OSMANLI DEVLETİ’NDE İSYANLAR VE DÜZENİ KORUMA ÇABALARI

Osmanlı Devleti, bir taraftan Avusturya ve İran ile savaşırken diğer taraftan da iç isyanlarla mücadele
etmiştir. Bu isyanlar merkezde Yeniçeri; Anadolu’da Celâli ve Suhte İsyanlarıdır.

Osmanlı Devleti; Safevi Devleti ve Avusturya ile savaşmıştır. Sonuçsuz kalan bu savaşlar hem
hazinenin para kaynaklarını hem de ülkenin insan ve ürün kaynaklarını kurutmuştur.

Celâli İsyanları

Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde Bozoklu Şeyh Celâl adında bir kişi mehdilik iddiasıyla Tokat civarında
isyan başlatmıştır. Bundan sonraki isyanlar, halk arasında onun adına nispetle Celâli İsyanları olarak
anılmaya başlanmıştır. Bozoklu Şeyh Celâl İsyanı, Osmanlı idaresinden memnun olmayan zümrelerin
ve Şii eğilimli Türkmen grupların, Safevilerin de tahrikiyle devlete başkaldırması şeklinde ortaya
çıkmıştır.

Celâli İsyanlarının sebepleri;

a) Tımar sisteminin bozulması

b) Bazı yöneticilerin halka baskı yapması
c) Halktan ağır vergilerin alınması
d) Savaştan kaçan yeniçerilerin eşkıyalık faaliyetleri
e) Anadolu'da devlet otoritesinin zayıflaması, güvenliğin sağlanamaması
f) XVI. yüzyılda Anadolu’da hızlı bir nüfus artışı yaşanmış,
g) Fetihlerin de azalmasıyla mevcut toprak ve kaynaklar artan nüfusa yetersiz gelmeye
başlamıştır.
h) Bu gelişmeler toplum düzeninde bozulmalara ve Anadolu’da işsiz güçsüz bir kalabalığın
oluşmasına yol açmıştır.
i) Osmanlı topraklarındaki bu nüfus artışı
j) 1591-1595 yılları arasında yaşanan uzun süreli kuraklık
k) Topraksız kalan köylüler ya orduya yazılarak sekban, sarıca, levent adlarıyla ücretli asker
olmuş ya da devletin dinî zümrelere verdiği ayrıcalıklardan yararlanmak için Anadolu
kentlerindeki medreselere kaydolmuştur. Bu durum devletin tüm dengesini alt üst etmiştir.

XVII. yüzyılda ekonomik sıkıntılar sebebiyle toprağını terk eden köylüler, tımarı elinden alınan
sipahiler, suhteler, ücretli askerler devletin imtiyazlı yapısına girmek için isyan etmiştir. Bu isyanlar,
devletin varlığına ya da Osmanlı Hanedanı’na karşı olmamıştır. Bu olaylar, devleti hedef almadığı için
isyan değil daha çok eşkıyalık hareketi şeklinde olmuştur.

❖ Karayazıcı’nın devlete karşı isyanı, ilk büyük Celâli İsyanı’dır.Karayazıcı; tımarları elinden alınan
sipahileri, başıboş sekban ve leventleri etrafına toplayarak yağma hareketine başlamıştır.
Karayazıcı, isyanı bastırmak için gönderilen kuvvetler tarafından öldürülmüş olsa da bu isyan
hareketleri uzun süre devam etmiştir.
❖ Anadolu toprakları; Karayazıcı, Deli Hasan, Tavil Halil, Kalenderoğlu Mehmed, Canboladoğlu gibi
makam peşinde olan Celâli liderlerinin eşkıyalık hareketleriyle talan olmuştur.
✓ Devletin para sıkıntısı çekmesini, ürünlerin fiyatlarının yükselmesini ve Anadolu’da sosyal düzenin
bozulmasını doğrudan etkilemiştir. Ayaklanmalar, sebep oldukları sonuçlar bakımından çoğu
zaman bir afet hâlini almıştır. Celâli İsyanlarının yarattığı en büyük sonuçlardan biri, “Büyük
kaçgun” adıyla anılan Anadolu köylüsünün geniş çaplı bir göçe başlamasıdır.

Yeniçeri (İstanbul) İsyanları

Yeniçeri İsyanlarının çoğu İstanbul’da gerçekleşmiştir.

Yeniçeri İsyanlarının sebepleri;

a) Yeniçerilerin devlet yönetimine istedikleri kişileri getirmek istemesi ya da görevden almak istemesi
b) Yeniçeri maaşlarını ödenmemesi, geç ödenmesi veya eksik ödenmesi
c) Yeniçerilerin cülus bahşişi (hükümdarın tahta çıktığında yeniçerilere dağıtılan paradır) elde etme
düşüncesi
d) Ocak devlet içindir anlayışı yerine, devlet ocak içindir anlayışının güçlenmesi
e) Ekonomik sıkıntılar bu isyanların temel sebepleridir. Ekonomik sebepler çoğu zaman iktidar
mücadelelerinin bahanesi olmuştur.
f) Mevki sahibi olmak ve rakiplerini ortadan kaldırmak isteyenler, yeniçerileri çeşitli vaatlerle
yanlarına çekmek istemiştir.

Yeniçerilerin ilk isyanları Fatih zamanına kadar uzansa da XV ve XVI. yüzyıllarda genellikle dirayetli
padişahlar tahta geçtiğinden yeniçeriler etkili olamamıştır. Sultan III. Murad Dönemi’nde düşük ayarlı
akçe ile ulufe almak istemeyen Kapıkulu Askerleri isyan etmiş ve defterdar ile vezîriâzamın idamını
istemiştir. İstekleri yerine getirilen yeniçeriler, XVII. yüzyıl boyunca istediklerini vezîriâzam yapmış
hatta tahta kimin geçeceği kararında bile etkili olmuşlardır.

Yeniçeri İsyanlarının en şiddetlisi Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak disiplinli bir ordu kurmak ve devlete çeki
düzen vermek isteyen Sultan II. Osman zamanında çıkmıştır. II. Osman’ın bu fikirlerinin duyulması,
isyana sebep olmuştur. Hayatına dokunulmayacağına dair söz verilen II. Osman, Yedikule
Zindanları’nda öldürülmüştür.

IV. Mehmed’den saray ağalarını idam etmesini isteyen asilerin, bu istekleri kabul edilmiştir. İdam
edilenlerin cesetleri Sultan Ahmed Meydanı’ndaki çınar ağacına asıldığı için bu olaya Vaka-i Vakvakiye
(Çınar Vakası) denilmiştir.

Yeniçeri İsyanları,

➢ Önemli devlet adamlarının idam edilmesine,

➢ Liyakatsiz kişilerin üst makamlara getirilmesine sebep olmuştur.
➢ Bunun yanında sık sık padişah değişikliklerinin yaşanması merkezî otoriteyi sarsmış,
➢ Devlet idaresinin bozulmasına ve yapılmak istenen ıslahatların sonuçsuz kalmasına neden
olmuştur.