ng H i T p 4: Các v t

1
ng H i T p 4: Các v t

T
T

T
Thánh

Totem
Totem là gì?
Totem
Totem

2
 ng H i T p 4: Các v t

Các

tiên , và totem . là
motif

,..

, khu ,... B

, Zomia,...

Bao trùm lên các

này là
/Kinh

3
 ng H i T p 4: Các v t

(ethnonym
) do
Hán (autonym
Vi n

khám phá

khát

. lâu
,
c
duy nho
, nghiên
xét quá trình

4
 ng H i T p 4: Các v t
Không ch c th hi n qua các bi ng t tiên hay
Các v t có công l p qu c, Các v t t
Nam còn c th hi n v i các bi u t ng t m u
Thánh M u Li u H nh (M u Li u), Ph t M u Man
c bi t là Qu c m .1 Các v
t m vai trò l p qu c
t nói trên i có v trí h t s c quan tr ng
is i Vi t. Xuyên su t l ch
s Vi t Nam, bi i m luôn xu t hi n m i
lúc m r c k t tinh l
ng dân gian và dung hòa v i tôn giáo Trung Hoa và
tr thành các v t m u. Chính s tôn th bi u
im c th n thánh hóa thành các b c
u nghi thiên h t quá trình thiêng hóa
bi i m b ng m
2 c bi t: San
nh.
S hình thành các v t m u g n li n v i c tính
nguyên h p o nên tính hòa
ng tôn giáo ng c i Vi t. Tuy nhiên,
ym ts i
Vi t trong vi c ti p nh n các thành t tôn giáo và tín
ng khác nhau. Chính s d o nên vô s
hi c thù trong xã h i

1 Tuy nhiên, bi ng Qu c m l i g n li n v i bi u
ng b c tr ng v yt i Vi t nên
nghiên c u này s c cùng v i B c tr ng.
2 Ch ng h c bi ng
hóa b ng th n l c n tính (shakti) t o nên Laja Gauri trong
, Pô Jan Dari
t Nam.
5
 ng H i T p 4: Các v t
i mà chúng ta ch có th th y rõ thông qua
nh ng góc nhìn m th ng tôn giáo (religious
commodification) hay sáng t o truy n th ng g i
h n-áp vong chính là m t trong nh ng bi u hi n rõ nét
nh t c a ng này.
totem hay

totem/
m

u,

.1
totem totem

otem

thành nên

1Th v ng t cm r ic
rùa H hay nhà th t c a Hoài Linh Vi t
Nam xu t phát t ba y u t n i sinh: Nhu c u tìm v c i ngu n
i Vi t; Tâm lý mu n kh nh n n ic a
i Vi t; và Ph c c m v tiên i Vi t.
6
 ng H i T p 4: Các v t
Dong Son Tourbillon Titanium
hãng Speake-Marin.

-Marin

các

các
nhìn khác nhau,
Qua

này
tìm
.

7
ng H i T p 4: Các v t

8
 ng H i T p 4: Các v t

ti

T ?

trong
gian qua xác

Trong này, chúng tôi xin

1 ng H i
from Perspective of Ethnosymbolism and the Influence of
tiên c i Vi t t góc nhìn Dân
t c bi ng lu n và s ng c
The 3rd China-ASEAN Ethnic Cultural Forum [Di
t i Trung Qu c - ASEAN l n th 3] Chongzuo, Guangxi,
China from 21-23th Apr.2018

9
 ng H i T p 4: Các v t
(ethnosymbolism).
sâu

hóa ,v
.
1.
quá trình tìm t
1.1. Dân t c
Thu t ng dân t c là m t trong nh ng danh t c
dùng ph bi n nh i
chúng c a Vi t Nam trong th k ov n n
c l p c a dân t c Vi t Nam là m t, dân t c
Vi t Nam là m a); dân t c Thái, dân t c Mông, dân
t c Kinh (b). V y dân t c (a) và (b)
th nào? D dàng nh n th y, dân t c (a
c a c, qu c gia, i nation trong
ti dân t c (b t nhóm
c c t c, ngôn ng t
i ethnic group trong ti ng Anh. Hi n nhiên,
nation và ethnic group là hai thu t ng
r Vi c/b
dùng m t cách l n l n. Có l vì v y mà các t n Vi t
ng có ít nh t cho m t
m ct c d n m t trong
s các t n ti ng Vi t uy tín nh t hi T
n Ti ng Vi t do Hoàng Phê ch biên.
Theo t n trên thì m c t dân t c

10
 ng H i T p 4: Các v t
1- C i hình thành trong l ch s có chung
m t lãnh th , các quan h kinh t , m t ngôn ng
h c và m t s Dân t c
Vi t Nam, dân t c Nga.
2- Tên g i chung nh ng c i cùng chung
m t ngôn ng , lãnh th i s ng kinh t
hình thành trong l ch s t sau b l c. Vi t Nam là m t
c có nhi u dân t c t các dân t c c.
3- Dân t c thi u s (nói t t). Cán b i dân t c.
4- C i nh làm thành nhân dân m t
c, có ý th c v s th ng nh t c a mình, g n bó
v i nhau b i quy n l i chính tr , kinh t , truy n
th n th u tranh chung. Dân
t c Vi t Nam.
(1) và (4)
nation (2) và (3) ethnic
group
(phiên âm: mín zú -
ch ng h n Trung Hoa dân t c - ,
Dân t c Trung Hoa). Ngh a này t i qu c
gia - và t - (ch ng h n qu c -
, hàm ng qu c c a tôi).
th y có s ng trong cách s d ng thu t ng dân
t c gi a ti ng Hán Hán Vi t và ti ng Vi t hi n nay.
Có th th y, thu t ng dân t c trong ti ng Hán và ti ng
Vi t hoàn toàn phù h p v i vai trò c a m t danh t ch
qu c dân t c Vi t Nam, c Vi t Nam
hay qu c gia Vi t Nam, t qu c Vi t Nam. M i s r c r i,
ph c t p, th m chí là nh m l nt (2)
và (3) k t dân t c t c

11
 ng H i T p 4: Các v t
i (v i 54 nhóm chính th c Vi t Nam, t c ethnic
group trong ti ng Anh).
1.2. T i
V i thu t ng ethnic group trong ti ng Anh, chúng ta có
th tìm th y ngay m t thu t ng
ti t c - ), ch ng h n Hán t c - là t c
i Hán, Miêu t c - là t c i Mèo,.... Kh o sát
các nghiên c u v khoa h c xã h t
b n Vi t Nam trong th k XX v a qua, có th nh n
th y, thu t ng t i c s d ng m t cách khá ph
bi n trong gi i dân t c h c, nhân h c mi n B c ( mi n
N c 1975 thì g i là s c t c - và có m t B chuyên
trách g i là B Phát tri n S c t c c a Vi t Nam C ng hòa).
Vi c s d ng thu t ng t i g c kh ng
nh trong gi i dân t c h c, nhân h c v
s c a m t trong nh ng nhà dân t c h u Vi t
T Chi v i cu n sách: Góp ph n nghiên
c i do Nhà xu t b n
n hành 6.
Khác v i cách dùng c a gi i khoa h c,
b n lý l i có
ng dùng danh t dân t c thay vì t i ch
các t i bao g m c và thi u s Vi t Nam.
u này d n tình tr ng thi u nh t quán trong vi c
th ch hóa n hành chính và lu t pháp. Trong
nhi c ph thô i h c,
vi c nh m l n các khái ni m qu c gia và t i
x ng xuyên do h c sinh, sinh viên, th m chí là
gi ng viên, giáo viên, biên t

12
 ng H i T p 4: Các v t
d ng l n l n dân t c v qu c gia và dân t c
v t i.
Thi c Vi t Nam c n ban
hành m t chu n m c/quy t c trong vi c s d ng thu t
ng dân t c (v qu c gia) và t i m t
cách riêng bi t n hành chính và lu t
i tính ch t và tên g i c a nó. V
c các nhà khoa h c kh nh
n
c c nên tình tr ng s d ng l n l n v n di n
ra tri n miên.
Vi c s d ng l n l n gi a dân t c v qu c
gia và t i không ch gây nên tình tr ng r c r i v
m t t ng mà nó còn d n nh ng h l y x u khi vi c
chuy n ng (trong b i c nh qu c t hóa n n khoa h c
Vi t Nam) có th d n nh ng sai sót nghiêm tr ng
gi a khái ni m qu c gia và t i. c s
d ng chung thu t ng dân t c cho c qu c gia và t i
có th d n nh nh t c danh cho
các t i Vi t Nam. Vì v y, trong nghiên c u này
chúng tôi s s d ng t i i Vi t v i
vai trò là m t nhóm trong s 54 nhóm khác nhau Vi t
Nam và dân t c n dân t c Vi t Nam hay qu c
gia Vi t Nam v i nhi u thành ph n t i cùng
chung s ng.
1.3. giao thoa

ng
c .
13
 ng H i T p 4: Các v t
)
2: u
2009). thì nhóm
- (Vietic)

.
-
, ng - ,
(Austro-A
Hán Hán - Sinitic), và
Tày, Thái, Nùng (
Tai-Kadai) qua. , hàng
( Malayo-Polinesia) cùng

.
quá trình
,c
nhóm Tày-Thái (Tai-Kadai)

(interethnic marriage)
.

phía nam
ra trong qua. ,

/Kinh
h

14
 ng H i T p 4: Các v t
.1

Nam: N n
h
và
nam Trung Hoa
.
1.4.

;
ông Hoàng Hà ra
;
p
;
xuôi theo dòng Mê Kông
Thái Lan,v.v

các
ba

1Có kho ng 10 nhóm Vi t khác nhau trong Bách Vi t

t, Can Vi n Vi t, D Lang, Âu Vi t, Nam Vi t,
L c Vi t, Mân Vi t, Di Vi t, Câu Ngô, Vu Vi t (Nguy n Ng c
và h n huy t v i
i Vi t. Xem: Tr n Gia Ninh i l ch s Bách
Vi t và quá trình Hán hóa Bách Vi T p chí Tia sáng. Trong:
http://tiasang.com.vn/-dien-dan/Nhin-lai-lich-su-Bach-Viet-va-
qua-trinh-Han-hoa-Bach-Viet-10022. Truy c p 19/9/2018

15
 ng H i T p 4: Các v t
1. ;
2.
;
3. Theo các .

có :
a. ;
b. c
d
;
c.
xuôi

Nam Á;
d. ô và là
g là
.

tí
-
và )

).1
vì nó mang tính huy và phi lý (
trong
). Lê cho

1D n câu chuy n L c Long Quân Ta là gi ng r ng,

nàng là gi trong Truy n thuy ng.
16
 ng H i T p 4: Các v t
phi lý
mà

2.1.

q
( 1.

, .2
,

gia
Hán gia ( ) nhà Hán.

p Tây .
/nation (theo Black's
Law Dictionary

riêng [Garner Ed. 2014].

17
 ng H i T p 4: Các v t

Andeson
(imagined communities).

hay a(

trong

này mà không
còn
.
là gì? Theo Anthony
Smith

- và

[Smith 2009, tr.34-35]. ông

18
 ng H i T p 4: Các v t
,

và

trong
.
2.2.

Linh [ , vt: V UL] hay Quái [

, vt: LNCQ] ,n
iên
là trong
[ , .
Trong
tiên
L c Long Quân. Tên húy là Sùng Lãm, con c a Kinh
. Vua l y con gái c Lai , sinh
c truy ng), là t c a
Bách Vi t. M t hôm, vua b Ta là gi ng
r ng, nàng là gi ng tiên, th y h a kh c nhau, chung h p
th . Bèn t bi t nhau, chia 50 con theo m v núi,
50 con theo cha v mi n Nam (có b n chép là v Nam

19
 ng H i T p 4: Các v t
H , n i ngôi
vua. S th nói: Khi tr t m i m mang,
có th Bàn C th . Có khí hóa ra r i
sau có hình hóa, không th .
Kinh D ch Tr t nung , v n v t thu c
cái h p tinh, v n v t hóa sinh. Cho nên có v ch ng r i
sau m i có cha con, có cha con r i sau m i có vua tôi.
Thánh hi n sinh ra, t
m nh tr i. Nu t tr ng chim huy u mà sinh ra nhà
mv i kh ng l mà d y nhà Chu,
u là ghi s th . Con cháu Th n Nông th là
Minh l y con gái V Tiên mà sinh Kinh
c là th y t c a Bách Vi y con gái
Th n Long sinh ra L c Long Quân, L c Long Quân l y

ch ng ph pc c Vi t ta
hay sao? Xét sách Thông Giám Ngo i k Lai là
Nghi; c theo s ghi chép
Nghi, th mà k t hôn v i nhau, có
l i nh

này
trong

hôm nay.

20
 ng H i T p 4: Các v t
trong [
, :
Kinh Thi có câu: T
ng cho nhi n
s th n s y, hu ng chi l ra
ng! N u qu v y, thì khác gì chim muông, sao
g c? D n nu t tr ng
chim huy u, gi m vào d i l
quá l . V y thì chuy ng
ng, l m , không kê c
chuy n mình r
?
,
t
thông qua các và

tìm

các
Long Quân. Trong khi

trong các

mà hóa Theo
chúng tôi

.
- hì vô

21
 ng H i T p 4: Các v t

này.
Phan Phu
duy
nho
- -
xem xét vô
ng
.
3. Trung Hoa và s
tiên

Trên th c t , quan ni m vô t n Trung Qu c hay vô t n

Trung Hoa/ (không thua kém Trung Hoa) là
m ng n y sinh t i Tr n và
phát tri n m nh t th i Lê, mu n c i bi t
Nam
ng c a Nho gia các nhà Nho Vi t Nam dù
là các b i Tr n Th nh
i Lê S
nl c làm h
th ng quy chi c c m t ti dân t c, cái
phong thái Nam nhân B ng. Dù là nh i
y c ki u nhà Nho, khi mu n ch ng minh
r c n thì h bi t nói
r ng H Vi huynh (Nguy n

22
 ng H i T p 4: Các v t
Trung Ng n), r n Vi t Nam b t d Trung
Qu c vô t n Trung Qu c
không thua kém Trung Qu c). Quý Ly
bi t chê bai nhi u nhà Nho, t Kh ng T n Trình Chu,
có nhi h c thu
khi tr l i B c h i v phong t c ta

D c v n An Nam s
An Nam phong t c thu n.
ng ch
L nh c Hán quân th n
nh n Hán, y quan gi ng Th ng
c coi là tiêu chu n c a m n. 1
Trên th c t , khái ni m vô t n Trung Hoa c bi u
ng hóa thành nhi u bi ng t tiên c i Vi t
p h p trong b i). Vi c mô
ph ng các tiêu chu nh cao c n
trong con m t c a các nhà nho th i
th c t nh qu c gia i Vi t, n
minh Trung Hoa luôn l n nh i nh t. M c dù trong
s c bi t là kinh Ph t) còn có m s th n
n Tây P c Tây Trúc
( i quá xa xôi cách tr
h n l hay th ch c c y.

1 Tr n Qu ng, Tr n Qu c Khánh, Tr n Thúy Anh, Tr n

t Nam -
Nh ng ti p c n liên ngành c, Hà N i tr.478-
479. Trong nghiên c u c a mình, ông dùng vô t n Trung Qu c
ct i c Trung
Qu c nên chúng tôi thay b ng Trung Hoa.
23
 ng H i T p 4: Các v t
Còn các qu , Chân L p, Xiêm
La, Ai Lao thì không th c s n i tr i so v i Vi
gi i trí th i Vi t h c t p. Vì v y, có th nói
r ng quan ni m vô t n Trung Hoa là m t chu n m c h p
th i c a gi i trí th c nho h c i Vi t n
phong ki c c m t ti dân
t c.1

3.2.
thành
Trung Hoa chính là
mà
quan

so sánh quá trình hình

thành các Hán v

1 hi u cái m c c m t ti dân t c c a các nhà Nho

u so sánh v i tinh th ng ngo i Vi t
ngày nay: c tr Nh t, hàng Hàn
Qu c u t này là do t n c n nay,
i Vi t không ch c bi
còn có nhi u n i khác t n t i trên th gi c
bi t c a m c c m t ti này l n
n m c nhi i không tin vào nh c t o ra
ct n b ng c p. Th m chí, nhi i
còn ph u thu t th m m cho gi ng v c
hay b ra nh ng kho n ti n l ch t m bi n
Pattaya, Thái Lan trong khi các bãi t c t H Long
u muôn l u không so
sánh d ch v du l ch c a Vi t Nam và Thái Lan).
24
 ng H i T p 4: Các v t

N N

( )

( ) Long Quân -
Ng (
) - -
tiên ( ) Nông
( )
Tam Hoàng Ng :
( ) ,
,

)
Th y t Bàn C Nam bang th y t
Bi ng t R ng - R ng - Tiên
tiên truy n nhân ( Con r ng cháu tiên
)
So

B so sánh trên cho

H
C nói
các
Trung Hoa o
nên các

25
 ng H i T p 4: Các v t
(hay t o d ng
truy n th ng-invented tradition) 1

và
và

hóa Hán các nho

t cùng vô
(

.
D
Trung Hoa làm
tro quá trình hàn lâm
hóa mà

.2 (hay sáng tác) ng

1 Sáng t o truy n th ng là m t t p h p các th ng

chi ph i b i các quy t c công khai ho c ng m ch p nh n và có
tính ch t nghi l t o d ng nh ng giá tr nh t
nh và chu n m c v hành vi b ng cách l i l p l i liên t c
v i ng ý r n quá kh (trích L i gi i
thi u c a Eric Hobsbawm trong: Hobsbawm, E. & Ranger, T.
(Ed.) 2004. The Invention of tradition [S sáng t o truy n th ng].
Cambrridge University Press.
2 Tuy nhiên, vi n tho i Hán t c ( ) vào s
h c Vi t t c ( ) n
cho ngu n g c t tiên c i Vi t tr nên phi logic và thi u
khoa h c vì l ch s là công vi c ghi chép l i quá kh nên không
th s d ng y u t sáng tác c c.
26
 ng H i T p 4: Các v t
tiên
Trung Hoa )

(Hán )
ày, chúng ta

cúng
hóa. S
là khó có
b ,

các .S
t
hóa
2012 nh các

.
t
hóa

27
 ng H i T p 4: Các v t

3.3.
hình thành các tiên
là:
Q

là và ít có tranh cãi. Tuy

trong quá trình hóa

giúp cho nhìn

thi

thông

28
 ng H i T p 4: Các v t

Hùng
Ninh ,
n dành cho các hoàng t , công chúa (con cháu

các
Khi nói trên
)

quá quan
này
g các

. Qua

gia

chúng ta .
***
i

gene

29
 ng H i T p 4: Các v t

ông

gene mà anh ta/cô ta mang theo

.

hoàn toàn
gene và n (molecula anthropology).1

và DNA
,

.V mã gene (genetic code) có t

sánh.2

1 Nhân h c phân t s d ng các công c và k thu t c a di

truy n h c phân t lý gi i các v n ngu n
g c và s phát tri n c i trong nhân h c nhân th
(physical anthropology) và nhân h c sinh h c (biological
anthropology).
2 Ng L u tiên Vi t Nam xây d ng thành
công h gen m i Vi t
https://www.vnu.edu.vn/ttsk/?C1657/N15503/Lan-dau-tien-
30
 ng H i T p 4: Các v t
thì mã gene

Trong
c (system of symbols,
Turner),
thích nghi và Rõ ràng,
tiên
trong
tác.
hay không

mà các nhà
.

Viet-Nam-xay-dung-thanh-cong-he-gen-mot-nguoi-Viet.htm
truy c p 25/9/2018.
31
 ng H i T p 4: Các v t

L c Vi t ( hay , phiên âm: Luo Yue) là m t t c

danh (ethnonym c s d ng ph bi n c Trung
Qu c và Vi n cu i th k XX, nghiên c u
v L c Vi i các góc nhìn c a l ch s , th n tho i h c,
ngôn ng h n hóa h c v n còn nh ng tranh lu n
i k t v ngu n g t t
L c Vi t. Vì v tr l i câu h i i L c Vi t là ai?
Chúng ta c n có thêm nh ng góc nhìn m i và c p nh t
trong b i c nh phát tri n vô cùng nhanh chóng c a n n
khoa h c th gi i. Trong khoa h c t nhiên, cùng v i
cách th c phân lo i nhân ch p s (cranium),
vi c tìm hi u ngu n g c các t i ngày càng có thêm
nhi DNA hay
nhân h c phân t . Trong khoa h c xã h i, cùng v i
nh ng thành t u nghiên c u c a s h c, kh o c h c và
ngôn ng h c công b , ngày càng có thêm nhi u
công c m chúng ta có th quá kh .
M ts ng ti p c n lý thuy t m s c nghiên
c nhìn nh n l i v L c Vi t trong b i
c nh phát tri n c a n n khoa h c th gi i.
Nghiên c t t t L c Vi t trong vai trò tên
c g i (exonym) mà
cho
tên
(autonym
t cg i
m t khu v a lý r ng l n bao trùm c Vi t
32