PAGSASALIN

SA IBA’T IBANG DISIPLINA

 ABISO SA PUBLIKASYON 2022
Ito ay likha ng gobyerno. Walang bahagi ng
publikasyong ito ang maaaring dumaan sa
reproduksiyon para pagkakitaan nang walang
kaukulang permiso mula sa Bulacan State University
sa pamamagitan ng Tanggapan para sa Inobasyon at
Suportang Panteknolohiya (ITSO).
Maaaring makipag-ugnayan sa ITSO sa imeyl
na tso.rmo.rde@bulsu.edu.ph.
 1

PAGSASALIN SA IBA’T
IBANG DISIPLINA

(Teorya, Lapit, Metodo at

Paglalapat)

Elimar A. Ravina, Ph.D.

Francelaine B. Cunanan, M.A.Ed.
Geraldine S. Chua
Jennifer C. Delfin, LPT
Marjorie Grace M. Efondo, LPT
Jaohmi M. Javier
Eleonor Palomo, MAIE-AS
Edmund C. Cruz
 2

PAUNANG SALITA

Ang modyul ng Pagsasalin sa Iba’t Ibang Disiplina ay tugon sa kampanya

para sa pagpapanatili ng Filipino sa kolehiyo bilang resulta ng CMO 13 s. 2013 ng
Komisyon ng Lalong Mataas na Edukasyon. Layunin ng mga kurso sa Filipino,
kasama ang panitikan, na panatilihin ang tradisyon ng pag-aaral sa wika at panitikan
sa antas kolehiyo bilang isang mekanismo ng preserbasyon sa wika at kulturang
atin, at gayundin bilang hakbang sa patuloy na intelektwalisasyon ng wikang Filipino
sang-ayon sa tadhana ng Saligang Batas ng Pilipinas.

Ang modyul na ito ay isang sanggunian para sa kurso sa panimulang

pagsasalin na naaangkop sa iba’t ibang mga programa sa kolehiyo. Ito ay sa
dahilang tinatalakay ng modyul na ito hindi lamang ang mga konsepto, metodo,
kritisismo at ebalwasyon ng pagsasalin kung hindi ang praktika ng pagsasalin sa
iba’t ibang disiplina. Mahalaga ito sa mga mag-aaral, sapagkat naiaangkop nila ang
gamit ng pagsasalin bilang daluyan ng karunungan sa kani-kanilang disiplinang
patutunguhan. Sa ganitong pagtingin, hindi lamang mananatiling konseptwal at
akademiko ang mga aralin, kung hindi isang praktikal na pakinabang sa kanilang
buhay propesyonal.

Upang makamit ang teoretikal at praktikal na layunin ng modyul, lalamanin

nito ang mga sumusunod na paksa:

• Talakay at Kaalaman sa Wika at Kulturang Pilipino. Tumatalakay

ito sa mga batayang konsepto ukol sa wika at kultura na mahalaga sa
pagsasalin sapagkat hindi lamang mga salita ang isinasalin kung hindi
maging ang kulturang nakapaloob dito.
• Kahulugan, Kahalagahan, Kasaysayan, Suliranin, at iba pang
Usapin sa Pagsasalin. Ipinakikilala nito ang pagsasalin bilang isang
proseso na may mahalagang naging gampanin sa nakalipas at
nagpapatuloy ang gampaning ito hanggang sa kasalukuyan at maging
sa hinaharap. Gayundin, tinatalakay rito ang tungkulin at katangian ng
tagasalin.
• Mga Hakbang sa Pagsasalin. Inilalahad nito ang mga teorya at
pangkalahatang uri ng pagsasalin.
• Panimulang Pagsasalin. Sa bahaging ito naipapakita ang mga
batayang halimbawa ng pagsasalin na mahalaga para matutuhan at
mapahalagahan ang gawaing ito ng mga mag-aaral.
• Pagsasalin sa Iba’t Ibang Disiplina. Ipinakikita naman sa bahaging
ito ang mga halimbawang salin sa iba’t ibang larang at kasama ng
mga ito ang ilang mahahalagang ideya upang mahusay na maisagawa
ang pagsasalin sa nasabing larang.
 3

• Kritisismo at Ebalwasyon ng Salin. Inilalahad ng araling ito ang mga

pamamaraan ng ebalwasyon at kritisismo sa pagsasalin na siyang
lalong magpapahusay sa praktika ng gawaing pagsasalin.
Sa pagtatamo ng mga kaalaman at kasanayan sa mga araling nabanggit,
makikita sa ibaba ang mga bahagi ng disenyo ng modyul.

Paunang Pagtataya. Ito ay paunang aktibidad bago pa ang pagtalakay sa aralin na

inaasahang makatutulong sa mga mag-aaral upang maihanda sila sa talakayan.
Paraan din ang bahaging ito upang magkaroon ng higit na pagpapahalaga sa
kaalaman sa aralin kasunod nito.

Pagtalakay. Ito ang bahaging naglalaman sa mga paksa at talakay ng mga ito.

Repleksiyon. Inilalahad ng bahaging ito ang pinakamahahalagang aral, ideya o

mga konsepto mula sa mga paksang tinalakay.

Pagtatasa. Pagtataya ito ng kaalamang natamo ng mga mag-aaral sa talakayan sa

pamamagitan ng mga obhetibong pagtataya, karaniwang humihingi ng mga
paliwanag o pagtalakay sa natutuhan. Aktuwal na nagagamit ng mga mag-aaral dito
ang mga natutuhan sa pamamagitan ng mga aktibidad na nagsasangkot ng tiyak na
aplikasyon ng mga aralin.

Kahingian. Ito ay bahaging naglalahad ng mga proyekto na dapat ipasa o gawin ng

mag-aaral hinggil sa tinalakay na aralin sa bawat modyul.

Sanggunian. Bahaging naglalaman ng mga tala ng mga batayang ginamit ng may-

akda sa paglikha ng modyul.

Glosari. Talaan ng mga salita o termino na nagtataglay ng mga kahulugan at

paliwanag.

Inaasahan na sa tulong ng modyul na ito, maikikintal sa isipan ng mga mag-

aaral ang kahalagahan ng pagsasalin sa kani-kanilang mga larang na
patutunguhan. At dahil mahalaga ang pagsasalin sa larang kinabibilangan,
hinahangad na maibabahagi ng modyul sa gabay ng mga guro ang kasanayang
dapat taglayin ng isang mahusay na tagasalin.
 4

MODYUL 1
(1 linggo)

MGA TALAKAY AT KAALAMAN SA WIKA AT KULTURANG PILIPINO

PARA SA LAYONG MAGSALIN

INTRODUKSIYON:

May kani-kaniyang wika ang bawat lugar, kaalinsabay ng pagkakaroon nito

ng iba’t ibang paniniwala at kultura. Sa larang ng pagsasalin, mahalagang maalam

ang tagapagsalin sa mga tuntuning pangwika ng simulaang-wika at tunguhang wika.

Nararapat ding malay siya sa kontekstong kultural na kinagisnan o kinagawian sa

tekstong isinasalin at pagsasalinan. Ang dalawang mahalagang kaalamang ito ang

bibigyang-tuon sa bahaging ito ng pagtalakay.

MGA LAYUNIN

1. Maunawaan ang kalagayang pangwika sa panahon ng

kolonisasyon at sa kasalukuyan.

2. Mabalik-tanawan ang mga batas pangwika

3. Maunawaan ang Filipino bilang wika at iba pang kaugnay na

konsepto.

PAUNANG PAGTATAYA

Bago ang paglusong mo sa mga aralin at kaalamang iyong gagalugarin,

subukan mong saguting ang mga natong na ito.

 5

1. Ano ang kahalagahan ng wika at diskurso sa pang-araw-araw na

pag-iral ng tao sa lipunan?

2. May mga konspeto bang kaugnay ng wika at hidi mo gaanong

nauunawaan? Ano-ano ang mga ito?

3. Sa iyong palagay, paano nagkakaugnay ang wika at kultura ng

lipunang nagsasalita ng wikang ito?

4. Paano nakatutulong ang mga katutubong wika, partikular ang

wikang Filipuno, sa paglahok ng Pilipinas sa globalisayon at

information revolution?

PAGTALAKAY

Bago mo basahin ang pagtalakay ay subukin mo munang ibigay ang

kahulugang isinasagisag ng mga sumusunod na kulay:

Halimbawa: trapik layt (grin o berde) – takbo

1. Trapik layt (pula) -

2. ugali( dilaw) -

3. Watawat (puti )-

4. ispiritwal ( violet) -

5. kulay ng buhok (puti) –

Naibigay mo ba nang tama ang mga kahulugan? Ngayon ay maari mo nang

simulan ang pagbasa ng aralin sa modyul na ito upang makita mo ang kaugnayan

ng gawaing ito.
 6

ARALIN 1

Sulyap sa Paggamit ng Wika sa Panahon ng Kolonisasyon

Sa kasalukuyan, maigting ang pagpupursigi ng mga akademiko at ibang

propesyunal na nagmamahal sa wika na isulong ang Filipino bilang intelektuwal na

wika. Sa katunayan, matinding mga paglaban ang kinasangkutan ng mga

tagapagtanggol wika upang mapanatili ito bilang intelektuwal na aralin sa sistemang

pang-edukasyon. Hanggang sa kasalukuyan, ay masalimuot ang kalagayan at

nararanasa ng ating mga katutubong wika, partikular ang ating Pambansang

Wikang Filipino.

Kung ganito ang kasalukuyang kalagayan ng mga wika sa ating bayan,

paano kaya ang naging estado ng mga ito sa ating karanasang kolonyal? Halina’t

sulyapan natin ang ilang mahahalagang tala ng kasaysayan kaugnay ng mga

katutubong wika sa bansa.

 7

• Charles V. Sa kutusan niya noong Hulyo 17,

1550 sa mga misyonero, inatasan ang mga
paaralan na ang sinakop ng Espanya ay
Panahon tuturuan ng wikang Espanyol. Subalit naging
ng Kastila malalim ang ugat ng diskriminasyon ng mga
mananakop sa mga mahihirap na Pilipino at
sinabi hindi kailanman maaaring matuto ang
mga katutubo ng wika nila, at “mananatiling
mga unggoy anupaman ang bihis.”

• 1901. Tinuruan ang mga Pilipino ng wikang

Panahon Ingles ng mga Amerikanong lulan ng isang
ng barko na nagngangalang “Thoma
• Sa panahon ng Pamahalaang Komonwelt ni
Amerikano Pang. Quezon, ang inisyatiba sa pagkakaroon
ng Wikang Pambansa.

• Sistemang edukasyong ng Hapon

Panahon • Itinakda ang wikang Tagalog at Nihonggo
bilang wikang opisyal, dahil dito sumigla ang
ng Hapon pagsulat ng mga akdang pampanitikan sa
Tagalog.

MGA NAITAGUYOD NA BATAS PANGWIKA

Kaugnay ng insiyatibang magdebelop ng Pambansang Wika at patuloy na

paunlarin ito, may mga tiyak na batas na nagtakda para kilalanin, mapaunlad, at

maitampok ang isang Pambansang Wika ng Pilipinas.

Ilan lamang sa mga mahahalagang batas na ito ang mga sumusunod:

 8

Artikulo 15,
Seksyon 2
Kautusang at 3 ng
Tagapagpaga 1973
nap Blg. 134 Konstitusyo
n ng
Pilipinas

ILANG SULYAP NA MGA Executive

BATAS SA PAGPAPAUNLAD Order 210
NG WIKANG PAMBANSA taong 2003.

House Bill Saligang

162 o Batas 1987,
Multilingual Artikulo 14,
Education Sek. 6
and Literacy
Act of 2010.

Probisyong
Probisyong Pangwika Department
Pangwika Order no. 7
1935 1973 s. 1959

1. Saligang Batas 1987, Artikulo 14, Sek 6. “Ang wikang pambansa ng

Pilipinas ay Filipino, samantalang nalilinang, ito ay dapat na pagyabungin at

pagyamanin pa salig sa mga umiiral na wika sa Pilipinas at iba pang wika.”

1936. Pinalawig ni Pang. Manuel Luis Quezon ang pagpapaunlad ng wika sa

buong bansa sa pamamagitan ng pagpapatupad ng Kautusang

Tagapagpaganap Blg. 134 na nagsasabing Tagalog ang gagamiting wikang

pambansa ng Pilipinas.
 9

2. Artikulo 15, Seksyon 2 at 3 ng 1973 Konstitusyon ng Pilipinas.

Naipatupad sa panahon ni Pang. Ferdinand Marcos ang pormal na hakbangin

upang mapaunlad ang wikang Pilipino at maipalaganap ito sa buong bansa.

Ipinahayag ding Pilipino at Ingles ang magiging opisyal na wika ng Pilipinas.

Itinatakda ng Saligang Batas 1973 na ang batasang Pambansa ay dapat

gumawa ng mga hakbang tungo sa paglinang at pormal na adapsyon ng isang

panlahat sa wikang pambansa na tatawaging Filipino.

3. Executive Order 210 taong 2003. Sa ilalim ng batas ni Pangulong Gloria

Macapagal-Arroyo ginamit ang wikang Ingles bilang wikang panturo sa mga

paaralan sa lahat ng asignatura, maliban sa Filipino na hanggang sa

kasalukuyan ay wikang pinahahalagahan ng mga unibersidad sa bansa, higit

sa sariling wika.

4. House Bill 162 o Multilingual Education and Literacy Act of 2010.

Ipinatupad na dapat gamitin ang wikang nakagisnan o bernakular sa pagtuturo

sa paaralan simula sa unang taon hanggang sa ikatlong taon ng pag-aaral.

5. Saligang Batas 1935 – Itinatakda nito na dapat gumawa ang kongreso ng

mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at pagpapatibay ng isang wikang

pambansa na batay sa isa mga umiiral na katutubong wika. Hanggang walang

ibang itinatadhana ang batas, ang Ingles at Kastila ay patuloy na gagamiting

mga wikang opisyal.

6. Department Order (D.O) No. 7, s. 1959 – Nagtadhana na gamitin ang

terminong “Pilipino” bilang pambansang wika ng Pilipinas na ibinatay sa

Tagalog. Ipinalabas ito ni Jose Romero noong August 13, 1959.

 10

7. Batas Republika 7104, Seksiyon 6. Mga Kapangyarihan at Tungkulin ng

Komisyon. Ang Komisyon, ayon sa mga pertinenteng tadhana ng 1987

Konstitusyon at ng Batas Republika Blg. 7104, ay may mga kapangyarihan, gawain,

at tungkuling tulad ng mga sumusunod:

(a) Magbalangkas ng mga patakaran, plano, at programa upang matiyak ang higit at

patuluyang pagpapaunlad, pagpapayaman, pagpapalaganap, at preserbasyon ng

Filipino at iba pang mga wika ng Pilipinas;

(b) Magtakda ng mga tuntunin, regulasyon, at patnubay upang isakatuparan ang

mga patakaran, mga plano, at mga programa nitó;

(c) Magsagawa at makipagkontrata ukol sa saliksik at iba pang mga pag-aaral

upang isulong ang ebolusyon, pagpapaunlad, pagpapayaman, at sa dakong huli’y

estandarisasyon ng Filipino at iba pang mga wika ng Pilipinas. Sasaklawin nitó ang

pagsasanib ng mga gawain para sa posibleng ingkorporasyon tungo sa isang

multilingguwal na diksiyonaryo na mga salita, parirala, idyoma, sipi, kasabihan, at

iba pang mga pahayag, kasáma ang mga salita at parirala mula sa ibang mga wika

na ginagamit nang malaganap o bahagi ng linggwa frangka;

(d) Magpanukala ng mga patnubay at istandard para sa mga anyuing lingguwistiko

at pagpapahayag sa lahat ng opisyal na komunikasyon, publikasyon, teksbuk, at iba

pang materyales sa pagbasa at pagtuturo;

(e) Hikayatin at palaganapin, sa pamamagitan ng sistema ng mga insentibo, ang

mga grant at gawad, ang pagsusulat at publikasyon—sa Filipino at ibang mga wika

ng Pilipinas—ng mga akdang orihinal, kabilang ang mga teksbuk at sangguniang

materyales sa iba’t ibang disiplina;

 11

(f) Lumikha at magpanatili sa Komisyon ng isang dibisyon ng pagsasalin na

gaganyak sa pamamagitan ng mga insentibo, magsasagawa at masigasig na

magtataguyod ng pagsasalin sa Filipino at sa iba pang mga wika ng Pilipinas ng

mahahalagang akdang historikal at tradisyong kultural ng mga pangkating

etnolingguwistiko, mga batas, mga kapasiyahan, at iba pang mga gawaing

lehislatibo, mga atas ehekutibo, mga pahayag na pampatakaran ng pamahalaan at

mga dokumentong opisyal, mga teksbuk at mga sangguniang materyales sa iba’t

ibang disiplina, at iba pang mga banyagang materyales na maaari nitóng ipasiyang

kinakailangan sa edukasyon at para sa iba pang mga makabuluhang layunin;

(g) Tawagan ang alinmang kagawaran, kawanihan, opisina, ahensiya, o alinmang

kasangkapan ng Pamahalaan, o alinmang pribadong entidad, institusyon, o

organisasyon para sa kooperasyon at tulong sa pagtupad ng mga gawain, tungkulin,

at pananagutan nitó;

(h) Magsagawa sa mga antas na pambansa, rehiyonal, at lokal ng mga pagdinig

pampubliko, kumperensiya, seminar, at iba pang mga pangkatang talakayan upang

umalam at tumulong sa paglutas ng mga suliranin at mga isyung may kaugnayan sa

pagpapaunlad, pagpapalaganap, at preserbasyon ng Filipino at iba pang mga wika

ng Pilipinas;

(i) Bumuo at magpatibay ng mga patnubay, istandard, at sistema para sa

pagmomonitor at pagrereport ng pagganap nitó sa mga antas na pambansa,

rehiyonal, at lokal; at magsumite sa Opisina ng Pangulo at sa Kongreso ng mga

taunang ulat ng pagsulong hinggil sa implementasyon ng mga patakaran, mga

plano, at mga programa nitó;

 12

(j) Humirang, sa ilalim ng mga tadhana ng umiiral na mga batas, ng mga pinunò at

kawani nitó at iba pang mga tauhan na kailangan para sa epektibong pagganap ng

mga gawain, tungkulin, at pananagutan nitó; at magtiwalag sa kanila alinsunod sa

mga kadahilanan at prosesong itinakda ng Kodigo ng Komisyon sa Serbisyo Sibil;

(k) Mag-organisa at magreorganisa ng estruktura ng Komisyon, lumikha at

bumuwag ng mga posisyon, o magpalit ng designasyon ng umiiral na mga posisyon

upang matugunan ang nagbabagong mga kondisyon o kailanman at hinihingi ng

pangangailangan: sa pasubali, na ang naturang mga pagbabago ay hindi

makaaapekto sa istatus ng mga nanunungkulan, makapagpapababà sa kanilang

mga ranggo, makapagbabawas sa kanilang mga suweldo, o magbubunga ng

kanilang pagkatiwalag sa serbisyo;

(l) Gampanan ang iba pang mga aktibidad na kinakailangan sa epektibong

paggamit ng mga binanggit sa unahan na mga kapangyarihan, mga gawain, mga

tungkulin, at mga pananagutan; at

(m) Magpanukala at magsagawa ng iba pang gawaing wala sa mga binanggit sa

unahan ngunit kailangan at nasasaklaw ng itinatadhana sa Batas Republika Blg.

7104.
 13

Matapos nating mapag-aralan ang araling 1, tingnan natin kung ano ang

iyong naunawaan at napag-alaman sa ating paksang pinag-usapan.

A. Ipaliwanag ang pagbabago ng wika mula sa panahon ng Kastila, Amerikano at

Hapon. Ilagay rin ang mga naging ambag ng mananakop na bansa sa edukasyon.
Punan ang diyagram sa ibaba.

KASTILA

AMERIKANO
HAPON

B. Punan ng tamang sagot ang mga pahayag na naglalarawan sa bawat

bilang upang mabuo ang kaisipang pinahayag.

_____________1.Batas na nagtatadhana na ang wikang pambansa

ng Pilipinas ay dapat na pagyabungin at pagyamanin batay sa mga
umiiral na wika sa Pilipinas katutubo man o banyaga.
 14

_____________2.Batas na nagtatakda ng paggamit ng wikang

bernakular o bernakular sa mga pagtuturo sa paaralang simula una
hanggang sa ikatlong baitang ng pag-aaral.
_____________3.Ang nagpalabas ng kautusan noong Hulyo 17,
1550 sa mga misyonero na ang mga paaralan na sinakop ng
Espanya ay tuturuan ng wikang Espanyol.
_____________4.Pinalawig niya noong taong 1936 ang
pagpapaunlad ng wika sa buong bansa sa pamamagitan ng
pagpapatupad ng Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134 na
nagsasabing Tagalog ang gagamiting wikang pambansa ng Pilipinas.

_____________5.Ang nagpanukalang dapat na maging bihasa ang

mga Pilipino lalo na ang mga kabataan sa paggamit ng wikang Ingles
sa pamamagitan ng inilabas niyang Executive Order 210.

ARALIN 2

Filipino, MTB-MLE, at Iba pang Konseptong Pangwika

Lubos ang pag-unawa sa wika, sa Filipino halimbawa, kung malinaw din

ang mga konseptong kaugnay sa pag-aaral at paggamit ng wika. Upang

maging mas tiyak sa kapangyarihang taglay ng wika bilang isang mabisang

instrumento, kailangan mo itong unawain at ang mga bagay na may kinalaman

dito. Mahalaga kung gayon na tiyak at malinaw sa iyo kung ano ang Filipino,

ano pang mga konsepto ang kaangkla nito bilang isang buhay na wika. At sa

kasalukuyang estado ng Filipino bilang Wikang Panturo, anong espasyo ang

inuukupa nito kasama ang mga katutubong wika sa Pilipinas sa sistemang

Mother Tongue-Based Multilingual Education.

Halina at tunghayan ang ilang mahahalagang tala kaugnay nito!

 15

Pilipino. Nagmula sa pinagsamang salita, na “pili”, lipi” at “pino” na kung

isasalin sa wikang Ingles ay “chosen” “origin”at “refined”. Makahulugan ang
salitang ito na kung iisipin ang isang Pilipino ay may lahing pinagmulan mula
sa pagiging malinis, disente at pinong-pino sa isip, sa salita at sa gawa.

Wika sa Iba’t Ibang Konteksto ng Paggamit

Balbal. Ayon kay Nick Joaquin ito ay tinatawag na language of the street.

Kalimitang nabubuo ang mga salita at paraan ng paggamit nito sa mga lansangan o

sa mga grupong madalas nananahan sa mga lugar na katulad nito. Ilang

halimabwa ng salitang balbal sa Filipino ang erpat, ermat, yosi, ,kotong, etneb,

dehins, at iba pa.

Kolokoyal. Kadalasang wika sa loob ng tahanan. Ito ang anyo ng wika na hindi

nangangailangan ng istriktong pagtupad sa mga kahingian ng pormal na

komunikasyon. Malaya at impormal ang tono ng komunikasyong kolokyal.

Pambansa. Ito ang wikang nauunawaan at nagagamit sa lahat ng dako ng bansa.

Nagsisilbi itong pambansang linggwa frangka. Kapwa de facto at de jure ang wikang

ito.
 16

Pampanitikan. Malalim at malikhain ang anyong ito ng wika. Natutunghayan ang

ganitong paggamit sa wika sa mga malikhaing akda gaya ng mga tula, nobela,

maikling kwento, mga epiko at iba pang akdang pampanitkan.

Barayti ng Wika

Idyolek. Barayti ng wika ng isang tao na lumilikha ng kanyang sariling

pagkakilanlan. Maituturing na sariling istilo ito ng pananalita at paggamit ng wika.

Maiuugnay ito sa kalidad at uri ng tinig, aksent, paraan ng pagbibitiw ng salita at iba

pang estilong katangi-tangi sa isang indibidwal.

Dayalek. Ito ang heograpikong barayti ng isang wika. Bagong anyo ito ng isang

wika na nabubuo batay sa paraan ng paggamit nito sa isang lugar. Maaaring ang

mga katangian ng barayting ito ay ang katangi-tanging punto, pagbabago ng

kahulugan ng mga salita, ibang katawagan o maging pagbaybay. Halimbawa nito

ang dayalek ng wikang Tagalog na Tagalog Bulacan, Tagalog Maynila, Tagalog

Quezon, o Tagalog Batangas.

Sosyolek. Wika ng isang partikular na grupong panlipunan. Sa barayting ito

malikhaing nakabubuo ng ibang anyo ng wika na tila eksklusibo sa mga kabilang sa

isang partikular na pangkat. Ang sosyolek o social dialect ay nabubuo dahil sa mga

panlipunang salik tulad ng sekswal na oryentasyon, edukasyon, edad, katayuang

ekonomiko, interes, propesyon at iba pa. Halimbawa nito ang gay lingo, konyo, pag-

i-Ingles ng mga hiindi nakapag-aral, millennial languaging, ang pagwiwika ng mga

abogado at iba pa.

Iba pang Konseptong Pangwika

Lingua Franca. Ang wikang komon sa pagitan ng mga tao o komunidad na

nagsasalita ng magkaibang wika. Ito ang wikang ginagamit para magtulay sa

kanilang komunikasyon. Ang linggwa frangka ay maaring rehiyonal, nasyonal, o

 17

internasyonal. Halimbawa nito ang Ingles bilang internasyonal na linggwa frangka

ng isang Pranses at isang Tsino, o ng Filipino bilang nasyonal na linggwa frangka

ng isang Ilokano at isang Cebuano.

Code switching. Isang penomenong pangwika na nangyayari sa pamamagitan ng

pagpapalitan ng paggamit ng dalawang wika sa pagitan ng mga pahayag. Kaiba ito

sa code mixing na naghahalo ang wika sa iisang pahayag.

Code mixing. Pinagsasama ang dalawang wika sa loob ng isang pahayag. Sa

pamamagitan ng paghahalo ng dalawang wika na nalalaman at nauunawaan ng

isang tao ay mas madali niyang naipaparating ang mga mensahe at ideya papunta

sa tagatanggap nito. Halimbawa, pinaghalo ang wikang Ingles at Filipino sa loob ng

isang pahayag – Where na you, dito na me.

Jargon. Tumutukoy sa mga espesyal na salita o ekspresyon na ginagamit ng isang

partikular ng grupo ng mga taong propesyunal at mga espesyalista. Halimbawa,

pedagohiya para sa mga guro, cardiac effusion para sa mga doctor, bandwidth para

sa mga IT specialist.

Ang Sistema ng Edukasyon na MTB-MLE

MTB-MLE
Mother Tongue- Based
Multilingual Education
Multi-Lingual
Education
 18

Ang MTB-MLE ay ang paggamit ng unang wika (L1) ng mga mag-aaral bilang

wikang panturo mula Kindergarten hanggang ikatlong baitang. Sa Pilipinas,

maraming wikang umiiral kaya nagkakaroon ng problema ang Kagawaran ng

Edukasyon sa pagpapatupad ng nasabing sistema. (Estrada & Gargantiel, 2013)

Layunin ng Mother Tongue-Based Multilingual Education na makapaghubog

ng mga kabataan na bihasa sa paggamit ng unang wika, ng pambansang wika at

iba pang wika kagaya ng English. Hinahangad ng patakarang ito na maging bihasa

ang mga mag-aaral sa kanilang unang wika, at mula rito ay magiging madali na sa

kanila ang pagkatuto ng pangalawang wika tulad ng Filipino at Ingles. Maliban dito,

ang inaasahang kahusayan sa wika ay magdudulot din ng madali at malalim na

pagkatuto ng mga aralin sa iba’t ibang asignatura. Sabi nga, ang suliranin sa

pagkatuto ay naiaangkla sa suliranin sa paggamit ng wika.

Ang MTB-MLE ay bilang susog o pagpapatuloy ng nauna nang ipinalabas na

Lingua Franca Education Project na inilunsad noong SY 1999-2000 bilang

pagtalima sa DECS Memo No. 144 s. 1999. Bilang tiyak na pamatayan ng

patakaran ito, isinasaad ng DepEd Memorandum Order No. DO 16. S. 2012 o ang

“Guidelines on the Implementation of the Mother Tongue-Based- Multilingual

Education (MTB-MLE)” ang mungkahing gamitin ang labindalawang lingua franca sa

pagtuturo sa mga paaralan sa iba’t ibang rehiyon. Kabilang sa mga ito ang:

Tagalog, Hiligaynon, Kapampangan, Waray, Pangasinense, Tausug, Ilokάno,

Maguindanaoan, Bikol, Maranao, Cebuano, at Chabacano.

Subukan mong gawin ang mga kasunod na gawain.

Magbigay ng mga salitang may magkaibang kahulugang bitbit ng

magkaibang lugar na pinanggalingan ng salita. Gawan ito ng power point

 19

presentation at ipasa sa email ng iyong guro o facebook group messenger ng

inyong klase.

SALITA KAHULUGAN LUGAR NA

PINANGGALINGAN

Halimbawa:
Sinaing - Kanin - Bulacan
- Paksiw na ulam - Batangas

Subukin natin ngayon ang iyong natutunan sa unang modyul. Maaari mo

nang simulan ang pagsasagot sa pagsasanay sa bahaging ito.

Sa pagsasanay na ito lalo mong mapalalago ang iyong kaalaman ukol sa

nakaraang pinag- aralan. Masusubok ang iyong kakayahan sa pagsagot nito.

Mag-brainstorm online kasama ang mga piling kaklase at pag-usapan ang

inyong kasagutan sa mga sumusunod na tanong:

 20

a. Paano nakatutulong ang malinaw na pagkakaunawa sa iba’t ibang

konseptong pangwika para maging mas mahusay ka sa iyong

komunikasyon?

b. Ano ang implikasyon ng kamalayan mo sa estado ng mga wika sa

Pilipinas?

c. Sa iyong pagsusuri, paano nakatulong ang mga batas pangwika sa

pagtatanyag at pagdebelop sa mga wika sa Pilipinas partikular ang

Filipino?

d. Ipaliwanag ang MTB-MLE at kung paano ito benepisyal sa mga mag-

aaral.

Repleksiyon

Matapos mong mabasa at mapag-aralan ang modyul na ito ay nais ko pang

malaman kung ano ang iyong nalaman o saloobin sa mga aralin na tinalakay.

Maaari kang magbahagi ng iyong mga opinyon batay sa katanungan na nakalahad

sa ibaba.

Sa iyong palagay, paano sumasalungat ang CHED Memorandum Order o

CMO 20 series of 2013 sa pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa

kolehiyo sa Saligang Batas 1987, Artikulo 14, seksyon 6 na naglalayong

pagyabungin at pagyamanin ang umiiral na wika sa Pilipinas at ito ay ang Wikang

Filipino. Ano ang maaari mong maging malaking ambag sa pagpapaunlad ng wika

at pagsasalin sa Pilipinas?

Madali lamang di ba? Binabati kita dahil napagpanagumpayan mo ang unang

aralin at mga gawain sa modyul na ito. Magpatuloy ka lang!

 21

PAGTATASA

Pangalan:________________________________________ Marka:____________

Seksyon:_________________________________________ Petsa:_____________

A. Isulat ang tamang sagot sa mga inilarawan o binigyang-kahulugan sa

bawat bilang.

__________1. Ito ang madalas na wika na naririnig sa mga tao na nasa

ikatlong uri ng kasarian. Isa itong pamamaraan upang itago sa iba ang

kanilang mga pinag-uusapan. Halimbawa nito ay “Hagardo Versoza na ang

Aketch” nangangahulugang pagod na ako.

__________2. “Where na you, dito na me”. Mga wika ng kabataang isinilang

sa panahon ng ikadalawampung isang siglo.

__________3 Ito ang wika na madalas natin na ginagamit lalo na kung ito ang

wikang ating nakamulatan hanggang sa kasalukuyan. Madalas ang wikang ito

ang ginagamit sa pang-araw araw nating pamumuhay.

__________4. Ang paggamit ng isang wikang napagkasunduan ng dalawang

tao na may magkaibang kultura at wikang nakagisnan. Ito ang magsisilbi

nilang tulay upang magkaroon sila ng pagkakaunawaan.

__________5. Kakayahan ng isang tao na makapagsalita ng higit sa dalawang

wika na kaniyang nauunawaan at nagagamit.

 22

KAHINGIAN

1. Ipaliwanag ang Sistema ng Edukasyon sa panahon ng Kastila,

Amerikano at Hapon.

Panahon ng Panahon ng Panahon ng

Kastila Amerikano Hapon

2. Magsaliksik ng mga dagdag impormasyon upang lubos na maunawaan

ang patakarang MTB-MLE. Gumawa ng maikling video para buoin ang

laman ng saliksik.

Sanggunian:

Batas Republika 7104, Seksiyon 6. Mga Kapangyarihan at Tungkulin ng

Komisyon. Komisyon ng Wikang Filipino. Mula sa (http://kwf.gov.ph/mandato/)

Canal Hamamatsu “Sistemang Edukasyon ng Hapon” mula sa

https://www.city.hamamatsu.shizuoka.jp/hamatgl/06education/06_1.html
 23

Cariňo, Jorge. ABS-CBN News Online. (2017). “Tama ba ang Pagbabago sa

Wikang Filipino”. Mula sa https://news.abs-cbn.com/life/08/08/17/tama-ba-ang-mga-

pagbabago-sa-wikang-filipino

Comia, John Enrico (2011) “Ang Edukasyon sa Panahon ng Kastila” Filipino

Corner Mula sa http://filipinocorner.blogspot.com/2010/11/ang-edukasyon-sa-

panahon-ng-mga-kastila.html

Dureza Teric (2019) “Edukasyon sa Pilipinas sa Panahon ng Amerikano” Mula sa

https://www.academia.edu/40239856/EDUKASYON_sa_PILIPINAS_SA_PANAHON

_NG_MGA_AMERIKANO

Exploreading (2014) “Isang Pagsusuri: Sistema ng Edukasyong noong Panahon ng

Kastila” mula sa http://irishmurillodizon.blogspot.com/2014/02/isang-pagsusuri-

sistema-ng-edukasyon.html

Francisco, Ley Ann (2017) “Magandang Epekto ng MTB-MLE sa mga Pilipino”

Mula sa http://leyannfrancisco.blogspot.com/2017/03/magandang-epekto-ng-mtb-

mle-sa-mga.html

Garcia, Mark (2014) “ Ang Relasyon ng Wika at Kultura” mula sa

https://www.scribd.com/doc/202499893/Ang-Relasyon-Ng-Wika-at-Kultura

Hufana, Nerissa L. (2010) “Wika, Kultura at Lipunang Pilipino. Iligan City:

Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika. Kolehiyo ng Sining at Agham

Panlipunan. MSU-Iligan Institute of Technology

Madrid, Ludho. (2012). Wikang Filipino Bilang Konsepto ni Pamela Constantino.

Mula sa https://www.scribd.com/document/230680676/Fil-40-Summary-Pamela-

Constantino \

Rubrico, JG. (2009) “Linggwistiks para sa mga Mag-aaral ng Agham Panlipunan 1

 24

GLOSARI
Code switching- Kalimitang nagagamit sa Ingles-Filipino, nangyayari ang palit-

koda dahil higit na madaling maunawaan ito pagdating sa pagbibigay ng opinyon at

pagpapakahulugan.

Code mixing- Ang pagsasama ng dalawang wika sa isang pahayag upang

maipahayag ng isang tao ang kaniyang nais na sabihin.

Cognates - Tumutukoy sa pagkakahawig ng mga wika. Ibig sabihin ang isang

wika/diyalekto ay nauunawaan ng iba pang mga Pilipino nang dahil sa

pagkakahawig ng mga ito.

 25

MODYUL 2
(1 linggo)

PANGKALAHATANG KATANGIAN NG MGA WIKA SA PILIPINAS

INTRODUKSIYON

Ang wika ay isang mahalagang likha ng Diyos. Dahil sa wika ang tao ay

nagkaroon ng ugnayan at pagkakaunawaan. Sinasabing bago pa man dumating

ang mananakop sa Pilipinas ay may sistema na ng panulat at komunikasyon ang

ang mga Pilipino na mababakas sa mga dahon ng kasaysayan mula sa mga liblib

na lugar at mga ukit sa puno at batuhan.

Katangi-tangi ang isang bansa na may maraming wika. Sa Pilipinas may iba’t

ibang mga wika na pangunahing ginagamit sa pakikipagkomunikasyon, kabilang sa

wikang ito ay Tagalog, Kapampangan, Pangasinense, Ilokano, Bikolano, Cebuano,

Waray, at Hilgaynon.

MGA LAYUNIN

1. Maunawaan ang halaga ng pamilyaridad sa balangkas ng wika sa

proseso ng pagsasalin.

2. Mapag-uugnay ang wika, kultura, at pagsasalin.

PAUNANG PAGTATAYA

1. Sa anong kasanayan sa wika ka nahihirapan? Paano mo kaya

mapaghuhusay ito?
 26

2. May nakita ka na bang salita o pahayag na nahirapan kang isalin sa

ibang wika? Ano ito?

3. Bakit sinasabing isang mapanghamong gawain ang pagsasalin?

PAGTALAKAY

Magbigay ng isang salita na mayroong iba’t ibang kahulugan at gamitin ito sa

pangungusap.

Halimbawa:

Upo- nagbigay ng upo ang aking ina sa kapitbahay.( gulay)

Upo- Upo! Ang sigaw ni nanay sa akin. (utos)

1. a.

b.

2. a.

b.

3. a.

b.

4.a.

b.

5.a.

b.
 27

Nagawa mo ba ang gawain sa itaas? Maari ka na ngayong magpatuloy sa susunod

na aralin…

ARALIN 1
ESTRUKTURA NG FILIPINO

Kung nagnanais na magsalin sa Filipino, mahalagang pamilyar ang

nagsasalin sa balangkas o estruktura ng wikang pinagsasalinan. Kung gayon,

kailangan mong unawain ang pangkalahatang estruktura ng Filipino na

makatutulong sa iyo sa mga gawaing pampagsasalin.

Ponolohiya

Pragmatiks BALANGKAS Morpolohiya

NG
WIKA

Semantiks Sintaks

Ponolohiya. Ito ang pag-aaral sa tunog ng wika. Ang wikang Filipino ay may mga

tunog na katinig at patinig na tinatawag na segmental na tunog. Inirerepresenta ito

ng mga ponema o pinakamaliit na yunit ng tunog. Para sa mas komunikatibong

 28

pagpapakahulugan, may mga tunog na suprasegmental tulad ng diin, tono, hinto, o

bilis

Morpolohiya. Pag-aaral ito sa pagbubuo ng mga salita. Isang paraan ng pagbubuo

ng salita sa Filipino ang afikseysyon o paglalapi. Tingnan ang halimbawa :

Unlapi – nagsayaw (nasa una ang panlaping ginamit)

Gitlapi – sumayaw (nasa gitna ang panlaping ginamit)

Hulapi – sayawan (nasa hulihan ang panlaping ginamit)

Kabilaan -nagsayawan (nasa unahan at hulihan ang panlaping ginamit)

Laguhan – nagsipagsasayawan (nasa unahan, gitna at hulihan ang

panlaping ginamit)

Sintaks. Tinatawag na “syntattein” sa salitang Griyego. Ito ay pag-aaral sa kung

paano nabubuo ang mga pangungusap. Sa Filipino, ang pangungusap ay nasa

karaniwan ayos o di-karaniwang ayos. Sa karaniwang ayos, ang pangungusap ay

hindi ginagamitan ng “ay” at nauuna ang panaguri kaysa paksa, na kabaligtaran

naman ng di-karaniwang ayos na,- ang pangungusap ay may panandang “ay” at

nauuna ang paksa sa panaguri.

Semantika. Ito ay siyentipikong paraan ng pagpapakahulugan. Nagmula sa salitang

Griyego na “semaino” na ang ibig sabihin ay “nangangahulugan”.

Dalawa ang paraan ng pagpapakahulugan sa mga salita. Ito ay maaaring sa

literal (denotasyon) at di-literal (konotasyon). Halimbawa,

“Kuhanin mo ang palakol at hukayin mo ang lupang pagtataniman ng

gulay”.

“Puro palakol na naman ang grado mo sa bawat asignatura”.

 29

Ang salitang palakol sa unang pangungusap ay literal ang kahulugan na

isang kagamitan sa pagputol ng kahoy. Samantalang sa ikalawa, ay di - literal ang

bitbit na kahulugan, na tumutukoy naman sa markang 70 – hanggang 79.

Pragmatiks. May kaugnayan din sa pagbibigay kahulugan sa isang salita na

bahagi naman ng tinatawag na semiotika o mas malalim na pagpapakahulugan.

Tingnan ko ngayon ang iyong kakayahan sa pagpapalawak ng iyong kaalaman sa

pagbibigay ng mga salita sa ibaba ng kahon. Sundan ninyo ang ibinigay kong

halimbawa. Malalaman ko ngayon kung may natutunan ka sa talakayan na ginawa

natin. Alam kong kaya mo yan!

A. Magtala ng mga salita na parehong nagtataglay ng kahulugang denotasyon

at konotasyon at gamitin ito sa pangungusap. Ilagay rin ang kahulugang

taglay nito.

Salita Gamitin sa pangungusap Konotasyon Denotasyon

Halimbawa: A. Balimbing ang aking Baligtarin
Balimbing kaibigan.

B. Maasim ang Isang uri ng prutas

balimbing na kinain
ko kanina.

1. A.

B.

2. A.
 30

B.

3. A.

B.

4. A.

B.

5. A.

B.

ARALIN 2

KAALAMANG PANGKULTURA BILANG PANGANGAILANGAN SA

PAGSASALIN

Ang proseso ng pagsasalin ay hindi lamang usaping linggwistiko

kung hindi kultural din. Dahil dito, mahalagang matukoy ang napapaloob

na kultura sa tekstong isinasalin at kung paano ito maiaangkop sa

pinagsasalinang wika.

Ang ideya ng kultural na kaalaman ay maaaring maunawaan mula

sa halimbawa ng konseptong pagsasakatutubo ng Sikolohiyang Pilipino

ni Enriquez (1992). Ipinakikita rito na may mga salita sa Filipino na

walang eksaktong katumbas sa Ingles, tulad ng mga sumusunod dahil

nga kultural ang mga ito.

 31

Wika Kultura

1. Mga katutubong konsepto

1.1 Saling-pusa. Isa itong manlalarong bata na hindi

pa totoong kasali sa laro sapagkat, dahil sa kaniyang

murang pag-iisip at pisikal na gulang, hindi pa

makasusunod sa mga patakaran at batas ng laro.

Kunwari lamang na totoong kasali o tunay na manlalaro

ang panauhing bata. Karaniwang isinasali nang ganito

ang bata para mapagbigyan ito at maiwasang umiyak.

1.2 Utang na loob. Nag-ugat ito sa kasabihang Tagalog

na “Ang hindi lumingon sa pinanggalingan, ay hindi

makakarating sa paroroonan”. Ito ay isang

responsibilidad o obligasyon na dapat tumbasan o

kabutihang dapat ibalik sa kapuwa. Dahil sa mabuting

ginawa, maliit man o malaki ay isang bagay na hindi

dapat makalimutan.
 32

1.3 Bayanihan.Sa nayon, nangangahulugan ito ng grupo

ng mga tao na nagtutulungan upang mapagtagumpayan ang

isang mabigat na gawain. Pagpapakita ito ng isang

magandang kaugalian ng mga Pilipino na nagdadamayan at

nagkakaisa upang matulungan ang kapuwa.

1.4 Panakip-butas. Kahalintulad ito ng salitang

“rebound” sa Ingles na nagsisilbing pamalit sa unang

minahal.

1.5 Pikon. Nangangahulugan na mabilis mainis o magalit

sa isang simpleng biro na tinototoo.

1.6 Balik-bayan. Pilipinong nagtrabaho sa ibang bansa

na bumalik sa Pilipinas.

1.7 Tsansing.isang uri ng pang-aabuso sa isang tao sa

pamamagitan ng paghawak sa mga pribadong bahagi ng

katawan.

1.8 Pamanhikan. Ito ay isinasagawa kapag

ang babae at lalaki ay nagkasundong magpakasal.

Pormal na hinihingi ng lalaki ang kamay ng babae

sa magulang nito. Sa ilang lugar ay isinasama pa ng

lalaki ang Punong Barangay o iba pang

maimpluwensiyang kamag-anak o kaibigan upang

lumahok sa pamamanhikan. Kadalasang may malaking

salosalo sa hapag na nagaganap. Dito ay pinag-uusapan

ang petsa at pook-kasalan ng mag-sing irog, maging ang

ilan pang detalye, katulad ng magiging ninong at ninang,

 33

ang paring magkakasal, mga abay, lugar ng kainan, at

maging ang listahan ng mga bisita.

Malinaw na ang mga konseptong nabanggit sa itaas ay

pagpapakita ng kulturang Pilipino na may mga natatanging

kahulugang kultural. Sa kabuuan, ang mga salitang ito ay

nagpapakita ng iba’t ibang mga pananaw, karanasan at

kaalaman ng mga Pilipino na naglalarawan ng makabuluhang

kasaysayan.

Samantala, may mga salita naman na kailangang hiramin

nang buo dahil sa wala ring itong katumbas sa wikang Filipino

tulad ng mga halimbawa sa ibaba.

1. Siomai. Isang uri ng pagkain na binalot sa tinatawag na “molo

wrapper” na yari sa harina at niluluto sa paraang pasingaw.

Karaniwan na ang laman ng wrapper ay giniling na karne ng

baboy, baka o ano mang uri ng seafoods.

2. Hotdog. Maituturing na meryenda sa iilan ngunit maaari ring

iulam sa panaghalian o hapunan. Ito ay isang pagkain nagrilled

o steamed link-sausage.

3. Spaghetti. Pagkain na madalas inihahanda kapag may okasyon

sa tahanan tulad ng kaarawan o pista. Ito ay isang pagkain na

ang pangunahing sangkap ay pasta na hinaluan ng pulang

sauce o ketchup.

Malinaw na ang mga hiram na salitang nabanggit sa itaas ay

naging bahagi na rin ng wikang Filipino dahil sa ito ay nakasanayan

na nating kainin.
 34

1. Mga konseptong bunga ng pagtatakda ng kahulugan

Mas epektibo ang pagtatakda ng kahulugang teknikal kaysa sa

konseptong makahulugan na sa mga Pilipino. Halimbawa na lamang nito

ay ang “alaala at gunita”. Malaki ang pagkakaiba nito sa isa’t isa. Ang

alaala ay isang lugar kung saan ang mga isip natin ay nagkakaroon nang

pag-iimbak at naaalala natin ang mga impormasyon ngunit ang gunita

naman ay mga pangyayaring naganap sa ating buhay o kahit sa ibang

tao.

Kung pagbabatayan naman natin ang salitang kahulugang teknikal,

ang gunita ay “recall” at ang alaala ay “memory”.

Samakatuwid ang mga salitang nabanggit sa itaas ay bunga ng

mga pagkatuto at pagtuturo sa akademya.

2. Pag-aandukha o paglilipat ng katutubong kahulugan sa ideya at salita.

Salvage Pagliligtas Pagpatay

Orihinal na Kahulugan sa
Filipino
Wikang Banyaga

Katutubong Wika

Marami sa mga salitang hiram sa wikang banyaga ang nabibigyan

ng ibang kahulugan batay sa mga katutubong salita. Ang ganitong

pamamaraan ay tinatawag na pag-aandukha dulot na rin ng pakikipag-

 35

ugnayan natin sa ibang bansa. Ilan sa mga halimbawa nito ang wikang

Inlges na “Traffic” na may orihinal na kahulugan na paggalaw ng

sasakyan na mabagal, mabilis o katamtaman ngunit sa atin ito ay

nangangahulugan ng mabagal at di umuusad na galaw ng sasakyan sa

kalsada.

3. Pagbibinyag o paggamit ng katutubong salita para sa

pandaigdigan o banyagang konsepto

Katutubong Pandaigdigang
Salita Konsepto

Tumutukoy ito hindi lamang sa mga ritwal na mayroon tayo kundi sa paggamit

ng mga salitang katutubo. Ang mga halimbawang ito (palabra at amor..) ay hindi

gumamit ng katutubong salita. Sa kaso ng utang na loob at pagdadalmhati hindi

naman ito nagmula sa banyagang konsepto. Likas ito sa atin. Kailangan din

naintindihin nating mabuti ang mga salita na gagamitin natin para hindi tayo

magkamali ng pagkaintindi rito.

Kapansin-pansin na ang mga salitang nabanggit ay tumatalakay sa mga

katangian ng mga Pilipino tulad ng mga karanasan, pananaw at kaalaman na

mula sa kultura ng iba’t ibang bansa.

4. Paimbabaw na asimilasyon ng taguri at konseptong hiram

Mga konseptong matagal nang tumitimo sa isip ng mga Pilipino ngunit

ang kahulugan nito ay pagtanggal sa karanasang Pilipino. Halimbawa nito ay

 36

need achievement na kung tutuusin wala pa itong katumbas na salin sa atin

dahil kailangan pa itong pag-aralan nang husto.

Sa paimbabaw na asimilasyon at konseptong hiram, inilalayo ng mga

salitang patuloy na ginagamit sa komunikasyon ang karanasan, pananaw at

kaalaman ng mga Pilipino.

5. Mga ligaw at banyagang konsepto

Ito ay mga salita ng mga dayuhan na walang katumbas sa wikang

Filipino dahil malayo ito sa kultura ng mga Pilipino.

Isa pa sa mga nakasanayang pagtawag ng mga Pilipino sa kasilyas ay

comfort room, na katumbas ng CR at ang pagbabagong ito ay dulot ng

modernisasyon. Ang kasilyas ay salitang Espanyol na hiniram natin na

bagamat patuloy na ginagamit ay bihira na lamang itong marinig sa mga

kabataan.

Patunay lamang na ang ilan sa mga wika ay may mga konseptong

walang malinaw na katumbas sa wikang Filipino na ginagamit natin ng hindi

napapansin, ilan pa sa mga halimbawa ng salita ay White Christmas at

Halloween Party.

Narito ang ilan pang halimbawa ng mga salitang Kastila na hiniram at

binaybay sa Filipino na naging bahagi na ng bokabularyong Filipino.

 37

WIKANG KASTILA WIKANG FILIPINO WIKANG INGLES

casillas kasilyas comfort room

ventana bintana window

vandera bandera flag

Nang dahil sa pagsasalin mas napauunlad natin nang husto ang mga

salita na mayroon tayo, nagkakaroon man ng maraming pagbabago subalit

masasabing ang wika at kultura natin ay buhay magpakailanman.

 38

Sukatin natin ang iyong natutunan sa aralin na ito. Sagutan mo ang

sumusunod na pagsasanay na may kaugnay nito.

Sa pagsagot nito, masusubok ang iyong kaalaman ukol dito. Mas mapalalago

mo rin ang iyong kakayahan sa pagsagot sa mga katanungan na nakalaan sa bawat

bilang.

Hanapin at bilugan ang iba’t ibang kaugalian na mayroon ang mga Pilipino sa loob
ng palaisipan. Isulat din ang mga nakitang kaugalian ng mga Pilipino sa ibaba ng
palaisipan.

P A P A G M A M A N O E R U P O U P E R
A D T A K O T S A D I Y O S P A N A A D
G H R D E G R O N I R U N U S A M M R U
G K E U T A N G N A L O O B B U S A E I
A T D H E L L O H I B U H H A L O M D N
L U G D U R O G N N O O E K A N O A L I
A I O A M A H A R A N A D B A H A N I G
N O P E R E H A S A A M A S A Y A H I N
G P P A K I K I I S A T R P I K O I A U
H E A S N G A D E T U I B W I K A K M L
K R P A K I K I P A G K A P W A T A O U
L Y Y S T U K O P A M A L A M B I N G T
O A S D E L I K A D E S A U N A B I G A
B D E D B Y A G I B G A P A M M H A E M

1. _______________________ 9. _______________________

2. _______________________ 10. _______________________

3. _______________________ 11. _______________________

4. _______________________ 12. _______________________

5. _______________________ 13. _______________________

6. _______________________ 14. _______________________

 39

7. _______________________ 15. _______________________

8. _______________________

Sa unang aralin ay naipamalas mo ang iyong kasipagan at katiyagaan sa

pag-aaral ipagpatuloy mo lang ang iyong naumpisahan. Ngayon naman, magsalisik

ka hinggil sa kultura ng paggamit ng wika sa iba’t ibang lugar sa Pilipinas.Gawan ng

powerpoint presentation ang lumabas sa inyong ginawang pananaliksik at pag-

usapan ito sa klase.

Repleksiyon

Ang patuloy mong pagsisikap na magawa at matapos ang Modyul 2 ay lubos

kong kinatutuwa at pinagmamalaki ko na ikaw ay unti-unting lumalago sa larang ng

pagsasalin.

Ang pagpapahalaga sa aralin ay lalong tumitimo sa ating kaisipan at

kamalayan sa ating buhay. Muli, may mga katanungan na magiging gabay mo na

makatutulong upang lalong maintindihan ang Modyul 2.

Maaari kang magbahagi ng iyong mga opinyon batay sa katanungan na

nakalahad sa ibaba.

Sa pamamagitan ng mga katutubong konseptong pananaw, paano mo

maipapakita ang iba’t ibang karanasan, kaalaman at kasaysayan ng mga

Pilipino na naglalarawan ng makabuluhang nilang pamumuhay. Bigyan ito ng

makabuluhang pagpapaliwanag. Bilang mag-aaral, ano ang kahalagan ng

wika sa pagsasalin ng mga salitang nasusulat sa ibang wika? Paano nito

mapapaunlad ang wikang pambansa?

 40

Kumusta? Nahirapan ka ba sa aralin natin at pagsasanay rito? Huwag kang

susuko...kaya mo iyan! Magtiwala ka lang sa iyong sariling kakayahan. Magpatuloy

ka!

PAGTATASA
Pangalan:________________________________________ Marka:____________

Seksyon:_________________________________________ Petsa:_____________
A. Isulat ang TAMA kung may katotohanan ang pahayag at MALI kung wala.

__________ 1. Ipinakikita ng morpoplohiya na nagbabago ang kahulugan ng mga

salita kung may pagbabago sa tunog nito.
__________ 2. Kahulugan lamang ng mga salita ang isinasalin.
__________ 3. Ang sintaks tumutukoy sa pagkakabuo ng mga salita sa isang wika.
__________ 4. Ang mga kultural na kahulugan ay mahirap mabigyang-tumbas sa
mga wikang hindi bahagi ang kulturang ito.
__________5. Mabibigyang kahulugan ang salita sa pamamagitan ng konotatibo o
denotatibong pamamaran.

B. Ipaliwanag kung paanong ang kahusayan sa ponolohiya, morpolohiya,

sintaks, semantika, at pragmatiks ay makatutulong sa proseso ng pagsasalin.

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
 41

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

KAHINGIAN

1. Gumawa ng isang maikling video na nagpapaliwanag sa ugnayan ng wika,

kultura, at pagsasalin.

2. Gumawa ng komiks strip na pagpapakita ng mga kaugalian ng mga Pilipino.

Tumukoy ng mga salitang kultural na nagamit. Isalin ito sa Ingles.

SANGGUNIAN

Batnag, Aurora E., et.al (2009). “Teksbuk sa Pagsasalin”.Quezon City: C & E

Publishing, Inc.

Canal Hamamatsu “Sistemang Edukasyon ng Hapon” mula sa

https://www.city.hamamatsu.shizuoka.jp/hamatgl/06education/06_1.html

Cariňo, Jorge. ABS-CBN News Online. (2017). “Tama ba ang Pagbabago sa

Wikang Filipino”. Mula sa https://news.abs-cbn.com/life/08/08/17/tama-ba-ang-mga-
pagbabago-sa-wikang-filipino

Comia, John Enrico (2011) “Ang Edukasyon sa Panahon ng Kastila” Filipino

Corner Mula sa http://filipinocorner.blogspot.com/2010/11/ang-edukasyon-sa-
panahon-ng-mga-kastila.html

Dureza Teric (2019) “Edukasyon sa Pilipinas sa Panahon ng Amerikano” Mula sa

https://www.academia.edu/40239856/EDUKASYON_sa_PILIPINAS_SA_PANAHON
_NG_MGA_AMERIKANO

Exploreading (2014) “Isang Pagsusuri: Sistema ng Edukasyong noong Panahon ng

Kastila” mula sa http://irishmurillodizon.blogspot.com/2014/02/isang-pagsusuri-
sistema-ng-edukasyon.html
 42

Francisco, Ley Ann (2017) “Magandang Epekto ng MTB-MLE sa mga Pilipino”

Mula sa http://leyannfrancisco.blogspot.com/2017/03/magandang-epekto-ng-mtb-
mle-sa-mga.html

Garcia, Mark (2014) “ Ang Relasyon ng Wika at Kultura” mula sa

https://www.scribd.com/doc/202499893/Ang-Relasyon-Ng-Wika-at-Kultura

Hufana, Nerissa L. (2010) “Wika, Kultura at Lipunang Pilipino. Iligan City:

Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika. Kolehiyo ng Sining at Agham
Panlipunan. MSU-Iligan Institute of Technology

Madrid, Ludho. (2012). Wikang Filipino Bilang Konsepto ni Pamela Constantino.

Mula sa https://www.scribd.com/document/230680676/Fil-40-Summary-Pamela-
Constantino \

Rubrico, JG. (2009) “Linggwistiks para sa mga Mag-aaral ng Agham Panlipunan 1

GLOSARI
Denotasyon – Literal na kahulugan ng mga salita.
Konotasyon – Malalim at kontekstuwal na kahulugan ng mga salita.

Morpolohiya - Tawag sa pag-aaral kung paano binubuo ang mga salita. Maaring
tingnan halimbawa ang paglalapi sa mga salita.

Ponolohiya - Tumutukoy sa “pag-aaral ng tunog”. Bawat titik ay may magkakaibang

tunog na tinatawag na ponema o isang yunit ng salita.

Pragmatics - May kaugnayan din sa pagbibigay kahulugan sa isang salita na

bahagi naman ng tinatawag na semiotika o mas malalim na pagpapakahulugan.

Semantika - Sa siyentipikong paraan ng pagpapakahulugan. Nagmula sa salitang

Griyego na “semaino” na ang ibig sabihin ay “nangangahulugan”.
 43

MODYUL 3
(1 linggo)

YUGTO NG PAG-IRAL NG PAGSASALING-WIKA SA PILIPINAS AT SA IBANG

PANIG NG DAIGDIG

INTRODUKSIYON
Matutunghayan sa modyul na ito ang maikling lagom ng kasaysayan ng

Pagsasaling-wika sa Pilipinas at sa iba pang panig ng daigdig. Mahalagang

malaman ng sinumang nais pumalaot sa larang ng pagsasalin kung kailan at saan

ito umiral hanggang sa unti-unting nagkaanyo at kilalanin bilang isang agham at

sining na nakapag-ambag sa pagpapalaganap ng kaalaman sa daigdig.

Kumusta? Nasa ikatlong bahagi ka na ng ating modyul at narito ang mga

layunin para sa paksang ating tatalakayin.

MGA LAYUNIN
1. Napagkukumpara ang bawat Yugto ng kasiglahan at Pag-iral ng

Pagsasaling-Wika sa Pilipinas.

2. Naibabahagi ang kasaysayan ng Pagsasaling-Wika sa ibang panig ng

daigdig.

3. Naikukumpara ang naging Pag-iral ng Pagsasaling-Wika sa Pilipinas at

iba pang panig ng daigdig.

PAUNANG PAGTATAYA
Bago natin simulan ang susunod na aralin, subukin mong sagutin ang sumusunod

na tanong.
 44

1. Ano sa palagay mo ang naging ambag ng pagsasaling-wika sa pagpapalaganap

ng Kristiyanismo sa Pilipinas?

2. Ano ang papel na ginampanan ng pagsasaling-wika sa pagbuo ng tunay na

panitikang pambansa?

3. Paano nakatutulong ang pagsasaling-wika sa pagpapalaganap ng kaalaman sa

daigdig?

PAGTALAKAY
Bago mo basahin at pag-aralan ang aralin sa modyul na ito subukan mo

ngang pagnilayan ang ibig sahihin ng pahayag sa ibaba hinggil sa estado ng

pagsasalin sa ating bansa.

“Di maikakaila na ang pagsasaling-wika sa ating bansa bilang isang sining ay

hindi pa gaanong nakalalayo sa kanyang kuna”.

Ano ang sinasaad ng pahayag na ito? Iyan ang ating aalamin sa pagtahak

natin sa mahabang kasaysayan ng pag-iral ng pagsasaling-wika sa Pilipinas at iba

pang panig ng daigdig.

Aralin 1
Kasaysayan ng Pagsasaling-Wika sa Pilipinas

Ang kasaysayan ng Pagsasaling-wika sa Pilipinas ay nahahati sa limang

yugto ng kasiglahan ayon sa aklat ni Santiago (2003).

Ang unang eksistens ng pagsasaling-wika ay umiral sa panahon ng Kastila

na nakaugat sa dalawang magkaugnay na layunin ng bansang España - ang

Kristiyanismo at Hispanisasyon ng bansang Pilipinas. Patunay nito ang mga

isinaling materyales at babasahing panrelihiyon na naging epektibong instrumento

 45

ng mga Kastila sa pagsasakatuparan ng kanilang layuning palaganapin ang

Kristiyanismo sa bansa.

Ang napakaraming bilang ng mga Pilipinong Kristiyano sa bansa sa

kasalukuyan ang patunay ng matagumpay na pagsasakatuparan ng layuning ito ng

mga Kastila gamit ang pagsasalin.

Narito ang tala ng ilan sa mga akdang panrelihiyong naisalin sa Tagalog na

ng dating Surian ng Wikang Pambansa- Tagalog Periodical Literature, Teodoro A.

Agoncillo (nagtipon), Maynila: 1953: Mapapansing pinanatili ni Agoncillo ang aktwal

na ispeling na ginamit ng mga awtor.

Amezquita, Luis de Troy Predicador. “Catesismo na Pinaglaanan

nang mga Pangadyi at Maikling Casaysayan na Dapat Pag-aralan
ng Taong Cristiano” (mula sa “ Catesismo…”; walang awtor).

Angeles, Roman de los” Buhay ni Sta. Maria Magdalena” ( saling patula mula
sa “Historia de un Martir de Golgota.” Maynila: Imprenta de Fajardo, 1907).

Benchuchillo, Francisco. “Caragliang Pagsasalita Nang Aral na Maganda ni

Sta.Rita de Casia“ (walang pangalan ng nagsalin; mula sa “ Sta. Rita de Casia” ni Fr.
Benchuchillo; walang petsa).

Belen, Gaspar Aquino de. ‘ Manga Panalanging Pagtagobilin sa Calolva nang

Tayong naghihingalo” ( halaw na salin mula sa aklat ni Tomas
Villacatin; Maynila: Imprenta de la Compania de Jesus, 1970).

Calderon, Sofronio C. “ Ang Pag-ibig ng MahiwagangDiyos”

( salinghalaw sa mga akdani Buffalo Bill; walangpetsa)

Clain, Pablo. “ Ang infiernong nabvbvcsan sa tavong Christiano at

nang hovagmasoc doon” ( saling halaw mula sa isang pamphlet na nilimbag sa “ Convento
nang Dilao”, 1713).

Cortazar, Raimundo” Ang pagcocompisal at paquiquinabang” ( Malabon:

Tipo-Litografia del Asilo de Huerfanos de Ntra. Sra. de Consolacion, 1895).

Diez, Esteban. “ Manga Pananalangining cauiliuili sa mahal na Poong S.

Roque,Tanging Pintacasi nang tauo sa sarisaring Salot, at saquit na
Naca (mula sa bersyong español ni D. Manuel Lecaros, Maynila: 1820;
Walang imprenta).

Garcia, Vicente. “ Ang Pagtulad Cay Cristo” ( mula sa “ The Imitation of

Christ”ni Thomas a Kempis; Maynila: 1820; walang imprenta).
 46

Herrera, Pedro de. “ Ang pacadapat ibiguin si Jesus nang mga caloloyang
tinobosniya…” (Maynila: Colegio de St. Thomas; 1639 walang awtor).

______________” Meditaciones cun manga mahal na pagninilay na sadya sa Sanctong

Pag Exercicios. ( mula sa sinulat sa Kastilani S. de
Salazar, Maynila: Imprenta de la Compania Jesus, 1762).

Lope, Pedro. ‘ Manga catotohanang tunay sa tauong cristiano, nang kanyang

alalahanin sa araoarao ang kanyang pinagmulan, at caniyang sasapitin…”(mula sa
“Verdadeseternas” ni Carlos Gregorio Rosignoli: Maynila: Imprenta de Colegio de Santo
Tomas, 1847).

Binanggit din sa aklat ni Santiago (2003) na umabot sa 209 ang lahat ng

nakatalang“ Religious Work” na koleksiyon ni Agoncillo na karamihan ay salin o

adaptasyon mula sa mga manuskrito, pamplet, aklat at iba pa na orihinal na

nasusulat sa wikang Kastila kung saan ay sinaad ni Agoncillo sa bahagi ng

kanyang “Introduksiyon” na ang koleksiyon ay maliit na bahagi lamang ng kabuuang

dapat matipon.

Nagpatuloy ang pag-iral ng pagsasalin sa panahon ng Amerikano na

itinuturing na ikalawang yugto ng kasiglahan ng pagsasaling-wika sa Pilipinas, kung

saan kaalinsabay ng patuloy na pagsasalin ng mga akdang nasusulat sa Kastila ay

mayroon na ring mangilan-ilang pagtatangka ng pagsasalin sa wikang Pambansa

ng mga nasulat sa Ingles,

Ang pagtatangkang ito ang unti-unting nagpatingkad ng impluwensiyang

kanluranin sa ating bansa na dahan-dahan namang nagpatamlay sa

impluwensiyang Kastila gaya ng nais ng mga Amerikano- ang burahin ang anumang

bakas ng mga Kastila at tahasang pag-alis ng anino nito sa mga Pilipino.

Ang sumusunod ay pamagat ng ilang akdang naisalin na binanggit sa aklat

ng pagsasalin ni Santiago (2003) na hinalaw sa aklat ni Agoncillo

 47
Maikling Nobela

Dianzon, Leonardo A. & GerardoChanco. “ Ang Buhay ay Pag-ibig” (mula

. sa “ Vivir es Amar” ni Manuel Ibo Alfaro, sa Ang MITHI, Okt. 1917-Mar.
1918).

Laksamana, Francisco, “ Dugo sa Dugo” ( mula sa “ Lucha de Razas” ni

Bradon,
sa Taliba, 1912).

Maikling Kwento

Mariano, Patricio. “ Mga Alamat” ( mula sa “El Filibusterismo” ni Jose P.

Rizal. MULING PAGSILANG. 1904).

Rosario, Deogracias A. “Dafne at Apolo”, “Alamat ng Laurel”, ( mula

sa “ A Bookof Fables” ni Bulfinch. ANG DEMOCRACIA, Hunyo, 1913).

Dula

Balmaceda, Julian C. “ Ang Hampas-Lupa” ( mula sa iisahing tagpong “ The

Vagabond” ni Jacinto Venavente. SAMPAGUITA, Disyembre 8, 1925;

Mariano, Patricio, “ Rizal” ( mula sa 4 na tagpong dula ni Juan Utor y

Fernandez; Ipinalabas sa Rizal Theater, Disyembre 30, 1909;

___________, “Sa Pangpang ng Pasig” ( mula sa iisahing tagpong “ A

Orillas del Pasig” ni Jose Rizal. TALIBA, Hunyo 17-20, 1911;

___________. “ La Traviata” ( mula sa opera na may 3 tagpong “ La

Traviata” niFrancisco Maria Piave;

Rivera, Jose M. “ Simoun” ( mula sa “El Filibusterismo” ni Jose Rizal,

TALIBA, Hunyo 30- Hulyo 3, 1916;

Afan, Arsenio R. “ Pulo ng Hiwaga” ( mula sa “ Gulliver’s Travels” ni Swift.

SAMPAGUITA, Setyembre 27, 1932- Pebrero 7, 1933;

Asistio, Narciso S. “ Mutyang Pinaghahanap” ( malayang salin mula sa “

The American Marquis” ni Nick Carter, Limbaganni P. Sayo, balo ni
Soriano ,1923;

____________. “ Natapos na ang Lahat” ( ibinatay sa “ Anna Karenina” ni

Tolstoi. Maynila: Labor Press, 1923;

Gatmaitan, Pedro. “ Noli Me Tangere” (mula sa “ Noli Me Tangere” ni Jose

Rizal, Maynila: Ramon Roces Publications, 1926.
 48

_____________. “ Pilibusterismo” ( mula sa “ El Filibusterismo” ni Jose

Rizal, Maynila:Ramon Roces Publications. 1928;

Jesus, Jose Corazon de. “ Mga Pusong Naglaho sa Dilim” ( mula sa “

Bancarotas de Alma” ni Balmor TALIBA, Enero 14-Abril 9, 1928;

Mariano, Patricio. “Noli Me Tangere” ( mula sa “ Noli Me Tangere ni Jose

Rizal. Maynila: Limbagan at Aklatan, 1912);

_____________. “Ang Filibustero” (mula sa “ El Filibusterismo” ni Jose

Rizal , Maynila:Limbagan at Aklatan, 1914;

Tula

Almanzor, Vicente. “ Ang Aking Pahimakas” ( mula sa “ Ultimo Adios” ni

Jose Rizal. ANG DEMOCRACIA, Hunyo 19, 1911;

Balmaseda, Julian C. “ Ang Kalupi ng Sakristan” ( mula sa “ Memorias de un

Sacristan”.TALIBA, Nobyembre 24, 1915;

_____________. “ Ang Pagkasawi Ko” ( mula sa “ Mi Caida, TALIBA,

Nobyembre 27, 1915;

Jesus, Jose Corazon de. “ Blanca Nieve” ( patulang salin mula sa kwentong
“ Blanca Nieve”, ANG DEMOCRACIA” Dis. 13, 1919;

Maderal, Ursula Q. “ Isang Araw na Maulan” ( mula sa “The Rainy Day” ni

Henry Wadsworth Longfellow, TALIBA, Okt. 21, 1920);

Silvestre, Aniceto F. “ Aking Ina” ( mula sa “ Mother of Mine” ni Kipling. ANG

MITHI, Hunyo 25, 1921,

Binanggit din sa aklat ng pagsasalin ni Santiago (2003) na nakapagtala ang

Tagalog Periodical Literature ni Agoncillo ng mga salin sa iba’t ibang genre: (10)

Maikling Nobela, (109) Maikling Kwento, (19) Drama, (87) Nobela, (51) Tula,(109)

Panrelihiyon na ang saklaw lamang ng nabanggit na pagtitipon ng mga akda ay

hanggang sa taong 1925.

Maituturing naman na ikatlong yugto ng kasiglahan sa Pagsasaling-wika ay

ang pagsasalin sa Filipino ng mga materyales pampaaralan na nasusulat sa Ingles

tulad ng mga aklat, sanggunian, gramatika at iba pabilang pagsunod sa

 49

pagpapatupad ng patakarang bilingguwal sa ating sistema ng edukasyon at

alinsunod sa rekomendasyon ng Educational Commission (Ed.Com.) na Filipino ang

dapat na wikang panturo sa elementarya at sekundarya sa taong 2000.

Ang rekomendasyong ito ng Ed.Com, ay batay sa Department order #25, s.

1974 na nirebisa noong 1987 sa pamamagitan ng Department Order # 52 na higit

na marami ang kursong itinuturo sa Filipino kaysa Ingles.

Subalit sa kabila ng nabanggit na rekomendasyon ay patuloy pa rin ang pag-

iral ng sistemang bilingguwal sa sistema ng edukasyon sa Pilipinas na lalo pang

pinalakas ng inilabas na Executive Order #210, s 2003 Establishing the Policy to

Strengthen the use of English Language as a Medium of Instruction in the

Educational System na nagtakda sa malawakang paggamit ng wikang Ingles

bilang midyum ng pagtuturo sa sistema ng Edukasyon sa bansa.

Narito ang pamagat ng ilang mga halimbawa ng mga kagamitang

pampagtuturo na naisalin sa yugtong ito mula sa aklat ng Pagsasaling-wika ni

Santiago (2003):

Almanzor, Teresita, et. al. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng Ikaapat

at IkalimangBahaging A Programmed Introduction to Linguistics ni
Cynthia D. Buchahan,” PNC, 1971.

Cailles, Isidro S. “Pagsasalin sa Pilipino ng Elementary Science IV:

A Curriculum Guide for Teachers.” PNC, 1970.

Castillo, Felicidad B. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng Revised

Program of the GirlScouts of the Philippines,“ PNC, 1972.

Cruz, Araw A. de la. “Pagsasalin sa Pilipino ng Ikatlong Kabanata

ng Tagalog ReferenceGrammar,” PNC, 1968.

Duarte, Benefrida M. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng Unang Bahagi

ng A ProgrammedIntroduction to Linguisticsni Cynthia Buchanan,”
PNC, 1971.

Fajardo, Virginia J. “Isang Pagsasalin ng A Teaching Guide in Home

Economics for Grade VI, Mula sa Unit VIII Hanggang Unit XIII,” PNC,
1971.
 50

Gaela, Marciano, “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng A Teaching

Guide in Good Manners and Right Conduct for Grade VI, Mula sa Unit
XIV Hanggang Unit XXVI,” PNC, 1970.

Garcia, Lilia E. G. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng A Teaching

Guide in Good Manners and Right Conduct for Grade VI. Mula sa
XXVII Hanggang XXXIV,” PNC, 1970.

Gregorio, Consuelo T. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng A Teacher’s

Guide in Home Economics for Grade V.Mula sa Unit 1 Hanggang Unit
VI, PNC, 1971.
Iral, Sabina J. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng A Teacher’s Guide in
Good Manners and Right Conduct for Grade V, Mula sa Unit XXVI
Hanggang Unit XXXVIII, PNC, 1970.

Laguna, Rachel C. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng Dulang

Educating JosefinaniLilia A. Villa,” PNC 1970.

Leon, Luisa de M. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng A Teaching Guide in

Health Education for Grade III, Mula sa Unit I Hanggang Unit
XII,” PNC, 1970.

Lontok, Rolando L. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng mga Katawagan sa

AralingPanlipunan sa Ikalima at Ikaanim na Baitang, “ PNC, 1972.

Manalili, Maria C. “Isang Pagsasalin sa Pilipino A Teacher’s Guide in

Home Economics For Grade Five,Mula sa Unit VII Hanggang Unit
XXII, “PNC,
1971.

Agustin, Merlita. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng Music Guide for Grade II, “
PNC, 1972.Caputolan, et. al. “Isang Pagsasalin sa Pilipino ng
Behavioral Objectives for the Science Units in Grade IV, “PNC, 1972.

Ang Ikaapat na yugto ng kasiglahan sa Pagsasalin ay ang pagsasalin ng mga

katutubong panitikang di-Tagalog na naging mainam na hakbang sa pagbuo ng

tunay na panitikang pambansa at puputol sa ironiya ng pagiging ignorante ng

 51

maraming Pilipino sa sariling panitikan samantalang maalam na maalam sa mga

akdang banyaga.

Mahalaga ang yugtong ito ng kasiglahan sa pagsasaling-wika na

nagpasimula sa layuning mabawasan ang alyenasyon sa murang isipan ng mga

kabataan na nagdudulot upang maging dayuhan sa sariling atin at magtila mga

“nawawalang kaluluwa” sa sariling bayan.

Ayon kay Santiago (2003) masasabing sa bahaging ito ay tunay na malaki

ang papel na ginampanan ng Pagsasaling-wika. Dagdag pa ni Santiago, sa bahagi

rin ito naisagawa ang proyektong pinagtuwangan ng Language Education Council of

the Philippines (LEDCO) at ng Secondary Language Teacher Education (SLATE) ng

DECS at PNU noong 1987 sa tulong pinansyal ng Ford Foundation.

Sa salaysay ni Santiago, hinati sa dalawang bahagi ang proyektong ito sa

pagsasalin na magkatuwang na isinagawa ng LEDCO at SLATE: Pagsangguni at

Pagsasalin. Ang unang bahagi ay kumperensiyang dinaluhan ng mga kinikilalang

pangunahing manunulat at iskolar sa pitong pangunahing wika ng bansa: Cebuano,

Ilocano, Hiligaynon, Bicol, Samar-Leyte, Pampango at Pangasinan, bitbit ang

kanilang piling materyales na nasusulat sa kani-kanilang bernakular na wika na

siyang ginamit sa ikalawang bahagi ng proyekto.

Ang ikalawang bahagi naman ng proyekto ay sa pamamagitan ng isang

linggong seminar-workshop na nilahukan ng mga piling tagapagsalin na karamihan

ay mga edukador na kumakatawan sa nabanggit na pitong wikang bernakular ng

bansa, dagdag pa ang mga pagsasalin sa ilang Chinese-Filipino Literature, Muslim

at iba pang panitikan ng mga minor na wika ng bansa.

Bilang awtput, naisalin sa naturang seminar-workshop ang mga sumusunod:

(14) Alamat at Kuwentong-Bayan, (4) Dula, (30) Kuwento, (8) Sanaysay at (50) tula
 52

na matapos ma-edit ay isinaaklat sa dalawang bolyum na naging bahagi ng ulat na

ipinadala ng SLATE sa DECS noong 1988 at naging hanguan na ngayon ng mga

materyales para sa mga aklat sa hayskul.

Ayon pa rin kay Santiago (2003) isa pang maituturing na realistikong

hakbang tungo sa pagbuo ng pambansang panitikan ay ang isinagawa ng Gunglo

Dagiti Mannurat ng Ilocano (GUMIL), kung saan pumili ang mga manunulat na Iloco

ng mahuhusay na kuwento sa wikang Iloco at isinalin nila ang mga ito sa Filipino.

Pagkatapos ay ipinalimbag ang salin at tinawag itong KURDITAN na sinasabing

naglagay sa mga ito sa katayuang mapasama sa pambansang panitikan sa

pagkakaroon nito ng salin sa wikang pambansa.

Narito ang mga halimbawang salin ng mga katutubong panitikan na hinalaw

sa talaan ng mga tesis ng mga estudyante sa paaralang gradwado ng PNU mula sa

aklat ng pagsasaling-wika ni Santiago (2003)

Acacio, Angel A. “Pagsasalin ng Biagni Lam-ang at Pag-aaral ng

MatandangKalinangangIlocona Inilalarawan ng Epiko,” PNC 1969.

Andrade, Evencia. “Isang Pag-aaral at Pagsasalin sa Talasalitaan ng mga

Piling Kwentong-Bayan sa Maguindanao sa wikang Filipino at
Cebuano,” PNC: 1970.

Cinco, Felicitas C. “Isang Pag-aaral at Pagsasalin sa Pilipino ng mga

Alamat, Kwentong Bayan,Talambuhay ng mga bayaning
Pook,Katutubog Sayaw at Awit, Mga Kaugalian at Pamahiin ng
Kanlurang Samar,” PNC: 1968.

Palomo, Leon B. “Isang Pagsasalin ng mga “Kwentong-bayan, Pabula at

MakabagongKwento Para sa ikatlong Baitang” (Hango sa Salin ni Ollie
Lepero). PNC: 1959.
 53

Suarez, Lilia A. “A Translation in Filipino of: The Ilianon Epic of Mindanao” by

E. Arsenio Manuel. Marso, 1975.

Tuy, Ester Enriquez. “Ang Epiko ng Kabikulan,” PNC: 1967.

Aquino, Feliciano B. “Isang Katipunan ng mga Salawikain, Bugtong at Awiting
Bayan ng mga Ibanag at Lalawigan ng Isabela,” PNC: 1967.

Arcilla, Felisa B. “Mga Isinaling Kathang Bicol sa Pilipino,” PNC: Abril, 1967.

Besayte, Veronica. “Isang Pag-aaral at Pagsasalin ng mga Kwentong-bayan

ng Bicol-Albay sa Pilipino,” PNC: Marso, 1969.

Calma, Eufrosina L. “Isang Pagtitipon at Pagsasalin sa Pilipino ng mga

Tugmang-BayangKapampangan,” PNC: Marso, 1969.

Dapar, Amelita G. “Mga Tulang Sugbuhangon na isinalin sa Pilipino,” PNC:

Hunyo 1970.

Diamante, Federico, Jr. “Isang Pagtitipon, Pagsusuri at Pagsasalin sa Pilipino

ng mga Paniniwalang-bayang Samar-Leyte,” PNC: Abril, 1971.

Jamili, Paz B. “Mga Isinaling Alamat sa Pilipino ng Lalawigang Cebu,” PNC:

Abril, 1970.

Lacambra, Natividad V. “Mga Isinaling Kathang-bayan ng Ilocos Sur,”PNC:

1970.

Morales, Gertrudes. “Isang Pagtitipon at Pagsasalin ng mga Kaalamang-

bayan ng Ibaloy sa Benguet,’ PNC: 1973.

Pablo, Natividad Y. “Katipunan ng mga Alamat at Kwentong-bayan ng

Lalawigan ng Bulubundukin sa Pilipinas,” PNC: Abril 1976.

Prudente, Praxedio L. “Isang Pagtitipon at Pagsasalin sa Pilipino ng Ilang

 54

Alamat, Awiting-bayan, Pamahiin, Bugtong at Salawikaing Hiligaynon,”

PNC: Abril, 1969.

Samuel, Irenea B. “Isang Pagtitipon at Pagsasalin sa Pilipino ng mga

Salawikain, Bugtong, Paniniwalang-bayan at Awiting-bayang
Chabacano sa Lungsod ng Cavite,” PNC: Abril, 1972.

Seron, Lucia Ma. T. “Isang Pagtitipon at Pagsasalin ng mga Alamat at

Awiting-bayan ng Leyte,” PNC: Abril, 1972.

Wadja, Pacita A. “Parang Sibil Hi Baddun: Isang salin sa Pilipino,” PNC:

Marso, 1974.

Itinuturing namang ikalimang yugto ng kasiglahan sa Pagsasaling-wika ay

ang pagbaling ng mga manunulat na mahilig magsaling-wika sa panitikang Afro-

Asian na unti-unti na ngayong nagkakaanyo bagamat karamihan ay naisalin pa

lamang sa wikang Ingles.

Sa kabila ng mga kasiglahang ito nanagaganap sa pagsasaling-wika sa

Pilipinas ay hindi maikakaila na ang pagsasaling-wika sa ating bansa bilang isang

sining ay hindi pa gaanong nakalalayo sa kanyang kuna na ang ibig sabihin ay

sadyang napakabata pa ng pagsasaling-wika sa ating bansa bilang isang larang

kung ihahambing ito sa antas ng kaunlaran ng mga karatig bansa natin sa

Silangang Asya.
 55

Matapos mong maglakbay sa iba’t ibang panahon upang landasin ang

pinagdaanang kasaysayan ng pagsasaling-wika sa Pilipinas ay maari mo na itong

ilagom sa pamamagitan ng paggawa ng “Time Line” na nagpapakita ng unti-unting

pag-unlad ng pagsasalin. Gawin mong gabay sa paggawa ang inihandang

ilustrasyon sa ibaba. Masayang Paglalakbay..kitakits!

A. Kasaysayan ng Pagsasalin sa Pilipinas ayon sa (5) Yugto ng Kasiglahan

 56

Aralin 2
Kasaysayan ng Pagsasalin sa iba pang Panig ng Daigdig

Narito ang lagom ng kasaysayan ng pagsasaling-wika sa daigdig mula sa

aklat ng pagsasaling-wika ni Santiago (2003) na hinalaw sa aklat ni Savory (1968)

na “The Art of Translation”.

Sinasabing ang pagsasaling-wika ay maituturing na kasintanda na rin ng

Panitikan. Ayon kay Savory ang unang tagasaling-wika na kinilala sa Europa ay

isang aliping Griyego na si Andronicus sapagkat isinalin niya nang patula sa Latin

noong 240 BC ang Odyssey ni Homer na nasusulat sa wikang Griyego na

kinagiliwang basahin ng marami.

Nasundan ang pagsasaling ito ni Andronicus nina Naevius at Ennius na

gumawa ng mga pagsasalin sa Latin ng mga dulang Griyego na sinulat nina

Euripides at Cicero. Patuloy na dumami ang mga tagasaling-wika at mga isinasaling

akda na naging tulay sa pagkakaroon ng malawak na ugnayan ng mga bansa.

Malaki rin ang naging ambag ng pagsasaling-wika sa mabilis na pag-unlad

ng mga bansa sa Europa dahil sa pagsasalin sa iba’t ibang sangay ng panitikan

mula sa wikang Griyego na itinuturing na daluyan ng karunungan dahil sa ang

bansang Gresya noon ang kinikilalang sentro ng sibilisasyon. Ang kaganapang ito

ang sinasabing naging tulay sa mabilis na pag-angat mula sa kamangmangan ng

Arabia noong ikalawa hanggang ikasiyam na siglo.

Ayon kay Savory ay may mga pangkat ng iskolar sa Syria na nakarating sa

Baghdad na nagsalin sa wikang Arabic ng akda ng mga kilalang pantas at

manunulat gaya nina Aristotle, Plato, Galen, Hippocrates at marami pang iba. Dahil
 57

dito nakilala ang Lungsod ng Baghdad bilang paaralan ng pagsasaling-wika na

nagsilbing bukal ng lumaganap na kaalaman sa Arabia.

Nahalinhan ng Toledo ang Baghdad pagkaraan ng tatlong siglo bilang sentro

ng karunungan sa larangan ng pagsasaling-wika nang mawalan ng sigla ang mga

tagasaling iskolar ng Baghdad dahil sa pagkabaling ng kanilang interes sa iba pang

gawaing intelektuwal. Sinasabing gumugol ng mahabang panahon at maraming

salapi ang Toledo sa pagsalin sa Latin ng mga manunulat sa wikang Arabic.

Ayon kay Savory maraming iskolar sa Toledo ang naganyak upang maging

tagasaling-wika sa mga aklatan na tumagal halos sa isangdaan taon, at buhat sa

mga pangkat ng tagasaling ito ang higit na napatanyag: (1) Si Adelard na nagsalin

sa Latin ng mga sinulat ni Euclid na noon ay nasalin sa Arabic; (2) si Retines na

nagsalin sa Latin ng Koran noong 1141.

Sa patuloy na paglawak ng ugnayan ng mga bansa noong 1200 AD ay

nakaabot na sa Toledo ang mga orihinal na teksto ng mga literaturang nasulat sa

Griyego na nagbigay ng pagkakataon sa mga tagasaling-wika na tuwirang

makapagsalin sa Latin mula sa Griyego na nakabawas sa pagkakamali sa mga

saling di-tuwiran.

Lumabas sa panahong iyon ang mga dakilang salin ng Liber Gestorum,

Barlaan et Josaphat na ang orihinal na teksto ay nasusulat sa wikang Griyego at

nagkaroon ng iba’t ibang salin sa iba’t ibang wika sa Europa, kaya’t napilitang

kilalanin ng simbahang Latino bilang mga santo at santa sina Barlaan at Josaphat

bagama’t ang mga ito ay mga likhang-isip lamang na sinasabing pinaka di-

karaniwang natamo ng alinmang pagsasaling-wika sa daigdig.

Naniniwala si Savory na umabot sa pinakataluktok ang pagsasaling-wika

noong mga dakong ikalabindalawang siglo, kung saan nagsimula ang pagsasalin sa
 58

Biblia, na ayon sa kanya ay maaring napantayan na ng kasalukuyang panahon

ngayon subalit hindi pa nahihigitan. Nasundan ang salin ni Wycliffe ng salin ni

Tyndale at Coverdale. Samantalang sa wikang Aleman naman ay kinilalang

pinakamabuting salin ang kay Martin Luther (1483-1646) na naging daan upang

magsimulang makilala sa larangan ng pandaigdig na panitikan ang bansang

Germany.

Lumitaw rin sa panahong iyon ang salin ni Jacques Amyot na isang obispo

sa Auxerre na siyang kinilalang “Prinsipe ng Pagsasaling-wika” sa Europa. Itinuring

na pinakamahalagang utang ng pandaigdig na panitikan kay Amyot ang

pagkakasalin niya ng “Lives of Famous Greek and Romans” ni Plutarch noong 1559

na siya namang pinagkunan ng salin sa Ingles ni Sir Thomas North noong 1579 at

nasundan pa ito ng pagsasalin sa iba-ibang wika sa daigdig.

Nakilala naman noong 1467-1553 ang isang tagapagsalin si John Bourchier

sa Inglatera na ang karamihan sa kanyang mga salin ay mula sa wikang Kastila na

ayon kay Savory sa ngayon ay hindi na kinawiwilihang basahin. Binanggit din ni

Savory na si Bourchier ay nakatala sa kasaysayan ng pagsasaling-wika sa

Alemanya bilang tagapagsalin ng Chronicles ni Froissart.

Ayon sa pagkakasalaysay ni Savory, sa panahon ng unang Elizabeth

ang maituturing niyang unang panahon ng pagsasaling-wika sa Inglatera, bagamat

sa panahon ng ikalawa ang kinilalang pinakataluktok kung saan ang pambansang

nangibabaw noong panahong iyon ay pakikipagsapalaran at pananakop at kinilala si

Thomas North bilang pinakadakila sa mga tagapagsalin nang panahong iyon.

Mabibilang sa panahong iyon ang salin ni George Chapman sa mga sinulat ni

Homer na nalathala sa pagitan ng 1598-1616. Lumabas naman ang salin ni John

Florio sa Essays ni Montaigne na isang babasahin na itinuturing na kasinghusay ng

 59

Plutarch ni North at noong 1612 naman ay isinalin ni Thomas Shelton ang Don

Quixote.

Maraming pagsasalin ang binanggit ni Savory sa kanyang aklat ngunit pinili

lamang ni Santiago (2003) ang mga pyesang higit na palasak sa mga mag-aaral na

Pilipino na may layong mabigyan sila ng ideya hinggil sa pagsasaling isinagawa

noong panahong iyon at kung paano lumaganap sa daigdig ang mabubuting akdang

nasulat at nakilala sa tulong ng pagsasaling-wika.

Ayon din sa salaysay ni Savory sa pagkakahalaw ni Santiago, maituturing

ding tulad halos ng dalawang nakaraang siglo ang ikalabimpitong siglo kung saan

ang kinawilihan ay pag-aaral at pagsasalin ng mga literatura sa ibang bansa. Subalit

ang mga salin ni Hobbles sa Thucydides at Homer, gayundin ang salin ni John

Dryden sa Jevenal at Virgil ay kapwa hindi nagustuhan ng mga mambabasa.

Gayunpaman si Dryden ay ibinilang bilang isa sa mahuhusay na tagasalin noong

kanyang panahon dahil sa pag-ukol niya ng maingat na paglimi sa gawang

pagsasalin at kauna-unahang kumilala sa pagsasalin bilang isang sining.

Kasinsigla pa rin ng mga nakaraang siglo ang pagsasaling-wika sa pagsapit

ng ikalabing-walong siglo. Sa panahong ito, binanggit ni Savory ang salin nina

Alexander Pope at William Cowper sa Ingles ng Homer sa paraang patula. Lumabas

naman ang salin ni Pope sa Illiad sa pagitan ng 1715 at 1720; ang kanyang

Odyssey ay noong 1725 at ang Odyssey naman ni Cowper ay noong 1791 habang

sa panahon ding iyon lumabas ang salin ni A,W. Von Schelegel sa Aleman ng mga

gawa ni Shakespear.

Noong 1792 ay nalathala ang isang namumukod na aklat ni Alexander Tytler

na may pamagat na Essay on the Principles of Translation kung saan inilahad

niya ang tatlong panuntunan sa pagkilatis sa isang salin: (1) Ang isang salin ay
 60

kailangang katulad na katulad ng orihinal na diwa o mensahe; (2) ang estilo at

paraan ng pagkakasulat ay kailangang katulad ng sa orihinal;(3) ang isang salin ay

dapat na maging maluwag at magaang basahin tulad ng sa orihinal.

Maraming dakilang pangalan ang nakasama sa mga tagasalin ng

ikalabinsiyam na siglo at nangunguna sa binanggit ni Savory si Thomas Carlyle na

nagsalin ng Wilheim Meisterni Goethex. Itinuring itong makasaysayang akda

sapagkat napatunayan ng akdang ito sa mga mambabasang Ingles na mayroon

ding mga henyong manunulat sa Alemanya nang panahong iyon. Dahil din sa mga

salin at sinulat ni Carlyle ay napagtuunan ng pansin ng mga iskolar ang panitikan ng

Germany.

Marami ang naisagawang salin noong panahong iyon ayon kay Savory at

ang nangibabaw ay ang Rubaiyat ni Omar Khayyam ng mga Persyano noong 1859

na hindi tinangkang isalin ng literal ni FitzGerald at sinikap na panatiliin ang likas na

kagandahang estetiko nito na siyang kinagiliwan nang labis ng mga mambabasa.

Sa panahon ding ito lumabas ang On Translating Homer ni Matthew Arnold

noong 1861. Isa itong sanaysay na tumatalakay sa simulain na ang isang salin ay

dapat magtaglay ng bisang katulad sa orihinal.

Binanggit ni Savory na taliwas ang prinsipyo at simulain M.Arnold kay F. W.

Newman na isa sa mga nagsalin ng Homer. Sapagkat ayon kay Newman ang isang

salin ay kailangang maging matapat sa orihinal, na kailangang madama ng

bumabasa na ang kanyang binabasa ay isang salin at hindi orihinal. Mapapansin

ang magkasalungat na paniniwalang ito nina Arnold at Newman hinggil sa

pagsasalin sa Essay ni Arnold at Reply ni Newman na dalawang tagasaling-wika

na nagtatalo na tila nagpipilit turuan ang bawat isa sa kung paano susulat o
 61

magsasalin ng isang tula, sa kabila ng katotohanang kapwa naman silang

kinikilalang dalubhasa.

Ayon kay Savory, mula pa rin sa aklat ni Santiago (2003) naging karaniwang

gawain na lamang ang pagsasalin nang sumapit ang ikadalawampung siglo dahil

halos lahat ay nagtangkang magsalin kung saan ang uri ay waring mababa sa

hinihingi ng makabagong panahon dahil sa ang naging karaniwang layunin na

lamang ng nagsasalin ay “dami” at hindi na “uri”. Kaya nagpalathala sina Ritchie at

Moore ng isang artikulo na nagsasaad na ang tunay na panitikan ng France ay hindi

lubusang maabot sa pamamagitan lamang ng mga salin.

Sa kabuoan mula pa rin sa halaw ni Santiago kay Savory ay masasabing

nakabuti pa rin ang lansakang pagsasaling-wika sapagkat maraming manunulat ang

hindi makikilala at dadakilain gaya nina Tolstoy, Chekov, Strindberg at Ibsen na

nakapasok sa makabagong panahon kung hindi naisalin ang kanilang mga akda.

Hanggang sa ngayon ay patuloy pa rin halos lahat ng bansa sa daigdig sa

lansakang pagsasalin sa kani-kanilang wika ng mga mahuhusay at klasikong akda

na nasusulat sa iba’t ibang wika na may layuning maihatid sa nakararami ang mga

bagong kalakaran sa panitikan. Kasabay rin ang pagsasalin ng iba pang pyesang

pampanitikan na nagtataglay ng mga bagong kaalaman at karunungan buhat sa

ibang bansa.

Mahaba-haba rin ang iyong naging paglalakbay sa paglusong sa

kasaysayan ng pagsasaling wika sa iba pang panig ng daigdig. Bilang karagdagang

gawain na susukat sa iyong natutuhan sa mga aralin ng modyul na ito, subukan mo

itong gawan ng timeline. Sundan ang ilustrasyon sa kasunod nitong

pahina...Taralets!
 62

B. Gumawa ng ‘Time line” ng kasaysayan ng pagsasalin sa iba pang panig ng

daigdig.

‘
 63

C. Gawan ng Power point presentation ang mahahalagang Yugto ng Kasaysayan

ng Pagsasaling-Wika sa Pilipinas at sa iba pang panig ng Daigdig.

REPLEKSIYON
Ano ang natutuhan mo sa modyul na ito? Ano sa tingin mo ang kahalagahan

ng modyul na binasa sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay?

Nawa ay maging sandata mo ang iyong natutuhan sa pagharap sa buhay at

magkaroon ng pakinabang sa pang-araw-araw mong gawain.

Pagtatasa

Pangalan:__________________________________ Marka:____________

Seksyon:___________________________________ Petsa:____________

A. Sagutan ang pagsasanay upang masukat natin kung naunawaan mo ang

nilalaman ng modyul na ito sa pamamagitan ng pagtukoy sa hinihingi ng mga

sumusunod na pahayag. Iisulat ang iyong sagot sa patlang.

_____________1. Pamagat ng sanaysay ni Mathew Arnold na tumatalakay sa isang

simulain na ang isang salin ay dapat magtaglay ng bisang gaya
ng sa orihinal.
_____________2. Kapwa kinilala bilang dalubhasang tagasalin na kinakitaan ng
magkataliwas nilang prinsipyo at simulain sa pagsasalin na
mapapansin sa kanilang “Essay” at “Reply”.
_____________3.
_____________4. Akdang isinulat ni Thomas Carlyle na naging makasaysayang
akda sapagkat napatunayan nito sa mga Ingles na may mga
henyong manunulat na Aleman.
 64

_____________5. Siya ang nagsalin ng Don Quixote noong 1612.

_____________6. Itinuring ito ni Savory bilang unang panahon ng pagsasaling-wika
sa Inglatera.
_____________7. Kinilala siyang “Prinsipe ng pagsasaling-wika” sa Europa.
_____________8. Naitala siya sa kasaysayan ng pagsasaling-wika sa Alemanya
bilang tagasalin ng Chronicles ni Froissart.
_____________9. Ang unang tagasaling-wika na kinilala sa Europa na isang aliping
Griyegong nagsalin ng Odyssey ni Homer noong 240 BC.
____________ 10. Siya ang nagsalin sa Latin ng Koran noong 1141.

B. Markahan ng tsek kung tama at ekis naman kung mali ang mga sumusunod na

pahayag.

_____1. Unang naganap ang pagsasaling-wika sa Pilipinas sa Panahon ng Kastila.

_____2. Ang pagsasalin sa Filipino ng mga materyales pampaaralan na nasusulat

sa Ingles ang itinuturing na ikaapat na Yugto ng Pagsasaling-Wika sa

Pilipinas.

_____3. Nagtakda sa malawakang paggamit ng wikang Filipino bilang midyum ng

pagtuturo sa Pilipinas ang Executive Order #210, s. 2003.

_____4. Ang ‘Alyenasyon’ ay maihahalintulad sa ‘tila mga nawawalang kaluluwa sa

sariling bayan’.

_____5. Ang ‘Kurditan’ ay naglalaman ng mahuhusay na kwento sa wikang Iloco na

isinalin sa Filipino.

_____6. Kinilala si Andronicus bilang unang tagasaling-wika sa Europa.

_____7. Ang pagsasaling-wika ay itinuturing na kasintanda ng panitikan.

_____8. Isinalin ni Retines sa Latin ang Koran noong 1141.

 65

_____9. Tumatalakay ang sanaysay na ‘On Translating Homer’ ni M. Arnold sa

simulain na ang isang salin ay dapat magtaglay ng bisang katulad sa orihinal.

____10. Ang akdang ‘Lives of Famous Greek and Romans’ ay isinalin ni Plutarch.

Sa iyong palagay nasagot mo ba nang tama ang lahat ng tanong? Mahusay

mo bang nagawa ang mga gawain hinggil sa aralin? Maaaring sumangguni sa guro

para sa ipapaskil na tamang sagot online sa inyong “Group Chat” sa Messenger.

Mataas ba ang iskor na iyong nakuha? Binabati kita dahil ganap mong

naunawaan ang nilalaman ng modyul na ito. Kung mababa naman ang iskor na

iyong nakuha maaari mong muling pagbalik-aralan ang nilalaman ng modyul upang

tumatak sa iyong isipan ang mahahalagang aralin.

KAHINGIAN

Gumawa ng Komparatibong Pag-aanalisa ng pag-unlad ng pagsasalin sa Pilipinas

at sa iba pang panig ng daigdig.

SANGGUNIAN

Santiago, Alfonso O. Sining ng Pagsasaling-wika. Rex Publishing House.

Maynila. 2003
 66

GLOSARI
Alyenasyon- pagkawala ng sariling pagkakakilanlan o identidad dulot ng

banyagang impluwensiya

Akdang panrelihiyon- mga akdang isinulat hinggil sa mga aral at turo ng simbahan

Akdang banyaga- mga akdang isinulat o mula sa mga banyagang bansa

Materyales pampaaralan- mga kagamamitang pampagtuturo gaya ng mga

babasahing aklat at modyul

Panitikang di-Tagalog- mga akdang lokal na mula sa iba-ibang rehiyon ng bansa

na di-Tagalog

Wikang bernakular- mga pantulong na wikang lokal na ginagamit sa pagtuturo

 67

MODYUL 4
(1 linggo)

ANG PAGSASALING-WIKA: MGA DEPINISYON AT KAHALAGAHAN

INTRODUKSIYON
Naglalaman ang modyul na ito ng mga aralin hinggil sa mga kahulugan at

kahalagahan ng pagsasalin mula sa mga eksperto sa larang ng pagsasalin.

Mahalagang matutunan ng mga baguhan pa lamang sa larang na ito ang

kahulugan at mga kahalagahan nito upang mabatid na ang pagsasalin bilang isang

agham at/o sining ay may malaking kaugnayan sa ating buhay at gawain sa araw-

araw maging saan mang larang o propesyon tayo mapabilang sa hinaharap.

Binabati kita dahil narating mo na ang ikaapat na bahagi ng ating modyul.

Narito naman ngayon ang mga layunin para sa araling ito.

MGA LAYUNIN
1. Naipaliliwanag ang iba’t ibang depinisyon ng Pagsasaling-Wika.

2. Natutukoy ang kaibahan at pagkakatulad ng mga depinisyon ng

pagsasaling-wika mula sa mga eksperto sa larangan.

3.Naiisa-isa ang mga kahalagahan ng Pagsasaling-Wika.

PAUNANG PAGTATAYA
Subukin mo munang sagutin ang sumusunod na mga tanong bago tayo

dumako sa ating talakayan.

1. Ano ang gampanin ng Pagsasaling-Wika sa intelektuwalisasyon ng wikang

Filipino?______________________________________________________
 68

2. Saang mga larang masasabing mahalaga ang Pagsasaling-Wika?

___________________________________________________________________
_________________________________________________________________

3. Paano makatutulong sa pagkatuto ng mga mag-aaral ang pagsasalin sa Filipino

ng mga tekstong pampantikan at

teknikal?____________________________________________________________
_________________________________________________________________

PAGTALAKAY
Subukin mo ngang isalin ang mga sumusunod mula sa Ingles tungo sa
Filipino:
organic ferlitizer _______________________________
wild plants _______________________________

share capital _______________________________

commuters _______________________________
garnish with spring onion _______________________

dividend _____________________________
bring to boil ______________________________
literary texts ______________________________

Kumusta ang iyong naging danas sa ginawang pagsasalin? Mapapansin na

mula sa iba-ibang larang ang mga salita at/o terminong iyong isinalin.Patunay

lamang ang mga ito na ang pagsasalin ay mahalaga sa anumang larang at tunay na

bahagi ito ng ating araw-araw na buhay. Iyan ang matutuklasan mo sa

pagpapatuloy ng ating aralin. Humayo ka na at magparami ng kaalaman!

Aralin 1
Kahulugan ng Pagsasalin

Ang pagsasalin bilang isang larang ay kinukunsidera din bilang isang sining

at/o agham ayon sa pananaw ng mga eksperto sa larang ng pagsasalin at ito ay

binigyan nila ng iba’t ibang kahulugan.

 69

Binanggit sa aklat ng Pagsasalin nina Batnag et.al. (2009) na ang

“translation” sa wikang Ingles ay nagmula sa salitang Latin na “translatio” na

ang kahulugan ay “Pagsalin” at sa wikang Griyego tinatawag nila itong “metafora”

o “metaphrasis” na siyang pinagmulan ng salitang Ingles na “metaphrase” o

“salita-sa-salitang pagsasalin” (Kaparek 1983).

Sa pahayag na ito ni Kaparek ay malinaw na ipinakita ang etimolohiya ng

salitang Pagsasalin kung saan ito ay nagmula sa salitang Latin na translation na

maglaon ay nagkaroon ng katumbas sa iba pang wika gaya ng Griyego, Ingles at

Filipino.

Ayon kay Salipan (1995) mula sa aklat ni Tanawan et. al. (2003) “ang

pagsasaling-wika ay pagtatangkang halinhan ang nakasulat na mensahe o

pahayag sa isang wika (source language) sa pamamagitan ng pareho ring

mensahe o pahayag sa tunguhang wika”.

Sa kahulugang ito ipinakikita na sa proseso ng pagsasalin ay laging

kasangkot ang dalawang wika : ang Simulaang Lengguwahe (SL) at ang

Tunguhang Lenggwahe (TL) na dapat parehong bihasa ang isang tagasalin upang

ganap niyang maisalin ang mensahe na inihahayag ng teksto kahit pa ito ay

dumaan na sa proseso ng pagsasalin.

Binigyang kahulugan naman ni Rabin (1958) sa aklat ng pagsasalin ni

Santiago (2003) na ,“Translation is a process by which a spoken or written

utterance takes place in one language, which is intended and presumed to convey

the same meaning as previously existing utterance in another language.”

Maihahalintulad naman ang kahulugang ito ni Rabin sa analohiyang

madalas gamitin hinggil sa pagsasalin na “sa pagsasalin ay tila nagsasalin ka ng

isang baso ng tubig sa iba pang baso” na kung lilimiin ay may layunin na maisalin
 70

ang teksto nang matapat kaya’t mahalaga ang pagiging gamay ng tagasalin sa

wika ng tekstong kaniyang isasalin lalo’t higit sa wikang kaniyang pagsasalinan

upang mapanatili ang orihinal na mensahe ng teksto.

Ayon kay Nida (1966), na parehong makikita sa aklat ng Pagsasalin nina

Batnag at Santiago (2003), “translation consists in producing in the receptor

language the closest the natural equivalent of the message of the source language,

first in meaning and secondly in style.” Makikita ang salin sa Filipino ng

kahulugang ito ng “Pagsasalin” ni Eugene Nida sa aklat ni Batnag. Dito, sinabi

na ang “pagsasalin ay pagbuo sa tumatanggap na wika ng pinakamalapit at likas

na katumbas ng mensahe ng simulaang wika, una ay sa kahulugan at ikalawa ay

sa estilo.”

Inihahayag ng kahulugan ito ni Eugene Nida na bagamat walang matapat na

salin ay nararapat na tapatan ng tagasalin ng pinakamalapit na katumbas na

mensahe sa tunguhang wika (TL) ang tekstong isasalin na may pagsasaalang-

alang sa pagpapanatili ng estilo ng orihinal na teksto

Sa depinisyon naman ni Larson (1994) sinabi niya na, “ Translation is

reproducing in the receptor language a text which communicate the same message

as the source language but using the natural grammatical and lexical choices of the

receptor language.” Isinalin sa Filipino nina Batnag ang kahulugang ito na, “ ang

pagsasalin ay muling pagbubuo sa tumatanggap na wika ng tekstong naghahatid ng

kahalintulad na mensahe sa simulaang wika subalit gumgamit ng piling tuntuning

gramatikal at leksikal na tumatanggap na wika,” (2009).

Masasalamin sa kahulugang binigay ni Larson ang kanyang modelo ng

pagsasalin na tinatawag na Meaning Based Translation na mas binibigyang-tuon

ang pagpapanatili ng mensahe ng teksto kaysa ang paghahanap ng pinakamalapit

 71

na katumbas ng salita o maging ang paggamit ng tinatawag na word for word

translation ngunit hindi ito dapat lumihis sa tuntuning gramatikal at leksikal ng

pagsasalinang wika upang maging katanggap-tanggap pa rin ito sa target reader

Ayon naman kay Savory (1968), “translation is made possible by an

equivalence of thought that lies behind it’s verbal expressions” na muli ay may

tumbas na salin sa aklat ni Batnag (2009) na “ang pagsasalin ay maaring

maisagawa sa pamamagitan ng pagtutumbas sa ideya na nasa likod ng pananalita.”

Sa depinisyong ito ni Savory ay naniniwala siyang ang pagsasalin ay di

lamang simpleng pagtutumbas ng salita kundi ito ay ganap na pag-unawa sa

mensaheng nakapaloob sa isang pahayag na nangangailangan ng sapat na

kakayahan ng isang tagasalin hindi lamang sa pag-unawa sa literal na kahulugan

(denotasyon) kundi maging sa hindi literal (konotasyon) at matalinghagang pahayag

upang matumbasan ng tagasalin ang kaisipang nakapaloob dito.

Sa binigay na kahulugan ni Newmark (1997) ay nakasaad naman na,

“translation is an exercise which consists in the attempt to replace a written

message in one language by the same message in another language” na isinalin sa

aklat ni Batnag na ang “pagsasalin ay isang pagsasanay na binubuo ng

pagtatangkang palitan ang isang nakasulat na mensahe sa isang wika ng gayon

ding mensahe sa ibang wika”.

Makikita sa binigay na kahulugang ito ni Newmark na itinuturing niya ang

pagsasalin bilang pagsasanay na may pagtatangkang maisalin sa ibang wika ang

isang mensaheng pasulat na di mababago ang mensaheng nakapaloob dito.

Hindi rin nalalayo sa mga nauna nang depinisyon ang kay Catford (1965) na

nagsasabing “ang pagsasalin ay naglalandas patungo sa iisang direksyon - mula sa

SL tungo sa TL” na halos kahalintulad din ng mga nabanggit.

 72

Kung lalagumin ang mga kahulugang mula sa mga eksperto sa pagsasalin,

makikita na bagamat may magkakaibang pagpapakahulugan ang mga ito ay

mapapansin pa rin ang pagkakahawig ng kanilang mga pananaw na sa proseso

ng pagsasalin ay palaging kasangkot ang dalawang wika na kilala sa tawag na

source language (SL) at target language (TL).

Ngayong malinaw na sa iyo ang mga kahulugan ng pagsasalin ay susukatin

nating muli ang kaalamang iyong natamo sa modyul na ito sa pamamagitan ng

gawaing sadyang inihanda para sa iyo. Maari mo nang simulan!

A. Pagkumparahin ang mga kahulugan ng pagsasalin na tinalakay sa araling

ito.Isulat ang iyong sagot sa sumusunod na grapiko.

TAGASALIN TAGASALIN

KAHULUGAN KAHULUGAN

PAGKAKAIBA / PAGKAKATULAD
 73

B. Subukin mo ring ipaliwanag ang mga pahayag na mula sa mga ekspertong

tagasalin bilang kasudlong na bahagi ng gawain sa modyul na ito.

1.”Ang pagsasalin ay tila ka nagsasalin ng isang baso ng tubig sa iba pang baso”
2.“Ang pagsasalin ay maaring maisagawa sa pamamagitan ng pagtutumbas sa

ideya na nasa likod ng pananalita”

Aralin 2

Kahalagahan ng Pagsasalin

Tunay na mahalaga ang pagsasalin ayon sa Pambansang Alagad ng Sining

na si Prop.Virgilio S. Almario kung saan sinaad sa aklat ng pagsasalin ni Alfonso

Santiago (2003) na “isang pambansang tungkulin sa larangang pangkultura at

pang-edukasyon ang pagsasalin kaya malaki ang papel ng pagsasalin sa paglilipat

at pagpapalitan ng kultura, kaalaman at pamana ng matandang sibilisasyon sa

mundo.”

Makikita sa pananaw na ito ni Prop. Almario na tunay na malaki ang

gampanin ng pagsasalin sa buong mundo upang buwagin ang mga pader dulot

ng magkakaibang wika at sa pagbuo ng tulay tungo sa pagbabahaginan ng

kultura at kaalaman ng alinmang lahi na magbubunga ng higit na pag-unlad sa

sangkatauhan.

Ayon naman kay Santiago (2003), “isang gawain ang pagsasalin na may

malaking magagawa sa intelektuwalisasyon ng wikang Filipino, sapagkat sa

malikhaing paggamit ng wika sa proseso ng pagsasalin ay napag-iibayo ang pag-

unlad ng wika.”

Sa pananaw na ito ni Santiago, malinaw na isinasaad na habang nasa

proseso ng pagsasalin ang isang nagtatangkang magsalin ay nagagawa rin niyang

 74

paunlarin at gawing intelektuwalisado ang wika sa paggamit nito sa pagsasalin ng

iba’t ibang kaalaman sa bawat larang gamit ang wika.

Bumanggit din ng tatlong kahalagahan ng pagsasaling-wika sa kanyang

aklat na Retorika si Tanawan et.al. (2003) at ito ang mga sumusunod:

1. Mahalaga ang pagsasaling–wika di lamang sa mga gawaing pang-

akademiko kundi maging sa ibang larang tulad ng pandaigdigang kalakalan at

pakikipagtalastasan sa mga banyaga.

Bukod sa malaking papel na ginagampanan ng pagsasalin sa mga pang-

akademikong gawain ay malaki rin ang naiaambag nito sa iba pang larang gaya ng

pakikipagkalakalan kung saan ang mga produktong mula sa iba’t ibang panig ng

daigdig ay naibebenta at nakukunsumo dahil nauunawaan ng anomang lahi ang

katangian at kahalagahan ng isang produkto dahil sa pagsasalin.

Maging sa pakikipagtalastasan ay malaki ang naitutulong ng pagsasalin

sapagkat nagagawa nitong magkaunawaan ang mga tao na may iba’t ibang wika.

Mainam na halimbawa nito ang United Nation (UN) kung saan ang lahat ng bansa

ay nagkakaunawaan dahil sa pagsasalin. Gayundin sa mga pandaigdigang timpalak

sa pagandahan o maging sa pampalakasan man kung saan hindi nagiging hadlang

ang pagkakaroon ng magkakaibang wika sa tulong ng pagsasalin.

2. Mahalaga rin ito sa pagsasalin ng akdang banyaga upang lubos na

maiparating at maipaunawa ang mga detalye ng mga bagong tuklas na kaalaman

tulad ng sa agham panlipunan, humanidades, sining at teknolohiya.

Sa pamamagitan ng pagsasalin ay nauunawaan ng mga tao saan mang

panig ng daigdig ang mga detalye ng mga banyagang akda maging ang mga

bagong tuklas na kaalaman sa iba’t ibang larang. Dahil sa pagsasalin ay patuloy na

 75

dumadaloy ang mga kalaaman o anumang tuklas sa iba’t ibang dako ng daigdig sa

anumang panahon.

3. Sa pamamagitan ng pagsasalin, nabubuksan ang ating mga mata sa

pandaigdigang kaalaman tungo sa pag-unlad.

Tunay na sa pamamagitan ng pagsasalin ay nagagawa nitong alisin ang mga

hangganan sa pagitan ng mga bansa upang patuloy na dumaloy ang mga kaalaman

saan mang sulok ng daigdig na hindi mahahadlangan ng magkakaibang wika at

kultura ng mga bansa na nagbibigay ng mas malawak na espasyo sa bawat

indibidwal habang kasabay na pinalalawig nito ang pagpapatatag ng magandang

ugnayan sa pagitan ng mga bansa na nagsisilbing tulay sa pandaigdigang pag-

unlad.

Sa kabuoan makikita sa mga binanggit na kahalagahan na ang pagsasalin

bilang isang disiplina at/o larang ay mahalaga hindi lamang sa mga akademikong

gawain kundi maging sa pagpapaunlad ng ating kaalaman at kamalayan sa global

na sining, teknolohiya, komunikasyon maging sa pagpapasigla ng ating kalakalan at

ugnayang panlabas tungo sa maunlad na ekonomiya.

Matapos mong basahin ang araling ito, tiyak kong madali na sa iyong tukuyin

ang mga kahalagahan ng pagsasaling-wika. Subukin nga natin. Paniguradong

kayang-kaya mo!
 76

C. Isulat sa bawat bilog sa ibaba ang mga kahalagahan ng pagsasalin at

pagkatapos ay pag-usapan ito sa Google classroom ng inyong online session o sa

group chat ng inyong klase o platform na itatakda ng inyong guro.

Kahalagahan ng
Pagsasaling-Wika

REPLEKSIYON

Marami ka bang natutuhan sa modyul na ito? Ano-ano ang iyong mga

napagtanto hinggil sa katuturan at kahalagahan ng Pagsasalin? Ang pagsasalin ay

isang mahalagang kasanayan at/o kaalaman na makatutulong upang mapalawak

ang ating kasanayan sa wika. Ito rin ang bumubuwag sa hangganan ng mga bansa

upang patuloy na dumaloy ang mga kaalaman saan mang panig ng daigdig.

Magsilbi nawang kalasag mo sa buhay ang mga natutuhan mo.

 77

PAGTATASA
A
Pangalan:_______________________________________ Marka:__________

Seksyon:________________________________________ Petsa:___________

Maliwanag na ba sa iyo kung ano ang pagsasalin at ang mga kahalagahan

nito? Ngayon naman ay subukin mong sagutan ang pagsasanay. Isulat sa patlang

ang letrang T kung tama ang sinasaad ng pangungusap at kung mali ay letang M.

Bilugan din ang salitang nagpamali sa pangungusap.

___________1. Ang pagsasaling-wika ay isang gawaing nakatutulong sa

intelektuwalisasyon ng wikang Filipino.

___________2. Hindi kailangang gamay ng tagasalin ang wikang kanyang

gagamitin

sa pagsasalin.

___________3. Isang pambansang tungkulin ang pagsasalin sa larangang

pangkultura at pang-edukasyon.

___________4. Salitang Griyego ang metafora na katumbas ng “metaphrase” sa

Ingles.

___________5. ‘Meaning-based translation’ ang tawag sa modelo ng pagsasalin ni

Mildred Larson.

___________6. Salitang Latin ang translatio na katumbas ng salitang Ingles na

 78

“translation”.

___________7. Nabubuksan ang ating mata sa pandaigdigang kaalaman tungo sa

pag-unlad sa pamamagitan ng pagsasalin.

___________8. Mahalagang maging maalam ang isang tagasalin sa kultura ng

dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin.

___________9. Ang SL at TL sa pagsasalin ay tumutukoy sa Simulaan at

Tunguhang wika.

__________10. Ang pagsasalin ayon sa depinisyong binigay ni Andronicus ay

naglalandas sa iisang direksyon-mula sa SL tungo sa TL.

Yey! Matagumpay mong natapos ang mga gawain. Maari ka na ulit

sumangguni sa iyong guro upang i-tsek ang iyong sagot. Na-perfect mo ba?

Mahusay! Mainam at naunawaan mo ang buong aralin. Kung mababa ang nakuha

huwag malungkot. Basahin lang muli ang modyul at bumawi sa mga susunod pa!

KAHINGIAN

Sumulat ng sanaysay hinggil sa” Kahalagahan ng Pagsasaling-wika”

SANGGUNIAN
Batnag, Aurora E. et.al. (2003) Teksbuk sa Pagsasalin.Lungsod Quezon: C & E

Publishing Inc.

Santiago, Alfonso O. (2003) Sining ng Pagsasaling-wika (Sa Filipino mula sa Ingles)

 79

Ikatlong Edisyon. Lungsod Quezon: Rex Bookstore, Inc.

Tanawan, Anita A. (2003) Retorika: Mabisang Pagpapahayag sa Kolehiyo.

Meycauayan Bulacan: Trinitas Publishing Inc.

GLOSARI

Intelektuwalisasyon ng wika- pagpapaunlad ng wika sa pamamagitan ng

paggamit

nito sa mga akademikong gawain

Simulaang Lenggwahe- tinatawag na source language sa Ingles o wikang ginamit

ng may-akda sa pagsulat ng teksto

Tagasaling-wika- tagasalin o nagsasalin ng teksto mula sa SL patungo sa TL

Tunguhang wika- target language ang tawag dito sa Ingles o wikang ginagamit ng

isang tagasalin sa pagsasalin ng teksto

 80

MODYUL 5
(1 linggo)

MGA KATANGIAN NG ISANG TAGASALIN AT MAHUSAY NA SALIN

Nasa ikalimang bahagi ka na ng ating modyul. Tiyak akong marami ka

nang natutunan hinggil sa pagsasalin ngunit mas dagdagan pa natin

ito.Matututunan mo sa bahaging ito ang katangian ng isang tagasalin at ang

katangian ng isang mahusay na salin. Ang mga aralin sa modyul na ito ay

makatutulong sa iyo upang maging handa sa susunod na pagsubok sa larang ng

pagsasalin na magiging gabay mo upang maging isang mahusay na tagasalin.

Narito ang ating layunin sa bahaging ito.

MGA LAYUNIN
1. Matalakay ang mga katangian ng isang mahusay na tagasalin.

2. Mailatag ang mga katangiang dapat taglayin ng isang mahusay

na salin.

3.Masuri ang mga dahilan sa pagturing sa pagsasalin bilang

sensitibong gawain.

PAUNANG PAGTATAYA
Bago natin simulan ang susunod na aralin, subukin mo munang isalin sa
Filipino ang sumusunod na mga paalala na may kaugnayan sa pandemyang Covid-
19.
 81

Sa unang larawan, paano nga kaya ito mas magiging mabisang paalala para
sa ating mga Pilipino? Ano ang naging salin mo rito?

_____________________________________________________________
___________________________________________________________________

Ito pa ang sunod na larawan. Subukin mo ngang isalin ito sa Filipino.

1._________________________________________________________________
2._________________________________________________________________
3._________________________________________________________________
4._________________________________________________________________
5._________________________________________________________________
6. _________________________________________________________________
 82

Naisalin mo ba ang sunod-sunod na paraan nang tamang paghuhugas ng kamay?

Ang susunod na aralin ay makatutulong sa iyo upang mas mapabuti mo pa

ito sa susunod.

PAGTALAKAY

Ayusin mo muna ang mga ginulong salita na may kinalaman sa ating aralin.

Ano kaya ang mabubuo mong mga salita?

1. L U K A R U T ___________________________________________

2. K A T I A M A R G _________________________________________

3. W A N I L A M ____________________________________________

4. N O G R A J _____________________________________________

5. R I A G N A T A P A R K A __________________________________

Ang mga salitang nabuo mo ang ating tatalakayin sa bahaging ito. Simulan na

natin.

ARALIN 1

KATANGIAN NG TAGASALIN AT MAHUSAY NA SALIN

Hindi gawaing biro ang pagsasalin sapagkat hindi lamang ito simpleng

pagsasalin ng salita mula sa simulaang wika patungo sa tunguhang wika. Ito ay

pagsasalin din ng kultura sa iba pang kultura, kaya’t mabusisi at nangangailangan

ng sapat na oras at kaalaman. Halimbawa ay sa pagitan ng Ingles at Filipino, may

sari-sarili itong kakanyahan, istruktura, gramatika, balangkas, sistema at kultura.

Ayon nga kay Alfonso Santiago (2003), kung ang isasalin ay anumang

literaturang nasusulat sa alinmang katutubong wika sa Pilipinas at isasalin ito sa

Filipino, hindi gaanong masusumpungan ang mga suliranin sa pagsasalin sapagkat

 83

magkakaangkan ang mga wika sa Pilipinas. Ang kayarian o balangkas ng mga

pangungusap ay halos magkakatulad. Aniya, mas madaling magsalin ng nasusulat

sa kapuluan kaysa sa mga nasusulat sa wikang Ingles. Sinasalamin ng Ingles ang

kulturang hindi sa Filipino. Mabisa ang Ingles sa pagpapahayag ng kulturang

Amerikano at mabisa naman ang Filipino sa pagpapahayag ng kulturang Pilipino.

Dagdag pa, kritikal ang papel na ginagampanan ng isang tagasalin sapagkat siya ay

hindi tulad ng manunulat na malayang ipahayag ang kanyang mga ideya at

karanasan sa isang akda. Ang isang tagasalin ay nangangailangang intindihin ang

nilalaman ng orihinal na akda, maramdaman ang emosyon nito at makita ang ganda

at estilo ng awtor. Nakatali o nakagapos siya sa orihinal na ideya ng awtor ng

akdang kanyang isinasalin.

Kaya, sa napakaselan na gawain ng tagasalin, nararapat lamang siyang

magtaglay ng mga katangiang binigay nina Nida at Savory na binigyang bihis ni

Santiago (2003):

1. May sapat na kaalaman sa gramatika at sapat na kakayahan sa

pampanitikang paraan ng pagpapahayag sa dalawang wikang

kasangkot sa pagsasalin.

Ang isang tagapagsalin ay nararapat lamang na may kakayahan sa

paggamit ng dalawang wikang kasangkot hindi lamang sa kahulugan ng

salita kundi pati na rin sa damdaming taglay at estilong ginamit. Halimbawa

kung ang dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin ay ang Ingles at Filipino,

marapat lamang na taglayin niya ang kaalaman sa gramatika, pagkakaiba ng

balangkas, sintaks, sistema ng paglalapi, bokabularyo at pagbuo ng parirala

sa mga ito. Mahalaga ring isaalang-alang ang denotatibo at konotatibong

kahulugan maging ang idyoma at kultural na konteksto. Kung tula naman ang

isasalin, iba ang paraan ng paghahanay at pagpili ng mga salita sapagkat

 84

ikaw ay magiging isang makata. Marapat din na isaalang-alang ang mga

sangkap na wala sa prosa o tuluyan.

2. May sapat na kaalaman sa paksang isasalin

Mas magiging mahusay ang salin sa pamamagitan nang maayos na

pagpili sa mga salitang gagamitin na malapit sa larangang isinasalin. Ang

pagiging maalam niya sa mga jargon at register ay napakahalaga.

Halimbawa rito ni Santiago, kung ang guro ay hindi nagtuturo ng biology, mas

mahihirapan siyang magsalin ng tekstong may kinalaman sa disiplinang ito.

Walang kasinghusay na tagasalin nito ang mismong nagtuturo ng nasabing

asignatura, dahil pamilyar siya sa pasikot-sikot ng larangang nabanggit.

Marapat din na interesado ang sinumang magsasalin sa anumang piyesang

isasalin niya.

3. Nag-aangkin ng kaalaman sa kultura ng dalawang wikang kasangkot

Ayon kay Santiago, may pagkakataong hindi natin maisasalin nang

maayos ang ilang bahagi ng materyales na nasusulat sa Ingles o iba pang

banyagang wika patungong Filipino sapagkat magkaiba ng kultura ng

bansang nagsasalita ng mga wikang ito. Halimbawa ay sa usapin ng agham

at teknolohiya, napakalaki ng agwat natin sa bansang Amerika ngunit

mayaman naman tayo sa mga katawagan na tungkol sa pagsasaka. May

“rice” sa Ingles ngunit sa ating kultura, ang “rice” ay maaaring maging “bigas”,

“palay” o “kanin” depende sa pangungusap o pandiwang gagamitin. Dagdag

pa, sa sinaing ay may katawagan tayo upang ito’y uriin tulad ng “malata,

maligat, angi, inin, sunog, hilaw”. Mayroon din tayong “tutong, bahaw, mumo”

at marami pang iba. Sa kakanin din ay samot sari ang ating katawagan
 85

depende sa kulay, paraan ng pagkakaluto o paraan ng paghahain, kung nasa

bilao o binilot sa dahon ng saging.

Binigyang-diin din ni Abdellah na ipinaliwanag nina Batnag at Petras

(2009), na bukod sa tatlong katangiang nabanggit na dapat taglayin ng isang

tagasalin, nararapat lamang na siya ay may sapat na kasanayan din sa

pagbasa, pananaliksik, panunuri at pagsulat. Patuloy dapat siya sa

pagbabasa ng iba’t ibang akda upang makita ang pagkakaiba ng mga estilo

nito. Marunong ding manaliksik at sumipi sa mga diksyunaryo,

ensayklopedya, glosaryo o journal na makatutulong sa paghahanap ng

kahulugan o salin ng mga salita lalo higit kung ito ay teknikal. Mahusay rin

dapat siyang kumilala ng mga ideyang nakapaloob sa akda at patuloy sa

rebisyon ng saling isinagawa.

Tunay na napakaselan ng gawaing pagsasalin at ang mga katangiang

ito ay nagpapatunay ng hamong ito. Kaya marapat lamang na magkaroon

nang lubos na kasanayan at kaalaman upang maging handa sa ganitong

gawain.

Ngayon, dumako naman tayo sa kung ano ba dapat ang katangiang

dapat taglayin naman ng isang salin? Sa paliwanag ng Summer Institute of

Linguistics (Batnag at Petras 2009), may tatlong katangian ang isang

mahusay na salin na mabubuod sa akronim na CAN. Ito ang mga

sumusunod:

C- clear (malinaw)

A- accurate (wasto)

N- natural (natural ang daloy)

 86

Sa umpisa pa lamang ay dapat malinaw na agad sa iyo bilang isang

tagasalin kung ano ang iyong layunin kung bakit kailangan mong isalin ang

isang teksto. Ang nabuong salin ay kailangang nauunawaan ng target na

mambabasa ng salin. Ang mensahe nito ay wasto mo rin dapat na maisalin.

Ang daloy ay natural at hindi tunog isang salin lamang. Maayos at madulas

ang daloy nang sa gayon ay madali itong maiintindihan ng iyong

mambabasa.

Kung magsasalin, subukin na isalin ng hanggang tatlong beses ang

tekstong napili upang mas lalong mapahusay ito. Totoong hindi ito madali sa

una at nangangailangan nang sapat na kaalaman at disiplina ang ganitong

gawain, ngunit marami ang maaaring makatulong sa iyo upang ito ay

mapagtagumpayan tulad halimbawa ng pagsangguni sa diksyunaryo at

pananaliksik.

Ngayon naman, sa bahaging ito, tiyakin natin na naunawaan mo nga

ang ating naging aralin.

A. Sagutin mo ang sumusunod na mga gawain batay sa iyong natutuhan.

1. Ano-ano ang mga katangiang dapat taglayin ng isang mahusay na salin?

Ipaliwanag ang iyong naging kasagutan.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

2. Paano magkakaroon ng sapat na kaalaman sa paksang iyong sinasalin? Ano

ang dapat mong gawin bilang isang tagasalin?

 87

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

3. Ano-ano ang mga babasahing maaaring makatulong sa iyo upang

makapagsalin nang mainam? Magtala ka at ipaliwanag mo ito isa-isa kung

paano ito makatutulong.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________
 88

B. Bukod sa mga nabanggit sa aralin na ito, magbigay pa ng iba pang mga

katangian na sa palagay mo ay dapat ding taglayin ng isang mahusay na

tagasalin. Ipaliwanag nang mabuti kung bakit ito ang iyong napili.

Tagasalin

ARALIN 2

Mga Karapatan at Tungkulin ng Tagasalin

Natutunan mo sa aralin 1 ng modyul na ito ang katangian ng isang tagasalin

gayon din ang katangian ng isang mahusay na salin. Ngayon naman, sa araling ito,

matututuhan mo kung ano-ano ba ang mga karapatan at tungkulin ng isang

tagasalin maging ang mga suliraning kanilang kinakaharap sa proseso ng

pagsasalin. Narito ang ating mga layunin sa araling ito:

 89

MGA LAYUNIN
1. Mailatag ang mga karapatan at tungkulin ng isang tagasalin.

2. Masuri ang mga dapat isaalang-alang ng isang tagasalin sa

larang na ito.

3. Maisa-isa ang mga suliraning kinakaharap ng isang tagasalin.

May karapatang magsalin ang sinuman, ngunit may mga kailangan siyang

isaalang-alang sa ganitong gawain. Narito ang ilan sa mga ito:

1. Batay sa Karapatang-ari, hinihingi ng kagandahang-asal na bago isalin ang

isang akda, kailangang humingi muna ang magsasalin ng permiso sa awtor.

Kung ang akda naman ay matanda na o tinatawag na “public domain” maaari

itong isalin ng kahit sinuman. Ngunit tandaan pa rin na laging pairalin at

isaalang-alang ang etika sa pagsasalin bago simulan ito.

2. Kung siya ay pinahintulutan, ang kanyang malilikhang salin ay marapat na

ipangalan sa kanya. Ang salin ay protektado rin ng Karapatang-ari sa

pangalan ng tagasalin.

3. Kung ilalathala ang kanyang salin, marapat na ito ay may pahintulot niya at

marapat na ilagay rin ang pangalan niya sa salin. May karapatan din siyang

tumanggap ng kabayaran o royalties na nakatakda sa kontrata ng

paglalathala.

Mga Suliraning Kinakaharap ng Tagasalin

Sa larangan ng pagsasalin, ang madalas na lumilitaw na pangunahing

problema ay kapag isinasaalang-alang na ang kultura. Halimbawa, paano mo

isasalin ang ganitong pangungusap sa Ingles?

 90

Pang-ilang pangulo ng Pilipinas si Pangulong Duterte?

O kaya naman, ano ang salin ng salitang “sayang” sa Ingles? Paano mo rin

isasalin sa Ingles ang salitang “ginamos”? Ang ginamos ay isang uri ng pagkaing

kilala sa mga probinsya sa Kabisayaan at Mindanao. Ito ay gawa sa pinaghalong

maliliit na isda at asin na inimbak sa loob ng maraming araw.

Sa mga halimbawang ipinakita, napakahalagang maunawaan ng isang

tagasalin na hindi siya dapat maging literal sa pagsasalin, lalo higit na hindi

dapat maging salita-sa-salita ang pagsasalin sapagkat ang kultura ay kasangkot

(Santiago, 2003). Gayundin, napakahalaga na laging ginagabayan ang

tagasalin ng mga etikal na pamantayan sa pagsasalin bago pa man simulan ang

gawain at maging habang nagsasalin o matapos man ito.

Sa proseso ng pagsasalin, dapat ding tandaan na ang bawat wika ay may

natatanging kakanyahan, pinagmulan at istruktura. Bukod sa kultura, maaari mo

ring makaharap na mga suliranin tulad ng problemang leksikal, semantik,

gramatikal, sintaktik, retorikal at iba pa. Ngunit paano mo ito masosolusyonan

upang maging mainam ang iyong magiging salin?

Una, katulad ng binanggit kanina ay hindi dapat maging literal ang salin;

Pangalawa, maging maalam sa mga bokubularyo ng ibang disiplina sa

pamamagitan ng pagbabasa at pananaliksik, gayundin sa mga teknikal na salita;

Pangatlo, sikaping maisalin ang mensahe ng awtor at hindi lamang ang mga

salitang ginamit sa akda.

 91

Subukin natin ang iyong natutunan sa araling ito. Sagutin ang sumusunod na

katanungan batay sa ating aralin:

1. May karapatang magsalin ang sinuman, ngunit ano- ano ang mga
dapat niyang isaalang-alang sa ganitong gawain? Ipaliwanag ito isa-
isa.
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________

2. Paano mo masosolusyonan ang mga lilitaw na suliranin upang maging

mainam ang iyong magiging salin?
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________

3. Paano dapat nagbabasa at nagsasaliksik ang isang tagapagsalin?

________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
 92

REPLEKSIYON
Sa kabuoan, nais kong malaman kung ano iyong natutunan na mga kasanayan

na dapat taglayin ng isang tulad mong tagasalin? Sa iyong palagay, kakayanin mo

rin ba ito? Paano?

Sadyang kaakibat nito ay hindi birong tungkulin, mabigat na pasanin na

inaasahan sa bawat isang nagtatangkang pumalaot sa pagsasalin, ngunit huwag

panghihinaan ng loob at magpatuloy ka lamang sa iyong gawain. Sikaping maging

maalam sa larang na ito.

PAGTATASA

Pangalan:__________________________________ Marka:____________

Seksyon:___________________________________ Petsa:_____________

Muli nating sukatin ang iyong natutunan sa bahaging ito. Sagutan ang sumusunod

na mga pagsasanay. Unawaing mabuti ang mga pahayag ayon sa naging talakayan

sa aralin 1 at aralin 2. Isulat ang salitang TAMA kung wasto ang pahayag at MALI

kung hindi.

_______________ 1. Ang kahusayan sa pagsasalita ng dalawang

wikang sangkot ay nararapat na taglayin ng
isang tagasalin.
_______________ 2. Ganap dapat ang pagiging maalam at matatas
sa dalawang wikang sangkot kung ikaw ay
magsasalin.
_______________ 3. Bilang isang tagasalin ng pampanitikang akda,
ikaw ay tagabuo ng kasaysayang pampanitikan
ng iyong rehiyon.
_______________ 4. Ang mga wika ay makakatulad ang katangian
tulad na lamang ng Ingles at Filipino.
 93

_______________ 5. Sa pagsasalin ng isang akda, ang isang

tagasalin ay lumilikha ng kanyang ideya kagaya
ng sa orihinal na awtor nito.
_______________ 6. Sa pagsasalin, dapat sikaping maisalin ang
mensahe ng awtor.
_______________ 7. Mahirap na gawain ang magsalin kaya nararapat
lamang may angking kakayahan ang tagasalin
hindi lamang sa pagsulat kundi pati na rin sa
pagbasa at pananaliksik.
_______________ 8. Ang kahulugan at emosyong napapaloob sa mga
salita sa orihinal na akda ay dapat na mapansin
ng isang magsasalin nito.
_______________ 9. Magkakaangkan ang mga wika sa Pilipinas
kaya’t walang malubhang problema sa
pagsasalin ng kulturang nakapaloob sa akda.
_______________ 10. Kung ang isasalin ay tula, higit na mabuting
tagasalin nito ay isa ring makata o sumusulat ng
tula.

KAHINGIAN

1. Magsaliksik ng mga pagkaing Pinoy na magpapakita ng ating mayamang

kultura sa iba’t ibang panig ng ating bansa. Hanggat maaari ay ilagay rin

ang lugar kung saan ito nagmula. Magtala ng hanggang dalawampung

salita at subukin itong isalin sa Ingles.

2. Batay sa iyong mga naitala sa bilang isa, ano-ano ang mga suliranin na

iyong kinaharap habang ito ay isinasagawa? Paano mo ito nasolusyonan

SANGGUNIAN

Mga libro

Antonio, L. & Batnag, A. (2011).Pagsasalin: teorya at praktika. Quezon City: C&E

Publishing, Inc.
 94

Batnag, A. , Petras, J. & Antonio. L.F.(2009). Teksbuk sa pagsasalin. Quezon City:

C & E Publishing, Inc.

Santiago, A. (2003). Sining ng pagsasaling-wika (Sa Filipino mula sa Ingles)

Ikatlong

Edisyon. Lungsod Quezon: Rex Bookstore, Inc.

De Castro, I. & Taruc, Z. (2010). Kritikal na pagbasa at akademikong pagsulat tungo

sa pananaliksik. Manila: University of Santo Tomas Publishing House.

Mula sa iba pang babasahin

Mula sa Internet
Balarilà.(2015). Almario, V. (Ed.), Sagisag Kultura (Vol 1). Manila: National
Commission for Culture and the Arts.
Naaksesmulasa https://philippineculturaleducation.com.ph/balarila/
Kultura. (2020). Naakses mula sa https://philnews.ph/2020/02/06/ano-ang-
kultura-kulturang-pilipino-philippine-culture/

Imahen mula sa insider.com. (walang taon). Naakses mula sa

https://www.google.com/search?q=stay+home+nobody+is+safe

Mga madalas itanong tungkol sa karapatang-ari (Copyright).Naakses mula sa

National Book Development Board, booksphilippines.gov.ph.

Oudadesse, I. (2018). Translation challenges faced by translator. Naakses mula sa

Strategies in Language Learning.com

SONA: Pagsasalin sa wikang Filipino, may sinusundang mabusising proseso.

(2012) Naakses mula sahttps://youtube/UowWHj6xk_A

Imahen ng translator clipart illlustrations. (walang petsa). Naakses mula sa

https://www.google.com

Tips on proper handwashing. (walang taon). Naakses mula sa

https://www.google.com/provinceofguimaras.wordpress.com
 95

GLOSARI
Gramatika - Ang gramatika o balarila na katumbas ng gramatica sa Español

at grammar sa Ingles, ay pag-aaral ng estruktura ng wika. Tinatalakay nitó

ang mga tuntunin ng isang wika ukol sa mga uri, pagbuo at wastong

paggamit ng mga salita, at pagsulat (Almario, 2015).

Kultura - Ang kultura ay ang pagsalin-salin ng mga tradisyon ng isang grupo ng tao

o komunidad. Ito ang nagsisilbing pagkakakilanlan ng isang lugar (Philnews,

2020). Nakapaloob dito ang gawi, kaisipan, pagkilos, tradisyon, pananamit, wika,

panitikan at paraan ng pamumuhay

Pananaliksik - Masistemang gawain ng pangangalap ng datos o impormasyon na

nagpapataas ng kaalaman at pang-unawa ng mga mag-aaral/mananaliksik

tungkol sa isang bagay o pangyayari. Isang pagtatangka sa maingat na pag-

uusisa, pag-aaral, pagmamasid, pagsusuri at pagtatala ng mga bagong

impormasyon, katotohanan at kaalaman (De Castro & Taruc, 2010).

 96

MODYUL 6
(1 linggo)

MGA TEORYA SA PAGSASALIN

Binabati kita! Malawak na ang iyong kaalaman hinggil sa pagsasalin.

Dagdagan pa natin lalo ito upang mas maging mahusay ka sa larangan ng

pagsasalin. Matututunan mo sa bahaging ito ang iba’t ibang teorya ng pagsasalin

ayon sa mga dalubhasa.

Narito ang ating mga layunin sa araling ito.

MGA LAYUNIN

1. Matukoy ang mga batayan o paraan ng pagsasalin ayon sa

prinsipyo ng mga eksperto sa larang ng pagsasalin;

2. Masuri ang pagkakaiba ng wika at kultura ng simulaang

lenggwahe at tunguhang lenggwahe;

3. Makapagtala ng mga salita o pahayag sa Filipino na mahirap

isalin sa Ingles.

PAUNANG PAGTATAYA

Bago tayo magsimula, mag-online palengke muna tayo. Subukin mong isalin

sa Ingles ang pangungusap sa ibaba. Maaari kang kumonsulta sa diksyunaryo para

maisalin ito nang mas episyente. Magkaroon ka ng hanggang tatlong tangkang salin

at suriin mo kung alin ang mas angkop.

 97

“Nagpasa-buy ako ng saging sa online palengke kanina. Gusto ko sanang

magpa-deliver ng lakatan kaso mas mura ang post nilang latundan kaya iyon na

lang ang inorder ko.”

Ano ang naging salin mo rito?

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

_________________________________________________________________
 98

PAGTALAKAY

Ang susunod na aralin ay tungkol sa mga teorya ng pagsasalin na

makatutulong upang maging gabay sa mga gawaing pagsasalin. Bago tayo tuluyang

tumungo rito, hanapin mo ang mga salitang may kinalaman sa ating aralin. Hanapin

at bilugan mo ang mga salitang formal equivalence, dynamic equivalence,

meaning-based, communicative at skopos.

O W S D Y N A M I C H I B

D Y N A M I T E L E C C A

W C I H A X O A E Q O O S

A O D I M O M N Q U M M I

L M A L Z R O S U I M M C

A M Y Z O B O O A V U U M

N U I F H P G F L A N N D

G N J K O C D P E L I I W

K I L K M N O P R E T C A

A C S T U K V W X N Y A I

Y A A S S U H A K C K T T

O T M T O Y O U I E P I I

M I A D E S A B R A L V N

A O G A G N I N A E M E G

Ngayon, ang mga salitang formal equivalence, dynamic equivalence,

meaning-based, communicative at skopos na nahanap mo sa taas ay isa-isahin na

 99

nating tuklasin ang kahulugan. Pag-aralan mo at suriing mabuti ang mga teorya ng

pagsasalin ayon kina Eugene Nida, Mildred Larson, Peter Newmark at Vermeer.

ARALIN 1

MGA TEORYA NG PAGSASALIN

Sa pagsasalin, krimen ang paglabag o paglihis sa “tunay na kahulugan” ng

awtor. Isa sa mga unang teoriko ng pagsasalin na si Etienne Dolet (ang pagbikas ay

parang echen dulȇ) ng France ay nabitay dahil sa maling pagsasalin di-umano ng

isa sa mga diyalogo ni Plato, ang Axiochus (ang pagbikas ay parang aksiyokus). Sa

tekstong Griyego, sinasabi na walang nalalabi kapag namatay ang tao. Sa salin ni

Dolet, ganap na walang nalalabi kapag namatay ang tao, na parang ipinapahiwatig

na walang imortalidad. Dahil dito, pinaratangan, nilitis at binitay siya bilang isang

erehe.

Si Dolet ang unang maituturing na “martir ng pagsasalin” o sa pagsasalin ay

mas tanyag ang linyang “traduttore, traditore” (ang bigkas ay tradutor, traditor) na

nangangahulugang “tagasalin, taksil”. Kaya naman sinasabi na ang sinumang

nagsasalin daw ay isang taksil.

Samantala sa karanasan naman ng paggamit ng google translate ay

pumapalya ito dahil wala itong lohikang pangkultura. Halimbawa sa klase ni Michael

Coroza ay kanyang ibinahagi ang pagpapasalin niya sa kanyang klase ng epikong

Labaw Donggon, tungkol sa dalawang anak na lalaki ni Donggon.

Pinasalin niya ang “ Asu Mangga and Baranugon are half-brothers”. Kung

ang gagamiting salin ng half-brothers ay ang salin ng google translate, malamang

ang lalabas ay kalahating-kapatid. Kung ikaw ang magsasalin ng salitang half-

brothers, ano ang magiging salin mo nito sa Filipino? Magkapatid sa labas? Sa

 100

epiko, ang mga nanay ni Asu Mangga at Baranugon na sina Ginbitinan at Durunoon

ay kapwa pinakasalan ni Labaw Donggon. Kaya ano sa tingin mo ang mas mainam

na salin ng salitang ito?

Narito ang mga teorya ng pagsasalin na maaari mong maging gabay upang

makapagsalin nang mas mainam.

Filipino at Ingles ang wikang panturo sa ating bansa batay na rin sa ating

konstitusyon. Kapwa ang dalawang wikang ito ang halos nagiging tulay sa mga

panloob at panlabas na karunungan ng bansa. Ngunit nakita na rin natin sa

nakaraang aralin na ang mga wikang ito ay may gampanin hindi lamang sa

paghahatid ng kaalaman kundi pati na rin sa pagpapamalas ng kulturang kaakibat

nito. Katulad ng ipinapasalin kaninang pangungusap, ang saging ay maaari mong

isalin sa Ingles na banana, ngunit paano mo naman isasalin ang lakatan at

latundan? Kaya nga, sa larangan ng pagsasalin ay isa ito sa dapat tingnang mabuti.

May iba’t ibang teorya ang pagsasalin na maaari nating pagbatayan upang

maging balangkas sa tatahaking pagsasalin tulad ng Formal at Dynamic

Equivalence ni Eugene Nida, Communicative Theory ni Peter Newmark, Meaning

Based Translation ni Mildred Larson, Skopos Theory ni Vermeer at iba pa.

Ayon kay Eugene Nida (1964) may kultural na salik sa pagsasalin. Maaari

itong formal equivalence o hindi kaya ay dynamic equivalence. Ano ang pagkakaiba

ng dalawang nabanggit? Sa paliwanag nina Batnag at Petras (2009), ganito ang

pagtutuunan ng pansin kung ang pagsasalin ay sa ganitong paraan ibabatay.

Formal equivalence kung tapat na isinasalin ang anyo at nilalaman nang sa

gayon ay mauunawaan ng target na mambabasa ang kamalayan, damdamin at

diwa sa konteksto ng Simulaang Lenggwahe (SL).

 101

Dynamic equivalence naman kung ang tagasalin ay naglilipat sa paraang

pagbibigay-tuon sa konteksto ng kanyang sariling kultura. Kung gayon ang ganitong

salin ay nakatuon sa Tunguhang Lenggwahe.

Naniniwala rin si Nida na ang pagsasalin ay isang agham at hindi isang

sining. Aniya, ang paglilipat ng mensahe mula sa isang wika tungo sa ibang wika ay

maaari ding maituring na siyentipiko o makaagham na paglalarawan. Kaya nga, ang

kanyang libro ng pagsasalin ay pinamagatan niyang Towards a Science of

Translating samantala, isang awtor din ng pagsasalin na si Theodore Savory ay

sumulat ng kanyang libro at pinamagatan itong Art of Translation. Sa pamagat pa

lamang ng dalawang libro ay makikita na natin ang magkaibang paniniwala ng mga

dalubhasa pagdating sa pagsasalin. Naniniwala si Savory na ang pagsasalin ay

isang sining at hindi isang agham.

Dagdag pa, naglahad din si Nida (1964), na ang pagsasalin ay pagbuo sa

tumatanggap na wika ng pinakamalapit at likas na katumbas ng mensahe ng

simulaang wika, una ay sa kahulugan at ang ikalawa ay sa estilo. Naglalahad ito ng

tatlong pangunahing salik sa pagsasalin: una ay tinatalakay ang layunin ng

pagsasalin, ang ikalawa ay ang pagtalakay sa kalikasan ng mga mambabasa, at

ang huli naman ay ang pagtalakay sa uri ng tekstong isasalin. Dahilan sa mga salik

na nabanggit, ang kahusayan ng isang pamamaraan sa pagsasalin ay maaaring

nasusukat kung ito ay angkop na magamit sa hinihingi ng isasalin at pagsasalinan.

Sa kabilang banda, magkaugnay ang isipan at layunin nina Peter Newmark

at Mildred Larson na ang pagsasalin ay kinakailangang nagtataglay ng diwa at

kahulugan ng isinasaling teksto. Ang mga dayuhan ay may sariling estrukturang

pangwika, sariling kalinangan, may ibang paraan ng pag-iisip at paraan ng

pagpapahayag at ang lahat ng ito ay dapat kilalanin ng nagsasalin na mga balakid o

hadlang na dapat niyang bakahin.

 102

Kaugnay nito, si Newmark ay naglahad ng mga elemento ng mga pagsasalin.

Ang pagbibigay-diin sa mga mambabasa at kaayusan (setting). Dapat maging

natural ang dating ng salin upang madaling maunawaan at makapag-iwan ng

kakintalan sa mambabasa.

Ang pagsasalin ay binubuo ng paglilipat ng kahulugan ng pinagmulang wika

tungo sa gagamiting wika, na kumakatawan sa tuntunin ng balarila na

nangingibabaw sa estruktura ng wika (Larson, 2002), habang tumutukoy sa

semantikong kaayusan ng isinasaling teksto batay sa sitwasyon ng komunikasyon:

kasaysayan, kultura, intensyon ng may-akda, pati na rin ang iba’t ibang uri ng mga

kahulugan na nakapaloob sa tahasan at tunay na impormasyon ng teksto

(Newmark, 2002).

Bukod pa rito, ang Meaning Based Translation ni Larson ay nakatutok sa

kahulugan ng simulaang lengguwahe tungo sa pagpapahayag ng kahulugan ng

salin sa tunguhang lengguwahe (TL). Binibigyang-diin dito na may magkakaibang

katangian sa mga wika sa mundo. Lalo pang kitang-kita ang pagkakaiba ng anyo ng

mga wika kung kabilang sa magkaibang pamilya ng mga wika ang sangkot sa

pagsasalin, halimbawa’y Ingles at Filipino. Si Newmark ay naninidigan na ang

pagsasaling-wika ay ang paglipat sa pinagsasalinang wika ng pinakamalapit na

katumbas na diwa at estilong nasa wikang isinasalin.

Ang pagsasalin ay muling pagbubuo sa tumatanggap na wika ng tekstong

naghahatid ng kahalintulad na mensahe sa simulaang wika subalit gumagamit ng

mga piling tuntuning gramatikal at leksikal ng tumatanggap na wika (Larson,1984).

 103

Ganito inilarawan ni Santiago (2009) ang dayagram ng pagsasalin ni Larson

sa kanyang Meaning Based Translation.

Simulaang Lenggwahe Tunguhang Lenggwahe

Tekstong isasalin Salin

Tuklasin ang kahulugan Muling ipahayag ang kahulugan

Kahulugan

Ipinapakita na magkaiba ng hugis ang tekstong SL at ang tekstong TL dahil

dalawang magkaibang lengguwahe ang sangkot sa pagsasalin; ang tungkulin ng

tagasalin ay tuklasin ang kahulugan ng tekstong SL; at muling ipahayag ang

kahulugang ito sa tekstong TL. Samakatuwid, ang mga tekstong SL at ang

tekstong TL ay mga grapikong representasyon upang bigyang diin na magkaiba ang

mga katangiang gramatikal ng mga wika sa mundo. Lalo pang kitang-kita ang

pagkakaiba ng anyo ng mga wika kung kabilang sa magkaibang pamilya ng mga

wika ang sangkot sa pagsasalin, halimbawa’y Ingles at Filipino.

Ginamit naman ni Newmark (1988) ang V diagram upang ipakita ang walong

metodo sa pagsasalin. Batay sa kanya, ang pagsasalin ay isang pagsasanay na

binubuo ng pagtatangkang palitan ang isang nakasulat na mensahe sa isang wika

 104

ng gayon ding mensahe sa ibang wika. Mahalagang maisaalang-alang ang layunin

ng pagsasalin, kalikasan ng mambabasa at uri ng tekstong isasalin. Idinagdag pa rin

niya na ang tagasalin bago siya pumili ng angkop na metodo sa pagsasalin ay

kailangang alamin muna niya ang mga sumusunod: (1) intensyon ng tagasalin; (2)

ang babasa at kalagayan ng tekstong pagsasalinan; at (3) ang kalidad ng

pagkasulat at kapangyarihan ng orihinal na isasalin o teksto.

Ayon din sa kanya, dapat na isagawa ang unang borador ng salin. Sa

bahaging ito’y tandaang lagi na ang isinasalin ay ang diwa at hindi ang mga salita.

Hangga’t magagawa ay sikapin ding maging palagian sa pagbibigay ng katumbas

sa mga katawagan sa pamamagitan ng pagsangguni sa talaan ng mga katumbas

na isinasagawa.

Tinalakay ni Newmark (1988) ang walong metodo ng pagsasalin gamit ang V

diagram na ang pamamaraan ng pagsasalin ay nahahati sa dalawang pangkat. Ang

una, ay nagbibigay-diin sa simulaang lenggwahe (SL), samantalang ang ikalawa ay

sa tunguhang lenggwahe (TL).

Mga hakbang sa pagsasalin ayon sa talakay ni Newmark (sinipi mula kina

Alfonso at Almario)

Simulaang Lenggwahe Tunguhang

Lenggwahe
Salita-sa-salita Adaptasyon
Literal Malaya
Matapat Idyomatiko
Semantiko Komunikatibo
Ganito ang kanilang paliwanag at halimbawa ukol sa iba’t ibang metodo.
 105

1. Salita-sa-salita. Ito ang tinatawag sa Ingles na word-for-word translation. Isa-

sa-isang pagtutumbas ng kahulugan ng salita. Malimit na ang ganitong salin

ay himig telegrapikong pahayag.

Halimbawa: John gave me an apple.

Juan nagbigay akin isa mansanas.
“Gloss” din ang tawag sa ganitong paraan dahil pagkatapos ng isa-isang

salin ng salita ay isasaayos na ang pangungusap.

Si Juan ay nagbigay sa akin ng isang mansanas.

2. Literal. Sinusundan ng tagasalin ang estruktura ng SL sa metodong ito at

hindi ang natural at madulas na daloy ng TL, kung minsan nagiging wordy o

masalita ito at nagiging mahaba ang pahayag.

Halimbawa:

“My father was a fox farmer. That is, he raised silver foxes, in pens;

and in the fall and early winter, when their fur was prime, he killed them ang

skinned them…”

(Mula sa maikling kuwentong “Boys and Girls” ni Alice Munro)

Literal na salin:

Ang tatay ko ay isang magsasaka ng lobo. Iyon, siya ay nagpapalaki

ng mga lobong pilak; at sa taglagas at maagang taglamig, kung ang kanilang

balahibo ay pinakamataas, siya ay pinapatay sila at binabalatan sila…

Pansinin ang pagtutumbas na ginamit sa salitang “farmer”, “fox

farmer”, “that is” at “prime”. Ganoon din sa salin na tinumbas na “pinapatay

sila at binabalatan sila”. Ano ang masasabi mo sa paraang ito ng salin?

3. Adaptasyon. Kataliwas ng saling salita-bawat-salita, ang saling adaptasyon

ay itinuturing na pinakamalayang anyo ng salin. Madalas gamitin ang

adaptasyon sa pagsasalin ng dula at tula, na kung minsan ay tila malayo sa

 106

orihinal. Ito rin ang itinuturing na pinakamalayang anyo ng salin dahil may

pagkakataon na malayo na ito sa orihinal.

Halimbawa: (Mula sa kantang “Que sera sera”)

Que sera sera!

Whatever will be will be
The future’s not ours to see
Que sera sera!

Adaptasyong salin:

Ay sirang-sira!
Ano ang mangyayari
Di makikita ang bukas
Ay sirang-sira!

Mapapansin na ang salin ay nakatono mula sa orihinal na kanta ngunit

ang salin sa linya tulad halimbawa ng que sera sera (ano man ang mangyari

sa hinaharap) ay iba ang kahulugan.

4. Malaya. Gaya ng taguri nito, malaya ito at walang kontrol at parang hindi

isang salin. Ito ay maipagkakamaling panibagong uri ng akda sapagkat hindi

ito nahahawig sa pinagmulang teksto.

Halimbawa:

“For the last twenty years since he burrowed into this one-room

apartment near Baclaran church, Francisco Buda often strolled to the seawall

and down the stone breakwater which stretched from a sandy bar into the

murky and oil-tinted bay.”

(Mula sa “The Drowning” ni F. Sionil Jose)

Salin:

Mayroon nang dalawampung taon siyang tumira sa isang apartment

na malapit sa simbahan ng Baclaran. Si Francisco Buda ay mahilig

maglibang sa breakwater na mabuhangin at malangis.

 107

(Mula sa tesis ni Wilfreda Jorge-Legaspi, 1990)

5. Idyomatiko. Dito, ang mensahe, diwa o kahulugan ng orihinal na teksto ang

isinasalin. Hindi nakatali sa anyo, ayos o istruktura ng SL, bagkus iniaangkop

ang bagong teksto sa normal at natural na anyo ng TL. Idyomatiko ang salin

kung ang mensahe ng orihinal ay isinasalin sa paraang madulas at natural

ang daloy ng TL. Ginagamit dito ang idyoma ng TL at sadyang nagiging iba

ang porma ng pahayag, ngunit ipinapahayag ang mensahe sa paraang

kawili-wiling basahin.

Halimbawa:

You’re a cradle-snatcher; your girlfriend is still wet behind the ears.

Salin:

Mananagit ka ng kuna; ang nobya mo’y may gatas pa sa labi.

6. Semantiko. Higit na pinagtutuunan din ang aesthetic value o halagang

estetiko, gaya ng maganda at natural na tunog, at iniiwasan ang anumang

masakit sa taingang pag-uulit ng salita o pantig (Miclat, 2009). May pagkiling

sa SL at tuon sa awtor gayundin sa kahulugan ng teksto.

7. Komunikatibo. Kasalungat ito ng semantikong salin sa gitna ng dayagram ni

Newmark. Sa komunikatibong salin, nagtatangkang maisalin ang eksaktong

kontekstuwal na kahulugan ng orihinal sa wikang katanggap-tanggap at

madaling maunawaan ng mga mambabasa. May pagkiling sa TL at tuon sa

mambabasa gayundin sa mensahe ng teksto.

8. Matapat. Sinisikap dito na ibigay at makagawa ng eksakto o katulad na

katulad na kahulugang kontekstuwal ng orihinal habang sinusundan naman

ang estrukturang gramatikal ng SL. Kung paano inihanay ang mga salita sa

SL, gayundin ang ginagawang paghahanay ng mga salita sa TL.

 108

Halimbawa:

When Miss Emily Grierson died, our whole town went to her funeral:

the men through a sort of respectful affection for a fallen monument, the

women mostly out of curiosity to see the inside of her house, which no one

save an old manservant- a combined gardener and cook-had seen in in at

least ten years.

(Mula sa maikling kuwentong “A Rose for Emily” ni William Faulkner)

Salin:

Nang mamatay si Bb. Grierson, ang buong bayan ay pumunta sa

kanyang libing: ang mga kalalakihan, upang magpakita ng isang uri ng

magalang na pagmamahal sa isang nabuwal na monumento, ang

kababaihan, dahil sa pag-uusyoso upang makita ang loob ng kanyang bahay,

na walang ibang nakakita kundi isang matandang utusang lalaki-na

hardinero-kusinero-sa nakalipas na di kukulangin sa sampung taon.

Teoryang Skopos

Bukod sa mga naunang nang nabanggit na teorya, mayroon ding teorya sa

pagsasalin noong 1978 mula sa isang Aleman na si Vermeer. Ito ay tinatawag na

teoryang Skopos. Ang Skopos ay salitang Griyego na ang ibig sabihin ay

“purpose” o layunin ng pagsasalin. Ayon sa paliwanag ni Fajilan (2019),

isinasaalang-alang nito ang mga kontekstuwal na salik sa pagsasalin ng isang

teksto gaya ng kultura ng mga target na mambabasa o kliyenteng nagpasalin. Hindi

lamang ito simpleng pagtutumbas ng mga salita kundi isang anyo ng gawaing

pantao. May dapat na gampanan ang isang salin sa tao. Mayroon itong layunin.
 109

Pinaliwanag ni Vermeer, (mula at salin kay Nord 1997) ang tuntunin sa pagsasalin

batay sa skopos:

Each text is produced for a given purpose and should serve

this purpose. The skopos rule thus read as follows:
translate/interpret/speak/write in a way that enables your
text/translation to function in the situation it is used and with
the people who want to use it and precisely in the way they
want it to function.

Dagdag pa sa punto ng Teoryang Skopos ni Vermeer batay sa paliwanag ni Jabir

(2006):

The translation purpose justifies the translation procedures.

Vermeer views the translator as a text designer whose task is
to design a target text capable of functioning optimally in the
target culture. The process of the translation is determined by
the function of the product. This function is specified by the
addressee.

Nais ko na ngayong malaman kung nagbasa at pinag-aralan mo ngang

mabuti ang ating aralin. Sagutan ang sumusunod na mga pagsasanay batay sa

iyong natutunan.

Isalin ng hanggang tatlong beses ang bawat pahayag sa ibaba batay sa mga

pinag-aralang batayan o pamamaraan ng pagsasalin.

Isasalin Salin 1 Salin 2 Salin 3

Iniibig kita.

Nauunawaan kita.

Pinaniniwalaan kita.
 110

Sasamahan kita.

Dadamayan kita.

Isdang Tuyo

Palay

Bigas

Kanin

Kutsinta

Sapin-sapin

Wala sa bundok

niyan

Beyond the dark

cloud is a silver
lining
 111

The only child

Bring home the

Bacon

Hiding skeleton
inside the closet

Green thumb

Social distancing

Community
Quarantine

Contact Tracing

Sagutin ang sumusunod na mga katanungan:

1. Ang pagsasalin ba ay isang sining o isang agham? Ipaliwanag ang iyong

kasagutan.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________
 112

2. Sa pagsasalin, alin ang mas dapat pagtuunan ng pansin, ang simulaang

lenggwahe ba o ang tunguhang lenggwahe? Bakit?

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

3. Aling estilo ng pagsasalin ang sa palagay mo ay dapat mong pagbatayan sa

pagsasalin? Ipaliwanag ang iyong napiling kasagutan.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

Sa pagkakataon na ito, subukin naman natin ang iyong kakayahan sa

pagsasalin ng mga sumusunod na bisyon, misyon at mga iba’t ibang kolehiyo ng

ating paaralan upang lalo mong maisagawa at maisapuso ang tunay na adhikan ng

ating paaralan para sa mga mag-aaral na katulad mo. Sikapin na mabigyan nang

sapat na salin at kahulugan ang bawat salita.

Vision SALIN

Bulacan State University is a progressive

knowledge-generating institution globally

recognized for excellent instruction,

pioneering research, and responsive

community engagements

Mission

Bulacan State University exists to

 113

produce highly competent, ethical and

service-oriented professionals that

contribute to the sustainable socio-

economic growth and development of the

nation

Sikaping isalin ang mga kolehiyo sa Bulacan State University sa wikang

Filipino.

1. College of Architecture and Fine Arts-

_____________________________________________________________

2. College of Arts and Letters -

_____________________________________________________________

3. College of Business Administration-

_____________________________________________________________

4. College of Criminal Justice Education-

_____________________________________________________________

5. College of Education-

_____________________________________________________________

6. College of Engineering-

_____________________________________________________________

7. College of Hospitality and Tourism Management-

_____________________________________________________________

8. College of Indsutrial Technology-

_____________________________________________________________

9. College of Information and Communications Technology-

_____________________________________________________________
 114

10. College of Law-

_____________________________________________________________

11. College of Nursing-

_____________________________________________________________

12. College of Science-

_____________________________________________________________

13. College of Social Science and Philosophy-

_____________________________________________________________

14. College of Sports Education and Recreation-

_____________________________________________________________

REPLEKSIYON

Matapos nating talakayin ang mga ito, napagtanto mo ba kung gaano

kahigpit ang ugnayan ng wika at kultura? Paano hinuhubog ng wika ang kultura? O

ng kultura ang wika? Suriin mo nga ito batay sa ating karanasan? Paano natin dapat

mapanatili ang pagsasaalang-alang ng kultura ng dalawang wikang kasangkot sa

pagsasalin?

Tunay na sa pagsasalin ay marapat na suriin ang layon at mensaheng nais

iparating ng simulaang lenggwahe upang ang diwa nito ay maisalin sa tunguhang

lenggwahe. Ipagpatuloy mo ang pagbabasa at pag-aaral ng ating modyul upang

madagdagan pa ang iyong kaalaman.

 115

PAGTATASA

Pangalan:__________________________________ Marka:____________
Seksyon:_________________________________________ Petsa:_____________

A. Bilugan ang titik ng napiling sagot batay sa iyong natutunan.

1. Siya ang unang maituturing na martir ng pagsasalin.

a. Plato c. Newmark

b. Dolet d. Chomsky

2. Paraan ng pagsasalin na ayon kay Mildred Larson ay nakatutok sa

kahulugan ng simulaang lengguwahe.

a. Meaning Based Translation c. Dynamic equivalence

b. Formal equivalence d. Teoryang Skopos

3. Teorya sa pagsasalin mula sa isang Aleman na si Vermeer na hango sa

salitang Griyego na ang ibig sabihin ay “purpose” o layunin ng pagsasalin.

a. Meaning Based Translation c. Dynamic equivalence

b. Formal equivalence d. Teoryang Skopos

4. Tawag sa paraan ng pagsasalin na ayon kay Eugene Nida ay nakatuon sa

Tunguhang Lenggwahe na nagbibigay-tuon sa konteksto ng sariling kultura.

a. Meaning Based Translation c. Dynamic equivalence

b. Formal equivalence d. Teoryang Skopos

5. Paraan ng pagsasalin na ayon kay Eugene Nida ay tapat na isinasalin ang

anyo at nilalaman upang mauunawaan ang kamalayan, damdamin at diwa ng
Simulaang Lenggwahe.

a. Meaning Based Translation c. Dynamic equivalence

b. Formal equivalence d. Teoryang Skopos

6. Hakbang sa pagsasalin na isa-sa-isang pagtutumbas ng kahulugan ng salita.

Malimit na ang ganitong salin ay himig telegrapikong pahayag.
 116

a. Komunikatibo c. Salita-sa-salitang pagsasalin

b. Matapat d. Semantiko

7. Ayon kay Miclat, higit na pinagtutuunan sa paraan ng pagsasalin na ito ang

aesthetic value o halagang estetiko, gaya ng maganda at natural na tunog.
a. Komunikatibo c. Salita-sa-salitang pagsasalin

b. Matapat d. Semantiko

8. Sa paraang ito ng pagsasalin, nagtatangkang maisalin ang eksaktong

kontekstwal na kahulugan ng orihinal sa wikang katanggap-tanggap at
madaling maunawaan ng mga mambabasa.
a. Komunikatibo c. Salita-sa-salitang pagsasalin

b. Matapat d. Semantiko

9. Sinisikap na ibigay ang eksakto o katulad na katulad na kahulugang

kontekstwal ng orihinal habang sinusundan naman ang estrukturang
gramatikal ng SL.

a. Komunikatibo c. Salita-sa-salitang pagsasalin

b. Matapat d. Semantiko

B. Ano ang teoryang skopos ? Ano ang layon ng ganitong pagsasalin?

Ipaliwanag itong mabuti.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________

KAHINGIAN

Suriin ang proseso at paraan ng salin na ginawa ng UP College of Education

tungkol sa “Ano ang Covid-19?” na makikita sa http://bit.ly/fslanoangcovid.

 117

SANGGUNIAN

Mga libro

Antonio, L. & Batnag, A. (2011).Pagsasalin: teorya at praktika. Quezon City: C&E

Publishing, Inc.

Batnag, A. , Petras, J. & Antonio. L.F. (2009). Teksbuk sa pagsasalin. Quezon City:
C & E Publishing, Inc.

Coroza, Michael M. (2018). Pampanitikang gawain ang pagsasalin Maynila:

Komisyon sa Wikang Filipino

Santiago, A. (2003).Sining ng pagsasaling-wika (Sa Filipino mula sa Ingles) Ikatlong

Edisyon. Lungsod Quezon: Rex Bookstore, Inc.

Mula sa iba pang babasahin

Cunanan, F. B. (2008). Pagsasalin ng mga bahaging hinalaw mula sa aklat na

teaching language arts creatively (Malikhaing Pagtuturo ng Sining ng Wika) ni
John Fontillas Gradwadong Tesis. Bulacan State University.

Fajilan, W. F. (2019). Ang pagsasalin bilang pag-aangkin: Mga tala sa pagtuturo ng

pagsasalin bilang isang kurso sa GE. Isang Seminar sa Bulacan State
University.

Jabir, J. K. (2006). Skopos theory: Basic principles and deficiencies. Journal of the
College of Arts, University of Basrah.No. 41.

Mula sa Internet

Ginamos. (walang taon). Naakses mula NCCA Official page www.flickr.com.

Imahen ng lakatan. (walang taon). Naakses mula sa online palengke

https://www.google.com/search?q=saging+na+lakatan

Imahen ng latundan. (walang taon). Naakses mula sa market manila

https://www.google.com/search?q=saging+na+latundan
 118

GLOSARI
Adaptasyon na salin- Kataliwas ng saling salita-bawat-salita, ang saling

adaptasyon ay itinuturing na pinakamalayang anyo ng salin. Madalas gamitin ang

adaptasyon sa pagsasalin ng dula at tula, na kung minsan ay tila malayo sa orihinal.

Ito rin ang itinuturing na pinakamalayang anyo ng salin dahil may pagkakataon na

malayo na ito sa orihinal.

Dynamic equivalence - kung ang tagasalin ay naglilipat sa paraang pagbibigay-

tuon sa konteksto ng kanyang sariling kultura. Kung gayon ang ganitong salin ay

nakatuon sa Tunguhang Lenggwahe.

Formal equivalence- kung tapat na isinasalin ang anyo at nilalaman nang sa gayon

ay mauunawaan ng target na mambabasa ang kamalayan, damdamin at diwa sa

konteksto ng Simulaang Lenggwahe.

Idyomatikong salin- Dito, ang mensahe, diwa o kahulugan ng orihinal na teksto

ang isinasalin. Hindi nakatali sa anyo, ayos o istruktura ng SL, bagkus iniaangkop

ang bagong teksto sa normal at natural na anyo ng TL. Idyomatiko ang salin kung

ang mensahe ng orihinal ay isinasalin sa paraang madulas at natural ang daloy ng

TL. Ginagamit dito ang idyoma ng TL at sadyang nagiging iba ang porma ng

pahayag, ngunit ipinapahayag ang mensahe sa paraang kawili-wiling basahin.

Komunikatibong salin- Kasalungat ito ng semantikong salin sa gitna ng dayagram

ni Newmark. Sa komunikatibong salin, nagtatangkang maisalin ang eksaktong

kontekstuwal na kahulugan ng orihinal sa wikang katanggap-tanggap at madaling

maunawaan ng mga mambabasa. May pagkiling sa TL at tuon sa mambabasa

gayundin sa mensahe ng teksto.

Literal na salin- Sinusundan ng tagasalin ang estruktura ng SL sa metodong ito at

hindi ang natural at madulas na daloy ng TL, kung minsan nagiging wordy o

masalita ito at nagiging mahaba ang pahayag.

 119

Malayang salin- Gaya ng taguri nito, malaya ito at walang kontrol at parang hindi

isang salin. Ito ay maipagkakamaling panibagong uri ng akda sapagkat hindi ito

nahahawig sa pinagmulang teksto.

Matapat na salin- Sinisikap dito na ibigay at makagawa ng eksakto o katulad na

katulad na kahulugang kontekstwal ng orihinal habang sinusundan naman ang

estrukturang gramatikal ng SL. Kung paano inihanay ang mga salita sa SL,

gayundin ang ginagawang paghahanay ng mga salita sa TL.

Meaning based translation - nakatutok sa kahulugan ng simulaang lengguwahe

tungo sa pagpapahayag ng kahulugan ng salin sa patutunguhang lengguwahe.

Salita-sa-salitang salin- Ito ang tinatawag sa Ingles na word-for-word

translation. Isa-sa-isang pagtutumbas ng kahulugan ng salita. Malimit na ang

ganitong salin ay himig telegrapikong pahayag.

Semantikong salin- Higit na pinagtutuunan din ang aesthetic value o

halagang estetiko, gaya ng maganda at natural na tunog, at iniiwasan ang anumang

masakit sa taingang pag-uulit ng salita o pantig (Miclat, 2009). May pagkiling sa SL

at tuon sa awtor gayundin sa kahulugan ng teksto.

 120

MODYUL 7
( 1 linggo)

MGA URI AT PAMAMARAAN SA PAGSASALIN

INTRODUKSIYON

Tatalakayin sa modyul na ito ang mga Uri at Paraan ng Pagsasalin maging

ang mga Tuntunin ng Panghihiram at Pagbabaybay sa Filipino. Mahalaga ang mga

kaalamang ito na magagamit sa epektibong komunikasyon at wastong pamamaraan

ng pagsasalin batay sa uri at kalikasan ng tekstong isasalin.

Pagbati! Malayo na ang narating mo sa ating modyul at matagumpay na

nasagutan ang mga pagsasanay. Narito naman ngayon ang mga layunin para sa

modyul na ito.

MGA LAYUNIN
1. Mailahad ang mga uri at/o paraan ng Pagsasalin.

2. Maipaliliwanag ang pagkakaiba ng mga uri at paraan ng

pagsasalin.

3. Maiisa-isa ang mga tuntunin ng panghihiram at pagbabaybay sa

Filipino.

Sikaping muling sagutin ang mga sumusunod na tanong bago natin simulan

ang panibagong pagtalakay. Ito ang maghahawan ng landas tungo sa bagong

aralin.
 121

PAUNANG PAGTATAYA
1. Ano-ano ang mga uri at pamamaraang ginagamit sa pagsasaling-wika?

___________________________________________________________________
_________________________________________________________________

2. Ano ang kaibahan ng saling teknikal sa pampanitikang salin?

___________________________________________________________________
_________________________________________________________________

3. Ano-ano ang mga tuntunin sa panghihiram at pagbabaybay sa Filipino ang wasto

mong nagagamit?

___________________________________________________________________

_________________________________________________________________

PAGTALAKAY
Bago mo simulan ang aralin sa modyul na ito ay subukin mo munang isalin

ang pahayag na ito sa Filipino:

I’m Freezing to death here!

___________________________________________________________________
_________________________________________________________________

Ano ang iyong naging salin? Kuntento ka ba sa kinalabasan ng iyong salin?

Maari ka na ngayong dumako sa mga aralin upang masagot mo ang mga tanong

na kanina pa naglalaro sa iyong isipan habang isinasalin mo ang pahayag.

Aralin 1
Mga Uri ng Pagsasalin

May iba’t ibang uri ng pagsasaling-wika na maaring gawin batay sa kalikasan

ng tekstong isasalin. Ayon kay Nida (1963) may dalawang pangkalahatang uri
 122

lamang ng teksto: Ang teknikal at pampanitikan, na naging batayan na rin ng

pagtatakda ng uri ng pagsasalin.

1. PagsasalingTeknikal
Ayon kay Ravina (2019) sa kanyang panayam, ang pagsasaling teknikal ay,

“pagsasalin ng lahat ng tekstong hindi pampanitikan”. Samakatuwid ang lahat ng

tekstong isinalin na di pampanitikan ay nabibilang sa uring teknikal, bagaman,

maraming mga iskolar na rin ang nagbubukod sa pagsasalin sa Bibliya at mga

relihiyosong akda bilang isang uri ng espesyal na pagsasalin.

Ang pagsasaling teknikal ay may kaugnayan sa iba’t ibang propesyon o

larang. Pagsasalin ito ng mga tekstong akademiko at propesyonal hinggil sa iba-

ibang disiplina gaya ng batas inhenyeriya, siyensiya, maging ng agham panlipunan

gaya ng pilosopiya, sikolohiya, humanidades, at iba pa na may kanya-kanyang

wikang ginagamit o jargon na iba ang kahulugan sa karaniwang salita o layman’s

term.

Nangangahulugan ito na iba ang kahulugang taglay ng mga karaniwang

salita kumpara sa mga espesyalisadong salita o jargon, kaya’t mahalaga na maging

pamilyar at maalam ang tagasalin sa mga terminong teknikal ng larang na kanyang

isasalin.

Binanggit din sa panayam ni Ravina (2019) na tungkulin ng pagsasaling

teknikal ang epektibong paglilipat ng espesiyalisadong impormasyon upang

pakinabangan ng mga nasa larang na nabanggit.

Halos magkaayon ang mga pahayag ni Ravina sa mga binanggit ni Antonio

(2015) hinggil sa pagsasaling teknikal sa kanyang artikulong“ Pagsasalin ng

Kaalamang Panteknolohiya” na nailimbag sa Aklat ng Bayan ng Komisyon sa

Wikang Filipino (KWF). Dito binanggit niya na may mga kaalamang Panteknolohiya
 123

o terminolohiyang teknikal na pwedeng tapatan ng salin at mayroon namang dapat

panatilihin na lang at ipaliwanag.

Dito papasok ang tinatawag ni Antonio na essential translation kung saan

ginagamit ito sa paglalapat ng angkop na salita o pagpapanatili ng orihinal na

terminong teknikal sa orihinal at hinahango na lamang ang laman ng isinasaling

kaalaman.

Kung lalagumin ang mga pahayag nina Ravina at Antonio, masasabing

mahalaga sa saling teknikal na maging simple, maliwanag at angkop ang mga

inilapat na salita upang madali itong maunawaan ng target na mambabasa (target

reader) sapagkat ang tagumpay ng isang saling teknikal ay masusukat kung ang

kaalaman ay naintindihan at natutuhan.

Narito ang ilan sa mga halimbawa ng salitang teknikal na isinalin at pinanatili

ni Teo T. Antonio sa kanyang artikulong “Pagsasalin ng Kaalamang

Panteknolohiya”:

Ingles Filipino
Paghahalaman
Marcotting pagpapaugat (tinapatan ng salin)

Budding pagpapausbong (tinapatan ng salin)

Paggawa ng Produkto
Sonofication proseso na lumilikha ng langis sa

paghahalo ng “alkali” sa paglikha ng

sabon (pinanatili at ipinaliwanag)

saturated salt pagpapakulo ng tubig na may asin at

hayaang kumulo hanggang mamuo ang

asin na ginagamit sa pag-iimbak ng

 124

karne (pinanatili at ipinaliwanag)

Iba pang halimbawa ng mga terminong ginagamit sa iba’t ibang larang na may
tumbas na salin Filipino:

Kulinarya at Pagluluto
blanch Banlian

steam pasingawan

cut into square hiwain ng pakuwadrado

rolling pin rodilyo

appetizer pampagana

boiler pakuluan

bowl mangkok

chopping board sangkalan

condiment sawsawan

seasoning pampalasa

dessert himagas

fermentation pagbuburo

Arkitektura at Inhenyeriya

blue print Plano

plumber tubero

lumber tabla

voltage boltahe

excavation hukay

Kalakalan at Pagnenegosyo
asset pag-aari
 125

liabilities pagkakautang

consumer mamimili

demand pangangailangan

Medikal at Pangkalusugan
syringe Heringgilya

dextrose suwero

nebulized pausukan

surgeon siruhano

2. Pagsasaling Pampanitikan

Binigyan depinisyon sa ginawang panayam ni Ravina (2019) ang

pampanitikang salin bilang proseso ng muling pagsulat sa ibang wika ng malikhaing

akda tulad ng tula, dula, maikling kuwento, sanaysay, nobela at iba pang anyong

pampanitikan.

Samakatuwid, sa depinisyong ibinigay ni Ravina ay masasabing ang

pampanitikang salin ay proseso ng paglilipat ng mensahe, diwa, kaisipan at

damdamin ng isang malikhaing akda gamit ang ibang wika na napananatili ang

kahulugan, mensahe, at bisa nito sa bumabasa.

Samantala, sa artikulo ni Coroza (2018) na pinamagatang Pampanitikang

Gawain ang Pagsasalin ay sinabi niyang mahigpit na kahingian sa sinumang

naghahangad na maging pampanitikang tagasalin ang maging mahusay na

mambabasa ng panitikan at lampas sa pagkakaroon ng mataas o superior na

kasanayan sa simulaang lengguwahe (SL) at tunguhang lengguwahe (TL). Dagdag

pa ni Coroza, taglay dapat ng sinumang pampanitikang tagasalin hindi lamang ang

pamilyaridad kundi ang mataas na kasanayan sa pagpapahalaga sa teksto. Dapat

na maging mahusay na mambabasa ang tagasalin na may kakayahang taimtim na

 126

pag-ukulan ng pansin ang bawat salita sa simulaang teksto. Gayundin, mas

mahusay ding magsalin ng tekstong pampanitikan kung sumusulat ng katulad na

akda.

Kung susumahin ang mga pahayag na ito ni Coroza, tunay na ang

pagsasalin ng anumang akdang pampanitikan ay hindi biro, sapagkat para kay

Coroza na isang mahusay na makata at maalam din sa larang ng pagsasalin,

kailangan na ang isang tagsalin ng pampanitikang akda ay nagtataglay ng mataas

na kaalaman sa wikang kasangkot sa pagsasalin at higit sa lahat may matalisik na

pag-unawa sa bawat salita sa simulaang teksto.

Batay sa iyong napag-aralan sa modyul na ito, subukan mong isalin ang mga

pagsasanay na sadyang inihanda para sa iyo. Siguardong hahamunin nito ang

iyong kaisipan. Simulan mo na ang pagpalaot!

A. Isalin ang mga sumusunod:

Unang Bahagi:

1. Lenten season _________________________

2. Palm Sunday _________________________

3. Good Friday _________________________

4. Black Saturday _________________________

5. Easter Sunday _________________________

6. Lower House Committee _________________________

7. Three Branches of Government _________________________

8. Armed Forces of the Philippines _________________________

9. Philippine Marines _________________________

 127

10. Philippine AirForce _________________________

11. Share Capital _________________________

12. Commuters _________________________

13. Farming _________________________

14. Organic fertilizer _________________________

15. Wild plants _________________________

Ikalawang bahagi:

1. “Take each day, one day at a time” _________________________

2. “You cannot put the good man down” _________________________

 128

B. Pagkumparahin ang Pagsasaling Teknikal at Pampanitikang salin gamit ang

VennDiagram

Aralin 2

Tuntunin ng Panghihiram at Pagbabaybay

Bukod sa pangkalatahang uri ng Pagsasaling-wika, ginagamit din bilang

karagdagang paraan sa pagsasalin ang panghihiram upang tumugon sa kahingian

at kalikasan ng isasaling teksto.

Ang panghihiram ay pamamaraan sa pagsasalin na isinasagawa sa

pamamagitan ng panghihiram ng salita at binabago na lamang ang baybay o kung

minsan ay pinananatili na lamang ang orihinal na anyo ng salita.

 129

Sa kasalukuyan ay may sinusunod tayong tuntunin ng panghihiram at pagba-

baybay ng salita na ginagamit sa pagsasalin.

Tuntunin ng Panghihiram

1. Hanapan ng katumbas ang mga hiram na salita gamit ang mga sumusunod na

paraan:

a. Gamitin ang kasalukuyang leksikon sa Filipino bilang panumbas sa mga

salitang banyaga.

Halimbawa:

Hiram na Salita Filipino

honesty katapatan

ability kakayahan

b. Kumuha ng salita mula sa iba’t ibang katutubong wika sa bansa .

Halimbawa:

Hiram na Salita Katutubong wika

Imagery haraya (Tagalog)

Husband bana (Hiligaynon)

c. Bigkasin sa orihinal na anyo ang hiram na salita saka baybayin sa Filipino.

Halimbawa:

Hiram na Salita Baybay sa Filipino

Cheque (Kastila) tseke

 130

Cake (Ingles) keyk

Coup d’ etat (French) kudeta

2. Gamitin ang letrang C, F, J, Ñ, Q, V, X, Z, kapag hiniram ng buo ang mga salita

ayon sa mga sumusunod:

a. Pantanging ngalan

Halimbawa:

Tao Lugar Pangyayari

Quezon France La Niña

b. Salitang teknikal o siyentipiko

Halimbawa:

Marxism sonofication x-ray

c. Salitang may natatanging kahulugang kultural

Halimbawa:

Cañao (Ifugao) sayaw sa kasal

Hadji (Maranao) lalaking Muslim na nakapunta sa Mecca

d. Salitang may irregular na ispeling o gumagamit ng dalawang letra o higit

pa na hindi binibigkas o ang mga letra ay hindi katumbas ng tunog.

Halimbawa:

fillet sachet bouquet

 131

depot lasagna rendezvous

e. Salitang may internasyonal na anyong kinikilala at ginagamit

Halimbawa:

fax exit taxi

3.Gamitin ang mga letrang F, J, V, Z, para katawanin ang mga tunog /f, j, v, z/

kapag binaybay.

Halimbawa:

Fixer fikser Subject sabjek

Oven oven Zigzag zigzag

4. Gamitin ang mga letrang C, Ñ, Q, X, sa mga salitang hiniram nang buo.

Halimbawa:

carbon El Nino

quarter Xerox

Tuntunin sa Pagbaybay
Sa kasalukuyang tuntunin ay nananatili ang isa-sa-isang tumbasan ng tunog

at letra sa pasulat na pagbabaybay ng salita sa wikang Filipino. Gayon pa man ay

may tiyak na tuntunin na sinusunod gamit ang (8) dagdag na letra.

1. Letrang C

a. Panatilihin ang letrang C kung ang salita ay hinihiram sa orihinal na anyo.

Halimbawa:

calculus corsage de facto

 132

b. Palitan ang letrang C ng S kung tunog /s/ at K kung tunog /k/ kapag

binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang C.

Halimbawa:

central sentral

card kard

2. Letrang Q

a. Panatilihin ang letrang Q kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo.

Halimbawa:

quartz quantum quadrangle

b. Palitan ang letrang Q ng letrang KW kung ang tunog ay /kw/ , at K kung

tunog/k/ kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salita na may letrang Q.

Halimbawa:

sequester sekwester quorum korum

3. Letrang Ñ

a. Panatilihin ang letrang ñ kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo.

Halimbawa:

Malacañang Sto. Niño La Tondeña

b. Palitan ang letrang Ñ ng NY kapag binaybay sa Filipino ang hiram

na salitang may letrang ñ.

Halimbawa:

Piña pinya bañera banyera

 133

4. Letrang X

a. Panatilihin ang letrang X kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo.

Halimbawa:

exodus xylem wax export

b. Palitan ang letrang X ng KS kung ang tunog ay /ks/ kapag binaybay

sa

Filipino.

Halimbawa:

experimental eksperimental exam eksam

5. Letrang F

Gamitin ang letrang F para sa tunog /f/ sa mga hiram na salita.

halimbawa:

Tofu lifeguard French fries

6. Letrang J

Gamitin ang letrang J para sa tunog na /dz/ sa mga hiram na salita.

halimbawa:

jam jaket

juice sabjek

7. Letrang V

Gamitin ang letrang V para sa tunog na /v/ sa mga hiram na salita.

halimbawa:
 134

Video varayti

Vertebrate volyum

8. Letrang Z

Gamitin ang letrang Z para sa tunog na /z/ sa mga hiram na salita.

halimbawa:

zebra magazin

Mapapansing ang huling apat na letra sa (8) dagdag na titik ay pinananatili

maging ito man ay hiniram sa orihinal na anyo o binaybay sa Filipino.

C. Baybayin ang mga sumusunod na salita sa Filipino ayon sa mga tuntuning

napag-aralan.

1. Grand Canal _________________________

2. Tsunami _________________________

3. Colloquium _________________________

4. sauté _________________________

5. Celsius _________________________

6. blanch _________________________

7. steam _________________________

8. Peña Francia _________________________

9. colloquial _________________________

10. jeep _________________________

 135

REPLEKSIYON

Ano-ano ang mga natutuhan mo sa modyul na ito? Naging malinaw ba sa iyo

ang kaibahan ng saling teknikal sa pampanitikang salin? Ano ang mabuting

maidudulot sa iyo ng sapat na kaalaman sa uri at paraan ng pagsasalin? Napalawak

ba ang iyong kasanayang panlinggwistika ng mga tuntunin ng panghihiram at

pagbabaybay na tinalakay?

Sa pagsasalin ay marami tayong matututuhan na maari nating magamit at

mapakinabangan sa ating araw-araw na buhay mula sa simpleng paraan ng

pagluluto hanggang sa kung paano natin gagawin o bubuuin ang isang bagay.

Magawa natin ang mga ito nang tama sa pamamagitan ng ating kaalaman sa

pagsasalin. Isabuhay at gamitin sa tamang paraan ang iyong natutuhan sa modyul

na ito.

Huwag kang susuko...kaya mo iyan! Magtiwala ka lang sa iyong sariling

kakayahan. Uswag!
 136

PAGTATASA
A
Pangalan:_______________________________ Marka:____________
Seksyon:________________________________ Petsa:_____________

Ooops! Hanggang dito lang muna upang hindi makaranas ng “ information

overload”. Upang masukat ang iyong natutuhan ay maari mo nang simulan ang

pagsasagot sa mga pagsasanay at iba pang mga kasudlong na gawain.

A. Lagyan ng kung tama at naman kung mali ang sinasaad sa bawat

pahayag.

_________1. Ang pagsasaling teknikal ay pagsasalin ng lahat ng tekstong hindi

pampanitikan.

_________2. Ginagamit bilang pamamaraan sa pagsasalin ang panghihiram ng

salita at pagbabaybay sa Filipino.

_________3. Pagsasaling pampanitikan ang tawag sa uri ng pagsasalin ng mga

akdang tulad ng tula,nobela, kwento, at mga katulad na akda.

________4. Essential translation ang tawag sa paglalapat ng angkop na salita o

pagpapanatili ng orihinal na terminong teknikal sa orihinal at

hinahango na lamang ang laman ng isinasaling kaalaman.

________5. Pinapalitan ang letrang Q ng letrang KW kung ang tunog ay /kw/ , at

 137

K kung tunog/k/ kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salita na may

letrang Q.

________6. Palitan ang letrang C ng SH kung tunog /s/ at K kung tunog /k/

kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang C,

_______7. Ang mga letrang C, F, J, Ñ, Q, V, X, at NG ang (8) dagdag na titik sa

alpabetong Filipino.

_______8. Mahalaga sa saling teknikal na maging simple, maliwanag at angkop ang

mga inilapat na salita upang madali itong maunawaan ng target na

mambabasa.

_______9. Ang tagumpay ng isang saling teknikal ay masusukat kung ang

kaalaman

ay naintindihan at natutuhan ng gagamit nito.

______10. May mga kaalamang Panteknolohiya o terminolohiyang teknikal na

pwedeng tapatan ng salin at mayroon namang dapat panatilihin na lang

at ipaliwanag.

B. Baybayin ang sumusunod na salita sa Filipino gamit ang tuntunin ng walong

dagdag na letra.

1. Central ______________
2. Sequester ______________
3. Bañera ______________
4. Experimental ______________
5, Lifeguard ______________
 138

O di ba madali lang? Kumusta naman ang iyong nakuhang iskor? Binabati

kita dahil napagpanagumpayan mo ang aralin at mga gawain sa modyul na ito.

Magpatuloy ka lang!

KAHINGIAN

Magsalin ng tekstong itatakda ng guro na lalapatan ng mga uri at

pamamaraan ng Pagsasalin.

SANGGUNIAN

Aquino, Fe O. et. al. 2001. Sining ng Komunikasyon. Mandaluyong City.National

Bookstore Inc.

Lorenzo, Carmelita S. 2001. Sining ng Pakikipagtalastasang Panlipunan,

Mandaluyong City . National Bookstore Inc.

Maglaya, Elda M. et. al.2003.Filipino sa Nagbabagong Panahon: Batayang Aklat

sa Sining ng Komunikasyon Para sa Kolehiyo. Quezon City.NewDayPublishers.

Ravina, E. R (2019). Pagsasaling Teknikal. Isang Lektura sa Bulacan State

University.

GLOSARI

Jargon- mga salita o terminong ginagamit sa bawat larang o propesyon

Layman’s term- mga karaniwang termino

Malikhaing akda- mga akdang pampanitikan gaya ng tula, nobela, maikling kwento

Target reader- tumutukoy sa puntirya o pinatutungkulang mambabasa

Talinghagang bukambibig- mga idyoma o matalinghagang pahayag

 139

MODYUL 8
( 2 Linggo)

PAGSASALIN SA IBA’T IBANG LARANG

(Pampanitikan, Dubbing at Subtitling, at Dulang Pantanghalan)

INTRODUKSIYON

Sa iyong pag-aaral sa mga naunang modyul, komprehensibong tinalakay rito

ang mga teorya at prinsipiyo sa pagsasalin bilang isang sining man o isang agham.

Ipinaliwanag ang mga konsiderasyong dapat mong isaalang-alang tuwing

nagsasalin at inisa-isa rin ang mga hakbang na isinasagawa upang matagumpay

mong makamtan ang produktong salin ng isang teksto.

Tandaan mo na dahil ang Pilipinas ay isang multikultural at multilingguwal na

bansa, mahalagang proseso at gawain ang pagsasalin. Mahalagang maibahagi ang

kulturang umiiral sa bawat rehiyon sa bansa sa mga karatig na rehiyon, lalawigan at

bayan, at maging sa ibayong mga kapuluan. Dahil dito, naisalin ang mga kanon sa

panitikan patungo sa wikang pambansa, ang Filipino. May pagkakataon ding

isinasalin ang mga ito sa iba pang mga pangunahing wika sa Pilipinas tulad ng

Cebuano, Ilokano, at iba pa. Dahil sa mga pagsasaling ito, higit na nagiging malapit

sa mga mambabasa, na karaniwang likas na ispiker ng tunguhang wika, ang mga

tekstong naisalin sapagkat higit itong nauunawaan nila marahil dahil sa

pamilyaridad sa wika ngunit higit marahil dahil ito ay kabuhol ng kanilang kultura at

identidad.

Matutunghayan mo naman samodyul na ito ang pagtalakay sa mga praktika

ng pagsasalin sa iba’t ibang disiplina. Partikular sa pagsasaling ito ang mga

pagsasaling pampanitikan, ang dubbing at sub-titling bilang anyo ng pagsasalin, at

pagsasaling pantanghalan. Inaasahan na makapagbibigay ito ng linaw upang

 140

maging mas madali at episyente ang mga tangkang pagsasalin ng mga mambabasa

nito. Ninanais din nitong bigyang gabay pa ang tagasalin sa iba pang konsiderasyon

na dapat niyang tandaan kapag siya ay nagsasalin ng isang partikular na teksto

depende sa larang o disiplina kung saan nakapaloob ang tekstong isinasalin.

Handa ka na bang magsalin? Upang maging handa ka na sa gawaing

pagsasalin, tandaan mo at isapuso ang mga sumusunod na layunin habang inaaral

mo ang mga aralin sa modyul na ito.

MGA LAYUNIN
1. Mapag-iba ang mga pamamaraan sa pagsasalin sa iba’t ibang anyo
ng akdang pampanitikan, dubbing at subtitling, at pantanghalan.

2. Matutuhan ang mga estratehiya sa pagsasalin sa mga akdang

pampanitikan, mga palabas sa telebisyon, at pantanghalan.

3. Makapagsalin ng mga tekstong pampanitikan at pantanghalan.

4. Makagawa ng dubbing at subtitling para sa isang piling palabas sa

telebisyon, pelikula, o online platform.

PAUNANG PAGTATAYA

A. Pagsasalin: Isalin mo sa Filipino ang mga sumusnod na pahayag sa Ingles.

Pinaghanguan Mga Pahayag Tangkang Salin Sa Filipino

The Alchemist 1. “What a lovely story,”
by Paulo Coelho the alchemist thought.
Proverb, New 2. Tainted wealth has no
Living lasting value, but right
Translation Bible living can save your life.
Animal Farm by 3. Whatever goes upon
George Orwell four legs, or has wings,
is a friend
Alice’Adventures 4. ‘Please, then’, said
in Wonderland Alice, ‘how am I to get
by Lewis Carrol in?’
Psalms, New 5. Turn to me and have
Living mercy, for I am alone
Translation Bible and in deep distress.

B. Tama o Mali: Basahin at analisahin ang mga pahayag. Isulat ang TAMA
kung akma ang mga ito, at MALI kung hindi.
 141

__________1. Mahalagang naisasalin nang hindi literal ang mga idyoma sa

pampanitkang akda , sapagkat likas ang mga ito sa pananalita ng
mga tao sa simulaang wika.
__________2. Sa dubbing, kailangang tuon sa mga salita kahit hindi tugma sa
bukas ng bibig ang salin.
__________3. Ang functional synonym ay ang literal na kahulugan ng mga salita.
__________4. Kapag gumagawa ng subtitle, kailangang pinakamaiksi at madaling
basahin ang mga ito.
__________5. Sa pagsasalin ng dula, kailangang saliksikin din ang panahon kung
kailan isinulat ang dula.

PAGTALAKAY
Bago mo basahin ang pagtalakay, subukan mong piliin ang pinakaangkop na
salin ng idyomang dress to kill.

nakapamatay sa porma nakadamit salarin

dress to kill

nakabonggang pananamit nakapamburol

Bakit ito ang napili mong akmang salin? Kung ilalapat mo ang salin sa pahayag
na “,Oh! You’re dressed to kill, huh!”, paano mo ito sasabihin sa Filipino gamit ang
napili mong salin?

Aralin 1
PAGSASALING PAMPANITIKAN

Tumutukoy ang pagsasaling pampanitikan sa paglilipat sa isang akdang

pampanitikan mula sa orihinal na wika ng akda patungo sa isang target na wika.

Ang isinasalin ay maaaring isang tula, maikling kuwento, nobela, sanaysay, dula o

anomang anyo ng prosa. Sa kontekstong Pilipino, nagsasalin tayo ng mga akdang

pampanitikan mula sa ibang bansa patungo sa sariling wika. Gayundin, marami rin

ang naisalin mula sa mga lokal na wika patungo sa Filipino.

Narito ang ilang halimbawa ng mga naisaling klasikong akdang pampanitikan

patungo sa Filipino: Rosas Para Kay Emily (A Rose for Emily) ng Amerikanong si

William Faulkner, Ang Kuwintas (The Necklace) ni Guy De Maupassant na isang

Franses, Haring Lear (King Lear) ni William Shakespeare, Frankenstein ng

 142

nobelistang Ingles na si Mary Shelley, Gitanjali ng manunulang Hindu na si

Rabindranath Tagore, at ang Sa Praga (In Prague) ni Jaroslav Seifert ng Czech

Republic.

Maituturing na pinakadakila at kilala sa mga akdang Pilipino na naisalin sa

Filipino ang mga akda ni Gat. Jose Rizal tulad ng Noli Metangere at El

Filibusterismo na orihinal na naisulat sa Espanyol. Isinalin din ang mga ito sa

wikang Ingles. Sa katunayan, hindi lang sa Pilipinas ito pinag-aaralan sa mga

paaralan kung hindi bahagi din ito ng mga akdang pampanitikan na inaaral sa mga

kolehiyo sa ibang bansa tulad ng Estados Unidos. Ilan pa sa mga naisaling akda ni

Rizal ang Huling Paalam (Mi Ultimo Adios), Sa May Ilog Pasig (Junto Al Pasig), at

Konseho ng mga Diyoses (El Consejo De Los Dioses).

Napakarami pang mga akdang pampanitikan ang naisalin sa Filipino mula sa

mga wikain sa Pilipinas. Maibibilang sa mga ito ang mga ginawang pagsasalin ng

Komisyon sa Wikang Filipino o KWF sa mga natatanging akda sa iba’t ibang mga

rehiyon sa bansa. Halimbawa ng kanilang publikasyon ang Mga Retrato Han Akon

Bungto at Iba Pang Akda na isang bilingguwal na edisyon ng mga tula at dula ni

Illuminado Lucente na isang dakilang manunulat ng Samar-Leyte, ang Don

Calixtofano at Natakneng a Panagsalisal na mga dula

sa Ilokano ni Mena Pecson Crisologo na inilimbag sa

bilingguwal na wika, ang Pagbalik Sang Babaylan na

kuwentong Hiligaynon, ang Pagdakep sa Ilahas na

koleksyon at salin ng mga prosa at tulang Kinaray-a, at

ang An Satuyang Kakanon sa Aroaldaw ng Bikol.

Tunghayan ang sipi mula sa kuwentong pambata

na Aba, May Baby sa Loob ng Tiyan ni Mommy! (Wow, There’s a Baby in Mommy’s

Tummy!) ni Luis P. Gatmaitan isang doktor ng medisina at premyadong manunulat

 143

ng kuwentong pambata. Ang kuwentong ito ay nailimbag noong 2001at ikatlo sa

serye ng Mga Kuwento ni Tito Dok. Ginawaran din ito ng parangal bilang Best Short

Story for Children ng 2002 Catholic Mass Media Awards.

Bersiyon sa Ingles Bersiyon sa Filipino

Kids, have you ever wondered why your Mga bata, nagtataka ba kayo kung bakit

Mommy’s tummy gets bigger and bigger malaki ang tiyan ng inyong Mommy

while she is pregnant? You’re right, kapag siya ay buntis? Tama, may baby

there’s a baby in Mommy’s tummy! Do sa loob ng tiyan ni Mommy! Gusto ba

you want to know how the baby grows in ninyong malaman kung paano lumalaki

Mommy’s tummy? How does the baby ang baby sa loob ng tiyan ng inyong

eat? What does the inside of Mommy’s Mommy? Paano kaya kumakain ang

tummy look like? Hoe does a baby baby? Ano kaya ang hitsura ng loob ng

become a boy or a girl? Read on and tiyan ni Mommy? Paano kaya nagiging

let’s take a look inside Mommy’s big babae o lalaki ang baby? Tayo nang

tummy. magbasa at alamin natin ang nagaganap

sa loob ng tiyan ni Mommy.

“Is it true that we’re going to have a new “Talaga po, Daddy, magkakaroon na ako

baby, Daddy?” I ran towards Mommy ng kapatid?” Tumakbo ako kay Mommy

who was busy doing her cross-stitch. na noo’y gumagawa ng cross-stitch.

Carefully I touched her big tummy. Dahan-dahan kong hinawakan ang tiyan

ni Mommy. Para ngang mas malaki ito

kaysa dati.

“Does the new baby live here?”

“Yes dear, it’s inside my tummy,” “Nandito po ba ang bago kong kapatid?”
 144

answered Mommy. “Oo, anak, nandito siya sa loob ng aking

tiyan,” sagot ni Mommy.

Tulad nang nabanggit na, maraming anyo ang panitikan at may kani-kaniya ding

mga pamamaraan o panuntunan sa pagsasalin ng mga ito. Tingnan ang ilang

mahahalagang punto sa pagsasalin ng iba’t ibang anyo ng sulat na panitikan. Sa

pagsasalin ng prosa, tinalakay nina Batnag at Petras (2009) ang ilang dapat

tandaan sa pagsasalin ng mga ito. Ayon sa kanila, dapat na:

a. Gawing natural ang daloy ng mga idyoma.

b. Panatilihin ang natural na estruktura ng wika.

c. Gumamit ng paraang segmentasyon, lalo na kung baguhan sa pagsasalin,

ang nagsasalin.

d. Sinupin ang paglilipat ng mga katawagang kultural.

Kapag naman nagsasalin ng tula, mahalagang pagdesisyunan ang isa sa mga

teoryang binaggit ni Theodore Savory sa kaniyang The Art of Translation na ang

salin ng berso ay dapat sa berso, o ang salin ng berso ay dapat nasa prosa. Sa

ganitong pagmumuni, mapapagdesisyunan ng tagasalin ang landas na nais niyang

tahakin. Sa dalawang nagtutunggaliang teoryang ito, mahalagang tingnan kung

bakit isasalin ang tula sa prosa o sa berso. Ayon kay Murry ( sipi ni Paul Selver,

1966) na “ poetry ought always to be rendered in prose. Since the aim of the

translator should be to present the original as exactly as possible, no fetters of

rhyme or metre should be imposed to hamper this difficult labor. Indeed they make it

impossible.” Sinang-ayunan din ito ni Arnold sa kaniyang diskurso sa On Translating

Homer. Ayon sa kaniya, “there are great works composed of parts so disparate that

one translator is not likely to have the requisite gifts for poetically rendering all of
 145

them. Such are the works of Shakespeare and Goethe’s Faust; and these it is best

to attempt to render in prose only” (na kay Selver, 1966). Taliwas ito sa paninindigan

ni Tytler na “ the attempt, therefore, a translation of a lyric poem into prose, is the

most absurd of all undertakings; for those very characters of the original which are

essential to it, and which constitute its highest beauties, if transferred to a prose

translation, become unpardonable blemishes…” (na kay Selver 1966).

Mahalagang isaalang-alang kung ganoon ang mga hakbang sa pagsasalin

ng isang tula na binalangkas nina Batnag at Petras (2009, m.p. 196-200):

a. Isalin ang mga salita.

b. Isalin ang mga taludtod at saknong.

c. Ilipat ang mga metapora, larawang diwa, at salitang kultural.

Ayon pa rin sa mga may-akda, bigyang-pansin din at sagutin ng tagasalin ang

mga sumusunod upang maisalin ang tula:

a. Bibigyang interpretasyon ko ba ang mga indibiduwal na salita o ibibigay ang

pangunahing kahulugan ng mga ito?

b. Pagtatapat-tapatin ko ba ang mga taludtod at saknong ng simulaang

lengguwahe (SL) at tunguhang lengguwahe (TL) o maging malaya sa

pagsasalin?
 146

c. Ihahanap ko ba ng katumbas sa TL ang mga metapora, larawang diwa,

idyoma,o salitang kultural, o ililipat ang mga ito sa TL sa paraang katanggap-

tanggap at naiintindihan?

d. Susundan ko ba ang mga bantas ng SL at tatapatan ang mga ito sa TL?

Sa kalipunan ng mga tula ni Jose Rizal na

inilimbag ng National Historical Commission of the

Philippines, mababasa ang mga salin ng ilang tula ni

Rizal na karaniwan ay orihinal na isinulat sa wikang

Espanyol. Isa sa pinakakilalang tula niya ang Mi Ultimo

Adios o Last Farewell.Tunghayan ang halimbawang salin

sa Filipino ng bahagi ng Last Farewell ni Gat. Jose Rizal:

Teksto sa Ingles Salin sa Filipino ng National

Historical Commission of the

Philippines

(Huling Paalam)

Farewell, dear Fatherland, clime of the Paalam na Bayang pinipintuho ko, na

mahal sa araw,
sun caress'd
sa dagat Silanga’y Mutya kang sa
Pearl of the Orient seas, our Eden
ami’y luwalhating pumanaw;
lost!,
sa iyong masayang handog ang
Gladly now I go to give thee this faded
malungkot at laing na buhay,
life's best,
na kung may ningning man, sariwa at
And were it brighter, fresher, or more
hitik sa kabulaklaka’y
blest
ihahandog ko rin dahilan sa iyong mga
Still would I give it thee, nor count the
kabutihan.
cost.
 147

Sa parang ng digma, na taboy ng

hibang ng pakikibaka,
On the field of battle, 'mid the frenzy ang handog ng iba ay buhay nang

of fight, walang alinlanga’t dusa,

Others have given their lives, without walang kailangan kahit saang pook,

doubt or heed; lungkot o ligaya,

The place matters not-cypress or laurel bibitaya’t parang, digmaa’t pahirap,

or lily white, lahat ay iisa,

Scaffold or open plain, combat or kung gayon ang nais ng Baya’t

martyrdom's plight, tahanang pinakasisinta.

T is ever the same, to serve our home

and country's need.

Mamamatay akong tanaw nang may

I die just when I see the dawn break, kulay iyang langit nati’t ibinabahala,

Through the gloom of night, to herald sa wakas, ang araw sa likod ng dilim;

the day; kung pula ang iyong kinakailangan

And if color is lacking my blood thou upang pakinangin ang iyong liwayway,

shalt take, dugo ko’y ibuhos, at gintuan na rin

Pour'd out at need for thy dear sake ang taglay na sinag ng sumisikat mong

To dye with its crimson the waking ray. araw na maningning.

 148

Sa iyong mga nabasa sa aralin, subukan mong pag-ibahin ang mga

pamamaraan sa pagsasalin ng tula at kuwento. Ilapat mo ito sa kasunod na
Venn Diagram. Pagkatapos, bahagyang talakayin kung bakit ang mga
pagkakaiba ay hindi magagamit sa isang uri ng akda.

Kuwento

Tula

Aralin 2
PAGSASALIN SA MASS MEDIA: DUBBING AT SUBTITLING

Kabilang na sa tinatawag na kulturang popular ang mga soap opera o

telenovela. At sa kasikatan ng mga ganitong anyo ng panoorin, ang mga estasyon

ng telebisyon ay umaangkat ng mga sikat na palabas sa iba’t ibang panig ng mundo

upang ilapit sa mga manonood na Pilipino. Sa kasalukuyan, karaniwang

mapapanood ang mga palabas galing ng mga bansang Korea, China, Japan at

Taiwan ngunit nagkaroon din ng mga palabas mula sa Latin Amerika at Estados

Unidos na ipinalabas sa mga telebisiyon. May mga nanggaling sa Mexico, Brazil at

Argentina. Maituturing na pinakakilala, na siya ring tinatayang pag-uumpisa ng

pagsikat ng mga ganitong panoorin, ang Marimar ni Thalia mula sa Mexico.

Sinundan pa ito ng ilan pang phenomenal niyang palabas gaya ng Maria Mercedes,

Maria la del Barrio, at Rosalinda. Matatandaan naman ang mga nanggaling sa

 149

Estados Unidos ang mga seryeng Alias ni Jeniffer Garner at 24 ni Kieffer

Sutherland. Ipinapalabas naman sa kasalukuyan sa free tv channels ang The

Walking Dead, Jail Break, Flash at Super Girl. At sa mga galing sa Asya, sino

naman ang makalilimot sa F4 na pinagbidahan ng karakter nina Dao Ming Shi at

San Chai. Kalaunan, ginawan ito ng remake ng Korea na pinamagatang Boys Over

Flowers. Dito nagsimulang makilala si Lee Min Ho, isang aktor sa Korea at

gumanap bilang pangunahing karakter sa nasabing palabas. Dahil sa kasikatan ng

programa sumunod pa ang napakaraming Koreanovelang pinagbidahan ni Lee na

ipinalabas din sa Pilipinas. Kabilang sa mga ito ang City Hunter, The Heirs, Legend

of the Blue Sea, at Faith. Maliban sa mga ito, napakarami pang palabas na galing

ng South Korea ang napanood ng mga Pilipino. Ilan sa mga ito ang Lovers in the

Moonlight, Goblin, Saimdang, The Baker King, Descendant of the Sun, Doctor

Crush, Love Story in Harvard, Attic Cat, Jewel in the Palace at marami pang iba.

Lahat ng mga ito, upang mailapit sa mg Pilipino, ay kailangang isalin, ipinadaan sa

tinatawag na dubbing o subtitling.

Ang dubbing ay tumutukoy sa proseso ng “pagrerekord o pagpapalit ng boses at

diyalogo sa mga eksena sa pelikula at telebisyon. Kadalasan itong tumutukoy sa

inirekord na boses na hindi galing sa orihinal na gumaganap at nagsasalita sa

wikang iba sa sinasalita ng mismong aktor subalit sumasabay sa imaheng

ipinapakita o sa buka ng bibig ng nagsasalita” (Batnag at Petras, 2009). Sa ganitong

pagtanaw mahalaga ang ideya ng lip synchronization. Dapat tumutugma, hangga’t

maaari, ang buka ng bibig ng nagsasalita sa palabas sa salin ng orihinal na teksto.

Samantala, sa pinakasimpleng pagpapakahulugan, tumutukoy naman ang subtitling

sa paglalagay ng katumbas na teksto sa iskrin sa sinasabi ng karakter o aktor sa

palabas. Karaniwang nasa ibang wika ang subtitle na makikita sa iskrin sapagkat

intensiyon nitong maipaunawa sa mga target na manonood ang palabas. May mga
 150

pagkakataon na may dobleng subtitle ang mga palabas. Halimbawa ang isang

pelikulang galing ng Korea ay may subtitle na Ingles at Chinese sapagkat nais

nitong abutin kapuwa ang mga nakauunawa ng Ingles at ng Chinese na kadalasan

di-ispiker ng Ingles.

Sa Pilipinas, madalas ang ganitong pangyayari dahil sa ilang kadahilanan. Una,

bagaman multilingguwal ang Pilipinas, kadalasang nasasalita lamang ng mga

Pilipino ang kanilang unang wika, ang pambansang wika, at pangalawang wikang

Ingles. Napakaliit na bahagdan lamang ng populasyon ang nagsasalita pa ng mga

pangunahing banyagang wika tulad

ng Ruso, Nihonggo, Mandarin,

Espanyol, Franses, o Hangul. Dahil

dito mas mailalapit sa konsyumer na

Pilipino ang produkto, na mga

palabas, kung nakasalin ito sa

wikang kanilang nauunawaan.

Ikalawa, bagaman may kakayahang magprodyus ng mga palabas ang mga

production house at television network, higit na praktikal ang pag-angkat ng mga

tapos nang produkto. Mas malaking katipiran sa mga prodyuser ang gawaing ito. At

ikatlo, sumasabay ang mga prodyuser sa hilig ng mga manonood. Dahil sa patuloy

na pagsikat ng mga ganitong uri ng palabas, halimbawa ang mga Koreanovela,

sanhi ng daluyong na dala ng K-Pop, alam ng mga prodyuser na higit itong

tatangkilin ng mga manonood. Para sa kanila, isa itong porma ng win-win action

sapagkat mapapataas nila ang bulto ng tagatangkilik at maibibigay rin nila ang

hanap ng kanilang target audience.

Ang isyu na lang ay kung papaano ba isinasalin ang mga banyagang palabas na

ito para umakma o umangkop sa pang-unawa at panlasang pinoy. Narito ang ilang
 151

mga pamamaraan ng pagda-dub sa Boys Over Flowers (Anicete, 2011) na

maaaring ikonsidera kapag nagsagawa ng dubbing at subtitling. Makikita rin ang

mga halimbawang kaniyang inilahad sa kaniyang artikulo.

a. One-to-One Translation. Ang paraang ito ay tumutukoy sa isang matapat na

pagsasalin sa teksto. Dito, halos literal ang pagkakasalin ng mga salita at

sinusundan din ng salin ang estruktura o pagkakaayos ng orihinal na teksto.

Salin sa Wikang Ingles Salin sa Wikang Filipino

YI JEONG: I was afraid… That I’d YI JUNG: Natakot akong – paiiyakin

make her cry. Just like my dad… And ko siya. Tulad ng daddy ko – at ng

my mom. I didn’t want her to cry. So I mommy ko. Hindi ko gustong umiyak

ran away. siya- kaya lumayas ako.

… …

YI JEONG: I don’t understand what YI JUNG: Hindi ko maintindihan –

you’re saying. ang sinasabi mo.

(Sipi kay Anicete, 2011 p. 155)

b. Transference. Ito ay ang paggamit ng orihinal na teksto bilang katumbas din

ng saling teksto. Maaari din itong pagpapanatili ng mga ilang orihinal na salita

sa isang pahayag kapag isinalin na ito. Sa kaso ng pagsasalin sa Boys Over

Flowers, ginamit ito upang ipakita o bigyang diin ang estado ng pamumuhay

ng karakter sa palabas.

Salin sa Wikang Ingles Salin sa Wikang Filipino

JAN DI: No! I’m trying to patient JAN DI: Hindi! Nagpapasensiya
 152

because of your sister. lamang ako dahil sa kapatid mo.

… …

AUNTIE: Now, on the dinner menu. AUNTIE: Ngayon- sa dinner menu

Shrimp carapaccio with white truffle naman. Shrimp carapaccio na may

aioli. white truffle aioli.

AUNTIE: Steak garnished with AUNTIE: Steak na may garnishing na

asparagus. asparagus.

(Sipi kay Anicete, 2011 p. 156-157)

c. Naturalization. Sa paraang ito, inaangkat ang mga salita o termino ngunit

binabaybay sa Filipino.

Salin sa Wikang Ingles Salin sa Wikang Filipino

AUNTIE: You also need to learn how AUNTIE: Kailangan mo ring

to check the stock. matutuhang magtsek ng stock ng

mga alak.

(Sipi kay Anicete, 2011 p. 158)

d. Addition/Expansion. Ang pagdaragdag ay ginagamit sa mga pagkakataong

nais na maging mas malinaw ang pahayag. Kadalasang ginagawa ito sa mga

maiikling pahayag na kontekstuwal, at upang mas maging malinaw ito sa

manonood dinaragdagan o pinahahaba ang pahayag ng tauhan.

 153

Salin sa Wikang Ingles Salin sa Wikang Filipino

YI JEONG: This… YI JUNG: Ano ‘to?

… …

GAEUL: It belongs to my teacher. GAIL: Galing ‘yan sa teacher ko.

(Sipi kay Anicete, 2011 p. 158-159)

e. Reduction. Kung minsan ay ginagawa ang pagdaragdag, may mga

pagkakataon ding nagbabawas ng mga salita sa salin. Pangunahing dahilan

nito ay upang tumugma ang ang mga pahayag sa buka ng bibig ng tauhan.

Tinitiyak lamang dito na hindi mawawala sa kontektsto ng kuwento ang mga

pahayag.

Salin sa Wikang Ingles Salin sa Wikang Filipino

JAN DI: If you don’t listen to me, I’ll JAN DI: Kung hindi po kayo makikinig

reveal your secret. sa akin, sasabihin ko ang secret

GRANDPA: What/ sec/ret? ninyo.

GRANDPA: A/no?

(Sipi kay Anicete, 2011 p. 159)

f. Cultural Equivalence. Ito ay ang pag-aangkop sa mga katawagan o

konsepto sa pinakamalapit na katumbas nito sa kultura ng tunguhang wika.

Mahusay itong gamitin para sa lokalisasyon ng kuwento at upang hindi ito

magmukhang malayo sa realidad ng mga manonood na kabilang sa ibang

kultura.
 154

Salin sa Wikang Ingles Salin sa Wikang Filipino

JAE GYEONG: My dear JUun, are JAE GYEONG: My dear Jun- may

you ill? I’ll nurse you. Here’s some sakit ka ba? Aalagaan kita. May dala

porridge. akong lugaw.

AUNTIE: Dapat sasagot ka ng, “Opo,

AUNTIE: You must always answer, naiintindihan ko po.”

“Yes I understand.”

(Sipi kay Anicete, 2011 p. 160)

g. Lexical Synonym. Tumutukoy naman ito sa pinakatiyak na katumbas ng

salita, literal man o kontekstuwal. Di tulad ng one-to-one translation na

nakatuon sa nabuong pahayag, mas tuon naman nito ang pagsasalin sa mga

indibiduwal na salita.

Salin sa Wikang Ingles Salin sa Wikang Filipino

JAN DI: Why are you so nice to me? JAN DI: Bakit napakabait mo sa

akin?

(Sipi kay Anicete, 2011 p. 161)

h. Functional Synonym. Kaiba naman ito sa lexical synonym sa dahilang kahit

may tiyak na katumbas ang isang salita sa pinagsasalinang wika, higit na

 155

ikinokonsidera, kapag kinakailangan, ang popular na bersyon ng salita o

yaong mas higit na gamitin sa pormang talastasan.

Salin sa Wikang Ingles Salin sa Wikang Filipino

YI JEONG: I felt this emptiness the YI JEONG: Nararamdaman ko ang

moment you left. kalungkutan mo noong umalis kang

walang paalam.

(Sipi kay Anicete, 2011 p. 161)

Ang mga pamamaraang nakita ni Anicete (2011) na ginamit sa dubbing ng

Boys Over Flowers ay maaaring sundan upang maisalin ng episyente ang mga

banyagang palabas na nais ibahagi sa mamamayang Pilipino. Sa pagiging

epesiyente ng salin, dapat lamang tandaan na pinakamahalagang

konsiderasyon dito ang singkronisasyon ng bibig sa mga salita upang maging

makatotohanan ang pinanonood. Hindi rin dapat kaligtaan na panatilihin ang

kaisipan ng kuwento bagaman maaaring ikontekstwalisa ito sa lokal na

kalagayan.

Kasama ang mga miyembro ng inyong grupo, magsaliksik ng sampung (10)

lokal na programa sa radyo sa iba’t ibang probinsya. Pumili ring ng sampung
palabas sa telebsiyon sa Southeast Asia na hindi pa naisasalin sa Filipino. Isalin
ninyo ang mga titulo ng mga palabas sa Filipino.

Pamagat ng mga Lokal na Programa Salin sa Filipino ng Pamagat ng mga

sa Radyo Lokal na Programa sa Radyo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
 156

Pamagat ng mga Palabas sa Salin sa Filipino ng Pamagat ng mga

Telebisyon sa Southeast Asia Palabas sa Telebisyon sa Southeast
Asia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

Ano-ano sa mga estratehiya at pamamaraan sa pagsasalin ang pangunahing

nagamit ninyo sa pagsasalin? May implikasyon ba ito?

Ano-anong oportunidad ang maibibigay ng kaalaman sa pagsasalin sa mass

media? Mayroon bang ambag ang iyong pag-aaral sa ganitong pagsasalin sa
inyong debelopment bilang indibidwal- mamayan, estudyante, o propesyonal?

Sama-samang mag-reflect sa mga ito. Bumuo ng isang maikling critical

reflective paper ang inyong grupo kaugnay ng inyong pinagsama-samang sagot
sa mga naunang tanong.

ARALIN 3
PAGSASALIN SA TANGHALAN AT ALIWAN

Ang mga dula ay ikinaklasipika rin bilang mga akdang pampanitikan. Ang dula ay

maaaring isinulat upang basahin, na karaniwang tinatawag na drama o simpleng

dula, at ito ay maaari namang isinulat upang itanghal o yaong tinatawag na dulang

pantanghalan. Kung gayon isinasalin ang mga banyagang dula patungong Filipino

(a) bilang panitikan o para basahin, o (b) bilang pantanghalan o para itanghal

(Batnag at Petras, 2009 p. 204).

Sa pagsasalin ng dula, naglahad si Respeto ng pitong hakbang (sinipi nina

Batnag at Petras, 2009) na dapat isagawa para maisalin ng epektibo ang dula.
 157

1. Pananaliksik.Kabilang sa dapat saliksikin ng tagasalin ng dula ang buhay ng

mismong sumulat ng dulang isasalin. Mahalaga na nauunawaan ng tagasalin

ang buhay ng may-akda at ang panahon kung kailan niya isinulat ang dula.

Sa pananaliksik sa mga ito, mas mabibigyan ng malinaw na ideya ang

tagasalin sa pag-unawa sa kabuoan ng obrang isasalin. Gayundin,

mahalagang saliksikin ang iba pang mga akda ng mandudula. Sa

pamamagitan nito, mas mapapamilyar ang tagasalin sa estilo ng pagsulat ng

mandudula. Kung may mga nauna nang salin ang mismong dula, maaari din

itong pag-aralan para makita pa kung paano pauunlarin ang nauna nang

salin.

2. Borador.Kapag natapos na ang masinsing pananaliksik, oras na para isulat

ng tagasalin ang unang borador ng saling dula o dulansalin. Dito, sisikaping

isalin ang kabuoan ng dula subalit hinahayaang maluwag pa ang pagsasalin.

Kung may mga mahihirap na mga salita o ekspresyon ay maaari munang

panatilihin ang mga ito sa borador. Dahil paunang salin pa lamang ang

ginagawa, isipin lamang na tila komokopya ng isang akda.

3. Pagpuno.Mula sa borador ay pinakikinis ang salin sa pamamagitan ng

pagrebisa. Tinatawag itong pagpuno. Sa bahaging ito nagiging tiyak na ang

estratehiyang ginagamit. Sa pagpapaliwanag ni Respeto ( na kina Batnag at

Petras, 2009) maaaring tingnan ang mga sumusunod na mungkahi ni Roger

T. Bell bilang estratehiya: “(a) to reproduce the forms or the ideas of the

original, (b) to retain the style of the original or to adopt a different style, (c) to

retain the historic stylistic original or to render it in contemporary form, (d) to

produce a text which reads like an original or one which reads like a

translation, and (e) to add or omit words, phrases, clauses or attempt to

transfer everything from source text to target text.”

 158

4. Direksiyon. Ang bahaging ito ay tumutukoy sa bahaging nag-uusap ang

direktor ng dula at ang tagasalin. Ito ang prosesong tinatawag na

kolaborasyon. Layunin nitong malinaw sa tagasalin ang mga punto o ideyang

nais palitawin ng direktor sa dula na maaaring mailapat ng tagasalin sa

mismong salin.

5. Tinig.Ang bahaging ito ay pagrebisa sa salin base sa kung paano binibigkas

ito ng mga gumaganap. Ito ang tinutukoy na tinig. Sapagkat itatanghal ang

dula, mahalaga rin kung paano binibigkas ang mga diyalogo at base sa

pangangailangan para sa natural at mapangumbinsing pagsasalita, irerebisa

ang saling dula.

6. Galaw.Tumutukoy ito sa galaw ng aktor habang binibigkas ang mga pahayag

na napapaloob sa dula. Kailangang maging malinaw ito sapagkat

naghuhudyat din ito ng kung anong mga angkop na salita ang pipiliin sa

bahaging may kaugnayan sa paggalaw ng mga aktor.

7. Kaganapan.Ang bahaging ito ay ang aktuwal na pagtatanghal ng dula. Sa

yugtong ito, maaaring masukat ang tagumpay ng

salin batay sa reaksiyon ng manonood. At base rin

sa pagtanggap ng mga manonood, maaaring maging

lunsaran ito para sa pagpapabuti pa ng ginawang

salin.

Narito ang sipi sa isa sa pinakapopular na dula sa

daigdig ang Romeo and Juliet ni William Shakespeare. Ipinakikita sa unang kolum

ang Ingles na bersiyon nito at kung paano ito isinalin ni Borlaza (1968 m.p. 1-2) ng

Dalubhasaang Normal ng Pilipinas.

 159

Bersiyong Ingles Bersiyong Filipino

(Romeo at Juliet ni William (Romeo at Julieta ni Gregorio C.

Shakespeare) Borlaza)

PROLOGUE Prologo

Two households, both alike in dignity,

Dalawang pamilyang mararangal na
In fair Verona, where we lay our scene,
kapwa
From ancient grudge break to new
Sa Veronang pinangyarihan ng dula.
mutiny,
Dating magkakagalit ay muling nag-
Where civil blood makes civil hands
away,
unclean.
Nagbahid ng dugo sa kanilang kamay.
From forth the fatal loins of these two
Luwal sa tiyan ng dal’wang magkagalit,
foes
Nagpakamatay ang dal’wang mangsing-
A pair of star-cross'd lovers take their
ibig;
life;
Dahil sa sinapit nilang kasawian,
Whose misadventured piteous
Napawi ang galit ng mga magulang.
overthrows
Mapanglaw na landas ng sariwang
Do with their death bury their parents'
pagsuyo,
strife.
Away ng magulang na di masusugpo
The fearful passage of their death-
Kung hindi masawi yaong mga anak,
mark'd love,
Ang paksa ng dula ngayong dal’wang
And the continuance of their parents'
oras,
rage,
Na kung matiyaga ninyong pakikinggan,
Which, but their children's end, nought
Mga kakulanga’y sisikaping pun-an.
could remove,

Is now the two hours' traffic of our stage;

 160

The which if you with patient ears

attend,

What here shall miss, our toil shall strive TAGPO I. Verona, Isang Pook na

to mend. Pangmadla.

SCENE I. Verona. A public place.

Darating si Samson at Gregorio ng

Enter SAMPSON and GREGORY, of the angkan ng mga Capulet (Kapyulet) na

house of Capulet, armed with swords may taglay na mga espada at panalag.

and bucklers
SAMSON

Gregorio, sinasabi kong hindi tayo

kargador ng karbon.
SAMPSON

Gregory, o' my word, we'll not carry

GREGORIO:
coals.
Hindi nga, pagka’t tatawagin tayong

karbonero.

GREGORY
SAMSON
No, for then we should be colliers.
Ang ibig kong sabihin ay kung magiging

karbonero tayo’y magbubunot ng

espada.
SAMPSON

I mean, and we be in choler, we'll draw.

GREGORIO

A, habang ikaw’y buhay, bunutin mo ang

iyong leeg sa kuwelyo.

GREGORY

Ay, while you live, draw your neck out o'

 161

the collar. SAMSON

Ako’y madaling susubo pagka’t akoy

SAMPSON galit.

I strike quickly, being moved.

GREGORIO

GREGORY Ngunit hindi ka madaling magalit upang

But thou art not quickly moved to strike. sumubo.

SAMSON

Ako’y ginagalit ng isang aso sa angkan

SAMPSON ng mga Montague (Montagyu).

A dog of the house of Montague moves

me.

GREGORIO

Ang magalit ay nangangahulugang

GREGORY kumilos, at ang maging matapang ay

To move is to stir; and to be valiant is to tumayo. Samakatuwid, kung ikaw ay

stand: galit ay ikaw ay tatakbo.

therefore, if thou art moved, thou runn'st

away. SAMSON

Ang isang aso sa angkang iyan ay sapat

na makakagalit sa akin upang tumayo.

SAMPSON Aagawan ko ng pader ang sinumang

A dog of that house shall move me to lalaki o dalangang Montague.

stand: I will

take the wall of any man or maid of GREGORIO

 162

Montague's. Nagpapakilala lang ikaw’y isang

mahinang alipin sapagka’t ang

pinakamahina lamang ang lumalapit sa

GREGORY pader.

That shows thee a weak slave; for the

weakest goes

to the wall.

SAMSON

SAMPSON Tunay nga; at sapagka’t ang mga babae

True; and therefore women, being the ay siyang lalong mahina, ay lagi silang

weaker vessels, isinisiksik sa pader. Samakatuwid,

are ever thrust to the wall: therefore I will itutulak ko sa pader ang mga lalaking

push Montague at ang mga dalaga nama’y

Montague's men from the wall, and isisiksik ko sa pader.

thrust his maids

to the wall.

GREGORY GREGORIO

The quarrel is between our masters and Ang alitan ay sa ating mga panginoon at

us their men. sa kanilang mga kalalakihan.

SAMPSON SAMSON

'Tis all one, I will show myself a tyrant: Iisa rin ang lahat ng iyan, ako’y magiging

when I malupit; matapos kong makipagbabag

have fought with the men, I will be cruel sa mga lalaki, ako’y magiging malupit sa

with the mga babae at pupugutin ko ang kanilang

 163

maids, and cut off their heads. mga ulo.

Sanggunian: Shakespear, W. Romeo and Juliet. Retrieved on August 6, 2018 from

http://shakespeare.mit.edu/romeo_juliet/full.html; Borlaza, G.C. (1968). Romeo at
Juliet. Quezon City: Phoenix Press, Inc.

Pumili ng isang dula na nakasulat sa Ingles. Kumuha ng maikling bahagi ng

dula at basahin ito nang may damdamin. Isalin ang maikling bahagi ng dula sa
Filipino. Ang bilang ng miyembro sa pagsasalin ay batay sa bilang ng tauhang
nagsasalita sa isasaling bahagi ng dula. Isulat ang salin at irekord ito. Ipabasa at
iparinig sa klase ang kinalabasan ng salin at pagrekord.

REPLEKSYON

Sa pag-aaral mo sa modyul na ito, sana naisapuso mo ang halaga ng pagsasalin ng

mga akdang pampanitikan di lamang ng mga lokal na akda kundi ng mga
banyagang akda. Tiyak kong nagkainteres ka na rin sa gawaing pampagsasalin at
unti-unti mo nang minamahal ang mapanghamong gawaing ito.

Para lubos ang iyong paglublob sa diwa ng aralin, subukan mong pagnilayan ang
mga sumusunod na tanong:
• Mula sa aking dating kakayahan sa pagsasalin ng mga akdang tula, maikling
kwento, dula at soap opera, may debelopment ba ito?
• Ano-ano pang kakayahan ang nadedebelop sa akin ng mga kasanayang
natutuhan sa pagsasalin?
• Paano makatutulong sa aking personal, sosyal, o propesyonal na buhay ang
mga kasanayang natutuhan sa araling ito?

Sumulat ng isang maikling repleksyon kaugnay nito. Maari itong ibahagi rin sa
social media group or anumang group platform sa internet ng inyong klase.

Tiyak kong kayang-kaya mo ito!

 164

Pagtatasa

Pangalan:_______________________________ Marka:_________________
Seksyon:________________________________ Petsa:__________________
A. Basahin mo at unawaing mabuti ang mga pahayag. Pagkatapos, tukuyin mo
kung TAMA o MALI ang mga pahayag na ito. Isulat ang iyong sagot sa
patlang.

__________1. Kapag nagsalin ng tula, dapat na mapanatili ang tugma.

__________2. Kung magsasalin ng dula, laging isaisip ang pagbigkas ng mga

pahayag.

__________3. Ang pagsasalin ay isa ring agham sapagkat sumusunod ito sa mga

tiyak na kombensiyon, prinsipyo, at mga metodo upang ito ay

mahusay na maisagawa.

__________4. Ang pagsasalin ng mga kuwento, kuwentong pambata at iba pa, ay

pare-pareho lamang.

__________5. Sa pagsasalin ng mga akdang pampanitikan, sinisikap din na isalin

ang kultura sa loob ng akda patungo sa kultura ng pinagsasalinang

wika upang mas maiangkop ito sa mga target na mambabasa.

__________6. Minsan kailangang baguhin ang salin ng isang dulang itatanghal kahit

napakalapit na nito sa orihinal dahil sa konsiderasyon sa galaw at sa

nais ipabatid ng direktor.

B. Ang mga sumusunod na pahayag ay depinisyon, deskripsyon, o paliwanag

ng mga natalakay na konsepto. Isulat sa patlang ang tinutukoy sa bawat
bilang.

____________________1. Tumutukoy ito sa pasalitang salin ng mga palabas

na pantelebisyon o pampelikula upang ilapit ito sa
target na manonood gamit ang wikang higit nilang
nauunawan.
____________________2. Sa halos lahat ng uri ng pagsasaling pampanitikan
ay ginagawa upang kilalanin ang may akda ng
 165

panitikan.

____________________3. Nabibilang sa uri ng pagsasaling ito ang pagsasalin

sa mga akdang tulad ng nobela, dula, at tula.
Ito ang katawagang ginagamit upang tukuyin ang
orihinal na wika ng akdang isasalin.
____________________4.
Ang pagsasaling ito ng mga salita o parirala ay
nakabatay lamang sa pag-aangkop sa gramatikal
na estruktura ng pinagsasalinang wika, halimbawa
ang Filipino.

C. Ngayong napag-aralan mo na ang pagsasalin sa iba’t ibang larang, sagutin mo

ang mga sumusunod na katanungan nang maikli ngunit komprehensibo. May limang
puntos ang bawat sagot.Gamiting gabay sa pagsagot ang sumusunod na rubrik.

Rubrik

A. Nilamaman ng Sagot: 3 puntos- natutumbok ng paliwanag ang pinakaakmang sagot.

B. Paggamit ng Wika: 2 points- nagagamit nang wasto ang wikang Filipino sa pagsagot.

1. Sa iyong palagay, ang tula ba ay dapat isalin bilang tula o tuluyan? Bakit?

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------
 166

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Ano sa palagay mo ang tatlong pinakamahalagang katangiang dapat

taglayin ng isang tagasalin ng pampanitikang akda? Ipaliwanag ang mga ito.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Magbigay ng dalawang hamon na maaaring kaharapin sa pagsasalin ng

tula, kwento, o dula. Bakit ito ang pinakamahirap na hamon na maaari mong
maranasan? Ipaliwanag.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------------
 167

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------------

4. Paano ka makakapaghanda upang maging mahusay kang tagasalin para sa

dubbing at subtitling? Talakayin.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------
 168

D. Direksyon: Ipakita ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga pagsasalin sa

pamamagitan ng pag-fill-up sa mga Venn Diagram batay sa iyong pag-unawa sa
praktika ng pagsasalin sa iba’t ibang larang. Maaaring gumamit ng sarili mong
pananalita o sumipi ng mga pahayag mula sa mga aralin.

Pampanitikan

Dulang Pantanghalan

Dubbing at Subtitling
 169

KAHINGIAN

A. Gamit ang lahat ng iyong natutuhan sa kurso lalo na sa modyul na ito, isalin
mo ang tula. Maaari itong indibidwal, dalawahan, o pangkatang gawain.
Siguruhin lamang na makapag-ambag sa proseso ng pagsasalin. Tatayahin
ang iyo/inyong salin gamit ang sumusunod na rubrik.

Rubrik

A. Kaakmahan ng Konteksto ng Salin: 15 puntos- natutumbok ng salin ang

konteksto ng orihinal na teksto.
B . Dulas ng Wika ng Salin: 10 puntos- madaling maunawaan ng target na
mambabasa at magaan ang dating ng paggamit ng tunguhang wika.
C. Kaakmahang Gramatikal ng Salin: 5 puntos- akma ang gramar ng kabuuang
saling teksto.
Teksto sa Ingles
(Survival ni Jalai-Uddin Rumi, 1207-1273)
Source: Nem Singh, R. (2011). Anthology of Salin sa Filipino
World Literature. Mandaluyong City: Anvil
Publishing, Inc.
SURVIVAL

I died a mineral and became a plant.

I died a plant and rose an animal.

I died an animal and I was a man.

Why should I fear? When was I less by

dying?

Yet once more I shall die as man, To soar

With the blessed angels;

but even from angelhood I must passed on.

All except God perishes.

When I have sacrificed my angel soul,

I shall become that which no mind ever

conceived.

O let me not exist! For Non-Existence

 170

proclaims,

“To Him we shall return,”

B. Pumili ng makakagrupo at humanap ng isang maikling video clip (banyagang

pelikula, patalastas, informative video at iba pa) sa You Tube na may subtitle
sa Ingles. Pagkatapos, i-dub ito sa wikang Filipino. I-share n’yo ito sa
Youtube o sa FB.

GLOSARI
Addition/Expansion. Ang pagdaragdag ay ginagamit sa mga pagkakataong nais
na maging mas malinaw ang pahayag. Kadalasang ginagawa ito sa mga maiikling
pahayag na kontekstuwal, at upang mas maging malinaw ito sa manonood
dinaragdagan o pinahahaba ang pahayag ng tauhan.

Dubbing.Ito ay tumutukoy sa proseso ng “pagrerekord o pagpapalit ng boses at

diyalogo sa mga eksena sa pelikula at telebisyon

Cultural Equivalence.Ito ay ang pag-aangkop sa mga katawagan o konsepto sa

pinakamalapit na katumbas nito sa kultura ng tunguhang wika.
Functional Synonym.Kahit may tiyak na katumbas ang isang salita sa
pinagsasalinang wika, higit na ikinokonsidera kapag kinakailangan, ang popular na
bersiyon ng salita o yaong mas higit na gamitin sa pormang talastasan

Lexical Synonym. Tumutukoy naman ito sa pinakatiyak na katumbas ng salita,

literal man o kontekstuwal.

Naturalization.Sa paraang ito, inaangkat ang mga salita o termino ngunit

binabaybay sa Filipino.

One-to-One Translation. Ang paraang ito ay tumutukoy sa isang matapat na

pagsasalin sa teksto. Dito, halos literal ang pagkakasalin ng mga salita at
sinusundan din ng salin ang estruktura o pagkakaayos ng orihinal na teksto
pagsasaling pampanitikan sa paglilipat sa isang akdang pampanitikan mula sa
orihinal na wika ng akda patungo sa isang target na wika

Reduction. Ito ay proseso ng pagbabawas ng mga salita sa salin. Pangunahing

dahilan nito ay upang tumugma ang ang mga pahayag sa buka ng bibig ng tauhan.

Subtitling. Ito ang paglalagay ng katumbas na teksto sa iskrin sa sinasabi ng

karakter o aktor sa palabas.
 171

Transference. Ito ay ang paggamit ng orihinal na teksto bilang katumbas din ng

saling teksto.

SANGGUNIAN
Almario, V. (20019). Mga estratehiya sa pagsasalin ng agham at ibang makabagong larang.
In Zafra, G. (ed), Salin-Suri: Panimulang pagmamapa ng mga larangan ng pag-
aaral ng pagsasalin sa Filipina. Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino.
Anicete, H. B. (2011). Mga lalaki sa ibabaw ng bulaklak (?): isang maikling pagsusuri sa
pagsasa-Filipino ng Koreanovelang boys over flowers. In Antonio, L and Batnag , A
(eds), Pagsasalin teorya at praktika. Quezon City; C&E Publishing, Inc.
Antonio, L. & Batnag, A. (2011).Pagsasalin: teorya at praktika. Quezon City: C&E
Publishing, Inc.
Batnag, A. & Petras, J. (2009). Teksbuk sa pagsasalin. Quezon City: C & E Publishing, Inc.
Borloza, G.C. (1968). Romeo at Juliet. Quezon City: Phoenix Press, Inc.
Cruz, A.C. (1969). Ang lahat ay magkakapatid. Manila: Regal Printing.
Gatmaitan, L. (2001). Aba may baby sa loon ng tiyan ni mommy. Mandaluyong City: OMF
Lierature, Inc,
Iniego, F.A. (2011). Patas ba an wika ng batas? (Ilang obserbasyon sa sa salin ng Ang
Binagaong Kodigo Penal ng Pilipinas). In Antonio, L and Batnag , A (eds),
Pagsasalin teorya at praktika. Quezon City: C&E Publishing, Inc.
Kyokai, B. (1985). The theory of mind only and the real state of things. In the teachings of
Buddha. Tokyo, Japan: Kaisado Printing Co., Ltd.
Nem Singh, R. (2011). Anthology of World Literature. Mandaluyong City: Anvil Publishing,
Inc.
Selver, P. (1966). The art of translating poetry. England: Millbook Press Ltd.
Tullao, T. (2009). Pagsasaling-wika sa Ekonomiks at Kalakalan. In Zafra, G. (ed), Salin-
Suri:
Panimulang pagmamapa ng mga larangan ng pag-aaral ng pagsasalin sa Filipina.
Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino.
Zafra, G.S. (2009). Salin-Suri: Panimulang pagmamapa ng mga larangan ng pag-aaral ng
pagsasalin sa Filipinas. Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino.
________ (2011). Jose Rizal: mga tula. Manila: National Historical Commission.
 172

MODYUL 9
(2 Linggo)

PAGSASALIN SA IBA’T IBANG LARANG

(Pilosopiya at Agham-Panlipunan, Siyentipiko at Teknikal, at Machine
Translation)

INTRODUKSIYON
Maliban sa mga pagsasaling pampanitikan at pagsasalin para sa mass
media, mahahalagang larangan din ang pilosopiya, agham-panlipunan at iba pang
tiyak na larangan para magsalin. Mahalagang maisalin ang mga akda, dokumento
at iba pang papel na teknikal at siyentipiko. Sa pagsasalin sa mga ito, nagiging mas
malapit ang mga tekstong ito sa mga taong nakakaunawa sa pinagsalinang wika na
hirap o walang akses sa orihinal na wika ng mga akdang ito. Sa mga pagsasaling
ganito, ang machine at computer-aided translation ay malaking tulong sa
pagpapabilis ng proseso ng pagsasalin.
Upang maging mahusay na tagasalin ng mga katulad na teksto, hindi lang
ang kakayahan sa dalawang wika ang mahalaga. Singhalaga rin ang malalim na
kaalaman sa disiplinang kaugnay ng teksto. Kapakipakinabang kung gayon na ang
tagasalin ay isa ring propesyonal sa naturang larangan.
Bagaman mapanghamon ang pagsasalin sa mga teknikal at siyentipikong
larangan, kapakipakinabang ang mga ganitong gawain upang maitulay ang mga
mahahalagang kaalaman sa mga ordinaryong tao at makapag-ambag sa lalong
pagpapaunlad at pagpapabuti sa lipunan.
 173

Kung gayon, sikapin mong maging mahusay dito at maging tulay sa paglalapit ng
mga kaalaman sa iba.

MGA LAYUNIN
Matutuhan ang mga estratheiya sa pagsasaling teknikal at siyentipiko;
at pagsasalin sa pilosopiya at agham-panlipunan.

1. Makapagsalin ng mga tekstong teknikal at siyentipiko.

2. Makapagsalin ng mga akda sa pilosopiya at agham-panlipunan.

3. Magamit ang machine at computer-aided transalation sa proseso

ng pagsasalin ng mga teksto.

PAUNANG PAGTATAYA

Sagutin mo ang mga tanong.

1. Ano-anong mga teksto ang maituturing na tekstong siyentipiko o teknikal?

Magbigay ng halimbawa.

2. Sa iyong palagay, magkapareho lamang ba ang mga pamamaraan at

estratehiya sa pagsasaling pampanitkan at pagsasaling siyentipiko at

teknikal?

3. Maituturing bang teknikal ang pagsasalin sa pilosopiya at agham-

panlipunan? Ipaliwanag.

4. Gaano kahalaga ang mahusay na pagsasaling siyentipiko at teknikal?

PAGTALAKAY

Bago mo sagutin ang mga tanong, i-set sa Filipino ang wika ng iyong facebook
account. Tingnan at ikompara ang mga salita sa ibaba sa ginamit na salita kapag
ang wika ng iyong account ay nasa Ingles.
 174

1. Kung isasalin mo ang mga salitang ito sa

About

Filipino, gayundin ba ang iyong salin? Bakit?

2. Mahirap ba o madaling isalin ang mga
Friends Photos
salitang ito?
3. Paano kaya napagdesisyunan ng
Facebook ang salin ng mga salitang ito sa
What's in your
mind?
Comment/Like Filipino?
4. Pare-pareho kaya ang estratehiya sa
pagsasalin sa lahat ng uri ng teksto? Bakit?
5. May personal ka bang pilosopiya o paninindigan kapag nagsasalin ka ng mga
salita o teksto? Ano ito?

Aralin 1
PAGSASALIN SA PILOSOPIYA AT AGHAM-PANLIPUNAN

Kung susuriin, dahil kanluranin ang hulwaran ng sistemang edukasyon sa

bansa, namamayani din ang Ingles bilang wika ng edukasyon. Ibig sabihin, ang

kalakhang bahagdan ng mga instrumento at maging midyum sa pagtuturo sa

nakararaming larangan ay Ingles pa rin. Nanunyutralisa ito ng mga patakarang

pang-edukasyon na ipinatutupad sa sistema. Isang halimbawa nito ay ang

Patakarang Bilingguwal sa Edukasyon na nagsasaad na dapat ituro bilang wika

ang Filipino at gayundin ang Ingles. Bukod pa rito, magkahiwalay din bilang

wikang panturo ang dalawang wikang ito. Sa patakarang ito, tiyak na tinukoy ang

mga asignaturang dapat ituro sa bawat wika. Nang lumoan, ipinatupad naman

ang patakarang MTB-MLE na nagtataguyod sa paggamit ng unang wika ng mga

mag-aaral sa unang tatlong taon ng kanilang pag-aaral.

Sa antas kolehiyo, bagaman may mga patakaran sa wika ng instruksiyon,

makapangyarihan pa rin ang personal na preperensiya ng mga propesor at ng

mga unibersidad. Gayunpaman, malakas ang naging pagtaguyod sa paggamit

 175

ng Filipino sa larangang agham-panlipunan. Maraming mga unibersidad at mga

kilalang personalidad ang nagsusulong sa patuloy na pag-intelektuwalisa sa

Filipino sa larang ito. Dahil sa layuning intelektuwalisasyon ng Filipino sa larang,

at upang lalong maisulong din ang Filipino bilang midyum ng pagtuturo,

mahalaga ang gampanin ng pagsulat ng mga teksto sa wikang Filipino. At dahil

napakaraming mahuhusay na aklat sa larang ng agham-politika, batas,

antropolohiya, ekonomiks, pilosopiya, sikolohiya, at sosyolohiya na mga sub-

larang agham panlipunan, mahalaga ang pagsasalin sa mga ito upang lalong

mailapit sa mga Pilipino ang mga karunungang ito.

Halimbawa, ang Konstitusyon ng Pilipinas ay naisalin na mula sa orihinal na

bersiyon nito sa Ingles (Constitution of the Philippines). Kaakibat ng

pagkakasalin sa konstitusyon ay ilan pang mga kodigo ng batas ang naisalin sa

Filipino. Kabilang dito ang Kodigo Sibil ng Pilipinas (Civil Code of the

Philippines), Ang Binagong Kodigo Penal (Revised Penal Code), Ang Kodigo ng

Pamilya ng Pilipinas (Family Code of the Philippines), Ang Kodigo ng

Pamahalaang Lokal 1991 ( Local Government Code of 1991), Ang Pamamaraan

sa Paglilitis ng Krimen (Rules of Procedure), at Ang mga Alituntunin sa

Katibayan (Rules of Court on Evidence). Lahat ng mga ito at marami pang iba sa

larang ng batas ay naisa-Filipino na.

Sa pagsasalin sa batas, naglahad si Iniego (2011) ng mga estratehiya sa

pagsasalin. Ayon sa kaniya, marapat na bigyang-pansin ang mga sumusunod na

panuntunan:

a. Maisalin nang matapat ang teksto at ang kahulugan nito.

b. Ang anyo at estilo ng pagkakasulat, hangga’t maaari, ay hindi dapat

malayo sa orihinal na teksto.

 176

c. Ang salin ay dapat mag-angkin ng katiyakan sa kahulugan, kariktan sa

kahulugan, sa himig at pagpapahayag.

Sa larang naman ng sosyolohiya at ekonomiks pinakakilalang naisalin ang

mga obra ni Karl Marx tulad ng Communist Manifesto at

Das Kapital na isinalin ni Ramon Guillermo. Sa

kasalukuyan, sinisikap na masinop ang salin ng kabuuang

tomo ng Das Kapital upang maging aksesibol ito sa bawat

karaniwang mamamayang Pilipino.

Samantala, si Mahatma Gandhi bilang isang pilosopo,

political-economist at aktibista ay kilala rin sa larang ng

agham-panlipunan. Marami sa kaniyang mga prinsipyo ay nagiging sanligan

para sa isang makatao, mapayapa at makatarungang lipunan. Ang kaniyang

obrang Ang Lahat ay Magkakapatid (All Men are Brothers) ay isinalin sa Filipino

ni Andres Cristobal Cruz (1969) na inilathala ng Regal Publishing Co. Sa aklat

na ito tinalakay ang iba’t ibang mga prinsipyo at isyung panlipunan na mahalaga

hindi lamang para sa India kung hindi para sa mga bansa sa buong mundo.

Tunghayan ang bahaging talaan ng nilalaman ng salin ni Cruz (1969 p. ix):

Orihinal na Teksto sa Ingles Saling Teksto sa Filipino

Introduction Introduksiyon

Chapter I Autobiographical Kab. I Kathambuhay

Chapter II Religion and Truth Kab. II Relihiyon at Katotohanan

Chapter III Means and Ends Kab. III Pamamaraan at Layunin

Chapter IV Ahimsa or the Way of Non- Kab. IV.Ahimsa o Paraan ng Walang

 177

Violence Karahasan

Chapter V Self-Discipline Kab. V Disiplina sa Sarili

Chapter VI International Peace Kab. VI Kapayapaang Pandaigdig

Chapter VII Men and Machine Kab. VII Tao at Makina

Chapter VIII Poverty in the midst of Kab. VIII Paghihikaos sa gitna ng

Plenty Kaunlaran

Chapter IX Democracy and the People Kab. IX Demokrasiya at Mamamayan

Chapter X Education Kab. X Edukasyon

Chapter XI Women Kab. XI Kababaihan

Chapter XII Miscellaneous Kab. XII Samot-sari

Sources Mga Pinagkunan

Narito naman ang bahagi ng Kabanata VIII na Paghihikaos sa gitna ng

Kaunlaran (m.p. 226-227).

Orihninal na Teksto sa Ingles Saling Teksto sa Filipino

That economics is untrue which Hindi makatotohanan na ang

ignores or disregards moral values. pangkabuhayan (economics) na hindi

The extension of the law of non pumapansin at hindi kumikilala sa mga

violence in the domain of economics kahalagahang moral. Ang batas ng di-

means nothing less than the pagkamarahas sa larangan ng

introduction of moral values as a factor pangkabuhayan ay walang ibang

 178

to be considered in regulating kahulugan kungdi ang pagkilala sa

international commerce. mga kahalagahang moral na dapat

pagsaligan ng mga tuntunin sa

komersiyong pandaigdigan.

According to me the economic Para sa akin ang kalagayang

constitution of India and for that matter pangkabuhayan ng India at ng buong

of the world, should be such that no daigdig man ay kailangang maging

one under it should suffer from want of ganito: na walang nilalang dito na

food and clothing. In other words maghihikaos sa pagkain at pananamit.

everybody should be able to get Sa ibang salita, ang lahat ay dapat

sufficient work to enable him to meet magkaroon ng hanap-buhay upang

the two ends meet. And this ideal can matustusan ang mga pangangailangan.

be universally realized only if the Ang adhikaing ito’y may magaganap sa

means of production of the elementary pangkalahatan kung ang mga paraan

necessaries of life remain in the control ng produksiyon ng mga pangunahing

of the masses. These should be freely pangangailangan ay nasa kamay ng

available to all as God’s air and water nakararami. Ang mga ito’y dapat na

are ought to be; they should not be maging malaya sa lahat tulad ng

made a vehicle of traffic for the hangin at tubig ng Diyos. Hindi dapat

exploitation of others. Their na ang mga ito’y maging paraan ng

monopolization of any country, nation pambubusabos sa iba. Hindi

or group of persons would be unjust. makatarungan na ang mga ito’y mauwi

The neglect of this simple principle is sa kamay ng isang bayan, o ng ilang

the cause of the destitution that we mga tao. Ang hindi pagpapahalaga sa
 179

witness today not only in the unhappy payak na prinsipyong ito pang dahilan

land but in other parts of the world too. ng paghihikaos na nakikita natin

ngayon hindi lamang sa malungkot na

bayang ito kungdi sa ibang sulok pa ng

buong daigdig.

Sa larang naman ng ekonomiks, tinalakay ni Tereso Tullao, Jr. (2009) ang

pagsasalin sa ekonomiks. Si Tullao ay isang ekonomistang propesor sa De La Salle

University at nagtaguyod sa intelektuwalisasyon ng Filipino sa disiplinang ito. Ayon

sa kaniya, maaaring isaalang-alang ang mga sumusunod na paraan upang

makapagsalin ng mga salita sa ekonomiks:

a. Binabaybay ang mga salitang Ingles sa pamamagitan ng episyenteng

pamamaraan na nagsasaad na kung anong bigkas ay siyang baybay.

Halimbawa: globalization: globaliseysyon, interest rate: interes reyt,

consumer price index: konsyumer prays indeks

b. Paggamit ng salitang Espanyol bilang salitang-salin ngunit ang salita ay

sumasailalim sa mabisang pagbaybay sa Filipino.

Halimbawa: inventory: imbentaryo, deregulation: deregulasyon, equilibrium:

ekilibriyo

c. Paggamit ng maugnaying pamamaraan dahil iniuugnay ang konsepto ng

salitang Ingles sa katapat na konsepto sa salitang Filipino.

Halimbawa: isocost: pantay gastos, capital accumulation: pangangapital, raw

materials: hilaw na materyales

d. Paghahanap ng angkop na salitang Filipino na kasingkahulugan ng mga

terminong Ingles.
 180

Halimbawa: income: kita, import: pag-aangkat, cost: gastos, expenditure:

gugulin

Ang mga prinsipyo at pamamaraang nabanggit sa pagsasalin sa batas at sa

ekonomiks na nakita rin sa halimbawang teksto ni Gandhi ay sinusundan at

ginagamit din sa mga pagsasalin sa iba pang larang ng agham panlipunan. Ang

mga ito ay primaryang konsiderasyon upang maisalin sa Filipino ang mga termino

ng bawat espesyalisadong larang at kalauna’y makapagsalin ng buong teksto sa

pangkalahatan.

Ano-ano ang iyong mga naobserbahan sa pagsasalin ng mga kada sa

pilosopiya at agham panlipunan? Mayroon ka bang magagamit sa mga natutuhan
mo sa proseso ng pagsasalin sa mga akdamg pampanitikan, dulang pantanghalan,
o sa dubbing at subtitling sa pagsasalin sa pilosopiya o agham-panlipuan? Ibahagi
ito sa klase.

Aralin 2

PAGSASALING SIYENTIPIKO AT TEKNIKAL

Mahirap tiyakin ang distinction ng pagsasaling teknikal o siyentipiko sa iba pang

pagsasalin. Halimbawa, kung nagsalin ka ba ng isang teksto sa sikolohiya isa ba

itong pagsasaling teknikal, pagsasaling siyentipiko, o pagsasalin sa agham

panlipunan? Kung susuriin, maaaring maiklasipika sa tatlong nabanggit ang

gawaing pagsasaling ito. Nagiging pagsasalin sa agham panlipunan ito kung

tinitingnan lamang ang disiplina bilang bahagi ng larang ng agham-panlipunan. Sa

kabilang banda, maikaklasipika naman ito bilang siyentipikong pagsasalin kung

tutuon sa isang partikular na paksa halimbawa ang proseso ng pagkatuto ng

ikalawang wika na nagaganap sa utak. At teknikal naman ito sa pagtinging

espesyalisado ang teksto at maaaring maglaman ng mga teknikal/siyentipikong

termino na tangi sa isang partikular na larang o disiplina.

 181

Gayumpaman, bibigyang kahulugan ang dalawang espesyal na uri ng

pagsasaling ito sa konteksto ng mga dokumentong maaaring masaklaw ng bawat

proseso. Ang siyentipikong pagsasalin ay tumutukoy sa pagsasalin sa mga

dokumentong tulad ng sa medisina, biolohiya, kemistri, pisika, likas na agham at

mga katulad nito. Sumasaklaw naman ang teknikal na pagsasalin sa mga

dokumentong tulad ng owner’s manual, prosidyur, manwal sa paggamit, manwal sa

paggawa at iba pa.

Sa pagpatalakay ni Almario (1997) nagbanggit siya ng tatlong paraan sa

pagsasalin ng mga termino sa agham at teknikal na larangan. Ayon sa kaniya

maaaring gumamit ng estratehiyang (a) maugnayin, (b) paghiram sa orihinal na

termino, at (c) pagbaybay sa paraang paabakada sa hiniram na salita.

Dahil episyenteng komunikasyon ang pangunahing layon ng pagsasaling

siyentipiko at teknikal, marapat na taglayin ng tagasalin ng mga katulad na teksto

ang mataas na kaalaman sa dalawang kasangkot na wika. Mahalaga ito upang

mahusay na maipabatid ang eksaktong konteksto o pagpapakahulugan sa tekstong

isinasalin. Gayundin, mahalagang mataas ang kaalaman ng nagsasalin sa mismong

nilalaman ng isinasalin. Hindi iminumungkahi ang pagsasalin ng mga katulad na

teksto kung sa wika lamang maalam at hindi sa mismong nilalaman nito. Mas

makabubuti kung matatas sa wika at eksperto rin sa larang pinagmumulan ng

isasalin. Ang mga ganitong tagasalin ay mas kilala sa tawag na technician-translator

o scientist-translator. Inilarawan din ng London Institute of Linguistics, ayon sa sipi

nina Batnag at Petras (2009), ang mga katangian ng isang tagasalin ng akdang

siyentipiko-teknikal na pagpapalawig sa dalawang naunang nabanggit na katangian.

Ito ay ang pagkakaroon ng malawak na kaalaman sa tekstong isasalin, mayamang

imahinasyon upang mailarawan sa isipan ang mga kasangkapan o prosesong

tinatalakay, katalinuhan upang mapunan ang mga nawawala at/o malalabong

 182

bahagi sa orihinal na teksto, kakayahang makapamili at makapagpasya sa

pinakaangkop na terminong katumbas mula sa literature ng mismong larang o sa

diksiyonaryo, kasanayang gamitin ang pinagsasalinang wika nang may kalinawan,

katiyakan at bisa, at karanasan sa pagsasalin sa mga kaugnay na larang o disiplina.

Kung taglay ng tagasalin ang mga nabanggit na kasanayan, makakamit ang

isang mahusay na saling siyentipiko at tekninal na akma sa mga inilarawan ni Al-

Hassnawi. Ayon sa kaniya, dapat pa rin na ang salin, bilang ito ay teknikal at

siyentipiko sa kalikasan, ay magtaglay ng katuwiran; katiyakan; katotohanan sa

partikular na realidad; heneralisasyon; kahulugang reperensiyal; denotasyon;

leksikal na paglalapi; madalang ang mga idyomatikong pahayag; paggamit ng mga

daglat, akronim at register; may karaniwang ekspresyon; paggamit ng

terminolohiyang siyentipiko, espesyalisadong aytem at pormula; at hindi gumagamit

ng matatalinhagang salita (2006). Taliwas ang mga katangiang ito sa mga

inaasahan sa isang pampanitikang salin.

Sa pagtutumbas ng mga teknikal at siyentipikong termino, maaaring maging

freymwork ang pamamaraan nina Enriquez at Marcelino (1984) na tinalakay sa

kanilang Neocolonial Politics and Language Struggles in the Philippines. Inilista nila

ang mga sumusunod na pamamaraan:

1. Saling-angkat (direct borrowing): paggamit ng mga salita o ideya na mula sa

ibang wika at ayon sa orihinal nitong kahulugan at baybay, subalit maaaring

magkaroon ito ng kaunting pagbabago sa baybay kapag madalas nang

ginagamit. Halimbawa, perception: peresepsyon, amnesia: amnesia

2. Saling-paimbabaw (surface assimilation): paggamit ng salita ayon sa orihinal

nitong teknikal na kahulugan. Halimbawa, reinforcement: reimporsment

 183

3. Saling-panggramatika (grammatical translation): pag-aangkop sa salita o

parirala sa grammar ng Filipino. Halimbawa, social interaction: interaksyong

sosyal

4. Saling-hiram (loan translation): tuwirang hinihiram ang mga konsepto at

binibigyang katumbas sa Filipino. Halimbawa, brainwashing: paghuhugas-

utak

5. Saling-likha (word invention): paggawa ng mga bagong salita upang gawing

panumbas sa mga konseptong isinasa-Filipino. Halimbawa, e-mail:

sulatroniko

6. Saling-daglat (abbreviated word): akronim o daglat ng mga kilalang salita sa

disiplina at madalas nang gamitin sa pinaikling porma. Halimbawa, emotional

quotient: EQ

7. Saling-tapat (parallel translation): paghahanap ng isang pahayag o salita

para sa isang konsepto na nasa konteksto ng target na mambabasa.

Halimbawa, social interaksiyon: pakikisalamuha

8. Saling-taal (indigenous-concept oriented translation): pagsasaling

nakaangkla sa kung ano ang makabuluhan sa lipunang Pilipino. Sinisikap

nitong hanapan ng katumbas sa Filipino ang mga salita at pahayag kaysa sa

tuwirang hiramin lamang ang mga banyagang konsepto. Halimbawa, kung

isasalin ang kapuwa sa Ingles baka hindi makasasapat ang salitang

fellowmen.
 184

9. Saling-sanib (amalgamated translation): paghango ng mga salita mula sa

mga katutubong wika sa Pilipinas. Halimbawa, water surface: rabaw ng tubig

Narito ang isang halimbawang salin ng tekstong teknikal kaakibat ang mga

pamamaraang ginamit sa pagsasalin (Pagsasalin sa Toshiba User’s Manual Ravina,

2012).

TOSHIBA

Introduksiyon

Maraming salamat sa pagtangkilik at pagbili ng Toshiba Computer.

Lahat ng mga instruksiyong pangkaligtasan na nilalaman ng manwal na ito ay

kailangang basahin at intindihing mabuti bago tangkaing gamitin ang iyong

kompyuter upang maiwasan ang mga potensiyal na panganib na maaaring

magdulot ng pinsala sa tao, ari-arian, at sa mismong kompyuter.

Itago ang manwal na ito malapit sa iyong kompyuter para sa maginhawang

paggamit sa hinaharap.

Ang Manwal na ito ay naglalaman ng mga:

❖ Instruksiyon sa Pangangalaga sa Produkto na kailangang gawin upang

maiwasan ang mga panganib na maaaring maging sanhi ng pinsala sa tao,

at/o sa ari-arian.
 185

❖ Instruksiyon sa Gumagamit na kailangang sundin para lubusang magamit at

mapakinabangan ang kompyuter.

❖ Ang mga Instruksiyong Pangkaligtasan na nilalaman ng Manwal na ito ay

naka-kategorya ayon sa kalubhaan ng mga potensiyal na panganib gamit

ang mga Signal Words.

Signal Words Kahulugan

PANGANIB Nagpapahiwatig ng isang nalalapit at mapanganib na

(DANGER) sitwasyon na kung hindi maiiwasan ay magdudulot ng

kamatayan o matinding kapinsalaan.

BABALA Nagpapahiwatig ng isang potensiyal na panganib na kung

(WARNING) hindi maiiwasan ay magdudulot ng kamatayan o matinding

kapinsalaan.

MAG-INGAT Nagpapahiwatig ng isang potensiyal na panganib na kung

(CAUTION) hindi maiiwasan ay maaaring magresulta sa minor o modereyt

na pinsala.

MAG-INGAT Nagpapahiwatig ng isang potensiyal na panganib na kung

(CAUTION) hindi maiiwasan ay posibleng magresulta sa kapinsalaan ng

mga ari-arian.

TANDAAN Nagbibigay ng mahahalagang impormasyon.

(NOTE)

LIGTAS NA PAGGAMIT NG KOMPYUTER,

AT MGA KOMPONENT AT AKSESORYA NITO

Paghawak sa Baterya
 186

❖ Huwag kailanman tangkaing itapon ang baterya sa pamamagitan ng

pagsunog o paglalagay dito sa apoy, huwag itong hayaang mababad sa

mainit na aparatu (halimbawa: microwave oven). Ang init ay magiging sanhi

ng pagsabog at /o paglabas ng nakapapasong likido mula rito na kapwa

maaaring maging sanhi ng matinding kapinsalaan.

❖ Huwag kailanman tangkaing kalasin, baguhin o kumpunihin ang baterya.

Maaaring ito’y uminit at magliyab. Ang pagdaloy ng nakapapasong alkaline

solution at iba pang electrolytic substances ay nagdudulot ng pag-apoy na

posibleng magresulta sa pagkamatay o matinding kapinsalaan.

❖ Huwag kailanman i-short-circuit ang baterya sa pamamagitan ng sadya o di

sadyang pagdikit sa duluhang bahagi (terminal) nito sa mga bagay na

kunduktibo o yaong dinadaluyan ng kuryente. Ito ay maaaring maging sanhi

ng pag-apoy o matinding kapinsalaan, at sisirain din nito ang baterya at

kompyuter. Palagiang balutin ng plastik (o ilagay sa plastic bag) sa tuwing

dadalhin ito sa biyahe o ililipat ito sa ibang lugar upang maiwasan ang

pagdikit ng duluhang bahagi o terminal nito sa iba pang konduktibong bagay

na maaaring magresulta sa matinding kapinsalaan. Sa pagtatapon ng

baterya, palagiang balutin ng insulating tape ang metal terminals nito upang

maiwasan ang di sadyang pag-short-circuit na maaaring magresulta sa

matinding kapinsalaan.

❖ Huwag kailanman butasin ng pako o anumang matulis na bagay, pukpukin

ng martilyo o matigas na bagay o apakan ang baterya. Ang paggawa alinman

 187

sa mga ito ay maaaring maging sanhi ng pag-apoy o pagsabog na maaaring

magresulta sa matinding kapinsalaan.

❖ Huwag kailanman i-charge ang baterya sa pamamaraang iba sa isinasaad sa

User’s Manual. Ito ay magiging sanhi ng pag-apoy o pagsabog na posibleng

maging resulta ng matinding kapinsalaan.

❖ Huwag kailanman ikonekta ang baterya sa anumang uri ng saksakan. Ang

baterya ay maaaring masira o magliyab na magdudulot ng pagkasunog o

pagsabog na posibleng magresulta sa matinding kapinsalaan.

❖ Huwag kailanman hayaang mabasa ang baterya. Ang isang basang baterya

ay mag-iinit o magliliyab at magdudulot ito ng pagkasira o pag-apoy na

maaaring magresulta sa pagkamatay o sa matinding kapinsalaan.

❖ Huwag kailanman itago ang baterya sa isang lugar na mahalumigmig. Ito ay

maaring maging sanhi ng pag-apoy o pagsabog ng baterya na posibleng

magresulta sa matinding kapinsalaan.

❖ Huwag kailanman hayaang malantad ang baterya sa abnormal shock,

vibration at pressure. Huwag ding gamitin ang bateryang nalantad sa

abnormal shock kahit normal pa ang hitsura nito. Ang internal protective

device ng baterya ay maaaring di na gumana at magdulot ng matinding pag-

init at pagliyab. Ito ay maaaring magresulta sa pagtagas ng nakapapasong

likido, o ng pagsabog at sunog na maaaring magresulta sa matinding

kapinsalaan.
 188

❖ Huwag kailanman ilagay o gamitin ang baterya malapit sa mga bagay na

pinagmumulan ng init. Ang baterya ay maaaring magliyab at sumabog kapag

ito ay nainitan o nasunog at posibleng magresulta sa pagkamatay o

matinding kapinsalaan. Ang pagpapainit sa baterya ay maaari ding maging

sanhi ng pagtagas ng nakapapasong likido mula rito. Maaari din itong

magdulot ng di-paggana, malfunction, o pagkawala ng mga naimbak na

datos sa kompyuter.

Paggamit ng Akmang Baterya

❖ Palagiang gamitin ang bateryang kasama sa pakete bilang aksesorya o

anumang katumbas na baterya na nakasaad sa User’s Manual. Ang ibang

baterya ay may ibang boltahe at terminal polarities. Ang paggamit sa di-

akmang baterya ay makalilikha ng pag-usok o maging sanhi ng pagkasunog

o pagkasira na posibleng magresulta sa matinding kapinsalaan.

Pag-iingat sa Baterya

❖ Huwag kailanman hayaang madikit sa iyong mata, katawan o damit ang

tumagas na nakapapasong electrolyte liquid mula sa baterya.

❖ Gumamit ng akmang guwantes sa paghawak ng nasirang baterya.

❖ Kapag, natalsikan ng nakapapasong electrolyte liquid ang mata, agarang

hugasan ito sa dumadaloy na tubig sa gripo at daliang humingi ng atensiyong

medikal upang maiwasan ang permanenteng pinsala sa mata.

 189

❖ Kapag tumalsik ang nakapapasong electolyte liquid sa anumang bahagi ng

katawan, agarang hugasan ito sa dumadaloy na tubig upang maiwasan ang

iritasyon sa balat.

❖ Kapag sa kasuotan tumalsik ang electrolyte liquid, agarang hubarin ito upang

maiwasan ang pagdikit sa katawan na maaaring magdulot pa ng matinding

kapinsalaan.

Babala sa Paggamit ng Baterya at mga Palatandaan na hindi na ito maaaring

gamitin

❖ Palagiang agarang isara o idiskonekta ang power cord mula sa saksakan at

huwag nang gamitin ang baterya kapag napansin/naobserbahan ang alinman

sa mga kondisyong ito:

• Mabaho o di-pangkaraniwang amoy

• Matinding init

• Discoloration o pagbabago ng kulay

• Deformasyon, pagkabasag ng baterya, o pagtagas ng likido

• Usok

• Iba pang di pangkaraniwang pangyayari habang ginagamit

tulad ng abnormal na tunog

Sa mga pagkakataong ito, maingat at agarang tanggalin ang baterya sa

kompyuter. Sa ilang pagkakataon, maaaring hintaying lumamig ang kompyuter bago

subakang tanggalin ang baterya upang maiwasan ang mga minor na pinsala.

Huwag subukang gamiting muli ang kompyuter hangga’t hindi ito naiinspeksiyon

para sa kaligtasan ng isang otorisadong service provider mula sa Toshiba. Ang

 190

patuloy na paggamit nito ay makapagdudulot ng sunog o pagkasira na maaaring

magresulta sa matinding pinsala o malfunction ng kompyuter ngunit hindi sigurado

ang pagkawala ng mga datos dito.

Pagtatapon ng Gamit na Baterya

Palagiang itapon ang gamit na baterya alinsunod sa mga batas at regulasyon

ukol dito. Maglagay ng insulating tape gaya ng cellophane tape sa electrode ng

baterya sa paglilipat nito para maiwasan ang posibleng short-circuit, electric shock o

sunog. Ang hindi pagsunod dito ay maaaring magresulta ng matinding pinsala.

Sa pagsasalin ng manwal na ito, binasa ng paulit-ulit ang nilalaman ng

manwal upang mas maging malinaw ang mga pahayag at konteksto nito. Dahil ang

tagasalin ay isa ring propesyunal sa larang ng agham kompyuter naging mas madali

ang pag-apuhap sa mga teknikal na pahiwatig ng mga pahayag.

Sa mismong pagsasalin, ilang pamamaraan ang ginamit ng tagasalin.

Kabilang dito ang mga sumusunod: saling-angkat (direct borrowing), literal na

pagsasalin sa salita, matapat at malayang salin.

Sa unang nabanggit na pamamaraan, ang saling angkat, ginamit ito sa mga

pagsasalin sa mga salita. Sa ganitong uri ng pagtutumbas gumamit ang tagasalin ng

ilan pang estratehiya. Una ang panghihiram ng mga salita ng walang pagbabago.

Tingnan ang talahanayan ng ilang mga salitang dumaan sa ganitong proseso.

Salita sa Orihinal na Akda Salitang Panumbas sa Bersiyong Salin

abnormal shock abnormal shock

 191

alkaline solution alkaline solution

Charge Charge

Discoloration Discoloration

electric shock electric shock

Electrode Electrode

electrolyte fluid electrolyte fluid

insulating tape insulating tape

internal protective device internal protective device

Pressure Pressure

service provider service provider

signal words signal words

terminal polarities terminal polarities

Vibration Vibration

Ikalawa, hiniram ang salita sa Ingles at binaybay sa Filipino. Narito ang ilang

halimbawa na dumaan sa ganitong pagtutumbas.

Salita sa Orihinal na Akda Salitang Panumbas sa Bersiyong Salin

Component Komponent

Computer Kompyuter

Instruction Instruksiyon

Manual Manwal

Plastic Plastik

Potential Potensiyal
 192

At ikatlo, ang pagtutumbas sa Kastila na binaybay sa ponolohiya at

ortograpiyang Filipino.

Salita sa Orihinal na Akda Salitang Panumbas sa Bersiyong Salin

accessory Aksesorya

Authorized Otorisado

Battery Baterya

Deformation Deformasyon

Information Impormasyon

Liquid Likido

Product Produkto

Result Resulta

Sa literal na pagsasalin ng mga salita, narito ang ilang mga halimbawa.

Salita sa Orihinal na Akda Salitang Panumbas sa Bersiyong Salin

(Literal na Kahulugan)

Caustic Nakapapaso

Danger Panganib

Explosion Pagsabog

Note Tandaan

serious injury matinding kapinsalaan

Warning Babala

Samantala, sa pagsasalin ng mga pangungusap at mga talata, sinikap ng

tagasalin na maging tapat. Hangga’t maaari, pinilit niyang maging kapareho ang

estruktura ng bersiyong Ingles sa salin sa Filipino ngunit magiging mas madulas ang

salin kung gagamitan ng malayang pagsasalin at ang mensahe ng pahayag ang mas
 193

bibigyang pansin. Sapagkat ang kaligtasan ang unang layon ng pagsasalin sa

ganitong uri ng mga manwal, mas minabuti ng tagasalin na maging malaya sa

pagsasalin basta naibibigay ang mensahe sa mas direkta at maikling pamamaraan.

Ang mga sumusunod na talahanayan ay nagpapakita ng mga halimbawa ng

pagsasaling tapat (literal) o magkatulad ang estruktura at malaya o ang saling binago

ang estruktura.

Pahayag Mula sa Orihinal na Akda Pahayag sa Bersiyong Salin (Matapat)

Provides important information Nagbibigay ng mahahalagang

impormasyon

Never allow a battery pack to become Huwag kailanman hayaang mabasa ang

wet baterya

Disposal of Used Battery Pack Pagtatapon ng Gamit na Baterya

Indicates a potentially hazardous Nagpapahiwatig ng isang potensiyal na

situation which, if not avoided, could panganib na kung hindi maiiwasan ay

result in death or serious injury. magdudulot ng kamatayan o matinding

kapinsalaan.

Pahayag Mula sa Orihinal na Akda Pahayag sa Bersiyong Salin (Malayang

Salin)

Instruction manual for safety and comfort Manwal ng mga instruksiyon para sa

Ligtas at komportableng paggamit

Battery pack warning indicators Babala sa paggamit ng baterya at mga

palatandaan nito

Never short-circuit the battery pack by Huwag kailanman i-short-circuit ang

either accidentally or incidentally bringing baterya sa pamamagitan ng sadya o di-

the battery terminals in contact with sadyang pagdikit sa duluhang bahagi

 194

another conductive object. (terminal) nito sa mga bagay na

konduktibo o yaong mga dinadaluyan ng

kuryente.

Pumili ng isang teksto (halimbawa label ng produkto, paraan ng paggamit ng

elektronikong kagamitan, mga pabatid at paunawa at iba pa) na may salin sa

Filipino. Suriing mabuti ang salin. Bakit kaya ganito ang salin? Mahusay ba ang

pagkakasalin o may nais kang baguhin dito? Ipaliwanag.

ARALIN 3

COMPUTER-AIDED AT MACHINE TRANSLATION

Ang machine translation ay tumutukoy sa sistema ng awtomasyon ng

pagsasalin. Ibig sabihin, kaugnay ito ng internal na proseso, karaniwang may

kaugnayan sa lohikal na proseso ng kompyuter, sa awtomatikong paglilipat ng

katumbas na kahulugan ng mga salita at/o teksto mula sa isang wika patungo sa

isa.

Sa bahaging ito, hindi ipaliliwanag ang prosesong nagaganap para sa

awtomasyon ng salin kung hindi nais ipabatid na dahil sa teknolohiya ng

machine transalation nagkakaraoon ng tinatawag na computer-aided translation.

Tumutukoy ito sa proseso ng pagsasalin na ginagamitan ng mga kagamitang

pangkompyuter upang makapagsalin. Kabilang sa mga computer tools na ito

ang mga online translator software, online dictionaries, thesaurus at mga katulad

na aplikasyon. Nabanggit sa mga naunang kabanata na upang makapagsagawa

ng pagsasalin, mahalaga ang iba’t ibang mga kagamitan tulad ng mga tesauro,

monolingguwal at bilingguwal na diksiyonaryo. Dahil dito, ang pagkakaroon ng

 195

mga computer tool para sa pagsasalin ay isang mahalagang debelopment para

sa pagpapabilis at pagpapahusay sa mga pagsasalin.

Maaaring gamitin ang mga ito ng nagsasalin para mas mapabilis ang

prosesong kaniyang gagawin, subalit dapat lamang tandaan na wala pang

perpektong sistema at algoritmo para maisalin nang mahusay ang isang teksto

gamit ang makina at mga aplikasyon. Sa ganitong pagtanaw, ang pagpapakinis

at pakokontekstuwalisa sa resultang salin mula sa machine-aided na pagsasalin

ay gawain pa rin ng isang tagasalin kung kaya’t mahalaga pa rin ang kaalaman

sa mga teorya, proseso at katatasan sa mga wikang kasangkot sa proseso.

Ganito pa man ang kalagayan, bahagi ng patuloy na pagpapaunlad sa larang ng

computational linguistics ang mga gawain sa lalong pagpapahusay sa

kakayahan ng mga software sa pagsasalin.

Maglista ng dalawampung termino o ekspresyon kaugnay ng isang tiyak na

siyentipiko, teknikal, o maging pilosopiya o agham-panlipunan. Gamit ang Google
Translate, isa-isahing isalin ang mga ito. Ilahad ang mga puna sa kinalabasan ng
salin.
Mga Termino sa Ingles Salin sa Google Mga Puna at Komento

Translate

1.

2.

3.

4.

5.
 196

6.

7.

8.

9.

10.

REPLEKSIYON

Kakaibang danas din ang pagsasaling teknikal kumpara sa pagsasaling

pampanitikan. Saan ka higit na nahahamon? Anong mas nagugustuhan mo sa
dalawang ito? Sigradong napapasisip ka na ngayon kung saan ka ba higit na
makapag-aambag gamit ang pagsasalin. Sa teknikal ba o sa pampanitikang
pagsasalin? Ano pa man ito, siguradong magiging mahusay ka pagdating ng araw!

Upang maikintal sa isip ang mga natutuhan, mag-reflect o magbahaginan

kasama ang iyong mga kaklase ng iyong/inyong insights gamit ang mga gabay na
tanong sa ibaba:

1. Ano-ano ang pinakamahalagang aral na natutuhan ko sa modyul na ito?

2. Saan ko ito magagamit bilang estudyante? Bilang ordinaryong mamamayang
Pilipino? Bilang propesyonal?
3. Paano ko pa higit na mapaghuhusay ang mga kasanayang natutuhan ko sa
mga aralin?
4. Bakit mahalagang matutuhan ko ang pagsasalin ng iba’t ibang teksto?
 197

Pagtatasa

Pangalan:___________________________________Marka:_________________
Seksyon:____________________________________Petsa:_________________
_
A. Basahin mo at unawaing mabuti ang mga pahayag. Pagkatapos, tukuyin mo
kung TAMA o MALI ang mga pahayag na ito. Isulat ang iyong sagot sa
patlang.

__________ 1. Kung mahusay sa dalawang wika, ang SL at TL, kahit anong

teknikal na teksto ay mahusay na maisasalin.

__________ 2. Napadadali ng mga online na aplikasyon ang pagsasalin sa

kasalukuyan dahil sa awtomasyong dala ng mga ito.

__________ 3. Ang pagsasalin ay isa ring agham sapagkat sumusunod ito sa mga
tiyak na kombensiyon, prinsipyo, at mga metodo upang ito ay
mahusay na maisagawa.

__________ 4. Sa pagsasalin ng mga akdang teknikal, sinisikap din na isalin ang

kultura sa loob ng akda patungo sa kultura ng pinagsasalinang wika
upang mas maiangkop ito sa mga target na mambabasa.

__________ 5. Inaasahan ang katiyakan sa pagsasalin ng mga akdang teknikal at

siyentipiko.

__________ 6. Gumagamit din ng mga malikhaing pagpapahayag sa pagsasalin ng

mga tekstong siyentipiko-teknikal upang maibsan ang monotonous
na katangian ng mga ito.

B. Ang mga sumusunod na pahayag ay depinisyon, deskripsyon, o paliwanag

ng mga natalakay na konsepto. Isulat sa patlang ang tinutukoy sa bawat
bilang.
 198

________________ 1. Isa itong proseso ng pagsasalin na gumagamit ng mga

________________ 2.
________________ 3.
________________ 4.
________________ 5.
________________ 6.
________________7.
kasangkapang awtomatik tulad ng google translate at
iba pang online na aplikasyong software.
Isa itong estratehiya sa pagsasalin ng mga siyentipiko
at teknikal na termino na kung saan ginagamit na
lamang ang nakasanayang pinaikling bersiyon ng
salita.
Nabibilang sa uri ng pagsasaling ito ang pagsasalin sa
mga akdang tulad ng mga teoryang panlipunan, mga
malalim na kaisipan at paniniwala.
Ang pagsasaling ito ng mga salita o parirala ay
nakabatay lamang sa pag-aangkop sa gramatikal na
estruktura ng pinagsasalinang wika, halimbawa ang
Filipino.
Ipinakikita ng pagsasalin sa Filipino ng salitang biology
sa bayoloji ang teknik na ito.
Ito ang salin ng salitang algorithm kung gagamitan ito
ng hispanisasyon o pagsasaling nakabatay sa
Espanyol.
Tawag ito sa wika kung saan isasalin ang isang akdang
teknikal, siyentipiko, o pampanitikan.

C. Ngayong napag-aralan mo na ang pagsasalin sa iba’t ibang larang, sagutin

mo ang mga sumusunod na katanungan nang nang maikli ngunit
komprehensibo. May limang puntos ang bawat sagot. Gamiting gabay sa
pagsagot ang sumusunod na rubrik.

Rubrik

C. Nilamaman ng Sagot: 3 puntos- natutumbok ng paliwanag ang

pinakaakmang sagot.
D. Paggamit ng Wika: 2 points- nagagamit nang wasto ang wikang Filipino
sa pagsagot.

1.Ano ang mas mahirap na isalin, ang mga pampanitikang akda o ang mga

siyentipiko-teknikal na teksto? Pangatuwiranan.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------
 199

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Ano sa palagay mo ang tatlong pinakamahalagang katangiang dapat taglayin

ng isang tagasaling siyentipiko at teknikal? Ipaliwanag ang mga ito.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------
 200

3. Magbigay ng dalawang hamon na maaaring kaharapin sa pagsasalin ng

teksto sa pilosopiya at agham-panlipunan. Bakit ito ang pinakamahirap na

hamon na maaari mong maranasan? Ipaliwanag.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------

4.Paano ka makakapaghanda upang maging mahusay kang tagasalin ng mga

akdang teknikal at siyentipiko? Talakayin.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------
 201

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

KAHINGIAN

A. Gamit ang lahat ng iyong natutuhan sa kurso lalo na sa modyul na ito, isalin
mo ang mga sumusunod na tekstong Ingles sa Filipino. Gumamit ng mga
translation program upang mapabilis ang proseso. Maaaring itong gawin na
indibiwal, dalawahan, o pangkatang gawain. Siguruhin lamang na makapag-
ambag sa proseso ng pagsasalin. Tatayahin ang iyo/inyong salin gamit ang
sumusunod na rubrik.

Rubrik

B. Kaakmahan ng Konteksto ng Salin: 15 puntos- natutumbok ng salin ang

konteksto ng orihinal na teksto.
B . Dulas ng Wika ng Salin: 10 puntos- madaling maunawaan ng target na
mambabasa at magaan ang dating ng paggamit ng tunguhang wika.
D. Kaakmahang Gramatikal ng Salin: 5 puntos- akma ang gramar ng kabuuang
saling teksto.
Tekstong Siyentipiko-Teknikal

Teksto sa Ingles
(WII Reneulift Ozone Clean & Beauty
Machine) Salin sa Filipino
Source: WII reneulift ozone clean and
beauty machine. Retrieved on August 7,
2018 from www.ezshop.asia.
Theory
 202

Adopting the “Cold Corona Discharge” to

decompose oxygen in the air from 302 t0

203, the WII Reneulift Ozone beauty kit

generates stable superoxide which is a

clean and refreshing gas. It has the 4 major

functions of disinfection, detoxification,

deodorization, and bleach. Effective in

fighting germs and viruses, it can suppress

germs and reduce inflammation,

decompose dirt, and balance oil. With no

more oily skin and breakouts, you will

become healthy and pretty right away.

How to Use

1. Plug in the W-II Reneulift, the twist

the button clockwise to turn on. You

can adjust the intensity level I, II, and

III. To turn off the device, twist the

button counter clockwise.

2. Gently massage the head bulb onto

affected areas (wrinkles, acne, scar,

aging problems, and sagging skin)

by touching the skin lightly.

3. Move in and upward and outward

motions on the face. Do not use the

device continuously on the same

 203

location for more than 5 minutes an

an interval of atleast 30 minutes

before using again.

4. There will be a buzzing sound when

it touches your skin with an

ultraviolet led light and mild stinging

sensation during use. Don’t panic.

It’s normal.

Storage:

1. Keep the device in a dry place and

avoid from sun exposure.

2. Unplug the unit whenever it is not in

use. Keep it out of reach of children.

3. Avoid placing the device in damp

places.

4. Clean the device with cotton or soft

cloath after use. Do not rinse with

water.

5. Do not attempt to dismantle or

modify the product and do not

scratch the surface with sharp tools.

Precautions:

1. Do not use if you have heart disease.

2. Do not use if you have malignant

tumor.
 204

3. Do not use during menstruation or

pregnancy.

4. Do not use if you have skin disease,

sores or open wounds.

Teksto sa Agham Panlipunan

Teksto sa Ingles
(Impermanency and Egolessness)
Source: Kyokai, B. (1985). The theory of Salin sa Filipino
mind only and the real state of things. In the
teachings of Buddha. Tokyo, Japan:
Kaisado Printing Co., Ltd.
Impermanency and Egolessness’

Though both body and mind appear

because of cooperating causes, it does not

follow that there is an ego-personality. As

the body of flesh is an aggregate of

elements, it is, therefore, impermanent.

If the body were an ego-personaliy, it could

do this and that as it would determine.

A king has the power to praise or punish as

he wishes, but he becomes ill despite his

intent or desire, he comes to old age

unwillingly, and his fortune and his wishes

often have little to do with each other.

 205

Neither is the mind the ego-personality. The

human mind is an aggregate of causes and

conditions. It is a constant change.

If the mind were an ego-personality, it could

do this and that as it would determine; but

the mind often flies from what it knows is

right and chases after evil reluctantly. Still,

nothing seems to happen exactly as its ego

desires.

GLOSARI
Computer-aided translation.Tumutukoy ito sa proseso ng pagsasalin na
ginagamitan ng mga kagamitang pangkompyuter upang makapagsalin. Kabilang sa
mga computer tools na ito ang mga online translator software, online dictionaries,
thesaurus at mga katulad na aplikasyon.

Machine translation.Tumutukoy ito sa sistema ng awtomasyon ng pagsasalin. Ibig

sabihin, kaugnay ito ng internal na proseso, karaniwang may kaugnayan sa lohikal
na proseso ng kompyuter, sa awtomatikong paglilipat ng katumbas na kahulugan ng
mga salita at/o teksto mula sa isang wika patungo sa isa.

Saling-angkat (direct borrowing).Ito ay paggamit ng mga salita o ideya na mula

sa ibang wika at ayon sa orihinal nitong kahulugan at baybay, subalit maaaring
magkaroon ito ng kaunting pagbabago sa baybay kapag madalas nang ginagamit.
Saling-daglat (abbreviated word).Ito ay paggamit ng akronim o daglat ng mga
kilalang salita sa disiplina at madalas nang gamitin sa pinaikling porma.
Saling-hiram (loan translation):Ito ay pagsasalin kung saan tuwirang hinihiram
ang mga konsepto at binibigyang katumbas sa Filipino.
Saling-likha (word invention). Ito ay paggawa ng mga bagong salita upang
gawing panumbas sa mga konseptong isinasa-Filipino.
Saling-paimbabaw (surface assimilation).Ito ay paggamit ng salita ayon sa
orihinal nitong teknikal na kahulugan.
 206

Saling-panggramatika (grammatical translation). Pag-aangkop ito sa salita o

parirala sa grammar ng Filipino
Saling-sanib (amalgamated translation).Paghango ito ng mga salita mula sa mga
katutubong wika sa Pilipinas.
Saling-taal (indigenous-concept oriented translation).Ito ay pagsasaling
nakaangkla sa kung ano ang makabuluhan sa lipunang Pilipino. Sinisikap nitong
hanapan ng katumbas sa Filipino ang mga salita at pahayag kaysa sa tuwirang
hiramin lamang ang mga banyagang konsepto.
Saling-tapat (parallel translation).Ito ay paghahanap ng isang pahayag o salita
para sa isang konsepto na nasa konteksto ng target na mambabasa.
Siyentipikong pagsasalin. Tumutukoy ito sa pagsasalin sa mga dokumentong
tulad ng sa medisina, biolohiya, kemistri, pisika, likas na agham at mga katulad nito.
Teknikal na pagsasalin. Tumutukoy ito sa pagsasalin sa mga dokumentong tulad
ng owner’s manual, prosidyur, manwal sa paggamit, manwal sa paggawa at iba pa.

SANGGUNIAN
Almario, V. (20019). Mga estratehiya sa pagsasalin ng agham at ibang makabagong larang.
In Zafra, G. (ed), Salin-Suri: Panimulang pagmamapa ng mga larangan ng pag-
aaral ng pagsasalin sa Filipina. Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino.
Anicete, H. B. (2011). Mga lalaki sa ibabaw ng bulaklak (?): isang maikling pagsusuri sa
pagsasa-Filipino ng Koreanovelang boys over flowers. In Antonio, L and Batnag , A
(eds), Pagsasalin teorya at praktika. Quezon City; C&E Publishing, Inc.
Antonio, L. & Batnag, A. (2011).Pagsasalin: teorya at praktika. Quezon City: C&E
Publishing, Inc.
Batnag, A. & Petras, J. (2009). Teksbuk sa pagsasalin. Quezon City: C & E Publishing, Inc.
Borloza, G.C. (1968). Romeo at Juliet. Quezon City: Phoenix Press, Inc.
Cruz, A.C. (1969). Ang lahat ay magkakapatid. Manila: Regal Printing.
Gatmaitan, L. (2001). Aba may baby sa loon ng tiyan ni mommy. Mandaluyong City: OMF
Lierature, Inc,
Iniego, F.A. (2011). Patas ba an wika ng batas? (Ilang obserbasyon sa sa salin ng Ang
Binagaong Kodigo Penal ng Pilipinas). In Antonio, L and Batnag , A (eds),
Pagsasalin teorya at praktika. Quezon City: C&E Publishing, Inc.
Kyokai, B. (1985). The theory of mind only and the real state of things. In the teachings of
Buddha. Tokyo, Japan: Kaisado Printing Co., Ltd.
Nem Singh, R. (2011). Anthology of World Literature. Mandaluyong City: Anvil Publishing,
Inc.
Selver, P. (1966). The art of translating poetry. England: Millbook Press Ltd.
Tullao, T. (2009). Pagsasaling-wika sa Ekonomiks at Kalakalan. In Zafra, G. (ed), Salin-
Suri:
Panimulang pagmamapa ng mga larangan ng pag-aaral ng pagsasalin sa Filipina.
Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino.
Zafra, G.S. (2009). Salin-Suri: Panimulang pagmamapa ng mga larangan ng pag-aaral ng
pagsasalin sa Filipinas. Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino.
________ (2011).Jose Rizal: mga tula. Manila: National Historical Commission.
 207

MODYUL 10
(1 Linggo)

Kritisismo at Ebalwasyon ng Salin

INTRODUKSIYON
Tatalakayin sa modyul na ito ang kritisismo at ebalwasyon ng salin.
Nararapat lamang na malaman natin kung paano suriin ang kinalabasan
pagkatapos ng pagsasalin upang malaman ang kalidad ng naging salin. Inihanda
ang modyul na ito upang matutuhan kung paano ang pagsusuri at pag-eebalweyt ng
mga salingtekstong Pampanitikan at Panteknikal. Ang tagasalin ang pangunahing
personalidad sa pagitan ng teksto at mambabasa; at laging kaakibat ng kanyang
gawain bilang tagasalin ang pagsala sa mga pagpapahalagang moral at espiritwal
na siyang inaaasahang tutulong sa pagsipat ng mambabasa sa realidad na nililikha
ng akda.

Kaakibat din nito, malalaman ang pagtanaw sa mga angkop na kaisipan at

diwa ng mga salita upang maipaabot nang maayos ang mga naisalin ng tagasalin
sa mga mambabasa.

Layon ng modyul na ito na malaman ng mga mag-aaral ang tamang paraan

ng pagsusuri ng salin at matiyak ng tagasalin na matagumpay itong mailipat sa
tunguhang lenggwahe o tunguhang teksto.

Sa puntong ito, inaasahang iyo nang natamo ang mga kaalaman hinggil sa
pagsasalinat inaasahang maisasakatuparan nang matagumpay ang mga
sumusunod na layunin.

MGA LAYUNIN
1. Naipaliliwanag ang mga paraan ng pagsusuri at pag-ebalweyt ng isang
salin.
2. Napahahalagahan ng mga mag-aaral ang tama at kritikal na pagsusuri
sa nilalaman ng orihinal na teksto patungo sa saling teksto.
3. Nakapagpapamalas ng kakayahan sa pag-ebalweyt at pagsusuri ng
salin na maypagpapahalaga sa etika.

PAUNANG PAGTATAYA
 208

Huwag kang mag-alala sa pagsusulit na ito sapagkat naglalayon lamang ito na

sukatin ang dating kaalaman mo tungkol sa pagsasalin at maihanda ang iyong sarili

sa magiging talakayan sa modyul na ito. Kung kaya’t ihanda ang iyongsarili at

magsimula nang magsalin.

A. Hanapin sa Hanay B ang katumbas na salin sa Filipino ng mga pahayag sa

wikang Ingles sa hanay A. Isulat ang titik ng iyong sagot sa patlang.

Hanay A HanayB
___1.What is your favorite food? a. Ikinalulugod kong makita ka!

___2. How you like that? b. Magandang Tanghali.

___3. How are you? c. Hanggang sa muling pagkikita.

___4. Good afternoon! d. Gaano mo kagusto?

___5. What can I do for you? e. Aalis na ako.

___6. Till we meet again. f. Kumusta ka na?

___7. I am pleased to see you. g. Anong maipaglilingkod ko sa iyo?

___8. I hope your okay. h. Magaling ka.

___9. I’ll be going now. i. Sana ay ayos ka lang.

___10. You are good. j. Ano ang paborito mong pagkain?

B. Piliin ang pinakamalapit na salin ng mga salita sa ibaba at isulat ang titik ng

pinakatamang sagot.

_____ 1.Panatilihin A. Keep B. Remain C. Maintain

_____ 2.Maligtas A. Relieve B.Save C. Salvage

_____ 3.Talino A.Wisdom B.Knowledge C. Intelligence

_____ 4.Hadlang A. Obstruction B. Hindrance C. Bother

_____ 5.Kaibigan A. Friend B.Companion C.Acquaintance

 209

Bakit ito ang napili mong salin? Naging madali ba sa iyo ang mga pagsubok

na ito? Kung gayon. Halika’t pag-usapan ang pagsusuri sa pagsasaling

pampanitikan at ang ebalwasyon ng salingteksto. Ikanga sa mga

pagpapakahulugan ng mga iskolar ng pagsasaling-wika, “ang pagsasalin ay parang

pagtatanim, ito ay mahirap at hindi biro” ngunit “tayo ay matutong magtanim upang

tayo ay may anihin”.

PAGTALAKAY

Suriing mabuti ang mga naging pagsasalin ng tunguhang teksto at tukuyin

kung ito ay angkop o hindi. Ilagay ang letrang (T) kung ito ay angkop at ipaliwanag

kung bakit ito naging angkop at isulat naman ang letrang (M) kung ang naging salin

ay hindi angkop at sundan din ito ng paliwanag.

SimulaingTeksto TunguhangTeksto (T) o (M) at ang

Puna/MungkahingSalin
1. Ellen eat rice. Kumain si Ellen ng M, dahil m angkopgamitin ang salitang
bigas. “kanin” kaysa“bigas” na hindi pa
maaaringkainin.
2. Allan is eating Si Allan ay kumaen T, dahilmananatililamang ang salin ng
chowpan. ng Chowpan. isangsalitakung ang salitangito ay
pagkakakilanlan ng isangkultura.
3. Enter the Ipasok ang numero T, dahilnakuha ang nagingpaksa o
phone ng telepono. mensahe ng simulaingteksto.
number.
4. Bank Deposit Deposito sa Banko T, dahilangkop ang
salitangginamitbilangsalinmulaaguluhan.
5. I ate sweet Kumain ako ng biko T, inilarawan ng simulaingteksto ang
rice cake from galing sa Pilipinas. salitangbiko na kilalangpagkainmula sa
the Pilipinas at tinukoy
Philippines. kunganitonanggalingupanghindimagbago
ang pagkakakilanlannito.

Nasuri mo ba nang maayos ang mga naging salin? Kung ganun binabati kita!

Handa ka na sa ating aralin kaya’t umpisahan na natin.

 210

Aralin 1
Ebalwasyon ng Salin

Ang Ebalwasyon ng Salin ay paraan ng pagtaya upang matiyak na mailipat

nang sapat ang mensahe sa tunguhang lenggwahe. Nararapat lamang na alam

muna ang mga layunin bago magsimula sa kahit anong gawain. Mayroong mga

layunin ng ebalwasyon na ibinahagi ni Peter Newmark. Ang unang layunin sa

ebalwasyon ng salin ay mapabuti ang mga pamantayan sa pagsasalin upang

magkaroon ng kalinawan sa paraan ng pagtaya. Ikalawa, kinakailangan din na

magbigay ng mga layong aralin para sa mga tagasalin. Ikatlo, magbigay ng linaw sa

mga konsepto sa pagsasalin ng isang paksa. Ikaapat, makatutulong din ito sa mga

naunang manunulat at nagsalin ang naging interpretasyon ng iyong mga naisalin.

Ikalima, masusuri ang pagkakaibang kritikal ng simulaang lenggwahe at tunguhang

lenggwahe sa semantika at gramatika.

Mayroon ding dalawang paraan ng ebalwasyon ito ay ang pagsubok sa

naging salin at ang kritisismo ng salin.

Ang Pagsubok sa Salin ang isa sa pamamaraan upang matukoy kung ang

isang salin ay nagtataglay ng mga katangian ng isang mahusay na salin. Narito ang

mga paraan para sa prosesong ito:

1. Pansariling Subok. Ito ang pinakanatural na unang ginagawa pagkatapos

magsalin. Dito, susubukin muna ito ng mismong nagsalin bago ito ipasuri sa

ibang tagasalin. Sa prosesong ito, sinisikap ng tagasalin na tingnan kung

maayos niyang naisalin ang teksto. Tatanungin nya ang sarili kung akma ba

ang mga pahayag, kung tama ba ang gramatika at mensahe, at kung

maiintindihan kaya ito ng mambabasa. Nararapat lamang na naiisa-isa ito at

 211

nababago ng kahit paunti-unti kung kinakailangan upang maging angkop at

may kalidad.

2. Pagkonsulta sa Eksperto. Malaking tulong kung may ibang susuri ng

naging salin ng unang tagasalin lalo na kung ito ay eksperto sa pagsasalin.

Hindi lahat ay naitatama ng sariling pagsusuri kung kaya’t kinakailangan pa

rin ang pagsusuri ng iba lalo na ng eksperto. Maaari ding iugnay ang

propesyon ng magiging kritiko upang makatulong sa naging salin na ito’y

maging tiyak na kwalipikado. Upang maging madali para sa mga eksperto

ang pagtukoy ng mga posibleng kulang sa naging salin o maling tumbas o

maaaring maling naging pagsasalin ay ang paghahanda ng kopya ng orihinal

na teksto katapat ng naging saling teksto upang mailagay agad nito ang

maaaring maging puna o mungkahi. Maaari ding maghanda ng mga

katanungan na magiging pamantayan ng mga eksperto sa pagsusuri ng

naging salin.

3. Baliksalin o Back Translation. Isinasagawa ng dalawang tagasalin ngunit

may mauuna munang magsalin at ang isinalin ay muling isasalin. Halimbawa

ang simulaing lenggwahe (SL) ay Filipino at ang unang tagasalin ay isasalin

ito sa tunguhang lenggwahe (TL) na Ingles; ang naging salin ng unang

tagasalin sa wikang Ingles ay muling isasalin ng ikalawang tagasalin pabalik

sa naging Simulaing lenggwahe (SL) na Filipino. Dito, tatayain kung may

pagkakaiba sa orhinal na salin ang balik salin. Kung malayo na ito sa orihinal,

malamang na problematiko ang salin.

4. Pagsubok sa Pag-unawa. Subukang ipabasa ang salin sa target na

mambabasa. Pagkatapos tanungin siya sa kaniyang pagkaunawa sa

tekstong salin. Dapat nauunawaan ito ng mambabasa upang maipagpalagay

na mahusay na naisalin ito sa tunguhang wika. Kung naging mahirap sa

 212

mambabasa na unawain ito, nagbibigay puna ito na dapat may baguhin sa

salin.

Maaari ding gawin ang Pagsubok sa Pag-unawa, ang paraan naman

na ito ay may layong maunawaan ang mensahe ng naging salin ng mga

target na mambabasa. Maaaring subukin itong ipabasa nang malakas sa

mga target na mambabasa at obserbahan kung saan sila matitigil at biglang

magkakaroon ng kalituhan na makapagdudulot ng pagkunot ng noo.

Maaaring ang dahilan ng kalituhan ay hindi angkop ang mga salitang ito sa

naging target na mambabasa o hindi madali o karaniwang salita ang nagamit

sa saling teksto. Maaari din naman na ipabasa ito nang tahimik at magtanong

tungkol sa tekstong ito at kung makuha ng saling teksto ang mensahe mula

sa orihinal na teksto, ang mga katanungan ay masasagot nang tama.

5. Pagtatanong sa mga di-eksperto. Mahalagang makita rin ang opinyon ng

mga di-eksperto kaugnay ng salin. Dito mas higit na sa pag-unawa ang

pokus. Kailangan kasing mabatid ng mga di-eksperto na ang salin ay

madaling unawain. Malalaman ito kung ang taong nagbabasa ay isang

pangkaraniwan lamang.

6. Subok-Gamit. Kung ang isinalin ay isang instrumento o manwal, maaaring

pagamit ito sa isang tao at matutukoy kung masusundan niya ang isinasaad

ng salin. Kung magkagayon, masasabing mahusay na naisalin para sa

mambabasa ang teksto. Samantala, kung nahihirapang sudin o gawin ang

isinasaad ng salin, o kung nalilito rito, marahil hindi mahusay na naisalin ang

teksto.
 213

7. Pagsubok sa Konsistensi. Dapat tiyakin din ng tagasalin ng konsistent ang

kanyang paggamit ng mga salita, pagbaybay, at pagpapakahulugan sa loob

ng salin. Mahalaga ito hindi lamang sa estetikong dahilan, kung hindi maging

sa kalinawan ng nabuong salin. Marapat kung gayon na tiyakin ng tagasalin

ang konsistensi sa buong salin.

Ngayong nalaman mo na ang mga paraan ng pagsubok sa ilang salin, pumili ka

ng isang maikling teksto na may kinalaman sa iyong programa at isalin ito sa

Filipino. Subukang isagawa ang mga pagsubok na natalakay. Talakayin ang

kinalabasan ng salin at ang suri gamit ang mga naturang proseso ng pagsubok sa

salin.

Aralin 2
Kritisismo ng Salin

Nagbigay si Peter Newmark ng apat na batayang hakbang sa Kritisismong

Pampagsasalin:

1. Suriin ang intensyon, nangingibabaw na gamit ng wika, tono, tema, rehistro,

estilo, kalidad, katangiang kultural, mensahe ng manunulat sa orihinal at

kabuoan ng teksto sa SL, at pagbibigay ng angkop na paraan ng pagsasalin.

2. Paghambingin ang SL at TL na may pagbibigay-diin sa mga mahahalagang

pagkakaiba sa estilo, gamit, kahulugan at ideolohiya.

3. Tasahin ang pagkakaiba ng kabuoang impresyon sa pagitan ng tekstong

nasa SL at TL.

4. Magkaroon ng pinal na pagsusuri at ebalwasyon sa ginawang salin.

Ang Pagkritika sa Salin ayon sa Modelong Newmark

 214

Inihain ni Peter Newmark ang praktika sa salin na isa sa pinakapopular: (1)

Ang pagsusuri ng orihinal na teksto; (2) pagpapakahulugan ng tagasalin sa layunin

ng orihinal na teksto, gagamiting paraan ng pagsasalin at inaasahang mambabasa;

(3) paghahambing ng salin sa orihinal na teksto; (4) ebalwasyon ng salin batay sa

tagasalin at sa kritiko; at (5) ang pagtataya sa magiging lugar ng salin sa kultura ng

TL (Newmark 1988).

Pagsusuri ng Teksto

Maaaring isaalang-alang ang layunin ng may-akda at ang pananaw nito sa

paksang tinatalakay sa orihinal na teksto sa pagsusuri nito. Maging ang katangian

ng inaasahang mambabasa ay kinakailangan isaalang-alang, kategorya at anyo ng

teksto at ang kalidad ng mga salitang ginamit. Ayon din kay Newmark, iwasan ang

pagtalakay ng buhay ng mga manunulat liban na lamang kung ito ay mayroong

partikular na silbi sa teksto. Ang mga ganitong impormasyon ay maaaring

makatulong sa pag-unawa sa teksto ngunit iwasang makaapekto ito sa pagtataya

ng salin.

Ang Layunin ng Tagasalin

Kadalasang hindi nabibigyang-pansin sa kritisismong pampagsasalin ang

pagtatangkang tingnan ang teksto na nakabatay sa punto de bista ng tagasalin

(Batnag, 2009). Ayon kay Newmark, hindi kasing detalyado ng orihinal na teksto

ang lahat ng salin. Para din kay Newmark, nararapat din na tingnan kung ang salin

ay pinagtangkaang salungatin ng tagasalin sa pamamagitan ng labis na pagsasalin

na nagreresulta ng mahaba pa ang salin sa orihinal na teksto.

 215

Paghahambing ng Orihinal at Teksto

Binigyang-pansin sa bahaging ito ang ginawa ng tagasalin upang malutas

ang mga partikular na pwedeng humadlang sa proseso ng paglilipat-kahulugan

(Batnag, 2009). Ang bahaging ito ay pagsusuri na kinapapalooban ng pagtalakay sa

mga suliranin ng pagsasalin at hindi mabilisang pagbibigay ng “tama” at “mas

mahusay” na salin dahil sa ang pokus nito ay ang suliranin na pagsasalin ng orihinal

na teksto.

Ang Hinaharap ng Salin

Kung magkakaroon ng mga krisitisimo sa pagsasalin, paano kaya ito

makatutulong sa hinaharap ng gawaing pagsasalin? Paano kaya nakapag-aambag

ang mga salin sa kagalingang panlipunan? May mga programa ba ang pamahalaan

para sa puspusang pagtataguyod ng pagsasalin? Ang malinaw na sagot sa mga ito

ang siyang magdidikta sa kakaharapin ng pagsasalin bilang isang larang at

propesyon.

Halimbawang Saling Teksto

The Golden Egg

By Sagari Gongala

Once upon a time, a farmer had a goose that laid a golden egg every day.

The egg provided enough money for the farmer and his wife for their day to day

needs. The farmer and his wife were happy for a long time. But, one day, the farmer

got an idea and thought, Why should I take just one egg a day? Why can’t I take all

of them at once and make a lot of money? The foolish farmers wife also

The foolish farmer’s wife also agreed and decided to cut the gooses stomach

for the eggs. As soon as they kill the bird and open the goose stomach, to find
 216

nothing but guts and blood. The farmer, realizing his foolish mistake, cries over the

loose resource!

Moral: Think before you act!

Salin sa Filipino ni Christine Mae C. Elle at Graciel A. Basalo

Ang Gintong Itlog

Noong unang panahon, mayroong isang gangsa na nangingitlog ng gintong

itlog na pag-aari ng isang magsasaka. Ang katumbas na pera ng bawat gintong itlog

ay sapat na upang matugunan ang pang araw-araw na gastusin ng mag-asawa sa

mahaba-habang panahon. Ngunit isang araw, biglang nasagi sa isipan ng

magsasaka ang isang ideya at naisip niya, bakit ako kukuha ng isang itlog bawat

araw? Kung pwede ko namang kunin lahat at magkaroon ng maraming pera?

Sinang-ayunan naman nito ng hunghang na asawa ng magsasaka at

nagdesisyong hiwain ang tiyan ng gangsa para sa gintong itlog. Nang mahiwa na

nila ang tiyan nito, dali-dali nilang hinanap ang gintong itlog ngunit wala silang ibang

nakita kundi ang lamang-loob lamang nito at dugo.

Labis ang pagsisisi ng magsasaka, na kahit umiyak pa siya ng ilang balding

tubig, ay hindi niya na maibabalik ang pinagkukunan nila ng ibang pang gastusin.

Aral: Bago ka gumawa ng isang desisyon at aksyon, isipin mo muna kung

maganda ba ang kalalabasan nito.

Ano ang masasabi mo sa pagsasalin sa teksto? Kung susubukin mo ito, ano

kayang kalalabasan? Ibahagi ito sa mga kaklase.

 217

REPLEKSIYON

Ano ang natutuhan mo sa modyul na ito? Sa iyong palagay, ano ang halaga ng

pagsasalin sa pang-araw-araw na pamumuhay ng mga tao? Sa paanong paraan mo

magagamit sa pang araw-araw na buhay ang natutunan mo sa modyul na ito? Sa

iyong palagay sa anong magandang pagkakataon mo magiging kasangkapan ang

pagsasaling-wika sa pagbibigay lakas loob sa ibang tao?

Nawa ay magamit mong instrumento ang iyong mga natutunan sa hamon ng

buhay na iyong kakaharapin araw-araw.

 218

PAGTATASA

A. Isalin ang bawatsaknong ng tula ni John Greenleaf Whittier. Pagkatapos na isalin

ay suriin ang salin batay sa dalawang proseso ng pagsubok sa salin. Ipaliwanag
ang kinalabasan ng ginamit na pagsubok sa salin.

DON’T QUIT Salin sa Filipino

Pagsubok sa Salin
UNANG SAKNONG (Tunguhang Lenggwahe)
When things go wrong as
they sometimes will,

When the road you're

trudging seems all up hill,

When the funds are low

and the debts are high

And you want to smile, but

you have to sigh,

When care is pressing you

down a bit,

Rest if you must, but don't

you quit.

DON’T QUIT Salin sa Filipino (Tunguhang

Pagsubok sa Salin
IKALAWANG SAKNONG Lenggwahe)
Life is queer with its twists
and turns

As every one of us
sometimes learns

And many a failure comes

about

When he might have won

had he stuck it
out;

Don't give up though the

pace seems
slow—
 219

You may succeed with

another blow.

DON’T QUIT Salin sa Filipino

Pagsubok sa Salin
IKATLONG SAKNONG (Tunguhang Lenggwahe)
Often the goal is nearer
than

It seems to a faint and

faltering man;

Often the struggler has

given up

When he might have

captured the victor’s cup,

And he learned too late,

when the night slipped
down,

How close he was to the

golden crown.

DON’T QUIT Salin sa Filipino

Pagsubok sa Salin
IKAAPAT NA SAKNONG (Tunguhang Lenggwahe)
Success is failure turned
inside out -

The silver tint of the

clouds of doubt,

And you never can tell

how close you are
It may be near when it
seems afar;

So stick to the fight when

you're hardest hit
 220

It's when things seem

worst that you mustn't
quit.

KAHINGIAN
Sumulat ng maikling kritisismo ukol sa salin ng The Golden Egg na
matutunghayan sa nilalaman ng modyul. Sundan ang freymwork at mga prinsipyo ni
Newmark sa iyong pagsulat ng kritisismo.
Ang iyong awtput ay tatasahin batay sa: Nilalaman ng Kritisismo (30 puntos),
Kaayusan ng Sulatin (15 puntos), at Husay sa Paggamit ng Wika (5 puntos).

MGA MUNGKAHING BABASAHIN

Upang higit pang mapaghusay ang iyong kaalaman, iminumungkahing
basahin ang mga sumusunod na supplemental na babasahin.
Panou, Despoina(2013 January). Equivalence in Translation Theories: A
Critical Evaluation - Theory and Practice in Language Studies, Vol. 3, No.
1, pp. 1-6. Retrieved August 10, 2020, from Researchgate.net:
https://www.researchgate.net/publication/259398103_Equivalence_in_Tr
anslation_Theories_A_Critical_Evaluation#:~:text=The%20concept%20of
%20equivalence%20can,central%20position%20in%20translation%20stu
dies.&text=These%20theories%20are%20presented%20so,of%20how%
20the%20concept%20evolved.
Coroza, Michael M. (2018,Pebrero 8–9). ANG PAMPANITIKAN SA
PAGSASALIN - Papel na binasa sa “SalingPanitik:
PalihangBienvendioLumbera” noong sa University Hotel, Unibersidad ng
Pilipinas Diliman sa pag-oorganisa ng UP Institute of Creative Writing.
Retrieved August 10, 2020, from Panitikan.ph: http://panitikan.ph/wp-
content/uploads/2018/03/ANG-PAMPANITIKAN-SA-PAGSASALIN-
2018.pdf
Correa, Ramilito B. (2019). “HUWAG SUSUKO”: ISANG
PAKIKIPAGTUNGGALI SA PROSESO NG PAGSASALIN NG TULANG
“DON’T QUIT.” DALUMAT E-Journal, 5(2), 1–1. Retrieved from
https://ejournals.ph/article.php?id=14308
Coroza, Michael M. (2016). “Taksildaw ang Tagasalin?” Isang Pag-unawa sa
Pagsasalin bilang Disiplina. Katipunan Ng Mga Pag-Aaral Sa Wika,
Panitikan, Sining at Kulturang Filipino,0(1). Retrieved August 10, 2020
fromhttps://journals.ateneo.edu/ojs/index.php/katipunan/article/view/KA20
16.00104/2175
 221

Ancheta, Jeffrey R. (2019, March). Tawid-kultural na Pagsasalin ng Nobelang

One Hundred Years of Solitude ni Gabriel Garcia Marquez: Mga
Estratehiya at Suliranin. Retrieved August 7, 2020, from
Researchgate.net:
https://www.researchgate.net/publication/336210866_TAWID-
KULTURAL_NA_PAGSASALIN_NG_NOBELANG_ONE_HUNDRED_YE
ARS_OF_SOLITUDE_NI_GABRIEL_GARCIA_MARQUEZ_MGA_ESTR
ATEHIYA_AT_SULIRANIN

GLOSARI
Ebalwasyon ng salin. Isa itong proseso sa pagsasalin na naglalayong alamin
kug ang salin ay nagtataglay ng mga katangian ng mahusay na saling teksto.
Kristisismo sa pagsasalin. Isa itong praktika na naglalayong tingnan ang
konsistensi sa pagitan ng teorya sa pagsasalin at sa praktika nito.

SANGGUNIAN
Almario, Virgilio S. Introduksiyon sa Pagsasalin: Mga PanimulangBabasahinHinggil
sa Teorya at Praktika ng Pagsasalin. Lungsod ng Maynila: Komisyon sa
Wikang Filipino, 2015.
Ancheta, Jeffrey R. (2019, March).Tawid-kultural na Pagsasalin ng Nobelang One
Hundred Years of Solitude ni Gabriel Garcia Marquez: Mga Estratehiya at
Suliranin. Retrieved August 7, 2020, from Researchgate.net:
https://www.researchgate.net/publication/336210866_TAWID-
KULTURAL_NA_PAGSASALIN_NG_NOBELANG_ONE_HUNDRED_YEARS_
OF_SOLITUDE_NI_GABRIEL_GARCIA_MARQUEZ_MGA_ESTRATEHIYA_A
T_SULIRANIN
Buban, Raquel S. (2014), AngPapel ng Pagsasalin sa ASEAN Integration:
IlangPagninilay at Mungkahing Gawain/ The Role of Translation in ASEAN
Integration: Reflections and Suggested Activities. “PagsasalingTeknikal:
Pagsipat sa Praktika at Pagpapahalaga “/ Technical Translation: Revisiting
the Practice and Essentials, Pamantasang De LaSalle, Pilipinas,
sison.bubanr@dlsu.edu.ph.
Correa, R.. (2019). “HUWAG SUSUKO”: ISANG PAKIKIPAGTUNGGALI SA
PROSESO NG PAGSASALIN NG TULANG “DON’T QUIT.” DALUMAT E-
Journal, 5(2), 1–1. Retrieved August 7, 2020 from ejournals.ph:
https://ejournals.ph/article.php?id=14308
Candia, Daryll. (2020 May), “PagsasalingWika sa TekstongPampanitikan, Study
guides, Projects, Research for English Language”, University of Cebu English
Language. Education Pedagogy, docsity.com.
Editor, M. (2017, March 29). ‘Saling-Awit’ at ang kultura ng pagsasalin sa Filipinas –
 222

The Varsitarian TheOfficial Student Publication of University of Santo Tomas.

Retrieved August 7, 2020, from varsitarian.net website:
https://varsitarian.net/filipino/20170329/saling-awit-at-ang-kultura-ng-
pagsasalin-sa-filipinas
__________. Mga patnubay sa pagsasaling-wika - Drupal Translations. (2020, July
17) Retrieved August 7, 2020, from Localize.drupal.org website:
https://localize.drupal.org/node/376