + CH3Cl CH3OH + Cl-
.‫سرعت واکنش به غلظت نوکلئوفیل و ماده اولیه بستگی دارد‬ 

d[CH 3Cl]
rate =  k[CH 3Cl][OH- ]
dt
.‫به این واکنش جانشینی نوکلئوفیلی نوع دوم می گویند‬ 

 Bimolecular, or
SN2 Second-order
kinetic
Substitution
reaction Nucleophilic
‫نوکلئوفیل از سمت پشت حمله کرده و هالوژن از سمت جلو‬
‫خارج می شود‪ .‬در حدواسط هر دو ملکول حضور دارند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪218‬‬

‫در این شکل هم ابر الکترونی مواد نمایش داده شده است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪219‬‬

‫در اینجا سه نوع آلکیل هالید را نشان می دهد که آلکیل هالید‬
‫نوع سوم به دلیل ازدحام فضایی به سختی انجام می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪220‬‬

‫در اینجا سرعت واکنش بررسی شده است‪.‬‬
‫پس به طور کلی خواهیم داشت‪CH3X > 1° > 2° >> 3° :‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪221‬‬

‫به واکنش زیر دقت کنید مشاهده می کنید ماده اولیه با شیمی فضایی‬
‫‪ S‬وارد واکنش ‪ SN2‬شده و محصول ‪ R‬به وجود آمده است‪ .‬نتیجه‬
‫می گیریم که در واکنش ‪ SN2‬با تغیر کنفیگوراسیون همراه است‪.‬‬
‫‪C6 H1 3‬‬ ‫‪C6 H1 3‬‬

‫‪131‬‬
‫‪S N2‬‬ ‫‪131‬‬
‫‪-‬‬
‫‪I:‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪I‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪aceto ne‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H3 C‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪(S)-2-Iodo octane‬‬ ‫‪(R)-2-Io do octane‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪222‬‬

‫علت این است که حمله از سمت پشت صورت گرفته است و‬
‫گروه ترک کننده از سمت جلو خارج شده است‪ .‬و شکل فضایی‬
‫ملکول تغیر کرده است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪223‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪224‬‬
‫گروه ترک کننده‪:‬‬
‫واکنش ‪ SN2‬به شدت به گروه ترک کننده وابسته است‪ .‬اگر گروه‬
‫ترک کننده بنیان اسید قوی باشد واکنش سریع انجام می شود‪.‬‬
‫توسیالت یکی از مهمترین ترک کننده ها است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪225‬‬

:‫اثر حالل‬
‫در این واکنشها از حالل پروتون دار مانند متانول و آب و حالل‬
.‫های قطبی مانند دی متیل سولفوکسید استفاده می شود‬
CH3CH2CH2CH2Br + N3–
rate Relative Type Solvent
1 polar protic CH3OH

7 polar protic H2O
1300 polar aprotic DMSO
2800 polar aprotic DMF
5000 polar aprotic Acetonitrile
‫دیاگرام انرژی‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪227‬‬

‫‪ ‬مکانیسم دوم‪:‬‬
‫‪ ‬در این مکانیسم گروه ترک کننده خارج شده و یک‬
‫کربوکاتیون ایجاد می کند‪.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫–‬
‫‪(CH3)3C—Cl + OH‬‬ ‫‪(CH3)3C + Cl ‬‬
‫‪ ‬در تشکیل این حدواسط فقط یک ملکول دخالت دارد یعنی‬
‫فقط الکیل هالید‪.‬‬
‫‪rate: R=k[(CH3) 3CCl] ‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪228‬‬

.‫ به این واکنش جانشینی نوکلئوفیلی نوع اول می گویند‬
Molecular, or
SN1 First-order
kinetic
Substitution
reaction Nucleophilic

‫کربوکاتیون جزئ مثبتی است که دارای هیبرید ‪ SP2‬است و‬
‫به صورت مسطح است‪.‬‬
‫‪H 3C‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪CH 3‬‬
‫‪H 3C‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪sp‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪hybridized‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪230‬‬

‫در واکنش ‪ SN1‬هالوژن جدا می شود و کربوکاتیون به وجود‬
‫می آید نوکلئوفیل از دو طرف می تواند به کربوکاتیون حمله‬
‫کند و دو محصول تشکیل می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪231‬‬

+
More than 50% Less than 50%

‫چون کربوکاتیون مسطح است پس نوکلئوفیل از هر دو طرف‬
‫حمله می کند دو محصول تشکیل شده انانتیومر هم هستند که‬
‫مخلوط راسمیک تشکیل می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪233‬‬

‫ همراه با تغیر کنفیگوراسیون است در حالی که‬SN2 ‫واکنش‬
.‫ همراه با راسمیک شدن است‬SN1 ‫واکنش‬
-
- Cl CH 3 OH
C Cl C+ + CH 3 O C + C OCH 3
-H
H H H H
Cl Cl Cl
Cl
S Enantiomer R Enantiomer
R Enantiomer Planar carbocation
(achiral) A racemic mixture

‫کربوکاتیون می تواند به نوع پایدارترنوآرائی داشته باشد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪235‬‬

(1) + : Cl
Cl +
A 2° carbocation
(2) H +
+ H
A 3° benzylic carbocation
H H
(3) +
+ + : O-CH3 O
CH3
An oxoniu m ion

both enantiomers

‫چون کربوکاتیون نوع سوم پایدارتر از همه است پس سریع‬
‫تشکیل می شود پس واکنش ‪ SN1‬را سریع تر انجام می دهد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪238‬‬

(CH3)3CBr
(CH3)2CHBr
CH3CH2Br
‫ الکانها‬:2 ‫فصل‬
CH3239Br
‫اثر حالل‪:‬‬
‫واکنش ‪ SN1‬در حالل قطبی با سرعت زیادی انجام می شود‬
‫چون حالل کربوکاتیون را پایدار می کند‪.‬‬
‫‪Solvent‬‬ ‫‪Dielectric‬‬ ‫‪Relative‬‬
‫‪constant‬‬ ‫‪rate‬‬
‫‪acetic acid‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪methanol‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪formic acid‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪5,000‬‬
‫‪water‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪150,000‬‬
‫قطبیت زیاد‬ ‫سرعت زیاد‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪240‬‬

‫واکنشهای حذفی الکیل هالید ها‪:‬‬
‫وقتی یک الکیل هالید مورد حمله یک باز قرار می گیرد ‪ HX‬حذف‬
‫می شود و الکن را تولید می کند‪.‬‬
‫در مورد حذف هم دو مکانیسم وجود دارد ‪.‬‬
‫مکانیسم اول مانند واکنش ‪ SN2‬به طور همزمان صورت می گیرد‬
‫یعنی بازهیدروژن را می گیرد و از طرف دیگر هم هالوژن حذف‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪241‬‬

‫در این حذف دو ملکول دخالت دارد پس به این واکنش‬
‫‪ E2‬می گویند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪242‬‬

‫روی کربن کنار هالوژن چند هیدروژن وجود دارد باز فقط‬
‫هیدروژن موقعیت آنتی نسبت به هالوژن را جدا می کند‪.‬‬
‫همپوشانی مجاز اربیتال ها‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪243‬‬

‫‪ ‬هیدروژن و‬
‫هالوژن نسبت به‬
‫هم آنتی هستند‪.‬‬
‫‪ ‬هیدروژن و‬
‫هالوژن نسبت به‬
‫هم سین هستند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪244‬‬

‫در این واکنش ترکیب مزو با باز واکنش می دهد و الکنی که‬
‫تولید می شود ‪ E‬است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪245‬‬

‫اگر ماده اولیه مزو نباشد الکنی که تولید می شود ‪ Z‬است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪246‬‬

‫بررسی موقعیت آنتی به صورت خطی و اربیتالی و فرم نیومن‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪247‬‬

‫وقتی دو هیدروژن آنتی داشته باشیم پس بعد از حذف دو الکن تولید‬
‫خواهد شد‪ .‬و الکن با استخالف بیشتر محصول اصلی است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪248‬‬

‫مکانیسم دوم مانند واکنش ‪ SN1‬است یعنی هالوژن جدا شده‬
‫و یک کربوکاتیون تشکیل می شود‪ .‬بعد بازهیدروژن را می‬
‫گیرد در تشکیل حدواسط یک ملکول دخالت دارد پس به این‬
‫واکنش ‪ E1‬می گویند‪.‬‬
‫‪V = k [RX] ‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪249‬‬

‫وقتی واکنش در یک حالل خالص انجام شود که حالل به عنوان‬
‫باز هم است واکنش حذف ‪ E1‬و ‪ SN1‬همزمان انجام می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪250‬‬

‫الکیل هالید های نوع دوم از طریق هر یک از چهار مکانیسم می توانند‬
‫واکنش دهند اما با انتخاب شرایط مناسب فقط یکی از واکنش ها را می‬
‫توان انجام داد‪ .‬اگر باز قوی استفاده شود ‪E2‬و ‪SN2‬انجام می شود‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪251‬‬

‫فصل ‪ :9‬بنزن و آروماتیسیته‬
:‫نام گذاری ترکیبات بنزن‬
‫بسیاری از ترکیبات بنزن دارای یک نام عمومی هستند مانند‬
:‫پایین‬
Toluene Ethylbenzene Cumene Styrene
OH N H2 CHO COOH OCH3
Phenol Aniline Benzaldehyde Benzoic acid Anisole

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪254‬‬
‫نام گذاری مشتقات بنزن‪:‬‬
‫‪ ‬برای نامگذاری مشتقات بنزن که یک استخالف دارند اول نام‬

‫شاخه یا استخالف آورده می شود بعد کلمه بنزن‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪255‬‬

‫اگر بنزن دارای دو استخالف باشد بستگی به قرار گرفتن آنها‬
‫روی حلقه دارد اگر کنار هم باشند ارتو اگر یک کربن فاصله‬
‫باشد متا و اگر مقابل هم باشند پارا می نامیم‪ .‬که به صورت‬
‫مخفف می توان بکار برد‪.‬‬
‫‪1,2 = ortho‬‬ ‫‪1,3 = meta‬‬ ‫‪1,4 = para‬‬

‫)‪(abbreviated o-) (abbreviated m-) (abbreviated p-‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪256‬‬

‫‪ ‬که به طور کلی به صورت زیر می توان نمایش داد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪257‬‬

‫برای نامگذاری اگر نام قدیمی داشته باشد بعد از نام استخالف نام‬
‫قدیمی ترکیب را به کار می بریم‪.‬‬
‫اگر نام قدیمی نداشت بعد از نام استخالفها کلمه بنزن را بکار می‬
‫بریم‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪258‬‬

‫اگر بیش از دو استخالف داشته باشیم شماره گذاری می کنیم‪.‬‬
‫به طوری که مجموع اعداد کمتر شود‪.‬‬
‫اگر نام قدیمی داشته باشد شماره گذاری از نام قدیمی شروع می شود‬
‫بعد از شماره و نام استخالفها نام قدیمی ترکیب را به کار می بریم‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪259‬‬

‫اگر نام قدیمی نداشت بعد از شماره و نام استخالفها کلمه بنزن‬
.‫را بکار می بریم‬
CH3 OH NO2
1 1 4
6 2 NO2 Br 6 2 Br 5 3
6 2
5 3 5 3
4 4 1 Br
Cl Br CH2 CH3
4-Ch loro-2-nitro- 2,4,6-Trib romo- 2-Bromo-1-eth yl-4-
toluen e phen ol nitrob enzene

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪261‬‬
‫پیوند در بنزن‪:‬‬
‫پیوند کربن‪-‬کربن و کربن –هیدروژن سیگما است‪.‬‬ ‫)‪(a‬‬

‫اربیتال پی کربن با کربن کناری پیوند پی را ایجاد می کند‪.‬‬ ‫)‪(b‬‬
‫الکترونهای پی می توانند در باال و پایین قرار گیرند‪.‬‬ ‫)‪(c‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪262‬‬

‫‪140 pm‬‬ ‫‪140 pm‬‬ ‫‪146 pm‬‬
‫‪140 pm‬‬ ‫‪140 pm‬‬
‫‪140 pm‬‬ ‫‪140 pm‬‬ ‫‪134 pm‬‬
‫همه پیوند های کربن‪-‬کربن در بنزن ‪ 140‬پیکومتر اندازه دارند‪.‬‬

‫در حالی که پیوند دوگانه در یک دی ان مزدوج ‪ 134‬و پیوند ساده‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬
‫‪ 146‬پیکومتر اندازه دارند‪.‬‬
‫‪263‬‬
‫جریان حلقه‪:‬‬
‫‪ ‬همان گونه که قبال اشاره شد طول پیوند دو گانه و ساده در‬
‫بنزن یکسان است که علت آن چرخش الکترونهای پیوند پی‬
‫است که این چرخش ایجاد یک جریان یا میدان می کند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪264‬‬

‫آروماتیسیته و قاعده هوکل‪:‬‬
‫مشاهده کردید که در بنزن یک جریان حلقه وجود دارد که این جریان حلقه‬
‫باعث می شود که طول تمام پیوند ها یکسان شود در واقع یک رزونانس ایجاد‬
‫شده است این ترکیبات که دارای چنین خاصیتی هستند را آروماتیک می گویند‪.‬‬
‫ترکیباتی که دارای خواص زیر باشند را آروماتیک می گوئیم‪:‬‬
‫‪ -1‬باید حلقه باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬مسطح باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬تعداد الکترون ‪ 2‬یا ‪ 6‬یا ‪ 10‬یا ‪ ...‬باشد‪.‬‬
‫دارای چهار الکترون هستند و آروماتیک نیستند‪.‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪265‬‬
‫‪+‬‬
‫دارای شش الکترون است و آروماتیک است‪.‬‬
‫دارای چهار الکترون است و آروماتیک نیست‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫بار منفی دو الکترون است پس دارای‬

‫شش الکترون است و آروماتیک است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪266‬‬

‫‪N‬‬
‫‪..‬‬
‫‪N‬‬
‫‪..‬‬
‫دارای شش الکترون و آروماتیک هستند‪.‬‬
‫‪..‬‬
‫‪N‬‬
‫دارای ده الکترون و آروماتیک است‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪267‬‬

‫نفتالن‬ ‫انتراسن‬ ‫‪1‬و ‪ 2‬بنزپیرن‬
‫فرم های رزونانسی نفتالن‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪268‬‬

‫فصل ‪ :10‬واکنشهای‬
‫الکتروندوستی آروماتیکی‬
‫بنزن به دلیل داشتن شش الکترون غنی از اکترون است‪ .‬پس‬
‫روفیل‬
‫می تواند به عنوان یک نوکلئوفیل عمل کرده و با الکت •‬
‫ها واکنش دهد‬

‫‪H‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪+ E‬‬ ‫‪+ H‬‬
‫•‬
‫در واکنش باال الکتروفیل جانشین هیدروژن شده است که به‬

‫این واکنش ها واکنشهای جانشینی الکتروفیلی یا الکترون‬
‫دوست می گویند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪270‬‬

‫مراحل واکنش به صورت زیر است‪:‬‬
‫مرحله اول تولید الکتروفیل است‬

‫‪+‬‬
‫)‪Reagent(s‬‬ ‫‪E‬‬
‫مرحله دوم واکنش الکتروفیل با حلفه بنزن است‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬

‫‪+‬‬ ‫‪slow‬‬
‫‪+ E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪Resonan ce-stab ilized cation intermed iate‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪271‬‬

‫مرحله سوم جدا شدن هیدروژن است‬
‫‪H‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪fast‬‬ ‫‪+ Base-H‬‬
‫‪E +‬‬ ‫‪Base‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪272‬‬

‫دیاگرام انرژی‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪273‬‬

‫‪ ‬بنزن با برم به آهستگی واکنش می دهد و برم جانشین هیدروژن‬
‫‪ ‬اما در مورد واکنش یک پیوند دوگانه معمولی با برم که واکنشی‬
‫سریع است هر دو برم جانشین می شوند در مورد بنزن فقط یک‬
‫برم جانشین می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪274‬‬

a. Bromination
+  
Br Br + FeBr3 Br Br FeBr3
H
Proceeds through a -complex
Br Br Br
H H H
Br2 +
CH +
HC
FeBr3
+
CH
-complex with the positive charge, distributed only between

Br ortho- and para-positions
Br +
- -H Br
Br
Br
Addition Substitution (aromaticity is restored)

:‫کلردار کردن‬
‫مرحله اول کلر با فریک کلراید‬

Cl
Cl Cl + Fe Cl ‫واکنش داده و الکتروفیل کلر را به‬
Cl .‫وجود می آورد‬
Chlorine Ferric chlorid e
(a Lew is bas e) (a Lew is acid)
+ Cl Cl
- + -
Cl Cl Fe Cl Cl Cl Fe Cl
Cl Cl
A molecular complex w ith An ion p air contain ing
a positive charge on chlorin e a chloroniu m ion
an d a negative charge on iron

‫در مرحله بعد الکتروفیل با بنزن واکنش‬
‫می دهد و یک گونه مثبت به وجود می‬
‫آورد که می تواند رزونانس کند‬
‫‪slow , rate‬‬
‫‪+‬‬
‫‪d etermining‬‬
‫‪+ Cl‬‬
‫‪+‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪+‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪+ Cl‬‬
‫‪Res on ance-s tabilized cation intermediate‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪277‬‬

‫در مرحله بعد نوکلئوفیل هیدروژن را جدا می کند و کلروبنزن‬
‫به وجود می آید و فریک کلراید هم نقش کاتالیزور را دارد‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪Cl‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪fast‬‬
‫‪+ Cl‬‬ ‫‪Fe Cl‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Cl‬‬
‫‪Cation‬‬
‫‪intermediate‬‬
‫‪Cl‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪+ H-Cl‬‬ ‫‪+ Fe Cl‬‬
‫‪Cl‬‬
‫‪Chloroben zene‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪278‬‬

‫بنزن در حضور ید و کاتالیزور مس به یدو بنزن تبدیل می شود‪.‬‬
‫‪I2 + 2 Cu2+‬‬ ‫‪2I+ + 2Cu+‬‬
‫‪I+‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪I‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪I‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪279‬‬

‫بنزن در حضور آب اکسیژنه و فلوئورو سولفونیک اسید به‬
‫فنل تبدیل می شود‪.‬‬
‫‪H-O-O-H + HSO3F‬‬ ‫‪H-O-OH2+‬‬ ‫‪H2O + OH+‬‬
‫‪OH+‬‬
‫‪+ OH‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪OH‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪280‬‬

‫بنزن با اسید نیتریک در حضور اسید سولفوریک به‬
‫نیتروبنزن تبدیل می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪281‬‬

‫بنزن با اکسید گوگرد در حضور اسید سولفوریک به بنزن‬
‫سولفونیک اسید تبدیل می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪282‬‬

‫واکنش ‪Friedel-Crafts‬‬
‫اگر به بنزن گروه آلکیل وصل باشد به آن الکیل بنزن می گویند‪.‬‬
‫یکی از روشهای تهیه الکیل بنزن واکنش فریدل‪-‬کرافتس است‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪283‬‬

‫از واکنش الکیل کلرید با بنزن در حضور یک اسید لوئیس‬
‫الکیل بنزن بدست می آید‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪284‬‬

‫می توان بجای الکیل هالید از استیل کلراید استفاده کرد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪285‬‬

‫واکنش بنزن با ‪ -1‬کلروپروپان دو محصول به وجود می آید‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪286‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪287‬‬
:‫خالصه واکنش ها‬
Halogen ation :
FeCl3
H + Cl2 Cl + HCl
Ch lorobenzen e
N itration :
H2 SO4
H + HNO3 NO2 + H2 O
N itroben zene

Su lfonation:
H + H2 SO4 SO3 H + H2 O
Benzen esulfonic acid

Alkylation:
AlCl3
H + RX R + HX
An alk ylb enzene
Acylation:
O O
AlCl3
H + R-C-X CR + HX
An acyl An acylb enzene
h alide

‫استخالفهائی که روی حلقه قرار می گیرند ممکن است دهنده یا‬
‫کشنده الکترون باشند‪.‬‬
‫که دهندگی و کشندگی بر اساس اثر القائی یا اثر رزونانس‬
‫بررسی می شود‪.‬‬
‫اثر القائی‪ :‬تمایل ذاتی به جذب الکترون است که گروهی که‬

‫الکترونگاتیویته بیشتری دارد کشنده الکترون است‪.‬‬
‫پس برم ‪ ٬‬کلر ‪ ٬‬اکسیژن و نیتروژن کشنده الکترون می شوند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪290‬‬

‫اثر رزونانس‪ :‬تمایل به تشکیل پیوند پی است اگر گروهی جفت‬
‫الکترون آزاد داشته باشد به عنوان دهنده به حلقه بنزن عمل می‬
‫کند‪ .‬مانند برم کلر اکسیژن و آمین‬
‫اما گروههائی که پیوند دوگانه یا داتیو دارند به عنوان کشنده عمل‬
‫می کند مانند گروه نیترو و آسیل‬
‫‪NH2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪CH‬‬ ‫‪NH2‬‬
‫‪..........‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪291‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪O‬‬
‫‪+‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪CH‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪..........‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪292‬‬

‫اثر رزونانس اثر قویتری نسبت به اثر القائی است‪.‬‬
‫پس گروههای برم‪ ٬‬کلر ‪ ٬‬آمین ‪ ٬‬متیل و هیدروکسی دهنده هستند‪.‬‬
‫و گروه نیترو و آسیل به عنوان کشنده عمل می کنند‪.‬‬
‫گروههای دهنده الکترون حلقه بنزن را فعال می کند و گروه‬

‫کشنده حلقه را غیر فعال می کند‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪293‬‬

‫•در واکنش بنزن با الکتروفیل ‪ ٬‬الکتروفیل به جای یکی از‬
‫هیدروژنها قرار می گیرد‪.‬‬
‫•اما وقتی که می خواهیم استخالف دوم را قرار دهیم بستگی به‬
‫استخالف اول دارد‪.‬‬
‫• اگر استخالف اول دهنده باشد استخالف دوم در ارتو و پارا‬
‫قرار می گیرد‪.‬‬
‫•اما اگر کشنده باشد در موقعیت متا قرار می گیرد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪294‬‬

‫قرار گرفتن الکتروفیل و حالتهای رزونانس آن با گروه دهنده متیل‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪295‬‬

‫قرار گرفتن الکتروفیل و حالتهای رزونانس آن با گروه کشنده ‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪296‬‬

‫قرار گرفتن الکتروفیل و حالتهای رزونانس آن با گروه دهنده ‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪297‬‬

‫قرار گرفتن الکتروفیل و حالتهای رزونانس آن با گروه کشنده ‪:‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪298‬‬

‫برم دار کردن تولوئن‪:‬‬
‫چون متیل دهنده الکترون است پس محصول اصلی ارتو و پارا‬
‫خواهد بود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪299‬‬

‫برم دهنده الکترون است پس محصول اصلی ارتو و پارا است‪.‬‬
‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬

‫‪NO2‬‬
‫‪HNO3‬‬
‫‪H2SO4‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪NO2‬‬
‫‪NO2‬‬
‫‪36%‬‬
‫‪62%‬‬ ‫‪2%‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪300‬‬

Br Br Br
E+ E E
+ H
Br Br Br
H E E
E+
‫گروه نیترو کشنده الکترون است پس با سرعت کمتری‬
‫و در موقعیت متا محصول تشکیل می شود‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪302‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪303‬‬
‫استخالف سوم‪:‬‬
‫استخالف سوم بستگی به دو استخالف قبلی دارد‪.‬‬
‫هر استخالف را به طور جدا بررسی می کنیم و سه حالت پیش می آید‪.‬‬
‫‪ -1‬هر دو استخالف استخالف سوم را یکجا هدایت کنند استخالف همانجا‬
‫و با سرعت بیشتری انجام می شود‪.‬‬
‫‪NO 2‬‬ ‫‪NO 2‬‬
‫‪Br2‬‬
‫‪FeBr3‬‬
‫‪Br‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪OH‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪304‬‬

‫‪ -2‬هر دو استخالف استخالف سوم را یکجا هدات نکند و قدرت‬
‫هر دو استخالف با هم فرق داشته باشد استخالف قویتر هدایت‬
‫کننده است‪.‬‬
‫گروه هیدروکسی دهنده قویتری از برم است‪.‬‬
‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬
‫‪HNO3‬‬
‫‪H2SO4‬‬
‫‪NO 2‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪OH‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪305‬‬

‫‪ -3‬هر دو استخالف استخالف سوم را یکجا هدات نکند و قدرت‬
‫هر دو استخالف نیز با هم فرق نداشته باشد هر دو استخالف‬
‫هدایت کننده هستند‪.‬‬
‫‪Br‬‬
‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬
‫‪HNO3‬‬ ‫‪NO 2‬‬
‫‪H2SO4‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪NO 2‬‬

‫‪CH3‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪306‬‬

:‫چند مثال دیگر‬
NO2 NO2
H2SO 4
+ HNO3
CH3 CH3
NO2
NH2 NH2
Br
+ Br 2
CH3
CH3

‫استخالف هسته دوستی آروماتیکی‪:‬‬
‫‪2‬و ‪4‬و ‪ 6‬تری نیترو کلرو بنزن با محلول آبی سدیم هیدروکسید‬
‫در دمای اطاق وارد واکنش می شود و ‪2‬و ‪4‬و ‪ 6‬تری نیترو فنل‬
‫را تولید می کند‪.‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪O2N‬‬ ‫‪NO2‬‬ ‫‪O2N‬‬ ‫‪NO2‬‬
‫‪OH-‬‬
‫‪NO2‬‬ ‫‪NO2‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪308‬‬

‫‪ ‬در الکیل هالید ها واکنش از طریق ‪ SN1‬و تشکیل‬
‫کربوکاتیون پیش می رود اما در آریل هالیدها کربوکاتیون‬
‫آریل ناپایدار است‪.‬‬
‫‪ ‬در مکانیسم ‪ SN2‬حمله و ترک کننده به طور همزمان‬

‫صورت می گیرد اما در آریل هالید ها به دلیل ازدحام‬
‫فضائی این عمل اتفاق نمی افتد‪.‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪309‬‬

‫‪Cl‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪OH-‬‬
‫‪Cl‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪310‬‬

‫مکانیسم واکنش یک مکانیسم افزایشی‪-‬حذفی است‪.‬‬
‫اول ‪ OH-‬به کربن حمله می کند و پیوند دوگانه را باز می کند‬
‫بار منفی دوباره بر می گردد و ‪ Cl-‬را خارج می کند‪.‬‬
‫‪OH-‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪Cl‬‬
‫‪HO‬‬ ‫‪NO2‬‬ ‫‪NO2‬‬
‫‪O2N‬‬ ‫‪NO2‬‬ ‫‪O2N‬‬ ‫‪O2N‬‬
‫‪-‬‬
‫‪NO2‬‬
‫حذفی‬ ‫‪NO2‬‬
‫‪NO2‬‬
‫افزایشی‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪311‬‬

‫بنزین‪:‬‬
‫‪ ‬هالوبنزن هایی که فاقد استخالفهای الکترون کشنده می‬
‫باشند در شرایط معمولی نسبت به هسته دوستها بی اثرند‪.‬‬
‫اما در شرایط دمای باال و فشار زیاد حتی کلروبنزن نیز‬
‫واکنش می دهد‪.‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪o‬‬
‫‪1. NaOH, H2O, 340 C‬‬
‫‪2. H3O+‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪312‬‬

‫مکانیسم این واکنش به صورت زیر است‪:‬‬
‫باز هیدروژن کنار هالوژن را می گیرد و همزمان هم هالوژن‬
‫حذف می شود حدواسط تشکیل شده بنزین نام دارد‪ .‬بعد آب به‬
‫بنزین اضافه می شود‪.‬‬
‫‪OH-‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪H‬‬
‫‪H2O‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪313‬‬

‫واکنش زیر شاهدی برای تشکیل بنزین است‪.‬‬
‫‪NH2‬‬
‫*‬
‫‪Br‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫‪50%‬‬
‫‪NH2-‬‬
‫‪NH3‬‬
‫*‬
‫‪50%‬‬
‫‪NH2‬‬
‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪314‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪315‬‬

J 15101 A

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

J 15101 A

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫شیمی آلی (‪)1‬‬

‫تهیه کننده‪ :‬دکتر بخشعلی معصومی‬

‫هگزان‬ ‫‪C6H14‬‬ ‫‪6‬‬ ‫متان‬ ‫‪CH4‬‬ ‫‪1‬‬

‫هپتان‬ ‫‪C7H16‬‬ ‫‪7‬‬ ‫اتان‬ ‫‪C2H6‬‬ ‫‪2‬‬

‫اکتان‬ ‫‪C8H18‬‬ ‫‪8‬‬ ‫پروپان‬ ‫‪C3H8‬‬ ‫‪3‬‬

‫نونان‬ ‫‪C9H20‬‬ ‫‪9‬‬ ‫بوتان‬ ‫‪C4H10‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ C10H22‬دکان‬ ‫‪10‬‬ ‫پنتان‬ ‫‪C5H12‬‬ ‫‪5‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪4‬‬

‫برای نامگذاری گروه آلکیل در انتهای نام الکان لفظ ایل‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪5‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪6‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪7‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪8‬‬

C4H10 CH3CH2CH2CH3 CH3CHCH3

‫‪ -3‬اتیل ‪4 2٬‬و ‪ 5‬تری متیل هپتان‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪12‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪16‬‬

Boiling Point 68.9 0C 0

CH3CH2CH2CH2CH3 CH3CHCH2CH3 CH3-C-CH3

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪19‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪20‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪21‬‬

‫یا ممکن است که هیدروژن ها در یک راستا قرار نگیرند‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪22‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪23‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪27‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪28‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪29‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪30‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪31‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪33‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪34‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪35‬‬

‫‪RCOONa + NaOH‬‬ ‫‪R-H + CO3Na2‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪36‬‬

RI + 2Na R-Na + NaX

R-Na + R'-I R-R' + NaI

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪39‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪40‬‬

‫برای نامگذاری به اول نام الکان‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪41‬‬

‫‪but‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪43‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪45‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪46‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪47‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪48‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪49‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪50‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪51‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪53‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪54‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪55‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪56‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪57‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪58‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪60‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪62‬‬

‫فصل ‪ :2‬الکانها‬ ‫‪63‬‬

H-C-H bond angle (degrees) 116.6 109.5

H-C-C bond angle (degrees) 121.7 109.5

C-C bond strength (Kcal/mol) 152 88

C-C bond length (Ǻ) 1.33 1.54