c

i h c Trà Vinh
Email: singoc1010gn@gmail.com
Ngày nh n: 22/07/2020; Ngày duy 02/11/2020

Tóm t t
R n - m t trong nh i di n c a th gi i t nv i- ng
m ug c g n v i c i ngu n c a s s ng không gian,
th i gian khác nhau, r thành r n thiêng - bi ng Naga v
liên t cb p. Ngoài vi c mang nh ng cao quý: bi ng c a
ngu c, bi ng c a c i ngu ng th i v i nó là nh ng giá tr
giá tr l ch s , giá tr tâm linh, giá tr giáo d trong cu c s ng con
i. S g n k ns c-v i Khmer Nam B .
Bi i Khmer Nam B v i các phong t c, nghi
th c, t p quán; v i các ngh thu t t o hình; v c dân gian vô cùng sinh
ng, phong phú.
T khóa: bi u ng Naga, giá tr bi ng, Khmer Nam B , R n thiêng.

Values of Naga symbol in the culture of the Khmer people in Southern of Vietnam
Abstract
Snake - one of the representatives of the natural world to human - is the original model
image, tied to the source of life and imagination. Going through different spaces and times,
snake has become sacred serpent - the Naga symbol with meanings and values which are
constantly being enriched. In addition to bearing the noble symbolic meanings: the symbol
of the water source and the original point; Naga symbol also has eternal values such as
historical value, spiritual value, educational value, ... that accompany and reciprocate in
human life. This connection has become the identity - the valuable cultural principal of the
Khmer people in Southern of Vietnam. The Naga symbols have been "living" in the hearts
of the Khmer people in Southern of Vietnam with customs, rituals and norms; with visual
arts; with religion and rich and lively folklore.
Keywords: Naga symbols, sacred snakes, symbolic values, the Khmer people in
Southern of Vietnam.
 M u tr tâm linh, Giá tr giáo d c.
Trên Trái t sinh sôi n y 1. Giá tr l ch s
n và s ng chung v i t thu T n bi gi i
h n là loài sinh v t có ghi nh n: n h u hình ch là hi n thân
m t nhi un thoáng ch c c a m t Con R i Vô
nh t là các n hình, mang tính nhân qu và Phi - th i gian,
nghi p, r thành r n thiêng - là m t ch th c a b n th s ng và t t c các s c
siêu bi ng, bi ho s s ng: cho m nh t t v th n c u tiên
linh h n, cho v t t (totem) c a t i, ta g p l i bu i kh u c a t t c các
c và l a, hu di t và tái sinh, s linh truy n thuy t v c khi
ho t và th ng, quy b nh ng tôn giáo trí tu c i tru t
t t và s x u, thiên th n và ác qu , c ph y là cái th i sinh khí vào và cái duy
c c a loài r n trì. Trên bình di y là bi u
quy ng c a nó: thân ng kép c a linh h n và nh c d c
hình r n là m ng m m m i tr i dài R n là m u g c quan tr ng nh t c a
ngo ng tròn th hi n tâm h i (Chevalier &
tính luân h i c a s ng và ch t; s l t da bi u Gheerbrant, 2002). M u g
tái sinh; cách di chuy n c c duy trì các n gi i v i
nhanh và s si t ch ng tác b t m i các giá tr c a bi ng t ng r n.
khi n nó bi ho s c m nh; n c là m t trong nh ng n
c a r n có liên h c tính x u, ác qu ; minh c nh t th gi i. Kh o c y
ng gi i ngu n m t con d u kh c hình hai con r n cu n
c ; s tinh nh y trong giác quan i mi n sông Indus -
giúp báo hi u th i ti i gi t chu t, m t trong nh ng di v t kh o c bi u hi n
sâu b giúp b o v mùa màng; n c, t trong nh ng bi ng c
a m t s loài r c li u quý ah ng Hindu giáo
hi m, u t t. T i và Ph t giáo c nl c
ng t nhiên, r thành th n r n - xem là th n mang qu t, th n canh gi
r n thiêng - bi ng Naga nhi u dân ngu c i Dra
t c trên th gi c Khmer bi n thành con r n cu n thân mình làm
Nam B . chi ng cho th n Vishunu trong gi c
Naga là bi n ng sáng t n s
s c c i ngu n t xa cc a nh ng thiên niên k c Công nguyên
i Khmer Nam B . N (TCN), n o nên
b ns i Vi t thì trong
thì v ng bào Khmer Nam B , nh a thiên niên k
ng r ng c a h . hoá c
Naga không nh c ch t i Khmer.
m c ch t p
t ut bi ng Naga là m t
tr quý báu, tiêu bi u là Giá tr l ch s , Giá trong nh ng minh ch ng cho m i quan h
 an Nam. Các tác gi nh nh:
Nam Á b a và . Truy n thuy t ph bi n r ng kh p ti u l a , bi u
i công chúa Neang Neak là ng Naga còn phát tri n m nh m nhi u
m t trong nh ng minh ch ng sâu s c cho qu c gia có n
c truy Srilanka, Myanmar, Thái Lan, Lào,
c Phù Nam Cambodia và phía nam Vi . Phan
hình thành trong b i c c bi t, di n Anh Tú (2004), n
ra quá trình chinh ph c c a hai th l c - hai thuy t v R
a th gi i: Trung Qu c và
ch Trung Hoa c
sau khi thôn tính Bách Vi t l i ti p t
gi
Khang Thái và Chu n các
t i phía Nam Vi t Nam mang theo
p bi hoá Trung
i tri i
Gtupa ti p t c công cu ng v
m r ng giao
ix s u, g quý, (Phan Anh Tú, 2004).
tr , m ng n ch ng minh bi u
du nh p, truy n bá o Ph n tt r ts i
s i Khmer Nam B .
Trung Hoa dùng các chiêu th d , di n th n tho i k l i t c th
ban ch lôi kéo các th r n, m t tín ng dân gian c có v trí
c Lâm p và Phù Nam tr quan tr ng trong i s ng tâm linh c a
u c a mình thì i Khmer và có s c s ng mãnh li t
l trong l ch s . Các tác gi c a công trình Khu
chinh ph c. Chuy n tình H i v c Nam Á, khi nghiên c u th n tho i
công chúa b n x Li u Di p là m t trong Campuchia nh n nh: c khi ti p
nh ng minh ch nh n n th n n , i Campuchia
th sau s ng v i nh ng th n linh b n a c a mình,
lan to , c m sâu r sinh g m t tiên, Arak, và Neak Ta. T t tiên
sôi a-h i c a th t c, d n d n hình thành t tiên c a
o. b t c, qu c gia. T tiên chung c a i
Ph m Th Thu ng Campuchia c ng hoá v i bi u ng
H i (2015), trong Bi ng Neak (r n) v th n chúa t x s , t o ra bi u
r n th thu t ng t tiên Neak, hình ng c và to
và ng c l n nh t trong truy n th ng hoá
Vi u Campuchia (Ph m Ti t Khánh, 2007).
ngu n g c c Giá tr l ch s i c a bi ng
ng c n Vi t Naga B ch ng
minh nó là c u n i có t gi a các ng c a ho c trên các mái tháp
t ph n quan tr ng c a
b c màu gi a các t c gian Vi t Nam, t c th r n là m t tín
i ng nguyên thu c i Vi t c v i
2. Giá tr tâm linh c th th y th n. T c
ng dân gian c i th này mang ý ni m v cc
Campuchia, th n r n Naga có m t vai trò r t dân làm nông nghi n th r n xu t
quan tr ng. V th n là hi n d c theo các con sông H ng, sông C u,
m t v th n t ng.
v i tính liên t c c a l ch s H Bi u hi m nét nh t là r n Naga
th cúng m t cách ph bi n th t và c xem là v th n canh gi ch n thiêng
th c. Bi ng c a nh ng s c m nh liêng nên luôn xu t hi n trên c u thang, các
thiên nhiên, nh ng s c m nh có ng l ng c a ho c trên các mái
n cu c s ng c c n
này - c quy nh s th kh ng l b Campuchia. Trong
giàu nghèo - là m t con r u g i là nc ng có nhi u c u
(Ti u, 2015). v ng có hình r n Naga. Nh ng chi c c u
B i v y, t c th r n l n không ph i u n i gi a cõi
xu t hi n duy nh t t i , mà ph bi n nhân gian và cõi Ni i
c l p t i nhi u vùng khác nhau trên th Campuchia, r
gi c bi t t ông Nam Á. V th n r n - a- u theo thuy
là v th n giáo có tên g i là Naga - m c - th y - h a - th , th u
ng c a s b t t , o trong tu hành và
c kính tr t linh thiêng. ng d n lên thiên
i n còn dành riêng cho r n ngày t t
ng b y s c dân trong xã h i Campuchia c
th y là v th n c m r n cc i
r n qu n quanh mình. nam, s ng, s vô t n và s b t t .
Thái Lan, r n là h n c a âm v t, là th n m , R u còn phù h p v i 7 s c c u
t n là v t linh v u, bi
thiêng, mang l i may m i; vì in t, th xác và s ch t.
th , n th Thái Lan có r t nhi n th ng r c
r n. Campuchia i Khmer v n có tín ch m tr b ng xà c u n qu n quanh
ng th r u - bi ng nh ng cánh c a chùa, trên nh ng chi c t
cho th t và th c. Sau này, do nh ng kinh sách, trên nh ng chi c xe tang
ng c o Balamon, r n còn mang bi u i ch a thiêu, ng
ng ngu n g c các v vua l p qu c. Tr i th n i t t lên
i, các v ng cho cõi Ni t Bàn. Bên c n Naga còn
xây d n th l n b ng ph n th c và là loài có
c xem là v th n canh kh o v ngu i
gi , chúng xu t hi n trên c u thang, các l i Campuchia.
 các dân t c khác, nh t là các m i giao hòa gi a n ng
dân t c nh ng m i m k l i s ng
nghi i s ng v t ch t c a tâm linh c a h .
i Khmer Nam B ph thu c nhi u vào y, có th nói, bi ng Naga
vi c làm ra h t g t th y s n trên t trong nhi u nghi l , cu c
sông ngòi, lu ng l ch. B i v y, ngoài vi c s ng tâm linh c i Khmer Nam B .
c nm ng, h còn ph i trông ch u này cho th y giá tr to l n c a nó trong
c b ns ng.
xem là hi n thân c a các v th 3. Giá tr giáo d c
có th phù tr hay tr ng ph i; các Tìm hi u bi i
v th n này có th i th , cá s u, rùa, s i Khmer Nam B , t tôn
r n, t trong s các sinh v t hi n thân ng, nghi l , huy n tho i và s
cho t có m t c c các chùa,
c t v t thiêng n i gi a trong ho ng m thu t, y
th gi i v i các v th n - t t bi thu
bi ng Naga chi m v trí l i i ngu n s ng h nh phúc
s ng tâm linh c a h . i, che ch i. T
V i nhi u dân t c trên th gi i, r ng là giá tr giáo d ng t n mãi trong
m t b ph i s ng tinh th n r t quan i s ng t th h này qua th h khác.
tr ng. Tuy xét v chi ti t, hình th c a nó Tính giáo d c qua bi ng Naga là
không gi ng nhau m i c ng, song s khích l i s tôn tr ng và noi
mg pg i th t t c ng c a quy
các con r u g i loài bò sát s cm uc . Naga
khác (r ng/ r n/ cá s u/ thu ng lu ng, là m t bi c bi t, b i
g n bó v t không c t ch t Khmer, nó là m t s v t hi ng trong
c chúng - do, còn sau sau khi các s v t hi ng
sáng t c và quan khác b h y di
ni m th m m c i Vi i v i bi u th n t ng c a h (Siva, Brahma,
ng r i Khmer Nam B Visnu); nó bi y tinh tú trong
i v i bi u có các l p ý và s c m nh c a thiên nhiên,
n g c dân s c m nh c a các th l c siêu nhiên.
t ng h p Nam
cho nh p nh V i
Khmer Nam B os
ph n vinh và s c m nh c a dân t c, là v t
t không ch ng nh t
là chùa chi n hay nh ng công trình l n c a
c ng mà s c s ng d o dai c xà nhà,
t nh n v i làng quê
dân dã trong các l h i kéo co, l he xem là
gho, t t nhà, bi u hi n m t
 Nam B l i t h p cùng nhau t ch c l h i
và nàng Neak, con gái m ng mùa lúa v a xong, c t và
ng nh n quá trình khai hoang l p p
c a ông cha t này, t ch c các
Khmer không di di canh, luôn cu t ngày
vùng sông Nam , sinh ra h Oóc-om-bok. L h
tiên mình. Dùng dai loài c nhà mb ot n
mà sinh và phát trên vùng nê v t th và phi v t th cs c
c a nó. H h c t ch ng
nên, màu lo t vào ngày R m tháng 10 âm l ch trên
minh lúa cúng kh p các t nh, thành ph mi n Tây Nam
ghe ngo, B . Nhân dân và chính quy
t trong dòng ch y chung, bi ng o t n và phát tri n thành
Naga c i Khmer Nam B L h i c p qu c gia ph c v t t nhu c u
c gi ng r ng ng th i dân Khmer
c i i Vi t. Nam B nói riêng và nhân dân c c nói
chung. Chi c ghe ngo t
trong mình nh ng y u t c bi t
Nguy n Ng (2006) i dân g i g c u c
nguy n ngu c d c
Có bình yên, công vi c thu n l t nhanh
u khác là n u bi ng r ng c a Trung c ghe lao t ng con
Qu c, Vi t Nam bi ng cho quy n l c r p
th t c c thì bi ng Naga giáo d c v ngh l t qua t t c chi n
a truy n thuy t l p qu c l i th ng s n xu t
ch y u xu t hi t linh v t b o v lâu dài t Nam B t i
sáng t o, Khmer c
h y di t tái sinh và nh u may m n, vô cùng thông minh sáng t thích ng
t p. v u ki a lý, t
Nh ng quan ni m và bi u hi n này c a ngo chính là m t trong nh ng minh ch ng
bi ng Naga Campuchia h
i Khmer Nam B gìn gi , phát i Kh
is a t n t i t p t c m i con trai b t k
h ts c ti p bi n trong u, xu t gia)
i bi u ng r ng c a khi có cha ho c m m t. Phong t c
tt n i Khmer gi i thích b ng câu chuy n v
bi v Vua Prasabanh Asôrras Teachea. Câu
B có nhi u nét gi ng v i bi ng Naga chuy n cho th y r ng Naga
Campuchia. c
Là m t b n s n th ng i di n cho tâm lý nóng gi n nh t th i c a
quý báu, h i dân mi n Tây i, n c thì nó s tr
thành anh minh, sáng su t. Theo truy n k cha m , thay th cha m mà thoát t c, làm
này, v i Khmer, khi ông bà, cha m ki p Neak?
ho i thân s i thì ph i m i T th c giá tr giáo d c
các v c Achar Dù- t ng sâu s i g m vào câu
i thân c a chuy u ngay sau
t cách thanh th n, không còn khi cha m ông bà m t.
luy n ti c c i Khmer v i bi
i ch t b n tâm, là m t bi u hi n c a khát v lên
h n gi n. Câu chuy n này, còn cho th y chinh ph c t nhiên và chinh ph c chính
i Khmer Nam B n cái mình. Cùng v i th
thi n trong su t cu i c a mình. Con nv ng Naga và s
r ng, d u là hi n thân cao quý (Vua d ng chúng theo nh ng m
m t nhau, song chính nh ng giá tr t pc a
sai l m nh (nóng gi c lúc lâm chung) Naga trong tâm th i luôn mang
c báo tan bi n. N u áo d c - m b o s t n t i và phát
Vua Prasabanh Asôrras Teachea h n ch tri n c a nó.
c s nóng gi n c i cô K t lu n
,s t -
mình trong r ng sâu. Nh i còn l i - là hình
ph i l i
thân - ng
) m i mong
c u chu c l i l i l m c a các b t ph m u
và b p trong câu
chuy c vì sao
i Khmer Nam B ng vào
c Ph t, xem Ph t giáo là dân t c giáo c a
ng tâm v v i ngôi chùa
trong m i ho t is
xã h i.
Trong l tang c i Khmer, chúng
ta v ng th y r ng có m i con
trai b t k ph i xu c khi h a
i quá c ng c r Nam .
t câu chuy n câu chuy n i u dân t c - t i
con có nhi m v tr hi u cho khác trên th gi i Khmer Nam B
t (v v s ng và g n k t v i t nhiên -
y tr hi u), h c t i con n - có th nói là t thu ban
c a v Vua Prasabanh Asôrras Teachea, và u m t cách t nhiên và b n ch t. Nam B
i con trai Khmer xu t gia khi cha ho c là vùng sông h c kênh r ch nhi u;
m m t ph chu c l i cho khí h u l i nóng m - ng phù h p
v i r n; phù sa, sinh v t l i giàu có cung c p - s 286, tháng 12/2012.
ngu n th n nên r n
r t nhi u. Trong cu c sinh t nv a . Hà N i,
là v ng (trong th c Nxb Chính tr Qu c gia, 67.
ch a b nh), v a là v t linh (trong tín
Ph m Th Thu ng H i
ng th cúng, sùng bái; h i h
(2015). Bi ng r n th n (Naga)
kh c, ..) tr thành v t linh - bi ng Naga
thu t và nh
mang nh ng cao quý: ng c t Nam
bi ng c a ngu c, bi ng c a . T p chí B o tàng và
c i ngu ng th i v i nó là nh ng giá Nhân h c, S 1, 59-69.
tr l ch s , giá tr tâm
Ph m Ti t Khánh (2007). Kh o c truy n k
linh, giá tr giáo d c,
dân gian Khmer Nam B (qua th n
h cu c s i. S g n k
tho i, truy n thuy t, c tích). Lu n án
thành b n s c - v a
Ti n ng ih c ph m Hà
i Khmer Nam B .
N i, 73-74.
Tài li u tham kh o Phan Anh Tú (2004). Truy n thuy t v r n
. T p chí
Chevalier, J. và Gheerbrant, A. (2002). T Dân t c và Th i i, s 71, 02-04.
n bi gi i. Ph m
Ti u (2015). Ph t giáo Nam tông
(Ch biên), Nguy n Xuân
Giao, , Nguyên Khmer Nam B v
Ng c, và Nguy và h i nh ng b ng
V d Sông C u Long. K y u H i th o Khoa
N ng. h c qu c t Ph t giáo vùng Mê-kông:
L ch s và H i nh p. Tp H Chí Minh,
Lotman, J. M. (1992). Bi ng trong h
i h c Qu c gia Tp HCM, 179-
th Tr d ch t
187.
b n ti ng Nga (2012). T p chí Sông