Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü - Kolektif - 1, 2023 - Destek Yayınları - 9786256608054 - Anna's Archive

FÜTÜRİSTLER
DERNEGİ
• • •
GELECEK BiLGiSi
TERİMLERİ SÖZLÜGÜ
�
/J
DESTEK
GK..lyayınJarı
DESTEK YAYINLARI: 1836
ARAŞTIRMA: 406
FÜTÜRİSTLER DERNEGİ / GELECEK BİLGİSİ TERİMLERİ SÖZLÜGÜ
Her hakkı saklıdır. Bu eserin aynen ya da özet olarak hiçbir bölümü, yayınevinin yazılı izni
alınmadan kullanılamaz.
İmtiyaz Sahibi: Destek Yapım Prodüksiyon Dış Tic. A.Ş.

Genel Yayın Yönetmeni: Ertürk Akşun
Yayın Koordinatörü: Özlem Esmergül
Üretim Koordinatörü: Semran Karaçayır
Editör: Devrim Yalkut
Kapak Tasarımı: İlknur Muştu
Sayfa Düzeni: Cansu Poroy
Sosyal Medya-Grafik: Mesud Topal-Nursefa Üzüm Kalender
Reklam ve Tanıtım: Selen Çavuşovalı
Destek Yayınları: Kasım 2023

Yayıncı Sertifika No. 43196
ISBN 978-625-6608-05-4
© Destek Yayınları
Abdi ipekçi Caddesi No. 31/5 Nişantaşı/İstanbul

Tel. (O) 212 252 22 42
Faks: (O) 212 252 22 43
www.destekdukkan.com
info@destekyayinlari.com
facebook.com/DestekYayinevi
twitter.com/destekyayinlari
instagram.com/destekyayinlari
Deniz Ofset - Çetin Koçak

Sertifika No. 48625
Maltepe Mahallesi
Hastane Yolu Sokak No. 1/6
Zeytinburnu / İstanbul
Tel. (O) 212 613 30 06
�A
',;.',,'.!! KARAKARGA
-
bd
BEYAZ BAYKUŞ
�
gen, DESTEK
GELECEK
• • •
BiLGiSi
• •
TERiMLERi
•• •• v ••
SOZLUGU
FÜTÜRİSTLER
DERNEGİ
/J
�
Çağlar boyu fütürist Mustcifa Kemal Atatürk ve
cumhuriyetimizin ikinci yüzyılına ithcif edilmiştir.
KAT KI VERENLER
Proje Sahibi: Hakan Göl, Dr. Mustafa Aykut, Kamil Kazım Sarı
Proje Yönetmeni: Halit Danagöz
Proje Koordinatörü: Sinem Genç
Proje Ekip Lideri: Melike Akkaya
Tasarım Lideri: Serkan Ulaş
Derleyenler
1. Alanur Küçükaslan
2. Aslınur Dirik
3. Ece Buldurluoğlu
4. Emir Teker
5. Fatih Bedirhan Dilber
6. Fatih Şahin
7. Gül Erçolak
8. İrem Deveci
9. Mustafa Burak Yıldız
1 0 . Nurcan Meşhurtürk
1 1 . Oğuzhan Bılıkçı
12. Selda Mollaoğlu
13. Tuğçe Kılıç

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ı 9
ÖNSÖZ / 13
GELECEK BİLGİSİ TERİMLERİ SÖZLÜGÜNÜN

ÇIKIŞ HİKAYESİ / 13
GELECEK BİLGİSİTERİMLERİ SÖZLÜGÜNE

ÖNSÖZ / 17
Hiçbir Şey Yok Olmaz, Yoktan Var Olmaz,

Ama Her Şey Dönüşür / 17
Uygarlık Yolunda İnsanoğlunun Değişerek Gelişme Serüveni,

Evrim ve Devrimler: Bilim-Aydınlanma-Uluslaşma / 19
İlk Sayısal Bilgisayar'dan, Yarıiletkenler-Tümleşik Çevrimler ile

Yaşamı, "Geleceğimizi"Tümden Değiştiren Bilişim Devrimi' ne / 20
Yeni Bir Uygarlık Aşaması / 23
Büyük Bir Gelişme Fırsatıyla Karşı Karşıyayız:

Bununla Birlikte İnsan Haklarımızı, Uygarlığımızı Korumayı
Başaramadığımızda Aşamayacağımız Tuzaklar Karşısında,
Kendimiz Kalabilecek miyiz? / 24
Geçmiş ile Gelecek Arasında: Uzgörü / 26
Uygarlık ya da Barbarlık: Bin Bir Dil, Bin Bir Ekin,

Ama Bilim ile İnsanlık Bir Bütün / 27
TERİMLER I 33
FÜTÜRİSTLER DERNEGİ- 21.YÜZYIL FÜTÜRİZM

BİLDİRGESİ: İLKELER/ 269
TÜRKÇE BİLİM SÖZLERİ: BİR DENEYİM ! 271

Başlangıçta durum/ 272
Amaç, kapsam ve sözün bireyselliği / 273
Başarının vazgeçilmez koşulları ve yöntem/ 274
Yerleştirme/ 277
hkeler/ 279
Yaşadığım birkaç olay / 281
Sonuç / 287
... ve bir fantezi/ 290
NOTLAR/ 293
DİZİN 1-TÜRKÇE YAYGIN KULLANIM/ 317
DİZİN 2-TÜRKÇE ÖNERİ KULLANIM/ 321
DİZİN 3- İNGİLİZCE KULLANIM ! 325

GİRİŞ
Fütüristler Derneği'nin temel amacı geniş kitlelerle gelecek

çiliğin (yani fütürizmin) kurum ve toplumlara ilişkin; olası,
olanaklı ve tercih edilen gelecek senaryolarını ve bunları ger
çekleştirmek için atılması gereken adımları inceleyen ilkeli ve
bütünsel çalışmalar zinciri olduğunu anlatabilmektir.
İşte tam bu anlatımın önemli bileşenlerinden biri olarak
gelecek okuryazarlığını artırabilmek için kurullarımız, çalış
ma gruplarımız ve üyelerimizle birlikte Gelecek Bilgisi Terim
leri Sözlüğü 'nü hazırladık. Fütüristler Derneği Yönetim Kurulu
Başkanı olarak emeği geçen tüm üyelerimize destekleri için çok
teşekkür ederim.
Fütürizm, insanlık olarak eriştiğimiz bilgi ve teknolojiyi
kullanarak muhtelif gelecekler oluşturulabileceğini kabul eder
ve yaşamın tüm boyutları için alternatif senaryolar ile olumlu
gelecek tasarımı yapılabileceğini benimser. Fütürizm, çoklu di
siplinli yaklaşımla, uzgörülü, yenilikçi, stratejik ve sürdürülebi
lir öneriler geliştirir.
Bir fütürist gibi düşünebilmeyi kolaylaştırmak ve bireylerin
geleceğe hazırlanıp geleceği şekillendirebilmelerine destek ol
mak için Türkiye'de ilk defa Fütürist Sözlüğü hazırlayıp yayım
lamaya karar verdik.
Geleceği anlamak ve ona hazır olmak için öncelikli olarak
dilimizi ve bilgi dağarcığımızı artırmamız gereklidir. Gelecek
-9-
Fütüristler Derneği il Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü
hakkında konuşurken ve onun üzerinde çalışırken birbirimi

zi anlayarak mevcut ve gelecek teknoloj ilerin terminolojisine
hakim olmamız işlerimizi çok daha kolaylaştıracak bir hu
sustur. Peter Drucker'ın ünlü "Ölçemediğin şeyi yönetemez
sin" sözüne atıfla Türkiye'nin ilk Gelecek Bilgisi Terimleri Söz
lüğü, geleceği şekillendirmek için onu anlamak, araştırmak
ve anlamlandırmak isteyen herkese yön göstermeyi hedefle
mektedir.
Bu ansiklopedik sözlük bünyesinde, birçok yerli yabancı
kaynak üzerinden araştırma yapılarak günümüzde yeni yay
gınlaşan kelimelerin Türkçe anlamı, tarihçesi, kullanım alanı ve
teknolojisini de kapsayan bilgilere yer verilmiştir. Günümüzde
kullanılan ve henüz kullanılmasa da gelecekte hayatımızda yer
kaplayacak teknolojiler, olaylar, olgular ve süreçler bu sözlük
kapsamında tanımlanmış, örneklerle ayrıntılandırılmış ve ileri
okumalar için kaynaklar ile desteklenmiştir.
Öte yandan, gelecekte öneminin daha da anlaşılması bekle
nen kavramlar da bu sözlükte yer bularak okuyuculara kapsam -
lı bir altlık hazırlanmaya çalışılmıştır.
Bu süreçte bizden görüş ve önerilerini esirgemeyen, kıy
metli zamanını bize ayıran, yeni terimlerin Türkçe karşılıkları
nı bulmamızı sağlayan; bilgisayar, bilgi işlem, bilişim, yazılım,
çevrimiçi, yazıcı, bellek, donanım, iletişim, komut, bellek konu
mu, işletim gibi 2 bin SOO'den fazla bilimsel sözcüğü Türkçeye
kazandıran Prof. Dr. Aydın Köksal'a derneğimiz adına teşekkür
eder, saygılarımızı sunarız.
Bundan sonraki yıllarda da sosyal ve pozitif bilimlerdeki
tüm disiplinler ve teknolojinin gelişimi ile fütürist düşüncenin
ilerleyişi ile birlikte Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü'nün yeni
versiyonlarını yayımlayacağız. Fütüristler Derneği olarak umu
yoruz ki bu ansiklopedik sözlük, sürekli güncellenerek, geleceği
- 1 0-
merak eden herkese rehberlik edecek bir başucu kitabı haline

gelecektir.
Cumhuriyet'imizin 2. yüzyılına girerken geleceği bizlere
emanet eden "çağlar boyu fütürist" Mustafa Kemal Atatürk'e
şükranlarımızı sunuyor, Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü'nü
Mustafa Kemal Atatürk'e ve Cumhuriyet'imize ithaf ediyoruz.
Fütüristler Derneği Yönetim Kurulu adına, tüm okurlara
geleceği uzgörebilmeyi, istenilen geleceğe hazırlık yapabilme
yi ve bilinmeyenlerle dolu bir dünyada gelecek okuryazarlığı
diliyorum.
Hakan Göl, 30 Ağustos 2023

Fütüristler Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
- i l-
ÖNSÖZ
GELECEK BİLGİSİ TERİMLERİ SÖZLÜGÜ'NÜN

ÇIKIŞ HİKAYESİ
2 1 . yüzyılın başından bu yana bilim ve teknolojide gittikçe iv

melenen araştırma"geliştirme çalışmaları sonucunda ortaya çı
kan ürün ve hizmetler sosyal ve iş yaşantımızı geriye dönülme
yecek biçimde değiştiriyor. Söz konusu yenilikler elbette kendi
jargonunu ve terminolojisini de beraberinde getiriyor.
Olan biteni hızlı, kapsamlı ve doğru öğrenebilmek için bir
dile ve alfabeye gereksinim duyarız. Bilim ve teknolojiden söz
ediyorsak dil ve alfabenin belirli nitelikleri öne çıkar. Bir insan
en iyi anadilinde anlayabilir. Zaman zaman daha iyi kavraya
bilmek için yöresel ağızları, lehçeleri (diyalektler), şiveleri ve
aksanları, hatta argo karşılıklarını bile bilmek gerekebilir.
İşte bu noktada, hemen hemen bütün disiplinlere doku
nan "gelecek bilimi"nin (fütürizm-gelecekçilik) terminolojisini
oluşturmanın önemi ortaya çıkıyor. Çünkü gelecek bilimi çalış
malarında zamanın üç fazını birbirinden kopararak irdelemek
olanaksızdır. Geçmişte olanları iyice bilmeden, şimdi olanları
iyice anlamadan, gelecekte olmasını istediklerimizi hayal ede
meyiz, tasarlayamayız, gerçekleştiremeyiz.
Gelecek bilimi terminolojisini, üstelik ansiklopedik sözlük
biçiminde oluşturmak istiyorsanız, yalnızca bilim ve teknoloji
- 13-
Fütüristler.Derneği il Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü
ile uğraşanları hedef kitle olarak ele almak ve yalnızca onların

anlayabileceği sözcüklerle kısıtlamak doğru olmaz. Terminolo
jin dilin içine girebilmesine çalışıyorsak onun toplumda, kişile
rin yaşlarına ve eğitim düzeylerine bakılmaksızın, olabildiğin
ce herkesi kapsayıcı, herkes tarafından anlaşılabilir, herkesin
aklında kalıcı ve kullanılan dilin kurallarına uyumlu olmasına
özen göstermemiz zorunludur.
Bugün, hangi dilde konuşuyor olursak olalım, içerisinde
genellikle İngilizce olarak türetilmiş terimlere oldukça fazla
rastlıyoruz. İnsanlığın ortak diliymiş gibi algılanan ve zaman
içerisinde daha da çok benimsenen İngilizceden aldığımız te
rimleri başka dillerin içerisine yerleştirmek yerine kendi dil
yapımıza ve sözcük dağarcığımıza uygun olarak türetebilirsek
yalnızca yeni teknolojiler, yeni ürün ve servisler, yeni kavram
larla ilgili iletişimimizin niteliğini artırmış, içeriğini zenginleş
tirmiş olmayız, aynı zamanda o konularda bize özel toplumsal
kültürümüzü de (ekinimizi) geliştiririz. Buna kendi profesyo
nel iş yaşantımdan iki örnek vermek isterim. Alexander Gra
ham Bell'in buluşu olan "telefon" sözcüğü yaygın biçimde pek
çok dile bu haliyle girmiştir. 1 990'lı yıllardan sonra küçük ve
kablosuz telefonları gittiğimiz her yere yanımızda taşımaya
başladığımızda, telefonun bu biçimine Türkçe "cep telefonu"
adını verdik. Giysimizin cebine sığacak kadar küçük olduğunu
simgeleyen bu deyim, kolayca benimsendi ve bir nesnenin adı
olarak dilimize yerleşti. Bir başkası ise yeni çıkan bir hizmetin
tanıtım filmleri çekilirken önerdiğim ve yine kolayca benimse
nen "görüntülü görüşme" deyimidir. Görüntülü görüşme de
nildiğinde hangi eylemi kastettiğimizi kendi dilimizde kolayca
anlamayan yoktur.
TürkiyeCle bilinirliği ve farkındalığı 2000'li yıllarla Fütürist
ler Derneği ile başlayan gelecek bilimi yalnızca teknolojiden
ibaret olmasa da teknolojiyle harmanlanmış bir terminolojiye
- ı4-
sahip. Dolayısıyla terimlerin çoğu teknoloji kökenli. Derneğin

7. Dönem Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini yürütürken en
çok arzuladığım şeylerden birisi gelecek bilgisini öğrenmek is
teyenleri ortak bir terminoloj ide buluşturmaktı. Böyle bir ça
lışmanın tohumları o sırada atılmış olsa da zahmetli, titiz ve
kapsamlı bir çalışmaya dönüşerek bitirilip, yayımlanması yıllar
aldı, bugünü buldu.
Başından beri çoğu genç arkadaşlarımızın çok değerli emek
leriyle ortaya çıkan bu eserin, Fütüristler Derneği Yönetim Ku
rulu Başkanı Sn. Hakan Göl'ün liderliğinde tamamlanmasıyla
bundan sonra hem kavramları daha iyi özümseme, hem kendi
ni daha iyi ifade etme hususunda herkese yardımcı olacağından
kuşkum yok. Elinizdeki ansiklopedik sözlüğün belki en önemli
özelliği yaşayan bir sözlük olmasıdır. Yeni kavramlar çıktıkça
güncelleneceğini bilmek, onu sık sık başvurulacak bir başucu
kitabı yapacak.
Katkı verenlere teşekkür ediyor, toplumumuza kazandırdık
ları bu güzel çıktının başka alanlardaki çalışmaların terminolo
jilerini üretmek isteyenlere örnek olacağını bilerek kendilerini
kutluyorum.
Dr. Mustafa Aykut, 3 Mayıs 2023
- 1 5-
GELECEK BİLGİSİ TERİMLERİ SÖZLÜGÜ'NE
ÖNSÖZ
Türümüzün adı bilen İnsan'dır (Lat. Homo sapiens). İlkel bilen

İnsan, beş duyusu ve anlayışıyla bir süre avlanarak yaşamını sür
dürebilse bile, başlangıçta doğanın işleyişini hemen anlayıver
mesi beklenmezdi. Bununla birlikte o, gelişkin beyni, elleri, ile
tişim kurma yeteneğiyle, uzun erimde, birlikte öğrenerek dene
yimlerini biriktirebiliyordu: Onun bilim üretme gizilgücü vardı.
Hiçbir Ş e y Yok Olmaz, Yoktan Var Olmaz,

Ama Her Ş ey Dönüşür1
Bilim, 45 bin yıllık geçmişimizde, insanoğlunun ürettiği en de

ğerli araç oldu. Bilen İnsan doğaya uyum gösterebilmeyi -başka
bir deyişle olacakları öngörebilmeyi- bilime sarılarak öğrendi.
Bu başarıyı, ilkin 9 bin 500 yıl önce Tarım Devrimi, 4-5 bin
yıl önce yazı, 250 yıl önce ise Endüstri Devrimi dediğimiz
"büyük teknikbilimsel devrimler" ile, adım adım sağladı. Bu
serüvenin öykülerini Eski Mısır'da hiyeroglif yazılı taşlardan,
Eski Anadolu'da ve Mezopotamya'da çiviyazılı kil tabletlerden,
1. Doğabilimlerinin temel ilkesi olan Fransız Lavoisier'nin {1743-ı794) "Hiçbir şey yok
olmaz, yoktan var olmaz, ama her şey dönüşür" özdeyişi, Efesli Herakleitos'un (İÔ 530-
475) 25 yüzyıl önce ortaya attığı "Değişim doğanın temel kuralıdır, hep akar" özdeyişini
doğrular. "Düşünüyorum öyleyse varım" ilkesi Descartes'ın (1596-1650), "Var olan her
şey belli bir miktarda vardır, demek ki ölçülebilmelidir" ilkesi ise İskoçyalı Lort Kelvinliir
(1824-ı907).
-17-
papirüs, keçi derisi ya da Çin yapımı kağıt sayfalar üzerinde el

yazması eski yapıtlardan ayrıntılarıyla okuyabiliyoruz. Yalnızca
Eski Anadolu'da en az kırk ayrı ken tte kitaplıkların/arşivlerin
varlığını,2 çağımızda ise bilimsel-teknik bilgi birikiminin üstel
bir hızda katlanarak büyüdüğünü, B ilgi Erişim sorunu ile ilgili
olarak da, daha 1 980 öncesinde bilimsel kavram/terim sayısı
nın 900.000'i aşmış olduğunu biliyorduk.3
Bilim bir bütündür; bilimsel düşünceyi insanoğlu, kullan
dığı bilimsel-teknik araç gereçleri, kavramları adlandırmak
için seçip üzerinde anlaştığı bilim sözleri (terimler) ile geliş
tirmiştir.
İlkin kendi kol gücümüz yerine Tarım Devrimi sırasında ev
cilleştirmeyi başardığımız hayvanların etinden sütünden, top
rağın veriminden (tavuğun yumurtasından, arının balından)
yararlanırken, bir yandan da bu işleri yaparken sığır, at gibi bü
yükbaş hayvanların kas gücünden yararlanmayı öğrendik.
İlk kez 4-5 bin yıl önce geliştirebildiğimiz yazı ile Tarım
Ekini'mizi yapılandırma yolunu bulduk. Böylece bir yandan
din-ümmet kavramlarına dayalı devletler -sonra imparator
luklar- kurarken; öte yandan, doğanın gizlerini adım adım çö
zerek bilim'in gelişmesi, öğretimle yayılması yolunda birikim
sağladık.
Ortaçağ son bulurken İncil Latinceden Almancaya çevrilin
ce yazı'nın değeri, sözleri anlamadan ezberlemek yerine, içeriğin
anlamını kavramanın, gözlem yapma'nın, us avurma'nın -ya da
akıl yürütme'nin- değeri daha yaygın bir biçimde anlaşıldı.
2. İlkçağdan başlayarak Eski Anadolu'daki kitaplıklara ilişkin bilgi için bkz. Prof.
Dr. Özer Soysal, Türk Kütüphaneciliği, Kütüphaneler Genel Müdürlüğü Yayını, 1999
(11 cilt).
3. Bilimsel-teknik kavramlar gömüsü (ya da İng. thesaurus) için bkz. (a) Bilgi Erişim
Sorun ve Bir Belge Dizin/eme ve Erişim Dizgesi Tasarım ve Gerçekleştirimi, A. Köksal,
Doçentlik Tezi, Ankara; (b) A. Köksal, " Tümüyle Özdevimli Bir Belge Dizinleme ve
Erişim Dizgesi: TÜRDER'', Bilişim '80, Bildiriler, TBD, Ankara, 1980, s. 37-44.
-18-
Uygarlık Yolunda İnsanoğlunun Değişerek Gelişme

Serüveni, Evrim ve Devrimler: Bilim-Aydınlanma
Uluslaşma
Böylece, eğitim-öğretimde anadilleri kullanılınca başlayan

aydınlanma, bir yandan uluslaşma sürecini tetiklerken, öte
yandan 250 yıl önce Endüstri Devrimi'nin yayılması sonucun
da hazırlıksız gelen hızlı kentleşme sonucunda Paris'te 1789
Devrimi patlak verdi... "Aristokratlar-Din Adamları-Askerler"
işbirliğine dayalı "Krallık" düzenine karşı "halk': ayaklandı.
Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik savsözleriyle etnik köken, inanç,
din, anadili dili gibi kimlik ayrımları bir yana bırakılarak yasa
önünde yalnızca yurttaşlık kavramının söz konusu olduğu
"Fransız Cumhuriyeti" kuruldu.4 Napoleon Bonaparte kahra
mandı; ancak 15 yıl sonra, 1 804'te, hem de Papanın elinden,
imparatorluk tacı giydi.
ABD bağımsızlığını kazanırken, İnsan Hakları Bildirgesi'yle
George Washington ( 1 776), hiç olmazsa yasal olarak, sömür
geciliğin yararlandığı bir araç olan köleliği kaldırmış olsa bile,
85 yıl sonra Başkan Lincoln, kölelik isteyerek "içsavaş" çıkaran
Güneylilere karşı savaşmak zorunda kalacaktı.
20. yy'ın en büyük filozof devlet adamı Atatürk'tür. Onun
bağımsız Türkiye Cumhuriyeti'ni kurması, tümüyle çöken bü
yük bir imparatorluğun küllerinden, uzgörüyle, akıl ve bilime
en büyük önceliği vererek çizdiği Ulusal Ant sınırları içinde,
4. Laik sözcüğü Yun: "halk" anlamına gelen laos sözcüğünden türetilmiş sıfattır ve
aristokratlar-din adamları-askerler (ya da soylular-papazlar-silahlılar) dışında kalan
"halk" anlamına gelir. . Ulus kavramı (Fr./İng. nation), bu devrim sırasında, doğmak
.
anlamına gelen Lat. "nat-" eyleminden yapılmıştır ve "-ure, " ekiyle yapılmış olan ve
doğa anlamına gelen Fr./İng. nature, sözcüğü örnek alınarak, yine aynı kökten, başka
bir ad yapma eki olan "-tion" ekiyle doğuş kavramını karşılamak için türetilmiştir: "Bir
ülkede doğmuş olanlar ya da o ülkenin halkı, yurttaşları" anlamına gelir. Türkçede biz,
oluş anlamına gelen ulus sözcüğünü kullanıyoruz.
-19-
"Yurtta barış, dünyada barış" ilkesine sarılarak yarattığı Ay

dınlanma çizgisinde Çağdaş Uygarlık ile uyumlu bir uluslaşma
devrimini, 15 yıl gibi çok kısa bir sürede başarması, bütün in
sanlığa örnek olmuştu.
İnsanoğlunun akla, bilime, demokrasiye ayak uydurarak
barış içinde yaşadığı gerçekten uygar bir dünya için iki yüzyı
lın bile yetmediğini bugün hala görüyoruz. Afrika, Ortadoğu
vb. sorunlu bölgeler bir yana, örneğin Güney ve Orta Amerika
cumhuriyetlerinin bile bugün hala tam bağımsız, demokratik
biçimde yönetilen, barış içinde yaşayan uygar uluslar oldukla
rından emin olamayız.
İlk Sayısal Bilgisayar'dan, Yarıiletkenler-Tıimleşik Çevrimler

ile Yaşamı , "Geleceğimizi" Tümden Değiştiren Bilişim
Devrimi' ne
Geleceğimizi belirleyen büyük dönüşümün, bilimsel-teknik

altyapılarla ilgili boyutlarına gelince:
Endüstri devrimi ile ilkin tasarlayıp ürettiğimiz makinele
rin motor gücünden yararlanarak kas gücünü makineleştirme
yi başardıktan sonra, 20. yy'ın ortasında gerçekleştirdiğimiz ilk
"sayısal bilgisayar" ile, verilerimizi elektronik ortamda biriktirip
bunlar üzerindeki işlemlerimizi çok hızlı bir biçimde yapabil
meyi başarmıştık.
İlk Sayısal Bilgisayar, 1946Öa ABDöe gerçekleştirilen ENI
AC5 adlı dev elektronik makine idi. Bu genel amaçlı bir maki
neydi: Yapılacak iş makineye, bir panel üzerindeki binlerce
5. ENIAC: Electronic Numerical Integrator And Calculator projesi, ABD Savunma

Bakanlığı'nın 2. Dünya Savaşı'nda gereksinme duyduğu balistik hesapların çok hızlı
yapılabilmesi için, uzun zamandır değişik ülkelerde gerçekleştirilmiş hesaplayıcılarda
elde edilen uluslararası birikimden yararlanarak başlattığı projedir; yaklaşık 5 yılda
gerçekleştirilmiştir. (ENIAC sonradan UNIVAC firmasına dönüşecektir.)
-20-
delil<, değişik boyda iki ucu fişli kablolarla, birbirlerine uygun

biçimde bağlanarak tanımlanıyordu. Makine, sistemin ana işlem
birimi'ne bu panel takıldıktan sonra çalıştırılıyordu. Yeni bir iş
için başka bir "panel bağlanıp" o takılıyordu... Başka bir deyişle,
sistemin "işlemeye hazır" duruma gelmesi için donanım devre
lerinin, lehim yapılarak değil, takılır-çıkarılır bu paneller ara
cılığıyla tamamlanması gerekiyordu. Donanım için İngilizcede
hırdavat anlamına gelen hardware (katı şeyler) sözcüğü kullanıl
dığından, bunu panellerin deliklerini birleştiren takılır-çıkarılır
bu kablolara, karşıt anlamlı bir argo ya da jargon olarak, software
(yumuşak şeyler) sözcüğü yakıştırılmıştı.
Böylece ENIAC, tanımlanan herhangi bir iş için başlan -
gıçta saniyede 25.000 sayısal işlemi gerekirse günlerce çalışıp
hiç yanlışsız yürütebiliyordu... Katot ışınlı tüpler (ya da radyo
lambaları) ile çalışıyordu bu koca makine. Büyük bir elektril<
gücü harcayarak, bir lokomotif gibi de ısı yayarak, verileri delik
li kartlardan okuyup işlemleri çekirdek bellek denilen mıknatıslı
bellekte yapıyor, ara sonuçları yine delikli karta delip sonuç ra
porlarını, satır yazıcı aracılığı ile sürekli form adı verilen katla
nan sayfalar biçiminde akan bir kağıt şeride basıyordu.
Başlangıçta bu bilgisayarlardan birkaçına, ancak birkaç bü
yük devletin sahip olabileceği düşünülüyordu. Nitekim bu yeni
buluşun, UNIVAC ya da IBM gibi adlarla geniş çapta ticarileş
mesi ancak radyo lambalarının yerini transistor denilen yarıilet
ken silikon tabanlı birleşenlerin alması için 1950'leri, 1960'ları
beklemek gerekti. Bu arada programlama dilleri ya da izlence
leme dilleri tasarlandı, hu izlenceleri makine diline dönüştüren
çeviriciler, sonra derleyiciler yazıldı. Bir yandan türlü işler için
Uygulama İzlenceleri hazırlarken, öte yandan donanım birim
lerini verimli biçimde kullanabilmek için İşletim Dizgeleri, Ve
ritabanı Yönetim Sistemleri vb. altyapı niteliği taşıyan yazılım
sistemleri geliştirildi.
-21-
Bu izlencelerle bunlara ilişkin belgelemenin tümüne biz

Türkçe yazılım adını verdik. Yazılım sözcüğümüz, bütün ulusal
diller arasında 1 966Öan başlayarak yerleşik olarak kullanılan ilk
terim oldu. Bizden sekiz yıl sonra ilkin 1974'te Resmi Gazeteöe
yayımladıkları 34 terimle birlikte Fransızlar, bu kavram için le
logiciel sözcüğünü kullanmaya başladılar; bunu el logical olarak
İspanyollar izledi. Bu iki dilde bilgisayar ve bilişim karşılığında
Fr. ordinateur, informatique, İsp. ordenador, informatica söz
cükleri zaten kullanılmaktaydı.
Asıl büyük ticari gelişme ise tümleşik çevrim yongaları ile
gerçekleşti. 6 1 980'lere girerken silikon tabanlı bu yarı iletken
kristallerinden (küçük parmak tırnağımız denli küçük, ucuz
kum kristali yongaları topluca fırında pişirilerek) üretilen iş
leyiciler ile bellekler'de sakladığımız veriler üzerinde saniyede
milyonlarca, milyarlarca sayısal-mantıksal işlemi, artık çok dü
şük düzeyde elektrik gücü ile işleyebiliyoruz.
Üstelik bugün 2023 yılında yeryüzündeki milyarlarca kişisel
bilgisayarlarımız, cep telefonlarımız ile bütün insanlıkla İnter
net vb. veri iletişim ağları üzerinden yine yazılım aracılığıyla
6. Bu, insanoğlunun bilim-teknik yolunda el verip el alarak yürüttüğü, Çinlilerin

Japonların abakus'larından bilgisayar'a, tümleşik çevrim yongalarına uzanan bir
imecedir. Türk Cezeri'nin (Cizre, 1136-1206) özdevinir'leriyle 900 yıl önce başlattığı,
Lyonlu Fransız Jacquard'ın delikli kart'la çalışan dokuma tezgahından (1834'te
Lyonöa 34.000 tezgah), İsveçli Odhner'in elektrikli hesap makinesi'ne (1874; 1917'de
çoğu Rusya'da 30.000 makine), ABD'li Hollerith'in delikli kart makinesinden (1890),
İspanyol Quevado'nun ilk izlence/enir özdeviniri'ne, Satranç Oynayan Ôzdevinir'ine
(1915), Çekçe robot sözcüğünü ilk kez bir romanında kullanan Kare! Çapek'e (1921),
Alman Konrad Zuse'nin Zl, Z3'üne (1936-41), Aiken'in ilk genel amaçlı bilgisayar Mark
J'ine (1944), İngiliz Turing'in "kuramsal test makinesi"nden, Macar Von Neumann'ın
bellekte saklı izlence kavramına (1945), ABD'li Shennon'un bilişim kuramı'ndan (1948),
patent başvurusu 2. Dünya Savaşı sırasında yanıtsız kalınca, Elektronik Bilgisayar'ın
patent hakkı, oğlunun başvurusu üzerine, ancak 1973'te tanınan Bulgar kökenli
ABD'li Atanasoff'a uzanan bir insanlık serüveni... Bkz. Bilişim Endüstrisi Zamandizini,
derleyen: A. Köksal, Bilişim Türkiye 1983 Yıllığı, Özel Sayı, Bilişim, sayı: 17, Mayıs 1983,
TBD, Ankara, 122-126.
-22-
iletişim kurabiliyoruz ... Böylece, bu donanım-yazılım-iletişim

olanaklarımızla, insanoğlunun tüm veri-bilgi birikiminden
gezgin cep telefonlarımızla bile yararlanabiliyoruz.
Yeni Bir Uygarlık Aşaması
Bugün dünyada yazılım kesimi, donanım kesimine göre on kat

daha büyük bir endüstri ve hizmet alanıdır; Türkiye'de bilişim
ve iletişim alanlarında çalışan toplam insan gücü ise 800 bin
kişiyi bulmuştur.
Özellikle kendi başımıza hiçbir biçimde yapamayacağımız
birçok işi artık bilgisayarla yapabiliyoruz . . . Ay'a bir adamımızı
indirmek ya da bir hastamızın damarlarından yüreğine gönder
diğimiz bir robot bıçak ile yüreğinde bir cerrahi ameliyat yap
mak gibi birçok işi. Karanlık bir fabrikada, tümüyle robotlarla
makineler üretmek ya da herhangi bir doğal dilden doğal dile
yüksek nitelikte özdevimli çeviri yapmak, sanat yapıtları, bilim -
sel makaleler üretmek gibi birçok işi. Gerçekten yeni Üçüncü bir
Teknikbilimsel Devrim bu ... Yeni bir uygarlık aşamasını tanım -
lama çabası, Gelecek Bilgisi 'nin konusu olarak gündemimizde.
Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü'nü bunun için çok önemli
bir çalışma olarak değerlendiriyorum.
Ben bir Elektronik Mühendisi olarak daha çok Donanım
okumuştum, ama baştan beri hep Bilişim alanında çalıştım; ya
zılım alanının önemini ilk kavrayanlardan biriydim, bu alanda
uzmanlaştım. Yapay Anlayış, Makine Öğrenmesi, Görüntü İş
leme, Büyük Veri vb. alanlarda çalışmalara biz de 50 yıl önce,
HÜ'de 1 973'te verdiğimiz doktora tezleriyle erken başlamıştık.
Bilişim kesimi bu hızda gelişirken, bugün kendi kendini ona
rabilen, işlerini yaparken yeni yöntemler öğrenip kendi davra
nışlarını denetleyen yazılımları kendi başlarına geliştirebilen
-23-
Robotlar söz konusu. Bunlar doğrudan insan beynine yerleşti

rilebilen yongalar aracılığıyla, bu konuda edilgen kalan ulusla
rın bireylerini, günün birinde kendilerine bağımlı köle varlıklar
gibi kullanmak isterlerse, insanoğlunun karşı karşıya kalabile
ceği çekincelerin de ayrımındayım.
Büyük Bir Gelişme Fırsatıyla Karşı Karşıyayız:

Bununla Birlikte İnsan Haklarımızı, Uygarlığımızı
Korumayı Başaramadığımızda Aşamayacağımız
Tuzaklar Karşısında, Kendimiz Kalabilecek miyiz?
Endüstri Devrimi'ni atlamakla 200 yıllık bir gecikmeye uğra

mıştık. Daha 1966<la, yaklaşan Bilişim Devrimi'nin, ülkemiz
için büyük bir fırsat olabileceğini düşündüm. 1967'de Hacettepe
Üniversitesi (HÜ) kurulurken yönetimini üstlendiğim Bilgi İş
lem Merkezi'nde dile getirdiğim "Bilişim Devrimi'ni Türkiye'nin
kalkınması için bir araç olarak kullanacağız!" ilkesini 1968'de
yazıya dökmüştüm.
12 Mart 1971 askeri darbesinin yapıldığı gün öğleden sonra
toplanan HÜ Senatosu, Türkçenin bilim dili olmadığı gerekçe
siyle öğretimin bundan böyle İngilizce yapılmasına karar ver
mişti. Kısa sürede Türkçe bölümü kapatılmış, olanak, olasılık,
bilgisayar gibi Türkçe kökenli yeni sözcükler yasaklanmış, Prof.
Dr. Bozkurt Güvenç, Emin Özdemir gibi Atatürkçü bilinen bi
lim insanlarımızın çoğunun yönetim görevlerine son verilmişti.
Yerlerine (hem de bir uluslararası toplantıda, Atatürk'ün aslında
bir yurtsever olduğunu, ancak kararlarını içki masasında aldığı
için yanılgılara düştüğünü savunan) Tarihçi Prof. Dr. Ercüment
Kuran ile (Osmanlıca düşkünü, Eski Türkçe Arap abecesini sa
vunan) Türkçeci Prof. Dr. Şükrü Elçin'in de aralarında bulundu
ğu yeni bir kadro görevlendirilmişti. Oysa kurucu rektörümüz
-24-
İhsan Doğramacı " Türkçeyi iyi bilmeyen bir hekimin hastasıyla

iletişim kuramayacağını" söylerdi. Biz de, Bilgi İşlem Merke
zi'mizin görevleri arasında öğretim bulunmadığı halde, birçok
bölüm öğrencilerine seçmeli destek dersleri veriyor, Bilg i İşlem,
Bilg isayar Prog ramlama, Yönetim Bilişim Sistemleri gibi ko
nularda, her meslekten gençlerimizi yaklaşmakta olan Bilişim
Devrimi konusunda -Türkçe- aydınlatmayı sürdürüyorduk.
12 Mart askeri darbesinden 41 gün sonra, 22 Nisan 1971'de,
üniversite ortamında başlattığımız bu birikimi, HÜ'den ayrıl
madan ulusal düzeye taşıyabilmek amacıyla yedi genç mes
lektaşımla birlikte sekiz kişi, ev adresimde Türkiye Bilişim
Derneği'ni kurduk.
HÜ'deki çalışma ortamımız iki yılda durulmuştu. İstifa di
lekçem ekinde sunduğum "Beş yılda başarılan işler" ile "Ayrıl
mamdan sonra yapılmasını önerdiğim işler"i özetlediğim iki ra
poru okuyan Rektör Doğramacı, HÜ Senato ve Yönetim Kurulu
üyeleri önünde bana "Hiçbir yere g idemezsin, bütün önerilerini
g erçekleştireceğiz" diyerek toplam 18 yılımı HÜ'de geçirmeme yol
açtı. Böylece Türkiye'deki bütün birikimi bir araya getirerek Bilgi
sayar Mühendisliği dalında Türkiye'nin ilk Doktora Programı'nı
başlattık. 1978-79'a değin, en başarılı sekiz uzman mühendisimiz
Dr. Müh. olmuşlardı. Yurtdışında doktora almış iki yeni öğretim
üyesi ve kendimle birlikte ll'i doktoralı 19'u doktorasız öğretim
görevlimizden oluşan toplam 30 kişilik öğretim kadromuzla,
1977-78 öğretim yılında aldığımız ilk Bilgisayar Bilimleri Mü
hendisliği lisans öğrencilerimizi 1981 yazında mezun ettik.7
7. Burada, çok kısa değinmek.le yetindiğim, HÜ ve TBD'nin kuruluş yıllarına ilişkin

daha ayrıntılı bilgi için bkz. (a) Hacettepe Yılları, Cumhuriyet'in 44. Yılında Açan Bir
Devrim Çiçeği, A. Köksal, Hacettepe 40. Yıl Armağanı, Ankara, Kasım 2007, 244 s.;
(b) Bilişim Devriminde Türkiye, 1971-2011-2051, A. Köksal, TBD Yayınları, Ankara,
Kasım 2012, 360 s.; (c) Aydın Köksal: Bilime, Bilişime ve Türkçeye Adanmış Bir Yaşam,
Nehir Söyleşi: Feyziye Özberk; Bozkurt Güvenç'in "ônsöz"ü ve 12 yazarın katkılarıyla,
Kaynak Yayınları: 717, İz Bırakanlar Dizisi: 8, Ankara, Nisan 2014, 446 s.
-25-
Fütürist/er Derneği il Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü
Geçmiş ile Gelecek Arasında: Uzgörü
2022 güzünde sevgili Mustafa-Leman Aykut çifti, kızları Tuğçe

ve komşuları değerli tarihçi dostum Emeritus Prof. Dr. Türk
kaya Ataöv'ün de katıldığı 6 Eylül 2022 günkü öğle yemeğin
de bizi Datça'daki evlerinde ağırladıklarında geçmiş ile gelecek
arasında insanoğlunun varoluş koşulunu bir de hep birlikte
sorguladığımız o olağanüstü buluşmada, sevgili Aykut bana
2040a Ne Kaldı? adlı yapıtından da söz etmişti. Aykut HÜ BBM
bölümümüzün ilk asistanlarındandı. Sevgili Leman Tulça'yı ise
Türkiye'ye göçen ailesiyle birlikte Romanya'da başladığı Siber
netik (ya da Türkçe Güdümbilim) öğrenimini yarım bırakıp HÜ
BBM Bölümü'nün ikinci sınıfına kabul edildiğinde tanımıştık.
Fütüristler Derneği Başkanı olarak Gelecek Bilgisi için "uz
görü" sözcüğünü bir terim gibi kullanıyordu sevgili Aykut.
" Yurtta barış, dünyada barış!" diyen Mustafa Kemal'in " Ufku
görmek yetmez, ufkun ötesini de görebilmeliyiz!" derken sözü
nü ettiği uzgörü -ya da vizyonerlik- sonuçta 4.800 kitabı, sayfa
boşluklarına notlar da düşerek okumuş, 20. yy'ın en önemli bil
gesi bu asker-düşünürün sahip olduğu uzgörü'yü düşündürdü
bana ... İçinden geçtiğimiz her bakımdan sıkıntılı bu dönemde,
"uygarlık ile barbarlığın" sınırlarında yaşarken.
Bilişim Devrimi'nden neredeyse altmış yıldır umduğum
mutlu barış çağı yerine -düzen ile kaos arasında- " Yeni bir
ortaçag'a sürüklendiğimizi görüp bundan büyük bir tedirginlik
duyuyordum. Oysa sevgili Aykut, yapıtında sanki bana kendi
mizi, insanlığımızı iyi kullanabilirsek bizim de, örneğin Japon
ların daha şimdiden yakaladıkları ortalama yüz yıllık yaşam
beklentisini umabileceğimizi söylüyordu.
Kasımda Ankara'ya döndüğümüzde Gelecek Bilgisi Te
rimleri Sözlüğü Çalışma Takımı adına Sayın Sarı'nın telefonu
geldi . . . Aykut, "Sözlüğümüzü Aydın Bey ile birlikte gözden
-26-
Fütüristler Derneği/) Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü
geçirmeden yayımlamayalım" demiş. Değerli dostum Kamil

Kazım Sarı ile böylece tanışmış olduk.
Fütüristler Derneği'nin kurucu başkanı Alphan Manas'ın
babası, Bilişim mesleğimizin İzmir'deki temel direği meslekta
şım Prof. Dr. Oğuz Manas'ı da burada anmadan geçemeyece
ğim: Mezun olmak üzere olan son sınıf öğrencilerine üç saatlik
bir konferans vermek üzere beni İzmire çağırdığında, o sıra
da Ankara'dan ayrılamıyordum. Bunu söyleyince: ''Ama Aydın
Köksal'ın bir dersini bile dinlemeden ben bu öğrencilerimize
'Bilgisayar Mühendisliği' diplomasını veremem!" diyordu. Na
sıl gitmeyeyim? Benim beş yaş büyüğümdü rahmetli, ışıklar
içinde yatsın!
Uygarlık ya da Barbarlık: Bin Bir Dil, Bin Bir Ekin,

Ama Bilim ile İnsanlık Bir Bütün
Terimler konusu beş bin yıl önceye uzanan çok eski çağlardan
beri, Sümerlerden, Hititlerden, daha sonra da 25 yy önce, Eski
Yunan'da Sokrates'ten, Çin'de Konfüçyüs'ten bize kalan diyalog
larda, düşüncelerde ayrıntılı biçimde işlenmiştir.
Bilim sözcüklerle yapılır, dille, öğretimle, yazıyla ekine (Lat.
cultura), uygarlığa dönüşür. "Anadilimizin, ulusal dilimizin söz
cükleriyle, üzerinde kavramsal düzeyde uzlaştığımız bilim-tek
nik terimlerimiz aracılığıyla hepimiz bütün insanlıkla kucaklaş
tığımızı duyumsayabiliyoruz. " 8
Çağımızdan yaklaşık on bin yıl önce Orta Anadolu'daki Ça
talhöyük Ekin i 'nde başlayan Tarım Devrimi, çiftçilik terimleriyle
8. "Sözcükler, diller toplumsal kişiliğin örüntüsünü taşıyor, bir ekinin bilinçaltını ortaya
çıkarıyor. Ama ekinleri birbirinden ayıran bir duvar da örmüyor" diye yazmışım Dil
ile Ekinde (A. Köksal, TDK, 1 980, yazılışı: 1968-72, s. 216; Güncellenmiş İkinci Yayım,
'
Toroslu Kitaplığı, 2003, s. 317).
-27-
birlikte, bugün Eski Anadoluca olarak adlandırılan Hititçe ya

da Luvice kökler, yeni çiftliklerde kullanılan terim niteliğinde
sözcüklerle çok geniş topraklara yayıldı . . "Kaynaşık yapılı" dil
.
özelliği taşıyan bu dil öbeğine bugün "Hint-Avrupa Dilleri" di

yoruz. Bu dillerde sözcük türetmede ve eylem ve ad çekimlerin
de kökler bir yandan biçim değişikliğine uğrarken, gerektiğinde
"önek"ler de alabilirler.
Y ine Asya kökenli olan fakat "bitişken yapılı" dil özelliği
taşıyan Türkçe ise, olağanüstü düzenli matematiksel yapısıyla
bilimin-tekniğin-sanatın "ipek Yolu" boyunca tüm Avrasya'ya
yayılmasını, ekinlerin buluşmasını, uygarlığın gelişmesini
sağlayan taşıyıcı dil olmuştur. Köklerin sözcük başında değiş-
ı
meksizin yer aldığı, sözcük türetme v� Çekimlerinin ise köke
art arda eklenen "sonek''lerle yapıl<lıgı Ural-Altay Dilleri'nin en
belirgin özelliklerinin günümüze değin bozulmadan gelen ör
neği Türkçedir.
Öte yanda bir de "ayrışık yapılı" dil olarak adlandırdığımız
Çince dil öbeği var. Bu dillerde, nasıl seslendirildiğine bakıl
maksızın her kavramı doğrudan gösteren ve hiç değişmediği
gibi ek de almayan tek heceli seslerin yan yana dizilmesiyle o lu
şan söylem, kavramçizi olarak adlandırılan damgalarla yazılır

(kanji); dilin bütün sözcükleri gibi bilim terimleri de bu dam
galarla gösterilmek durumundadır.
Türkçe gibi "bitişken yapılı" olduğu halde yazısında, tarihsel
bağlarla Çincedeki 36.000 dolayındaki kavramçiziden seçilmiş
2.85 l'ini kullanan Japoncada, bu kanji kavramçizi damgalarına
bitişen ekler, yazıda 5 1 hecelik ayrı bir abece oluşturan "sesçil"
damgalarla (kata-kana) gösterilir.
Diller-ekinler arasındaki yapısal, tarihsel ayrımlara karşın,
uygarlık yo lunda nasıl büyük bir imece yaşandığını, ortaya çı
kan yeni kavramlarla ilgili ulusal dillerde terimler türetme işini
-28-
üstlenen ve bunu sürdürmeyi düşünen genç arkadaşlarımla aşa

ğıda paylaşmak isterim. 9
Türkiye Bilişim Derneği'mizin çok sayıda Çalışma Takımı
arasında yer alan "Özenli Türkçe" çalışma takımımızın eşgüdü
münü Ottawa, Kanada'da yaşayan ve Benzetim alanının dünya
çapında bilimsel önderi olarak göğsümüzü kabartan Emeritus
Prof. Dr. Tuncer Ören dostum yürütmektedir.
Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Türkçe üzerindeki Arap
ça-Farsça baskısı ile son iki yüzyılda "Yabancı Dille Öğretim Ya
nılgımız" ile birlikte10 buna eklenen Fransızca- İngilizce baskısı
altında kalan Türkçe-Asya Türk Ağızları'nda -bunlara Rusçayı
da ekleyebilirsiniz- bin yıl boyunca ülkemizin bilim-öğretim
yönetim yaşamında gereğince kullanılamadı. (Osmanlıcanın,
bilimsel anlamda Esperanto'ya benzer "yapay bir saray dili" ol
duğu apaçık ortadadır. )
Atatürk'ün Aydınlanma Devrimi'nin temel direği olarak
Türk Dil Devrimi'yle ulusal dil olarak benimsemesiyle yeniden
"devlet dili" düzeyine yükselen Türkçe, halk katında ozanla
rın, aşıkların dilinde, başka bir deyişle Sarayöa değil ama hal
kın kendi evlerinde, gönüllerinde yaşadı . . . Atatürk'ün bir der
nek olarak kurulmasına önayak olduğu Türk Dil Kurum u'nun
(TDK, 1932) araştırmaları, yayınları, çalışmalarıyla doğal ge
lişmesiyle Türkçe çağımızın en parıltılı öğretim-bilim-uygarlık
dillerinden biri konumundadır.
9. Bilim dillerinden birkaçının nasıl geliştiğine, Latince gibi köklü bir bilim dilinin
nasıl bir "ölü dil" durumuna düştüğüne ve Türkçenin durumuna ilişkin ayrıntılı bilgi
için bkz. "Bilim ve Öğretim Dillerinden Birkaç Örnek: İngilizce; Fransızca; Almanca;
İtalyanca/Latince; Macarca"; Yabancı Dille Öğretim: Türkiye'nin Büyük Yanılgısı, A.
Köksal, Öğretmen Dünyası, Üçüncü Baskı, 2006 (2000), s. 1 07- 1 13 ile s. 1 23- 1 7 1 .
1 0. Osmanlı İmparatorluğu'nun çöktüğü 20. yy başlarında öğretim, yalnızca Asya
Türkiye'sinde 69 Fransız, 1 40 Amerikan kolejine bırakılmıştı. Bkz. A. Köksal, agy. s.
2 13-2 1 4. Ne yazık ki bugün de, Milli (!) Eğitim Bakanlığımız ile YÖK'ün uygulamaları
yüzünden 208 üniversitemiz arasında ( 1 29 devlet, 75 vakıf üniversitesi) tümüyle Türkçe
öğretim yapan birini bile bulamıyoruz.
-29-
TDK'nın 5 1 yılda yayımladığı 1 02 Terim Sözlüğü bir yana,

yalnızca 1 2 ciltlik Derleme Sözlüğü (Türkiye'nin bütün bölgele
rinde halk ağzından derlenen kökler) ve 8 ciltlik Tarama Sözlü
ğü (yaklaşık bin yıllık elyazmalarından taranan kökler) gibi iki
dev kaynağın varlığı bile nasıl güçlü bir dile sahip olduğumu
zun birer belgesi sayılabilir.
Ne yazık ki, kuruluşundan 5 1 yıl sonra 1 983'te, sözde Ata
türkçü Kenan Evren Paşa, TDK'ya el koyarak bu derneği ka
patmış, yerine Türk Tarih Kurumu'yla birleştirerek bir Devlet
Dairesi kurarak Türkçe sözcüklerin kullanılmasına yasaklar
koymaya bile kalkışmıştı. .. (Biz Atatürkçü üyeler 1 987'de Dil
Derneği'ni kurarak işimizi yapmayı sürdürdük.) Türkçe sözcük
leri yasaklamanın da ötesinde, işin daha da kötüsü, Atatürk'ün
yaptığı yanlışları düzeltmek üzere, Anayasa ve Öğretim Birliği
Yasası gibi yürürlükte olan yasaları delerek, her düzeyde Ya
bancı Dille Öğretim'i yaygınlaştırmak için kurulduğu anlaşılan
Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) eliyle her türlü hukuksuz, uy
gunsuz yola da başvurmuştur.
TDK'ya devletçe el konulduğunda Derleme ve Tarama
Sözlükleri'nin toplam 20 cildi gibi 1 02 terim sözlüğünden ve
TDK'nın çok değerli başka yayınlarından satın alabildiklerimi
Ankara'daki evimde kendi özel kitaplığımda sakladım. El ko
nulan TDK'daki tüm yayınların yok edilmesinden korkan dos
tum Prof. Dr. Tuncer Ören de, eldeki birikimi koruyup gelecek
için saklamak üzere, TDK'nın satışı süren tüm yayınlarından
birer adet satın alarak uçak kargosuyla Ottawa, Kanada'daki
evine taşımıştı.
Türkçe ve İngilizceden başka beş altı dilde daha bilim
sel yayın yapan Dr. Tuncer Ören'in, benzetimle ilgili olarak
yaptığı yayınların hepsini ilkin Türkiye'de Türkçe terimlerle
adlandırıp dünyaya duyurduktan sonra, bunların İngilizce,
-30-
Fransızca, Almanca vb. dillerdeki tanıtımını, Türkçe yayınına

göndermelerle yayımladığını biliyorum. ABD'de yayımlanan
Prof Dr. Tuncer Örene Saygı kitabında, 1 1 benzetim alanının
önde gelen Çinli bilimadamlarının yazdıklarından öğrendim
ki, Prof. Tuncer Ören Çince Benzetim Terimleri'nin seçiminde
de, bizim Türkçe Bilişim Terimleri deneyimimizden elde ettiği
miz başarının Çince Terimler Sözlüğü'ne taşınması için danış
manlık da yapmıştı.
İnsanlarımızı, Bilim'in bir uygarlık aracı düzeyine ancak
ulusal dillerle taşınabileceğine bu gibi örneklerle inandırabile
ceğimi düşünerek açıklıyorum bütün bu ayrıntıları.
1 935 doğumlu bir büyüğümüz olan Dr. Tuncer Ören dos
tum, dünyanın başlıca bilim dergilerine birer mektup yazarak
Ören olan soyadım "Oren" olarak yazmakta direnecek olan
hiçbir dergiye bundan böyle yazı göndermeyeceğini duyurmuş,
sözünü dinletmeyi ancak böyle başarmıştı.
Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü'nde yer verilen kavram
ların önemli bir bölümünün bu çekinceler karşısında insan
hakları, bireysel verilerin gizliliği, korunması, ülkemizde ve
yeryüzünde sömürünün önlenmesi, uluslararası işbirliğinin
gelişmesi, hukukun üstünlüğünün korunması ile ilgili düzen
lemelerin bir an önce yapılması için altyapı oluşturacağından
kuşku duymuyorum.
Ben mühendisim ... Sınadım, gördüm, öğrendim ... İnsanlığı
mın bilinciyle yaşadım ... Biliyorum ki geleceği düşler ile ayrın
tılar doğuşturur.
1l. Corcepts and Methodologies for Modeling and Simulation, A tribute to Tuncer Ören,
Levent Yılmaz, Editor, Simulation Foundations, Methods and Applications, Springer...
http:l/www. bilisimdergisi.org/sl83.s . . . Modelleme ve Benzetim için Kavram ve Yöntem
Bilimler, Tuncer Örene Övgü kitabından bir alıntı: "Çoklu modelleme ve etmen-tabanlı
modelleme ve benzetim alanlarının öncüsü olarak ilham verici çalışmalar yapan Ören,
modelleme ve benzetimin, geleceğin bilim ve mühendisliğinin gerekli yapıtaşı olduğu
görüşünü taşıyor:'
-31-
Gelecek Bilgisi, Uzgörü, Türkiye ve Türkçe:

Atatürk'ün "Yurtta barış, dünyada barış" Arayışı
Kendimize güvenmeli ve yüreklice davranmalıyız, ulusal dili

mizin değerini iyi bilerek, bilime tekniğe merakla sarılarak, hiç
bir güçlükten yılmadan, doğa sevgimizden, yurt sevgimizden
hiçbir koşulda vazgeçmeden.
Gelecek Bilg isi bize uzgörü sağlayacaktır... Hiç kimsenin kölesi
olmadan güzel yurdumuzda kendimizle, insanlık.la, doğayla barış
içinde, uyum içinde sağlıklı, mutlu, özgür, hep daha iyi, daha güzel
yarınlara doğru, bir işe yaramanın tadını çıkararak yaşayabiliriz.
Sözlükte yer verdiğiniz kavramları gözden geçirdiğimde mut
lulukla görüyorum ki insanoğlunun gelecek için gösterdiği yoğun
emeğin önemli bir kısmı da bireylerin kişilik hakları, iyelik hak
ları gibi "hak-hukuk-adalet" diye özetleyebileceğimiz insanca ya
şam koşullarının korunabilmesi için gerekli düzenlemelerle ilgili.
Başöğretmenimiz Kemal Atatürk Devrimleri aydınlığına
dönmeyi istersek, eşsiz bir iletişim aracı olan Türkçemizin gücüy
le bunu yeniden başarabiliriz. Çağımızda yeryüzünde yaşayan in
sanların en az beşte dördünün bizden uygarlık bayrağını yeniden
dalgalandırmamızı beklediğini ilk kez elli yıl önce yazmıştım.
Sizlerin bilime ve geleceğe olan merakınızı, çalışma gücünü
zü görünce, Cumhuriyetimizin 100. Yılı'nda bugün bu doğrultu
daki düşüncemin bir o kadar daha pekiştiğini duyumsuyorum.
Mademki bu karmaşadan bilen İnsan kalarak, barbar değil
köle değil, uygar insan olarak sağ çıkmak istiyorsunuz ... Başka
iyi insanlarla birlikte el ele, gönül gönüle, uzgörünüz ile -hiç
kuşkum yok- bunu başaracaksınız.
Yolunuz açık olsun!
Hepinizi sevgiyle kucaklıyorum . . .
Dr. Aydın Köksal, 23 Mayıs 2023
-32-
.
TERIMLER
1.
3 BQyutlu 3 Dimensional ,
Yazıcı Yazıcı (3D) Printer
Bir CAD modelinden ya da sayısal bir 3D modelden üçboyutlu

bir nesnenin yapımı, 3D baskı olarak bilinir. "3D baskı" terimi,
malzemenin üçboyutlu bir nesne oluşturmak için bilgisayar
kontrolü altında biriktirildiği, birleştirildiği ya da katılaştığı
çeşitli işlemlerin genelini ifade eder.[ll 3D baskı, sayısal bir mo
del dosyasından fiziksel bir nesne oluşturan bir üretim süreci
ne verilen addır. Teknoloji, burada tam bir nesne oluşturmak
için malzeme katmanı üstüne katman ekleyerek çalıştırırken
kullanılır. ııı
3D baskı kavramı 1 970'lerde hayal edilmiş, ancak ilk de
neyler 1 98 1(ie yapılmıştır. İlk 3D baskı denemeleri, hızlı bir ilk
örnekleme tekniği geliştirmesi nedeniyle Dr. Hideo Kodama'ya
verilmiştir. SLA (ya da Stereolitografı) için bir ata yaratarak,
üretim için katman katman yaklaşımı tanımlayan ilk kişidir:
Işığa duyarlı bir reçine, bir UV ışığı ile polimerize edilmiştir.
Ne yazık ki, son başvuru tarihinden önce patent gerekliliğini
dosyalayamamıştır. Birkaç yıl sonra, bir Fransız mühendis eki
bi, Alain Le Mehaute, Olivier de Witte ve Jean-Claude Andre,
-34-
Fütürist/er Derneği il Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü
stereolitografıyle ilgilenmiş, ancak iş bakış açısı eksikliği nede

niyle ilerlememiştir. 1 988(ie Teksas Üniversitesi'nde Carl Dec
kard, toz taneciklerinin bir lazerle yerel olarak .kaynaştırıldığı
başka bir 3D baskı tekniği olan SLS teknolojisi için bir patent
getirmiştir. Bu arada, Stratasys Inc:in kurucu ortaklarından
Scott Crump, Fused Deposition Modeling (FDM) için bir pa
tent başvurusunda bulunmuştur. On yıldan kısa bir süre içinde,
3D baskının üç ana teknolojisinin patenti alınmış ve 3D baskı
doğmuştur. [3J
3D yazıcılarla üretilen ürünler arasında ayakkabılar, mobil
yalar, mücevher yapımı için balmumu dökümleri, özel araçlar,
hediyelik eşya ve yenilik ürünleri ve oyuncaklar yer almakta
dır. Otomotiv ve havacılık endüstrileri, parça üretmek için 3D
yazıcıları kullanmaktadır. Sanatçılar heykeller yapabilmekte ve
mimarlar projelerinin modellerini üretebilmektedir. [4!
- 35 -
2.
4 Boyutlu Yazıcı 4 Boyutlu Yazıcı

Printer
4D baskı kavramı 20 12'de ortaya çıkmıştır. ısı Bildiğimiz gibi

3D yazıcılar en, boy, yükseklik gibi değerlerle 3 boyutlu baskı
yapabilme özelliğine sahiptir. 4D yazıcıların farkı ise en, boy,
yükseklik değerlerine bir de zaman değerinin eklenmesidir. Za
man boyutu 3 boylıtlu baskı yapılan nesnenin zaman içinde ısı,
ışık ve nem gibi çevresel değerlere göre şekil değiştirme işlevi
anlamına gelmektedir. Akıllı ve programlanabilir özellikleri ile
basılan ürün dışarıdan herhangi bir karışmaya gerek olmadan
ortam koşullarına göre kendini ayarlayabilmektedir. 1 6l MIT
Self-Assembly Lab tarafından geliştirilen bu proje, inşaat, üre
tim, ürün birleştirme ve başarımı yeniden tasarlamayı amaç
layan kendi kendine birleştirme ve programlanabilir malzeme
teknolojilerini geliştirmek için teknoloji ve tasarımı birleştir
meyi amaçlamaktadır.
4D yazıcılar, 3D yazıcıların bastığı her ürünü basabilecek
özellikte ve tek seferde birleştirilemeyecek olan ürünlerin bir
leştirebilme özelliğine sahiptir. 4D yazıcılar öncelikli olarak
- 36 -
inşaat, robotik ve tıp sektörlerinde kullanılmış, zaman ilerle

dikçe havacılık, otomotiv ve otomasyon gibi alanlarda da etkin
olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Şu an yaygınlaşma aşamasında olan bu teknoloji, hayatın
hemen her evresinde etkin rol oynayabilecek yapıda olarak
görülmektedir. Öyle ki dünyada birçok kurum bu teknoloji ile
ilgili çok önemli düşüncelere sahiptir. Örneğin, hızlı ve toplu
taleplere cevap verebilen bu teknolojinin ilerleyen dönemlerde
yaşamsal kaynaklara ve askeri silahlara yönelik yararları olacağı
düşüncesidir. 1 71
-37-
3.
SG, önceki nesilleri takip eden beşinci nesil mobil ağlardır; 2G,
3G ve 4G, SG, önceki ağlardan çok daha hızlı bağlantı hızları
sunacak şekilde ayarlanmıştır. Ayrıca, daha düşük yanıt süreleri
ve daha yüksek kapasite ile daha güvenilir olma özellikleri var
dır. Ağlar ağı (The network of networks) olarak adlandırılma
sının nedeni, Endüstri 4.0'ın etkinleştiricisi olarak bilinen bir
çok ölçünün birleştirmesi ve farklı teknolojileri ve endüstrileri
yatayda kesmesidir. Büyük ölçekte benimseyen ilk ülke Güney
Kore'dir ve dünya çapında 88 ülkede teknolojiye yatırım yapan
224 operatör vardır.
SG, kablosuz teknoloji ve makineler arası iletişim yoluyla lo
jistik, malzeme taşıma ve fabrika otomasyonunu sağlayacaktır.
SG'nin yararları arasında şunlar sayılabilir:
• Anlık hız - yüksek hızlı iletim ve ileri taşıma anlaşmaları

• Gerçek zamanlı veri toplama - uç aygıtlara yakın çalışma
özelliği ile hızlı veri aktarımı
• Genişletilmiş altyapı - daha yüksek yoğunlukta akıllı ay
gıt ve duyarga kapasitesi
38 -
-
• Yüksek güvenlik - 258 bit şifreleme ile son kullanıcılara

yüksek koruma
• Zengin iş potansiyeli - ağ dilimlemenin getirdiği esnek
likle üretkenlik artışı
• Bulut uygulamalar - bulutta ağ ve genel hizmet kapasite
sinin artması
SG'nin sağladığı artan özdevim ile birleşen bu iletişim, mal

zeme taşımadan, üretim ve depolamaya ve bitmiş ürünlerin
gönderimine kadar her şeyin uzaktan denetlenmesini ve izlen
mesini sağlayacaktır. ıs ı
-39-
4.
Türkçe Yaygın Tfirk"� Önm İngilizce

Kullamnı Wamm Kullanım
Açık Veri Açık Veri Open Data
Açık veri, herkes tarafından serbestçe ve yeniden kullanılabilen

ve dağıtılabilen veridir. Üç önemli özelliği vardır:
1 . Veriler uygun bir biçimde, bir bütün olarak ve yeğ tu

tarak internet üzerinden indirilerek uygun maliyette ol
malı ya da yeniden bir üretim maliyeti oluşturmamalıdır.
2 . Herkes tarafından yeniden kullanım ve yeniden dağıtı
ma izin veren koşullar altında sağlanmalıdır.
3. Çalışma alanlarına, kişilere ya da gruplara karşı ayrımcı -
lık yapılmamalıdır. [9J
Açık veri terimi ilk kez 1 995 yılında bir Amerikan bilim
ajansının bir belgesinde ortaya çıkmış ve jeofizik ve çevresel
verilerin açığa çıkarılması ile ilgilenmiştir. Raporun yazarla
rından alıntı yapmak gerekirse: "Atmosferimiz, okyanuslarımız
ve biyosferimiz sınırları aşan entegre bir bütünü oluşturuyor:'
Bu küresel fenomenlerin analizi ve anlaşılması için bir önko
şul olan farklı ülkeler arasında eksiksiz ve açık bir bilimsel bilgi
-40-
alışverişini teşvik ederler. Bilgiye uygulanan ortak yarar dü

şüncesi, internetin bulunuşundan çok önce, zaten teoride yer
bulmuştur. Bilim sosyolojisinin babalarından biri olan Robert
King Merton'ın kendi adını taşıyan teorisi, açık bilimsel verile
rin faydalarını göstermektedir. Daha 1 942'de Merton, araştırma
sonuçlarının herkes tarafından serbestçe erişilebilir olmasının
önemini açıklamıştır. ı ıoı
Açık veri platformları hem kamu kurumlarının birlikte ça
lışmasını hem de gereksinim duyan girişimcinin, vatandaşın,
üniversitelerin ve öğrencilerin veriye ulaşmasını sağlamaktadır.
Türkiye'de ilk olan İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne ait açık
veri platformu her geçen gün yeni veri setleri ile güncellenir
ken vatandaşlar da yeni veri isteklerinde bulunabilmektedirler.
Açık veri kapıları dünyada da yüksek öneme sahiptir. Veri Ka
pıları web sitesi üzerinden belediye ve hükümetlerin de içinde
olduğu 590 adet farklı veri kapısına ulaşılabilmektedir (https://
dataportals.org).
- 41 -
5.
Ağ Tarafsızlığı Ağ Yansızlığı Network

Neutrality
Ağ yansızlığı, internetteki tüm verilerin içerik, kullanıcı, plat

form, uygulama ya da aygıttan bağımsız olarak İnternet hizmet
sağlayıcıları (İHS'ler) ve hükümetler gibi kurumlarca eşit olarak
ele alınması kavramıdır. Başka bir deyişle ağ yansızlığı, hizmet
sağlayıcıların iletişimi yavaşlatmamaları ya da kullanıcılardan
gelen içeriği engellememeleri koşulunu koyar.
Ağ yansızlığı terimi, 2000'li yılların başında Columbia Üni
versitesi hukuk profesörü Tim Wu tarafından çevrimiçi ayrım
cılıkla ilgili bir makalede ortaya atılmıştır. Amerika Birleşik
Devletleri'ndeki bir düzenleyici kurum olan Federal İletişim
Komisyonu'nun (FCC) geniş bant sağlayıcılarının altyapılarını
rakip firmalarla paylaşmalarını talep etme çabalarına yanıt ola
rak ortaya çıkmıştır. P 1J
AT&T, on yıldan fazla bir süredir ağ yansızlığı kurallarını
ihlal ettiği için incelenmektedir. AT&T, 2007-2009 arasında,
Apple'ın kullanıcılarının Skype ve diğer İnternet Protokolü
Üzerinden Ses (VoIP) hizmetlerine arama yapmak için erişme
sine izin vermesini engellemiştir.ı12ı 20 1 2'de telekomünikasyon
-42-
devi, Apple kullanıcılarının ağındaki FaceTime'a erişmesini bir

kez daha engellemiştir. Kullanıcılar uygulamaya yalnızca kab
losuz bağlantı alanı (Wi-Fi) üzerinden internete bağlandıkla
rında erişebilirler. Apple, iPhone kullanıcılarının herhangi bir
hücresel ağ üzerinden FaceTime'a erişmesine izin verecek bir
iOS güncellemesi ile yanıt vermiştirY3l
-43-
6.
Tiirkf@Ya)'gın l'ürkçg öneri �

JSnHamm Kn"anım KnHamuı
Akıllı Kalabalık Akıllı Kalabalık Smart Crowd
Howard Rheingold tarafından kullanılan, gelişen durumlar

karşısında organize olan ve bunlara gerçek zamanlı karşılık ver
mek üzere devinen ve ağ tabanı kullanan insanların becerisine
karşılık gelen anlatımdır.
Gri kalabalığın parçası olmaktan vazgeçen halk, insanlar
arasında yeni ilişkiler kurmaya, yeni sosyal iletişim biçimleri
bulmaya çalıştıkları, birden ortaya çıkan kalabalıklar (flaş çete
- flash mob) modern ifadenin araçlarından biri haline gelmiş
tir. Örneğin; New York'ta yaşayan Harper's Magazine dergisi
nin editörü Bill Wasik e-posta ve SMS mesajlarının yardımıy
la 1 7 Haziran 2003'te birbirleriyle tanışmayan yüzlerce yaban
cının Manhattan'da bulunan bir süpermarketin dokuzuncu
katında yer alan halı bölümüne gitmesini ve onların bir "aşk
halısı" almalarını istemiştir. Sersemlemiş satıcılar yöneticile
re danışırken, malın tüm potansiyel alıcıları ortadan kaybol
muştur. Bu flaş çetesinin ortaya çıkışının resmi tarihidir.
Birden oluşan ya da ortaya çıkan kalabalık için bazı örnekler;
Berlinöe 250 kişi Amerikan Büyükelçiliği'nin yakınında bir araya
gelmiş ve üç dakika boyunca "Natasha için'' şampanya içmiştir.
-44-
Tataristan'ın başkenti Kazanda merkezi sokakların kesiştiği yerde

işkenceye karşı bir flaş çetesi oluşturulmuştur. Sokağın farklı uç
larından gelen katılımcılar beklenmedik bir şekilde yer karoları
üzerine tebeşirle "işkence yok!" yazmaya başlamışlar ve bütün
bunlar iki dakika sürmüştürY4l
-45-
7.
Akıllı Şehir Akıllı Kent
Akıllı kent, veri toplamak için farklı türde nesnelerin inter

netini (IoT) kullanan ve daha sonra varlıkları, kaynakları ve
hizmetleri verimli bir biçimde yönetmek için bu verilerden
elde edilen bilgileri kullanan kentsel bir uygulama alanıdır.
Trafik ve ulaşım sistemlerini, enerji santrallerini, kamu hiz
metlerini, su dağıtım ağlarını, atık yönetimini, suç saptamayı,
bilgi sistemlerini, okulları, kütüphaneleri, hastaneleri ve diğer
topluluk hizmetlerini izlemek ve yönetmek için yurttaşlardan,
aygıtlardan ve varlıklardan toplanan verileri ve çözümlemeleri
içermektedir.
Akıllı kent kavramı, kent operasyonlarının ve hizmetlerinin
verimliliğini en iyileştirmek ve yurttaşlarla bağlantı kurmak
için bilişim ve iletişim teknolojilerini ve nesnelerin interneti
ağına bağlı çeşitli fiziksel aygıtları bütünleştirmektedir. Akıllı
kent teknolojisi, kent yetkililerinin hem topluluk hem de kent
altyapısıyla doğrudan etkileşime girmelerine ve kentte neler
olduğunu ve kentin nasıl geliştiğini izlemelerine olanak tanır.
Kentsel hizmetlerin kalitesini, başarımını ve etkileşimini artır
mak, maliyetleri ve kaynak tüketimini azaltmak ve yurttaşlar ile
-46-
hükümet arasındaki ilişkiyi desteklemek için kullanılır. Akıllı

kent uygulamaları, kentsel akışları yönetmek ve gerçek zamanlı
yanıtlara izin vermek için geliştirilmiştir. r 1 5 J
Bu kavram gelişmiş bir kent bilişim sistemine atıf yapmak
tadır. Yurttaşların kentsel hizmetlerden devinen araçlar yoluyla
yararlandığı, karşılıklı bilgi alışverişinin sağlandığı bir kent ya
pılanmasıdır. i 1 6ı
Akıllı kentlere yolculuk, Los Angeles kentinin, ilk kentsel
büyük veri tasarısı olan "Los Angeles'ın Küme Çözümlemesi"ni
gerçekleştirdiği 1 970'lere değin uzanmaktadır. İlk akılli kent,
1 994'te sanal bir sayısal kentin yaratılmasıyla tartışmasız
Amsterdam'd ır. f 17 l
-47-
8.
Algoritma Algoritma Algorithm
Bir algoritma, bir sorunu çözmek veya bir görevi gerçekleştir

mek için bir dizi yönergeye verilen genel addır. Genellikle bir
dizi kuralın tasarlandığı etkinliği belirten kelimelerle eşleştiri
lir. Bir yemek hazırlamak için özel yönergelerden ve sıralama
lardan oluşan bir tanım kağıdı örnek verilebilir. ı ısı Örneğin, bir
arama algoritması, büyük bir veri kütlesinden ne tür bilgilerin
alındığını belirleyen bir yöntemdir. Şifreleme algoritması, erişi
mi olmayan kişilerin özel içerikleri okuyamaması için bilgilerin
ya da iletilerin kodlandığı kurallar kümesidir. 1191
9. yüzyılda bilgin, astronom, coğrafyacı ve matematikçi
Muhammed ibn Musa al-Khwarizmi cebir çalışmasına yap
tığı katkılarla tanınmıştır. El-Khwarizmi, daha sonra Latin -
ceye çevrilen Hindu-Arap rakamları hakkında Arapça bir
kitap yazmıştır. "Algoritmi de numero Indorum" (İngilizce,
Al-Khwarizmi on the Hindu Art of Accounting) adlı kitabın
Latince çevirisidir. Latince kelime "algoritmi" daha sonra İn
gilizceye "algoritma" olarak çevrilmiştir. Modern anlamda, al
goritmalar matematiksel belirlemeler, veri işleme ve otomatik
-48-
akıl yürütme için kullanılmaktadır. Bir algoritmanın gerçek

ten geçerli sayılabilmesi için üç önemli özelliği olması gerek
mektedir: [ıoı
• Sonlu olmalıdır. Algoritma hiç bitmiyorsa, bir sorunu

çözmeye çalışmak işe yaramaz.
• İyi tanımlanmış yönergeler içermelidir. Dizideki her
adım, belirsizlik olmadan tanımlanmalıdır.
• Etkili olması gerektiği açıktır. Dizi tutarlılıkla çözmesi
gereken şeyi yapmalı veya çözmelidir. Sadece bir kalem
ve kağıt ile elle de elde etmek olanaklı olmalıdır.
-49-
9.
Algoritmik Algoritmik Algorithlnic

Adalet Adalet Fairness
Geniş anlamda "algoritmik adalet': sosyal anlaşmazlıkların çö

zümünde adaleti sağlamaya çalışan herhangi bir algoritma kul
lanımına atıfta bulunmaktadır. Algoritmaya göre adalet düşün
cesi en azından 17. yüzyıla kadar uzanır. Yakın zamandaki araş
tırmalarda üretilen dar anlamda algoritmik adaletin, genellikle
genel fayda optimizasyonunun tamamlayıcı bir değerlendirme
si ya da kısıtlaması olarak bazı matematiksel adalet ölçütlerini
içeren, özellikle insanların algoritmik risk sınıflandırmasına
göndermede bulunduğu anlaşılmaktadır. r 21ı
Bilgisayar programlarında bulunan algoritma, elektronik
makinelerin aracı dilidir (programlama dili). Makine öğreni
minde algoritma ve model terimleri birbirinin yerine kullanılır.
Kesin olmak gerekirse, algoritmalar Doğrusal Regresyon, Ras
gele Ormanlar ya da Sinir Ağları gibi matematiksel işlevlerdir.
Modeller ise veriler üzerinde eğitilmiş algoritmalardır. Bir kez
eğitildikten sonra otomatik bir bilgisayar sisteminin karar ver
mesine yardımcı olabilecek kestirimler yapmak için bir model
-50-
kullanılır. Bu kararlar, kanserli bir hastaya tanı koymaktan kre

di başvurularını kabul etmeye kadar her şeyi içerebilir.
Hiçbir model mükemmel değildir ve yanlış kestirimlerde
bulunabilir. Bu yanlışlar bir grup insanı sistematik olarak ka
zançsız hale getiriyorsa modelin taraflı olduğu söylenir. Örne
ğin, haksız/önyargılı bir model, kredi başvurularında erkeklere
göre kadınları daha sık reddedebilir. Benzer şekilde, siyah has
talarda kanseri belirleme olasılığı beyaz hastalardan daha dü
şük olan bir tıbbi. sistem ortaya çıkabilir.
Bu gibi önyargıları anlamayı ve düzeltmeyi amaçlayan araş
tırma alanındaki algoritmik adalet özgül olarak şunları içerir:f22 ı
• Verilerde ve algoritmalarda yanlılığın (bias) nedenlerini

araştırmak
• Adalet ölçümlerini tanımlamak ve uygulamak
• Adil algoritmalar oluşturmaya yönelik veri toplama ve
modelleme yöntemleri geliştirmek
• Algoritmaların nasıl düzenleneceği konusunda hükü
metlere/şirketlere önerilerde bulunmak
Örneğin, ABDöeki bazı eyaletlerde adli davalarda hakimler,

sanığın yargı sürecinin tutuklu mu tutuksuz mu devam edeceği
kararını verirken sanığın adli geçmişi ile ilgili bilgileri kulla
narak yeniden suça karışma riskini tahmin eden bir algoritma
kullanmaktadırlar. r23J Bu algoritma farklı sanıklara ait birçok
sabıka kaydını inceleyerek sanığın tekrar suç işleyip işlemeye
ceğine dair bir risk kestirim modeli oluşturmaktadır.
-s ı -
10.
Artırılmış Artırılmış Augmented

Gerçeklik Gerçeklik Reality (AR)
Artırılmış gerçeklik, gerçek dünyadaki fiziksel ortamı, bilgisa

yar aracılığıyla oluşturulan duyusal girdilerle canlı, devingen
ve gerçek zamanlı olarak hissedip yaşamamızı sağlayan ve ile
ride hayatımızın büyük bir bölümünde yer alacağını düşün
düğümüz heyecan verici bir kavramdır. Artırılmış gerçeklik
ses, video, grafik veya GPS verileri gibi bilgisayar tarafından
üretilip duyusal girdi ile artırılıp canlandırılan elemanların fi
ziksel, gerçek dünya ortamıyla birleştirilmesiyle oluşturulan
yeni bir algı ortamının canlı doğrudan ya da dolaylı bir görü
nümüdür.
Artırılmış gerçeklikle insan duyusuna hitap edecek ve his
lerini harekete geçirecek girdiler bilgisayar tarafından değişti
rilip zenginleştirilir ve ortaya çıkan yeni gerçeklik kullanıcının
algısına sunulur. Zenginleştirme gerçek zamanlı gerçekleşir ve
çevredeki öğeler ile etkileşim içindedir. Artırılmış gerçeklik ile
kullanıcı gerçeklik ortamını oluşturan bilgiler ve diğer öğelerle
etkileşime girebilir. Bulunulan çevreyle ilgili yapay bilgi ve öğe
ler gerçek dünyayla bağdaşabilir.
- 52-
Daha basit bir şekilde açıklamak gerekirse artırılmış ger

çekliğin yoğun bir şekilde kullanılacağını düşündüğümüz vi
deo oyunlarından bahsedebiliriz. İlk video oyununu kimin
yarattığı konusunda özellikle de video oyunu kelimesinin nasıl
tanımlandığına bağlı olarak birçok görüş bulunsa da yıllardır
eğlenmemizi sağlayan bilgisayar oyunları en ilkelinden en ge
lişmişine kadar aslında hayatımızın bir bakıma benzetimidir.
Örneğin; çok eski bir araba yarışı oyununu göz önüne aldığı
mızda şimdikilere göre gerçeklikten uzak olduğunu söyleriz.
Çünkü eski oyunlarda hislerimizi harekete geçiren birimlerin
sayısı çok azdır. Günümüzde bilgisayar grafikleri o zamandan
bu yana çok daha karmaşık hale gelmiştir ve bu oynadığımız
oyunlardan daha fazla zevk almamızı sağlamaktadır. Artırılmış
gerçeklik ise bize daha fazlasını vermektedir. Örneğin oyunda
arabanızı aldınız ve İstanbul turuna çıktınız diyelim. Zaman,
mekan ve diğer tüm birimler gerçek dünyadaki İstanbul'la aynı
olabilir. Yani İstanbul trafiği ya da bir anda bastıran yağmur
oyundaki aracınızın gideceği yere daha geç ulaşmasına neden
olabilir. Artırılmış gerçeklikle geliştirilmiş bir araba yarışı oyu
nunda asla kaza yapmak istemezsiniz. Çünkü oyunun size ver
diği hisler o kadar yoğundur ki kaza esnasındaki savrulmadan,
üzerinize gelen cam parçalarına kadar her şeyi hissedebilirsiniz.
Olayı daha iyi anlatabilmek amacıyla video oyunlarında kulla
nımını örnek verdiğimiz artırılmış gerçeklik gerçek zamanlıdır
ve çevredeki tüm birimlerle etkileşim içindedir ve kullanıldığı
ve kullanılabileceği alanlar da oldukça geniştir. rı4J
İlk artırılmış gerçeklik teknolojisi 1 968'de Harvard'da bilgi
sayar bilimcisi, "bilgisayar grafiklerinin babası" olarak anılan
Ivan Sutherland'ın başa takılan bir görüntüleme sistemi oluş
turmasıyla geliştirilmiştir. Sonraki yıllarda üniversite labora
tuvarı, şirketler ve ulusal ajanslar giyilir cihazlar ve dijital ek
ranlar için artırılmış gerçekliği daha da geliştirmiştir. Bu erken
-53-
sistemler, fiziksel çevre (örneğin, bir araziyi jeolojik bilgilerle

kaplamak) üzerine sanal bilgileri bindirmiş ve havacılık, askeri
ve endüstriyel amaçlar için kullanılan benzetimlere izin ver
miştir. İlk ticari artırılmış gerçeklik uygulaması ise 2008 yılında
ortaya çıkmış, Münih'te Alman reklam ajansları tarafından rek
lam amaçlı geliştirilmiştir. [ıs ı
- 54 -
11.
Avatar Projesi Avatar Tasarısı Avatar Project
Avatar tasarısı 2045 yılına değin insanın ölümsüzlüğünü amaç

lamaktadır. 2 0 1 1 'de Rus milyarder Dmitry Itskov beyin, makine
arabirimleri, robotik ve yapay organ geliştirme üzerine çalışan
Rus bilim insanlarının katılımıyla Rusya 2045 Sosyal Hareketi
ve Ölümsüzlük Şirketi'ni (Russia 2045 Social Movement and
lmmortality Corporation) kurmuştur.
Bu tasarıda, biyolojik varlığın yerini tutmayacak, ancak on
dan daha da yetkin olacak bir biçimde, gerekirse yüksek sıcak
lığa, basınca ve radyasyona dayanıklı olan, oksijene ve besine
gereksinim duymayacak, hatta sinirsel arabirimlerle bir kişinin
birçok varlığı aynı anda denetim altında tutabilmesi amaçlan
maktadır. 30 yıl içinde üretilmesi düşünülen yapay beyinle bir
likte biyolojik olmayan bir taşıyıcıya aktarılarak yaşam süresinin
uzatılması, hatta ölümsüzlüğe ulaşma planlanmaktadırlar. r26l
Tasarının 4 aşaması şu şekilde planlanmıştır:
• Avatar A - 20 1 5 -2020 - Beyin denetimi ile yönetilen in

san gövdesinde robot kullanımı (BCI: Brain-Computer
Interface)
-55-
• Avatar B - 2020-2025 - Ölen insanın beyninin avatara

aktarılması
• Avatar C - 2030-2035 - Ölen insanın tüm kişiliğinin ya
pay bir beyin yardımıyla avatara aktarılabilmesi (Böylece
herkese güdümbilimsel -sibernetik- ölümsüzlük yolu
açılmış olacak, insan da zaten baştan aşağı "bir avatar'a
dönüşmüş" olacak.)
• Avatar D - 2040-2045 - Hologram biçiminde avatar
(başka bir adlandırmayla: yapay ruh).
Tasarının yakın geleceği için oluşturulması düşünülen öğe

leri şunlardır:
• Uluslararası bir toplumsal devingenlik

• "Immortal.me" (Ölümsüz.ben) adında bir toplumsal ağ
• Yardım toplayacak bir vakıf
• Ölümsüzlük Araştırma Merkezi
• İş geliştirme
• Ölümsüzlük Üniversitesi
• Ölümsüzlük tasarısına katkı yapanlara her yıl verilecek
bir ödül
• Sanal bir oyun alanı (Burada 2045'in bir benzetimini oy
nayacak, avatarınızı şimdiden kurgulayacaksınız.)
Bu girişim kısa vadede geliştirilebilecek yatırımlar olarak

şunları öngörüyor:
• Zihinle kontrol edilen oyuncaklar

• Günlük işlere yardım edecek robot yard'ımcılar (asistanlar)
- 56-
• Hayvanların beynindeki imleri (sinyalleri) insanlara ak-

taracak ya da "tercüme" edecek araçlar
• Zihinle denetlenen yeni bilgisayar oyunu arabirimleri
• Herkesin satın alabileceği zihni/ entelektüel protezler
• Yeni kişilik tanımlama sistemleri
- 57-
12.
Besinlerin Internet of Foods

İnterneti İnterneti (IoF)
Yiyeceklerin nasıl üretileceği, işleneceği, depolanacağı ve da

ğıtılacağı konusunda daha iyi kararlar alabilmemiz için yiye
ceklerle ilgili daha fazla veriye ihtiyacımız var. Ayrıca, ne ye
diğimiz ve bunun sağlığımızı ve gönencimizi nasıl etkilediği
konusunda kişiselleştirilmiş kararlar alabilmemiz için gıda
verilerinin kişisel verilerimizle eşleştirilebildiğinden emin ol
mamız gerekir.
Gıda konusunda daha iyi kararlar almak için teknolojiden
yararlanma girişimleri olsa da bu teknolojiler yaygın olarak
bulunur değildir. Yaygın kullanılabilirlik ve benimsenme olma
dan, herhangi bir teknolojinin etkisini saptamak zordur. Bir
çoğu için gıda sisteminin temelden bozulması gerektiğine dair
bir inanç vardır. Bu ve diğer endişeler, gıdanın sayısal yönleri
için yeni nesil İnternet omurga standartlarına dönük bir tar
tışma _odası olan İnternet Topluluğu Gıda İnterneti Özel İlgi
Grubu'nun (SIG-IOF) oluşturulmasını özendiren nedenler
dendir. Dünyanın her yerinde bulunan 1 1O kuruldan ( chapter)
oluşan küresel bir harekettir. ı z7 ı
-58-
Fütüristler Derneği 11 Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü
Örneğin, taranan bir gıda maddesinin bileşiminin bir par

çası olarak glüten tanımlanırsa o gıdayı yemek üzere olan
kullanıcının çölyak hastalığına sahip olduğunu bilirsek (kul
lanıcının sağlık profili/tıbbi geçmiş örneğinden) ve glüten içe
ren gıdaları yemenin çölyak hastalığı olan kişilerde hafiften
şiddetliye bir dizi semptomu tetikleyebileceğini bilirsek daha
sonra kullanıcıyı o gıda maddesini yemekten kaçınması konu
sunda uyarabiliriz.
- 59-
13.
Beyin-Bilgisayar Beyin-Bilgisayar Brain-Computer

Arayüzü (BBA) Arabirimi (BBA) Interface (BCI)
Beyin-Bilgisayar Arabirimi (BBA), gelişmiş ya da kablolu bir

beyin ile bir dış aygıt arasında doğrudan kurulan bir iletişim
yoludur. Bu iletişim yolu temelde insanın bilişsel ve duyusal
motor işlevlerini araştırmaya, haritalamaya, yardım etmeye,
artırmaya ya da onarmaya yönelik olarak çalışırY8 1 Beyin-Bil
gisayar Arabirimi araştırmaları genellikle başta duyma, görme
ve devinim gibi duyuları onarmak üzere 5 duyu üzerine "si
nir bağlantılı takma organ" ya da nöroprotez uygulamalarına
odaklanmıştır. Beyne, "korteks dokusunun esnekliği" aracılı
ğıyla yerleştirilmiş protezlerden gelen imler (işaretler), uyarla
ma sağlandıktan sonra, beyince doğal duyarga (sensör) ya da
devinim ( effektör) kanalları olarak kullanılabilir. r ı9 1
Hans Berger'in insan beyni araştırmaları alanındaki yeni
liği ve elektriksel etkinliği, beyin-bilgisayar arabirimlerinin
sağlanması ile yakın bir bağlantıya sahiptir. Berger, insanlar
için büyük bir atılım olan ve araştırmacıların insan beyin et
kinliğini kaydetmesine yardımcı olan "Elektrobeyinçizisi"ni
(Elektroensefalogram ya da EEG) geliştirmesiyle tanınır. Bu,
- 60 -
beyin hastalıklarına tanı koymayı olanaklı kılan insan beyni ha

ritalamada kesinlikle büyük bir buluştur. Beyin-Bilgisayar Ara
birimi teknolojisinin ilk yaygın kullanımlarından biri olan EEG
"sinirsel geribildirim'' olarak, onlarca yıldır kullanılmaktadır.
Araştırmacı Philip Kennedy ilk Beyin-Bilgisayar Arabirimi
nesnesini bir insana 1 998 yılında yerleştirdiğinde, bu uygula
ma beyin haritalama alanında önemli bir gelişme sayılmıştır.
John Donoghue ve Brown Üniversitesi araştırmacılarından
oluşan çalışma takımı, BrainGate adı verilen bir Beyin-Bilgi
sayar Arabirimi'ni ticari olarak tasarlamak amacıyla 200 1 yı
lında halka açık bir şirket olan Cyberkinetics'i kurmuştur.
Columbia Üniversitesi Tıp Merkezi araştırmacıları, beyindeki
elektriksel etkinliği, gelişmiş bir duyarlıkla başarıyla izlemiş ve
kaydetmiştir. Araştırmacılara göre, NeuroPorC Sinirsel İzleme
Sistemi, hastaların epilepsi nöbetlerinden önce mikro nöbet
etkinliğini belirlemelerini sağlamıştır. 2004'te Matthew Nagle,
beynine Cyberkinetics'in BrainGate� ürünü BCI yerleştirilen
ilk insan olduğunda bu alanda önemli bir gelişme sağlanmış
tır. Yine 2004'te Jonathan Wolpaw ve New York Eyaleti Sağlık
Bakanlığı'nın Wadsworth Merkezi'ndeki araştırmacılar, bir BCI
kullanarak bir bilgisayarı denetleme yeteneğini gösteren bir
araştırma raporu hazırlamış, çalışmada, beyin etkinliklerini
yöneten motor korteksten EEG imlerini yakalamak için hasta
lardan, elektrotlar içeren bir başlık takmaları istenmiştir. ı3 oı
-61-
14.
Bilgisayar Bilgisayar Haeker

Korsanı Korsanı
Bilgisayar korsanlığı, bilgisayar ve teknolojiye bağlı sistemlere

yetkisiz erişim elde etmek için kişi, kuruluş ve uluslar tarafın
dan gerçekleştirilen çalışmaları tanımlar. Bu çalışmalar ne ya
ratıcı tarafından amaçlanan ne de yaratıcının özgün amacı doğ
rultusunda çalışmaları gerçekleştirmek için sistemin yazılım ve
donanımının değiştirilmesini içerir. Öte yandan ve daha olum
lu bir çağrışımla, olağanüstü becerilere sahip olan ve bilgisayar
programlamanın en içteki inceliklerini araştırmaktan ve analiz
etmekten hoşlanan birinin alışılmış çalışmalarını tanımlar.
Tanımın her iki tarafına da bakıldığında, genel kavramın
kalıcı olarak olumsuz bir çağrışıma bağlı kalmadığı görülebil
mektedir. Aslında bilgisayar korsanının amaçlarının niteliğine
göre bilgisayar dünyasında bir farklılaşma öngörülmüştür. Bu
nedenle, kötü niyetli bilgisayar korsanları, "sistem kırıcı" (kra
ker) olarak tanımlanmıştır.
Kişiler ve kuruluşlar, sayısal varlıklarını tehlikeye atılmak
tan korumak için çeşitli yöntemler ve önlemler (güncelleme
ler, şifre güvenliği, web sitelerini ve web kaynaklarını inceleme,
-62-
kablosuz ağ erişimi, kimlik avı dolandırıcılığına karşı koruma

vb.) kullanırY1l
1 960'larda kavram MiT bağlamından genel olarak bilgisa
yar meraklılarının sözlüklerinin önemli bir parçası haline gel
miştir. 1 975'te piyasaya sürülen bilgisayar programcıları için
bir sözlük olan Jargon Dosyası'nda, bilgisayar korsanı için yap
tığı ilk tanımda şöyle yazmaktadır: "Yalnızca gerekli olan mini
mum bilgileri öğrenmeyi tercih eden çoğu kullanıcının aksine
programlanabilir sistemlerin ayrıntılarını ve yeteneklerini nasıl
genişleteceğini keşfetmekten hoşlanan bir kişidir:• ı32J
-63 -
15.
TürJ.ts:e '\faigtn Türkç:e Öneri

Kullanım Kulliyıtn
ı
Biyoçip Yaşam Yongası Biochip
Yaşam yongası, canlı bir varlık için kullanılan elektronik bir ay
gıt anlamına gelmektedir. Yaşam yongası temel olarak cilt altına
yerleştirilmiş küçük (mikro) bir bilgisayar yongasıdır. Pasif bir
aktarıcıdır yani kendi pilini ya da enerjisini içermez, yalnızca
yaşayan bir varlığın içine yerleştirildiğinde aktive olur. 1331 Bir
saniyede milyonlarca matematiksel işlemi gerçekleştirebilen bir
bilgisayar yongası gibi bir yaşam yongası da genlerin kodunu
çözmek gibi binlerce biyolojik reaksiyonu birkaç saniye içinde
gerçekleştirebilir. [34l
Yaşam yongası teknolojisi; bilgisayar bilimi, elektronik ve
biyoloji alanlarının birlikte çalışmasıyla oluşmuştur. Bu tek
noloji sayesinde mikrofabrikasyon kullanılarak binlerce ya da
yüz binlerce biyolojik molekül bir santimetrekarelik bir mikro
yongaya monte edilebilir. Yaşam yongaları; mutasyonları, anti
jenleri ve bozulma gösteren hücreleri analiz etmek için görev
yapabilir. Geleneksel analitik cihazlar ile karşılaştırdığımızda
yaşam yongaları; küçük boyutları ve düşük enerji tüketimleri
nedeniyle birçok üstünlüğe sahiptir. Yaşam yongası teknoloji
sinin içinde bulunduğumuz yüzyılda; yaşam bilimleri, hastalık
-64-
tanısı, ilaç buluşu, adli bilimler ve uzay çalışmaları konularında

devrim yaratacağına inanılmaktadır. Yaşam yongalarının diğer
potansiyel kullanım alanlarından bazıları ise dünyanın herhan
gi bir yerindeki insanları ve hayvanları izleme olanağı, güvenli
e-ticaret sistemlerine yol açma potansiyeli, bir kişinin tıbbi bil
gileri, finans ve demografik bilgilerini saklamak ve güncelle
mek için kullanılabilmesidir. [ 35 1
Yaşam yongası yardımıyla gelecekte doktorlar tarafından
daha iyileştirme planlanmadan hastanın genetik profili bu tek
noloji ile bulunacak ve iyileştirme kuralları oluşturulacaktır. Yine
bu teknolojinin adli tıp, ilaç endüstrisi, doğum öncesi tanı, mik
robiyoloji ve kanserde önemli kullanım alanları olacaktırY6l Ya
şam yongası kelimesi literatürde ilk olarak 1 98 0 - 8 5 döneminde
kaydedilmiştir. [ 37l
-65-
16.
Bloglama Ağ Günlüğü Blogging

Yazma
Weblogging'in kısaltılmışı olan kavram ağ günlüğü demektir.

İlk başta internet içeriğini kolaylıkla ve hızla güncellemeyi sağ
layan teknolojik bir platform olarak ortaya çıkmıştır. Giderek
artan ağ günlüğü yazarları veya ana akım medya tarafından
aktarılan bilgiye karşılık veren yayın biçimine dönüşmüştür.
Kişisel bir günlük ya da iş günlüğü olabilir. Geleneksel olarak
yorumlar, etkinliklerin açıklamaları, fotoğraf ve video gibi di
ğer kaynakların düzenli girişlerini içerir. Ağ günlüğü yazma,
içerik pazarlama ya da içerik oluşturup bu içeriği tüm dünya ile
paylaşmak pazarlamanın temel bileşenidir. [381
İlk günlüğün, 1 994 yılında Swarthmore Koleji öğrencisiy
ken Justin Hall tarafından oluşturulan Links.net olduğu kabul
edilir. Tabii o zamanlar bunlara günlük denmiyordu ve Hall, bu
sayfayı sadece kişisel ana sayfası olarak adlandırıyordu.
1997 yılına kadar ağ günlüğü (weblog) terimi icat edilmemiş
tir. Kelimenin yaratılması, ilk ağ günlüğü olan Robot Wisdom'ın
editörü Jorn Barger'a yöneltilmiştir. Kavram göz atarken "web'de
oturum açma" sürecini yansıtmak için oluşturulmuştur. 1 998Öe
-66-
Jonathan Dube, The Charlotte Observer için Bonnie Kasırgası'nı

ağ günlüğüne yazdığında geleneksel bir haber sitesinde bir gün
lüğün bilinen ilk örneğini göstermektedir. "Weblog': 1 999 yılın
da programcı Peter Merholz tarafından "blog" olarak kısaltıl
mıştır. Beş yıl sonra Merriam-Webster bu kelimeyi yılın sözü
ilan etmiştir. f39 l
- 67 -
17.
Blokzincir Öbekzincir
Blokzincir bir iş ağındaki işlemlerin kaydedilmesi ve varlıkların

takip edilmesi sürecini kolaylaştıran, paylaşılan, dağıtık ve üze
rinde değişiklik yapılamayan büyük bir defterdir. Kaydedilen
varlıklar somut (ev, araba, nakit, toprak) , soyut (fikri mülki
yet, patent, telif hakları, marka) ve sayısal olabilir. Varlıklar bir
blokzincir ağında izlenebilir ve üzerinde işlem yapılabilir. Bu
sayede bağlamda riski azaltır, güvene ve aracılara olan gereksi
nimi ortadan kaldırır ve maliyetlerin düşürülmesi sağlanır. ı4oı
Blokzincir, dünya çapındaki kayıt tutma sistemlerinin te
mel taşı olma potansiyeline sahiptir. Yakın geçmişte ilk defa
2009 yılının Ocak ayında Bitcoin ağı aktif hale getirilmiştir.
Satoshi Nakamoto takma adı altında çevrimiçi nakit para bi
rimi Bitcoin'in arkasındaki bilinmeyen kişi(ler) tarafından
yaratılmıştır.
Blokzincirin kısa bir tarihi: ı4 ı ı
• 1 99 1 : Kriptografık olarak güvenli bir blokzincir ilk kez

Stuart Haber ve W. Scott Stornetta tarafından tanım
lanmıştır.
-68-
• 1 998: Bilgisayar bilimcisi Nick Szabo, merkezi olmayan

bir sayısal para birimi olan "bit altın" üzerinde çalışmıştır.
• 2000: Stefan Konst, kriptografik olarak güvenli zincirler
teorisini ve uygulama için fikirlerini yayımlamıştır.
• 2008: Satoshi Nakamoto takma adı altında çalışan
geliştirici(ler), bir blokzincir için model oluşturan bir
teknik inceleme yayımlamıştır.
• 2009: Nakamoto, Bitcoin kullanılarak yapılan işlemler
için halka açık defter olarak ilk blokzinciri uygulamıştır.
• 2014: Blokzincir teknolojisi para biriminden ayrılmış
ve diğer finansal, organizasyonlar arası işlemler için po
tansiyeli araştırılmıştır. Ethereum para birimi olmanın
ötesindeki alanı da yönetmek için doğmuştur. Ethereum
ile önceden belirlenmiş koşullara göre otomatik olarak
yürütülen bilgisayar programları yani akıllı sözleşmeler
hayatımıza girmiştir. Bu sayede sadece paranın değil de
ğerin de transferi blokzincir teknolojisi ile mümkün hale
gelmiştir.
Blokzincirin ana kullanım alanları olarak; tıbbi verilerin

güvenli paylaşımı, NFT (Non Fungible Token) pazar yerleri,
müzik telif hakları takibi, sınır ötesi ödemeler, gerçek zamanlı
nesnelerin interneti (IoT - Internet of Things) işletim sistemle
ri, kişi egemen kimlik uygulamaları, kara para aklamayı önleme
izleme sistemi, tedarik zinciri ve lojistik izleme, oylama meka
nizması, reklamcılık bilgileri, özgün içerik oluşturma, kripto
varlık borsası, taşınmaz (gayrimenkul) işleme platformu olarak
gösterilebilir. l42 J
-69-
18.
Bulut Bilişim Cloud

Computing
Türkçe "bulut bilişim" olarak kullanılan "cloud computing"

kavramının kaynağı tam olarak belli değildir, fakat bilişim ve
iletişim sistemlerinin gelişimini gösteren ağları belirtmek için
kullanılan buluta benzeyen çizimlerden türetilmiş gibi gözük
mektedir. Bulut sembolü 1 994 yılına gelene kadar interneti
simgelemektedir. Bulut sözcüğü İnternet için kullanılan bir
benzetimdir, telefon şemalarında bir ağı belirtmekte olan bulu
ta benzeyen şeklin standartlaşmış kullanımını esas almıştır ve
sonraları bilgisayar ağ çizimlerinde internete ait temel altyapı
nın bir gösterimi olarak kullanılmıştır. l43l Basitçe ifade etmek
gerekirse bulut bilişim, daha hızlı yenilik ve esnek kaynaklar
sunmak için sunucular, depolama, veritabanları, ağ iletişimi,
yazılım, analitik ve anlayış dahil olmak üzere bilgi işlem hiz
metlerinin İnternet (bulut) üzerinden sunulmasıdır.1441
Erişilen bilgilerin uzaktan bulutta ya da sanal bir alanda
bulunması nedeniyle bulut bilişim bu şekilde adlandırılmıştır.
Bulut hizmetleri sağlayan şirketler, kullanıcıların dosyaları ve
uygulamaları uzak sunucularda depolamasına ve ardından tüm
-70-
verilere internet üzerinden erişmesine olanak tanır. İnternet

bulut haline gelir ve verileriniz, çalışmalarınız ve uygulama
larınız dünyanın herhangi bir yerinden internete bağlanabile
ceğiniz herhangi bir cihazdan kullanılabilir. Bulut bilişim hiz
metleri, e-posta depolama, yedekleme ve veri alma, uygulama
oluşturma ve test etme, verileri analiz etme, ses ve video akışı,
talep üzerine yazılım teslimi gibi alanlarda kullanıcılara bir dizi
işlev sağlar. [4s ı
-7 1 -
19.
Türkçe :Xay;ın 'J'üı'k&e Öneri İngilizce

Kuijanım Kullanım Kullanım
Büyük Veri Büyük Veri Bi g Data
Büyük veri; sosyal paylaşımlar, ağ günlükleri, fotoğraflar, vide

olar gibi farklı kaynaklardan toplanan tüm verilerin anlamlı ve
uygulanabilir bir şekilde dönüştürülmesi şeklidir. Bir bakıma
ilişkisel veritabanlarında depolanan yapılandırılmış verilerin
dışında kalan ve yakın zamana kadar pek kullanılmamış ham
veri yığını olarak da adlandırılmaktadır. f46 l
Büyük veri bütünüyle gerçek verilerin analizine ve ince
lenmesine dayandığı için genel maliyetleri düşürme, reklam
harcamasını doğru ve ilişkili kanallara yapma, işgücünden
artırım elde etme ve beklentileri karşılayan uygunlukta ürün
geliştirme gibi birçok farklı alanda doğru kararlar alınmasına
yardımcı olmaktadır. f47 J
Aslında, işletmeleri izlemek ve denetlemek için verileri
kullanmanın en eski kayıtları, ürünlerin ve sürülerin büyüme
sini kaydetmek için Mezopotamya'da muhasebenin tanıtıldığı
7.000 yıl öncesine dayanmaktadır. Muhasebe ilkeleri gelişme
ye devam etmiş ve 1 663'te John Graunt Londra'd aki ölümlerle
ilgili tüm bilgileri kaydetmiş ve incelemiştir. Devam eden veba
salgını için bir anlayış geliştirmek ve bir uyarı sistemi kurmak
-72-
istemiştir. İstatistiksel veri analizinin ilk kaydında, bulgularını

1 7. yüzyıldaki ölüm nedenlerine dair büyük içgörü sağlayan
Ölüm Bonoları Üzerine Yapılan Doğal ve Siyasi Gözlemler ki
tabında toplamıştır. Çalışmaları nedeniyle Graunt, istatistiğin
babası olarak kabul edilebilir. 1 887'de Herman Hollerith'in
nüfus sayım verilerini düzenlemek için kağıt kartlara açılan
delikleri okuyabilen bir bilgisayar makinesi icat etmiştir. İlk
büyük veri projesi 1 937'de oluşturulmuş ve ABD'deki Franklin
D. Roosevelt yönetimi tarafından sipariş edilmiştir.
2005 yılında O'Reilly Media'dan Roger Mougalas, Web 2.0
terimini yarattıktan sadece bir yıl sonra, büyük veri terimini
ilk kez kullanmıştır. 1 4sı Artık her gün ne kadar veri üretildiğini
ve düzenli olarak ne kadar veri tükettiğimizi görmek müm
kündür. l49J
• Her gün 2,5 kentilyon bayt veri oluşturuluyor.

• Skype'ta günde 3 milyar dakika arama yapılıyor.
• Günde 5 milyar Snapchat videosu ve fotoğrafı payla-
şılıyor.
• Günde 333,2 milyar e-posta gönderiliyor.
• İnsanların %20'si çevrimiçi oyun izliyor.
• İnsanlar internette dakikada 1 milyon dolar harcıyor.
• Google arama motorunda bir dakikada yaklaşık 60.000
anahtar kelime aranıyor, tek bir günde 5,6 milyar arama
yapılıyor.
• Twitter'da günün her dakikasında yaklaşık 456.000 tweet
atılıyor.
• Instagram'da her gün 500 milyon günlük hikaye kullanı
cısı var.
• İnsanlar her gün 1 milyar saat YouTube izliyor.
-73-
• WhatsApp üzerinden bir günde 1 00 milyar mesaj gönde

riliyor. Dünyada 2 milyar WhatsApp kullanıcısı var.
• Uzmanlar, 2025 yılına kadar yaklaşık 200 zettabayt veri
olacağına ve bunun 1 00 zettabaytının bulutta depolana
cağına inanıyor.
- 74 -
20.
Kolaboratif Robot İşbirlikçi Robot Cobot
İlk kez 1 999'da ortaya çıkan "Cobot" kelimesi, işbirliği ve robot

kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. İşbirlikçi robotun ro
bottan en önemli farkı, insanlarla etkileşim halinde olmasıdır.
İşbirlikçi robotlar ister insan ile beraber ister uzaktan kontrol
edilebilir şekilde rahat bir çalışma olanağı sunmaktadır.
Universal Robots tarafından yaklaşık 1 0 yıl önce bulunan iş
birlikçi robot; gelişmiş özellik ve ileri teknolojisiyle tüm sektör
ve üretim süreçlerinde sürekli tekrar eden, el yordamı ile ya
pılan, zorlu ya da riskli işler için kalite ve verimliliği artırmak,
iş güvenliği ve sağlığını sağlamak için çalışanlarla herhangi bir
güvenlik bariyeri olmadan yan yana çalışabilen endüstriyel ro
bot koludur. ı soı İşbirlikçi robot, yüksek hassasiyete sahip kolları
sayesinde oldukça kolay bir programlama ile cıvatalama, zım
paralama, taşıma, alma-bırakma, paketleme-paletleme-etiket
leme, makine besleme, enjeksiyon kalıplama, CNC, kaynak,
kalite kontrol, birleştirme, laboratuvar analiz ve test vb. birçok
süreçte kullanılabilmektedir. Özellikle, günümüz üretim süreç
lerinin değişime uğrayarak esnek hale gelmesi ihtiyacı, üretim
-75-
teknolojilerini de bu yönde bir değişime zorlamaktadır. İşbir

likçi robotlar için uygulamalar arasında seçme ve yerleştirme,
makine bakımı, paketleme ve paletleme, süreç görevleri, bitir
me görevleri, kalite kontrol sayılabilir. l51l
-76-
21.
CRISPR CRISPR CRISPR
CRISPR, genomları düzenlemek için güçlü bir araçtır, yani

araştırmacıların DNA dizilerini ve gen işlevini değiştirmesi
ne olanak tanır. Genetik kusurların düzeltilmesi, hastalıkların
tedavi edilmesi ve yayılmasının önlenmesi ve mahsullerin bü
yümesinin ve dayanıklılığının iyileştirilmesi dahil olmak üze
re birçok potansiyel uygulamaya sahiptir. Popüler kullanımda,
"CRISPR': "CRISPR-Cas9"un kısaltılmış halidir. CRISPR'ler
özel DNA uzantılarıdır ve Cas9 proteini -burada Cas "CRISPR
ile ilişkili" anlamına gelir- DNA ipliklerini kesebilen bir çift
moleküler makas gibi davranan bir enzimdir. l 52ı
Francisco Mojica, 1 993'te rapor edilen, şimdilerde CRISPR
lokus olarak adlandırılan enzimi karakterize eden ilk araştır
macıdır. 1 990'lar boyunca bunlar üzerinde çalışmış ve 2000'de
farklı tekrar dizileri olarak bildirilenlerin aslında ortak bir
dizi özelliği paylaştığını fark etmiştir. Şimdi CRISPR dizi
lerinin ayırt edici özellikleri olarak bilinmektedir (CRISPR
terimini, terimi ilk kez 2002'de basılı olarak kullanan Ruud
Jansen ile yazışmalar yoluyla türetilmiştir) , l 5 3 l Ulusal Kanser
Enstitüsü'nün (NCI) Kanser Biyolojisi Bölümü'nden Doktor
-77-
Jerry Li, "CRISPR, tekniğin uygunluğu nedeniyle birçok kan

ser biyolojisi çalışmasında kullanılan ana akım bir yöntem ha
line geliyor" demiştir. [541
Uygulamalar; yeni ve geliştirilmiş meyvelerin yapılması,
insan embriyolarının değiştirilmesi, kanser ve kan hastalıkları
için yeni tedaviler yaratılması, köpeklerde kas distrofisinin dur
durulması şeklinde sıralanabilir. [551
-78-
22.
İng�ee
Kullamm
Derin Öğrenme Derin Öğrenme Deep Learning
NFT'nin açılımı Non Fungible Token'dir. Türkçeye "değiştirile

meyen jeton" ya da "değişmesi mümkün olmayan para" olarak
tercüme edilebilir. NFT, bir kripto varlıktır. Fakat bu tanımda
söz konusu varlık, bildiğimiz tanımların dışında değerli olan
herhangi bir varlık olabilir. NFT, bir değere sahip olan ve tah
sil edilebilen sayısal bir varlıktır. NFT sayılabilecek varlıklar;
herhangi bir sanat eseri, video, tweet, bir internet sayfası, gör
seller, sosyal medyada oluşturduğunuz hikayeler ve daha pek
çoğu olabilir. Tüm bu sayısal varlıklar, gerekli şartları sağla
dıklarında birer NFT olma özelliği taşıyabilir. NFT'nin sayı
sal para birimlerinden farkı, tüm NFT'lerin birbirinden farklı
şekilde tasarlanıyor olmasıdır. r 56 1 Bu özellik, onları özgün ve
değiştirilemez kılar. NFT'ler diğer kripto varlık birimlerinde
olduğu gibi öbekzinciri üzerinde bulunur. Diğer bir ifade ile
NFT'ler tümüyle sayısal nitelikli varlıklardır. Bir NFT aldığı
nız zaman başka hiç kimsede olmayan sayısal bir varlığa sahip
olmuş olursunuz. r 57J
Fiziksel varlıkların sayısallaştırılması yani tokenizasyonu,
geniş bir yelpazede birçok sektöre uyarlanabilir. Örneğin 2022
-79-
yılında Amerika'da 3 boyutlu sanal dünyada tasarlanmış bir ev

500.000 ABD dolarına satıldı. Ayrıca bazı oyunlarda NFT ola
rak arsa satışları da yapılıyor. NFT'lerin etki edeceği bir diğer
alan ise sosyal medya olacaktır. Özellikle içerik üreticilerinin
paraya dönüştürdükleri takip, izlenme ve görüntülenme sayısı
gibi metrikler, NFT'ler sayesinde merkezi sosyal medya şirket
leri tarafından yönlendirilemeyecek hale gelecektir. l5s ı NFT'ler,
sanat eseri ve emlak gibi gerçek dünya öğelerini temsil etmek
için kullanılabilirken ayrıca insanların kimliklerini, mülkiyet
haklarını ve daha fazlasını temsil etmek için de kullanılabilir.
Öbekzincirlere dayandıkları için NFT'ler aracıları kaldırabilir,
işlemleri basitleştirebilir ve yeni pazarlar yaratabilir. l 59 J
NFT düşüncesi, ilk olarak 2 0 1 2-20 1 3 yıllarında Bitcoin
öbekzincirinde yayımlanan "renkli madeni para'' tanımından
ortaya çıkmıştır. Renkli paralar, öbekzincirindeki gerçek dün
ya varlıklarını temsil eden jetonlardır ve değerli metallerden
arabalara, gayrimenkullere, dahil olunacak DAO'lar için oy
kullanma ya da üye olma hakkı, hatta hisse senetlerine ve tah
villere kadar herhangi bir varlığın sahipliğini kanıtlamak için
kullanılabilir.
Öbekzincir üzerindeki kişi egemen kimlik uygulamalarının
hayata geçişi sayesinde kişisel verimizin sahibi olabilmemiz için
çok yüksek potansiyel taşır. l60 l
- 80 -
23 .
İit�Y9)1gıp, Türk�e Öneri İngilizce

Knllamm KııDanım Kullawm
Derin Öğrenme Derin Öğrenme Deep Learning
1 980 yılında Geoffrey Hinton tarafından kavramsallaştırılmış

tır. Hinton, makine öğrenimi tekniklerini insan beyniyle kar
şılaştırmasıyla beyinlerin nöronlarına benzer bir şekilde yapı
landırılmış bir derin öğrenme algoritması olan "sinir ağı" kon
septini oluşturmuştur. 1611 Temelde üç ya da daha fazla katmana
sahip olan, insan beyninin yapısından esinlenerek uygulanan
makine öğreniminin bir altkümesidir. Derin öğrenme algorit
maları verileri belirli bir mantıksal yapıda sürekli olarak analiz
eder ve insanların ulaştığı sonuçlara ulaşmayı amaçlar. Bunu
yapabilmek için kullandığı algoritmalar sinir ağları olarak ad
landırılırlar. Bu sinir ağları insan beynini taklit ederek veriden
"öğrenmesine" izin verir. Bu öğrenme sonucunda tek katmanlı
bir sinir ağı yaklaşık kestirimler yapabilirken ek gizli katmanlar
bilginin doğruluğunu iyileştirmeye çalışır. 162 1
Derin öğrenme birçok alanda kullanılmaktadır. Derin
öğrenme ile sayısal yardımcılar, sesli televizyon uzaktan ku
mandaları ve kredi kartı sahtekarlığı belirlenmesi gibi günlük
ürün ve hizmetlerin dışında otomatik sisteme dönüştürüle
bilecek birçok alanda da (kendi kendini süren arabalar gibi)
-8 1 -
kullanılmaktadır. l63l Buna birkaç örnek vermek gerekirse Go

ogle Deepmind'ın AlphaGo'su, Siri, Cortana, Alexa ve Google
Now gibi sayısal yardımcıları ve CamFind gibi uygulamaların
kullanım alanlarını gözler önüne sermektedir. l64l
-82-
24.
Tü,tlq;e Yaiı:ın Türksıe Ön�rt İngiliıce

Kullanım Kullamm Kullanım
Dijital Asistan Sayısal Yardımcı Digital Assistant
Kestirime dayalı bir sohbet robotu olarak da bilinen sayısal

yardımcı, genellikle kişilerle internet üzerinden konuşmayı
benzetme becerisine sahip yönde geliştirilmiş bir bilgisayar
programıdır.l65l Sayısal yardımcı, soruları yanıtlayarak ve temel
görevleri yerine getirerek kullanan kişiye yardımcı olmak için
tasarlanmıştır. ı66ı
Kişisel sayısal yardımcılar (Personal Digital Assistants -
PDA), çok çeşitli elektronik işlevleri el tipi bir pakette birleştiren
aygıtlardır. Terim, 1 992 yılında Apple Computer Corporation'ın
CEO'su John Sculley tarafından bulunmuştur. 2006 yılı itibariy
le en popüler PDA, 1 999 yılında piyasaya sürülmesinden 2006
yılına kadar en az 6,2 milyon adet satan BlackBerry idi. "Kişi
sel yardımcı" telefon görüşmeleri ve e-postaları yanıtlamaktan
otel rezervasyonları yapmaya kadar çok çeşitli yararlı görevleri
yerine getirmesi beklenen bir kişi için hareket eden bir çalışan
anlamına gelir. ı67l
Sayısal yardımcılar gelişen teknolojilerin de yardımıyla her
geçen gün bilinirlik kazanmaktadır. İnsanlar bu yardımcılar
dan kendilerine sorunsuz bir deneyim sağladığı ve hızlı sonuç
- 83-
verdiği için yararlanmaktadır. Günümüzde insanlar tarafından

kullanılan en bilinen sayısal yardımcılardan bazıları şunlardır:
Siri, Google Asistan, Cortana, Facebook M, Blackberry Assis
tant, Braina, Teneo, Speaktoit Asistanı, Hound, Amazon Echo
(Alexa). r6s ı
-84-
25.
Dijital Dönüşüm Sayısal Dönüşüm D i gital

Transformation
Sayısal dönüşüm, bir iş modelini değiştirmek ve yeni gelir ve

değer üreten uygun olanaklar sağlamak için sayısal teknolojile
rin kullanılması, sayısal bir işletmeye geçiş sürecidir. f69 1 Belge
leri depolamak ve dağıtmak için bulut bilişimi kullanmada, si
pariş karşılama gibi otomatik iş akışları oluşturmada (örneğin,
bir işletmenin müşteri sipariş verdiğinde bir gönderim etike
tinin oluşturulduğu, müşterinin faturalandırıldığı ve deponun
gönderiyi hazırladığı bir web sitesi olabilir), iletişim bilgileri
ve ürün geçmişi gibi müşteri verilerini tutmada, bozuklukları
tanımlarken, eğilimleri belirlerken ve ürün ve hizmetlerin çap
raz satışını yaparken sayısallaşmadan yararlanılır. Bir e-ticaret
sitesinden sipariş karşılama ya da bir CRM veritabanında tutu
lan müşteri geçmişi olsun, birçok işletme zaten bir ya da daha
fazla sayısallaştırılmış sürece ya da iş akışına sahiptir. Sayısal
dönüşümden yararlanan küçük ve orta ölçekli kuruluşlar, daha
düşük işletme maliyetleri sağlarken, operasyonların verimlili
ğini artırmaya yardımcı olduğu için fayda sağlayabilir. Sayısal
dönüşüm, öncelikle anapara maliyetlerinde düşüş sağlayan ve
- 85 -
buna paralel olarak verimliliği artıran bulut hizmetleri tara

fından yönlendirilmektedir. Bu tür hizmetler, verilere kolayca
erişme, iş akışını yönetme ve uygulamaları birleştirme olanağı
sunar. Günümüzde tüketicilerin büyük bir kısmı bilinçli sayısal
kullanıcılardır.
Sayısal varlığa sahip şirketler, faydalanıcılara seslenme ko
nusunda üstünlük elde etmektedirler. Sayısallaşma, müşteri
davranışlarına ilişkin öngörüler oluşturmaya yardımcı olur. Bu
öngörüler ve eğilimler, tanıtım kampanyalarının etkinliğinin
ölçülmesini etkileyebilir. Ancak, her ikisi de bu modern çağ
da hayati izlemlerdir. 17° 1 Sayısallaştırma (Digitization), sayısal
dönüşümün temelidir. Bu, fiziksel dünya ile yazılım arasında
ki bağlantıdır. 1 960'lardan beri yapılan uygulamalar bunların
göstergesidir. Tüketilebilir verilere gerek duyulması nedeniyle
iş değeri sağlayan tüm süreçler için bir etkileştiricidir. 17 1 1
- 86-
26.
Dijital Etik Sayısal Etik Digital Ethics
Bilgisayar etiği olarak da bilinen sayısal etik ya da bilgi etiği,

artık çok dikkat çeken hareketli bir alandır. Bir alan olarak sayı
sal etik tarihi, toplumda sayısal teknolojilerin gelişimini ve kul
lanımını takip etmiş ve çoğu zaman değiştirilen sayısal öncesi
teknolojilerin etik kaygılarını yansıtmaktadır.
Sayısal teknolojilerin gerçekten de doğru olan soruları sor
ması ancak oldukça yakın zamanda olmuştur. 1 960'larda "veri
işleme" endüstride ve kamu yönetiminde daha yaygın bir ça
lışma haline geldiğinde, etikçilerin endişeleri gizlilik, veri gü
venliği ve bilgi erişimi yoluyla güç gibi bilinen konulardır. Gü
nümüzde sayısal etik, gözetleme, haber ya da flört gibi sayısal
teknoloji nedeniyle yeni bir nitelik kazanan eski konuları içer
mektedir. Aynı zamanda otomatik silahlar, arama motorları,
otomatik karar verme ve yapay anlayıştan kaynaklanan varo
luşsal risk gibi hiç var olmayan yeni sorunları da kapsar. ını
-87-
27.
Türk$eYwpı 'fiiıke Öneri İqilizce

KgDawm KgJJanım Kullanım
Dijital Hastane Sayısal Hastane Digital Hospital
Sayısal hastane, tıbbi aygıtlar, akıllı bilgi sistemleri, tesis kont

rolü ve otomatik taşıyıcı sistemleri gibi en son teknolojileri,
konum bazlı kaynaştırarak çalışan verimliliğini artırmaya,
hastane işleyişlerini kolaylaştırmaya, süreç kalitesini iyileştir
meye ve hasta güvenliğini sağlamaya katkıda bulunan bir kav
ramdır ve hizmetleri, algılayıcıları ve sayısal iletişim araçlarını
sağlık süreçlerine katar. Sayısal hastane kavramı, son yıllarda
gelişmiş ülkeler tarafından ön plana çıkarılan ve yatırım yapı
lan bir uygulamadır.
Amerika Birleşik Devletleri, dünyada bir ilki gerçekleşti
rerek Missouri'de Mercy Virtual Care Center adında, uzaktan
tanı ve tedavi yöntemleri sunan yataksız bir hastane kurarak
bir adım daha ileri gitmiştir. Türkiye, dünyadaki gelişmeleri
yakından takip ederek sağlık hizmetlerinde yeniliklere başla
mıştır, bu amaçla 20 1 3 yılında "Dijital Hastane" çalışmalarına
başlamış ve 20 1 6 yılında Avrupa'nın en üst düzey dört sayısal
hastanesinden biri olan Tire Devlet Hastanesi kurulmuştur.
Sayısal hastanelerin sonuçları, bu sistemi uygulayan hastanele
rin %35 verimlilik elde ettiğini göstermektedir. 1731
-88-
Sayısal dönüşüm süreci, bir hastanenin bilgisayarlaştırılma

sı, uygulamaların yapılması, hastaların çevrimiçi randevu alma
larının kolaylaştırılması, klinik ve idari personelin kendi akıllı
telefonlarını ya da tabletlerini kullanmalarına izin verilmesi ya
da hastane için bir Facebook ya da Twitter hesabı açılmasıyla il
gili değildir. Bu unsurlar bir dönüşüm sürecinin parçası olabilse
de dönüşüm belirli bir teknolojinin kullanımına ya da biçim ve
içeriği karıştırmaya indirgenmemelidir. Sayısal dönüşüm, has
tane duvarlarının ötesine geçen sosyal, ekonomik ve teknolojik
faktörlerle bağlantılı, sürekli, karmaşık ve çok boyutlu bir sü
reçtir. Bir hastane yöneticisinin atması gereken gerçek ilk adım,
bir modadan ya da "kurulması gereken bir şeyden" bahsedil
mediğini tam olarak anlamaktır; hastane süreçlerinde bir an
layış değişikliğinden ve sayısal olarak düşünmeye başlamaktan
bahsedilmektedir. Kuşkusuz, hastayı bu dönüşümün merkezine
koymak en iyi başlangıç noktası olarak görünmektedir. l 74J
-89-
28.
Sayısal Hükümet Digistate
e-Hüküm et/ e-Devlet, kamu sektörü kuruluşlarının çalışmaları

nı iyileştirmek için bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılma
sıdır. Bazı tanımlar, yalnızca İnternet özellikli uygulamalarla ya
da yalnızca devlet ve dış gruplar arasındaki etkileşimlerle sınır
landırır. Hükümetler 50 yıldan fazla bir süredir e-devleti hayata
geçirmeye çalışmaktadır.
Kamu süreçlerinin iyileştirilmesi, e-yönetim olarak adlan
dırılmakta; vatandaşları birbirine bağlamak, e-vatandaşlar ve
e-hizmetler olarak adlandırılmakta ve dış etkileşimler oluştur
mak, e-toplum olarak adlandırılmaktadır. l 75l
- 90 -
29.
Sayısal İkiz Digital Twin
Sayısal ikiz, bir ürünün, sürecin ya da hizmetin sanal bir mode

lidir. Diğer bir deyişle fiziksel bir şeyin tam karşılığı yani sanal
bir ikiz yaratmak anlamına gelir. Kısacası fiziksel nesnenin sa
nal kopyasıdır diyebiliriz. 176 1 Bu sanal kopya bir araç, bir maki
ne, bir tren, hatta bir jet motoru bile olabilir. Sayısal ikiz, özün
de, bir ürünün ya da sürecin nasıl performans göstereceğini
kestirebilen benzetimler oluşturmak için gerçek dünya verileri
ni kullanan bir bilgisayar programıdır. Kısacası, bir tane sayısal
ikiz oluşturulmasıyla stratejik teknoloji eğilimlerinin geliştiril
mesine, fiziksel nesnelerde maliyetli işlev bozukluklarının ön
lenmesine ve ayrıca gelişmiş analitik, izleme ve kestirime dayalı
yetenekler, test süreçleri ve hizmetlerin kullanılmasına olanak
sağlanmaktadır. 1771
NASXnın eşleme teknolojisi sonucunda ortaya çıkan sayısal
ikiz teknolojisi ilk olarak 2002'de Ürün Yaşam Döngüsü Yöne
timi isimli kitabın yazarı Dr. Michael Grieves tarafından dile
getirilmiştir. ı7sı
Sayısal ikizin ilk kullanımı, yeni ürün tanıtımı için tasarlan
mış 3D CAD modelleri biçimidir. Bulut bağlantısı, nesnelerin
-9 1 -
interneti (IoT), artırılmış gerçeklik ve makine anlayışı gibi sa

yısal kolların çoğalmasıyla sayısal ikiz teknolojisi çeşitli endüst
rilerde büyük ölçekli uygulamalara da olanak vererek daha da
gelişmiştir. Sayısal ikiz günümüzde, tüm gerçek zamanlı per
formans verileri, duyarga verileri, yoklama verileri, yapılan ba
kımların tarihçesi, yapılandırma değişiklikleri, parça değişimi
ve güvence verilerinin izlenmesini sağlamaktadır. !791
-92-
30.
Dijital Kimlik Sayısal Kimlik Digital Identity
Kişinin sahip olduğu kimlik bilgilerinin çok daha güvenli halde

tutulan bireyi diğer kişilerden ayırma ve tanıtma işlevini ger
çekleştiren sayısal bir seçenektir.
Dünyada ilk kez Ukrayna'da sayısal kimlik projesi parla
mentodan geçerek 23 Ağustos 202 1 tarihinden itibaren Diia
isimli mobil uygulama ile pasaport ve kimlik yerine kullanıl
maya başlanmıştır. Bu uygulamayla birlikte artık Ukrayna va
tandaşlarının kimlik taşımasına gerek kalmamıştır. Kişilerin
mobil uygulamaya sahip olmaları yeterlidir.1 801
Sayısal kimliğin temel prensipleri:
• Yüksek düzeyde kişisel gizlilik

• Güven
• Erişebilirlik
• Kullanıcı odaklılık
• Şeffaflık
Sahip olunan bu özellikler aracılığıyla sayısal bankacılık,

resmi işlemler, sosyal medya hesapları gibi pek çok alanda gü
venle kullanılabilir. 1 8 1 1
- 93 -
Sayısal bir kimlik oluşturmaya yardımcı olabilecek veri nok

talarının örnekleri şunları içerir:
• Kullanıcı adı ve şifre

• Satın alma davranışı ya da geçmişi
• Doğum tarihi
• Sosyal güvenlik numarası
• Elektronik işlemler gibi çevrimiçi arama faaliyetleri
• Tıbbi geçmiş
Sayısal kimlik üstünlükleri getirdiği gibi sayısal anlamda ve

rilerin çalınması durumunda önemli bir risk teşkil etmektedir.
Çeşitli kimlik doğrulama ve yetkilendirme sistemleri araştırıl
mıştır, ancak sayısal kimlikleri tanımlamak için standartlaştı
rılmış ve doğrulanmış bir sistem henüz bulunmamaktadır. ısıı
- 94 -
31.
Dijital Sayısal Digital Literacy

Okuryazarlık Okuryazarlık
Çeşitli sayısal platformlarda gezinme ve bunlar aracılığıyla an

lama, değerlendirme ve iletişim kurma yetkinliğidir. 1 83 1 İnternet
platformları, sosyal medya ve mobil cihazlar gibi sayısal tekno
lojiler aracılığıyla iletişimin ve bilgiye erişimin giderek arttığı
bir toplumda yaşamak, öğrenmek ve çalışmak için gerek duyu
lan becerilere sahip olmak anlamına gelir. 1 841
Sayısal okuryazarlık adı ilk olarak 1 990'larda Paul Gilster'ın
Dijital Okuryazarlık adlı kitabında kullanılmıştır. Bu on yıl bo
yunca, web yeni bir buluş olduğundan insanlar onu kullanmak
için yeterli bilgiye sahip değillerdi. Bu nedenle en başından beri
web'in olanaklarının ve potansiyelinin bilincinde olan Paul Gils
ter, konuyu halka anlatmak için bu kitabı yazmıştır. Sayısal okur
yazarlık; bilgi okuryazarlığı, teknik okuryazarlık, medya okurya
zarlığı, sayısal içerik okuryazarlığı (bloglar), sosyal okuryazarlık
ve sayısal finansal okuryazarlığı da kapsamaktadır. ı s sı Öğrenmeyi
sergilemek için web tarayıcıları, arama motorları, e-posta, metin,
wiki, bloglar, Photoshop, PowerPoint, video oluşturma/düzen
leme yazılımı ve benzerlerinin nasıl kullanılacağını anlamak ve
bilgilerin doğruluğu/güvenilirliği için çevrimiçi kaynakları de
ğerlendirmek sayısal okuryazarlığa örnek verilebilir. 1 861
-95-
32.
Türkçe Yanın Türkçe Öneri İngilizce

Kqlhımm Kullanım Kullanım
Dikey Tarım Dikey Tarım Vertical Farming
Dikey tarım terimi Gilbert Ellis Bailey'in 1 9 1 5'teki kitabı "Di

key Tarım"da türetilmiştir. Kendisinin bu terimi kullanımı şu
andaki anlamından farklıdır. l 87l 1 999 yılında ise Columbia
Üniversitesi'nden mikrobiyoloji uzmanı Dr. Dickson Despom
mier, bir grup öğrencisiyle birlikte dikey tarım üzerinde de
taylı çalışmalar yürütmüştür. Amerikan basınının da ilgisini
çeken Dr. Despommier, iklim değişikliğinin geleneksel çiftçi
liğin maliyetini giderek yükseltmesi ile teknolojik gelişmelerin
sera çiftçiliğini daha ucuz hale getireceğini; buna bağlı olarak
da dikey çiftçiliğin daha cazip hale geleceğini söylemektedir.
Despommier'in en büyük hayali ise 50 yıl içinde dünyada üre
tilen gıdanın yarısının dikey çiftliklerden sağlanmasıdır. Bu
şekilde ciddi büyüklükteki tarım arazisinin terk edileceğini,
bunun da ekosistemin işlevini hızlı bir biçimde iyileştireceğini,
küresel ısınmayı da yavaşlatacağını belirtmektedir. Kendisi çok
katlı dikey çiftliklerin özellikle kent yaşamını yeni baştan şekil
lendireceğini ve daha sağlıklı, taze ürünler elde ederken sür
dürülebilir tarım yapmanın tek yolunun dikey tarım olduğunu
iddia etmektedir. [88 1
-96-
Dikey tarım aslında kontrollü çevre tarım ya da yapı en

tegre tarım adında kent ortamında büyük ölçekli tarım yön
temidir. ı s9ı Dikey tarım ekilebilir toprak alanların azaldığı ya
da hiç olmadığı yerlerde (gökdelenlerde, apartmanlarda, bal
konlarda, teraslarda, küçülmüş arazilerde, mini bahçelerde
vb.) farklı araç gereç ve sistemlerle tarım ürünlerinin dikine
yetiştirilmesi önerisine dayanmaktadır. ı 9oı Günümüzde de açık
ya da kapalı alanlarda tarım yapılmasına rağmen dikey tarım
örtü altı yetiştiriciliğini yüksek teknoloji ile daha verimli bir
hale getirmektedir. Dikey tarımın amacı pestisit ve herbisit
gibi çevreyi kirleten tarım ilaçlarının kullanımını azaltmaktır.
Günümüzde dikey tarım örnekleri tüm dünyada görülebil
mektedir. Kent merkezlerinde tarım yapma düşüncesi çoğu in
sana cazip gelmeye başlamıştır. Dikey tarımın hedeflerinden,
metropollerdeki gökdelenlerde üretim yapılması düşüncesi
henüz endüstriyel düzeyde yeterli ilgiyi görmemesine rağmen
teknolojinin sürekli gelişmesi ile dikey tarımda kullanılan sis
temler sürekli olarak kendini yenilemekte ve düşüncenin gele
cekte belki de daha farklı şekillerde gerçekleşebileceğini ortaya
koymaktadır. Ayrıca topraksız üretim tekniklerinin ve dikey
tarım sistemlerinin sürekli geliştirilmesi uzay programları için
de umut taşımaktadır.
- 97 -
33 .
Distopya Distopya Distopia
Distopya teriminin bilinen ilk kullanımı, 1 868'de Greg Webber

ve John Stuart Mill tarafından İngiliz Parlamentosu'nda yapılan
bir konuşmada ortaya çıkmıştır. Distopya, kötü bir yeri ifade
eder. Bir distopya, her şeyin ters gittiği korkunç bir yerdir. 19 ı1
Terim genellikle kurgusal bir durumu ifade eder. 192!
Gelecekte olabilecek olumsuz toplumları tanımlamak için
kullanılan "distopya" kelimesinin kökeni eski Yunancaya da
yanır. Anti-ütopya diye de adlandırabileceğimiz distopyayı
oluşturan "dis" ve "topya" kelimelerinin kökü eski Yunancada
"kötü" ve "yer" olarak yer alır. Distopik toplumlar zulüm, terör,
fakirlik, yoksulluk, sefalet ya da çok ilerlemiş teknolojinin top
luma olumsuz yansımasının olduğu kurgusal toplumlardır. Bu
toplumlarda ağırlıkla baskıcı, otoriter/totaliter devlet sistemle
ri vardır ve toplumdaki herkes gözetim altında yaşar. Bunun
sonucunda kişisel özgürlüklerini kaybetmiş kişiler dayanılmaz
yaşam koşulları altında hayatta kalma mücadelesi verirler. Sınıf,
din, kişilik, cinsiyet, mahremiyet gizlilik hakkı vb. her türlü ko
nuda baskı ve kontrol vardır. 193! Orwell'in 1 984'ü, yirminci yüz
yılın en bilinen distopyalarından biridir. 1941 Matrix, devletçi bir
- 98 -
Fütüristl er Derneği il Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü
distopyanın ipuçlarını içeren kıyamet sonrası bir distopyadır.

Bu filmdeki "gerçek dünya: çökmekte olan gökdelenleri, karar
mış gökyüzü ve ürkütücü robot paketleriyle kesinlikle kıyamet
sonrasını niteler. Ancak Matrix'te her şey, bir tür yönetim ola
rak düşünülebilecek bilgisayarlar tarafından kontrol edilir. l95l
-99-
34.
Türkçe Ön@d
;Kullanım
Dokunsal Dokunsal Haptic

Teknoloji Teknoloji Technology
"Haptic" sözcüğü, "dokunma duyusu ile ilgili" anlamını taşı

maktadır. Dokunsal teknoloji ise güç, titreşim ve hareket saye
sinde dokunma duyusu yaratarak dokunsal geribildirimler sağ
layan teknolojileri tanımlamaktadır. l96l "Haptik'' bilgisayarları
denetlemek ve etkileşimde bulunmak için dokunmayı kullanan
teknolojiyi ifade eder. Dokunsal teknoloji esas olarak sanal nes
neler oluşturmak, sanal nesneleri kontrol etmek ya da makine
ve aygıtların uzaktan kontrolünü geliştirmek için kullanılır. l97l
Dokunsal teknoloji, dikkatle denetlenen dokunsal sanal
nesnelerin yaratılmasına izin vererek insan dokunma duyusu
nun nasıl çalıştığını araştırmayı olanaklı kılmıştır, dokunmanın
ve onun altında yatan beyin fonksiyonlarının nasıl çalıştığının
anlaşılmasına katkıda bulunmuştur. ı9s ı Dokunma hissini ben
zetimlemek, tıp endüstrisi, uzay araştırmaları, video oyunları
ve çeşitli endüstrilerde birçok uygulamaya sahiptir. Dokunsal
teknoloji daha kullanışlı hale gelmekte ve gelecek on yıl içinde
kullanım oranının artacağı öngörülmektedir. Dokunsal tek
nolojinin bazı özgün kullanım alanlarını açıklayacak olursak;
- 1 00-
tıp öğrencileri, neyin ne olduğunu sanal ortamda dokunarak

hissederek öğrenebilecekler, zorlu ve karmaşık ameliyatları
risksiz bir şekilde sanal dünyada gerçekleştirebileceklerdir. As
kerler, bir sorun çıkmadan temel eğitimleri çok rahat bir şe
kilde alabilecek, bir savaş ortamını gerçekten savaşa gitmeden
yaralanma ya da ölme riski olmadan deneyimleyebileceklerdir.
Video oyunlarında oyuncular, oyunlardaki dünyayı, eşyaları
duyumsayıp daha gerçekçi deneyimler yaşayabileceklerdir. Her
öğrenci daha önce bilmediği kavramları öğrenmekte güçlük
çekebildiği için fen dersindeki kemik çeşitlerini sanal ortamda
dokunarak hissederek çok daha kolay öğrenebilecektir. Sanal
market alışverişlerinde sanki gerçekten mağazada alışveriş ya
pılıyormuş gibi alınan malın dokusu hissedilebilecektir. 1991
-101-
35.
Döngüsel Döngüsel Circular

Ekonomi Ekonomi Economy
Döngüsel ekonomi, var olan malzeme ve ürünleri olabildi

ğince uzun süre paylaşmayı, kiralamayı, yeniden kullanmayı,
onarmayı, yenilemeyi ve geri dönüştürmeyi içeren bir üretim
ve tüketim modelidir. Bu model ile ürünlerin yaşam döngüsü
uzar, atık en aza iner ve bir ürün ömrünün sonuna ulaştığın
da, malzemeleri mümkün olan her yerde ekonomi içinde tutu
lur. Bunlar tekrar üretken bir şekilde kullanılabilir ve böylece
daha fazla değer yaratılabilir. Bu, al-yap-tüket-at modeline da
yanan geleneksel, doğrusal ekonomik modelden bir sapmadır.
Bu model, büyük miktarlarda ucuz, kolay erişilebilir malzeme
ve enerjiye dayanır. Ayrıca, bu modelin bir kısmı, bir ürünün
tüketicileri yeniden satın almaya özendirmek için sınırlı bir
ömre sahip olacak şekilde tasarlandığı zaman, planlı eskimeyi
içermektedir. ı ı ooı Döngüsel ekonomi örnekleri arasında sokağa
atılan bir mendilin sofra bezi olarak yeniden değerlendirildiği,
kağıt parçasının da bir ahşap ev malzemesi olarak yeniden de
ğerlendirildiği çevreci tutum amaç edinilmektedir.
Döngüsel Ekonomi kavramı, çeşitli kültürel, sosyal ve po
litik sistemlerin ışığında farklı şekilde gelişmiştir. Almanya'da
- 1 02-
1 990'ların başında sürdürülebilir ekonomik büyüme için ham

madde ve doğal kaynak kullanımıyla ilgili sorunları ele almak
amacıyla çevre politikasının içine alınırken Çin'de, 1 990'ların
sonlarında, bir eko-endüstriyel park modeli özendirilmiş ve
2000'lerin ortalarında, Hu Jintao'nun daha sonra kabul edilen
"uyumlu bir toplum" kavramına uygun olarak tanıtılmıştır.
Tüketim sonrası atık geridönüşümüne ve bir şirket içinde ya
da farklı işlemci ve tüketici grupları arasında atık bazlı kapalı
döngülerin geliştirilmesine vurgu yapılarak uygulanmaktadır.
Döngüsel ekonomi kavramı, malzeme döngüsel kullanım (ya da
yeniden kullanım) kavramlarını uygulayan iş modelleri olma
sına rağmen, öncelikle atık yönetiminde İngiltere, Danimarka,
İsviçre ve Portekiz'de uygulanmaktadır. Döngüsel Ekonomi
ile ilgili bazı girişimler, Kore ve Japonya'nın bazı bölgelerinde
açıkça görüldüğü gibi tüketicilerin malzeme kullanımı ve atık
konusundaki sorumluluğunu artırmayı amaçlamaktadır. Ku
zey Amerika ve Avrupa'da şirketler, azaltma, yeniden kullanım
ve geridönüşüm programlarını geliştirmek ve ürün düzeyinde
yaşam döngüsü çalışmaları yürütmek amacıyla döngüsel eko
nomi kavramını uygulamaktadır. Ortaya çıkan döngüsel eko
nomi girişimleriyle malzeme akışlarını değerlendirmek için
çeşitli araçlar gelişmektedir ve bu araçların çoğu, girişimlerin
gerçekleştiği sosyal ya da topluluk bağlamını değerlendirme
mektedir. ı 10 1 ı
- ı03 -
36.
Türk�e Yaygın Türk$e Ögeri

,Kullanım Kullanım:
Duygusal Yapay Duygusal Yapay Affective AI

Zeka Anlayış
Bilişsel bilgi işlem ve yapay zeka içinde, gözlemlenen el hareket

leri, yüz ifadeleri, beden dili ya da ses yoluyla insan duygularını
ortaya çıkarmak için bilgisayar teknolojisini kullanmakla ilgile
nen bir çalışma alanıdır. Duygusal tepkiyi sözsüz olarak ortaya
çıkarmak için bütün bir kişinin yaydığı imleri okumanın bir
yoludur. [ ıoı ı İnsanların durumlarını, duygularını ve ifadelerini
algılamaya ve ayırt etmeye çalışmak için aşağıdaki teknikler
kullanılır: [ıo3ı
• Ruh halleri, hisler ve duyguların kanıtı için çevrimiçi dil,

emojiler, resimler ve videoların duygu analizi.
• İfadelerin yüz kodlaması: Bu yöntemin etkinliği, özellik
le "büyük altı" duyguya dayandığında oldukça tartışma
lıdır, ancak bir kamera beslemesinden, kaydedilmiş bir
video dosyasından, bir video kare akışından ya da bir
fotoğraftan "çıkarmak" için yüzleri analiz eder.
• Ses analizi: Konuşma hızı, duraklamalardaki artış ve
azalmalar ve ton gibi öğeleri içerir.
- 1 04-
• Göz izleme: Bakışı, göz pozisyonunu ve göz hareketini

ölçer.
• Giyilir cihazlar cilt tepkilerini, kas etkinliğini, kalp et
kinliğini, cilt sıcaklığını, solunumu ve beyin etkinliğini
algılar.
• Hareket, davranış ve iç fizyoloji: Kameralar elleri, yüzleri,
dış vücut davranışlarını ve uzaktan kalp atış hızını izler.
• Sanal Gerçeklik (VR): Uzaktaki izleyicilerin kullanıcının
ne deneyimlediğini anlamasını ve hissetmesini sağlar.
Şapkalar ayrıca EEG ve yüz kas duyargalarını içerebilir.
• Artırılmış Gerçeklik (AR) : Uzaktan izleyiciler dikkati,
tepkileri ve sayısal nesnelerle etkileşimi takip edebilir.
Duygusal bilgi işlem ya da yapay duygusal zeka olarak da

bilinir. Duygusal Yapay Zeka tarihçesi, MiT Medya laboratuva
rı profesörü Rosalind Picard'ın ''Afektif Hesaplama'' yayını ile
1 995 yılına kadar uzanıyor.
Reklamcılık - 2009'da Dr. Rana el Kaliouby ve Picard, Bos
ton merkezli, otomotiv yapay zekası ve reklam araştırmaların
da uzmanlaşmış bir duygu yapay zekası şirketi olan Affectiva'yı
kurdu. Fortune 500 şirketlerinin yüzde 25'i içinde ikincisi.
Çağrı merkezleri - 2007 yılında MiT Sloan mezunları tara
fından ortaklaşa kurulan Cogito'nun teknolojisi, çağrı merkezi
temsilcilerinin telefondaki müşterilerin ruh hallerini belirle
melerine ve konuşmayı gerçek zamanlı olarak nasıl yönete
ceklerini ayarlamalarına yardımcı olur. Cogito'nun ses analizi
yazılımı, ses kalıplarını belirlemek için yıllarca süren insan dav
ranışı araştırmalarına dayanmaktadır.
Ruh sağlığı - Aralık 20 1 8'de Cogito, CompanionMx adlı bir
yan ürün ve beraberindeki bir ruh sağlığı izleme uygulamasını
- 105-
başlattı. Companion uygulaması, telefonuna konuşan birini din

ler ve konuşmacının sesini ve telefon kullanımını endişe ve ruh
hali değişiklikleri belirtileri açısından analiz eder.
Yardımcı hizmetler - Otizmli bazı kişiler duygusal olarak
iletişim kurmakta zorlanırlar. Duygusal yapay anlayışın bir tür
"yardımcı teknoloji" olabileceği yer burasıdır. Giyilir monitör
ler, otizmli bir kişinin yüz ifadelerindeki ya da vücut dilindeki
(yüksek nabız hızı gibi) başkalarının göremeyebileceği incelik
leri yakalayabilir. ı ıo41
- 1 06 -
37.
Endüstri 4.0 Industry 4.0
Özünde Endüstri 4.0, bilgi sistemlerinden yararlanarak özerk

lik ve özerk kararların siber-fıziksel sistemlere ve makinelere
(oransal) aktarımını içerir. Endüstri 4.0 genellikle "Dördüncü
Sanayi Devrimi" kavramıyla birbirinin yerine kullanılır. Diğer
lerinin yanı sıra aşağıdakilerle tanımlanır:
• Üçüncü sanayi devriminden daha fazla otomasyon

• Endüstriyel IoT (nesnelerin interneti) tarafından sağla
nan siber-fıziksel sistemler aracılığıyla fiziksel ve sayısal
dünyanın köprülenmesi
• Merkezi bir endüstriyel denetim sisteminden akıllı ürün
lerin üretim adımlarını tanımladığı bir sisteme geçiş
• Kapalı döngü veri modelleri ve denetim sistemleri ve
ürünlerin kişiselleştirilmesi/ özelleştirilmesi
Endüstri 4.0'ın arkasındaki itici güçlerin ve teknolojilerin

etkisi, kavram ortaya çıktıktan sonra çeşitli sektörler açısından
incelenmiştir. Bu, genellikle akademik çalışmaya dayanan daha
- 107 -
fazla "4.0" teriminin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Lojistik 4.0

(lojistik ve ulaşım) , İnşaat 4.0 (inşaat sektörü), Enerji 4.0 (ener
ji ve kamu hizmetleri sektörü) ve daha fazlasını içerir. 2006'da
Alman hükümeti "Yüksek Teknoloji Stratejisi'ni" Hannover
Messe'de sunmuştur. Die Neue Hightech-Strategie Innovatio
nen für Deutschland'da yönetim, sadece teknolojik yenilik so
runu değil, aynı zamanda toplumun genel olarak merkeze alın
dığı "sosyal yenilik" ile ilgili olan yeniliği nasıl yönlendirmeyi
hedeflediğini açıklamıştır.
Endüstri 4.0'dan ilk kez, İnternet ve nesnelerin interneti ta
rafından yönlendirilen dördüncü bir sanayi devriminin ortaya
çıkışıyla açık bir ilişki içinde bahsedilmiştir. Belge, geleceğin
endüstriyel üretiminin özelliklerini şu şekilde tanımlamıştır:
Son derece esnek bir üretime sahip ürünlerin yüksek derece
de bireyselleştirilmesi (kişiselleştirilmesi); müşterilerin ve iş
ortaklarının tasarım ve değer yaratma süreçlerine erken katıl
ması; hibrit ürünlere yol açacak olan üretim ve yüksek kaliteli
hizmetleri birbirine bağlamak.
Endüstri 4.0 fabrikanın ötesine geçer, aynı zamanda otomas
yon ve veri alışverişinden daha fazlasıdır (örneğin, çalışanların
kilit rol oynaması, enerji verimliliği vb.) . Endüstri 4.0'ın sade
ce bu teknolojilerle ilgili olmadığını belirtmek önemlidir. Aynı
zamanda, toplumun ve çalışanların rolüne ve etkisine de bakar
(örneğin, işbirlikçi ya da işbirlikçi robotlarda olduğu gibi insan
ve makine arasındaki işbirliği, tüm bu değişikliklerin ortasında
fabrika işçilerinin gereksinim duyduğu yeni beceriler ve kaçı
nılmaz olarak, devam eden otomasyon nedeniyle iş kaybı). [ ı osı
- 108 -
38.
Tütks:e Öneri İngilizce

&ıllanım KpJJwum
Evrensel Temel Evrensel Temel Universal Basic

Gelir (ETG) Gelir (ETG) Income (UBI)
Evrensel temel gelir (ETG), son yıllarda önemli bir ivme ka
zanan eski bir fikirdir. Algoritmaların giderek mavi ve beyaz
yakalı işi yapmayı öğrenmesi ve yakında yeterli ücretli işgücü
nün olmama olasılığı sorunsalı endişe vermektedir. Ancak bazı
temel gelir savunucuları bu kıyamet senaryosunu reddeder ya
da görmezden gelir. Covid- 19 salgını, işsizlik ve mali sıkıntı
dünyaya yayılırken konuyu daha da acil hale getirmiştir. İspan
ya hükümeti Nisan 2020'de pandemi sırasında kitlesel yardım
etmek için ülkenin en muhtaç hanelerinden yaklaşık bir mil
yona temel bir aylık gelir ödemeyi planladığını duyurmuştur.
En saf haliyle, temel gelir, devlet yönetiminin herkese yap
tığı koşulsuz, dönemsel nakit ödem�dir. Bu, gelir testine dayalı
değildir, bir fon yöneticisi ve evsiz bir kişi aynı miktarı alır. Bir
ETG'ye bağlı hiçbir koşul yoktur, bu nedenle çalışmak, okula
gitmek, aşı yaptırmak, askerlik hizmetine kaydolmak ya da oy
kullanmak için herhangi bir gereklilik yoktur. Ayni -barınma,
yiyecek- ya da kuponlarla ödenmez. Altına kimsenin nakit ge
lirinin düşemeyeceği bir kattır.
- 1 09-
Dar anlamda, ETG'nin entelektüel tarihi kabaca yarım asır

dır bilinir. Reformcular, mevcut haliyle toplumun ihtiyaçları
ve sorunları ışığında temel bir geliri destekler. İkinci bir grup,
fütüristler, çizginin daha aşağısına bakmaktadır. Bazıları, tek
nolojik işsizlik tehdidine kıyasla güncel endişelerin sönük kal
dığını ve bir çözüm olarak temel geliri sunduğunu düşünmek
tedir. Diğerleri böyle bir toplumsal gözden geçirmeyi mem
nuniyetle karşılamakta ve temel bir geliri kesin bir ütopyanın
temel taşı olarak görmektedir. İsviçre, Haziran 20 1 6'da temel
bir gelir önerisi için referandum yapmış ve sadece %23, l destek
almıştır. Önlemin reddedilmesinin önemli bir nedeni ETG'nin
karşılanamaz olarak algılanmasıdır. Oy pusulasında bir miktar
belirtilmemiş, ancak kampanyacılar 30.000 İsviçre frangı ya da
30.900 ABD dolarından bahsetmiştir.!1061
- 1 10-
39.
Tiirkfe Ön�i
l).ullanun ·
Genomik Tıp Genomik Tıp Genomic

Medicine
Genomik tıp, İnsan Genomu Tasarısı'nın tamamlanmasından

bu yana hızla büyüyen genomik bilgilerin kullanımını içeren
disiplinler arası bir tıbbi uzmanlık alanıdır. l1 07 ı Genomik tıp,
genlerimizin (DNA) ve bunların sağlığımızla etkileşiminin in
celenmesidir. Genomik, bir kişinin biyolojik bilgilerinin klinik
bakım ve sağlık sonuçlarını iyileştirmek için nasıl kullanılabi
leceğini araştırır. ııosı Genomik tıp, belirli bir durumdaki hasta
ların iyileştirilmesine ve bakımına yönelik "herkese uyan tek
beden" yaklaşımından hastaların sağlığını daha iyi yönetmek
için yeni yaklaşımları içeren bir stratejiye doğru bir paradigma
kaymasını ifade eder ve bir hastanın hastalığının ve/veya hasta
lığa yatkınlığının yönetiminde en iyi sonuçları elde etmek için
doğru iyileştirmeleri hedeflerY09l
Genlerimiz, kalp hastalığı ve kanser gibi belirli hastalıklara
ve koşullara nasıl tepki verdiğimizi etkileyebilir. Genomik tıp,
hastalık ve biyoloji arasındaki bağlantıları anlamamıza gide
rek daha fazla yardımcı olmakta ve bu da sırasıyla tanı, iyileş
tirme ve hastanın bireysel sağlık bakım yolunu etkilemektedir.
- lll-
Genomik tıbbın özellikle onkoloji ile nadir ve bulaşıcı hasta

lıklar alanlarında faydalı olduğu kanıtlanmıştır. ı 1 10J
Ailede ciddi genetik bozukluk öyküsü varsa anne baba aday
larına taşıyıcı olup olmadıklarını ve bunu çocuklarına geçirip
geçiremeyeceklerini genomik tıp söyleyebilmektedir. Ayrıca,
herhangi bir bulgusu olmasa bile kalıtsal durumu daha sonraki
yaşamlarında geliştirme olasılığının olup olmadığını da söyle
yebilmektedir. Her hastanın ilaçları, iyileştirilmesi, kendilerine
ve bireysel ihtiyaçlarına ve risklerine göre hazırlanmış bir sağlık
bakım planı vardır. Örnek olarak, kolorektal kanserlerin teda
visi alınabilir. Belirli bir gen mutasyonuna sahip bazı insanlar,
aspirin gibi steroid olmayan bir anti-inflamatuar ile tedavi edil
diğinde, bu mutasyona sahip olmayanlara göre daha iyi hayatta
kalma oranlarına sahiptir. ı ı ı ı ı İngilizce genome "yeni doğan or
ganizmaya genetik olarak aktarılan bilginin tümü" sözcüğün
den alıntıdır. İngilizce sözcük Almanca aynı anlama gelen ge
nom sözcüğünden alıntıdır. Alman biyolog Hans Winkler, 1 920
yılına ilk kez kullanmıştır. Bu sözcük eski Yunanca gignomai,
"doğurmak" fiilinden türetilmiştir. 1 1 12l
- 1 1 2-
40.
Tiidççe ÔD@d İngilia;ce

J)upaqım Ku11anım.
Gezegenler Arası Gezegenler Arası InterPlanetary

Dosya Sistemi Dosya Sistemi File System
(IPFS)
Her tür dosyanın merkezi olmayan yapıda, bir noktadan bir

noktaya (P2P) gönderimini sağlamak ve depolamak için kul
lanılan bir öbekzincir ağıdır.11 131 Bu projenin temel amaçların
dan birisi aynı dosya sistemine sahip olan aygıtları birbirine
bağlamaktır. ! 1 141 Zincir içerisindeki veri güvenliği sağlanırken
aynı zamanda hesaplama ve depolamada maliyetlerini azaltan
üstünlükler sunmaktadırY 151
Gezegenler arası dosya sisteminin temel amaçları: ! 1 1 6l
1 . Tarayıcı hızını arttırmak - Merkezi bir konumdan verile

re ulaşmak yerine komşu düğümlerden geçip daha yük
sek hızlara ulaşarak tarayıcı hızı artırılabilir.
2. Maliyetten artırım sağlamak - Merkezi olmayan bir ağ
üzerinden çalıştığı için artık maliyeti yüksek olan sunu
culara ekstra ödeme yapmak gerekmeyecektir.
3. Eski web sayfalarının bütünlüğünü korur - Kullanılma
yan web sitelerinin verisinin tutulmasını sağlamaktadır.
- 1 1 3-
4. Gizliliği korumak - Merkezi sunuculara bağımlı olmadı

ğı için dosyaların ya da web sitelerinin belirli otoritelerin
kararıyla engellenmesi ya da kapatılmasını önemli ölçü
de zorlaştırır.
Şu anda uygulanılan sistemde protokol, istemci-sunucu mo

deliyle paylaşım yapılmaktadır. Herhangi bir tarayıcıdan video,
fotoğraf, metin gibi isteklerde bulunduğunda konum bazlı ad
resleme (IP-Based) ile bu istek işlenmiş olur. İstekte bulunulan
alandaki iP adresi çözümlenir, ardından bu iP adresindeki su
nucuya istek gönderilmektedir. Örneğin Londra'daki bir sunu
cuya İstanbul'dan bir istekte bulunulduğunda aynı maliyet ve
zaman harcanmış olur. Bu isteğin artması durumunda maliyet
ve harcanan süre anlamında da artış olmaktadır. Gezegenler
arası dosya sistemi ile birlikte tamamen kendi İnternet servis
sağlayıcısıyla bu dosyalara erişim sağlanabilir, indirilebilir. Bu
şekilde harcanan maliyet ve harcanan zamanda bir azalma ya
şanmaktadır. ı 1 17ı
- 1 1 4-
41.
Girişimcilik Girişimcilik Entrepreneurship
Tarihsel olarak baktığımızda girişimci olarak Türkçeye çev

rilen "entrepreneur" Fransızca kelime "entreprendre"den gel
mektedir ve anlamı "bir şey yapmak"tır. Girişimci, risk alarak
yenilik yapan kişidir. Diğer bir deyişle, girişimci fırsatları göz
leyen ve onları bulduğunda her tür riski alarak gerçekleştirme
ye çalışandır.
Girişimcilik de girişimcilerin risk alma, fırsatları kovalama,
hayata geçirme ve yenilik yapma süreçlerinin tümüne verilen
addır. Kar amacı ile riski üstüne alan ve iş kuran kişinin yaptığı
atılımdır. Bu yüzdendir ki hem şirket açma süreci hem de ye
nilikler yapma süreci girişimcilik kapsamındadır. Girişimcilik
tanımında yenilik vardır ve bu yenilik hazır kaynakların yeni
bir birleşimini ifade eder. Ortaçağda etkin olan ve iş yapan kişi
anlamında kullanılmıştır. Ekonomik teoride ilk kez 1 730'lu yıl
larda Fransız Richard Cantillon tarafından yazılan bir eserde
yer almıştır. İngiliz yazınında kullanımı ise John Stuart Mill ile
1 9'uncu yüzyılda başlamıştır. 20'nci yüzyılda ise girişimcilik te
rimi, sosyoloji, psikoloji, ekonomik teori ve ekonomik antropo
loji çalışmalarında yer almıştır.
- l l S-
Girişimciliğin 8 alt türü vardır:[ı ısı
Teknik Girişimcilik ya da "startup"lar katma değerli ürün

ler üretirler. Startuplar, kuruldukları günden itibaren hızlı
bir şekilde büyürler. Türkiye'de startup kelimesinin tam kar
şılığı olmamakla birlikte startup'lar genellikle "girişim'' ola
rak adlandırılmaktadır.[ 1 19ı
Sosyal Girişimcilik; bir sosyal sorunun çözümüne yöne

lik yenilikçi iş modelleri (ürün ya da servis) geliştiren giri
şimlerdir. Bir toplumun ve ülkenin gelişimi için gerekli olan
girişimcilik, birçok açıdan fayda sağlar. Girişimcilik türleri
arasında yer alan sosyal girişimcilik de özellikle toplumsal
dönüşüm ve iyileşme için vazgeçilmez girişimcilik türlerin
den birisidir. Sosyal girişimler, maddi dönüş beklentisi ol
mayan hayırsever ya da sabırlı yatırımlardan beslenebildiği
gibi, finansal değer odaklı geleneksel finansman araçların
dan da fayda sağlayabilmektedir. Etki yatırımı ise sosyal ve
finansal değeri harmanlaması bakımından, anılan finans
man türlerinin ortasında konumlandırılmaktadır. [ 1zoı
Ticari Girişimcilik; girişimcilik türleri arasında en yaygın

olanıdır. Girişimciler piyasada gerek duyulduğuna inandık
ları bir alanda iş kurmaya karar verir ve bu kuruluş süreci
için gerekli olan anaparayı ortaya koyar. Butik, kafe, resto
ran, kitabevi, mağaza gibi birçok ticari faaliyete başlamak
ticari girişimcilik olarak adlandırılır.
Sanal Girişimcilik; internet kullanımının dünya genelinde

büyük bir hızla yayılması nedeniyle girişimcilik türleri ara
sında önemli bir yere sahiptir, internet üzerinden girişimci
lik faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi olarak bilinir. Özellik
le e-ticaret yoluyla uygulanan bu girişimcilik türü, sayısal
- 1 16-
alanlarda yer alan alışveriş platformları ya da mağazalarda

yaygın olarak gerçekleştirilir ve kullanılır.
Kadın Girişimciler; yenilikçi, kendine güvenen ve yaratı

cı kadınlar olarak bireysel ya da başkaları ile işbirliği içinde
ekonomik bağımsızlık elde etmede yetkin, kişisel, aile ve
sosyal yaşama ayak uydurarak bir kuruluşu başlatıp işleterek
başkaları için iş olanakları üretebilen kadınlardır.
Kurum İçi Girişimcilik; bir kurumun kendi çalışanları

nın parlak fikirlerinin girişimciliğe ve yeni ürün ve hizmet
lere dönüşebilmesi amacıyla uygulanan girişimcilik anlayı
şıdır. Kurum içi girişimciler kendi kurumlarının bütçesini,
çalışanlarını, kaynaklarını ve stratejisini kullanır. Bu durum
girişimcinin tasarısını daha hızlı gerçekleştirmesini sağlar
ken kurumun da daha hızlı yollardan yeni bir ürün ya da
hizmete sahip olması ve gelirlerini artırması anlamına gelir.
Bu anlamda karşılıklı bir yarar söz konusudur.!1 2 11
Kamu Girişimciliği; bu türde devlet tüm düşünsel, zımni

vb. gibi her konuda kendisi anapara koyar. Ya da bir girişim
cinin tüm gereksinimlerini devlet karşılıyorsa bu da kamu
girişimciliğidir.
Girişimci Üniversite; üretilen bilgi ve yenilikleri, ekono

miye ve topluma kazandıran, özel kesim için yenilik kaynağı
olan, yeni fıkirlerin geliştirilmesini sağlayan, mezunları giri
şimci olabilen ve bunları gerçekleştirecek etkin bir yönetim
ve altyapıya sahip, toplum ihtiyaçlarına duyarlı üniversitelere
denmektedir. Üniversiteler, girişimci üniversitelere dönüşür
ken klasik yapıları da değişime uğramıştır. Girişimci üniver
sitelerin fonksiyonlarını yerine getirmek amacıyla üniversite
bünyesinde araştırma merkezi, teknopark, teknoloji transfer
- 1 1 7-
ofisi (TTO) ve kuluçka merkezi gibi yeni birimler oluşturul

muştur. Bu yapıların temel amacı üniversitede üretilen bilgi
nin sanayiye ve topluma aktarımını kolaylaştırmak, girişimci
lik ve akademik girişimciliği geliştirmektir.
Akademik Girişimcilik; bilgi toplumuna dönüşüm süre

cinde gelişmiştir, bilgi aktarımı çalışmalarını yapan akade
misyenleri ifade etmektedir. Bunlar üniversite dışına eğitim
ve danışmanlık vermek, araştırma tasarıları yapmak, patent
geliştirmek, lisanslama faaliyetlerinde bulunmak gibi geniş
bir yelpazeye yayılan çalışmaları içermektedir.
- l l 8-
42 .
'Türk.çeY�gm
Kull�
Giyilebilir Giyifü:· Teknoloji Wearable

Teknoloji . Technol<,>gy
Üstümüzde taşıyabildiğimiz teknolojik nesnelerin genel adı

dır. Günümüzde genel kullanımı aksesuvar alanlarındadır.
20 1 5 yılı itibariyle yaygınlaşmıştır. Üretim alanına teknoloji
nin girmesi ile beraber teknolojinin tekstil ürünleri ile birle
şerek bir bütün şeklinde giysiler içerisinde kullanılmasıyla or
taya çıkmıştır. Ürünün içerisindeki akıllı duyargalardan elde
edilen bilgilerin akıllı telefonlarınıza kablosuz şekilde bağla
narak veri aktarımı gerçekleştirmesiyle bilgi edinilir. Kullanı
lan alanlar:[ ızzı
• Giyilir teknoloji, tıp ve diğer alanlarda yaşamı değiştiren

uygulamalarla nesnelerin internetinin önemli bir kate
gorisine dönüşmektedir.
• Giyilir nesneler olarak da bilinen mobil ağların büyüme
si, yüksek hızlı veri aktarımı ve minyatür mikroişlemci
ler bu teknolojinin gelişmesini sağlamıştır.
- 1 19-
• Bu teknolojiler giyilebilir, kumaşa ya da aksesuvarlara

yerleştirilebilir ya da doğrudan cilde uygulanabilir.
En bilinen örnekleri; akıllı saatler, akıllı gözlükler, sanal ger

çeklik (V R) gözlükleri, akıllı bileklikler ve implantlardır.1123-1241
- 120 -
43 .
llitk$eYa)"gm Ti.rkfe ônen

Kg11anıuı §uUanım
Hassas Tıp Duyarlı Tıp Precision

Medicine
Duyarlı tıp, tıbbi iyileştirmenin her hastanın bireysel özellikle

rine göre uyarlanmasını ifade eder, bireyleri belirli bir hastalığa
duyarlılıkları ya da belirli bir iyileştirme yöntemine yanıtları
bakımından farklılık gösteren alt gruplara ayırma yetkinliği
anlamına gelir.I1 2 5 J
Duyarlı tıp kavramı ilk olarak Clayton Christensen tarafın
dan 2009'da yayımlanan The Innovator's Prescription: A Disrup
tive Solution For Health Care adlı kitapta yer almıştır ancak bu
kavramın kabul görmesi asıl olarak 20 1 1 yılında ABD Ulusal
Araştırma Konseyi tarafından "Toward Precision Medicine:
Building a Knowledge Network for Biomedical Research and
a New Taxonomy of Disease" başlıklı bir rapor yayımlanma
sından sonra olmuştur. Bu raporda hastalıkların bulgulara göre
değil genetik ve genomik temellere göre sınıflandırılması öne
rilmiştir. ı 1 261
Duyarlı tıp, özgün izlemler oluşturmak için her hastanın ge
netik bilgisini, çevresini ve yaşam tarzını dikkate alan, hastalık
ların iyileştirilmesi ve önlenmesi için yeni bir yaklaşım olarak
- 121 -
tanımlanmıştır. Bu amaçla duyarlı tıp, gereksiz tanı testlerini

ve iyileştirme yöntemlerini ortadan kaldırma umuduyla her bir
hasta için en etkili iyileştirme planını oluşturur.11 271 Duyarlı tıb
bın amacı, doğru iyileştirme yöntemlerini doğru hastalara doğ
ru zamanda uygulamaktır. l 1 28 l Duyarlı tıp, doktorların ve araş
tırmacıların belirli bir hastalık için hangi iyileştirme ve önleme
stratejilerinin hangi insan gruplarında işe yarayacağını daha
doğru kestirmelerini sağlayacaktır.
"Duyarlı tıp" terimi göreceli olarak yeni olmasına rağmen,
kavram uzun yıllardır sağlık hizmetlerinin bir parçası olmuş
tur. Örneğin, kan nakline gereksinimi olan bir kişiye rasgele se
çilmiş bir vericiden kan verilmez; bunun yerine, komplikasyon
riskini azaltmak için bağışçının kan grubu alıcıyla eşleştirilir.
ı1 29 ı Kanser için herkese uyan tek bir iyileştirme olmadığı için
daha fazla araştırmacı hedefe yönelik bir yaklaşıma yöneldikçe
hazır duyarlı hedefli iyileştirmelerin sayısı hızla artmaktadır.
Doktorların iyileştirme yöntemini kanserin tipine ve evresine
göre belirlediği geleneksel yöntemden uzaklaşan uzmanlar ar
tık en iyi eylem planına tümörün genetiğine, büyümesine ve
yayılmasına neden olan mutasyonel değişikliklere göre karar
vermektedir. 1 1 301
- 1 22-
44.
Hesaplamalı S ay ı s al Computational
Yaratıcılık Yaratıcılık Creativity
Sayısal yaratıcılık; yapay anlayış, bilişsel psikoloji, felsefe ve sa

nat alanlarının kesiştiği noktada yer alan çok disiplinli bir ça
lışma alanıdır.
20 1 3 yılında resmi olarak çıkarılan tanımına göre sayısal ya
ratıcılığın amacı, aşağıdakilerden birine ulaşmak için bir bilgi
sayar kullanarak yaratıcılığı modellemek, benzetimlemek ya da
çoğaltmaktır:[ı3ıı
• İnsan düzeyinde yaratıcılığa sahip bir program ya da bil

gisayar inşa etmek
• İnsan yaratıcılığını daha iyi anlamak ve bu konuda algo
ritmik bir bakış açısı formüle etmek
• İnsanlarda yaratıcı davranış ve kendileri yaratıcı olmak
zorunda kalmadan insan yaratıcılığını geliştirebilecek
programlar tasarlamak
Sayısal yaratıcılık alanı, yaratıcılık çalışmasında teorik ve

uygulamalı konularla ilgilenir. Yaratıcılığın doğası ve doğru
- 1 23-
tanımı üzerine teorik çalışma, bir işkolu diğerini bilgilendi

rerek, yaratıcılık sergileyen sistemlerin uygulanmasına ilişkin
uygulamalı çalışmalara koşut olarak gerçekleştirilir. r mı
Sayısal yaratıcılığın sergilendiği alanlar resim (Next Remb
rant, Belamy Portresi), edebiyat ( 1 the Road), müzik (Aiva),
sinema (Sunspring, Zone Out), moda (Project Muze), oyun
(Killer Bounce) ve mutfak sanatlarında (Chef Watson, Forage)
karşımıza çıkmaktadır.
- 1 24-
45 .
TürkçeYayıım Türkt Öned İqiliı;ce

lellmuıtt K•dlmıun 1\uDiQ!W
Hibrit Araçlar Karma Araçlar Hybrid Vehicles
Genel olarak hibrit elektrikli araçlar (HEV) olarak adlandırılan,

hareket için iki farklı güç kaynağına dayanan bir otomobildir.
İki farklı güç kaynağı tipik olarak benzin ve elektrik (en yaygın
olarak ABDCl.e) ve dizel ve elektriktir (Avrupa'da bulunabilir) .
1 1331 Son zamanlarda Amerikan tüketici pazarına ilk hibrit elekt
rikli araçların piyasaya sürülmesi konusunda büyük heyecan
yaşanmıştır. Hibrit konsepti otomobil endüstrisi için göreceli
yeni gibi görünebilir, ancak neredeyse bir asır önce, 1 904'te kav
ram, Amerikalı mühendis H. Piper tarafından tasarlanmıştır.
Gelişimdeki gerçek artış, Clinton yönetiminin "Üç Büyük" oto
mobil üreticilerinden (General Motors, Ford ve Chrysler) olu
şan Yeni Nesil Araçlar için Ortaklık (PNGV) konsorsiyumunun
kurulduğunu duyurduğu 1 993 yılında meydana gelmiştir. 1 1341
Ferrari'nin teknik direktörü Roberto Fedeli; "Hibrit teknolo
jisini sadece yakıt tüketimini ve emisyonları azaltmak için kul
lanmak yerine F l 'deki gibi başarımı artırmak için kullanmak
istedik'' demiştir. Handa Insight, hem elektrik hem de benzinle
çalışan ve artan yakıt maliyetlerine daha şık bir seçenek sunan
ilk otomobildir. Tam hibrit araçlara örnekler arasında; Ford Fu
sion Hybrid, Toyota Prius, Handa Accord Hybrid sayılabilir. 11351
- 1 25-
46.
Holakrasi Holakrasi Holacracy
Holakrasi, yetki ve karar almanın bir yönetim hiyerarşisinde

bulunmaktan çok kendi kendini organize eden ekiplerin birlik
te çalıştığı, merkezi olmayan bir yönetim ve örgütsel yönetişim
yöntemidirY361 Holakrasi, yetki ve karar alma süreçlerinin "üst
teki" sorumlular yerine kendini organize eden takım ve çalışan
lara dağıtıldığı bir yönetim düzenidir.11371 Holakrasi sistemleri,
ekip üyelerinin aynı yetkiye ya da eşit etkiye sahip olduğu düz
organizasyon yapılarına sahiptir. 11381
Holakrasi terimi, Arthur Koestler tarafından 1 967 tarihli
The Ghost in the Machine kitabında bulunan "holarchy" teri
minden türetilmiştir. 1139! Eski Yunancada "holo" bütün (whole),
"cracy" güç anlamına gelmekte olup, holakrasiyi bütünün gücü
olarak çevirebiliriz.
ABD'de kar amacı gütmeyen kuruluşlar holakrasiyi benim
semiş ve uygulamıştır. 11401 Video oyunu geliştiricileri gibi birçok
yazılım geliştirme şirketi, ekipleri içinde çevikliği, yaratıcılığı
ve sorumluluğu teşvik etmek için holakrasi yöntemini benim
semiştir. 1 1411 Holakrasinin bir örneği olarak, stream video oyun
ları platformunun yapımcısı olan video oyunu yazılım şirketi
- 1 26-
Valve Corporation'ı gösterebiliriz, burada çalışanların ilgilerini

çeken şey üzerinde çalışmasına izin verilir ancak ürünlerinin
ve bu süreçte yapabilecekleri hataların sahipliğini üstlenmeleri
de gerekir. ' 142 ı
- 1 27-
47 .
Türkçe Yaygın Türkçe Öneri İngilizce

Kullwm Kullanım KqJlpmm
Hologram Hologram Hologram
Hologram teknolojisi, bir nesneden saçılan ışığı kaydeden ve

sonra onu üçboyutlu görünecek şekilde sunan bir fotoğraf tek
niğidirY43 l Holografi, lens kullanmadan benzersiz bir fotoğ
rafik görüntü yaratma anlamına gelir, görüntünün fotoğrafik
kaydı olarak tanımlanır. Dennis Gabor, 1 948'de holografiyi icat
etmiştir ve hologram kelimesini ilk defa kullanmıştır. İngiliz
ce hologram "üçboyutlu görüntü kayıt sistemi" sözcüğünden
alıntıdır. Eski Yunanca "bütün" ve "kayıt, yazım'' sözcüklerinin
bileşiğin den türetilmiştir. 1144 1
Hologramı normal bir görselden ayıran en önemli farkı üç
boyutlu olmasıdır. Hologram görüntüsüne üç boyut kazandı
rılmasının pek çok farklı yöntemi vardır, bu yöntemlerin kulla
nım alanları ise hologram türlerini oluşturmaktadır. Hologram
oluşturmak için bazen bir ayna ve ışık yeterliyken bazen kar
maşık lazer sistemlerine ihtiyaç duyulur.
Hologram türleri; The "Pepper's Ghost" hologram, hologra
fik sis perdesi, holografik ağ sistemi, holografik ayna tekniği,
yarı şeffaf OLED ekranlar, holografik piramitler, hologram kre
asyonları, HYPERVSN sistemidir. 1 145 1
- 128 -
1 980'lere kadar hologramlar biraz tuhaf bir bilimsel fikir

dir. Sonra onları metalik filme basmanın bir yolu bulunmuş
ve önemli bir güvenlik biçimi haline gelmiştir. Uygun cam ho
logramlar, banknotlarda ve kredi kartlarında görülen minik
metalik hologramlardan çok daha etkileyici görünür ve bunla
rın mücevherlerde ya da diğer dekoratif eşyalarda kullanıldığı
sıklıkla görülmektedir. 1 980'lerde bir İngiliz tiyatrosu, sahneye
Laurence Olivier'in bir hologramını bile yansıtmıştır. İspanyol
sürrealist Salvador Dali de dahil olmak üzere birçok sanatçı
holografik resimler yapmayı denemiştir. Hologramların ayrıca
önemli tıbbi ve bilimsel kullanımları da vardır. l1 461
Hologram görüntü son yıllarda dünyanın çeşitli şov ve et
kinliklerinde etkileyici biçimde kullanılan bir teknolojidir.
20 12'de Amerika'da düzenlenen Coachella müzik festivalinde,
bundan 1 5 yıl önce hayatını kaybeden şarkıcı Tupac'ın sahnede
Snoop Dog'la sanal düet yapması çok ses getirmiştir. Burberry
ve Diesel gibi moda markaları da bu teknolojiyi defilelerinde
uygulamıştır. !1 471
- 1 29-
48.
Homomorfık Eşbiçimli Homomorphic

Şifreleme Şifreleme Encryption
Eşbiçimli şifreleme, herhangi bir verinin işlenirken şifreli kal

masını sağlayan bir şifreleme yöntemidir. Sizin ya da bir üçün
cü tarafın (bulut sağlayıcısı gibi) verilerin değerlerini açıklama
ya gerek kalmadan şifrelenmiş veriler üzerinde işlemler uygu
lamasını sağlar. l 148ı Eşbiçimli şifreleme, tipik şifreleme yöntem
lerinden, hesaplamaya izin vermesi bakımından farklıdır. Gizli
bir anahtara erişim gerektirmeden doğrudan şifrelenmiş veriler
üzerinde gerçekleştirilebilir. l149l Güvenlik ve gizlilik sorunları
nı çözebilen özel bir şifreleme işleyişidir ve gizli bir anahtarla
şifreyi çözmeden şifrelenmiş veriler üzerinde hesaplamaların
yapılmasına izin veren bir şifreleme yöntemi türüdür. ı15oı He
saplamaların sonuçları da şifreli kalır ve yalnızca özel anahtarın
sahibi tarafından şifresi çözülebilir.1151 1
Tamamen eşbiçimli bir şifreleme oluşturma sorunu ilk ola
rak 1 978'd e ortaya atıldı. "Gizlilik eşbiçimlilikleri" adı verilen
özel şifreleme işlevleri önerildi.1 152 1 Tam eşbiçimli şifreleme Ri
vest, Adleman ve Dertouzos tarafından 1 978'de hayal edilen ve
ilk olarak 2009'da Craig Gentry tarafından oluşturulan bir şif
releme yöntemi türünü ifade eder.1 1531
- 1 30-
Microsoft, hesaplamaların doğrudan şifrelenmiş veriler üze

rinde gerçekleştirilmesine izin veren bir dizi şifreleme kitaplığı
olan SEALi (Simple Encrypted Arithmetic Library) oluştur
muştur. Açık kaynaklı eşbiçimli şifreleme teknolojisiyle destek
lenen SEAL, uçtan uca şifrelenmiş veri depolama ve hesaplama
hizmetleri oluşturmak için IXUP gibi şirketlerle ortaklık kuru
yor. Şirketler, hala şifrelenmiş durumdayken bilgiler üzerinde
veri analitiği gerçekleştirmek için SEALi kullanabilir ve verile
rin sahipleri hiçbir zaman şifreleme anahtarlarını başkalarıyla
paylaşmak zorunda kalmazlar. Microsoft, amacın "kütüpha
nemizi her geliştiricinin eline vermek, böylece daha güvenli,
özel ve güvenilir bilgi işlem için birlikte çalışabilmek'' olduğu
nu söylüyor. Google, açık kaynaklı şifreleme aracı Private Join
ve Compute'u piyasaya sürerek eşbiçimli şifrelemeye desteğini
duyurdu. Google'ın aracı, verileri şifrelenmiş biçiminde analiz
etmeye odaklanmıştır; temel alınan verilerin kendisi değil, yal
nızca analizden elde edilen bilgiler görünür durumdadır. ı 154J
-13 1-
49.
Iürkçe Ya:)::gın Türkçe Öneri İngilizce

Kullanım Kullanım Kullanım
Hukuk Hukuk Legaltech

Teknolojisi Teknolojisi
Hukuk teknolojisi teriminin kapsayıcı tanımı iki yönlüdür: Bi

rincisi, avukatların müvekkillerinin yasal ihtiyaçlarını hızlı ve
verimli bir şekilde karşılamalarına yardımcı olan teknolojilere
ve diğeri, bir avukatın doğrudan hizmetine gerek duymadan,
tüketicilerin yasal gereklilikleri kendi başlarına etkin bir şekilde
ele almasına yardımcı olan veya tamamen teknolojik çözümler
ve yeniliklerden oluşan teknolojilere atıfta bulunur. 1 974 yılı,
avukatların arşivlerdeki ciltsiz kitaplara göz atmak yerine çevri
miçi görüş için kaynak bulmasına olanak tanıyan çığır açan Le
xisNexis küçük kırmızı UBIQ terminalinin tanıtılmasıyla hukuk
mesleğine özel teknoloji müdahalesinin başlangıcı olarak işaret
lenebilir. Faks makinesi ve bilgisayar gibi birinci nesil teknoloji
çözümlerinin hukuk teknolojisi tarihine katkısı, hukuk pratiği
nin hızını önemli ölçüde hızlandırmalarıdır. Elyazısıyla kesme
ve yapıştırma ortadan kalktıkça ya da önemli ölçüde azaldıkça
yasal belgeler için geri dönüş daha hızlı hale gelmiş ve belgelerin
faks ve yeni, verimli kurye hizmetleri aracılığıyla hızlı bir şekilde
teslim edilmesiyle elektronik keşif hızlanmıştır. r ı 55l
- 1 32-
Hukuki Arama, Kestirim Teknolojisi, Sözleşme Analizi uy

gulamaları hukuk teknolojisi uygulamalarıdır:
• Hukuki Arama Uygulamaları: Uygulama sayesinde is

tenilen kurallardaki değişiklerin, yargı ihtiyaçlarına ve
farklı özelliklerle filtreleme ve arama özelliklerine ulaşı
labilmektedir.
• Kestirim Teknolojisi: Geçmiş verilere dayalı gelecekteki
sonuçların olasılığını belirlemek için veri, istatistiksel al
goritma ve makine öğrenme teknikleri kullanılmaktadır.
• Sözleşme Analizi: Yapay anlayış teknolojisiyle binlerce
sözleşmeyi makine öğrenme metoduyla okur, inceler ve
tercihlere göre sözleşmenin tüm detaylarını inceleyip ha
zırlanmasına yardımcı olur.11561
• Sözleşme yönetimi, konu ve vaka yönetimi, muhase
be, faturalandırma, belge otomasyonu, belge saklama,
elektronik sorgulama ve kurumsal yasal yönetim gibi
alanlar hukuk teknolojisinin kullanıldığı alanlara diğer
örneklerdir.
- 1 33 -
50.
İngilizç_e
Kyllamm
Hız Yuvarı Hızyuvar Hyperloop
Hızyuvar; Elan Musk tarafından 20 1 2 yılında konsept olarak

önerilen ultra hızlı bir kara taşımacılığı sistemidir. Bu sistem
büyük metropol alanları birbirine bağlayan kapalı tüpler ve dü
şük sürtünme sayesinde çok yüksek hızlarda hareket edebilen
basınçlı araçlardan oluşur. Ayrıca, tamamen elektrikli olan bu
ultra hızlı sistemin kullanım ömrü boyunca iklime zararsız ol
ması da hedefler arasındadır. Hızyuvar ile geleneksel metro ve
tren sistemleri arasında iki büyük fark vardır. İlk olarak, yolcu
ları taşıyan kapsül araçlar havanın çoğunun çıkarıldığı tüpler ya
da tünellerden geçerler. Bunun nedeni sürtünmeyi azaltmaktır.
Bu durum, kapsüllerin saatte 750 mil hızla hareket etmesine
izin vermektedir. İkinci olarak hızyuvarda, tren ve arabalar gibi
tekerlek kullanılmaz. Bunlar yerine manyetik kaldırma kuvve
tini kullanarak hareket eder. Hızyuvar teknolojisini destekle
yenler; bu ulaşım türünün uçak, tren ya da araba yolculuğun
dan daha ucuz, daha hızlı ve çevreye daha az zararlı olacağının
altını çizmektedir. l 1 5 7l
"Hyperloop': "hyper" ve "loop" kelimelerinden meydana gelen
birleşik bir isimdir. Hyper "üstün, aşırı" anlamlarına gelmektedir.
- 1 34-
Loop ise "döngü, takla, ilmik, yuvar (döner kapsül)" gibi anlam
lara gelmektedir. İsmi oluşturan "hyper" kelimesi hızsal üstünlü
ğü belirtirken, "loop'' kelimesi aracın manyetik alanlı kapsülden
yani yuvardan meydana geldiğini anlatmaktadır. Aracın isminin
Türkçedeki anlamsal çevirisi "hızyuvar" ya da aracın döngüsel
özellikleri dikkate alınırsa "hızyumağı"dır.l158l
- 1 35-
51.
Türks;@ Yaygın Türkt:e Öneri İn�izce

Kullanım ·Kullanıtµ Kullanım
İnsansız Hava Taşırarı Drone

Aracı
Drone, insansız hava aracı (İHA) olarak bilinmektedir. Duyar

galar ve GPS ile birlikte oluşturulan uzaktan denetim ile çalış
tırılabilen yazılım denetimli uçuş planlamalarıyla ya da özerk
şekilde uçabilen bir robottur. l 159l Ortaya çıktığı ilk dönemde
askeri amaçlar ile kullanılmıştır. Tarihte ilk kez 1 849 yılında
Venedik'in bombalanması amacıyla ilk insansız hava balonu
kullanılmıştır. Ardından ise Birinci Dünya Savaşı'nda kullanıl
mıştır. l 1 60l
İHA'ların ilk kullanım alanları askeri olsa da günümüzde
arama ve kurtarmada, gözetleme, trafik izleme, hava durumu
takibi ve yangınla mücadelede de kullanılmaktadır. Kişisel kul
lanımlarıyla birlikte ticari fotoğrafçılık, tarım gibi çeşitli alan
larda da insansız hava aracı kullanımına geçilmiştir. 1161 1
- 1 36-
52.
Türk�e Yaygın Türksıe Öneri İngffiıçe

Kitlesel Yok Oluş Kitlesel Yok Oluş Mass Extinction
Bir kitlesel yok oluş olayı (bir başka deyişle biyotik kriz) aslın
da temelde dünyadaki biyoçeşitlilikte yaygın ve hızlı bir azal
ma olarak tanımlanabilmektedir. Böyle bir olay, çokhücreli
organizmaların çeşitliliği ve bolluk miktarlarında keskin bir
değişiklik ile meydana gelmektedir. Kuşakların tükenme ora
nı türleşme oranına göre yükseldiğinde aktif olarak bu durum
ortaya çıkmaktadır. r162ı Kitlesel yok oluş "kısa'' bir jeolojik süre
boyunca dünya genelinde var olan tüm türlerin yaklaşık dört
te üçünün yok olması olarak da tanımlanmaktadır. r 1 63l Kitlesel
yok oluşlar -tüm türlerin en az yarısının göreceli olarak kısa bir
süre içinde yok olması- gezegenimizin tarihi boyunca birkaç
kez gerçekleşmiştir. En büyük kitlesel yok olma, yaklaşık 250
milyon yıl önce, tüm türlerin belki de yüzde 95'inin yok olduğu
zaman meydana gelmiştir. İlk beş kitlesel yok oluş şu şekilde
listelenmektedir: r164 ı
• Ordovisiyen-Silüriyen Yok Oluş: Küçük deniz organiz

maları öldü. (440 milyon yıl önce)
- 1 37-
• Devoniyen Yok Oluşu: Birçok tropikal deniz türünün

soyu tükendi. (365 milyon yıl önce)
• Permiyen-Triyas Yok Oluşu: Dünya tarihindeki en bü
yük kitlesel yok oluş birçok omurgalı da dahil olmak üze
re bir dizi türü etkiledi. (250 milyon yıl önce)
• Triyas-Jurassic Yok Oluş: Karadaki diğer omurgalı türle
rinin kuşaklarının tükenmesi, dinozorların gelişmesine
izin verdi. (2 1 0 milyon yıl önce)
• Kretase-Üçüncül Yok Oluş: Yeryüzünün 1 50 milyon yıl
dır en baskın canlıları olan kuş olmayan dinozorlar ve
birçok sürüngen grubu yeryüzünden tamamen silindi.
Yerbilimsel devirlerden Mezozoik bitti ve Senozoik baş
ladı. ( 65,5 milyon yıl önce)
- 1 38-
54.
DtkceYaygm Türkçe Öneri iugüiıce

Yaratıcı Merkez Yaratıcı Merkez Creative Hub
Yaratıcı merkez, yaratıcı pek çok insanı bir araya getiren fiziksel
ya da sanal bir ortama verilen genel addır. ! 1 65 1 Bu alanlar yaratıcı
uygulayıcıları ve işletmeleri barındıran binalardan, yeniliklere
teşvik eden geçici laboratuvarlara ve fikirlerin temellerinin atıl
dığı alanlara, insanları yıllık bir etkinlik programı aracılığıyla
bir araya getiren çevrimiçi ağlara kadar birçok şekil ve boyuttan
oluşmaktadır. l 1 66 1
Yaratıcı merkezler, parçalarının toplamından daha fazlası
dır. Yaratıcı mikro işletmelere, araçlar, uzman hizmetler ya da
proje ve işletme geliştirmeye yardımcı olacak esin gibi önemli
kaynaklara erişmek için başkalarıyla bir araya gelme şansı su
nar. Belirsiz sosyal, kültürel ve ekonomik ortamlarla, yaratıcı
lık ve yenilik süreçleriyle başa çıkmak için toplu bir yaklaşımı
temsil eder.
İngiltere, yaratıcı merkezler geliştirmede öncü bir rol oy
namıştır. 20. yüzyılın son çeyreğindeki endüstriyel gerileme ve
yeniden yapılanma, kentlerin geleneksel sanayi merkezlerini
çok kötü vurmuştur. Temel endüstriler gerilemiş, işler kaybe
dilmiş ve kentlerin ekonomik ve ardından sosyal temeli zarar
- 1 3 9-
görmüştür. Yenilikçi kentsel dönüşüm programlarının çoğu

bu zorluklara yanıt vermeye çalışmıştır. Gençlerin işsizliği ve
ekonomileri radikal bir şekilde yeniden yapılandırma ve top
lulukları destekleme gereksinimini dikkate alan bazı yenilikçi
kent yetkililerinin, yaratıcı ekonominin (ya da o zamanki adıy
la kültürel endüstrilerin) olanaklarını düşünmeye yönelmeleri
önemlidir. Bu dönem, Birleşik Krallık'ta ulusal ekonomi politi
kası ile kentsel politika arasındaki önemli siyasi gerilimlerden
biridir, yaratıcı endüstrilerin ve kültür sektörünün kent düze
yinde deneysel politika laboratuvarlarına sahip olmasına yol
açmıştır. 11671
- 1 40-
54.
Türks:e Yaygın Türks:e Öneri İngilizce

Kripto Varlık Kripto Varlık Cryptocurrency
Bir kripto varlık (ya da "kripto"), mal ve hizmet satın almak için
kullanılabilen ancak çevrimiçi işlemleri güvence altına almak
için güçlü kriptografıye sahip çevrimiçi, dağıtık defter kullanan
dijital varlık birimi, başka bir deyişle bir ödeme şeklidir. Bu he
nüz düzenlenmemiş varlık birimlerine olan ilginin bir bölümü,
vurguncu/yatırımcıların zaman zaman hızlı fiyat iniş çıkışları
ile getiri için ticaret yapmasıyla artmaktadır. Birçok şirket, ge
nellikle j eton (token) olarak adlandırılan kendi kripto varlık
birimlerini çıkarmıştır. Bu varlıklar, özellikle şirketin sağladığı
mal ya da hizmet için alınıp satılabilirler.
Kripto varlıklar, blokzincir adı verilen teknolojiyi kullana
rak çalışır. Blokzincir, işlemleri yöneten ve kaydeden birçok
bilgisayara, akıllı aygıta yayılmış merkezi olmayan bir tekno
lojidir. Bu teknolojinin çekiciliğinin bir kısmı da güvenliğidir.
Herhangi bir otoriteye ya da merkeze bağlı değildir. Kripto
varlığın üretilmesi, aktarımı ve bilgi doğrulanması merkezi
yönetici, aracı kurum olmaksızın eşler arası işlem teknolo
j isiyle sağlanmaktadır. Buna karşılık kripto varlık sistemleri
-141-
geleneksel ekonomiden bütünüyle ayrı düşünülemez. Genel

ekonomik dinamiklerden etkilenir ve onları etkiler. 1 1681
Kripto varlık birimi, ilk sayısal alternatif para birimlerinin
piyasaya çıkmasından çok önce teorik bir yapı olarak vardır.
Kripto varlıkların teknik temelleri, David Chaum adlı Ameri
kalı bir kriptografın modern web tabanlı şifrelemenin merke
zinde yer alan "kör edici" bir algoritma bulduğu 1 980'lerin ba
şına kadar uzanmaktadır. Algoritma, taraflar arasında güvenli,
değiştirilemez bilgi alışverişine izin vererek gelecekteki elektro
nik para aktarımları için zemin hazırlamıştır.
Bitcoin'in piyasaya sürülmesinden bu yana kripto varlık kul
lanımı düzenli olarak artmaktadır. Yüzlerce kripto varlık birimi
ile etkin bir şekilde ticaret yapılmaktadır. Örnek olarak Bitcoin,
Ethereum verilebilir. 11691
- ı 42-
55.
Kuantum Kuanturn Quantum

Bilgisayar Bilgisayar Cornputer
Kuantum bilgisayar düşüncesi, 1 980'1ere dayanır. 1 9 8 1 yazında

IBM ve Massachusetts Institute of Technology "Bilgisayar Fiziği
Konusundaki İlk Konferans" adında bir etkinlik düzenlenmiş
tir. Etkinliğin ana konuşmacısı Nobel ödüllü ünlü fizikçi Ric
hard Feynman'dır. Feynman, konuşmasında atom altı parçacık
ların karakteristiklerinden yararlanarak kuantum bilgisayarlar
yapılabileceğini, kuantum hesaplamalarının, kuantum meka
nikleriyle çalışan bilgisayarlarda çok daha rahat yapılabileceği
savını ileri sürmüştür. l1 70l
Kuantum bilgisayar, veriler üzerinde işlemler gerçekleştir
mek için üstün konum ve dolaşma gibi ayırt edici kuantum
mekanik olaylarını doğrudan kullanan herhangi bir hesaplama
cihazıdır. ı mı Kuantum bilgisayarlar bilgiyi farklı şekilde işler.
Klasik bilgisayarlar, 1 ya da O olan transistorları kullanır, kuan
tum bilgisayarlar ise aynı anda 1 ve O olabilen kübitleri kullanır.
Birbirine bağlı kübitlerin sayısı, kuantum hesaplama gücünü
katlanarak artırır. Bu arada, daha fazla transistoru birbirine
bağlamak, gücü doğrusal olarak artırır. Kuantum bilgisayarlar,
- 1 43-
radarların füzeler ve uçaklar gibi cisimleri tespit etme yetkinlik

lerinin geliştirilmesine yardımcı olabilir, ayrıca çevreyi ve suyu
kimyasal duyargalarla temiz tutmak için kuantum hesaplama
kullanılabilir. Google'ın geliştirilmekte olan kuantum bilgisaya
rı, makine öğrenimi eğitimini hızlandırmak ya da daha enerji
verimli piller oluşturmaya yardımcı olmak gibi birçok süreçte
yardımcı olabilir. 11 72 1
Kuantum bilgisayarların bazı çeşitli kullanım alanları ola
rak; siber güvenlik, ilaç geliştirme, finansal modelleme, daha iyi
piller, daha temiz gübreleme, trafik iyileştirme, hava kestirimi
ve iklim değişikliği, yapay anlayış, güneş enerjisini yakalama,
yeni elektronik malzeme bulunması maddelerini sayabiliriz. 1173!
- ı 44 -
56.
Türks::e Yaygın Türks::e Öneri İngilizce

Kulla mm Kullamm Kullamm
Kuantum Kuantum Quantum

Şifreleme Şifreleme Cryptography
Kuantum şifreleme, güvenlik modeli olarak matematikten öte

fiziğe dayanması bakımından geleneksel şifreleme sistemle
rinden farklıdır. 11741 Kuantum şifreleme, mesajları, hedeflenen
alıcının dışında hiç kimse tarafından asla okunmayacak şekil
de şifrelemek için kuantum mekaniği ilkelerini uygular.1 1751 Ku
antum bilgisayarların bildiğimiz haliyle artık sıradan sayılacak
olan şifreleme yöntemlerinin sonunu getirebilme olasılığı var
ve buna karşı en büyük savunma ise kuantum şifrelemedir. 11761
Gizli dinleyicilerin şifrelenmiş iletilerin içeriğini okumasını
önlemek için değişik matematiksel teknikleri kullanan gelenek
sel şifrelemenin aksine kuantum şifrelemede bilginin/verinin
fiziği temel alınır. 11771 Kuantum kriptografı ilk olarak 1 970'lerin
başında Stephen Weisner'in "Eşlenik Kodlama" adlı çalışmasın
da önerilmiştir. l 17sı
Kuantum şifrelemenin yararına bir örnek olarak; kripto
varlıkların blokzinciri üzerinde güvenle tutulması için şifre
lemenin yeri oldukça önemlidir ve bugünkü bilişim teknolo
jisiyle şifreleme metotlarını çözmek olanaksızdır. Kuantum
- ı 45-
bilgisayarların işlem gücünün zamanla artmasıyla bugünün

şifreleme metotları yetersiz kalabilir fakat bu kripto dünya
sının sonu demek değildir, önerilen çözüm ise yeni bir şifre
leme teknolojisi yani kuantum şifreleme teknolojisi ve hibrit
modellere geçiştir. ı 179l
- 1 46-
57.
ingiliıç�
Kullanım
Kull anıcı Kullanıcı User Experience

Deneyimi Deneyimi (UX)
Kullanıcı deneyimi, kullanıcıların, neye ihtiyaç duyduklarını, neye

değer verdiklerini, yeteneklerini ve sınırlamalarını derinlemesine
anlamaya odaklanır. Ayrıca projeyi yöneten grubun iş amaçlarını
ve hedeflerini de dikkate alır. Kullanıcı deneyimi en iyi uygulama
ları, kullanıcının ürünle ve ilgili hizmetlerle etkileşimini ve algıla
rının kalitesini iyileştirmeye yardımcı olur. 1 1801 Bir kullanıcı dene
yimi tasarımcısı, marka, tasarım, kullanılabilirlik ve işlev yönleri
dahil olmak üzere bir ürünü edinme ve entegre etme sürecinin
tamamıyla ilgilenir. r 1 s 1 ı Nielsen Narman Group'un kurucu ortağı
Don Narman, 1 990'larda "kullanıcı deneyimi" terimini ortaya at
mıştır. Norman'a göre, kullanıcı deneyimi, son kullanıcının şirket
hizmetleri ve ürünleri ile etkileşiminin tüm yönlerini kapsar. r 1 s2ı
Örnek olarak, Skyscanner bir uçak bileti fiyatı toplayıcı web
sitesidir. Kullanıcıların en ucuz uçuşları aramasını ve ardından
satın almasını sezgisel ve basit hale getirir. Zalando başka bir
örnektir; e-ticaret web sitesinde, kullanıcıya çok iyi tasarlanmış
bir deneyim sunulur. Herhangi bir kullanıcı, herhangi bir zor
luk çekmeden, gereksinim duyduğu kadar giysi hakkında bilgi,
resim ve video alabilir. f1831
- ı47 -
58.
Türkçe Yaygın Türks;

·u
e Queri İng�zce
- ·�:
Li-Fi Işık Doğruluğu Li-Fi (Light

Fidelity)
Li-Fi teknolojisi, lambalardan, sokak lambalarından ya da LED

televizyonlardan gelen ışığı kullanarak internete bağlanmamızı
sağlayacaktır. Kablosuz bağlantı ağından (Wi-Fi) daha ucuz, daha
güvenli ve daha hızlı olmasının yanı sıra bir yönlendiriciye gerek
sinim duymaz. İnternette gezinmek için tek yapılması gereken cep
telefonu ya da tableti bir ampule doğrultmaktır. Li-Fi (ışık doğru
luğu), verileri LED ya da kızılötesi ışık yoluyla ileten çift yönlü bir
kablosuz sistemdir. ilk olarak 20 ı ı ae piyasaya sürülmüş ve radyo
frekansını kullanan kablosuz bağlantı ağının aksine Li-Fi tekno
lojisi, bir İnternet sinyalini ışık dalgaları aracılığıyla iletmek için
yalnızca çipli bir ışık kaynağına gerek duymaktadır.
Li-Fi teknolojisi, Edinburgh Üniversitesi'ndeki Li-Fi Araştır
ma ve Geliştirme Merkezi'nin profesörü ve yöneticisi olan Al
man fizikçi Harald Haas sayesinde ortaya çıkmış ve sadece bir
kaç yıl içinde evlerimize ulaşabilmiştir. Şu anda dünyanın dört
bir yanındaki ofislerde LED armatürlerle test edilmekte ve hava
cılık endüstrisi ticari uçaklara entegre etmek için çözümler üze
rinde çalışmaktadır. Havaalanları, hastaneler ve kent sokakları,
Li-Fi teknolojisinin popüler hale gelebileceği diğer alanlardır.[ ıs4J
- 1 48-
59.
Türkçe Yaygın İngilizce

Kull anım KullaMu
Limitli Otonom Sınırlı Özerk Limited Liability
Organizasyonlar Örgütler Autonomous
Organizations
(LAO)
LAO, öncelikle çevrimiçi bir uygulama ("DApp") ve ilgili akıllı

sözleşmeler aracılığıyla yönetilen bir tüzel kişilik olarak dü
zenlenmiştir. Nisan 2020'nin sonlarında başlatılan LAO, Ethe
reum ve blockchain ekosisteminde 30'dan fazla projeye destek
vermiştir. 1' 851
"The LAO" tarafından DAO kavramına benzer LAO kav
ramı geliştirilmiştir. LAO da DAC gibi kar amaçlı bir organi
zasyondur. "The LAO" üyeler tarafından yönetilen, "The DAO"
kavramına benzer bir girişim fonudur. "The LAO': ABD huku
ku ile uyumlu olma amacını taşıyan yasal bir organizasyondur.
"The LAO" bu amaçla limitet şirket altında örgütlenmiş, mer
keziyetsiz bir uygulama, akıllı sözleşmeler aracılığıyla yönetilen
bir tüzel kişilik olarak geliştirilmiştir.
"The LAO" bir tüzel kişilik olarak tasarlandığından üyeleri
ile sözleşmese! bir ilişkisi de mevcuttur. "The LAO"nun yöneti
mi bir DAO'dan daha merkezidir. Yasal bir organizasyon olarak
tasarlandığından "The LAO" vergi vb. sorumluluklarını yerine
- 149 -
getirme adına üçüncü parti hizmet sağlayıcılarla da anlaşma

yapmaktadır.
"The LAO" üyeliği, ABD hukuku çerçevesinde resmen ta
nınmış yatırımcılarla sınırlıdır ve maksimum üye sayısı 99'dur.
Üyeler (üyeler tarafından farklı bir karar alınmadığı sürece)
yalnızca Ethereum yatırarak "The LAO"dan pay satın alabilir
ve payı ölçüsünde yönetime katılır ve getiri elde eder. Daha
demokratik bir yapı olması adına üyelerin alacağı pay %7,2 ile
sınırlanmıştır. Üyeler için çok sıkı Müşterini Tanı (KYC), Kara
Para Aklamanın Önlenmesi (AML) politikaları bulunmaktadır.
[ ı s6ı LAO'ların tamamen merkeziyetsiz otonom organizasyonla
rın daha geniş kitleler, devletler ve şirketler tarafından kabulü
için kolaylaştırıcı olacağı öngörülmektedir.
- 1 50-
60.
J{nllamm
Makine Makine Machine

Öğrenmesi Öğrenmesi Learning
Makine öğrenmesi, insanların öğrenme şekillerini taklit etmek

için veri ve algoritmaların kullanımına odaklanıp doğruluğunu
kademeli olarak artıran bir yapay zeka (AI) ve bilgisayar bilimi
dalıdır. "Makine öğrenmesi" terimini ilk kez IBM'den Arthur
Samuel'in dama oyunu ile ilgili olan araştırmasında kullandığı
bilinmektedir. Uzman dama oyuncusu Robert Nealey, oyunu
1 962 yılında bir IBM 7094 bilgisayarında oynamış ve bilgisaya
ra karşı kaybetmiştir. Günümüzde mümkün olanlar düşünül
düğünde bu başarı neredeyse önemsiz gelebilir; ancak yapay
zeka alanında önemli bir dönüm noktası olarak görülür.
Önümüzdeki birkaç on yıl içinde, depolama ve işlem gücü
etrafındaki teknolojik gelişmeler, Netflix'in öneri motoru ya da
sürücüsüz araçlar gibi günümüzde tanıdığımız ve sevdiğimiz
bazı yenilikçi ürünleri olanaklı kılacaktır. Makine öğrenmesi,
büyüyen veri birimi alanının önemli bir bileşenidir. İstatistiksel
yöntemler kullanılarak algoritmalar, sınıflandırmalar ya da kes
tirimler yapmak üzere eğitilir ve veri madenciliği projelerinde
temel içgörüleri ortaya çıkarmaktadır. Bu içgörüler, sonrasında
-151-
uygulamalar ve işler dahilinde karar verme sürecini teşvik ede

rek ideal anlamda önemli büyüme ölçütlerini etkiler. Büyük veri
genişleyip büyümeye devam ederken veri mühendislerine yöne
lik piyasa talebi artacak ve bu mühendislerin en önemli iş soru
larını ve sonuç olarak bu sorulara yanıt vermek için kullanılacak
verilerin tanımlanmasına yardımcı olmaları gerekecektir. r1871
Makine öğrenimi ya da makine öğrenmesi, bilgisayarların
algılayıcı verisi ya da veritabanları gibi veri türlerine dayalı öğ
renimini olanaklı kılan algoritmaların tasarım ve geliştirme sü
reçlerini konu edinen bir bilim dalıdır. Makine öğrenimi araş
tırmalarının odaklandığı konu bilgisayarlara karmaşık örüntü
leri algılama ve veriye dayalı akılcı kararlar verebilme becerisi
kazandırmaktır. Bu, makine öğreniminin istatistik, olasılık ku
ramı, veri madenciliği, örüntü tanıma, yapay zeka, uyarlamalı
denetim ve kuramsal bilgisayar bilimi gibi alanlarla yakından
ilintili olduğunu göstermektedir. r1881
Makine öğrenimi, bilgisayarların açıkça programlanmadan
görevleri nasıl yerine getirebileceklerini bulmalarını içerir. Be
lirli görevleri yerine getirmeleri için sağlanan verilerden öğre
nen bilgisayarları kapsar. Bilgisayarlara atanan basit görevlerde
makineye eldeki sorunu çözmek için gereken tüm adımları na
sıl uygulayacağını bildiren algoritmalar programlamak müm
kündür; bilgisayar tarafında öğrenmeye gerek yoktur. Daha
gelişmiş görevlerde insan için gerekli algoritmaları elle oluştur
mak zor olabilir. Uygulamada, insan programcıların gerekli her
adımı belirlemesinden daha çok makinenin kendi algoritması -
nı geliştirmesine yardımcı olmak daha etkili olabilir. r 1891
- 1 52-
61.

Kµllaıum Kµllanını Kullanım
Merkezi Olmayan Dağıtılmış Decentralized

Uygulamalar Uygulamalar App (Dapp)
Merkezi olmayan uygulamalar herhangi bir akıllı telefon ya

da bilgisayarda bulunan blokzincir tabanlı akıllı sözleşme des
tekli sürümlerdir. Kullanıcı deneyiminde herhangi bir farklılık
oluşturmamaktadır. Ancak içerisinde özellik seti açısından çok
daha fazlasını sağlamaktadır.
20 1 4 yılında merkezi olmayan uygulamaları tanımlayan
"The General Theory of Decentralized Applications, Dapps"
(Merkezi Olmayan Uygulamaların Genel Teorisi, Dapps) ra
poru David Johnston ve Shawn Wilkinson başta olan yazarlar
tarafından oluşturulmuştur. r ı 9oı
Merkezi olmayan uygulamalar herhangi bir merkeze bağlı
olmayı reddeden kripto varlık alanı ile birlikte ortaya çıkmıştır.
Bu uygulamaların kullanılmasının temel sebepleri arasında tek
merkeze bağlı olmak istememek, veri akışının yönetilebilmesi,
verilerin ağlarda yedeklenmesi ve saklanması konusunda mer
kezi olan uygulamalara göre avantaj sağlaması vardır.ı 191ı
Mobil cihazlardan erişim sağlanabilmesi için merkezi olma
yan uygulamaların tarayıcı uygulamasının cihazlarda yüklü ol
ması gerekmektedir. Merkezi olmayan uygulamalara Cardano,
EOSIO, DFINITY, Zilliqa ve TRON örnek verilebilir. 11 921
- 1 53 -
62 .
Merkezi Olmayan Dağıtılmış Bilim Decentralized

Bilim Science (DeSci)
Merkezi olmayan; işlevleri, yetkileri, insanları ya da her şeyi

merkezi bir konumdan ya da otoriteden bağımsız dağıtma sü
recidir. Merkezi olmayan kavramları, özel işletmelerde ve kuru
luşlarda, siyaset biliminde, hukukta ve kamu yönetiminde, eko
nomide ve teknolojide grup dinamiklerine ve yönetim bilimine
uygulanmaktadır. l 1 93 l
Merkezi Olmayan Bilim (DeSci):
• Mevcut bilimsel sisteme küresel, açık bir seçenektir.

• Bilim insanlarının fon toplamasına, coğrafi sınır engeli
olmadan araştırma yapmasına, deneyler yürütmesine,
verileri paylaşmasına, model ve ürün önerisi hazırlama
sına, hayata geçirmesine ve daha pek çok şeye olanak
sağlayan bir örgütlenme şeklidir.
• Açık bilim hareketi üzerine kuruludur.
• Merkezi yoktur, dağıtıktır.
Merkezi olmayan bilim (DeSci) , Web3.0 ile bilimsel bilgi

yi adil ve eşit bir şekilde finanse etmek, oluşturmak, gözden
- 1 54-
geçirmek, kredilendirmek, depolamak ve yaymak için altyapı

oluşturmayı amaçlayan bir harekettir. DeSci, bilim insanları
nın araştırmalarını açıkça paylaşmaya ve çalışmaları için kredi
almaya özendirilirken kişilerin araştırmaya kolayca erişmesi
ne ve katkıda bulunmasına izin veren bir ekosistem yaratma
yı amaçlamaktadır. DeSci, bilimsel bilginin herkes tarafından
erişilebilir olması ve bilimsel araştırma sürecinin şeffaf olması
gerektiği düşüncesinden hareket eder. DeSci, merkezi olmayan
ve dağıtılmış bir bilimsel araştırma modeli oluşturarak, onu
sansür ve merkezi otoriteler tarafından kontrol edilmeye karşı
daha dirençli hale getirir. Merkezi olmayan bilim, finansman
kaynaklarını çeşitlendirerek (DAO'lar, ikinci dereceden bağış
lardan kitle fonlamasına ve daha fazlasına) daha erişilebilir bir
şekilde desteklenmesine yardımcı olur. [ 1 94]
- 1 55-
63 .
Türk\te Yaygın Tij,rkfe Öneri İndizce

Kullanım Kullanım Klllanı
l m
'
Merkezi Olmayan Dağıtılmış Finans Decentralised
Finans Finance (DeFi)
Merkezi olmayan finans (Decentralized finance - DeFi) kav

ramı en temel anlatımla, belirli bir otoritenin sunduğu somut
bir güvenceye ve denetleme mekanizmasına bağlı olmaksı
zın şekillenen blokzincir teknolojisini kullanan finans sistemi
olarak tanımlanabilir. r 195ı DeFi kullanarak kripto varlıkları ile
kredi alabiliyor, mevduat yatırabiliyor, sigorta yaptırabiliyor ve
yatırımlar bir varlık yöneticisine devredilebiliyor. DeFi emanet
tutmaz, kullanıcı istediği platformu özgürce kullanabilir, fark
lı platformlar eşzamanlı kullanabilir ve açık kaynak nedeniyle
çok hızlı geliştirilebilir. r 196l
Burada merkezi olmaya finans kavramını daha iyi anlaya
bilmek için öncelikle merkezi olan finans ( Centralized Finance
- CeFi) kavramının ortaya konması faydalı olur. Çünkü merke
zi olmayan finans kavramının, merkezi finans yapılanmasının
eleştirilen çeşitli yönlerine bir meydan okuma olarak ortaya
çıktığı söylenebilir.
Merkezi finans yapılanmasının temelinde ağırlıkla bankalar
ve finans kuruluşları yer almaktadır. Gerçekten finansal hayatta
- 1 56 -
yapılan çoğu işleme bankalar ve diğer finans kuruluşları ara

cılık etmektedir. Bu yapının ortaya çıkışı aslında hem finansal
hayatın gelişmesini sağlamış hem de hızlı ve güvenli bir şekilde
işleyebilmesini mümkün kılmıştır. Ancak 2 l 'inci yüzyıla gelin
diğinde özellikle internet ve yazılım teknolojilerindeki baş dön
dürücü gelişmeler çoğu alanda olduğu gibi finans alanında da
köklü değişiklik arayışlarını beraberinde getirmiştir. Merkezi
finans tanımları dışında kaldığı için ekonomiye dahil olamayan
insanları da fonlama ihtiyacı artmaktadır.
Merkezi olmayan finans yapısı incelendiğinde de bu yapı
nın özellikle bankacılık kurumunun ve genel olarak finansın
değişimi ve dönüşümüne yol açacağı söylenebilir. Bu açıkla
malar ışığında finans alanında bir çağ değişiminin eşiğinde
olduğu görülebilir. De-Fi'nin temel prensipleri aşağıda sıralan
maktadır: 1 1 97 1
a. Karşılıklı kullanılabilirlik
b. Ulaşılabilirlik ve finansla kapsayıcılık
c. Finansal şeffaflık
- 1 57-
64.
Merkezi Olmayan Dağıtılmış Özerk Decentralized

Otonom Örgüt Autonomous
Organizasyon Organization
(DAO)
DAO blokzincir teknolojisini kullanarak ortak amaç ve kay

nağa sahip, merkezi olmayan ve özerk yönetişimi benimseyen
yeni bir organizasyon şekli olarak tanımlanabilir. DAO'ların
son hedefi, ortak belirlenen bir amacı yerine getirmek üzere
hem ticari hem de getiri amacı olmayan toplulukların işleyişine
yönelik dağıtık bir iş modeli oluşturmaktır. rı9sı
DAO'lar bir akıllı sözleşmeye kodlanmış kurallar bütünü
dür. Bu kurallara ilişkin kodlar topluluk tarafından tercih edi
lirse açık kaynaktır ve isteyen herkes ilgili kodları görebilir, de
netleyebilir. DAO'ların açık kaynak ve şeffaf bir işlem altyapısı
sunması iş ve yönetim modellerine duyulan güvenin önemli bir
kaynağıdır.
Bir DAO için kurallar bütünü blokzincir üzerinde bir akıllı
sözleşmeye kodlandığından bu verilerin kaydı da blokzincir
güvencesi altına alınır. Dolayısıyla ilgili akıllı sözleşme üze
rine kodlanan kuralların bütünlüğü, değişmezliği blokzincir
- 1 58-
güvencesi ile desteklenir, bu da ilgili DAO'nun kuruluş ama

cına uygun işlemler yapacağına, işlemlere izin vereceğine dair
güvence oluşturur.
DAO, geliştirildikten sonra merkezi olmaması ölçüsünde
geliştiricilerinden bağımsızlaşır. Yani DAO mekanizmasında
kararlar merkezi bir otorite tarafından verilmez. Ayrıca DAO
mekanizmasında geleneksel şirketlerde, organizasyonlarda ol
duğu gibi hiyerarşik bir yapılanma da söz konusu değildir. Bu
durum mevcut merkezi sistemlerin aksine çok daha şeffaf ve
demokratik bir yönetim deneyimi sunar.
Bir DAO modelinde karar verme mekanizması da farklı şe
killerde tasarlanabilir; oybirliği, oyçokluğu (farklı oranlarda)
gibi. İlk DAO örneği Bitcoin'dir. r199J
20 1 6 yılında blokzincir tabanlı projelere toplu yatırım plat
formu oluşturmak adına kurulmuş olan The DAO 1 50 milyon
dolar değerinde kripto varlık (Ether) topladı. Ancak kısa süre
sonra DAO'nun akıllı sözleşme kodundaki hata kullanılarak
platform çökertildi. The DAO'daki bu deneyimden öğrenen
blokzincir ekosistemi gelişmiş DAO araçları ve destekleyici alt
yapılar geliştirildi.
DAO kavramını basit şekliyle yöneticileri olmayan sadece
çalışanlarının ortak olarak yönettiği bir kooperatife benzetile
bilir. Şeffaf, örgüt üyeleri tarafından kontrol edilen ve merkezi
bir otoriteye bağlı olmayan kodlanan kurallarla yönetilmektedir.
2020'de merkezi olmayan finans (DeFi) platformlarının ar
tışı DAO ekosisteminin daha hızlı büyümesini sağladı. ABD
anayasasının bir kopyasına teklif vermek için kurulan Cons
titutionDAO, binlerce açık kaynaklı projenin fonlandığı Git
coinDAO, blokzincir üzerinde geleceğin şehrini kurmak için
çalışan CityDAO, web3 .0'ı anlamayı ve web3.0'da üretmeyi
kolaylaştıran LaykaDAO hızlıca öğrenilecek örnekler arasında
- 1 59-
yer alır. r2ooı DAO'ları günümüzde medya kuruluşlarından giri

şim fonlarına, sosyal ağlardan oyun uygulamalarına, finans ve
teknoloji platformlarına, merkezi olmayan borsalara ve sosyal
yardımlaşma içinde deneyimleme şansımız var. DAO'ların ya
kın gelecekte yetenek yönetimi, merkezi olmayan bilim (DeS
ci), dijital şehir, sanal evren platformları ve sosyal misyonlar ile
ilgili yönetim zorluklarına çözüm sağlaması bekleniyor. ı 201 ı
- 1 60-
65.

· Kullanım Kullanım Kullanım
Meta İnsan Öte İnsan Meta Human
3 boyutlu, gerçekçi, sayısal insan, sayısal kopya olarak da tarif

edilen öte insan kavramı sanal ortamlarda insanların temsiliye
tini sağlayacak görsellerdir. Günümüze kadar kullanılan sanal
kimliğimiz olan avatarların yerine geçecek ve sanal evrende yer
alacak sayısal kopyalarımız için günümüzde 3 boyutlu modeller
üretilmeye başlanmıştır. Chris Jones adlı bir sanatçı tarafından
açık kaynak kodlu ve ücretsiz bir yazılım olan Blender uygula
ması kullanılarak 4,5 günde yapılan 3 boyutlu model bunlardan
biridir. Bu modeller daha gerçekçi hale getirilmeye çalışılmak
ta ve bu konuda bazı denemeler yapılmaktadır. Örneğin Epic
Games 20 1 8'de Çinli bir oyuncudan yola çıkarak, Unreal En
gine kullanarak canlı hareketleri yakalanmış sayısal insanları
bir sonraki seviyeye taşımak için 3Lateral, Cubic Motion, Ten
cent ve Vicon ile birlikte çalışmış ve Çinli aktris Bingjie Jiang'ın
benzerliğine dayanan, aslına uygun, gerçek zamanlı bir sayısal
karakter olan "Siren"i yaratmıştır. MetaHuman Creator adlı bu
araç bulut tabanlı olarak çalışmakta ve hazır yüz tiplerinden
yola çıkıp gözlerin şekli ve renginden, dişlerin yapısına ve sey
rekliğine ve hatta cilt kusurlarına kadar ayrıntılar değiştirilerek
- 161-
birbirinden farklı modeller üretilebilmektedir. Tüm bu varyas

yonlarla sayısal bir insan, bir "Meta Human" yapılabilmektedir.
Yapılan her şey gerçek zamanlı olarak ortaya çıkmakta ve hare
ket de edebilmektedir. ı202ı
DC Comics'in DC Universe'inde ise bir öte insan, süper
güçlere sahip bir insandır. Terim, Marvel Evreni'nde hem
mutant hem de mutasyon ile Wildstorm ve Ultimate Mar
vel Evrenleri'nde insan sonrası ile kabaca eşanlamlıdır. DC
Comics'te bu terim, çoğu durumda, doğada kozmik, mutant,
bilim, mistik, beceri ya da teknoloji gibi olağanüstü güçlere ve
yetkinliklere sahip herhangi bir insan benzeri varlığı ifade et
mek için kullanılır. Süper kahramanlara atıfta bulunan terim,
1 986'da yazar George R. R. Martin tarafından önce Superworld
rol yapma sisteminde ve daha sonra "Wild Cards" roman seri
sinde başlamıştır. ı2o3 ı
- ı 62 -
66.
Türkç� Öneri İngilizce

Kullanım , KuJJatuırt
Mobil Sağlık Gezgin Sağlık Mobile Health
Gezgin sağlık terimi, Robert Istepanian tarafından "sağlık hiz

metleri için gelişen mobil iletişim ve ağ teknolojilerinin" kulla
nımı olarak ortaya çıkmıştır. ııo4J Gezgin sağlık, akıllı telefonlar,
tabletler ve giyilir cihazlar gibi mobil teknolojiler aracılığıyla
sağlık hizmeti desteği, sunumu ve yönetilmesini sağlayan diji
tal sağlık sektöründe hızla genişleyen bir alandır. Gezgin sağlık,
veri iletebilen tüm mobil cihazları ifade ederken, cep telefonları
şu anda mobil sağlık dağıtımı için en popüler platformdur.
Gezgin sağlık terimi hem klinik hem de klinik olmayan
topluluklarda bir dizi sağlık hizmeti faaliyetini tanımlamak
için kullanılabilir. Örneğin, bireylerin zindeliklerini geliştir
melerine, kalori saymalarına ve uykularını izlemelerine yar
dımcı olmak için binlerce popüler akıllı telefon uygulaması
"sağlık" kategorileri altında indirilebilir. Ancak son araştır
malar hem klinik hem de klinik olmayan sağlık teknolojileri
dahil olmak üzere bu uygulamaların çoğunun kanıta dayalı
içerik içermediğini ve klinik kılavuzlara uymadığını göster
miştir. Sağlık sektörü için önemli bir sorun, mevcut araştır
maları ve bilimsel kanıtları birleştirmek için teknolojilerin
- 1 63-
kalitesinin nasıl iyileştirileceğidir. Buna rağmen, gezgin sağlık

teknolojileri, tüm bakım seviyelerinde sağlık hizmeti sunu
munu desteklemek için güçlü tıbbi araçlar olma potansiyeline
sahiptir; cep telefonları ve telefonunuza bağlanan ve otoma
tik olarak doktorunuza veri gönderen kablosuz kan basıncı
ve glikoz monitörleri aracılığıyla uzaktan görüntülü randevu
sağlamak gibi. Gerçekten de gezgin sağlığın önemli bir yararı,
bir bireyin günlük yaşamı bağlamında kişiselleştirilmiş, etkile
şimli ve uyarlanabilir sağlık müdahaleleri sunma potansiyeline
sahip olması ve sağlık pratisyenlerinin karşılaştığı zaman ve
kaynak kısıtlamaları gibi geleneksel engellerin çoğunun üste
sinden gelmesidir. ııosı
- 1 64-
67.
Türk�e Ya)!:gın Türk�� Öneri İngilizce

Kullanım Kullanım Kull amm
Moleküler Moleküler Molecular

Gastronomi Gastronomi Gastronomy
Yemeğin bilimle buluşmuş hali olarak tanımlayabileceğimiz

moleküler gastronomi, yemeklerin hazırlanma aşamasındaki
fiziksel ve kimyasal değişimleri takip eden bir yemek bilim da
lıdır. Moleküler gastronomi en basit haliyle "yemeğin bilimsel
araştırması" olarak tanımlanabilir. 12061 Moleküler gastronomi,
yeni gıdaların yaratılmasında teknik, sanatsal ve sosyal bileşen
leri birleştiren yeni bir alanı temsil eder. Geleneksel gıda bili
minden farklı olarak moleküler gastronomi, moleküler düzey
de süreç (pişirme) anlayişını geliştirmek için bilimsel ilkelerin
uygulanmasına odaklanır. Moleküler gastronomi, yeni gıdala
rın yaratılmasında hidrokolloidleri (örneğin nişasta, pektin ve
jelatin) yaygın olarak kullanır. Kola havyarı, çikolatalı erişte,
somon köpüğü ve kırmızı şarap jölesi bu yenilikçi yiyecekle
ri sağlamak için çeşitli hidrokolloid türlerine dayanan sadece
birkaç örnektir. Moleküler gastronomi terimi, 1 988 yılında bir
fizikçi olan Nicholas Kurti ve bir fiziksel kimyager olan Herve
This tarafından ortaya konulmuştur. 12071
- 1 65-
Peki, moleküler gastronomi yiyeceklere neler yapar?ııosı
• Meyve, sebze ve çikolatadan köpükler çıkarır.

• Soyadan yenilebilir kağıtlar yapar.
• Besinleri dondurucularla parçalanabilir hale getirir.
• Farklı besinleri havyar taneleri şeklinde yeniden yorumlar.
• Karışımlardan yuvarlak topçuklar şeklinde besinler yapar.
- 1 66 -
68.
�Y.•1am Tiif� Qnerl

J\.uHanmı
. gu1l9pup
Moore Yasası Moore Yasası Moore's Law
1 965 yılında, sadece üç yıl sonra teknoloji devi Intel'in kurucu

larından biri olacak Gordon Moore tarafından ortaya atılmıştır.
Her yıl elektronik bileşenlerin neredeyse yarı yarıya küçüldüğü
gözleminden yola çıkarak, 1 8 ayd a bir tümleşik devre üzerin
_
de konumlandırılabilecek bileşen sayısının ikiye katlanacağını
ve böylelikle her bir parçanın maliyetinin azalacağını savunan
Moore Yasası'nın sonunun geldiği, son yılların dikkat çeken ko
nuları arasında yer almaktadır. ı2o9 1
Bu konuda birçok kişinin farklı görüşü mevcuttur. Bilim
insanları fiziki olarak iki senede bir bileşen sayısının ikiye kat
lanmasının artık imkansız olduğunu beyan etmektedirler. Fa
kat bunun yanı sıra çipler konusundaki nanotüplerin kullanımı
ve tavlanmış bakırın etkisiyle ikiboyutlu materyaller üzerinde
performans anlamında iyi sonuçlar vaat eden çip çalışmaları
Moore Yasası'nı destekleyen çıktılardır. Moore Yasası'nın ulaş
tığı nihai sonuçta moleküler transistorlar ve kuantum bilgisa
yarlar olacaktır. ı2101
- 1 67-
69.

Nanorobot Nanorobot Nanorobot
Nanorobotlar, nanoteknoloji 1 2 kullanılarak oluşturulmuş, na

nometrenin mikroskobik ölçeğine yakın boyutta üretilmiş,
O, 1 - 10 mikrometre arasında değişen ve nana ölçekli parçalar
ya da moleküler bileşenlerden oluşan makine ya da robot tek
nolojisidir. r 2 1 1 ı
Hem mikro hem de nana boyutlu robotların teknolojik ge
lişimi, R.ichard Feynman'ın 1 959'da yaptığı ünlü "There's Plenty
of Room at the Bottom" konuşmasından bugüne kadar uzan
makta ve manyetik kontrol ve nanoyapı sentezi gibi diğer tek
nolojilerin gelişimiyle iç içe geçmiş durumdadır. Esas olarak
fulleren molekülleri tarafından yapılan nana araba da dahil
olmak üzere ilk nana boyutlu robotlar 2005 yılında rapor edil
miştir. 20 1 O'larda üç ana nanorobot tasarımı ortaya çıkmıştır:
sarmallar (nana yüzücüler olarak da adlandırılır), nanoçubuk
lar (nana yüzücüler, nanomotorlar olarak da adlandırılır ya da
daha uzunsa nanoteller) ve DNA nanorobotlarıY 12l
1 2. Nanoteknoloji, maddenin atomik, moleküler ayrıca supramoleküler seviyede

denetlenmesidir. Nanoteknolojinin ayrıca bugün moleküler nanoteknoloji olarak
bahsedilen en eski ve yaygın tanımı, tam olarak geniş ölçek ürünlerinin üretimi için
atomların ve moleküllerin denetiminin b elirli bir amacını ifade etmektedir.
- 1 68-
Örnek olarak ise günümüzde kanser gibi bazı hastalıkları

tedavi etmek için kullanılan kemoterapi (kimyasal tedavi) sa
dece hastalıklı hücreleri değil aynı zamanda sağlıklı hücreleri
de öldürmektedir. Bu nedenle kemoterapi alan hastanın saçla
rı dökülebilir ve cilt problemleri görülebilir. Nanorobotlar bu
sorunların üstesinden gelmeye yardımcı olabilmektedir. Bugün
nanobotlar hakkında konuştuğumuzda referans çoğunlukla,
hedef bölgelere kargo taşıyan, yani hastalıklı hücrelere ilaç da
ğıtan biyo-nano bileşenlerden yapılmış kendinden devinimli
nanomotorlar ve diğer biyolojik olarak parçalanabilen nano ci
hazlardır. Örneğin, bu nanorobotlar moleküler yükleri taşımak
için programlanabilir ve yerinde tümör kan besleme tıkanıklık
larına neden olabilir, bu da doku ölümüne ve tümörün küçül
mesine neden olabilir. ı 2 ı 3 1
- 1 69 -
70.
Türkçe Yaygın Türk�e Öneri İngilizce

K.ullımım Kgllarum · Kullanım
Nanoteknoloji Nanoteknoloji Naiıo Technology
Nanobilim ve nanoteknolojinin ardındaki fikir ve kavramlar,

fizikçi Richard Feynman'ın 29 Aralık 1 959'da California Tek
noloj i Enstitüsü'nde (CalTech) Amerikan Fizik Topluluğu
toplantısında, "There's Plenty of Room at the Bottom" baş
lıklı konuşmasıyla başlamıştır. Feynman konuşmasında, bi
limadamlarının tek tek atomları ve molekülleri maniple edip
kontrol edebilecekleri bir süreci anlatmıştır. On yıldan fazla bir
süre sonra, ultra hassas işleme konusundaki keşiflerinde, Pro
fesör Norio Taniguchi nanoteknoloji terimini ortaya atmıştır.
Modern nanoteknoloji, tek tek atomları "gqrebilen" taramalı
tün elleme mikroskobunun geliştirilmesiyle 1 98 1 yılına kadar
başlamamıştır. Nanobilim ve nanoteknoloji, tek tek atomları ve
molekülleri görme ve kontrol etme yeteneğini içerir. Dünyada
ki her şey atomlardan oluşur - yediğimiz yiyecekler, giydiğimiz
giysiler, içinde yaşadığımız binalar ve evler ve kendi bedenleri
miz. Ortaçağ vitray pencereler, modern öncesi çağda nanotek
nolojinin nasıl kullanıldığına bir örnektir. l 214J
Günümüzde yetiştirilen birçok tohum ve gıda, gıdanın
tadını, güvenliğini ve sağlığa faydalarını iyileştirmek için na
noteknoloji kullanılarak modifiye edilmiştir. Nanoteknoloji
- 1 70-
hem pil boyutunu küçültmek hem de raf ömrünü artırmak

için kullanılmaktadır. Bu nedenle, birkaç yıldır rafta duran bir
pil, yenisiyle aynı kapasiteye sahip olabilir. Bilgisayar ve elekt
ronik, nanoteknolojiyi kullanarak en haber değeri taşıyan ge
lişmeleri yaşamıştır. Nanoteknoloji hayatımızı hayal edebile
ceğimizden çok daha fazla şekilde değiştirmiştir. Çevremizde
her yerde teknolojik gelişmeler ve boyut küçültme örnekleri
vardır. Günümüzde nanoteknoloji hayatımızın her alanında
uygulanmaktadır. Bu alanlardan birkaçını sıralayacak olur
sak; ilaç, gıda, piller, uzay, temiz su, bilgi teknolojileri vb. tıısı
- 171-
71.

Kullamm Kullamm Kullanım
Neom Şehri Neom Kenti Neom City
Neom, Suudi Arabistan'ın Tebuk Bölgesi'nde kurulması planla

nan bir kenttir. Proje, ilk olarak 24 Ekim 20 1 7 tarihinde Prens
Muhammed bin Selman tarafından açıklanmıştır. Neom'un
ülkenin kuzeybatısında Kızıldeniz'e ve Suudi Arabistan'ın Mı
sır ve Ürdün ile paylaştığı sınırların yakınlarında yer alması
planlanmaktadır.
İnternet sitesinde "Geleceğin ne olacağı ile ilgili yeni bir
vizyon" olarak tanımlanan proj e, dünyanın yeni düşüncele
re ve yeni çözümlere gereksinim duyduğu bir zamanda daha
önce hiç yapılmamış bir şeyi yapma girişimi olarak tanımlan
makta ve büyük hayaller kuran ve sürdürülebilir yaşam için
yeni bir model inşa etmenin parçası olmak isteyen insanlar
için yalnızca bir varış noktası değil aynı zamanda bir ev olmayı
hedeflemektedir.
Neom, Saik Veliaht Prens Muhammed Bin Salman'ın buluşu
ve vizyonudur ve Suudi Arabistan'ın Suudi ekonomisini büyüt
mek, çeşitlendirmek ve ülkeyi küresel kalkınmada lider bir rol
oynayacak şekilde konumlandırmak için Vizyon 2030 planının
merkezinde yer almaktadır. Neom tasarısı, Vizyon 2030'un üç
- 1 72-
bileşenine ulaşmasını hedeflemektedir: canlı bir toplum, ge

lişen bir ekonomi ve huzurlu bir millet. Neom, önümüzdeki
yıllarda Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu ile yerel ve ulus
lararası yatırımcılar tarafından 500 milyar ABD dolarından
fazla desteklenecektir. Neom'un krallığın GSYİH'sine katkısı
nın 2030 yılına kadar en az 48 milyar ABD dolarına ulaşması
beklenmektedir. 12 1 6 1
- 1 73-
72 .
Nöropazarlama Nöropazarlama Neuro Marketing
Nöropazarlama, nörobilimsel yöntemlerin ve uygulamaların,

pazara ve alışverişe ilişkin insan davranışını anlamak ve analiz
etmek için kullanılmasını ifade etmektedir. f2 1 7 ı Nöropazarlama
sadece işletmelerin ticari amaçları için nörogörüntüleme yön
temlerini kullanması değildir. Nöropazarlamanın kapsamı sa
dece tüketici davranışı değildir; organizasyonla ilgili pazarlama
araştırmalarında da kullanılabilir.
200 1 'de BrightHouse adında, Atlantalı pazarlama firması
kendi bünyesinde bir nöropazarlama birimi açmıştır. Günü
müzde ise nörobilim ve bilişsel psikolojinin gelişmesi sonucu
tüketicilerin bilgileri nasıl hafızalarında sakladıkları, geri çağır
dıkları ve kullandıklarını anlamak daha kolay hale gelmiştir.12181
Tüketicilerin davranışlarını analiz etmek ve karar alma sü
reçlerini anlamak, pazarlama için en öncelikli konulardan biri
dir. Geleneksel pazarlama araştırmasında kullanılan (örneğin
anket, gözlem vb.) araçlar yeterince tarafsız ve dürüst sonuç
vermedikleri için yetersiz kalmaktadır. Nöropazarlama, nörobi
lim, nöroekonomi, psikoloji ve pazarlamanın buluştuğu yeni bir
alandır. Nöropazarlama, yüksek teknolojili nörogörüntüleme
- 1 74-
araçlarıyla (FMRI, EEG, MEG vb.) bir uyaran varlığında beynin

bilinçdışı ve işlevsel tepkilerini derinlemesine incelemektedir.
Böylece tüketici karar alma mekanizmalarının ve davranışları
nın altında yatan psikolojik ve nörolojik faktörler hakkında son
derece güvenilir ve doğru bilgiler sunmaktadır. Nöropazarlama,
etkili reklam, yeni ürün ve pazarlama stratejileri oluşturmada
işletmeler için önemli bir rehberdir. ı21 9ı
- 1 75-
73 .
JJirkçe Y@.ygın Türkçe Ötıed İngWzce

. .· Kullanım Kullanım Kullanım
Otodidaktizm Kendi Kendine Self

Eğitim Thinking
Otodidaktizm; eski Yunancadaki aut6s (oto-kendi) ve didakti

kos ( didaktizm-öğreticilik) kelimelerinin birleşmesiyle oluşan
ve "kendi kendini eğitmek" anlamına gelen bir terimdir. Ge
leneksel bir eğitim sisteminin içinde olmadan, bir eğitmenin
eşliği olmadan bireyin kendini yetiştirmesi ve yetkinlik kazan -
ması anlamına gelir. l220ı Kendi kendine yapılan düşünme, araş
tırma ve çalışmalara dayalı öğrenme modelidir. Derinlemesine
düşünme, bilgilere ulaşmaya çalışma (kütüphane, deney, İnter
net), araştırma yapma gibi yöntemlerle bilgiyi öğrenme yolunu
tercih etmektedirler. l221ı Birey hangi konuyu hangi kaynaklar
dan yararlanarak ne kadar zamanda öğreneceğini kendisi plan
lar. Öğrenme kavramının gerektirdiği düşünme, sindirme, de
rinleşme ve pratiğe dökme gibi aşamaları birey kendi kendine
çözümler. ı222ı
Otodidaktizm ifadesi kaynaklarda ilk olarak 1 1 60'lı yıllarda
Endülüslü filozof Abu Baker İbn Tufayl'in felsefi içerikli ro
manı Hayyöa yer almaktadır. Söz konusu kitapta Marakeşli
bir çocuğun kendi başına çeşitli araçlar geliştirmesi ve doğa
- 1 76 -
ile mücadelesi anlatılmaktadır. Kitabın ana mesaj ı ise "insanı

geliştiren toplum ya da onun sözleşmeleri değil, yine insanın
kendisidir" şeklindedir.
Herkes kendi kendini eğitebilir, örneğin 7 yaşındaki bir ço
cuk, kitap ya da dergi sayfalarını karıştırıp okuyarak anlamaya
çalışıyorsa otodidaktik bir davranış gösterdiği ya da otodidakt
bir eğilime sahip olduğu söylenebilir. Leonardo da Vinci'nin ta
rihteki en önemli otodidaklardan birisi olduğu bilinmektedir.
Günümüz koşulları neredeyse hepimizi birer otodidakt olma
yoluna itmektedir. Çünkü çağımızın gelişen teknolojisi, birbi
rinden farklı iş, hayat tarzı, yaşam biçimi ya da alışkanlıkları
kazanmamızı zorunluluk haline getirebilmektedir. l2231 1 997 ya
pımı drama filmi Good Will Huntingda Matt Damon'un can
landırdığı otodidakt karakter Will Hunting'in hikayesi örnek
olarak verilebilir. l224J
- 1 77-
74.
spirkçe Yaygın
' Kullanım
Otonom Araç / Autonomous

Sürücüsüz Araç Vehicle
Kendi kendini süren -otonom/sürücüsüz- araçlar düşüncesi,

günümüzden çok daha eskilere dayanmaktadır. Aslında, sürücü
süz bir araç konsepti, 1 939 New York Dünya Fuarı'ndaki bir sergi
olan Futurama'ya kadar uzanmaktadır. General Motors, sergiyi
20 yıl içinde dünyanın nasıl görüneceğine ilişkin vizyonunu ser
gilemek için yaratmış ve bu vizyon, kendi kendini süren araç
lara rehberlik edecek otomatik bir otoyol sistemini içermiştir.
GM'nin 1 939 sergisinde Narman Bel Geddes, karayoluna gömü
lü mıknatıslanmış metal sivri uçlarla oluşturulan radyo kontrollü
elektromanyetik alanlar tarafından yönlendirilen ilk kendi ken
dine giden elektrikli aracı yaratmıştır. 1 958'de General Motors
bu konsepti gerçeğe dönüştürmüştür. 1977'de Japonlar, yolun
görüntülerini işlemek için verileri bilgisayara aktaran bir kame
ra sistemi kullanarak bu düşünceyi geliştirmiştir. Ancak, bu araç
yalnızca 20 mil/saatin altındaki hızlarda seyahat edebilmiş, iyi
leştirme on yıl sonra Almanlardan, VaMoR'lar şeklinde, kendini
56 mil hızla güvenli bir şekilde sürebilen kameralarla donatılmış
bir araç olarak gelmiştir. Teknoloji geliştikçe, sürücüsüz araçların
çevrelerini algılama ve tepki verme yetenekleri de gelişmiştir. ı225ı
-178-
Sürücüsüz araç, bilinen diğer adlarıyla robot araç, otonom

araç, çevresini algılayabilen ve çok az insan girdisi ya da hiç
girdi olmadan hareket edebilen bir araç türüdür. Sürücüsüz
araçlar radar, bilgisayar görüşü, Lidar, sonar, GPS, odometre
gibi ölçüm birimleri kullanarak çevrelerini algılamaya yarayan
çeşitli duyargaları içinde bulundururlar. Gelişmiş denetleme
sistemleri; uygun gezinme yollarını, engelleri ve ilgili işaretleri
tanımlamak için duyusal bilgileri yorumlar.l 226 ı Diğer bir ifa
deyle bu araçların tekerlerinde bulunan sesötesi ( ultrasonik)
duyargalardan gelen veriler merkez bir bilgisayar sistemiyle
analiz edilerek direksiyon kontrol, frenleme ve hızlanma ger
çekleştirmektedir. 1 227 -228 1
Potansiyel yararlar arasında maliyetlerin düşüşü, güvenli
ğin artması, hareketliliğin artması, müşteri memnuniyetinin
artması ve suç oranlarının azalması sayılabilir. Güvenlik avan
tajları arasında trafik çarpışmalarında azalma, bunun sonu
cunda azalan yaralanmalar ve sigorta dahil olmak üzere diğer
maliyetlerin düşüşü bulunmaktadır. Sürücüsüz araçların tra
fik akışını artırması beklenirken; çocuklar, yaşlılar, engelli ve
yoksullar için daha fazla hareketlilik sağlamak; yolcuları sürüş
ve navigasyon işlerinden kurtarmak, aracın yakıt verimliliğini
artırmak; park yeri gereksinimlerini önemli ölçüde azaltmak;
suçu azaltmak ve özellikle paylaşım ekonomisi yoluyla bir hiz
met olarak ulaşım için iş modellerini kolaylaştırmak gibi çeşitli
biçimlerde yararları olmaktadır.
Sorunlar arasında güvenlik, teknoloji, sorumluluk, yasal
çerçeve ve hükümet düzenlemeleri; bilgisayar korsanları ya da
terörizm gibi gizlilik ve güvenlik kaygıları riski; karayolu taşı
macılığı endüstrisindeki sürüşle ilgili işlerin kaybıyla ilgili en
dişe sayılabilir. ı 22 9J
- ı 79 -
75 .

Kull anım Kull anım Kullamm
Otonomi Özerklik Autonomy
Otonomi (özerklik), Batı etiğinde ve siyaset felsefesinde, kendi

kendini yönetme durumu ya da bir kişinin yaşamını gerçek
ten kendine ilişkin sebeplere, değerlere göre yönlendirmesidir.
Özerklik eski bir kavram olmasına rağmen (terim, eski Yunan
cada "öz" anlamına gelen autos ve "kural" anlamına gelen no
mos sözcüklerinden türetilmiştir), en etkili özerklik kavramları
moderndir ve sırasıyla 1 8 ve 19. yüzyıllarda Immanuel Kant ve
John Stuart Mill'in felsefelerinde ortaya çıkmıştır.[23oı
Özerklik politika, gelişim psikolojisi, felsefe ve ahlaki bir
terim olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır. Özerklik ülkeler
bazında ülkenin kendi iç ve dış politikasında bağımsız karar
vermesi olarak da kullanılan bir kelimedir. Özerklik kelimesi
birçok alanda kendi kendine karar verebilme yetisi olarak be
lirlenen bir ölçüt olarak da kullanılmaktadır. Ör� eğin bir mes
lek dalında uzmanlık gerektiren bilgiye sahip olduktan sonra
o konu ile ilgili karar verebilme yetisine sahip olmak olarak
da bilinmektedir. Özerklik kavramında bağımsız karar verme
işleyişine sahip olmak gerekmektedir. Bilinçli şekilde bireyin
kendine özgü karar verebilmesi de özerklik konusunu kapsa
maktadır. l 231 l
- ı so -
76.

Oyunlaştırma Oyunlaştırma Gamification
Oyunlaştırma terimi, oyunların sosyal ve ödüllü yönlerinin

yazılıma dahil edilmesine atıfta bulunan daha özellikli bir an
lamda, ilk olarak 20 1 O yılında yaygın bir kullanım kazandı. Bir
dizi işletme oyunlaştırma platformları oluşturmaya başladı ve
pazarlamacılar pazarlama girişimlerinde oyun öğelerini kullan
maya başladı. [2321
Oyunlaştırma, oyun olmayan bir şeyi alıp kullanıcı katılımı
nı, mutluluğunu ve sadakatini artırmak için oyun işleyişlerini
uygulamakla ilgilidir. Bu, oyunlaştırmanın oyun tasarımından
ve oyunu yönlendiren genel ilkelerden ve teorilerden aldığı ve
bunları diğer bağlamlara uyguladığı anlamına gelir.
Oyunlaştırma genellikle sorunları çözmek için de uygula
nabilir. Oyunlaştırmanın çözmeye yardımcı olabileceği bazı
sorunların listesinde şunlar yer almaktadır: [233l
• İşyeri eğitiminde katılım

• Satış personeli performansı artırma
• Ev işleri ve sıradan görevleri tamamlama yetkinliği
• Spor salonunda performans artırma
- ısı-
• Kurumsal üretkenlik
• Bilgi saklama
• Kitle kaynak kullanımı
• İşe alım sorunları
• Müşteri tutundurma
- 1 82-
77.
Türks:e Ycıygın Türke Öne'ri İngiliıce

Ku1Jan1uı J{q11anııu Kullanıtn
Öngörücü Tıp Öngörücü Tıp Predictor

Medicine
Öngörücü tıp, bir hastalığa yakalanma riski taşıyan hastaları

belirlemeyi ve böylece o hastalığın önlenmesini ya da erken iyi
leştirilmesini sağlamayı amaçlayan bir tıp dalıdır. Bir hastalığa
yatkınlığın belirtilerini anlamak için ya tekli ya da daha yaygın
olarak çoklu çözümlemeler kullanılır. l2341 Öngörücü tıp çağın
da, klinik, biyokimyasal, radyolojik, moleküler, histopatolojik
ve genetik yönlerle ilgili daha fazla veri var olduğundan hasta-
· lıkların yönetimi daha kişisel ve bireyselleştirilmiş bir yaklaşı
ma dönüşmektedir. 12351
Bu tıp alanı sadece genetik testleri kullanmakla kalmaz, aynı
zamanda geçmiş iyileştirme sonuçlarını, en son araştırma bul
gularını, hastaneye kabul ve yeniden kabul oranlarını da hesaba
katar. Öngörücü tıp, bireye özel bir kestirim profili (algoritma)
oluşturmak için birçok veri türünü kullanır.
Öngörücü tıbbın günümüzde uygulamada olan birçok yönü
vardır. Örneğin, doğumdan kısa bir süre sonra, olası genetik
bozuklukları mümkün olduğunca erken tespit etmek için yeni
doğandan kan örnekleri alınır. Bu, öngörücü tıbbın en yaygın
- ı 83-
biçimlerinden biridir. Diğer bir yaygın yaklaşım, bir hastanın

hastalık olasılığını artırabilecek risk faktörlerini değerlendirir.
Örneğin, çok sigara içen birinin akciğer kanseri, amfizem ve
diğer hastalıklara yakalanma olasılığı, sigara içmeyenlere göre
daha fazladır. 123 61
- 1 84-
78.
Türkçe Y.-gın Türkçe Öneri İngilizce

Kullanım Kullanım Kull<Anun
Öz Gelecek Öz Gelecek Future Self
İşe alım sürecinin geleneksel bir- aracı olan özgeçmişiniz ile ka
riyer geleceğinizi, yani iş yaşamındaki kaderinizi etkiliyorsu
nuz. Geçmişiniz ile geleceğinize yön verecek bir yolculuğu baş
latıyorsunuz. Geleceğin konuşulduğu bir iş dünyasında genel
kabul görmüş bu klasik yaklaşımı sorgulamayı hiç düşündünüz
mü? Yeni nesil iş dünyasında hayallerinizi, ideallerinizi ifade et
mek için özgeçmişinizde yer alan bilgileriniz yeterli olacak mı?
Öğrenim hayatınız, ilgi ve bilgi alanlarınız, becerileriniz ile
ilgili geçmişten gelen birikimlerinizi ifade etmek için özgeçmi
şiniz önemli ve gereklidir. Ancak, geleceğe dair iddialarınızın,
vizyonunuzun ifadesi için ise özgeçmişiniz yeterli olacak mı?
Hayallerinizi, geleceğe dair iddialarınızı ifade etmek için öz
geleceğinizi tasarlamalısınız. Peter Drucker'ın "Geleceği kes
tirmenin en iyi yolu onu yaratmaktır" ifadesi geleceğimiz için
öz gelecek tasarımına ihtiyacımız olduğunun bir ifadesidir. Bir
başka düşünür ise, "Zekanın gerçek göstergesi bilgi değil, hayal
gücüdür" ifadesi ile özgeçmişinizin kısıtlarının dışına çıkılma
sına dikkat çekiyor. [ ı 37l Özgüveniniz birikimlerinizden güç alır.
İdeallerinizi, yapmak istediklerinizin ifadesi olan hayalleriniz
- 1 85-
şekillendirir. Vizyonunuz ise; geleceğe dair iddianızı ve ne ol

mak istediğinizi ifade eder. Öz gelecek tasarımınız bu üçlünün;
özgüveninizin, ideallerinizin ve vizyonunuzun bir ifadesidir. 12 3 31
Yaratıcı, yenilikçi, ne istediğini bilen, hedeflerine nasıl ula
şacağına ilişkin yol haritasını belirleyebilenler öz geleceklerini
tasarlayabilenlerdir. Farklı olmak, bir adım önde olmak ve ge
lecekte var olmak isteyenler öz geleceklerini tasarlamalıdır. 1 2391
Bir öz gelecek örneği açık ve belirgin, ulaşılabilir, zamansal
planlamada tutarlı, yenilikçi, netlik ve sadeliği barındırıp mutlu
olacağınız ve yapmaktan keyif alacağınız işleri kapsamalıdır. Öz
gelecek yazılırken bilgi, yetenekleriniz ve yetkinlikleriniz doğ
rultusunda hangi alanlarda kendinize ve çevrenize yararlı ola
bileceğinizin belirlenmesi ve bu bilgilerle birlikte tasarlanması
gerekmektedir. 1 240 1
- 1 86-
79.
w .,"' "

X.1Hn:mm J{uJlapını &ıllımım
Panoptikon Bütünü Panopticon

Gözlemlemek
Panoptikon bütünü gözlemlemek anlamına gelmektedir.

1 700'lerin ortalarında İngiliz filozof ve sosyal teorisyen Jeremy
Bentham, Batı dünyasında modern yetki ve disiplin için kap
samlı bir sembol haline gelecek bir sosyal denetim işleyişi bul
muştur; panopticon adlı bir hapishane sistemi. Daire şeklinde
düzenlenmiş hücreleri (odaları) olan bu hapishane içindeki in
sanlar her zaman merkezden görülebilmektedir. r 24 1 l Bentham'ın
ilk olarak 1 785'te tamamladığı tasarımın temel ilkesi, mümkün
olan en az gardiyan ve diğer güvenlik maliyetleri ile en fazla
mahkumu izlemektir. r 242ı
Bir mimari eser olarak panoptikon, bir bekçinin, işgalcilerin
izlenip izlenmediklerini bilmeden işgalcileri gözlemlemesine
izin verir. Bir metafor olarak ise disiplinci toplumların gözet
leme eğilimlerinin izini sürmenin bir yolu olarak 20. yüzyılın
ikinci yarısında literatürde yer bulmuştur. r 243l
Panoptikon terimi, devletlerin ve özel şirketlerin kullanıcı
ları internette bıraktıkları izlerden, kameralarından, mikrofon
larından ve internette yaptıkları her hareketten takip etme ve
onları gözetleme olarak sayısal dünyada da karşılık bulmaktadır.
- 1 87-
80.

Kullanım Kullanım Kullaııım
Paylaşım Paylaşım Sharing

Ekonomisi Ekonomisi Economy
Paylaşım ekonomisi esnek ekonomi ağı, ürün ya da hizmet de

ğiştokuşu, ortak çalışma alanı, ortak personel kullanımı ve kit
le fonlaması gibi konuları içerir. Kavramsal olarak insanların
daha özümseyemedikleri paylaşım ekonomisine ilişkin ayrıntı
ları incelemek aslında bu ekonomiyi kapsamlı anlamaya yara
yacaktır. Bu bağlamda paylaşım ekonomisini örnekleri üzerin
den ele almak daha doğru olacaktır.
1 995 yılında kurulan eBay, herkesin hemen hemen her tür
ürünü satın alabileceği ya da satabileceği küresel bir çevrimiçi
pazar sağladığı için paylaşım ekonomisinin ilk sağlayıcıların
dan biri olarak gösterilir. Evden ikinci el satışları, kullanılmış
eşyaları satın almanın tipik yolu olsa da bunlar az bulunur ve
yalnızca satıcının eşyalarını sunabilir. eBay, hem perakendeci
lerden hem de ürünleri rekabetçi fiyatlarla satmaya çalışan nor
mal insanlardan oluşan geniş bir stok yelpazesine sahip 7 /24 bir
platformdur. eBay, Airbnb ve Uber gibi daha modern paylaşım
ekonomisi şirketleri ile aynı görülmese de operasyonun orta
sında perakendeci olmadan bireysel alıcıları ve satıcıları birbi
rine bağlamanın ilk adımıdır. l244 1
- 1 88 -
İnsanların seyahat ederken en çok arzu ettikleri şey rahat

ve kaliteli bir yerde konaklamaktır. Ancak seyahat planlaması
yaparken her noktada otele yüzlerce dolar ödemek çok mantık
lı olmaz. Bu nedenle de daha farklı ve uygun maliyetli çözüm
arayışları doğar. Paylaşım ekonomisi kapsamında değerlendiri
lebilecek olan kalacak yer ve ev kiralama sayesinde kaliteli bir
deneyimden yararlanılabilmektedir.
Akranlar arası kredi, kitle fonlaması, apartman/ ev kiralama,
yolculuk ve araç paylaşımı, ortak çalışma, yeniden satış ve tica
ret, bilgi ve yetkinlik paylaşımı gibi örnekler verilebilir.
- 189 -
81.
Post Human İnsan Sonrası Post Human

(İnsan Ötesi)
Post human (insan sonrası) Oxford Sözlüğü'ne göre genetik

ya da biyonik büyütme yoluyla olabileceği gibi insanlardan da
evrimleşebilecek varsayımsal bir türün üyesi olarak tanımlan
maktadır. l 245l Post hümanizm (insancılık sonrası) ise insanlığın
teknolojik ilerlemelerle ya da evrimsel süreçle dönüştürülebi
leceği, aşılabileceği ya da ortadan kaldırılabileceği düşüncesi
ile bu inancı yansıtan sanatsal, bilimsel ve felsefi uygulamalar
olarak açıklanmıştır. r 246l
"Posthuman Çalışmalar" terimi Francesca Ferrando tara
fından "Towards a Posthumanist Methodology A Statement"
adlı makalesinde 20 1 4'te ilk kez kullanılmış ve gelişmekte
olan İnsancılık Sonrası Çalışmalar alanında, insancılık son
rasının ne olduğu üzerine kapsamlı bir tartışma oluşturul
muşturY4 7 ı Pennsylvania Eyalet Üniversitesi'nden Stefan Lo
renz Sorgner ve James Hughes ile işbirliği içinde 20 1 7 yılında
"post-human" kavramının tüm yönlerinin analiz edilebileceği
Journal of Posthuman Studies (Posthuman Araştırma Dergisi)
kurulmuştur.
- 1 90-
"insan Sonrası" kavramı, benlik ve onun doğal dünya, top

lum ve insan eserleriyle olan ilişkilerine ilişkin anlayışımızdaki
bir değişikliği vurgulayarak, örneğin insancılık eleştirisine atıf
ta bulunmak için başka anlamlarda da kullanılmıştır. [z4sı İnsan
sonrası çalışmalarına genetik mühendislik çalışmaları örnek
gösterilebilmektedir.
-191-
82.
Türk�e Yaygın Türkı.;e Öneri İngilizce

Kulİanıın Kullanıın Kullanım
Robot Robot Robot
Robot, Fransızca ve İngilizce "robotik/mekanik insan" terimle

rinden alınmış, insanlar tarafından kendilerinin yapması yeri
ne, belirli görevleri ya da çeşitli görevleri yerine getirmek için
programlanabilen, metal ve elektrikle çalışan otomatik aygıt
anlamına gelmektedir. ı249l
Robot kavramı Çek oyun yazarı, romancı ve gazeteci Ka
re! Capek'in 1 920 hit oyunu Rossum'un Evrensel Robotları'nda
(R.U.R.) tanıttığı fıkirdir. l 250l Bu oyunda tanıtılan robotların in
sanların özelliklerini taşıyacakları, fabrikalarda çalışacakları ve
dünyayı yönetecekleri anlatılmaktadır. Robot kelimesi ise Çek
diline göre "esir" anlamı taşımaktadır.125 1l
Tüm dünyadaki kişisel yardım robotlarının sayısının 2030
yılına kadar 244 milyonun üzerine çıkması bekleniyor. ı252l
Uluslararası Robotik Federasyonu'na göre 20 1 9 yılında
dünya genelinde fabrikalarda 2,7 milyon endüstriyel robot fa
aliyet gösteriyor ve robotik sektörü büyük ve etkili bir pazar
olarak ortaya çıkmaya devam ediyor. l253 l Hem işletmeler hem
de tüketiciler için verimliliği ve rahatlığı artırmak için bu yeni
teknolojiyi kullanan başlıca sektörler; sağlık hizmetleri, tarım,
- 1 92-
otomotiv, imalat ve savunma sanayiidir. 12541 Robotiğin günlük

hayatımızda nasıl kullanıldığına dair en iyi örnekler ise eğlence,
ev, sağlık hizmetleri, güvenlik, üretme, eğitim ve toplu taşıma
olarak sayılabilir. 12551
- 1 93-
83 .
Sanal Evren Sanal Evren Metaverse
Metaverse, kullanıcıların sanal olarak etkileşime girmesini sağ

lamak için sosyal medya, çevrimiçi oyun, artırılmış gerçeklik
(AR) , sanal gerçeklik (VR) ve kripto varlıkların özelliklerini
birleştiren sanal bir gerçekliktir. Artırılmış gerçeklik, kullanıcı
deneyimini geliştirmek için görsel öğeleri, sesi ve diğer duyusal
girdileri gerçek dünya ayarlarına yerleştirir. Buna karşılık, sa
nal gerçeklik tamamen sanaldır ve kurgusal gerçekleri geliştirir.
Çok sayıda bilimkurgu kitabı, televizyon dizisi ve film, gerçek
dünyadan ayırt edilemeyen sayısal dünyalar olan sanal evren
lerde yer almaktadır. ı 2 5 6l
İlk kez 1 992 yılında Neal Stephenson'ın Snow Crash isimli
cyberpunk ve bilimkurgu tarzı romanında yer alan ve bir tür
sanal gerçeklik evreni olarak tasvir edilen Metaverse, AR/VR
uygulamalarının yaygınlaşması ve Ready Player One filminin
yarattığı heyecan sonrasında tekrardan gündeme gelmiştir.
Sanal evrenin kurulması üzerine sadece Meta (eski adıyla
Facebook) değil aynı zamanda Microsoft, Epic Games, Roblox
ve Nvidia gibi teknoloji devleri de uzun bir süredir çalışmalar
yürütmektedirler. Örnek olarak Epic Games 202 1 yılı başında
- 1 94-
sadece Metaverse alanındaki çalışmalar için 1 milyar ABD do

larına yakın yatırım almıştır. Microsoft ise geliştirdiği "Mesh
for Teams" platformu ile AR/VR, karışık gerçeklik ve dizüstü
bilgisayar kullanıcılarını tek bir sanal ortam altında buluştur
mayı ve Microsoft'un ürünlerinin yanı sıra oyun, eğlence ve
farklı servislerden bir tür sanal evren deneyimi yoluyla yarar
lanmalarını hedeflemektedir. ı 257 J
- 1 95-
84.
Türk�e Yaygın Türks;e Öneri İngilizce

Kullanım ;Kullanım Kullanım
Sanal Gerçeklik Sanal Gerçeklik Virtual Reality
Sanal gerçeklik, beş duyu organımızla gerçek gibi görünen

sahneler ve nesnelerle bilgisayar tarafından oluşturulan bir or
tamdır ve kişiye kendisini çevrelerin içindeymiş gibi hissetti
rir. 1 950 yılı ortalarında ortaya çıkmıştır. İlk çıkışından son
raki yıllarda hem teknolojik gelişmeler hem de arayüzlerdeki
gelişmelerle beraber bu alandaki çalışmalar hız kazanmıştır. ı253J
1 950'lerde bulunan VR'ın gelişimi, inişler ve çıkışlar yaşamıştır.
İlk VR başa takılan ekran (HMD) sistemi, Demokles'in Kılıcı,
1 968'de bilgisayar bilimcisi Ivan Sutherland ve öğrencisi Bob
Sproull tarafından bulunmuştur.
Bu arada, "sanal gerçeklik" terimi 1 980'lerde Jaron Lanier
tarafından popüler hale getirilmiştir. On yıl sonra, VR, ABD
ordusunda ve Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi'nde (NASA)
eğitim ve benzetim için kullanılmıştır. VR sistemlerinin seri
üretimi, özel VR oyun salonları açan Virtuality liderliğinde
1 990'ların başında başlamıştır. ı259 J
Sanal gerçeklik; eğitim, endüstri, seyahat, sağlık, oyun, sa
vunma sanayii gibi alanlarda aktif şekilde kullanılmaktadır.
Beş duyu organımıza farklı şekillerde hitap etmeyi amaçlayan
- 1 96 -
--· - - - . . -- · - . - . -
birçok proje vardır. Örneğin; dokunma hissini benzetimlemeyi

amaçlayan aygıtlardan bir tanesi de HaptX isminde sanal ger
çeklik eldivenidir. Bu eldiven dokunma duyusuna gerçekçi bir
duygu sağlamaktadır. ı260l
- 1 97-
85 .
tütk&e Öneri
Kullgnm , Kullanım
Sentetik Biyoloji Yapay Yaşam Synthetic Biology

Bilim
Yapay yaşam bilim, yararlı amaçlar için organizmaları yeni

yeteneklere sahip olacak şekilde tasarlayan ve bunu yaparken
mühendislik ilkelerini uygulayan bir bilim alanıdır. Biyolojik
organizmaları tasarlamak ve yapılandırmak için yeni teknoloji
ler yaratmaya odaklanılır. [ 26 1 1 Yapay yaşam bilimde biyolojik te
melli parçalar, yeni aygıtlar ve sistemler tasarlamak ve var olan
doğal biyolojik sistemleri yeniden tasarlamak amaçlanır. [ 262 1
Geleneksel bir mühendis ile bir yapay yaşam bilimcinin her
hangi bir soruna yaklaşımları aynıdır, fakat kullandıkları araç
lar onları ayıran şeydir. Geleneksel bir mühendis dişliler, yaylar
ve devreler kullanırken bir sentetik biyolog mikroplar, protein
ler ve gen devreleri kullanır. Örneğin, temiz içme suyuna erişim
üçüncü dünya ülkeleri için günümüzde olan problemlerden bir
tanesi ve gittikçe de büyüyen bir sorun. Geleneksel bir mühen
dis, çözüm olarak büyük olasılıkla fizik yasalarını uygulayarak
kirli suyu temizleyen çeşitli bölmelere sahip bir makine tasarla
yacaktır. Oysa bir yapay yaşam bilimci organizmaları yeniden
yapılandırarak suyu temizleme işlemini gerçekleştirecektir. [ 26 3 1
- 1 98 -
Yapay yaşam bilimin kullanıldığı çok fazla alan vardır.

Örneğin; daha iyi özelliklere sahip daha dayanıklı ve verimli
ürünler elde etmek hatta farklı türde meyve sebze elde etmek
için kullanılabilir. Bakteri ve mantarlara insan proteinleri üret
tirmek, hatta doku mühendisliği ile organ üretim bu alanın ko
nusu olabilir. [2641 Tıpta yapay yaşam bilim araştırmacıları, kendi
kendini yok etmeden önce vücuttaki tümörleri arayacak ve yok
edecek mikroplar tasarlayarak sınırları zorluyor. Grip türlerini
daha iyi anlamamız ve aşı oluşturmamız için de yapay yaşam
bilim kullanılıyor. [265 1
1 9 1 0 yılında Stephane Leduc'un "Theorie physico-chimique
de la vie et generations spontanees" yayınında "sentetik biyo
loji" terimi ilk kez tanımlanarak kullanılır. Yazar, bu terime
1 9 1 2Öe başka bir yayın olan "La Biologie Synthetique'öe yer
vermiştir. [2661
- 1 99 -
86.
Türk�<! Yaygın Türk�e Öneri �ilizce

Kullcınım Kullanım Kullanım
Sıfır Atık Sıfır Atık Zero Waste
Sıfır Atık Uluslararası İttifakı (Zero Waste International Alli

ance) tarafından benimsenen Sıfır Atık tanımı; ürün, ambalaj
ve malzemelerin sorumlu bir şekilde üretilmesi, tüketilmesi,
yeniden kullanılması ve geri kazanılması yoluyla tüm kaynak
ların yanmadan ve çevreye ya da insan sağlığını tehdit eden
toprağa, suya ve havaya hiçbir boşaltım olmaksızın korunması
dır. l267l Genel olarak gereksiz yere kullanımın önlenmesini he
deflemektedir. Atıkların geridönüşüm ve geri kazanım süreci
içinde değerlendirilmeden ortadan kaldırılmaları önemli kay
nak kayıpları yaşanmasına neden olmaktadır. Bu durum doğal
kaynaklar üzerindeki baskıyı artırmaktadır. Bu yüzden doğal
kaynakların gereksinimleri karşılaması için verimli bir şekilde
kullanılması da sıfır atık yönetim felsefesinden geçmektedir.
Sıfır atık yaklaşımının avantajları verimliliği artırması, temiz
ortam kaynaklı olarak başarımı artırmasıdır1268l
Sıfır atık hareketi, "Azalt, Yeniden Kullan, Geri Dönüştür"
ortak ifadesine vurgu yapan görece yeni bir harekettir. 2008 yı -
lında ortaya çıkan "sıfır atık'' terimi, kişisel atıkları olabildiğin
ce sıfıra indirmeye odaklanan bir yaşam biçimini tanımlar. Bu,
-200-
Fütüristler Derneği il Gelecek Bilgisi Terim leri Sözlüğü
plastik ambalajlardan kasıtlı olarak kaçınmayı, elektrik ya da

benzin gibi kişisel enerji kullanımını azaltmayı ve günlük ge
reksinimler için cam ve kumaş gibi sürdürülebilir malzemeleri
kullanmayı içerir. Sıfır atık hareketi son on yılda kamuoyunda
büyük bir ilgi görmüştür.
Sıfır atık yaşam tarzından ilk bahsedenlerden biri, 2008'de
California'da yaşayan Bea Johnson'dır. Bea, 2009'd a New York
Times'da yer aldığında, dört kişilik ailesiyle birlikte sıfır atık ya
şam tarzını benimsemişti ve hikayesini sadece bir yıldır ağ gün
lüğünde paylaşıyordu. 2008'deki yaklaşımından bu yana, sıfır
atık hareketi, yalnızca ilgi düzeyi ve halkın gözünde büyümeye
devam etmiş ve hayatın her kesiminden daha fazla insana atık
larını azaltma girişiminde bulunma konusunda esin kaynağı
olmuştur. Günlük yaşamda sıfır atığa doğru ilerlemenin bazı
basit yolları şunlardır: öğle yemeğini evde hazırlama, seçenek
li ulaşım yöntemlerini keşfetme, ikinci el satın alma ve vegan/
vejetaryen olmaY691
-20 1 -
87.
idaWzce
KuJl.tnım
Siber Güvenlik Siber Güvenlik Cyber Security
1 986 yılında kamu, kişisel ve tüzel kişilerin bilgisayarlarına yo

ğun bir şekilde saldırı yapılması Amerikan hükümetini hare
kete geçirmiştir. İzinsiz olarak başka bilgisayarlara erişim sağ
layan korsanlara hapis cezası uygulanmasına karar verilmiştir.
"Solucan" ve "Trojen" adı verilen birçok zararlı yazılımla bil
gisayarları bozan korsanlar binlerce bilgisayara zarar vermiş
lerdir. İlerleyen yıllarda bu durumların artması ile IBM 1 989
yılında ilk anti virüs programını yazmıştır. Virüslere karşı hem
güvenlik duvarı hem de anti virüs programı kullanılmaya baş
lanmıştır. ıı7oı
Sayısal hayatta varlıkların, kurum ağının ve kritik verilerin
kötü amaçlı siber saldırılardan korunması hedeflenmiştir. 1 27 1 1
Bilişim sistemlerinde insanlarla ya da kurumlar arası kurduğu
muz iletişimin, yaşamın, entegrasyonun, tümleşmenin, varlık
sal ve ruhsal varlıklarımızın hatta elektronik ortamdaki verile
rimizin güvenliğinin, bütünlüğünün ve gizliliğinin korunması
şeklinde tanımlanır. 12721 Donanım, yazılım ve veri gibi internet
bağlantılı sistemlerin siber tehditlere karşı korunmasıdır. Ama
cı, bilgisayarlar, sunucular, ağlar, mobil aygıtlar ve bu aygıtlarda
- 202 -
depolanan veriler için kötü niyetli saldırganlara karşı yetkisiz

erişime karşı korunmak için bireyler ve işletmeler tarafından
siber güvenlik çözümleri kullanılır. 12731
Siber tehdit türleri arasında aşağıdakiler sayılabilir:l274J
• Siber suç: Finansal kazanç ya da işlerin kesintiye uğra

ması için sistemleri hedefleyen tek aktörleri veya grup
ları içerir.
• Siber saldırı: Genellikle politik nedenli bilgi toplamayı
içerir.
• Siber terör: Elektronik sistemleri panik ve korkuya ne
den olacak şekilde baltalamak için tasarlanır.
-203 -
88.
· Türkçe Yaygın Türkçe Öneri İngilizce

Siber Uzay Siber Uzay Cyberspace
Siber uzay, sanal bilgisayar dünyasını ve daha spesifik olarak

çevrimiçi iletişimi kolaylaştırmak için kullanılan bir elektro
nik ortamı ifade eder. Siber uzayın temel özelliği, çok çeşitli
katılımcılar için etkileşimli ve sanal bir ortam olmasıdır. Siber
uzay, diğer birçok eylemin yanı sıra kullanıcıların bilgi paylaş
masına, etkileşime girmesine, fikir alışverişinde bulunmasına,
oyun oynamasına, tartışmalara veya sosyal forumlara katıl
masına, iş yapmasına ve sezgisel medya oluşturmasına olanak
tanır.
Siber uzay terimi ilk olarak William Gibson tarafından
1 984 tarihli Neuromancer kitabında tanıtılmıştır. Gibson,
daha sonraki yıllarda bu terimi eleştirmiş ve onu "çağrıştırıcı
ve esasen anlamsız" olarak nitelendirmiştir. Bununla birlikte,
terim, internete bağlı herhangi bir tesisi ya da özelliği tanım -
lamak için hala yaygın olarak kullanılmaktadır. İnsanlar bu
terimi, sayısal gerçeklik yaratan her türlü sanal arabirimi ta
nımlamak için kullanırlar. İnternetin kullanıldığı her yerde,
bunun bir siber uzay yarattığı söylenebilir. İnternete erişim
için hem masaüstü bilgisayarların hem de akıllı telefonların
-204-
verimli kullanımı, pratik ve teorik anlamda siber uzayın bü

yüdüğü anlamına gelmektedir.
Siber uzayın bir başka önemli örneği, devasa çevrimiçi
oyuncu ekosistemleri olarak reklamı yapılan çevrimiçi oyun
platformlarıdır. Hep birlikte oynayan bu büyük topluluklar, fi
ziksel dünyada değil, yalnızca sayısal dünyada var olan ve bazen
"metaspace" olarak adlandırılan kendi siber uzay dünyalarını
yaratırlar. [ ı75l
- 205 -
89.
Siberpunk Cyberpuıık
Siberpunk terimi bilgisayar teknolojisinin egemen olduğu ge

lecekteki kentsel toplumları ele alan bilimkurgu ve fırsatçı bir
bilgisayar korsanı anlamlarına gelmektedir. Bilimkurgu çevre
lerinde "siberpunk'' genellikle insanlıktan çıkaran yüksek tek
nolojili bir geleceğe hapsolmuş kültürler arası anti-kahraman
ları içeren bir türdür.
Kökleri 1 940'ların ve SO'lerin teknik kurgusuna kadar uza
nır. 1 980 yılında bu başlıkla bir hikaye yazan yazar Bruce Beth
ke bu terimi, insan işlevlerinin bilgisayarlı işlevlerle değiştiril
mesi bilimi olan "sibernetik" ile kısık müzik ve yokçuluk olan
"punk" kelimelerini birleştirerek yaratmıştır. Ancak, William
Gibson'ın Neuromancer adlı romanının 1 984'te yayımlanması
na kadar, "siberpunk" gerçekten bir terim veya tür olarak ortaya
çıkmamıştır. 1 2761 Siberpunk için üreticiler, türün okuyucuları
nın, izleyicilerinin ve oyuncularının da sahip olduğu bir hayat
felsefesi denebilir. 1 2771
Daha yeni siberpunk medya, orijinal 1982 filminin devamı
olan Blade Runner 2049 (20 1 7) ile orijinal filmin devamı olma
yan Yükseltme (20 18) ve Dredd (20 12) filmlerini içerir. 1 990'ların
- 206 -
Japon mangası Battle Angel Alita, Richard K. Morgan'ın 2002 ta

rihli aynı adlı romanından uyarlanan 20 1 8 Netflix TV dizisi Al
tered Carbon, 1 997 rol yapma video oyunu Final Fantasy VII'nin
2020 versiyonu ve Cyberpunk 2077 (2020) video oyunu, R. Ta
lorsian Games'in 1 988 masaüstü rol yapma oyunu Cyberpunk'a
dayanmaktadır.
- 207 -
90.
Türkçe Yaygın Türkçe Ön.eri İngilizce

Kullawm Kullanım Kullanım
Siborg Siborg Cyborg
Siborg insanın (ya da başka bir canlının) yeteneklerini gelişti

ren sibernetik (güdümbilimsel) bir organizmadır ve hem canlı
hem de teknik öğelerden oluşur. İlk olarak 1 960'larda ABD'de
ortaya atılmış bir kavramdır. Genel anlamda insan ve nesnele
rin birleşiminden oluşturulmuş bir sistem söz konusudur. Hem
teknolojik anlamda hem de ekinsel (ya da kültürel) ve siyasal
eğilimlerde farklı biçimlerde karşılaştığımız bir uygulamadır.
1 960 yılı ile birlikte siborglar bilimkurgu filmlerinden kabul
görmeye başladı. Bunun yanı sıra engelliler için eklemli bir ba
cak ya da kol söz konusu olduğunda sinirsel bağlantılarla göv
deye yerleştirilen uyarıcılar ile uyumlu bir nesne ile kullanım
alanlarının temeli atılmıştır.
Siborg, teknolojinin yalnızca giyildiği ya/ya da yalnızca ona
rıcı ya/ya da sağaltıcı amaçlar için kullanıldığı durumlardan
çok, zihinsel ya da fiziksel olarak tümleşik çevrimler teknolojisi
ile normun üzerinde geliştirilmiş insanlar ya da hayvanlar ile
ilgilidir. Siborglar tıp alanında, askeri alanda ve uzay alanındaki
geliştirmeler ile dikkat çekmektedir. Tıp alanında işlevini yitir
miş organlar için kullanılırken askeri alanda taktiksel üstünlük
-208-
sağlamak için kullanılmaktadır. Uzay alanındaki çalışmalarda

ise insan gövdesi için zararlı olan radyasyon miktarını azaltmak
için şu anda sadece maymunlarla sınırlı olmak üzere, koruyucu
iğneler aracılığıyla kullanılan siborglar da söz konusudur. ı 27s 1
-209-
91.
Nörobilim Sinirbilim Neuroscience
Sinir sisteminin en eski çalışmaları MÖ 1 700'lü yıllarda Mısır

lılara ait elyazmalarında görülmekte ve beyin hasarının belir
tileri hakkında bilgi sahibi oldukları anlaşılmaktadır. Mısır'da
Orta Krallık'ın sonlarından itibaren mumyalama için hazır
lıklarda çoğunlukla beyin çıkarılıp atılır, o zamanlar kalbin
zekanın merkezi olduğuna inanılırdı. Nöronlar ve sinir sistemi
fonksiyonlarının anlaşılması, 20. yüzyılda giderek daha kesin
ve moleküler hale gelmiştir. 1 279 1
Sinir sistemine olan ilginin artmasının bir sonucu olarak,
20. yüzyılda tüm sinirbilimcilere bir forum sağlamak için bir
kaç önemli sinirbilim organizasyonu oluşturulmuştur. Beyin
araştırmaları zamanla felsefi, deneysel ve teorik aşamalardan
geçerek beyin benzetimi üzerinde çalışmanın gelecekte önemli
olacağı öngörülmektedir. ı 2soı
Sinirbilim, insan işlevlerinin hepsini olmasa da çoğunu et
kiler, ancak aynı zamanda çok çeşitli ortak koşulların daha iyi
anlaşılmasına da katkıda bulunur ve şunları içerir: Down send
romu, otistik spektrum bozuklukları, bağımlılık, şizofreni, Par
kinson hastalığı, beyin tümörü, epilepsi, multiple skleroz gibi
- 2 1 0-
bağışıklık sistemi bozuklukları. Ana dalları; duygusal sinirbilim,

davranışsa} sinirbilim, klinik sinirbilim, bilişsel sinirbilim, he
saplamalı sinirbilim, kültürel sinirbilim, gelişimsel sinirbilim,
moleküler ve hücresel sinirbilim, nöromühendislik, nörogörün
tüleme, nöroinformatik, nörolinguistik ve nörofızyolojidir. ı2sıı
- 2 1 1-
92 .

Kullanım J{ull� Kullamrtı
Solarpunk Solarpunk Solarpunk
Solarpunk, iklim değişikliği ve çevre kirliliği gibi ekolojik so

runlara vurgu yapan ve insanlığın bu sorunları çözmeyi ba
şarması durumunda geleceğin nasıl görünebileceğini uzgören
"iyimser" bir sanat hareketidir. Yenilenir enerji kaynaklarına
yönelerek gelecekte çevreye uyumlu şekilde yaşamayı öngörür.
2008 yılında ortaya çıkan terim, sürdürülebilir ve eşitlikçi
bir dünyada doğayla uyum içinde yaşarsak geleceğin nasıl gö
rüneceğini geniş bir şekilde imgeleyen bir sanat hareketini ifade
eder.(2321
Solarpunk etiketiyle tanımlanan ilk kitap, 20 1 2 yılın
da Brezilyada yayımlanan Solarpunk: Hist6rias ecol6gicas e
fantasticas em um mundo sustentavel (Solarpunk: Sürdürüle
bilir Bir Dünyada Ekolojik ve Fantastik Hikayeler) adında bir
öykü antolojisi iken 20 1 4 yılında da yazar Adam Flynn, türün
manifestosu niteliğinde, Solarpunk: Notes Toward'ı yayımla
mıştır. l283ı
Solarpunk, aynı zamanda siberpunk ile de karşılaştırılmış
tır; ancak siberpunk teknolojinin insanlık için yeni, daha ka
ranlık sorunlara yol açtığı bir geleceği hayal ederken solarpunk,
- 212 -
teknolojinin çözümlere yol açtığı daha umut verici bir yaklaşım

sunar. Aslında, sonuç genellikle oldukça ütopiktir. Solarpunk
dünyaları, yalnızca bir motif ya da teknolojinin potansiyelini
ele almanın ötesinde genellikle daha yüksek kültürel farkında
lık, cinsiyetler ve ırklar arasında eşitlik ve yüksek yaratıcılık ile
toplumsal potansiyelini optimize eden bir insanlık versiyonu
sunar. Frank Herbert'ın Dune, Aldous Huxley'in Ada ve Oc
tavia Butler'ın Parable of the Sower kitapları solarpunk türüne
örnek olarak gösterilebilecek kitaplardır. [ı s4 1
-213-
93 .
� �..,i İııgjJizce
JnHaıum füdlıımm
Süper hetkenler Üstün hetkenler Superconductor
Süper iletkenlik, sıcaklık belli bir değerin altına düştüğünde bir

malzemenin direncinin tamamen sıfır olmasıdır ve 1 9 1 1 yılında
Heike Kamerlingh Onnes tarafından keşfedilmiştir. Katı cıvanın
elektrik direnci üzerine çalışan Onnes, direncin 4,2 Kelvin'in al
tında sıfıra düştüğünü gözlemlemiştir.
Süper iletkenlik kuantum mekaniği ile açıklanabilen bir
olgudur, klasik mekanik ile açıklanamaz. Süper iletken malze
melerde sıcaklık belirli bir değerin altına düştüğünde malzeme
süper iletken durumuna geçer. Bir elektrik akımı süper iletken
malzemenin içinden hiçbir kaynaktan güç almadan akmaya de
vam edebilir. r23 5l Bir iletkenin sıfır dirençli süper iletken haline
geçmesi için gerekli temel şart düşük sıcaklıktır. Ama düşük sı
caklık tek başına yeterli değildir çünkü yeteri kadar kuvvetli bir
manyetik alan süper iletkenliği yok eder. Bu nedenle manyetik
alanında belirli bir değerin altında olması gerekir.
Süper iletken mıknatıslar MR görüntülemede, parçacık hız
landırıcılarında, Maglev trenlerde (manyetik kuvvetler yardı
mıyla rayların birkaç cm üzerinde hareket eden çok hızlı tren
ler) ve bazı hassas algılayıcılarda kullanılmaktadır. r 236 l Süper
-2 ı 4-
iletken maddelerde görülen manyetik itme kuvveti manyetik

yastık üzerinde kayan Maglev trenlerinin yapılması düşüncesi
ni doğurmuştur. Başta Japonya ve Almanya olmak üzere Mag
lev trenleri üzerinde yapılan araştırmalarda bugüne kadar 500
km/saat hıza ulaşılmış bulunulmaktadır. r2s7J
-2 1 5-
94.
Tiitk'fe Öıteri
Jullanım Kullanım
Taklitçilik / Öykünme Mimicry

Mimetik
Bir hayvan türünün, özellikle de bir böceğin, onu yırtıcılardan

koruyan bir diğerine gösterdiği benzerlik olarak tanımlanır. l288 i
Taklit, organizmaların çevrelerinde bir üstünlük elde etmek
amacıyla diğer organizmalara ya da cansız nesnelere benzemek
için gerçekleştirdiği eylemi ifade eder. Taklit yoluyla organiz
malar kendilerine yarar sağlayan özellikler sergileyebilirler,
örneğin savunma taklidi düşmanlara (ör. yırtıcılara) karşı ko
ruma sağlar. r289ı
Biyolojik tanımda taklit, bir varlık ile başka bir varlığın,
genellikle başka bir türün organizması arasındaki evrimsel bir
benzerliktir. Hayvan taklidi, bir hayvanın başka bir hayvanı
ya da çevresini taklit etmek için belirli bir görünüme bürün
mesidir. Bu organizmalar diğer organizmalara benzeme eğili
mindedir. 12901
"Mimicry" kelimesinin kullanımı 1 637'ye kadar uzanırY91 ı
Latince mimicus, Yunanca mimikos (mime ait veya bunlarla
ilgili) kelimesinin kökenini oluşturur ve "taklit etmek, temsil
etmek, tasvir etmek" manalarına gelir. 12921 Başlangıçta insanları
- 2 1 6-
tanımlamak için kullanılan "mimetik': 1 85 1 'den itibaren zoolo

jide "taklit" anlamında kullanılmıştır. 1 293 1
1 9. yüzyılın ortalarında kelebeklerde taklitçiliğin keşfinden
bu yana pek çok bitki ve hayvanın mimetik olduğu bulunmuş
tur. Taklitçiliğin en iyi bilinen örnekleri görünüm benzerliğini
içermesine rağmen araştırmalar benzerliğin ses, koku, davra
nış ve hatta biyokimyayı içerdiği büyüleyici vakaları ortaya çı
kardı. ı 294 l Taklitte gelişen benzerlikler görsel, akustik, kimyasal,
dokunsal, elektriksel ya da bu duyusal yöntemlerin bileşimleri
olabilir. Örneğin; çiçek peygamberdevesi, bitki otu, virgül ve
geometri güvesi tırtılları gibi hayvanlar, dallara, ağaç kabuğuna,
yapraklara, kuş pisliklerine veya çiçeklere benzer. 1 2 95 1
- 2 1 7-
95.
Tasarım Odaklı Tasarım Odaklı D e sign Thinking

Düşünme Düşünme
Yaratıcı problem çözmenin temel sürecidir. Tasarım odaklı dü

şünmenin temelinde insanın merkeze alınması vardır. Kuru
luşları ve yarattıkları bütünüyle insanlara odaklanmaya teşvik
eder, bu da daha iyi ürünlere ve hizmetlere yol açar. !2961 Tasarım
odaklı düşünme, içerik analizi, ana problemin belirlenmesi,
veri toplama, fikir yürütme ve çözüm üretme, yaratıcı ve kritik
düşünme, çizim, modelleme ve prototip oluşturma, test etme ve
değerlendirme gibi süreçleri içerir. Tasarım odaklı düşünmenin
temel yapıtaşları şu şekildedir: !297J
• Zararlı olarak tanımlanmış ya da "problem olan" sorun

ları çözmek
• Ortaya çıkan yaratıcı fikirlerden yola çıkarak çözüm
odaklı stratejiler oluşturmak
• Üretken, yaratıcı ve gözleme dayalı olan bir akıl yürütme
yöntemini kullanmak
-2 1 8-
Bilgisayar bilimcisi ve Nobel ödülü sahibi Herbert A. Simon,

1 969 yılında yazdığı Yapay Bilimler adlı kitabında tasarımdan
bir bilim ya da düşünme biçimi olarak bahseden ilk kişi olmuş
tur. Bu kavram aynı zamanda Fahri Makine Mühendisliği Pro
fesörü Robert H. McKiın'in 1 973 tarihli, Experiences in Visual
Thinking adlı kitabında da yer almıştır. Tasarım odaklı düşün
me, sorunu insan merkezli yöntemlerle yeniden çerçeveleyerek,
beyin fırtınası oturumlarında birçok fikir oluşturarak ve proto
tip oluşturma ve test etmede uygulamalı bir yaklaşım benimse
yerek, tam olarak tanımlanmamış ya da bilinmeyen sorunların
üstesinden gelmek için son derece yararlıdır.
Tasarım odaklı düşünme aynı zamanda eskiz, prototip oluş
turma, test etme ve kavram ve fikirleri deneme gibi devam eden
deneyleri içerir. l298l Tasarım odaklı düşünmeyi uygulayan şir
ketlere örnekler: Airbnb, Pill Pack (Hap Paketi) , Clean Team
(Temiz Takım), IBM, Stanford Hastanesi, Uber Eats, Golden
Gate Bölge Merkezi, Amerika Bankası. ız99J
- 2 1 9-
96.
Türks:çYaygın İngiliıce
Kullanım Kqllanım
Teknolojik Teknolojik Technological

Tekillik Tekillik Singularity
Teknolojik tekillik, gelecekte süper anlayışa sahip makinelerin

yaratılacağının varsayılmasıdır. Süper anlayış (zeka), insanlar
için mümkün olanın çok ötesinde teknolojik anlamda oluştu
rulmuş bir bilişsel kapasite olarak tanımlanabilir.
Eğer teknolojik tekillik ortaya çıkarsa teknolojinin, sonuç
larını öngöremeyeceğimiz ya da kontrol edemeyeceğimiz bir
evreye geçeceği ve süper anlayışın yoksulluk, hastalık ve ölümü
de içeren insani sorunlara uygulanmasıyla dünyamızın tanın
mayacak bir şekilde değişeceği varsayılmaktadır. 2 1 . yüzyılın ilk
yarısında genetik, nanoteknoloji ve robotik dallarında yaşana
cak devrimlerin tekilliğin temelini oluşturması beklenmektedir.
Tekillik teorisine göre, süper anlayış kendini yöneten bilgisayar
lar tarafından geliştirilecek ve tekdüze olarak artan bir şekilde
değil, üstel olarak (katlanarak) artacaktır. 13001 Bilgisayar prog
ramları ve yapay anlayış, insan yetkinliklerinin ötesinde bilişsel
kapasiteye sahip süper akıllı makinelere dönüşecektir. ! 3°11
Tekillik aslen 1 950'lerde giderek hızlanan teknolojik iler
lemenin insan yaşamını nasıl etkileyebileceğinden bahseden
- 220 -
matematikçi John von Neumann tarafından bulunmuştur. 13°21

Kavram ve "tekillik" terimi, Vernor Vinge tarafından 1 993 ta
rihli "The Coming Technological Singularity" adlı makalesinde
popüler hale getirilmiş ve burada yeni süper anlayışın kendisi
ni geliştirmeye devam edeceği ve teknolojik olarak ilerleyeceği
için bunun insan çağının sonuna işaret edeceğini yazmıştır. [3o3 1
Ray Kurzweil, 2005 yılında Singularity is Near adlı kitabı ya
yımlamıştır. Kurzweil'e göre 2045 yılı tekilliğin tam anlamıyla
gerçekleştiği yıl olacaktır. Kurzweil, insanların makineler ile
birleşeceğini ve ölümsüz bir hayatın mümkün olacağını da söy
lemektedir. [3o41
Tekillik temalı filmlere Her (20 1 3), Ex Machina (20 14), I Ro
bot (2004) filmleri örnek gösterilebilir. [3osı
-22 1 -
97.
Tele Tıp Çevrimiçi Tıp Tele Medicine
Tele tıp, sağlık profesyonellerinin telekomünikasyon teknoloji

sini kullanarak hastaları uzaktan değerlendirmesine, tanı koy
masına ve iyileştirmesine olanak tanır. Yaklaşım son on yılda
çarpıcı bir evrim geçirmiş ve Amerikan sağlık altyapısının gi
derek daha önemli bir parçası haline gelmiştir. Bugün tele tıp
olarak tanıdığımız şey, 1 950'lerde birkaç hastane sisteminin ve
üniversite tıp merkezinin telefon aracılığıyla bilgi ve görüntü
paylaşmanın yollarını aramaya başlamasıyla başlamıştır. İlk ba
şarılardan birinde, Pennsylvania'daki iki sağlık merkezi, radyo
lojik görüntüleri telefon üzerinden iletmiştir.
İlk zamanlarda tele tıp, çoğunlukla bir hastayla bir yerde ça
lışan doktorları başka bir yerdeki uzmanlara bağlamak için kul
lanılıyordu. Bu, uzmanların kolayca bulunamadığı kırsal ya da
ulaşılması zor nüfuslar için büyük yarar sağladı. Sonraki birkaç
on yıl boyunca, uzaktan ziyaretler yapmak için gerekli donanım
pahalı ve karmaşık kaldı, bu nedenle yaklaşımın kullanımı bü
yürken sınırlı kaldı. İnternet çağının yükselişi, tele tıp pratiğin
de derin değişiklikleri beraberinde getirdi. Yüksek kaliteli video
aktarımı yapabilen akıllı aygıtların yaygınlaşması hem birincil
- 222 -
hem de özel bakım için yüz yüze ziyaretlere alternatif olarak

hastalara evlerinde, işyerlerinde ya da destekli yaşam tesislerin
de uzaktan sağlık hizmeti sunma olasılığını açtı. ı 3o5 1
T.C. Sağlık Bakanlığı Tele Tıp Sistemi radyolojik tetkiklere
ait görüntülere 7x24 web ortamında erişilmesine, bu görüntü
lerin raporlanabilmesine, radyologlar arası dijital ortamda gö
rüş alışverişinde bulunabilmesine, tıbbi görüntü ve raporların
kalite açısından değerlendirilebilmesine ve e-Nabız uygulaması
üzerinden vatandaşlar ile paylaşılabilmesine olanak sağlayan
bir sistemdir. ı 3o7 1
- 223 -
98.

Kullanım Kullanım Kullamm
Telebulunma Çevrimiçi Telepresence

Bulunma
Telebulunma, kullanıcının fiziksel olarak bulunmadığı bir alan

da mevcut gibi görünmesine, oradaymış gibi hissetmesine ya
da bir etkisi olmasına izin veren teknolojileri ifade eder. 13081 Sa
nal varlık olarak da adlandırılan telebulunma, ses, görüntü ve
dokunma gibi gerekli çoklu ortamı kullanarak uzak bir yerde
fiziksel bir varlık hissi yaratma tekniğidir. ı3o91 Telebulunma, bir
resim ve ses akışının uzak bir konuma iletildiği video telekon
ferans araçlarını ve ayrıca bir kullanıcının uzaktaki bir konum
dan görevleri gerçekleştirmesine gerçekten yardımcı olabilecek
daha kapsamlı robotik kurulumları içerebilir. ı3ıoı
Telebulunma robotu, kablosuz internet bağlantısına sahip,
uzaktan kumandalı, tekerlekli bir aygıttır. Telebulunma robotla
rı genellikle tur rehberliği, gece bekçiliği, fabrika müfettişliği ve
sağlık danışmanlığı için kullanılır. Bir uzaktan eğitim sınıfında,
bir telebulunma robotu, tıpkı bir şirket içi eğitmenin yapabile
ceği gibi odanın içinde hareket edebilir ve bireysel olarak öğ
rencilerle yüz yüze etkileşim kurabilir. İş hayatında, engeli ya da
konumu seyahat etmesine engel olan bir çalışanın ofiste fiziksel
-224-
bir varlığı olmasına yardımcı olmak için bir telebulunma robotu

kullanılabilir. ım ı Telerobotik bir robot yangınla mücadele ya da
bir denizaltı kablosunun onarımı gibi görevleri yerine getirmek
için uzaktan kullanılabilir. ! 31 2 ı
"Telepresence" terimi, 1 980 yılında Marvin Minsky'nin
uzaktaki fiziksel nesnelerin maniple edilmesi için teleoperas
yon sistemlerine atıfta bulunmasıyla ortaya çıkarılmıştır. l313J
-225-
99.
in�@ ·
KuJ,Ianım
Toplum 5.0 Toplum 5.0 Society 5.0
Ekonomik ilerlemeyi sosyal sorunların çözümüyle siber uzayı

ve fiziksel alanı yüksek oranda bütünleştiren bir sistemle den -
geleyen insan merkezli bir toplumdur. 5. Bilim ve Teknoloji Te
mel Planı'nda Japonya'nın arzulaması gereken bir gelecek top
lumu olarak Toplum 5.0 önerilmiştir.
Avcı toplumu (Toplum 1 .0), tarım toplumu (Toplum 2.0),
sanayi toplumu (Toplum 3.0) ve bilgi toplumunu (Toplum 4.0)
takip etmektedir. Toplum 5.0, siber uzay (sanal alan) ve fiziksel
alan (gerçek alan) arasında yüksek derecede yakınlaşma sağ
lar. Geçmişte bilgi toplumunda (Toplum 4.0), insanlar internet
üzerinden siber uzayda bir bulut hizmetine (veritabanlarına)
erişir ve bilgi veya verileri arar, alır ve analiz ederdi. Toplum
5.0'da siber uzayda fiziksel uzaydaki duyargalardan gelen büyük
miktarda bilgi birikir. Siber uzayda bu büyük veriler yapay an
layış tarafından analiz edilir ve analiz sonuçları fiziksel uzayda
insanlara çeşitli şekillerde geri beslenir. [3ı 4 ı
İlk olarak 20 1 1 'deki Hannover Fuarı'nda tanıtılan "Endüstri
4.0': Almanya tarafından resmi olarak sunulmuş ve kısa sürede
-226-
her sanayileşmiş toplumun kendisini eklemek istediği bir etiket

haline gelmiştir. Japonya, Endüstri 4.0 temelinde 20 1 6 yılında
teknoloji tabanlı ve insan merkezli bir toplum olan "Toplum
5.0" kavramını gündeme getirilmiştir.!315 1
- 227 -
100.
Türkçe X'�gın TürJwe Qneri İngilizce

Kullanıın KUilanun Kullanım
Transhümanizm İnsanlararası Transhumanism

Bilinç Akışı
1
Transhümanizm, Türkçe "kişiler artı ( + )" (İng. people plus ( +))

biçiminde de adlandırılmaktadır. Evrim süreci boyunca insan
lar durmaksızın gelişmeyi sürdürmüşlerdir; evrimin artık bir
noktasından sonra ise insanlığın daha üst bir düzeye ulaşması
gerekir, bu da ölümsüzlüğün bulunmasıdır. Transhümanizm
kavramsal olarak "gelişen teknolojilerle birlikte" insanın daha
uzun yaşaması, kapasitesini geliştirip, artı bir insan yaratması
felsefi akımıdır. Bir başka tanım olarak insan biyolojisinin ya
da tür olarak toplumsal/ekinsel düşünen insan yapısının kök
ten bir değişimidir.
İngiliz evrimci yaşambilimci ve enternasyonalist Julian
Huxley'in New Bottles for Wine kitabına göre, insan eğer ister
se, kendisinin ötesine geçebilir, birey bir ya da başka bir biçim
de, kendi bütünlüğü içinde, kendini aşabilir. Bu inanca bir ad
vermek gerekmektedir. "İnsanlararası Bilinç Akışı" ya da İng.
"Transhümanizm" deyimleri bu inancı tanımlamak için kul
lanılabilir. İnsanın kendini yeni olanaklara göre uyarlaması ve
kendini aşması kavramıdır. Bu kavrama inanacak insan sayısı
- 228 -
yeterli olduğu zaman, bizden farklı olarak, insan türü yeni bir
varoluşun eşiğinde olacak, kendi yazgısını bilinçli olarak kendi
seçip belirleyebilecektir.
Fakat Huxley, bu düşünceyi savunduğunda yıl 1 957 idi.
Transhümanizmin gerçekleşecek olmasına inanıyor fakat insa
ni değerlerin kalacağını da ekliyordu. Bugün gelinen teknolojik
aşama bunu gösteriyor olsa bile, insani değerlerin artıp artma
yacağı konusunda aynı düşünceyi savunmak zamana ve tekno
lojinin gelişimine kalmış bir süreçtir.
Bu tanımın yaşamımıza uyarlanma sürecinin nasıl olabilece
ğini ise Transcendence adlı filmde görmek olanaklıdır. Başrolün
de Johnny Depp'in bulunduğu 20 14 yılı yapımı filmde aslında
insanlığın bir üst boyuta ulaşması ve bunun sonuçlarının nasıl
olacağı anlatılmaktadır. Filmde, insan bilincinin ne denli ileri
gidebileceği ve fiziksel ölüm gerçekleştikten sonra beynin bilgi
sayara aktarılıp aslında hala gelişip çevresindekileri denetleyebi
leceği konusu işlenmektedir. Bu bir bakıma "insanlararası Bilinç
Akışı" ya da İng. "Transhümanizm'' kavramını anlatan bir film
dir. Fakat daha çoğunu yapabilmenin farkına varma ve bu isteğin
sürekli peşinden gitme duygusu, Huxley'in savunduğu düşünce
nin aksine insani değerlerin gitgide yok olmasına yol açmaktadır.
Bu akım, tek bir eylem ya da düşünce belirleyemezken, bazı
transhümanistler, transhümanist düşünceleri popülerleştire
rek kar amacı gütmeyen bir örgüt olan H+ (Humanity Plus)
içinde örgütlenmişlerdir. H+'nın şu anki başkanı Natasha Vita
More'dur. Örgüt, Dünya Transhümanistler Derneği (WTA) ve
aynı düşünceyi savunan Extropy Enstitüsü ile aynı zamanda or
taya çıkmıştır. Extropy Enstitüsü 1 990'ların başında Max More
ve Tom Morrow tarafından kurulmuştur. Her ikisi de 1 988'den
bu yana "Extropy" adlı Transhümanist Düşünce Dergisi'ni ya
yımlamaktadırlar.
-229-
Sonuç olarak, bu düşünce akımı, evrimi sürdürüp insan

olma bilincini üst düzeylere taşıyabilir, farkındalık yaratabilir;
insan biyolojisini geliştirip istediği aşamaya ulaşabilirY16 -317l
-230-
101.
TürkçeYaygıtı Türkçe Öneti ingllizce

Kullanım Kullanıni Kullanım ·
. Uzay Madenciliği Uzay Madenciliği Space Mining
Dünyaya yakın nesneler ve asteroitlerden ya da küçük gezegen

lerden gelen malzemelerin toplanmasına uzay madenciliği den
mektedir. Dünya nüfusunun hızla artmasıyla doğal kaynaklar
tüketilmiştir. Bu nedenle yeni kaynaklar aramak zorunlu hale
gelmiştir. Dünyadaki kaynaklar yetmediği için bu ihtiyacı uzay
madenciliği ile giderme amacıyla meydana gelmiştir. ı3 ı sı
Uzay madenciliği önünde farklı engellerden kaynaklı olarak
uzun vadede gerçekleştirilmesi planlanan yöntemlerden birisi
haline gelmiştir. Bu engeller; uzay uçuşunun yüksek maliyetli
olması, madencilik için uygun asteroitlerin güvenilir olmayan
bir şekilde tanımlanması ve bulunan cevherin çıkartılmasında
yaşanan zorluklardır. Bu nedenle karasal madencilik yöntemiy
le ham maden elde etme yolu ile devam edilmektedir.
Madencilik için dört seçenek vardır:l3 ı 91
1. Biyomadencilik ile mümkün olabilen uzay içi üretim

(ISM - Uluslararası Güvenli Yönetim Kodu)
2. Ham asteroit malzemesinin kullanım için Dünya'ya ge
tirilmesi
- 23 1 -
3. Yalnızca işlenmiş malzemeleri geri getirmek için yerinde

işlemek ve belki de dönüş yolculuğu için itici gaz üretmek
4. Asteroidi Ay'ın ve Dünyanın etrafındaki güvenli bir yö
rüngeye veya ISS'ye (International Space Station: Ulus
lararası Uzay İstasyonu) taşımak. Bu varsayımsal olarak
çoğu malzemenin kullanılmasına ve boşa harcanmama
sına olanak sağlayabilir.
Bu alandaki vizyonu gören iş insanları çeşitli girişimlere

yatırım yaparak bu projelerin bir parçası olmuşlardır. Örneğin
Google'ın kurucusu Larry Page ve CEO'su Eric Schmidt tara
fından fonlanan, yönetmen James Cameron gibi vizyonerler
tarafından danışmanlığı yapılan ve Eric Anderson ve Peter Di
amandis gibi milyarder uzay girişimcileri tarafından kurulmuş
olan Planetary Resources şirketinin lansmanı 202 1 yılında ger
çekleştirilmiştir. [ 3 20 1
-232-
1 02 .
Tüı�eYaygm Tür"'@ Qned İngilizce

Kullanım Kyllanım Kyllanım
Uzay Turizmi Uzay Turizmi Space Tourism
Uzay turizmine ilişkin yapılan çok farklı tanımlar bulunmakla

birlikte genel olarak belirli bir amaç doğrultusunda (eğlence,
iş, buluş vb. ) Dünya atmosferinin ötesine yapılan seyahatler
olarak tanımlanabilir. Bu tanım her ne kadar uzay turizmini
gökyüzünün ötesine geçiş boyutuyla ele alsa da aslında uzay
turizminin karasal boyutunun da olabileceği öne sürülmekte
dir. Bu argüman "astro-turizm" olarak ifade edilmekte ve güneş
tutulması, roket fırlatmaları ve yıldızları izleme gibi çeşitli akti
viteleri içerebileceği belirtilmektedir. ı32ıı
Uzay turizmi sektöründe asıl istenen, bu yolculuğa çıkan
ların Dünya yörüngesi etrafında dönebilmeleri ve Dünyanın
tamamını uzayda mavi bir küre olarak görebilmeleridir. Bu işi
yapacak teknolojiye ulaşmak için çalışmalar devam etmektedir.
13221 Günümüzde birçok şirketin hedefleri arasında uzay turiz
mi yapmak yer alıyor, hatta buna öncülük eden birkaç şirket de
bulunmaktadır. Bunların arasından bugünlerde en çok dikkati
çeken ise Elon Musk'a ait SpaceX. Musk'ın son açıklamalarına
göre şirket 2023 yılında uzaya yolcu taşımaya da başlayacaktır.
Virgin Şirketler Grubu'na ait olan Virgin Galactic'in kurulma
-233-
amacı ise ticari uzay yolculuğu seferleri düzenlemektir. Uzay

turizmine son dahil olan şirket ise Jeff B ezos'un arkasında ol
duğu Blue Origin'dir_ l3231
Yıldız gözlemi de birçokları için popüler bir uzay turizmi
eğlencesidir. Bazı popüler yıldız gözlem destinasyonları, yıldız
gözlem turları ya da balon otelleri gibi yıldız gözlemi odaklı
konaklama seçenekleri düzenleyerek turist pazarından yarar
lanmıştır. Uzay turizmi endüstrisinin önemli bir kısmı da uzay
müzeleridir, dünya çapında uzay kavramına odaklanan birçok
müze vardır. l324 l
- 234 -
1 03 .
Uzgörü Uzgörü Foresight
Uzgörü "geleceğin" şimdiki zamanda geçerli bir çalışma ve ça

lışma alanı olarak kabul edilmesi ve öngörü üzerine mevcut
çalışma durumunda, bilimsel bir metodoloji olarak açıkça ta
nınma arzusunun bir yansımasıdır. 13251
Terim olarak ilk kez bir BBC yayınında vizyoner yazar ola
rak bilinen H. G. Wells tarafından 1 932 yılında telaffuz edil
miş, "Uzgörü yapan üniversite hoca ve bölümleri" cümlesi
içinde kullanmıştır. 13261 Uzgörü gelecek vizyonunu seçenekler
halinde ele alma süreçlerinin tümünü kapsar. Uzgörü yapar
ken değerler, varılmak istenen hedefler, bugünün itici güçleri,
eğilimler, alışkanlıklar, zayıf ve güçlü sinyaller sistematik bir
şekilde çalışılır. Geçmiş ve şu an irdelenir. Sonuçlar hep birlik
te değerlendirilir.
Uzgörü, kestirim (prediction), öngörü (forecast) ve spekü
lasyondan ya da varsayımdan farklıdır. Meteorologlar hava tah
minini birçok bilimsel yöntemi ve veriyi kullanarak yaparlar.
Sonuçta yoğun bir sağanak yağışın olacağını günü gününe hatta
saati saatine bilebiliriz. Çok yağış olduğunda sel felaketinin ola
cağını iklimbilimciler, çevre ve şehircilik uzmanları ve ekoloji
-235-
ile uğraşanlar kestirebiliyor. Son yıllarda cadde nehirlerine tanık

oluyoruz. Önüne kattığı canlı-cansız her şeyi sürükleyen çamur
lu sel kütlesi evlere, işyerlerine, yollara, sokak mobilyalarına ve
taşıtlara zarar veriyor. Boğulanlar, yaralananlar oluyor. Hastane
lerin acil servisleri ile oto tamircilerinin atölyeleri yaralı insanlar
ve hasarlı araçlarla dolup taşıyor. Doktorların başa çıkamayacağı
kadar acil vaka, tamircilerin hemen düzeltemeyeceği kadar zarar
görmüş ve düzeltilmeyi bekleyen taşıt ve ev araç gereci ortaya
çıkıyor. Çalışanlar işyerlerine, öğrenciler ve öğretmenler okulla
rına gidemiyor. Zaman kaybı, parasal kayıp, işgücü kaybı oluyor.
Uzgörü yapan bir fütürist ne kadar işgücü kaybı olacağını he
saplamaz. Ne kadar parasal kayıp olacağını kestirmez. Ne kadar
zaman kaybı olacağı tahmininde bulunmaz. Tüm bunları bilim -
sel verilerle ve bilinen yöntemleri kullanarak yapacak uzmanlar
vardır. Fütürist bu değerlerin hepsini alır ve çoklu-disipliner bir
çalışma ile toplam zararı çıkarır. Bunun önüne geçebilmek için
konunun uzmanlarını bir araya getirir ve etki faktörlerini azal
tacak çözümler üretir. Bunlar uygulandığında sonuçların nasıl
değişeceğini senaryolaştırır. İçinden en olumlu olanı kamuoyu
ile paylaşır.
Gelecek çalışmalarında (fütürizm) kullanılan belli başlı
metodolojiler Delphi Yöntemi, Zihin Haritaları Yöntemi, İlişki
Ağacı Yöntemi, Morfolojik Çözümleme Yöntemi, Çapraz Etki
Çözümlemesi Yöntemi, Tersgörü Yöntemi, Tarama ve Çözüm
leme Yöntemi, Stratejik Düşünme Yöntemi, Yeniden Biçimlen
dirme Yöntemi, Bütünleştirme Yöntemi'nden oluşur. 13271
-236-
104.
Tfiikçe Öneı;i İngil.ızce

Kullanım, Kullanım
Üreten Hareketi . Üreten Hareketi Maker Movement
Üreten hareketi, bireyin hem bir şeylerin yaratıcısı hem de bir

şeylerin tüketicisi olma yetkinliğine değer veren kültürel bir
eğilimdir. Bu kültürde bir şeyler yaratan kişilere "üretenler"
denir. Üretenler, çeşitli beceri setleri ve ilgi alanları ile hayatın
her kesiminden gelir. Ortak noktaları yaratıcılık, tasarıma ilgi
ve üretimi mümkün kılan araçlara ve hammaddelere erişim
dir. Üreten hareketinin büyümesi genellikle yaratım atölye
lerinin (makerspace) yükselişine atfedilir. Yaratım atölyeleri
üretenlerin başka türlü erişilemeyecek ya da satın alınama
yacak araçlara erişebilecekleri topluluk merkezleri olarak ta
nımlanabilir.
Akran eğitimi ve işbirliği fırsatları, üçboyutlu yazıcılar, la
zer kesiciler, CAD yazılımı ve bilgisayarlı sayısal kontrol (CNC)
freze makineleri gibi sayısal üretim araçlarına erişimin önemli
yapım araçlarıdır. Üretenlerin çoğunluğu uğraşı olarak yapsa
da girişimciler ve küçük üreticiler de yaratım atölyelerinde bu
lunan sınıflardan ve araçlardan yararlanıyor. Üreten hareketi
uluslararasıdır ve dergiler, kongreler, video kanalları ve web ta
banlı pazarlar tarafından desteklenmektedir.
- 237 -
Hareketin hızla büyüdüğünü ve ekonomik olarak yıkıcı

olmasının beklendiğini söyleyebiliriz. İnsanlar kendi kendi
ne yeterli hale geldikçe büyük bir mağazadan markalı ürünler
satın almak yerine kendi ürünlerini üretebilecekler. Amerika
Birleşik Devletleri'nde üreten hareketi devlet tarafından öğren
cileri STEMe (bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik) ve
sıradan vatandaşların üretimi canlandırmasının bir yolu olarak
teşvik edilmiştir. r 32s ı
-238-
105.
Türkre Yaygın İngilizce

K.gJla.nım Kullanım
Ütopya Ütopya Utopia
Ütopya kavramı en bilinen şekliyle; gerçekleşmesi olanaksız

şekilde tasarlanmış ideal toplum hayalidir. Kelimenin yaygın
biçimde kullanılmaya başlanmasında ise Thomas More'un
1 5 1 6 yılında yayımlanan Ütopya eseri etkili olmuştur. Ütopya
kavramı "hiçbir yerde" kelimesinden gelmektedir. Kelime kö
ken olarak Yunanca "yok/olmayan'' anlamına gelen "ou", "mü
kemmel" anlamına gelen "eu" ve "yer/toprak/ ülke" anlamına
gelen "topos" �elimeleri bir araya getirilerek oluşturulmuştur.
Ütopyalara gerçekleşmesi olanaksız olan hayali tasarımlar gö
züyle bakılır. Bunlar her yönüyle muhteşem olan ve arzu edi
len yaşantı, düzen ve toplum yapısı düşünceleridir. Bu ideal
toplumlarda yasalar mükemmel işler, sosyal adalet egemendir
ve herkes eşit, mutlu bir yaşam sürdürür. Ancak bu kusursuz
yaşam ve toplum düzenine erişilemeyecek bir durum gözüyle
bakılması, ütopyaların olanaksız hayaller olarak görülmesine
sebep olmaktadır. 13291
Thomas More kitabında, insanların ortak bir kültürü ve ya
şam biçimini paylaştığı bir adada kurulmuş karmaşık, bağımsız
bir topluluk hayal etmektedir. 13301 Ütopya, sakinleri görünüşte
-239-
mükemmel koşullar altında var olan ideal bir toplumdur. Dola

yısıyla ütopyacı ve ütopyacılık, olanaksız derecede idealist olma
eğiliminde olan vizyoner reformu belirtmek için kullanılan ke
limelerdir. ! 331!
Ütopyalar kurguda çok yaygındır, özellikle de yazarların
mükemmel bir toplumun nasıl görüneceğini ve böyle kusur
suz bir toplumda sorunların neler olabileceğini keşfetmek için
kullandıkları bilimkurguda yer alır. Ütopik edebiyat genellik
le dünyamızın karşı karşıya olduğu gerçek sorunları keşfedip
hikaye anlatımı yoluyla politik, felsefi ya da ahlaki noktala
ra değinmektedir. Ütopik hikayeler genellikle toplumun nasıl
olması gerektiği ya da olabileceği hakkındaki fikirleri keşfet
mek için yazılır. Örneğin, bir eko-ütopya, doğa ile mükemmel
uyum üzerine kurulu bir toplum kavramını araştıran bir hikaye
olacaktır. Öte yandan, özgürlükçü bir ütopya, mükemmel öz
gürlük ve bireyciliğe dayalı bir toplum olacaktır. Star Trek'teki
"Federasyon"un merkezi dünyaları genellikle ütopyalar olarak
tasvir edilir, yeşilliklerle ve güzel mimariyle doludurlar ve her
hangi bir açlık, yoksulluk ya da savaş olduğuna dair hiçbir kanıt
yoktur. ! 33 21
-240-
106.
'tfitkçeYaygın Türkfe Öneri İngilizçe

Venüs Projesi Venüs Tasarısı Venus Project
Venüs Tasarısı, Jacque Fresco'nun gelecekle ilgili planlarını ger

çekleştirmek amacıyla kurduğu bir organizasyondur. Bir web
sitesi aracılığıyla yayımladığı video ve belgelerle, toplumu ge
liştirmek ve daha ileri taşımak amacıyla kaynak bazlı ekono
miye geçmenin, yenilenebilir şehirlerin, enerji etkinliğinin,
doğal kaynak yönetiminin ve gelişmiş otomasyonun önemini
topluma sağlayacağı faydaya odaklanarak açıkladığı bir orga
nizasyondur. Bu organizasyon, Jacque Fresco ve Roxanne Me
adows tarafından 1 995 yılında başlatılmıştır. Jacque Fresco'nun
hayatının ve çalışmalarının anlatıldığı Planlı Gelecek (Future
by Design) 2006 yılında yayımlanmıştır. Venüs Tasarısı'na isim
kaynağı olan Venüs, Florida'da Okeechobee Gölü yakınlarında
85.000 metrekare alana sahip bir araştırma merkezidir. f333l
Venüs Tasarısı, ayrım yapılmaksızın herkes için sürdürü
lebilir bir bolluk uygarlığı elde etmek için bilim ve teknolojiyi
sosyal iyileştirmeye doğru kullanan yeni bir sosyoekonomik
model sunan kar amacı gütmeyen bir organizasyon, küresel
kaynakların yanlış yönetimi ile savaş, iklim değişikliği, yoksul
luk ve açlık gibi sorunlar arasındaki önemli bağlantıyı tanıyan
-24 1 -
bir kuruluştur. Daha geniş bağlamda, bunların hepsi mev

cut sosyoekonomik işletim sisteminin zararlı sonuçlarıdır. Bu
zorluklara yanıt olarak kuruluş, bilim ve teknolojinin bütün
sel uygulaması yoluyla çözümler sunar; son gelişmelerin geniş
kapsamlı olumlu etkiler yaratma potansiyeline sahip olduğu iki
alandır. Bununla birlikte, teknoloji bu sorunların bazılarım ka
demeli olarak hafifletmeyi başarabilirken şimdi yaptığımız gibi
sadece semptomlara değinerek çözülemezler çünkü bunlar çok
daha büyük bir sorunun yan ürünleridir.
Bir diğer önemli konu da ticari çıkarların şu anda kısa vadeli
planlama ve yatırımların zamanında geri dönüşü gerektirme
sidir. Bu nedenlerle, genişletilmiş teknik yaklaşıma ek olarak,
gezegenin refahının önündeki bu yapay engellerin üstesinden
gelen alternatif bir ekonomik model önerilmektedir. Yöntem
ler, tüm canlı sistemler için sosyal iyileşmeyi sağlamak, bilim
ve teknolojinin tüm potansiyelini gerçekleştirmek üzere tasar
lanmıştır. İnsanların, teknolojinin ve doğanın sürdürülebilir bir
şekilde ilerlemesini sağlamak için yeni düşünme ve yaşama yol
larım savunmaktadır. 13341
-242-
107.
Veri Adaleti Veri Adaleti Data Justice
Veri adaleti kavramı ilk olarak 20 1 6 yılında çıkan bir makale

de tanıtılmıştır. 1 335 1 Gözetime karşı direncin, daha geniş sosyal
adalet gündemleriyle ilgili olarak veriye dayalı yönetişim biçi
minin etkilerini ele alabilecek terimlerle (yeniden) kavramsal
laştırılması gerektiği öne sürülmüştür. Aynı zamanda verilerin
toplanması, kullanılması ve analizinin giderek artan bir şekilde
hazır olan fırsatları ve olasılıkları ve içinde yaşadığımız top
lum türünü şekillendirmeye başladığı gözetim kapitalizmine
geçişin ışığında böyle bir yaklaşıma ihtiyaç duyulduğunu be
lirtmiştir.
İnsanların devlet ve özel sektör tarafından nasıl görüldüğü
ve onlara nasıl davranıldığı üzerinden hem siyasi hem de pratik
sonuçlara sahiptir. Veri toplamada etik yolları belirlemek için
gereklidir. Verileri sınıflandırma, kategorize etme ve müdaha
le etme gücü, ilgili kurumlar ve yetkililer tarafından henüz bir
sosyal adalet gündemine açıkça bağlanmamıştır. Veriye dayalı
ayrımcılık, veri işleme teknolojilerine benzer bir hızla ilerliyor
olsa da farkındalık ve bununla mücadeleye yönelik mekaniz
malarda ilerleme görülmemektedir. Uluslararası veri adaleti
- 243 -
kavramının temeli olarak üç öneri: Görünmezlik, teknolojiyle

ilgisizlik, ilişki kurma ve ayrımcılıkla mücadeledir. l 336 l
20 1 7 yılında Richard Heeks Gelişme İçin Veri Adaleti Mani
festosu yayımlamıştır: l3371
• Geliştirme verilerinin adil ve yasal kullanımlarını talep

edin.
• Gerçekten bilgilendirilmiş vatandaşlardan veri onayı ta
lep edin.
• Veri erişimi, veri gizliliği, veri sahipliği ve veri temsili
haklarını teşvik edin.
• Gelişmekte olan ülkelerdeki bireyler ve topluluklar tara
fından "küçük veri" kullanımlarını destekleyin.
• Veri ve veri sistemlerinin sürdürülebilir kullanımını sa
vunun.
• Veri yoğun kalkınma kooperatifleri gibi yeni organizas
yon biçimleri geliştirin.
• Uluslararası gelişmeyi giderek daha fazla kontrol eden ve
rilerle ilgili teknik yapılara (kod, algoritmalar, standartlar,
vb.) açın, meydan okuyun ve alternatifler sağlayın.
- 244 -
108.
�tYaygm TürW ÖnW indiıce

Kullanım Kııllamm Kullanım
Veri Ambarı ve Veri Ambarı ve Data Warehouse

Veri Gölü Veri Gölü and Data Lake
Hem veri gölleri hem de veri ambarları, bir ya da daha fazla

sistem için mevcut ve geçmiş verileri depolar. Veri ambarla
rı, verileri önceden tanımlanmış ve sabit bir şema kullanarak
depolarken, veri gölleri verileri ham formlarında depolar. Bir
kuruluş, içgörü elde etmek için bir ya da daha fazla sistemden
gelen verileri analiz etmek istediğinde bir veri gölü, bir veri am
barı ya da her ikisini birden kullanmayı seçebilir. l 33s1
Veri Ambarı ve Veri Gölü arasındaki farklar şu şekildedir: l3391
• Veri gölü, kaynak ve yapısından bağımsız olarak tüm ve

rileri depolarken veri ambarı verileri nitelikleriyle birlik
te nicel metriklerde depolar.
• Veri gölü büyük, yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve
yapılandırılmamış verileri depolayan bir depolama ha
vuzu iken veri ambarı verilerin stratejik kullanımına izin
veren teknolojilerin ve bileşenlerin harmanlanmasıdır.
• Veri gölü şemayı veriler depolandıktan sonra tanımlarken
veri ambarı şemayı veriler depolanmadan önce tanımlar.
-245-
• Veri gölü ELT (Extract Load Transform) sürecini kulla

nırken veri ambarı ETL (Extract Transform Load) süre
cini kullanır.
• Veri gölü derinlemesine analiz isteyenler için idealdir,
veri ambarı ise operasyon kullanıcıları için idealdir.
Pentaho CTO'su James Dixon, genellikle "veri gölü" teri

mini icat etmekle tanınır. Bir veri deposunu (veri ambarının
bir altkümesi) bir şişe suya benzer şekilde tanımlarken, bir veri
gölü daha çok doğal durumunda bir su kütlesi gibidir. Veriler,
akışlardan (kaynak sistemler) göle akar. Kullanıcılar, incele
mek, numune almak ya da dalış yapmak için göle erişebilir. ! 34oı
Veri gölü petrol, gaz, akıllı şehir girişimleri, canlı bilimi, si
ber güvenlik ve pazarlama alanlarında kullanılırken ! 34 ı J veri am
barı pazarlama ve satış kampanyası etkinliği, ekip performans
değerlendirmeleri, nesnelerin interneti veri entegrasyonu, eski
sistemlerden gelen verileri birleştirme, büyük akış verilerini
analiz etme gibi alanlarda kullanılmaktadır. ! 342 ı
AWS, Microsoft Azure ve Google Cloud, en büyük bulut ta
banlı veri gölü sağlayıcılarıdır. En büyük veri ambarı ise İrlan
da, Dublin'deki IBM Teknoloji Kampusu'ndadır.
-246-
10 9.
Türi;�e Öneri İngiliıc�

KJıllagım Kullanım
Veri Analitiği Veri Çözümleme Data Analytics
Veriyi tanımlamak, örneklendirmek, özetlemek, sınıflamak ve

değerlendirmek için istatistiksel ya da mantıksal teknikleri dü
zenli bir formatta uygulama sürecine denir. Veri analizi süreci,
çeşitli girişimlere yardımcı olabilecek bazı bileşenlere sahiptir.
İçinde bulunmuş olduğumuz yüzyılda "Büyük Veri - Big Dati'
kavramının hayatımıza girmesiyle beraber ortaya çıkmıştır.
Birçok farklı sektöre yardımcı olan bir alandır. Veri analiti
ği kullanılarak teknolojilerin gelişimi gerçekleştirilmiş, çeşitli
kampanyalar yürütülmüş ve eğilimler belirlenmiştir. 134 31 Başa
rılı bir veri analitiği girişimi, bu bileşenleri birleştirerek nerede
olduğunuzu ve neler yapılabileceğinizi gösterecektir.
Veri analitiği geniş bir alandır. Dört temel veri analitiği türü
vardır: tanımlayıcı, tanısal, kestirime dayalı ve kuralcı analitik.
Her türün farklı bir amacı ve veri analizi sürecinde farklı bir
yeri vardır. Bunlar aynı zamanda iş dünyasındaki birincil veri
analitiği uygulamalarıdır. 1344 1
Veri analitiği ulaşım sistemlerinde, lojistik ve teslimatta,
üretimde, güvenlik sektöründe, eğitimde ve sağlık alanında
-247-
kullanılmaktadır. Örneğin sağlık alanında çeşitli hastalıklara

yönelik tedavi seçeneklerini ya da yanıtlarını keşfetmek için
çok büyük bilgi ölçümlerini veri analitiği sayesinde gerçekleş
tirmektedirler. r 345l
-248-
110.
Türks;e Yaygın Türk�e Öneri İngilizce

Kullanım Kullamm Kullanım
Veri Madenciliği Veri Madenciliği Data Mining
Veri madenciliği genellikle bir veritabanındaki gizli bilgilerin

bulunması olarak tanımlanır. Alternatif olarak, keşifsel veri
analizi, veriye dayalı keşif ve tümdengelimli öğrenme olarak
adlandırılmıştır.
Verilerden kalıpların el yordamıyla çıkarılması yüzyıllardır
gerçekleşmektedir. Verilerdeki kalıpları tanımlamanın ilk yön
temleri arasında Bayes teoremi ( 1 700'ler) ve regresyon analizi
( 1 800'ler) bulunur. Sonrasında sinir ağları, kümeleme, genetik
algoritmalar ( 1 950'ler), karar ağaçları ( 1 960'1ar) ve destek vek
tör makineleri ( 1 980'ler) gibi bilgisayar bilimlerindeki diğer
keşifler tarafından desteklenmiştir.
Veri madenciliği teknolojisi, araştırmacıya ya da yöneticiye
iki benzersiz yetkinlik sağlar: örüntü keşfi ile eğilimleri ve dav
ranışları kestirim yoluyla öngörme. Veri madenciliği araçları,
ilişkileri keşfetmek ve doğrulamak için keşifsel ve doğrulayıcı
istatistiksel analizler gerçekleştirir.
İş ve diğer alanlarda veri madenciliğinin belirli kullanımla
rından bazıları şunlardır: pazar bölümlendirme, müşteri kaybı,
ticari işlem, web sitesi ya da web mağazası tasarımı ve tanıtımı,
-249-
dolandırıcılık saptaması, güvenlik, tıp ve sağlık bakımı, doğ

rudan pazarlama, etkileşimli pazarlama, pazar sepeti analizi,
trend analizi, multimedya alımı, arazi kullanımı, bilimsel veri
analizi, şehir planlaması, biyoinformatik, genetik, eğitim ve
elektrik enerjisi mühendisliği. 1 3461
-250-
111.
Veritabanı Database
Veritabanı, bir bilgisayar sisteminden otomatik ve elektronik

olarak depolanan ve doğrudan erişilen organize bir veri ko
leksiyonuna denir. Veritabanlarının çok daha karmaşık olduğu
yerlerde genellikle resmi tasanın ve modelleme teknikleri kul
lanılır. 13471 Veritabanı işleyicileri, yalnızca bir yazılım programı
kümesinin tüm kullanıcılara veri erişimi sağlayacak şekilde bir
veritabanı oluşturur. Temel amacı verileri depolayarak, alarak
ve yöneterek büyük miktarda bilgiyi çalıştırmaktır.
Veritabanlarının tarihi, en eski iki bilgisayarlı örnekle baş
lar. Charles Bachman, 1 960'ların başında ilk bilgisayarlı veri
tabanını tasarlamıştır. Bu ilk veritabanı Entegre Veri Deposu
ya da IDS olarak bilinmektedir. Bunu kısa bir süre sonra IBM
tarafından oluşturulan bir veritabanı olan Bilgi Yönetim Siste
mi izlemiştir. Her iki veritabanı da navigasyon veritabanının
öncüleridir. i34s ı
Günümüzde internette veritabanları aracılığıyla işlenen çok
sayıda dinamik web sitesi bulunmaktadır. Örneğin, bir oteldeki
odaların uygunluk durumunu kontrol eden bir model bu veri
tabanını kullanan dinamik bir web sitesi örneğidir. Bunlardan
-25 1 -
bazıları şu şekildedir: MySQL, Sybase, Oracle, MongoDB, In

formix, PostgreSQL, SQL Server. 1 3491
Veritabanları, bankalar, perakende, web siteleri ve depolar
dahil olmak üzere hemen hemen her yerde kullanılmaktadır.
Bankalar, müşteri hesaplarını, bakiyelerini ve mevduatlarını
takip etmek için veritabanlarını kullanır. Perakende satış ma
ğazaları, fiyatları, müşteri bilgilerini, satış bilgilerini ve eldeki
miktarı depolamak için veritabanlarını kullanabilir.
- 252 -
1 12 .
Törlq;e Yaygın Türk$e Öneri İngilizce

Fııllanu:u Kıdfonım Kullan.ım
Web 3.0 Web 3 . 0 Web 3.0
World Wide Web'in kişiselleştirilmiş, daha anlamlı (semantik)

ve yeni neslidir. Kripto varlıkların temeli ve nesnelerin interneti
(IoT) ekosistemlerinin yardımıyla, meta veri deposunun başlan
gıcı ve değiştirilemez tokenlerin (NFT'ler) yükselişi, Web 3.0öa
merkezi olmayan yapıya, etkileşime, açıklığa ve bireysel kullanı
cılar için daha fazla hak kullanımına olanak sağlamıştır. l35oı
Web 3.0 yapısının anlaşılabilmesi için Web 2.0 ile araların
daki farklar anlaşılmalıdır. Web 2.0 aşamasında platformlar ve
uygulamaların büyük teknoloji şirketlerinin merkezi kuruluşla
ra bağlı olarak ilerlediği bir yapı mevcutken Web 3.0 uygulama
ları kullanıcılar tarafından geliştirilecek, sahip olunacak ve ba
kımı yapılacaktır. l351 ı Özetle Web 1 .0 ile şirketler üretip şirketler
kazandı, Web 2.0 ile insanlar içerik üretti ve şirketler kazandı,
Web 3.0 ile insanların üretip insanların kazandığı bir düzleme
geçiş yapıyoruz.
Web 3 .0'ın avantajları arasında aşağıdakiler sayılabilir:
• Genişletilmiş veri bağlantısı: Semantik web, çevrimiçi

bilgi ağı kullanımı
-253-
• Daha güvenli web

• Özellikle içerik oluşturuculara daha fazla fırsat
• Kişilerin birbiri ile güvenilir işlem yapması için akıllı
sözleşme kullanımı
• Daha üretken web taraması
• Daha yeterli ve doğru arama sonuçları
• İnternet kişiselleşmenin getirdiği internette çalışma
imkanlarının artması
• Bilgiyi paylaşmanın kolaylaşması
Web 3.0 örnekleri: ! 352 1
• Bitcoin: Kripto varlık

• OpenSea: NFT Pazaryeri
• Uniswap: Kripto varlık borsası
- 254 -
113.
Türkçe Öneı:i Jngil,j:ıçe

KUJlatıım , · �1Wnarum
Web 4.0 Web 4.0 Web 4.0
Teknolojik gelişmelere bağlı olarak günümüze kadar Web 1 .0,

Web 2.0, Web 3.0 ve Web 4.0 olmak üzere farklı internet dö
nemleri ortaya çıkmıştır. Salt okunur web olarak da adlandı
rılan, internetin ilk ve en ilkel dönemi olarak bilinen Web 1 .0
dönemi ( 1 990-2000), kullanıcının salt interneti gözlemlediği,
kendi içeriklerini oluşturamadığı dönem olarak tanımlanabi
lir. Web 2.0 (2000-20 1 0) döneminde kullanıcıların içerik üre
timine katılımı ve paylaşımların olduğu dinamik ve çift yönlü
bağlantı meydana gelmiştir. Kullanıcılar yalnızca web sitelerini
okumakla kalmayıp aynı zamanda diğer kullanıcılarla karşılık
lı sosyal etkileşime girip bağlantı kurabildiğinden bu dönem
"sosyal web" olarak da tanımlanmaktadır. "Web 2.0 devrimiyle
sanal dünyaya aktarılan içeriklerin anlamlandırılması" olarak
tanımlanan Web 3.0 (20 1 0-2020); internet denetiminin insa
nın elinden çıktığı, verilerin doğrudan bilgisayarlar tarafından
okunabilecek şekilde yapılandırıldığı ve etiketlendiği, yapay
zeka yaklaşımları ve teknikleri gibi yazılımsal çözümlerle yo
rumlanıp "akıllı" bir hale getirildiği bir web ortamını işaret et
mektedir. Bu nedenle bu dönem "semantik web" dönemi ya da
makine öğrenmesinin geliştiği dönem olarak da tanımlanabilir.
-255-
Web 4.0 (2020-2030) kişisel dosyaların, verilerin ve içerikle

rin depolanmasında internet tabanlı bilişim (bulut bilişim) uy
gulamalarının öne çıktığı, işletim sisteminden tüm uygulama
lara kadar her şeyin fiziksel disklerden uzaklaşarak tamamıyla
sanal ağlar üzerinde kurulduğu, gerçek ve sanalın iç içe geç
tiği bir web teknolojisidir. Web 4.0 teknolojisinde yapay zeka
ve artırılmış gerçeklik teknolojisi ön plana çıkmaktadır. Kişisel
yardımcılar olan bilgisayarlardan sanal gerçekliklere, holog
ramlara, ev aletlerinin internete bağlanmasına (nesnelerin in
terneti) kadar makineler ve insanlar arasında son derece akıllı
etkileşimler olacağı ve makinelerin internette yer alan içeriği
yorumlayıp anlamlandırabilecek zeka düzeyine ulaşarak, en
yüksek başarımla en kaliteli sonuçlara ulaştıracağı bir İnternet
formunu ifade etmektedir. Bu nedenle, bu dönem "simbiyotik
web" ya da "akıllı web" dönemi olarak da adlandırılmaktadır.
İnsan gibi düşünebilen yapay zeka algoritmaları sayesinde web
ve kullanıcılar arasındaki ilişki daha kişiselleştirilmiş olarak
karşımıza çıkmaktadır.
Web 4.0 ile birlikte kullanılan uygulamalardan bazıları şun
lardır: YouOS, G.ho.st, Glide, Goowy, DesktopTwo, çevrimiçi
ofis için Google Docs & Spreadsheets, EyeOSY531
- 256 -
1 14 .
Türkçe Yaygın Türkçe Öneti İngilizce

Yapay Yapay Artificial

Zeka Anlayış Intelligence (AI)
Yapay Anlayış (AI), sayısal bir yetkinliği bilgisayar ya da bilgi

sayar denetimli, genellikle akıllı varlıklarla ilişkilendirilen gö
revleri yerine getirmek için kullanılan robottur. Terim sıklıkla
akıl yürütme, anlam keşfetme, genelleme yapma ya da geçmiş
deneyimlerden öğrenme gibi insanlara özgü süreçlerle donatıl
mış sistemleri geliştirme projesine uygulanır. 1 940'larda sayısal
bilgisayarın geliştirilmesinden bu yana bilgisayarların, örneğin
matematik teoremlerinin kanıtlarını keşfetmek ya da satranç
oynamak gibi çok karmaşık görevleri yerine getirmek üzere
programlanabileceği gösterilmiştir. Bazı programlar, belirli gö
revleri yerine getirmede insan uzmanların ve profesyonellerin
başarı seviyelerine ulaşmıştır, böylece bu sınırlı anlamda yapay
anlayış, tıbbi teşhis, arama motorları ve ses veya elyazısı tanıma
gibi çeşitli uygulama alanlarında bulunur. Yapay anlayış ala
nındaki en eski önemli çalışma, 20. yüzyılın ortalarında İngiliz
mantıkçı ve bilgisayar öncüsü Alan Mathison Turing tarafından
yapılmıştır. 1 935'te Turing, sınırsız bir bellekten ve boşlukta ile
ri geri hareket eden bir tarayıcıdan oluşan soyut bir bilgisayar
- 257 -
makinesini tanımlamıştır_l3 54l En erken başarılı yapay anlayış

programı 1 95 l 'de, daha sonra Oxford Üniversitesi Program
lama Araştırma Grubu'nun direktörü olacak olan Christopher
Strachey tarafından yazılmıştır. Strachey'nin dama (taslaklar)
programı İngiltere, Manchester Üniversitesi'ndeki Ferranti
Mark 1 bilgisayarında çalıştırılmıştır. 1 952 yazında, bu program
belirli bir hızda tam bir dama oyunu oynayabilmektedir. r 3551
Yapay anlayıştaki hızlı gelişmeler, özellikli olarak, özerk
araçların yaratılması ve sürekli geliştirilmesi yoluyla otomotiv
endüstrisinin büyümesine katkıda bulunmuştur. 20 1 6 yılında,
yapay anlayış kullanarak sürücüsüz arabaları test eden otuzdan
fazla şirket vardır. Örneğin Apple, Google ve Tesla, birkaç yıldır
yapay anlayışı kullanmaktadır.
İnsanlar şu anda birkaç farklı alanda yapay anlayış kullan
maktadır. Örneğin, MIT'den bir ekip beyin kanseri iyileştirme
süreci için bir yapay anlayış modeli oluşturmuştur. Model, ur
boyutunu küçültmeyi başaran daha az toksik yöntemler formü
le etmektedir. Teksas, Frisco'da sürücüsüz araç girişimi Drive.
ai, bir pilot program başlatmıştır. İnsanların tek gereksinimi bir
akıllı telefon uygulamasıdır. [3 561
-258-
115.

Kullanım KuUı,mım Kullanım
Yapay Zeka Etiği Yapay Anlayış Artificial

Etiği Intelligence Ethics
Yapay anlayış etiği, yapay anlayış teknolojisinin geliştirilmesini,

sorumlu kullanımını ve bilgilendirmeyi amaçlayan bir ahlaki
ilkeler ve teknikler sistemidir. Yapay anlayış değer platformu
olarak da adlandırılan yapay anlayış etik kuralları, insan ırkı
nın sürekli gelişimi için yapay anlayışın rolünü resmi olarak
tanımlayan bir politika beyanıdır. Yapay anlayış etik kuralları
nın amacı, yapay anlayış kullanımıyla ilgili etik bir kararla karşı
karşıya kaldıklarında paydaşlara rehberlik etmektir. l35 7J
Yapay anlayış etiği, robotlara ve diğer yapay anlayışlı var
lıklara özgü teknoloji etiğinin bir parçasıdır. 13531 Etik, doğru
ile yanlışı ayırt etmemize yardımcı olan bir dizi ilkedir. Yapay
anlayış etiği, yapay anlayışın tasarımı ve sonuçları hakkında
önerilerde bulunan bir dizi yönergeyi içerir. 13591 Yapay anlayış,
ürün ve hizmetlerin ayrılmaz bir parçası haline geldikçe, kuru
luşlar yapay anlayış etik kurallarını geliştirmeye başlamışlardır.
13601 Yapay anlayış etiği konusuna odaklanmak, yapay anlayış ile
ilgili kazaların ve benzer şekilde rahatsız edici yapay anlayış ha
berlerinin ardından daha fazla yoğunlaştı. 13611
-259-
1 955'li yıllara kadar dayanan yapay anlayış etiği çalışma

larının ilk dönemlerde bilgisayar etiği başlığında başladığını
görüyoruz. Son yıllarda, yapay anlayıştaki etik sorunları keş
fetme düşüncesi olağan görünüyor, ancak her zaman böyle de
ğildi, son birkaç yılda artış gösterdi. Yapay anlayış etiği üzerine
akademik literatür son birkaç yıla kadar sınırlı olsa da popüler
kültür, şimdi yapay anlayış dediğimiz şeyle ilgili sorunlarla çok
daha fazla ilgiliydi. Robot terimi genellikle Karel Capek 7'nin
insan ırkına karşı başkaldıran otomatik varlıklar hakkında Rur
adlı 1 920 oyununa kadar uzanır. 13621
Bilimkurgu yazarı Isaac Asimov, özerk yapay anlayış ajan
larının potansiyel tehlikelerini gelişmelerini çok önce öngördü
ve bu riskleri sınırlamanın bir yolu olarak "The Three Laws of
Robotics"i yarattı. Asimov'un etik kurallarında, ilk yasa, ro
botların aktif olarak insanlara zarar vermesini ya da harekete
geçmesini reddederek insanlara zarar gelmesine izin vermesini
yasaklar. İkinci yasa, emirler birinci yasayla çelişmediği sürece
robotların insanlara baş eğmelerini emreder. Üçüncü yasa, ro
botlara, ilk iki yasaya uygun olduğu sürece kendilerini koruma
larını emreder. 13631
-260-
1 16 .

Kullamm Kullanım Kullanım
Yapay Zeka Yapay Anlayış Artificial

Hukuku Hukuku lntelligence Law
Günümüzde çalışmaya başlamış yapay anlayış ve yapay anlayışla

tümleşik özerk araçların, geniş bir alanda hizmet vermekte ol
duğu açıkça görülüyor. Sağladığı yarar ilişkisi yanında birtakım
sorunlara da neden olması, sorunun ciddiyeti oranında tartış
malara ortaya çıkarıyor. Örneğin; 1 9 8 1 yılında Japonyida Ka
wasaki fabrikasında çalışan 37 yaşındaki Kenji Urada, bakımını
yaptığı robotu kapatmayı unutunca kendi çalışmasının engel
lendiğini "düşünen" robot, sahip olduğu koluyla Uradiya vurur
ve ölmesine sebep olur. Bu olaya; bir robot tarafından gerçekle
şen ilk insan ölümü olarak bakılıyor. Bu ve buna benzer olaylar
yaşandığı zaman ortaya "sorumluluk'' tartışmalarını çıkarıyor.
Evrensel pozitif hukuka baktığımızda yapay anlayış ile ilgi
li herhangi bir tüzel ya da kendine özgü bir elektronik kişi ni
teliğinde olduğuna dair mevzuat düzenlemesi olmadığından
onu sorumluluk öznesi olarak görmek mümkün değildir. An
cak yapay anlayışın özerk eylemlerden kaynaklanan sorumlu
luğu kimin üstleneceği ve bu üstlenme ya da paylaşmayı hangi
hukuk kurallarına göre yapacakları konusu farklı görüşleri de
beraberinde getirmektedir.
-2 6 ı -
Akdi Sorumluluk: Yapay anlayış kullanan şirketlerin bazı

sözleşmeleri bu botlar aracılığıyla özerk düzeyde yaptıkları bi
linmektedir. Bu tür bir sözleşmeden doğan zarar sözleşmenin
kuruluşu ya da ifasında ortaya çıkıyorsa yani; yapay anlayış
tarafından oluşturulan sözleşmenin zarar göreni karşı tarafsa
akdi sorumluluk, Türk Borçlar Kanunu madde 1 1 2 ve diğer
lerine göre yapay anlayışın hesabına hareket ettiği kişiye aittir.
Bunun yanında yapay anlayışı kullanan kimsenin, TBK madde
1 1 6 çerçevesinde "ifa yardımcısının'' fiillerinden kusursuz so
rumluluğunun bulunabileceği mümkün görülmektedir.
Akit Dışı Sorumluluk: Yapay anlayışın otonom davranışlar
sonucunda üçüncü tarafa verdiği zararlar bağlamındaki akit
dışı sorumluluk hakkında ise kusursuz sorumluluk esasına da
yanan çeşitli ihtimaller değerlendirilmektedir.
İlk olarak Türk Borçlar Kanunu Madde 66'ya göre "adam
çalıştıranın kusursuz sorumluluğu" kapsamında değerlendiri
lip değerlendirilemeyeceğine bakılabilir. Ancak yapay anlayış
ve onu çalıştıran kişi arasında TBK madde 66'da olduğu gibi bir
istihdam ilişkisi bulunduğunu söyleyemeyeceğimizden yapay
anlayışın özerk davranışları sonucunda üçüncü kişilere verdiği
zararlar hakkında uygulanabilmesi mümkün değildir.
Diğer bir bakış açısı ise "hayvan idare edenin sorumluluğu"
yönünden yapay anlayış kullanıcısını sorumlu tutmaktır. TBK
madde 67'ye göre: Bir hayvanın verdiği zararı hayvanın bakı
mını ve yönetim sorumluluğunu üzerine sürekli/geçici alan
kişi alır. Bu yüzden, hayvan bulunduran kişi hayvanın işleteni
olduğu sonucuna varılabilir. Gerçek kişiler gibi tüzel kişiler de
hayvan bulunduran sıfatıyla hayvanlar tarafından verilen zarar
lardan dolayı sorumlu tutulabilirler. Şu ana kadar gösterilen so
rumluluklar ile bir kıyas yapıldığında yapay anlayış için en uy
gun olan "hayvan idare edenin sorumluluğu" gözükmektedir.
-262-
Borçlar Hukuku açısından kıyasen uygulanması düşünülen

diğer bir madde ise "tehlike sorumluluğu" ile ilgili kanunun 7 1 .
maddesidir. TBK madde 7 1 'in birinci fıkrası genel sorumluluk
çizgisini belirtir düzeydedir. Öncelikle bu maddeye göre bir iş
letmenin tehlikeli olduğu belirlenirken, işletmenin niteliklerine,
çalışmada kullanılan malzemeye veya güçlere, nitelik yönünden
bakılmalıdır. Konu edilen faktörlerin tehlikeli sayıldığı ve uz
man kişiler tarafından gözetimine rağmen "sıkça ya da ağır za
rarlar doğurmaya elverişli" düzeyini koruyorsa işletme, yüksek
düzeyde tehlike arz eden bir işletme olarak sınıflandırılacaktır.
Avrupa Birliği çatısı altında bulunan euRobotics adlı ça
lışma grubu 20 1 2 yılında yayımladığı raporda yapay anlayış
için "elektronik kişilik" düşüncesi üzerinde durmuştur. Bura
da yapay anlayış kullanıcısı, üreticisi ve satıcısını da kapsayan
bir sistemin özellikle sorumluluk konusunda daha yararlı bir
çözüm olacağı savunulmuştur. Yapay anlayış ve robotlar gibi
unsurların bir sicile kaydırılması ve tazminat sorumluluğu gibi
bir durum söz konusu olduğunda bununla ilgili oluşturulan
bir fondan yararlanması öngörülmüştür. Avrupa Parlamentosu
Hukuki İşler Komitesi tarafından 20 1 7 yılında duyurulmuş ra
porda ise yapay anlayış ve robot teknolojisi için elektronik bir
kişilik tasarlanması gündeme alınmıştır.
Yapay anlayışın ayrı bir statüde ele alınması, şirketlerde oldu
ğu gibi akıllı sistemlerin faaliyetlerini yürütürken tabi olacağı ku
ralların olması ve bunların önceden belirlenmesi faydalı olacaktır.
Amerikan Ceza Hukuku, sanığın iradesine bakmaktadır. Ya
pay anlayış tarafından işlenmiş bir suç örneğinden hareket ede
cek olursak "Yapay anlayış kullanıcısı, bu suçu işlemesine bilerek,
isteyerek sebep oldu mu?': "Kullanıcı suçu işleyeceğini bilmiş
ama suçu işlenmesi yönünde bir istek belirtmiş midir?': "Kullanı
cı suçu işleyeceğini bilecek konumda mıydı?" gibi sorular sorar.
-263-
İlgilenilen mesele, zarar veren fiilin öngörülebilir olup olmadı

ğıdır. Olayla ilgili bir mağdur olsa bile hesap verebilir bir varlık
bulunmamaktadır. Aynı fiilin tekrar olması halinde "Hukuk dü
zeni hiçbir şey yapamayacak mıdır?" gibi sorular cevap verilmesi
gereken sorular olmaktadır.
20 1 6 yılında ABD Federal Havacılık Dairesi, insansız hava
aracı gibi makinelerin uçak olduğuna hükmederek bunlara çe
şitli sınırlamalar getirmiştir. Otonom araçlara bakıldığında ise
bugün kendi kendine hareket edebilen otomobillerin kullanı
mında kullanıcının direksiyon başında olması ve daima dikka
tinin yolda olması yönünde şart koşulmaktadır.
Bağlayıcı olmaktan uzak olduğu için sert hukuktan ayrı
lan yumuşak hukuk, teknoloji gelişmelerden kaynaklanan so
runlara cevap olma amacıyla tercih edilmektedir. Yumuşak
hukuka başvurma Avrupa özelinde 1 980'lerde başlamıştır.
Avrupa Birliği'nde yumuşak hukukun kullanılması Avrupa
Komisyonu'nun yönetimine ilişkin raporunda yayımladığı he
deflerle doğrudan ilişkilidir. ! 3 64J
Gün geçtikçe kullanım alanı artan ve yetkinlikleri gelişen
yapay anlayış güncel hukuk kavramlarıyla tanımlanmak için
fazla karmaşık olarak değerlendirilmektedir. Ülkemizde ve
dünyada henüz bu konuda tekdüze bir mevzuatlaşma olmasa
da mevcut kavramlar ve sorumluluk rejimleriyle yapay anlayışa
ilişkin sorunlar çözümlenmeye çalışılmaktadır. Yapay anlayış
mevzuatının ne şekilde düzenlenmesi gerektiğine dair çeşitli
tartışmalar vardır. Ancak genel bir çekince, çok ağır sorumlu -
luk rejimlerinin getirilmesi halinde bu teknolojinin gelişimine
ket vurulabileceğidir. İnsanlık tarihindeki önemli bir dönüm
noktası olan yapay anlayışın nasıl tanımlanacağı ve nasıl kural
lara tabi olacağına dair düzenlemelerin önümüzdeki dönemler
de netleşmesi heyecanla beklenmektedir. 13 65 1
- 264 -
117.
Türk�e Yaxgın Türks;e Ön eı.:i İngili2',�

Kullanım Kullan ım Kullanım
1 Yaşayan Yaşayan Living

Laboratuvar Laboratuvar Laboratory
Bir çalışma alanındaki herhangi bir gelişmenin gerçek bir ya

şam ortamında gerçek kullanıcılarla test edilebileceği ve uy
gulanabileceği bir ortama verilen isimdir. Bu ortamlar kentler,
üniversiteler, kamu parkları, tarım arazileri vb. olabilir. Gerekli
ortam, geliştirilmekte olan ürüne bağlı olarak tasarlanır. ENoLL
(European Network of Living Labs) kuruluşuna bağlı yaşayan
laboratuvarlardan yaklaşık üçte biri ICT (bilişim ve iletişim
teknolojileri) alanındadır ve Türkiye'de Başakşehir ve Bodrum
Living Lab olmak üzere iki adet yaşayan laboratuvar vardır. 1 3661
Yaşayan bir laboratuvar, genellikle bölgesel bir bağlamda
(örneğin kent, bölge, yerleşke) aktif çalışan, eşzamanlı araştır
ma, inovasyon ve geliştirme süreçlerini kamu-özel-insan ortak
lığı içinde bütünleştiren açık yenilikçi gelişim ekosistemine ve
rilen genel isimdir. Yaşayan laboratuvar kavramı, ortam zekası
araştırma toplulukları bağlamından ve deneyim ve uygulama
araştırması tartışmalarından paralel olarak ortaya çıkmıştır.
Kavramın ortaya çıkışı, kullanıcı deneyimi ve ortam zekası kav
ramına dayanmaktadır.
-265-
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden William J. Mitchell,

Kent Larson ve Alex (Sandy) Pentland, Yaşayan Laboratuvar
kavramını ilk keşfeden kişilerdir. Yaşayan bir laboratuvarın,
çoklu ve gelişen gerçek yaşam bağlamlarında karmaşık çözüm
leri algılamak, prototiplemek, doğrulamak ve geliştirmek için
kullanıcı merkezli bir araştırma metodolojisini temsil ettiğini
savunurlar.l367 1 Birçok kent, teknoloji uygulamalarını düzene
sokmak ve entegre etmek için platformlar olan "Living Labs"
oluştururlar. İkincil fakat aynı derecede önemli bir yarar, diğer
kamu ve özel sektör paydaşlarıyla birlikte büyük ve küçük iş
letmeler için bir toplanma yeri sağlamalarıdır. Yaşayan Labo
ratuvar, yenilikçilerin yaratması, bağlantı kurması ve işbirliği
yapması için bir yol haritasıdır.
-266-
118.
TQrkçe Yaygın Türkçe Öneri İngilizce

·Kullanım Kullanım Kullanım
Yenilenebilir Yenilenir Enerji Renewable

Enerji Energy
Yenilenir enerji, dünya sistemindeki gelişmelere paralel olarak

1 970'lerden sonra önem kazanmaya başlamıştır. Fakat hem
AB'de hem de Türkiye'de yenilenir enerji politikalarının olu
şumu 2000'ler sonrasında hızlanmıştırY681 Yenilenir enerjiler
teorik olarak sınırsız doğal kaynaklardan enerji üretmenin
yollarıdır. Bu kaynaklar ya herhangi bir zaman sınırı olmadan
kullanılabilir ya da tüketildikleri orandan daha hızlı yenilenir.
Fosil yakıtların stokları sınırlıdır ve insan zaman ölçeğinde ye
nilenemez. Bu kaynakların en bilinen örnekleri kömür, petrol
ve doğalgazdır.
Hindistan'daki Kurnool Ultra Güneş Parkı; toplam 1 000
MW üretim kapasitesine ve kurulu 4 milyonun üzerinde gü
neş paneline sahiptir. Çin'deki Gansu Rüzgar Çiftliği ise halen
yapım aşamasındadır ve 2020 yılına kadar 20.000 MW güç üre
tebilecektir. Yapılan bir araştırma, yatırımcıların geçen yıl ne
redeyse 1 00 GW değerinde rüzgar çiftliği inşa etmeleri, Çin'in
rüzgar enerjisi kapasitesinde şimdiye kadarki en büyük artışa
öncülük ettiğini ortaya çıkardı. [3691
- 267 -
Güney Kore'deki Sihwa Gölü Gelgit Santrali de dünyanın en

büyük gelgit enerjisi tesisidir ve 254 MW kapasiteye sahiptir.
Isı üretmek için çöp veya odun gibi katı biyokütleyi doğrudan
yakmak için İngiltere'de 740 MW kapasiteli Iron Bridge elekt
rik santrali kurulmuştur. Ana yakıt olarak odun peleti kullanır.
Endonezya'daki Darajat Elektrik Santrali, toplam 259 MW ka
pasiteli 3 santrale sahiptir.
Güneş Enerjisi, Rüzgar Enerjisi, Biyokütle Enerjisi, Jeo
termal Enerji, Hidrolik Enerji, Hidrojen Enerjisi, Doğal Atık
Enerjisi, Dalga Enerj isi yenilenir enerji üretim türleridirY701
- 268 -
FÜTÜRİSTLER DERNEGİ - 2 1 . YÜZYIL FÜTÜRİZM
BİLDİRGESİ: İLKELER
1. 2 1 . Yüzyıl Fütürizmi, 20. yüzyılın başlarında görülen ve

aynı adla anılan sanatsal ve sosyal akımların tümüyle dı
şındadır ve o zamanki bu akımların önermelerine karşı
durur; yeryüzündeki insan ile birlikte canlı-cansız tüm
varlıklara saygılı, onları korumayı amaçlayan, bunun
için bilim ve teknolojiden yararlanan, gelecek için sür
dürülebilir olumlu seçenekleri bulup çıkarmaya odak
lanmış çoklu disiplinli çalışmalar bütünüdür.
2. 2 1 . Yüzyıl Fütürizmi, dünyanın tamamını bir kişi, grup
ya da kuruluşun yönettiği ve dünyanın geleceğini belir
lediği savlarına karşı, insanların birleşik akıl ve çabala
rıyla, bilim ve teknolojinin yardımıyla, değişmez evren
yasaları dışındaki kendi geleceklerini kendilerinin tayin
edebileceklerini ve tasarlayabileceklerini savunur.
3. 2 1 . Yüzyıl Fütürizmi, bilim ve teknolojiye dayalı uygar
lık ne kadar ileri giderse gitsin; insana özgü mahremiyet,
merhamet, vicdan, maneviyat, inanç, şefkat, hayal gücü,
empati, sezgi, sevgi, mutluluk, elem, hüzün, coşku, arzu,
özlem, ahlak, etik, onur, gurur, saygı gibi erdemli özellik
lerden ödün vermeyi reddeder.
4. 21. Yüzyıl Fütürizmi, geleceğe seyirci kalıp beklemek ye
rine, insanlıktan sorumlu olma bilinciyle, olumlu gelecek
tasarımı için çalışır. Bir grubun, zümrenin, topluluğun
-269-
ya da ülkenin bireylerinin olumlu gelecek planlarının

başkalarının geleceğine olumsuz etkilerinin olmasına
izin vermez.
5. 2 1 . Yüzyıl Fütürizmi, yararlı bilgi ve deneyimin payla
şıldıkça çoğalacağının farkındadır ve insanlığın çıkarına
olan her bilgiyi ve deneyimi cinsiyet, ırk, dil, inanç, kül
tür, yaş, yaşanılan yer, statü, varsıllık-yoksulluk, bedensel
bütünlük ya da engellilik ayrımı yapmaksızın paylaşır.
6. 2 1 . Yüzyıl Fütürizmi, gelecek için yalnızca distopik öngö
rüler yapılmasına karşı çıkmakla birlikte, küresel riskle
rin farkındalığı için çaba gösterir ve yerinde ve zamanın
da kaçınmanın yöntem ve yordamlarını araştırır.
7. 21. Yüzyıl Fütürizmi, yakın geleceğin en çok gençlerin ve
çocukların geleceği olduğunun bilinciyle, küçük yaşlardan
başlayarak "gelecek bilgisi"nin öğretilmesini destekler.
8. 2 1 . Yüzyıl Fütürizmi, geçmişteki birikim üzerine inşa
edilmiş olan ortak tarih ve kültüre sahip çıkar. Bu de
ğerlerin ne suretle olursa olsun, yok edilmemesi, bozul
madan ya da değiştirilmeden geleceğe bir miras olarak
bırakılması için çaba gösterir.
9. 21. Yüzyıl Fütürizmi, insanlar başta olmak üzere yer
yüzündeki canlı-cansız tüm varlıkların ancak ve ancak
yararına olacak ve barış içerisinde varlıklarını sürdüre
cekleri politikalar, yenilikler, buluşlar, keşifler, araştırma
geliştirme faaliyetlerinden yanadır.
1 0 . 2 1 . Yüzyıl Fütürizmi, yalnızca insanlar tarafından yürü
tülmesi gereken demokratik süreçlerin (egemenlik, ada
let, özgürlük, insan-hayvan hakları vb.) her ne özelliğe
sahip olurlarsa olsunlar, insan dışı nesnelere (robotlar,
makineler, platformlar, sistemler vb.) devredilmesine ya
da onlar tarafından ele geçirilmesine engel olmak ister.
- 270 -
TÜRKÇE BİLİM SÖZLERİ: BİR DENEYİM
Türkçenin yapısal olanaklarından, zenginliğinden ve güzelliğin

den yararlanılmalıdır. Sözcük gömüsündeki kök ve ek biçimbi
rimlerin zenginliğiyle, Türkçe bütün diller içinde sözcük türetme
olanakları bakımından en önde gelen dil konumundadır.
"Türkçe bilim dili olur mu? Bunca hızlı gelişen teknikbilim
lerde bilim sözleri ya da terimlerle ilgili sorunu nasıl çözece
ğiz? " gibi sorular, Atatürk'ün Dil Devrimi'ne karşın, bugün de
Türkiye'deki bilim ve öğretim çevrelerinde gündemdedir. Öğre
tim düzenimizin yetersizliği dolayısıyla, bilimi, genel yaşamdan
kopuk, erişilmez bir "yücelik" gibi görenlerimizin kendi kendi
lerine sormaları gereken soru şu olmalıdır: Biz Türkler, bilim ve
teknikbilimi, başka bir deyişle mesleklerimizi, kendi aramızda
doğrudan iletişim kuramadan nasıl uygulayabileceğiz?
Genç bir elektronik mühendisi olarak, 1 966'da işe başla
dığımda, bir dil ve iletişim sorunuyla karşılaştım. Bilgi işlem
yerine o zaman malumat prosesingi deyimi kullanılıyordu. Ko
nuşma dilinde ise İng. data processing ya da information proce
sing, memory, computer gibi evrensel olduğu varsayılan bilim
sözleri ya da terimler kullanılıyordu. Bunların evrensel olmadı
ğını Fr. traitement de l'information, memoire, ordinateur ya da
Alın. Datenverarbeitung, Speicher gibi sözcüklerin varlığından
biliyordum. Avrupa'da ortaçağın sonunu getiren Yenidendoğuş
ve Yenidenbiçimleyiş'in temelinde yatan yönelişin, her ulusun
kendi anadilini bilim dili olarak kullanmaya başlaması olduğu
nu bildiğim gibi, Atatürk'ün Türk aydınlanmasının temelini,
-27 1 -
Dil Devrimi'yle birlikte attığını da kuşkusuz biliyordum. Böy

lece mesleğimde Türkçe konuşma isteğiyle, bilgi işlem, bellek
konumu, işlem, komut, kütük, tutanak, yazıcı, veri, iletişim, do
nanım, yazılım gibi adlandırmaları terim olarak düzenli biçim
de kullanmaya başladım.
Bu bir de n eme 'ydi. Belki 20-30, belki 1 00 kavramın Türkçe
karşılığını, bütün öteki çağdaş uygar ulusların yaptıkları gibi,
kendi anadilimin sözcüklerinden yola çıkarak türetip çevreme
önermek durumundaydım. Bunlardan yalnızca birkaçının tut
ması bile başarı olurdu.
Bu girişimdeki itici güç, bilişim mesleğini Türkiye'de başa
rıyla uygulayabilmek, bu yeni mesleği Türkiye'nin kalkınmasını
sağlayacak bir kaldıraç gibi kullanabilmekti.
Başlangıçta durum
Çalıştığım bilgisayar firmasının müşterileri bilgi işlem sözcüğü

nü hemen benimsediler. Bununla birlikte, "Memory demesek
bile hafıza demeliyiz, bellek olmaz" dediler; ama "Bellemek ye
rine hafızlamak demeyi mi yeğlersiniz?" deyince hemen gerile
diler... Müşterilerden oluşan bir çevreye verdiğim ilk kurslarda,
birlikte çok büyük bir başarı elde ettik: Sivil ve asker kesim
de 3-4 kez bu konularda kurs görmüş yeni meslektaşlarımın,
"Programlama deyince ne olup bittiğini işte şimdi anladık" diye
büyük bir coşkuyla bana sarılmalarını unutamam. Bir yıl içinde
bu yeni meslek çevresinin aranan kişisi oldum. Çünkü Türkçe
ye yaslanarak sağladığımız iletişim köprüsüyle, çözümsüz gö
züken bütün kavramsal sorunları bir bir çözdük.
Mesleğimiz dışından, elektronik mühendisi, fizikçi vb. bili
madamlarımızın çoğunluğu ise ürettiğim yeni sözcüklere tep
ki gösterdiler: "Enformasyon ayrı bir kavramdır, bilgi değildir;
-272-
üstelik bilgi olsa da bilgi işlem deyimi ev, kapı gibi bozuk bir
yapı . . . Evin kapısı, bilginin işlenmesi demek zorundasın; Türk
çeyi bozuyorsun'' dediler. Oysa ben bilgi işlemek eyleminden
doğrudan ad yaparak terim ürettiğimi savunuyordum.
Bugün bilgi işlem sözcüğü benim için bir mücevher değe
ri taşıyor. Önerdiğim donanım, yazılım, bilgisayar, bilişim gibi
yaklaşık 2.500 sözcüğün hepsi tuttu.
Amaç, kapsam ve sözün bireyselliği
Bu yazının amacı, 1 966'da tek başıma giriştiğim, ama 35 yıl

dır bütün bilişim meslek çevremle birlikte sürdürdüğüm bir
deneme'den elde edilen sonuçları, başka mesleklerde uğraş ve
ren çağdaşlarıma ve gelecek kuşaklara aktarmaktır.
Denemenin kapsamını, daha başlangıçta bilgi işlem ya da
daha geniş kavram olarak bilişim teknikbilimi'yle iyice sınırla
mıştım. Gerekçemi "işimizi iyi yapmak" biçiminde dile getirdi
ğim gibi, başkasının işine de hiç karışmadım. Matematik, elekt
ronik, dilbilim gibi alanlarda, sorulduğunda birkaç önerimi,
ilgilenenlere söylemiş olsam ya da yazılarımda sırası geldiğinde
kullanmış olsam da, doğrudan uygulayıcısı olmadığım konula
rı titizlikle ve bilinçle, bu deneme kapsamı dışında tuttum.
Bir de burada şunu belirtmeliyim: Türkçe bilişim terimle
ri üretme ve bunları mesleğimi uygularken kullanma çabamı,
Türkiye Bilişim Derneği (TBD) Başkanı, Hacettepe Üniversite
si (HÜ) Bilgi İşlem Merkezi Müdürü ya da Bilgisayar Bilimleri
Mühendisliği (BBM) Bölüm Başkanı olarak yönetme onuru
nu taşıdığım hiçbir örgütte, ne de katıldığım ya da yönettiğim
herhangi bir başka çalışma takımında, çevreme baskı yaparak
benimsetmeye kalkışmadım. Konuya, gerekçemi tartışarak,
çevremdekileri uyarmaya, inandırmaya, onlara kendimi ve
-273-
söylemimi sevdirmeye çalışarak yaklaştım. Çevremi gücendir

memeye, hiç kimseye saygısızlık, anlayışsızlık etmemeye çok
özen gösterdim. Bununla birlikte, kendi Türk kişiliğim gereği,
özen gösterdiğim bireysel söz'ümü özgürce kullanmaktan da
geri durmadım; bu konuda hiç ödün vermedim. Descartes'ın
dört yüz yıl önce yaptığı gibi, "doğru olduğunu açık seçik an
ladığım yöntemi" bir gün savsaklamaksızın özenle uyguladım.
Başarının vazgeçilmez koşulları ve yöntem
Bilişim terimlerinin Türkçe kök ve eklerden türetilmesi ile ilgili

çalışmaların başlangıcında benimsediğim yöntem, bir mühen
dis olarak mesleğimizi uygularken ve öğretirken yaşadığımız
olaylar ve içinden geçtiğimiz koşullarla sürekli bir biçimde sı -
nandı, geribildirim ve deneyimle gelişti; sonuçta önerilerimi
zin bugün tutarlı bir "Türkçe Bilişim Terimbilimi" biçiminde
ulusal düzeyde benimsenmiş olmasına bakılırsa, "yetkinleşti"
bile diyebiliriz. Öte yandan bu yöntemin gelişme sürecinde, bi
lim sözleri üretme çabasında "başarının vazgeçilmez koşulları"
olarak değerlendirdiğimiz gözlemlerimizi de, bu yöntemi iyi
ce tanımlayabilmek amacıyla, burada açıklamamız gerektiğine
inanıyorum:
• "Bilim sözü" ya da "terim" kavramı doğru tanımlanmalı

dır. Terim, yalın ya da çok karmaşık bir bilimsel/teknik
bilimsel tanımı, hiçbir belirsizliğin söz konusu olmadığı
bir kesinlikte, bütünüyle içinde taşıyan bir sözcüktür. Bir
nesne ya da kavramın bilimsel adı olması, bir terimi, dil
bilgisi ve sözdizimi bakımından, genel dildeki herhangi
bir sözcükten ayrı kılmaz. Örneğin kurşun sözcüğü hem
genel dilin bir sözcüğüdür hem de bir bilim terimi. Bu
-274-
sözcüğün halk dilinde bir renk adı olarak kullanılması,

tabancanın, tüfeğin mermisi anlamında bir nesne adı
olarak kullanılması, 13 bir nesnenin ağırlığını belirtmede
kurşun gibi ağır deyiminde, bir kişinin sağırlığını belirt
mede kurşun gibi sağır deyiminde ya da ozanın dilinde
durumun önemini, koşulların güçlüğünü anlatmak üze
re hava kurşun gibi ağır dizesinde kullanılması, bu söz
cüğün bir fizik ve kimya terimi olmasına engel değildir.
Tam tersine, anadilinin böylesine çok yönlü, derin çağ
rışımlar yaratabilen sözcüklerini bilim sözü olarak da
kullanabilen bir ulus, bilimin inceliklerini de kuşkusuz
derinlemesine anlar, iyice özümser. Böylesine bir anlayış
olmadan bilimde yaratıcılık olmaz.
• Tutarlı ilkeler başlangıçta doğru olarak saptanmalıdır. Bi
lişim terimlerini türetirken benimsediğim ilkeleri, aşağı -
da ayrı başlık altında sunuyorum.
• Başka ulusların deneyimlerinden yararlanılmalıdır. Ana
dilinin sözcüklerinden terim türetme yolunda Fransızca,
İngilizce, Amerikan İngilizcesi, Almanca, İtalyanca, İs
panyolca gibi dillerini bilim dili yapmayı başarmış ileri
ulusların bu başarıya ulaşmak için benimsedikleri ilke,
yöntem ve yaklaşımları ayrıntılı bir biçimde inceleyerek,
bildiğim bu dillerde kazanılmış deneyimden büyük ölçü
de yararlandım. Buna ek olarak Macarca, Norveççe, Ja
ponca, Arapça, Elence (Yunanca), İbranca gibi bilmedi
ğim ulusal dillerde yürütülen terim çalışmalarına ilişkin
olarak da, yöntem ve ilkeler düzeyinde bilgi edindim . 14 - 15
1 3. "Tabancanın, tüfeğin mermisi anlamında bir nesne adı olarak kullanılması"

sözcüklerini yazar yayından sonra eklemiştir.
1 4. Dil ile Ekin, Aydın Köksal, Türk D il Kurumu Yayınları, Ankara 1 980, s. 1 4 1 - 1 59.
1 5. "Bilim ve Öğretim Dillerinden Birkaç Örnek'; Yabancı Dille Öğretim: Türkiye'nin
Büyük Yanılgısı, Aydın Köksal, Öğretmen Dünyası, Ankara, 2000, s. 1 03- 1 09.
-275-
• Türkçenin yapısal olanaklarından, zenginliğinden ve

güzelliğinden yararlanılmalıdır. Bilim ve öğretim dili
olarak geçmişte Türkçenin gösterdiği gelişmenin ince
lenmesi çok öğreticidir. 16 Sözcük gömüsündeki kök ve
ek biçimbirimlerin zenginliğiyle, Türkçe bütün diller
içinde sözcük türetme olanakları bakımından en önde
gelen dil konumundadır. 1 7 Max Müller Türkçeyi şöyle
övmüştür: " Türkçenin bir dilbilgisi kitabını okumak, bu
dili öğrenmek niyetinde olmayanlar için bile gerçek bir
zevktir. Türlü dilbilgisel biçimlerin belirtilmesindeki
ustalık, ad ve eylem çekimi sistemindeki düzenlilik ve
bütün dil yapısındaki saydamlık ve kolayca anlaşılabil
me yeteneği, insan zekasının dil aracıyla beliren üstün
gücünü kavrayabilenlerde hayranlık uyandırır. . . Türk
dilinde her şey saydamdır, açıktır. Dilin iç ve dış yapısı,
billur bir arı kovanı yapısını seyrediyormuşuz gibi or
tadadır. . . Türk dili, seçkin bir bilginler kurulunun uzun
bir çalışma ve oylaşmasıyla yapılmış sayılacak düzgün
lüktedir. Ne var ki, hiçbir kurul. . . [böyle] güzel bir dil
yaratamazdı:'1 8
• Terim türeten kişi, hem ilgili bilim alanının uzmanı ol
malı hem de Türkçeyi (ve örnek olarak üzerinde çalıştığı
bilim dillerini) kökenbilgisi, biçimbilgisi, anlambilgisi ve
sesbilgisi düzeylerinde derinlemesine incelemiş, öğrenmiş
olmalıdır.
16. "Bilim ve Öğretim Dili Olarak Türkçenin Gelişmesi': agy. s. 138 - 144.
1 7. Bilgisayar ortamına aktarılmış Türkçe sözcük gömüs ünde 6.496 kök ve 253 ek
biçimbirim bulunmaktadır. Bkz. (a) A First Approach ta A Computerized Modelfar the
Automatic Morphological Analysis of Turkish, Aydın Köksal, Doktora Tezi, Hacettepe
Üniversitesi, 1 975; (b) " Türkçenin Özdevimli Biçimbilgisi Çözümlemesi' : Bilişim 78,
Bildiriler, T BD 2. Ulusal Bilişim Kurultayı, T BD, Ankara, 1 978, s. 148- 1 65.
1 8. Lectures on the Science of Language I, F. M. Müller, 1 8 9 1 , yeni bas. 1 899, s. 42 1 öen
aktaran A. Dilaçar, Türk Diline Genel Bir Bakış, Türk Dil Kurumu, 1 964, s. 39-40.
-276-
• Terim türetirken, iletişimin sağlanması için önkoşul olan

artıklık kavramı göz önünde tutulmalıdır. 1 9
• Zayıf, karmaşık, sevimsiz ya da duraksamalı bir çözümü
öneri olarak ileri sürmekten kaçınılmalıdır. Yeni terim
önerisinin, çok sayıda seçenek üzerinde yoğun bir hazır
lıktan sonra açıklanması, ivecen davranılmaması gerekir.
• Her yeni terim önerisi için, arayış aşamasında, yoklama
larla, her düzeyde çeşitli kullanıcı çevrelerinden geribildi
rim alınmalıdır. Bu yoklamalarda, terimlerin anadilinin
sözcüklerine dayalı olarak türetilmesi düşüncesine kar
şı çıkanlardan geribildirim almaya çalışmak yanıltıcı ve
umut kırıcı olur. Kendi anadili içinde yabancı sözcükleri
yadırgamadan kullanma kolaylığını benimseyenlerle bu
konu hiç tartışılmamalı, onlarla iletişimde, arada çeviri
köprüleri de kullanılarak herkesin kendi bireysel söz'ünü
konuşmasıyla, bilimsel özde anlaşabilmenin sağlanması
na çalışılmalıdır. Bağnazlık dışında, zaman hep anadili
çizgisindeki çevirmensiz kolay çözümü geçerli kılacaktır.
Uygun terim bir kez seçildikten ve küçük de olsa Türk
çeyi seven, sağduyulu, bir çevrede benimsendikten sonra
süreklilik ve vazgeçmeme çok önemlidir. Yenilik ancak
zamanla yerleşir.
Yerleştirme
Yeni terimlerin, ilkin öneren bilimadamı ya da bilim çevresi olmak

üzere, Türkçeye özenen öncü bilimadamlarınca kullanılmaya
1 9. Artıklık (Fr. redondance, İng. redundancy) iki sözcüğü birbirinden ayırmada tek bir
küçük ayrıma güvenmemek gerektiğini belirten kuraldır. Ör. Türkçede karşıt anlam
taşıyan ayrı ve aynı sözcükleri sözlü ve yazılı dilde kolayca karışabiliyor (çünkü artıklık
yok), oysa ayrı ve özdeş sözcükleri hiçbir biçimde birbirine karışmaz.
-277-
başlamasıyla, standart Türkçe terimler olarak ulusun çoğunlu

ğunca benimsenip yerleşmesi arasında, yeni bir bilimadamları
kuşağının yetişmesine olanak verecek biçimde, uzunca bir za
man geçmesi doğaldır. Yeni terimlerin özenle seçilip doğru bi
limsel yöntemlerle önerilmesi ne denli önemliyse, bu yerleştirme
döneminde doğru yöntem ve yaklaşımların benimsenmesi de o
denli önemlidir.
Yeni terimlerin, ilgili bilim alanının yenilikleriyle birlik

te, bütün öğretim ortamları, uygulama merkezleri, mes
lek dernekleri ve benzeri gönüllü örgütlerle basın-yayın
ortamında, yığınsal iletişim araçları ortamında (ya da
medyaaa) gündemde tutulması önemlidir.
• Yeni terimlerin, gündelik dilde, sözlü ve yazılı ortamlar
da kullanılmaya başlaması, ilk adımda yayımlanacak bir
sözlükten daha önemlidir.
• Yeni sözcük/terim listeleri düzenlenip ilgili çevrelere dağı
tılabilir ya da bilimsel!teknikbilimsel yazıların, raporların
ekinde birer terim listesine yer verilebilir. Yazılı metin içinde
yeni terimden sonra ayraç ( ) içinde yabancı sözcüğe ya da
beğenilmeyen eski terime yer vermeyi önermiyorum. Bu,
okuyucuyu tembelliğe itiyor, yeni terimin eğreti gibi gö
rünmesine yol açıyor. Bunun yerine yeni terimin tanımını
metin içinde vermek, gerekirse ayraç içinde (Fr. terme, İng.
term) biçiminde yabancı dildeki karşılıklarını göstermek,
kullanılan sözcüklerin ve metnin güvenilirliğini artırıyor.
• Sözlük yayımlamada çok erken davranmamalı, geç de ka
lınmamalıdır. Yerleşme olasılığı düşük önerilerin sözlüğe
doldurulması, sözlüğün güvenilirliğini azaltacağından,
sağlam önerilerle yetinilmeli, gerekirse sözlüğün kapsam
bütünlüğünde eksiklikler göze alınmalıdır.
-278-
Yeni terimleri kullanan bilimsel!teknikbilimsel bir yazının

toplam niteliğinin yüksek olması çok önemlidir. Hem bi
limsel/teknik içerik bakımından, hem genel dilin kulla
nımı bakımından yazının özlü, kolay anlaşılır, iz bırakıcı
nitelikte olması sağlanmalıdır. Bu gerçekten çok özenli
bir bilimadamlığı ve yazı işçiliği gerektirir. Bu tutarlılığın
sözlü iletişimde de sağlanması gerekir.
• Gündelik dilde, iş görüşmelerinde ve söyleşilerde de sözün
açıkça anlaşılması amaçlanmalıdır. Dolayısıyla, yeni söz
cüğü kullananın, ne 'demek istediğini bütün olanakları
kullanarak (İng., Fr. , Latince, Osmanlıca, kökenbilgisi,
halk deyişi ve ayrıntılı anlatımla) açıklayabilmesi gerekir.
Bundan sonra yeni sözcüğün her geçişi, sözcük iyi bir
çözümse, onu belleklere yerleştirecektir.
• Alçakgönüllü olmak, uzmanca yaratıyı, gündelik yaşamda
kişisel öneri niteliğinde bireysel söz olarak her kullanışta ye
niden halkın onayına sunmak gerekir. Bu yolda başarı için
de, halkın genel dilinden çözümler türetmiş olmak gerekir.
İlkeler
• Olabildiğince Türkçe kök ve ekler kullanılmalı; bir terim

ya da sözcük için karşılık aranırken, yabancı dilden gelen
karşılıklar yerine doğrudan Türkçe olanlar seçilmeli.
• Üzerinde çalışılan bilim alanında ya da başka bir bilim
alanında, araştırılan kavram ya da yakın bir kavram için
daha önce önerilmiş uygun bir sözcük varsa, öncelikle bu
öneri benimsenerek kullanımı pekiştirilmeli.
• Olabildiğince kolay anlaşılır ve kolay söylenir nitelikte, ko
layca benimsenebilecek karşılıklar seçilmeli.
-279-
• Bir nesne ya da kavramın adı, genel dilde yaşayan bir söz

cük olarak varsa, bu sözcük (olduğu gibi), bilimsel/teknik
terim olarak benimsenmeli. Ör. kütük, damga, bellek böy
le seçilmiş bilişim terimleridir; kimya terimleri olarak,
asit kavramı için önerilen ekşit sözcüğü yerine doğrudan
ekşi, klorhidrik asit yerine sulu klor ekşisi daha uygun
olurdu.
• Türkçenin sözcük türetme olanaklarıyla en işlek ekleri
kullanılmalı, en yeğni, doğrudan anlatım yeğlenmelidir.
Bulunacak karşılık, Türkçenin sesbilgisi, anlambilgisi ve
biçimbilgisine uymalı; güzel ve dolambaçsız (doğrudan)
anlatım özelliği göstermeli. Ör. belgelendirme değil bel
geleme, güncelleştirme değil günleme ya da hiç olmazsa
güncelleme, olabilirlik değil olurluk.
• Bir terim ya da sözcük için belli bir anlama gelen birden
çok karşılık kullanılmamalı. Ör. iletişim sözcüğüyle bir
likte muhabere, haberleşme, komünikasyon, telekomü
nikasyon, telekom gibi sözcüklerin dilde, başka başka
yerlerde eşanlamlı olarak kullanılması insanları şaşırtır,
toplumda bilimsel düşüncenin gelişmesini engeller.
• Sözcüklerle birlikte, o sözcüğü içeren tamlamalar, benzer
kavramlar, yakın anlamlı kavramlar, karşıt anlamlı kav
ramlar da ele alınıp bunların tümüne, tutarlı bir dizge
içinde karşılıklar bulunmalı.
• Sözcük ve terimlerin günlük yaşamda kullanılan karşılık
ları değil, bilişim alanındaki karşılıkları Bilişim Terimleri
Sözlüğü' ne alınmalı.
• Karşılık aranırken bire bir çeviriden çok, ne s ne'yi, kavram' ı
ya da işlev' i gösteren bir karşılık seçilmeli.
• Son kullanıcı amaçlanarak karşılık bulunmalı.
-280-
• Karşılık saptama sırasında üzerinde uzlaşılamayan öneri

ler bir süre ertelenmeli.
Yaşadığım birkaç olay
Bu konuda çalışacaklar için yol gösterici olabileceğini düşüne

rek, yaşadığım birkaç olaya aşağıda yer vermek istiyorum:
• DPT Elektronik Özel İhtisas Komisyonu üyesiyim.

1 968Ö.e elektronik endüstrisinin yokluğunda "gelecek
yaratıcı planlama" diye bir kavramı Türkçe sözcüklerle,
ama çekine çekine tartışıyorum. Üyelerden çoğu benden
iki kat yaşlı. 5-6 ay sonra yaşlı başlı Komisyon Başkanı
Süha Sayman (MKE) son toplantıyı kapatırken şöyle ko
nuşuyor: "Hepinize teşekkür ederek son toplantıyı kapa
tıyorum. Bu arada bütün üyelerimizin dikkatini çeken bir
konuyu da belirtmeden geçemeyeceğim. İlk toplantıda
genç arkadaşımız Aydın Bey'in konuşmasını, kullandığı
Türkçe sözcükler bakımından hepimiz çok yadırgamıştık.
Biz bildiğimiz gibi konuşmayı sürdürdük. Ama birkaç ay
sonra, birdenbire gördük ki, biz yaşlı üyeler, genç arkada
şımızın sözcükleriyle konuşmaya başlamışız. Kendisine
teşekkür ediyor, bu özenli çabasının devamını diliyoruz:'
• Ankara'da TBD 2. Ulusal Bilişim Kurultayı yapılıyor
( 1 978). Birazdan bildirimi sunacağım. Prof. Dr. Nadir
Yücel önderliğinde beş değerli profesör beni bir yana
çekip bir dilekleri olduğunu, mesleğe verdiğim katkıları
överek, sevecenlikle dile getiriyorlar: "Bak yazılım, dona
nım, bilgi işlem dedin, ne güzel kullanıyoruz, sana teşek
kür ediyoruz; ama bilgisayar diye diretiyorsun. Bu yanlış
- 28 1 -
sözcüğü sen önerdin diye herkes kullanıyor, yine de on

yıldır hala yerleşmedi. Lütfen '.Artık bu sözcüğü kullan
mayacağım' diye açıklama yap. . . Üstelik, bugün sunaca
ğın metni Bildiriler kitabından okuduğumuzda gördük
ki İng. bit için ikil, karakter için damga gibi yeni sözcük
ler öneriyorsun. Lütfen artık yeni sözcük üretmekten
vazgeç. Bu mesleğe verdiğin büyük katkının saygınlığı
için artık dur! "
B u dileği, kurultaya katılanlara açıkladım. "Kitap basıldı ve

ben iki!, damga gibi yeni önerilerimi artık yazıya geçirmiş bulu
nuyorum. Ancak bunlar benim kişisel önerilerim'dir, kimsenin
bunları bir zorlama gibi görüp, tartışılıp görüşülmeden kullan
masını istemiyorum'' dedim. Salon beni destekleyen alkışlarla
dolup taştı. Bir hafta sonra öğrencilerin, bit, karakter, karakter
dizgisi sözcüklerini kullanarak ders anlatan öğretmenlerine ikil,
damga, damga dizgisi diye soru yönelttiklerini, çalışma arka
daşlarım bana anlattılar. Genel olarak Türkçe bilişim terimle
ri geliştirme çabamda beni her zaman desteklemiş olmalarına
karşın, çalışma arkadaşlarım da bu sözcükleri beğenmemişler
di; ama zaman içinde daha genç ve geldikleri çevre dolayısıyla
anadili duyarlılığı daha yüksek öğrencilerimizin yeğlemeleri
doğrultusunda, zamanla onlar da bu sözcükleri, severek kul
lanır oldular.
• Bilgisayar sözcüğüne gelince, bu sözcüğün yerleşmeye

yüz tutmasına karşın, birçoklarınca yanlış bulunduğuna
tanık oluyordum. Tepkim şuydu: "Bir ulusun yaşamında
ı O- 15 yıl çok kısa bir süre; bu sözcüğün önümüzdeki 1 O
l 5 yıl içinde iyice yerleşmesi için ben çabamı sürdürece
ğim:' Oysa uzun süre beklememiz gerekmedi. 1 980'lerde
- 282 -
kişisel bilgisayarın yaygınlaşmasıyla birlikte, bilgisayar

sözcüğünü gündelik dilde kullananlar da çığ gibi çoğaldı.
Öylesine ki yaşlı bir profesör, bir gün, bilgisayar sözcü
ğünün Türkçede öteden beri var olduğunu bile savundu.
"Çatal, kaşık, bıçak gibi Türkçe bir sözcük mü?" diye sor
duğumda da "Evet aynen öyle'' diye karşılık verdi.
• 1 969'da önerdiğim bilgisayar sözcüğünü 1 970'lerin or
talarında kendi iş çevremizde öylesine benimsemiş ve
gündelik yaşamımızda öylesine doğal bir biçimde kul
lanır olmuştuk ki, Ankara'da Amerikalı meslektaşları
mızla yaptığım yoğun ve akıcı bir konuşma sırasında,
bilgisayar'ın İngilizcesi neydi diye takıldığımı görüp ken
dim şaşırdım.
• 1 970'te önerdiğim benzetim sözcüğü (Fr./İng. simulati
on) bilim ve öğretim çevrelerimizce çabucak benimsendi
ve kullanılageldi. Başlangıçta, bu sözcüğü yalnızca bir
kez benzetişim biçiminde yanlış kullanmış, anlamsal ba
kımdan kavramda dönüşlü/işteş çatıya gerek olmadığını
görüp hemen düzeltmiştim. Buna karşın bu yanlış ben
zetişim sözcüğü de, bir gürültü ya da parazit gibi, zaman
zaman kullanılageldi. Terim üretmenin ne denli büyük
bir sorumluluk olduğunu, sözlüğe bakmadan yeni te
rimleri kullanıvermenin ne denli büyük sorunlar yara
tabileceğini, bilimadamı, öğretmen, yazar, öğrenci ya da
yurttaş olarak hepimiz bilmeliyiz.
• Yazılım sözcüğünün (ABD'de "hardware" karşıtı bir jar
gon olarak 1 960 dolaylarında kullanılmış olan İng. soft
ware sözcüğünü saymazsak) , yeryüzünde herhangi bir
ulusun kendi anadilinde kullandığı ilk ulusal terim ol
duğunu yıllar sonra anladım. 1 966'da türetip kullanma
ya başladığım yazılım'ı, bizden tam 8 yıl sonra 1974'te
-283-
Fr. le logiciel, daha sonra da İt. i sistemi logici, İsp. el

logical sözcükleri izlemişti.
• Bilişim sözcüğünü, Fr. informatique, İng. informatics,
Alın. informatik, İt./İsp. informatica olarak adlandırı
lan bilim ve meslek alanının Türkçe adı olarak, 1970'te
bilgi'nin akışkan, devingen durumunu ve bu akışkanlığı
sağlayan bilişim dizgelerini tanımlamak üzere, dönüşlü/
işteş çatıyı kullanarak bilmek eyleminden ad olarak türet
tim. Bilişmek sözcüğünün, Yunus'un bir deyişinde 700 yıl
önce de kullanılmış olduğunu yıllarca sonra öğrendim.
2000'lere girerken bu sözcüğün bilgi ve iletişim sözcük
lerinden kaynaştırma yoluyla türetildiğini savunanlarla
karşılaşınca çok şaşırdığımı belirtmeliyim: Yanaşık ya
da bitişken bir dil olan Türkçede, kaynaştırma yoluy
la sözcük türetmenin örneği olmadığı gibi, bu sözde
kaynaştırma'da ilet kökü de yoktur.
1 97 l 'de Türkiye Bilişim Derneği'nin (TBD) adında da yer

verdiğimiz bu sözcük, daha o zaman, görüş ufkumuzda bilişim
devrimini iyi algıladığımızın bir kanıtıdır. Bilişim terimlerini
Türkçeleştirmemizin gerekçesi, l 968'd e açıkladığımız "Bilişim
teknikbilimini ulusal bir kalkınma aracı olarak kullanacağız"
deyişimizde gizlidir. TBD'nin çalışmalarıyla, bu derneğin yayın
organı Bilişim'in sürekliliğinin, Türkçe bilişim terimlerinin yay
gınlaşmasında ve yerleşmesinde doğal olarak pek büyük katkı
sı olmuştur. Bu çalışmalarda omuz omuza veren bütün değerli
meslektaşlarımın, işbirliği/işbölümü çizgisinde süregelen yurt
sever, bilinçli ve özverili çabalarını burada övgüyle anıyorum.
• 1 967'd en başlayarak İngilizce-Türkçe bilgisayar çıktı

sı biçiminde düzenleyip meslek çevreme dağıttığım,
-284-
1 9 7 l 'd e ise yayımlamaya başladığım20 Türkçe Bilişim

Terimleri'nin ayrı bir sözlük olarak Türk Dil Kurumu'nca
basılması, bu terimlerin ulusal düzeyde benimsenip yer
leşmeye başlamasından en az on yıl sonra gerçekleşmiş
tir.2 1 Böylece, kesinlikle ivecen olmayan bu kişisel ara
yışımı, bir öneriler oluşturma çabası olarak toplumun
beğenisine sunmuş olmama karşın, on yıl gecikmeli bu
sözlük, kendi kurduğum ve başında bulunduğum HÜ
BBM Bölümü öğretim üyelerince bile, eksik ve yetersiz
bulunmuş, henüz basılmaması gereken bir çalışma ola
rak eleştirilmiştir. 22 Buna karşılık sözlük hemen tüken
miş ve burada önerilen sözcükler ve tanımlar, daha sonra
Türkiye'de yayımlanan birçok bilişim sözlüğünde, çoğu
zaman kaynak gösterilmeden aynen alıntılanmıştır.
• 1 990'lara girerken, IBM, yazılım ürünlerini dünyada
İngilizce, İspanyolca, Fransızca, İtalyanca ve Almanca
ile birlikte Türkçe olarak da pazarlamaya karar verdik
ten sonra, IBM Sözlüğü'ndeki yaklaşık 1 2.000 terime
Türkçe karşılıklar önermemi istediğinde, bu güç işi,
kaçınamayacağını bir görev saydım. Başlangıçta elimde
2.500 dolayında Türkçe terim vardı. Türkçenin işlekliği
öylesine eşsiz ki, 75 günde bitirdiğim çalışmada ortaya
20. (a) Aydın Köksal, " Türkçe Bilişim Sözleri", Elektrik Mühendisliği, Ağustos-Eylül
1 97 1 , Bilişim Özel Sayısı, s. 6 1 -68. (b) Aydın Köksal, Bilişim Terimleri ve Öneriler
Kılavuzu, Türkiye Bilişim Derneği Yayınları, Sayı 5, Ankara, 1 978.
2 1 . Aydın Köksal, Bilişim Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları: 476, Ankara,
1 98 1 .
22. B u eleştirilerde başı çeken Dr. Murat Taylı'ya (şimdi Prof.), Türk Dil Kurumu
adına yapıtı inceleyip yanlışları rapor etme görevi, yazarın önerisi üzerine verilmiştir.
HÜ'deki çalışma arkadaşlarım, genel olarak bütün işlerimizde olduğu gibi, Türkçe
bilişim terimleri geliştirme çabamızda da, bana her zaman destek olmuşlardır. Her
birine olan gönül borcumu burada dile getirmek isterim. Onların uzun soluklu yardım,
destek ve özendirmeleri olmasaydı, bilişim mesleğinde elbirliğiyle başardığımız
işlerden hiçbirinin üstesinden gelemezdik.
- 285 -
çıkan sonuç beni bile şaşırttı; bilim ve teknik dili olarak

Türkçeye olan güvenim bir kat daha pekişti. 23
• Türk Dil Kurumu beni 1 975'te üye, 1 980'de de yönetim
kurulu üyesi ve terim kolu başkanı seçti. 1 983'e değin
çeşitli bilim alanlarındaki Türkçe terim önerilerini kap
sayan 1 02 sözlüğün Kurumca basıldığını saptadık. Bu
sözlükleri bilgisayar ortamında tek bir veritabanında
bütünleştirme çalışmasını sürdürürken, 1 2 Eylül 1 980'd e
yönetime el koyan Kenan Evren Paşa ve arkadaşları, kimi
profesörlere listeler hazırlatarak, olanak, olasılık vb. gibi
Türkçe yeni sözcükleri yasakladılar. Sonra da 1 983'te
"babayla oğlun anlaşmasını engelleyip Türk ulusunu
yok etmeye çalıştığını" öne sürerek, Atatürk'ün kişisel
kalıtını bırakacağı bir dernek olarak kurduğu Türk Dil
Kurumu'nu, Türk Tarih Kurumu'nu kapatarak, bunların
yerine bir devlet dairesi kurdular.
• Kapatılan Türk Dil Kurumu'nun eski üyeleri, 1 987'de Dil
Derneği'ni kurduk. Ankara Valiliği "dil işine bakan bir
devlet dairesi varken, sakıncalı bir dernek kurduğumuz
için tutuklanmamız" isteğiyle suç duyurusunda bulun
du. Savcılıktaki savunmam şu doğrultudaydı: "Ben
dilci değilim, elektronik mühendisiyim. Gençliğimde
bilgisayar işine girdim. Terimler İngilizce olduğundan
adamlarımla Türkçe konuşamıyor, anlaşamıyordum. Bu
yüzden bilişim, bilgi işlem ve bilgisayar teknikbilimiyle
ilgili kavramlara, dili bozmak gibi hiçbir kötü isteğim
23 . !BM, Dictionary of Computing, Information Processing, Personal Computing,

Telecommunications, Office Systems, IBM-specific Terms; Eigth Edition, !BM
Corporation, Poughkeepsie, New York, 1 987. !BM kendi iç kullanımı için yaptırdığı bu
çalışmayı Türkiye'de yayımlamadı. 1 2.000 terimin doğal olarak birçoğu IBM'in kendi
ürünleriyle ilgili özel kavramların adları olmakla birlikte, bu sözlükte yer alan 8- 1 0 bin
kavramın Türkçe karşılığının yayımlanması yararlı olurdu.
- 286 -
olmadan, anadilimin köklerinden türettiğim Türkçe ad

lar koydum. Böylece işimizi yapmayı başardık. Bugün
bilgisayar, yazılım, bilişim gibi binlerce sözcük dolayı
sıyla herkes birbirini anlıyor; computer, software, infor
matique dediğimizde kimseyle anlaşamıyorduk. . . Üste
lik ben bir dernek olan Galatasaray Spor Kulübü'nün de
üyesi, eski bir sporcuyum. Devletin Spor Bakanlığı var
diye yurttaşlar bu spor derneklerini kurmasalar, insan
lar nasıl spor yapacaklardı?" Sağduyulu, bağımsız bir
yargı adamı olan savcı, aralarında ozanlar, yazarlar, bili
madamları da bulunan Dil Derneği'nin 34 kurucu üye
sini, "Siz ulusumuz için sakıncalı değil, çok yararlı bir iş
yapıyorsunuz, sağ olun, var olun" diye onurlandırarak
özgür bıraktı.
Sonuç
Türkçenin ek ve köklerinden Türkçe bilişim terimleri ve bu

yeni bilim ve tekrıikbilim dalında tutarlı bir Türkçe terimbilim
yaratma doğrultusunda sürdürdüğüm 35 yıllık deneme'de var
dığım sonuçlar şunlardır:
• Bilim ve teknikbilimle uğraşmak isteyen bir toplumun,

kendi anadilinin sözlerinden türeteceği terimlerle bu işte
başarı kazanabileceği varsayımı doğrulanmıştır. Burada
başarının bir rastlantı sonucu ya da yetenek nedeniy
le değil, doğru ilke ve yaklaşımlar benimsendiği için ve
başka uluslardan ve geçmişten çıkarılan deneyim ve öğ
renceler değerlendirildiği için elde edildiğini özellikle
vurgulamak gerekiyor.
-287-
• Elde edilen başarı, nesnel birtakım gözlemlerle kanıtlan

mıştır. Birçoklarının haksızca uydurma diye karaladıkla -
rı terim niteliğindeki bu sözcükleri, genel dilde bugün
bütün halkımız anlıyor. Bakkal, kasap, avukat, yargıç,
ilkokul öğrencisi, şoför, kapıcı ya da öğretmen herkes
iletişim, bilgisayar, bilgi işlem, yazılım diyor; demek ki
bu sözcükler dilimize, ekinimize, bize ne güzel uymuş!
Bu sözcükleri kullanarak, kendi öğretim üyelerimizi ve
onların eliyle mühendislerimizi, Türkçe derslerle ve bu
sözcüklerle yazılmış Türkçe ders notlarıyla yetiştirdik.
Şubat 1 97 4'te HÜ'de Bilgisayar Bilimleri Mühendisliği
alanında ilk doktora programını bu sözcüklerle başlat
tık. Yetiştirdiğimiz 8 doktorla 1 977'de öğrenci alıp ilk Bil
gisayar Bilimleri Mühendislerimizi (Bs. Müh.) 1 9 8 l 'de
mezun ettik. Şimdi 2000'de 29 üniversitemizde Bs. Müh.
diploması veriliyor. Yalnızca Türkçe yapılan eğitimle ye
tiştirdiğimiz gençler, Türkiye'de ve yeryüzünün en ge
lişkin bölgelerinde, endüstride mühendis olarak ya da
öğretimde doktora öğrencisi olarak olağanüstü başarılar
kazandılar; nice kutlamalar aldık. Bankacılıkta, doku -
macılıkta, turizmde, döküm endüstrisinde kazandığımız
ulusal başarıların altyapısını oluşturan bir itici güç olarak
bilişimi, Türkiye'nin kalkınmasında en büyük bir verim
lilik aracı gibi kullanmayı şimdiden başardık. Başarı için
bundan iyi ölçüt olur mu? Bu verimlilik sürecinin büyü
yerek yaygınlaşacağından kuşku duymuyoruz.
•
Kendi anadiliyle bilim ve teknikbilimle uğraşmak isteyen
bir toplumda, anadilinin sözlerinden türetilmiş bilimsel/
teknik terim niteliğindeki sözcüklerin (dolayısıyla kav
ramların) halkın genel dilinde de kolayca kullanılmaya
başlamasıyla, bilim ve teknikbilimin halktan kopuk, eri
şilmez ''yüce" bir kavram olarak algılanmak yerine, halkın
- 288 -
malı olan, herkesin kullandığı, somut birer uygarlık aracı

olarak yaygınlaştığı, Türkiye'de de gözlenmiştir.
•
Türkçenin eksiksiz bir bilim ve öğretim dili olarak gelişebile
ceği ve başarıyla kullanılabileceği varsayımı doğrulanmıştır.
Türkçe bilişim terimleri denememizin, öteki bilim alanla
rında da özendirici bir örnek olarak gelecekte izleneceğini
umuyorum. Burada en büyük sorunumuz, içine düştüğü
müz yabancı dille öğretim tuzağı'dır. Yabancı dille öğretim
yapan kuruluşlarımızdaki öğretmenlerimizin çoğunluğu
da içeride, öğretimdeki niteliksizlik sorunumuzun çözü
mü için, seksenin üzerinde sivil toplum örgütü, Öğretmen
Dünyası Dergisi'nin öncülüğünde, 1 999-2000 döneminde
bir kampanya açmış bulunmaktadır.24 Niteliksiz eğitim
koşullarında çocuklarının iyi bir öğretim göremediği
ni saptayan ana babaların, her türlü özveriyi göze alarak
yol açtıkları yabancı dille öğretim çığırı, tıpkı kentleşme
altyapısını kuramayan ülkemizde, yurttaşların bu sorunu
gecekondu bölgeleri üreterek çözmek istemeleri gibi, aykırı
bir sözde çözüme yol açmıştır. Eğitimdeki niteliksizliği gi
dermek amacını güden bu gecekondu çözüm'ü yarattıkları
için ana babaları suçlayamayız. Hem çocuklarımızı iyice
eğitimsiz bırakmak hem de Türkçenin bilim ve öğretim
dili olarak daha uzun süre gelişmesini engellemek anla
mına gelen ve kanserleşme eğilimi gösteren bu yabancı
dille öğretim sorununu ivedi olarak çözme sorumluluğu
Türkiye'yi yönetenlerin omuzlarındadır. Bu tür gecekondu
çözüm'lerle zaman yitiren Türk toplumunda, bütün bilim
24. Bu kampanyayı desteklemek üzere benden bu konuyu ayrıntılı biçimde inceleyen

bir kitap yazmam istendi: Yabancı Dille Öğretim: Türkiye'nin Büyük Yanılgısı, Aydın
Köksal, Öğretmen Dünyası, Ankara, Mayıs 2000 (2 1 3 s.). Kitap Öğretmen Dünyası,
Sakarya Caddesi, SSK İşhanı, A Blok, 8. kat, No. 5 1 1 - 5 1 2, Kızılay/Ankara (Tel. 3 1 2-433
12 83) adresinden edinilebilir.
-289-
ve teknikbilim alanları, önderlik yapacak usta öğretmen

lerini, yazarlarını ve uygulayıcılarını bekliyor. Böylesine
saydam ve düzenli, böylesine işlek ve güçlü bir anadili olan
bir ulusun bunu uygarlık yolunda kullanamayacağını dü
şünmek olanaklı değildir!
• Türkiye Türkçesini de aşan bir bütünlük içinde, Azerice,
Türkmence, Özbekçe, Kazakça, Tatarca, Başkırtça, Uy
gurca gibi Türk dilleri için ortak terim sözlükleri üret
mek üzere bir girişim Kazakistan'ın Türkistan (eski Yesi)
kentindeki Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak
Üniversitesi'nde bu amaçla oluşturulan bir komisyon
eliyle başlatılmış, 1 998 öncesinde tarih, ekonomi ve si
yasa alanlarında Türkçe ve Rusça terimleri de içeren üç
ortak sözlük yayımlanmıştı. Benzer bir Türk Dilleri Or
tak Sözlüğü'nün bilişim alanında da yayımlanması ön
görülmüştü.
Türk Dilleri ortak terim çalışmalarında benimsenmesi ge

reken ilke ve yaklaşımlar konusunda iki aylık bir çalışma için
Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi'ne çağrılan, fakat ancak bir
haftalık bir çalışma için zaman ayırabilen bu satırların yazarı,
bu katkının yanı sıra Türkçe Bilişim Terimleri Sözlüğü'nü de,
anılan Türk dillerindeki sözcüklerle eşleştirme çalışmalarının
başlatılması amacıyla ilgililere sunmuştur.
. . . ve bir fantezi
Bu denemeyi bitirirken, Türk Dilleri Ortak Terim

Çalışmaları'na katılmak üzere Mayıs 1 997'de İstanbul'dan
Taşkent'e uçarken yaşadığım bir fanteziyi, Bilim ve Ütopya'nın
-290-
adına [hem de gelecek bilgisi'ne] uygun düşecek biçimde, okur

larımla paylaşmakta sakınca görmüyorum: Aradan 20-30 yıl
geçmiş, yaşlanmayı başarabilmişim. Buenos Aires uçağın
da, yanımda Eskimo'ya benzer bir yolcu var. "Ben Yakut'um,
Sibirya'nın kuzeydoğu ucunda Yakutsk Üniversitesi'nde bilgisa
yar profesörüyüm, yazılım öğretiyorum'' diyor. "Yakutça Türk
dillerindendir, bilgisayar, yazılım nasıl dersiniz?" diye sorunca
"Biz Yakutçada bilgisayar deriz, jazılım deriz" diye karşılıyor.
"Ben Türk'üm, biz de j yerine y ile yazılım deriz" diyorum. Bil
diğini söylüyor. [Anlatıyor: Kuzeydeki Kazaklar, Kırgızlar gibi
jazılım diyoruz ama biz daha kuzeyde, sizin Yaka dediğiniz
Saka ağzını kullanarak sazılım da deriz, Tatarların cazılım, Baş
kurtların zazılım dedikleri gibi ... Doğu Türkistan'da, bize göre
güneyde kalan Çin'e bağlı Sincan bölgesinde yaşayan Uygurlar
da yazılım derler.] Yarı düş yarı uyku, tatlı bir gevşeklik için -
deyken yerimde birden dikildim ... "ister misin" dedim, kendi
kendime. "30-40 yaşlarımın yaşam sevincini oluşturan Türkçe
bilişim terimleri, Asya'nın uçsuz bucaksız orta ve kuzey böl
gelerine yayılmış ve bilim dili kimliği kazanmış bütün Türk
dillerindeki ortak sözcüklerle yaşlılığımın da yaşam sevincini
oluştursun?"
Bilim ve Ütopya, Kapak Konusu: "Türkçe ile Bilim Olur

mu? ': Sayı: 80, Şubat 200 1 , s. 1 4-2 1
''.Adı Bilgisayar Olsun: Aydın Köksal Yazılarından Bir Seçki':
Cumhuriyet Kitap, Ekim 20 10, s. 33-50
-29 1 -
NOTLAR
[1] https://en.wikipedia.org/wiki/3D_printing
[ 2] https://ultimaker.com/learn/what-is-3d-printing
[3] https://www.sculpteo.com/en/3d-learning-hub/basics-of-
3d-printing/the-history-of-3d-printing/
[4] http s://www. p cmag. com/news/3d-printing-what-you-
need-to-know
[5] http s : / /www. s culpteo . com/ en/ 3 d - learning-hub/b est
articles-about-3d-printing/ 4d-printing-technology/
[6] Jing-Jun Wu, Li-Mei Huang, Qian Zhao and Tao Xie. 4D
Printing: History and Recent Progress[J] . Chinese J. Polym.
Sci, 20 1 8, 36(5): 563-575. doi: 10. 1 007/s 1 0 1 1 8 - 0 1 8-2089-8.
[7] http s://www. elektronikatolye. com/ 4d-yazici- nedir-4d
yazicilar-nerelerde-kullanilir/
[8] https://www. twi-global. com/technical-knowledge/faqs/
what-is-5g#smartfactories
[9] https:// opendatahandbo ok. org/ guide/ en/what-is-open
data/
[ 10] http ://parisinnovationreview. com/ article s - en/a-brief
history-of-open-data
[l l] http s://www. investopedia.com/terms/n/net - neutrality.
asp#citation-9
[ 1 2] Özgür basın. ''Ağ Tarafsızlığı İhlalleri: Kısa Bir Tarihçe
https://www.freepress. net/ our- response/ expert-analysis/
explainers/ net-neutrality-violations-brief-history
-293-
[13] ARS Teknik. ''AT&T, 20 1 2'de FaceTime'ı hücresel a ğ üzerin

den engellediğini unutmanızı istiyor, https:// arstechnica.
com/tech-policy/20 1 7/ 1 2/ att-says-it-never-blocked-apps
fails-to-mention-how-it -blocked-facetime/
[ 14] https://tur.tivoyageur.com/ chto-takoe-umnaya-tolpa
[15] http s : / /tr. wikip edia.org/wiki/ Ak%C4 % B l ll % C 4 % B l _
%C5%9Fehir
[ 1 6] Akgül, Mustafa (20 1 3) . Kentlerin e-dönüşümü: Akıllı kent
ler. Kalkınmada Anahtar Verimlilik Dergisi, Erişim tarihi:
1 8.07.2020, http://anahtar.sanayi.gov.tr/tr/news/kentlerin
e-donusumu-akilli-kentler/ 4 1 6.
[ 1 7] https:/ /www.verdict.co. uk/ smart-cities-timeline/
[ 18] https:// www.investopedia.com/terms/ a/ algorithm.asp
[ 19] https://www.merriam-webster.com/ dictionary/ algorithm
[ 20] https://interestingengineering.com/ origin-algorithms-use
every-day
[2 1 ] https://www. phenomenalworld.org/ analysis/long-history
algorithmic-fairness/
[22] http s : / / towards dat a s c i e n c e . com/what - i s - algorit h m -
fairness-3 1 82e 1 6 l cf9f
[23] https://www. equivant.com/our-solutions/
[24] https://www. endustri40.com/artirilmis-gerceklik-augmen-
ted-reality/
[25] h t t p s : / / h b r. o r g / 2 0 1 6 / 1 0 / t h e - m a i n s t r e a m i n g - o f
augmented-reality-a-brief-history
[26] http://her-an.org/20 1 3/05/2045-inisyatifinin-olumsuzluk-
projesi/
[27] . http s : / /www. interne t s o c iety. o rg/blog/ 2 0 2 0 / 1 0 / t h e
internet-of-food/
[ 28] https:// en.wikipedia.org/wiki/Brain-computer_interface
-294-
[ 29] https://tr. wikipedia.org/wiki/Beyin-bilgisayar_arayüzü

[30] http : //www.brainvision .co. uk/blog/ 2 0 1 4/04/the-brief
history- of- brain - computer-interfaces/ # : - : text=As % 2 0
o n e % 2 O of% 2 O t h e % 2 O fi r s t , o bj e c t % 2 O i n t o % 2 O a % 2 O
human %20being.
[3 1 ] https : / /study. com/academy/lesson/what - is- computer-
hacking-defınition-prevention-history.html
[ 32] https://www. newyorker.com/tech/ annals-of-technology/ a
short-history-of-hack
[33] https://healthintechno.com/2020/ 1 2/07 /biyocip-nedir/
[ 34] https:// ec.europa.eu/health/ scientific_committees/ opini
ons_layman/ glossaryJ abc/biochip.htm
[35] https://teknoloji.org/biyocip-teknolojisi-yuzyilin-devrim-
yaratacak-teknolojisi/
[ 36] https: //www.turkiyeklinikleri.com/ article/tr-molekuler
biyolojide-yeni-ufuklar-biyocip-teknolojisi-3757 .html
[ 3 7] https://www. collinsdictionary.com/ dictionary/ english/bi
ochip
[ 38] https://pazarlama.info. tr/ sozluk/blogging
[39] http s : / /www.webdesignerdepot.com/20 1 1 /0 3/a -b rief
history-of-blogging/
[ 40] https://www. ibm.com/tr-tr/topics/what-is-blockchain
[4 1 ] https:// www. icaew.com/technical/technology/blockchain/
blockchain -articles/what-is-blockchain/history
[ 42] https://builtin.com/blockchain/blockchain-applications
[ 43] https://tr. wikipedia.org/wiki/Bulut_bili %C5%9Fim#cite_
note- 1 2
[ 44] http s : / / azure. microsoft . com/ e n - us/ overview /what - i s
cloud-computing/#cloud-deployment-types
[ 45] https://www.investopedia.com/terms/c/ cloud-computing.asp
- 29 5 -
[ 46] https://tr.wikipedia.org/wiki/Büyük_veri
[47] https://www.gtech.com.tr/buyuk-veri-nedir-nasil-kullanilir/
[ 48] https:// datafloq. com/read/big-data-history/239#:- :text=
9 0 % 2 5 % 2 0 o f% 2 0 t h e % 2 0 av a i l ab l e % 2 0 d a t a , h a s % 2 0
been%20around %20much %20longer.
[ 49] https:// earthweb.com/how-much- data-is-created- every
d ay / #: - :text= 1 5 . 1 ) % 2 0 Related % 2 0 Reading - , Key% 2 0
D ata %20Creation %20Statistics %202022,data %20is%20
created%20every%20day.
[ 50] https://blog. universal-robots.com/tr/cobot-nedi%CC%87r
[51 ] https://www. m achinedesign . c om/mechanical - motion
systems/ article/2 1 8 3 6 3 50/7 - common- applications- for
cobots
[ 52] https:// www.livescience.com/ 58790-crispr-explained.html
[ 53] https://www.broadinstitute.org/what-broad/areas-focus/
project-spotlight/ crispr-timeline
[ 54] http s : //www. cancer. gov/ news - events/ cancer- currents
blog/2020/ crispr-cancer-research-treatment
[55] https://onezero.medium.com/the-7-craziest-ways-crispr-
is-being-used-right-now-bcf3bd203f23
[56] Aslında bir NFT'nin önceden belirlenmiş sayı kadar kop
yası olabilir. Ancak genel uygulama ve kabul tek ve biricik
olması yönündedir.
[ 57] https://www. isbank.corn.tr/blog/nft-nedir
[58] h ttp s : / / b c t r. o r g / 1 O - s o r u d a - n ft - h a k ki n d a - m e r a k
edilenler-2 1 64 1 /
[59] http s : //www. investop edia . c om/non - fungible- tokens-
nft-5 l 1 52 1 1
[ 60] https://blog. portion.io/the-history-of-nfts-how-they-got
started/
-296-
[6 1 ] https://www.turhost.com/blog/ deep-learning-nedir/
[ 62] https://towardsdatascience.com/what - is- deep -learning
and-how-does-it-work-2ce44bb692ac
[ 63] http s : // m achinelearningmastery. c om/what - is - d e e p
learning/
[ 64] https://www.turhost.com/blog/ deep-learning-nedir/
[65] http s : //www. oracl e . com/ chatb ots/what - i s - a - digital
assistant/
[ 66] https://www. computerhope.com/jargon/ dl digital-assistant.
htm
[ 67] https://www. encyclopedia.com/ science-and-technology/
computers- and- electrical-engineering/ computers- and
computing/personal-digital-assistant
[ 68] https://www.flatworldsolutions.com/IT- services/articles/
popular-digital-assistants. php
[ 69] http s : //www. gartner. com/ en/information-technology/
glossary/digitalization
[ 70] http s : / / www.businesstechweekly. com/ operational- ef
fi c i e n c y / d i g i t a l - t r a n s fo r m a t i o n / d i g i t a l i z at i o n - vs
digitization/
[71] h t tp s : / / www. a r c w e b . c o m / b l o g/ w h a t - d i g i t i z at i o n -
digitalization -digital-transformation
[72] Müller, V. C. (202 1 ) . History of digital ethics. Oxford Uni
versity Press.
[73] https://dergipark.org.tr/tr/download/article-fıle/329474
[ 74] http s : / /www. eh c o s . c o m / e n / t h e - t r a n s fo r m at io n - o f
hospitals-in-digital-world-2/
[75] http://www.egov4dev.org/success/defınitions.shtml
[ 76] https ://www. entes. com. tr/ dij ital- ikiz-digital-twin- nedir
endustri-4-0-ve-dijital-ikizlerin-onemi/
- 29 7 -
[77] https://www. twi-global. com/technical-knowledge/faqs/

what-is-digital-twin
[78] http s : / / cobuilder. c o m / e n / t h e - digital- twin - a -bridge
between -the-physical-and-the-digital-world/
[79] https://www.hcltech. com/blogs/ digital- twins-bridging
gap-between-industrial-assets-and-digital-world
[80] https://shiftdelete.net/ukrayna-e-kimlik- uygulamasina-
gecen-ilk-ulke-oldu
[8 1 ] https://www. paribu.com/blog/sozluk/digital-idenity-nedir/
[82] http s : //www. techtarget. com/whatis/ definition/ digit al
i d entity# : - : text=A % 2 0 digital % 2 0 i dentity% 2 0 i s % 2 0
the,detect%20individuals%20or%20their%20devices
[ 83] https:// study.com/ academy/lesson/what-is-digital-literacy
defınition-example.html
[84] http s : //www.westernsydney.edu. au/studysmart/home/
study_skills_guides/digital_literacy/what_is_digital_literacy
[85] https://sciencerack.com/digital-literacy/
[86] https://www.mvorganizing.org/what-are-some-examples-
of-digital-literacy/ # : - : text= Understanding%20how%20
to%20use%20web,for%20accuracy%2Ftrustworthiness%20
of%20information.
[87] Anonim, 20 1 5, Wikipedia, Vertical Farming, https://
en.wikipedia.org/wiki/ Vertical_farming.
[88] Anonim, 20 1 2, Kentlerde Yükselen Dikey Çiftlikler Tarı
mın Çehresini Değiştiricek, http://www.dunya.com/gun
cel/kentlerde-yukselen -dikey-ciftlikler-tarimin - cehresini
degistirecek- 1701 94h.htm.
[89] Anonim, 20 1 5, Orphek Led Grow Light, Dikey Çiftlikler ve
Kentsel Tarım, https://tr.orphek.com/growlight/applicati
ons/vertical-farms-urban-agriculture.
-298-
[90] Anonim, 20 15 , Orphek Led Grow Light, Dikey Çiftlikler ve

Kentsel Tarım, https://tr.orphek.com/ growlight/ applicati
ons/vertical-farms- urban -agriculture.
[9 1 ] https://www. newworldencyclopedia.org/ entry/Dystopia
[ 92] https://literaryterms.net/ dystopia/
[93] https://www.bilgiustam.com/distopya-nedir/
(94] https://www.anthonyburgess.org/twentieth-century-dysto-
pian-fıction
[ 95] https://literaryterms.net/dystopia/
(96] https://sherpa.blog/makale/ dokunma-duyusu-ile- daha-
zengin-etkilesimler
[ 97] https://tr. theastrologypage.com/haptic
[ 98] https:/ /www. definitions.net/ defınition/haptic+ technology
[ 99] http://bilgislem.com/haptic-technology/
( 1 00] http s : / /www. europ arl. europa. eu/news/en/headlines/
economy/20 1 5 1 20 1 sto05603/ circular-economy-defınition -
importance-and-benefits
[ 1 0 1 ] K. Winans, A. Kendall, H. Deng, The history and current
applications of the circular economy concept, Renewable
and Sustainable Energy Reviews, Volume 68, Part l, 20 1 7,
Pages 825-833, ISSN 1 364-032 1 , https://doi.org/ 10. 1 0 1 6/j .
rser.20 1 6.09. 1 23.
[ 1 02] https://thearf.org/ glossary/ affective-ai/
[ 103] https:// emotionalai.org/ so-what-is-emotional-ai
[ 1 04] https:// mitsloan.mit. edu/ideas-made-to-matter / emotion
ai-explained
[ 1 05] https://www. i-scoop.eu/industry-4-0/
[ 1 06] https://www. investopedia.com/news/history-of-universal
basic-income/
- 299 -
[ 1 07] http s : //www. ncbi. nlm . n ih . gov/pmc/articles/PMC6579

593/
[ 1 08] https://www. aetnainternational.com/ en/ about-us/ explore/
future-health/what-is-genomic-medicine.html
[ 1 09] https://www. rcpath.org/ discover-pathology/public-affairs/
genomic-medicine.html
[ 1 1 0] https://www.topdoctors. co. uk/medical- dictionary/ geno
mic-medicine#
[ 1 1 1 ] https://www. aetnainternational. com/ en/about-us/ explore/
future-health/what-is-genomic-medicine.html
[ 1 1 2] https://www. etimolojiturkce.com/kelime/ genom
[ 1 1 3 ] h t tp s : / / p o r t a l c r ip t o . c o m . b r / t r / g e l e c e % C 4 % 9 F i n
a%C4%9F%C4%B l -ipfs-nedir/
[ l 14] http s : / / akademi. bitlo.com/sozluk/interplanetary- file
system
[ 1 1 5] https://medium.com/@matrixaiturkey/ipfs-nedir-matrix
ipfs-i%CC%87li%C5%9Fkisi-42 1 53f3ca7a3
[l 16] https://www.namecheap. com/blog/ipfs-protocol/ ?gclid=
CjOKCQjw2_0WBhDqARisAAUNTTHDLvEy-OKVFB8-
wYgl RHveFFBWFxUb2jP6oam l Q2MgNrSocOSErT4aAo
dBEALw_wcB
[ 1 17] https://www.chip.com. tr/haber/ipfs-httpnin-yerine-gecmeye
h azir lan iyor_ 63666. html # : - : text= Asl %C4%B 1 nda %20
BitTorrent'in %20%C3 %A7al %C4%B 1 % C 5 % 9Fma % 2 0
m a nt % C 4 % B 1 % C4 % 9 F % C 4 % B l n a , g it% 2 0 obj e l e r i
ni%20de%C4%9Fi%C5%9Ftirmek%20i%C3%A7in%20
kullan%C4%B ll%C4%B l yor.
[ 1 1 8 ] TÜSİAD. (2003) . "Türkiye'de Girişimcilik" Raporu Özet
Bulguları. https://tusiad.org/tr/tum/item/3587-turkiyede
girisimcilik-raporu-ozet-bulgulari
- 300 -
[ 1 1 9] StartupCentrum. (202 1 ). 202 1 - 1 . Yarıyıl Türkiye Startup

Ekosistemi Yatırım Raporu. https:// startupcentrum.com/
tr/raporlar
[ 1 20] Türkiye Sosyal Girişimcilik Ağı. (2020). Türkiyeöe Sosyal Giri
şimciliğinHukukiStatüsüİhtiyaçlarveöneriler. https://drive.go
ogle.com/fıle/d/ 1 dlg5KLlJXaE- xr lkEAM6jpwOVuZtqG0 1 /
view
[ 1 2 1 ] https://www. gooinn.co/blog/z-kusagi-ve-inovasyon
[ 1 22] https://blog.adgager.com/ giyilebilir-teknoloji-nedir-kulla
nim -alanlari-nerelerdir!
[ 1 23] https://www. investopedia.com/terms/w/wearable-techno
logy.asp
[ 1 24] http://yunus.hacettepe.edu. tr/-tugay.yilmaz/webfinal/hak
kinda
[ 1 25] https://healthitanalytics.com/features/what-are-precision
medicine-and-personalized-medicine
[ 1 26] http s : / / c m s . galen o s . c o m . tr/Uploads/ Article_ 4 8 7 0 5 /
G%C3%BCncel%20Pediatri- 1 9-259.pdf
[ 1 27] http s : //www. news - medical. net/life- sciences/The- Past
Present-and-Future-of-Precision-Medicine.aspx
[ 1 28] https://www.fda.gov/medical-devices/in-vitro-diagnostics/
precision-medicine
[ 1 29] https://medlineplus.gov/ genetics/understanding/precisi
onmedicine/potentialbenefits/
[ 1 30] https://www.biotechniques.com/whole-genome-studies/
precision-medicine-what-is-it-how-has-it-developed-and
how-is-it-being-applied/
[ 1 3 1 ] https://www. creativitypost.com/ article/what_is_computa
tional_creativity
[ 1 32] https:// computationalcreativity.net/
-30 1 -
[ 1 33 ] http s : //www. aathornto n . c om/hybrid-vehicles- simple

guide/
[ 1 34] https:// illumin. usc.edu/hybrid-electric-vehicles-a-history
of-technological-innovation/
[ 135] https://www.aathornton.com/hybrid-vehicles-simple-guide/
[ 1 36] https://makeratolye.com/bir-cevik-agile-yonetim-metodu
holakrasi/
[ 1 37] https:// gelisimseninle.com/tr/haber/detay/9/holakrasi-ve
holakratik-yonetim-modeli-nedir
[ 1 38] https:/ /www.indeed.com/ career-advice/ career- develop
ment/holacracy-defınition
[ 1 39] https://makeratolye.com/bir-cevik-agile-yonetim-metodu
holakrasi/
[ 1 40] https:// en. wikipedia.org/wiki/Holacracy
[ 1 4 1 ] https://www.indeed.com/ career-advice/ career- develop
ment/holacracy-defınition
[ 1 42] https://www.investopedia.com/terms/h/holacracy.asp
[ 143] http s : / / elektrikinfo. com/hologram - n e dir-hologram
teknoloj isi-nerelerde-kullanilir/
[ 1 44] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/hologram
[ 1 45] h t t p s : / / w w w. w e b t e k n o . c o m / h o l o g r a m - n e d i r
turleri-h l 14289.html
[ 1 46] http s : / / elektrikinfo. com/hologram - nedir-hologram
teknolojisi-nerelerde-kullanilir/
[ 147] http://auzefkitap.istanbul.edu. tr/kitap/medyaveiletisim_
ue/yeniiletisimteknoloj ileri. pdf
[ 1 48] https://www.thesslstore.com/blog/what-is-homomorphic
encryption/ #:-:text= The%20origins%20of%20homomorp
hic%20encryption,the%20concept%20of%20privacy%20
homomorphisms
- 30 2 -
[ 1 49] https://homomorphicencryption.org/introduction/
[ 1 50] https:// www. sciencedirect.com/topics/computer-science/
homomorphic-encryption
[ 1 5 1 ] https://research.aimultiple.com/homomorphic-encrypti
on/
[ 1 52] h t t p s : / / t v d n . m e / fh e / 2 0 2 1 - 0 5 - 2 7 - ho m o m o r p h i c -
encryption-history/
[ 1 53 ] https://homomorphicencryption.org/introduction/
[ 1 54] https://www.homodigitalis.gr/en/posts/5444
[ 1 55] https://www. digilaw.eom.ng/20 1 9/08/0 l /legaltech-how-it
all-began/
[ 1 56] https://www.istanbulbarosu.org. tr/files/ docs/HukukTek
nolojileriveAvukatlikMeslegindekiUyg072020.pdf
[ 1 57] https://teknoloji.org/hyperloop- nedir-ulasimda-devrim -
yaratacak-teknoloji/
[ 1 58 ] https://tr.wikipedia.org/wiki/Hyperloop
[ 1 59] https://internetofthingsagenda. techtarget.com/ definiti on/
drone
[ 1 60] https://www.inovasyonkulturu.com/ single
post/ge%C3%A7mi%CC%87%C5%9Ften
g%C3%BCn %C3%BCm%C3%BCze-drone
tari%CC%87h%C3%A7esi%CC%87
[ 1 6 1 ] https://internetofthingsagenda. techtarget.com/ definition/
drone
[ 1 62] https://tr. wikipedia.org/wiki/Yok_olma_olayı
[ 1 63 ] https://theconversation.com/what-is- a-mass-extinction
and-are-we-in-one-now- 1 22535
[ 1 64] https : //www. khan academy.org/science/ap-biology/na
tural - s election/ extinction/ a/ a - b rief-history-of- m a s s
extinctions
-303-
[ 1 65] https:l lwww.britishcouncil.org. trlenlprogrammeslartsl

creative-economylhubs
[ 1 66] https:llwww.nesta.org. uk/bloglvalue-creative-hubsl
[ 167] Dovey, Jon & Andy, Prof & Pratt, C & Moreton, Simon &
Virani, Tarek & Merkel, Janet & Lansdowne, Jo & Pemb
roke, Beatrice & Smith, Lynsey. (20 1 7) . The Creative Hubs
Report: 20 16.
[ 1 68] h t t p s : I l w ww. n e r d w a l l e t . c o m l a r t i c l e l i n v e s t i n g l
cryptocurrency-7 -things-to-know
[ 1 69] https:l lwww. moneycrashers.coml cryptocurrency-history
bitcoin-alternativesl
[ 1 70] https:l lthinktech. stm.com. trluploadsldocsl 1 609000709 _
stm-kuantum-bilgisayarlar. pdf
[ 1 7 1 ] https:l l www. sciencedaily.comltermsl quantum_computer.
htm
[ 1 72] https:l lwww. investopedia. comltermsl ql quantum-compu
ting.asp#citation- 1 O
[ 1 73 ] https:l lbuiltin.comlhardwarel quantum-computing-appli
cations
[ 1 74 J https:l lwww. techtarget.coml searchsecurityl definitionl qu
antum-cryptography
[ 1 75] http s : l lwww. c s o online. comlarticlel3 2 3 5 9 70lwhat - i s
quantum- cryptography-it-s-no-silver-bullet-but-could
improve-security.html
[ 1 76] https:l lwww.techtarget.comlsearchsecurityldefinitionlqu
antum -cryptography
[ 1 77] https:l ltr.wikipedia.orglwikilKuantum_kriptografı
[ 1 78] https:l I cs. stanford. edulpeoplel erobertsl coursesl socolpro
j ectsl2004-05 I cryptographyI quantum.html
[ 1 79] https:l I apos. tol si 6 1 96 1 c0c4468060007bf7 1 ba
-304-
[ 1 80] https://www. usability.gov/what-and-why/user-experience.

html
[ 1 8 1 ] https://www.interaction-design.org/literature/topics/ux -
design
[ 1 82] https://xd.adobe.com/ideas/ career-tips/what-is-ux-design/
[ 1 83 ] https://www. userreport.com/blog/user-experience/
[ 1 84] https://www.iberdrola.com/innovation/lifı-technology
[ 1 85] The LAO. 20 1 9. The LAO: A For-Profıt, Limited Liability
Autonomous Organization. https://medium.com/openla
wofficial/the-lao-a -for-profıt-limited-liabilityautonomous
organization -9eae89c9669c
[ 1 86] https:// celilozturk.com/ dao-dac-ve-lao/
[ 1 87] https://www. ibm.com/tr-tr/ cloud/learn/machine-learning
[ 1 88 ] http s : / / t r. wikip e d i a . o rg/wiki/Makin e_ % C 3 % B 6 % C4
%9Frenimi
[ 1 89] Ethem Alpaydin (2020) . Introduction to Machine Lear
ning. MiT. ISBN 978-0262043793.
[ 1 90] https:// cointelegraph.com/defi- 1 O 1 /what-are-dapps-every
thing-there-is-to-know-about-decentralized-applications
[ 1 9 1 ] https://www.icrypex.com/tr/yardim-destek/ dapp-nedir
[ 1 92] https://fınanswebde.com/merkezi-olmayan-uygulamalar
dapp-nedir-yeni-baslayanlar-icin-dapp-rehberi/
b/6050f072bc9640003ba449a7
[ 1 93] https://ethereum.org/en/desci/
[ 1 94] Ducree, J.; Codyre, M.; Walshe, R.; Barting, S. DeSci - De
centralized Science. Preprints 2022, 2022050223 (doi:
10.20944/preprints202205.0223.v l ) .
[ 1 95] Deniz Alp İmamoğlu, Kripto Varlık Birimleri ve Türk Hu
kukunda Düzenlenmesi, (2. Baskı, Seçkin 202 1 ) 87.
- 305 -
[ 1 96] Turan Sert. (2022). Sorularla DeFi (Merkeziyetsiz Finans) ,

Tefrika Yayınları.
[ 1 97] Turan Sert. (2022). Sorularla DeFi (Merkeziyetsiz Finans) ,
Tefrika Yayınları.
[ 1 98] Hale Cide Demir. (2022). Harvard Business Review Türki
ye, 88.
[ 1 99] https://celilozturk.com/dao-dac-ve-lao/
[200] Hale Cide Demir. (2022). Harvard Business Review Türki
ye, 88
[ 20 1 ] Hale Cide Demir. (2022). Harvard Business Review Türki-
ye, 88
[202] https://www. unrealengine.com/en-US/digital-humans
[ 203] https:// en. wikipedia.org/wiki/Metahuman
[204] Istepanian, R.s.H. & Laxminarayn, Swamy & Pattichis, C.
(2006). M-Health: Emerging Mobile Health Systems.
[205] https://www. addiction-ssa. org/knowledge-hub/what-is
mobile-health/
[ 206] https://www.unileverfoodsolutions. com. tr/konsept- uygu
lamalarimiz/yemek-trendleri/ molekuler-gastronomi-ne
dir.html
[ 207] https://www.sciencedirect. com/topics/ agricultural- and
biological-sciences/molecular-gastronomy
[ 208] https:// www. unileverfoodsolutions.com. tr/konsept-uygu
lamalarimiz/yemek-trendleri/ molekuler-gastronomi-ne
dir.html
[209] Pries, Kim H. Dunnigan, Robert; (20 14), "Big Data Analy
tics", CRC Press (24 Ekim 20 14), https://bit.ly/34vayüq
[ 2 1 O] https:// drippingain.com/moore-yasasi-nedir!
(2 1 1 ] http s : / / t h i nktech . st m . c o m . tr/uploads/ raporlar / p d f!
7 1 1 20 1 9 1 65247 1 9_stm_nanorobotlar. pdf
-306-
[212] https://pubs.rsc.org/ en/Content/ArticleLanding/2020/EN/

DOEN00570C
[ 2 1 3] https://www. nanowerk.com/what-are-nanobots. php
[2 14] https://www. nano.gov/nanotech- 1 O l /what/ defınition
[ 2 1 5] https:// study.com/academy/lesson/nanotechnology-defini
tion -applications-examples.html
[ 2 1 6] https://www. neom.com/ en-us
[2 1 7] Lee, N., Broderic A.J. ve Chamberlain L. (2007); What is
'neuromarketing'? A discussion and agenda for future re
search, International Journal of Psychophysiology, 63: 1 99-
204.
[2 1 8] Gordon, W (2002) "The Darkroom of the Mind: What
Does Neuropsychology Now Tell Us About Brands?': Jour
nal of Consumer Behaviour, 1 (February), s.280-292
(2 1 9] Yasemin Gedik Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
1 1 1 (2) j 2020 l 25 1 - 267 Nöropazarlama Ve Nöropazarlama
Araçları: Teorik Bir Çerçeve
[ 220] https://www. iienstitu.com/blog/ otodidaktizm-nedir
[22 1 ] http s : / / egezegen . com/ egitim/ otoditaktizm- nedir-oto
didakt -kavrami-ilk-nerede-gecmistir!
[ 222] https://www. iienstitu.com/blog/ otodidaktizm-nedir
[223] http s : / / e g e z e ge n . c o m / e g i t i m / o t o d i t a kt i z m - n e d i r
otodidakt -kavrami-ilk-nerede-gecmistir!
[ 224) https://www.bilimya.com/ otodidaktizm -nedir-cogumuz
otodidakt-miyiz.html
[225) http s : //www. titlemax. com/ resources/history- of-th e
autonomous-car/
[226] Hulse, L. M., Xie, H. & Galea, E. R. (20 1 8) . Perceptions
of Autonomous Vehicles: Relationships with Road Users,
Risk, Gender and Age. Safety Science, 1 02, 1 - 1 3 .
-307-
[227] Alkan, A. M. (2 Ekim 20 1 7) . Sürücüsüz (Otonom) Araçlar.

Erişim Linki: http://www. endustri40.com/surucusuz-oto
nom-araclar/ Erişim Tarihi: 0 1 . 1 2.20 1 7
[228] Erdoğdu, M . & Akar, Sevda. (20 1 7) . Dördüncü Sanayi Dev
rimi Döneminde Sürücüsüz Otonom Araçların Potansiyel
leri ve Geleceği: Türkiye Örneği.
[ 229] https://tr. wikipedia.org/wiki/Otonom_araba
[ 230] https://www.britannica.com/topic/ autonomy
[ 23 1 ] https://www.hurriyet.com. tr/ egitim/ otonomi-nedir-otono
ini-anlami-nedir-4 1 8 1 9804
[232] https://www. gamify.com/gamifıcation-blog/the-history-of
gamifıcation
[233] http s : //www. growthengineering. co. uk/ definitio n - of
gamifıcation
[234] http s : / / www. n a t u re . c o m / s ubj e c t s / p r e d i c t ive - m e d i
cine#: - :text= Predictive % 2 0m e dicine % 2 0 i s % 2 0 a % 2 0
branch,future%20disposition%20to%20a%20disease.
[235] http s : //www.s c i encedirect . com/topics/medicine - and
dentistry/predictive-medicine
[ 236] https://blog.orionhealth.com/ could-ai-powered
predictive-medicine-be-the-next-step-in
healthcare/#:-:text=Examples%20of%20Predictive%20
Medicine&text=For%20instance%2C%20shortly<>Aı 20
after%20birth, widespread %20forms%20of%20predicti
ve%20medicine.
[237] http : / / d e n e t c i n i n g u n l u g u . b l o g sp o t . c o m / 2 0 1 4 / 0 2 /
ozgecmis-mi-ozgelecek-mi.html
[238] https://www.tide. org. tr/uploads/kitap/yayin_9_Gelecek_
Zirvesi_20 1 5 _ Gelecek_icin_D egerlerimizi_Bilmek. pdf
Sayfa 3 1
-308-
[239] h ttp : / / d e n e t c i n i n g u n l u g u . b l o g s p o t . c o m / 2 0 2 1 / 1 O /
gelecegin -icin -bir-hikayen -olsun.html
[ 240] https://iskulubu.com/manset/ ozgelecek-nedir202 l /
[ 24 1 ] https:// dictionary.cambridge.org/tr/
s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/panopticon
[242] https://www. brown.edu/Departments/Joukowsky_Institu
te/ courses/ 1 3things/7 1 2 1 .html
[243] h t t p s : / / www. t h e g u a r d i a n . c o m / t e c h n o l o g y/ 2 0 1 5 /
jul/23/panopticon-digital-surveillance-jeremy-bentham
[244] https://medium.com/keycafe/the-history-of-the-sharing-
economy-b 139e55cdf47
[ 245] https://www.lexico.com/ defınition/post-human
[ 246] https://www.lexico.com/ defınition/posthumanism
[247] Ferrando, Francesca "The Body" in Post- and Transhuma-
nism: an Introduction. Peter Lang, Frankfurt: 20 1 4.
[ 248] https://www.posthumanism.com/
[249] https:// www.etimolojiturkce.com/kelime/robot
[250] http s : / /www. npr. org/ 2 0 1 1 /04/22/ 1 3 5 6 3 4400/ science
diction -the-origin-of-the-word-robot
[ 25 1 ] https://inovax.net/inovax/20 1 0/02/robotlarin-tarihcesi/
[252] https://www.statista.com/ statistics/ 1 259870/personal-as
sistance-robots-worldwide/
[253] https://ifr.org/
[254] https://onlinemasters.ohio.edu/blog/5-industries-utilizing
robotics/
[255] https://blogs. unsw.edu.au/thedigitalage/8 -best-examples
of-robotics-used-in-everyday-life/
[256] https://www.investopedia.com/metaverse-defıniti
on-5206578
-309-
[257] https : //webrazzi.com/202 1 / 1 1 / 0 7 /metaverse - nedir-ve

neden -gelecekte-internetin -yerini-alacak/
[ 258] https://www. iberdrola.com/innovation/virtual-reality
[259] https : //www.verdict. co. uk/history-virtual- reality-time
line/ # : - :text=lnvented %20in %20the%20 1 9 50s%2C%20
VR's,Jaron%20Lanier%20in%20the%201980s.
[260] https:// codemodeon.com/tr/blog/ sanal-gerceklik-nedir/
[ 26 1 ] https://teknoloji.org/ sentetik-biyoloji-nedir-nerelerde-kul
lanilir/
[ 262] http://www. synbicite.com/ synthetic-biology/ glossary/
[ 263] https://web4. bilkent.edu. tr/ unambg/tr/sentetik-biyoloji
nedir/
[ 264] https://www. tech-worm.com/ sentetik-biyoloji-nedir-kulla
nim-alanlari-nelerdir/
[ 265] https://teknoloji.org/ sentetik-biyoloji-nedir-nerelerde-kul
lanilir/
[266] https:// en. wikip edia. org/wiki/Synthetic_biology#cite_
note- 1 2
[ 267] https://zerowasteeurope.eu/what-is-zero-waste/
[268] https://ekolojist.net/sifır-atik-nedir/
[ 269] https://weduebest.com/blogs/ sustainable-tips/zero-waste
movement- 1 0 1
[ 270] https://www. protopars.com/ siber-guvenligin-tarihcesi-ve-
gelisimi/
[27 1 ] https:// www.priviasecurity.com/siber-guvenlik-nedir/
[ 272] https://berqnet.com/blog/ siber-guvenlik-nedir
[273] http s : / /www. c yb e r m a g o n l i n e . c o m / s i b e r - guve n l i k
hakkinda-bilmeniz-gereken-her-sey
-310-
[ 2 74] https://www.kaspersky.com. tr/resource-center/ defınitions/

what-is-cyber-security
[ 27 5] https://www.techopedia.com/ defınition/2493/ cyberspace
[276] h t t p s : / / w w w. m e r r i a m - w e b s t e r. c o m / d i c t i o n a r y /
cyberpunk#synonyms
[ 2 77] https:// cyberpunkO 1 O 1 . blogspot.com/
[278] https://www.biliminsesi.com/ cyborg/
[279] Cowan (2000). "The emergence of modern neuroscience:
Some implications for neurology and psychiatry''. Annual
Review of Neuroscience. Cilt 23. ss. 345-346.
[280] Fan (20 1 9) . "A Brief History of Simulation Neuroscience''.
Frontiers in Neuroinformatics. Cilt 1 3 . s. 32.
[28 1 ] https://www.medicalnewstoday.com/articles/248680#major
branches
[282] https://www.bbc.com/news/business-5776 1 297
[283] https://www.bilimkurgukulubu.com/ genel/inceleme/bi
limkurgunun-aydinlik-yuzu -solarpunk/
[ 284] https://bookriot.com/ solarpunk-genre/
[285] https ://bilimgenc. tubitak.gov. tr/makale/ sup eriletkenlik
nedir#
[286] https://www.bilgiustam.com/superiletkenlik-nedir/
[287] https://tr.linkedin.com/pulse/s%C3%BCper-iletkenler-ve
kullan%C4%B l m-alanlar%C4%B l -yekta-ozcan-ozozer
[288] h t t p s : / / w w w. c o l l i n s d i c t i o n a r y. c o m / d i c t i o n a r y /
english/ mimicry
[289] https://www.biologyonline.com/dictionary/mimicry
[290] https://www.biologyonline.com/ dictionary/mimicry
[ 29 1 ] https://en. wikipedia.org/wiki/Mimicry#cite_note-2 1
[ 292] https://www.etymonline.com/word/mimicry
-3 1 1 -
[ 293] https:// en. wikipedia.org/wiki/Mimicry#cite_note-2 1

[ 294] https://www. britannica.com/ science/ mimicry
[295] https://en.wikipedia.org/wiki/Mimicry#cite_note-2 1
[296) https://www. ideou.com/blogs/inspiration/what-is-design
thinking
[297] https://tr.wikipedia.org/wiki/Tasarım_düşüncesi
[298] http s : //www. interaction - design . o rg/literature/ article/
design -thinking-get-a -quick-overview-of-the-history
(299) https://voltagecontrol.com/blog/8 -great-design-thinking
examples/
(300] h t tp s : / / www. b i l i m k u r g u ku l u b u . c o m / g e n e l / b i l i m
teknoloji/teknolojik-tekillik-nedir/
[30 1 ] http s : / / s e archenterpriseai. techtarget. com/ definition/
Singularity-the
(302) http s : //www. te c hop e d i a . c o m / defi n it i o n / 2 9 2 6 5 / t h e
singularity-artifıcial-intelligence
[ 303) https:// en. wikipedia.org/wiki/Technological_singularity
[ 304] https://beyinsizler.net/yaklasmakta- olan-tehlike-teknolo
jik-tekillik/
[305] http s : / / ide allyfre e . com/kisisel- gelisim/teknoloj i - v e -
singularity-teknolojik-tekillik/
[ 306] https://chironhealth.com/telemedicine/what-is-telemedicine/
[ 307] https://teletip.saglik.gov. tr/
[308] https : //www.techop edia. com/defınition/ 1 4600/telepre
sence
[309] https://link.springer. com/referenceworkentry/ 1 O . 1 007%
2F0-387-30038-4_233
( 3 1 O] https://www.techopedia.com/ definition/ 1 4600/telepre
sence
-312-
[ 3 1 1 ] https:// searchenterpriseai. techtarget.com/ defınition/telep

resence-robot
[ 3 1 2] https:// simplicable.com/new/telepresence
[ 3 1 3 ] https://link. springer. com/referenceworkentry/ 1 O. 1 007%
2F0-387-30038-4_233
[3 14] http s : //www8 . cao.go.jp/ cstp/ english/ society5_0/trans
portation_e.html
[3 1 5] https://news.cgtn.com/news/20 1 9-06-28/What-is-So ciety-
5-0-at-the-G20-summit--HT4YQ8BX1C/index.html
[ 3 1 6] Post- and Transhumanism: An Introduction, edited by
Robert Ranisch, and Stefan Lorenz Sorgner, Peter Lang
GmbH, Internationaler Verlag der Wissenschaften, 20 14.
[3 1 7] http s://gaiadergi.com/gelecek-teknoloj i - akimi-kisaca
transhumanizm/
[ 3 1 8 ] https://www. acikbilim.com/20 1 3/ 1 0/dosyalar/ cevheri-cok
uzaklarda-aramak-uzay-madenciligi.html
[ 3 1 9] https://www. cografyaci.gen.tr/ gelecek-uzay-madenciligi/
[320] Zach Weinersmith, Kelly Weinersmith, Duygu Akın. (20 1 9)
Yakında: Her Şeyi Güzelleştirecek Ya da Berbat Edecek On
Yenilikçi Teknoloji. Domingo Yayınevi İstanbul.
[32 1 ] https://www.turizmgunlugu.com/2020/ 1 2/05/uzay-turiz-
mi-uzaya-yolculuk/
[ 322] https://www.muhendisbeyinler.net/uzay-turizmi-nedir/
[323] https://www. hisglobal.corn.tr/blog/uzay-turizmi-nedir
[ 324] https://tourismteacher.com/ space-tourism/
[ 325] https://foresightfutures.net/the-history-of-foresight
[326] Aykut, M. (202 1 ) . 2040'a NE KALDI? İstanbul: Nemesis
Kitap.
[327] Foresight University, http://www. foresightguide.com/
introduction -table-of-contents
-3 1 3-
[ 328] https://www.techtarget.com/ searcherp/ definition/maker

movement
[ 329] https://www.iienstitu.com/blog/utopya-nedir
[330] https://www.bl.uk/learning/timeline/item l 266 1 8.html
[ 3 3 1 ] https://www.britannica. com/topic/utopia/Satirical-and-
dystopian-works
[ 332] https://literaryterms.net/utopia/
[333] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ven%C3%BCs_Projesi
[334] https://www.thevenusproject.com/
[335] Dencik, L., Hintz,A., &Cable,J. (2016). Towards datajustice?The
ambiguity of anti-surveillance resistance in political activism.
Big Data and Society, 3(2) doi: 1 0. 1 177/205395 1 7 1 6679678
[336] Taylor, Linnet. (20 1 7). What is <lata justice? The case for
connecting digital rights and freedoms globally. B.ig Data &
Society. 4. 205395 1 7 1 773633. 1 0. 1 1 77/205395 1 7 1 7736335
[ 33 7] https:/ /hummedia. manchester. ac. uk/institutes/ gdi/publi
cations/workingpapers/ di/ di_wp69. pdf
[ 338] https:// www. mongodb.com/ databases/ data-lake-vs-data
warehouse-vs-database#: - :text= What%20is%20the%20
difference%20between,purpose%20of%20analyzing%20
the%20data
[ 339] https://www. gtech.com. tr/veri-ambari-ve-veri-golu/
[340] h t t p s : / / ww w. b l u e g r a n i t e . c o m / b l o g / b i d / 4 0 2 5 9 6 /
top - five - d ifferenc e s - b etwe e n - d a t a - l ake s - a n d - d a t a
warehouses#:-:text= D ata %20Lake, water%20in %20its%20
natural%20state.
[34 1 ] https://blog. trginternational.com/five-use-cases-of-data
lakes-that-you-did-not-know
[ 342] https://blog.panoply.io/use-cases-of-a-data-warehouse
- 3 1 4-
[ 343] https://blog.mikro.com. tr/veri-analitigi-nedir-veri-analiti

gi-turleri-nelerdirJ
[ 344] https:// ori.hhs.gov/ education/products/n_illinois_u/ data
management/ datopic.html
[ 345] https://blog.mikro.com. tr/veri-analitigi-nedir-veri-analiti-
gi-turleri-nelerdirJ
[ 346] https://www. iedunote.com/ data-mining
[ 347] https://en. wikipedia.org/wiki/Database
[ 348] https://www.thinkautomation.com/histories/the-history
of-databases/
[ 349] https://www.javatpoint.com/what-is-database
[ 350] https://secromix.com/blog/web-3-0-
nedir/#:-:text= K%C4%B l saca%20Web%203.0%2C%20
%C4%B0nternet'in,ve%20202 l Öe%20pop%C3%BClerlik%20
kazanm%C4%B l %C5%9Ft%C4%Blr.
(35 1 ] https://seekingalpha.com/article/4480677-what-is-web3
[ 352] https://medium.com/frontend-development-with-js/web-
3 -nedir-f5 1 0 l a4796cc
(353] http s : / / nttdata- s oluti o n s . c om/tr /local-blog/web -bir
sifırdan-web-dort-sifıra-internetin-evrimi/
[ 354] https://www.britannica.com/technologyJ artificial-intelli
gence/Methods-and-goals-in-AI
[ 355] https://www.britannica.com/technology/ artificial-intelli
gence/The-Turing-test
[ 356] https://marketbusinessnews.com/fınancial-glossary/artifı
cial-intelligence/
[ 357] https://www.techtarget.com/whatis/ defınition/ AI-code-of
ethics
(358] http s : / / t r.wikip e d i a . o rg/wiki/Yapay_ z ek% C 3 % A 2_
eti%C4%9Fi
-315-
[ 359] https://www.ibm.com/cloud/learn/ ai-ethics

[ 360] https://www.techtarget.com/whatis/ defınition/ AI-code-of
ethics
[ 36 1 ] https://www.yapayzekatr.com/202 1 /02/03/ etik-yapay-ze
ka-nedir/
[362] http s : / /www. c omputer. org/ c s d l / magazin e / c o / 2 0 2 1 /
O l /0932 1 834/ l qmbkXCazy8
[ 363] https://www.techtarget.com/whatis/
[364] http s : / / evrimagac i . o rg/yapay - zeka-ve - hukuk- akilli
sistemler-hukuk-uygulamalarini-nasil-etkiliyor-82 1 2
[ 365] https://www.erdem-erdem.av.tr/bilgi-bankasi/ sorumluluk-
hukuku-alaninda-yeni-bir-oyuncu-yapay-zeka
[ 366] https://basaksehir-livinglab.com/BLL/what-is-living-lab/
[ 367] https:// en. wikipedia.org/wiki/Living_lab
[368] Şekercioğlu, S. (20 1 1 ) . Renewable Energy: In The Context
of Turkey's Energy Policy with Special Reference to the EU
Policies. İstanbul: T.C. Marmara Üniversitesi Avrupa Birli
ği Enstitüsü Avrupa Birliği Siyaseti ve Uluslararası İlişkiler
Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
[369] h t tp s : / / www. i k l i m h ab e r. o r g / c i n - r u z g a r - e n e rj i s i
kapasitesinde-dunyanin-en-buyuk-artisina-liderlik-ediyor/
[ 3 70] https://youmatter. world/ en/ definition/ definitions -rene
wable-energy-defınition
- 3 1 6-
DİZİN 1 - T ÜRKÇE YAYGIN KULLANIM
A Dijital Dönüşüm 85
Açık Veri 40 Dijital Etik 87
Ağ Tarafsızlığı 40, 42, 293 Dijital Hastane 88
Akıllı Kalabalık 44 Dijital Hükümet 90
Akıllı Şehir 46 Dijital İkiz 91
Algoritma 48, 49, 50, 5 1 , 1 33, Dijital Kimlik 93
1 42, 183 Dijital Okuryazarlık 95
Algoritma Adaleti 50 Dikey Tarım 96
Artırılmış Gerçeklik 52, 53, 54, Distopya 98, 299
92, 105, 1 94, 256 Dokunsal Teknoloji 1 00
Avatar Projesi 55 Döngüsel Ekonomi 1 02, 103
4 Boyutlu Yazıcı 36
B
Duygusal Yapay Zeka 1 04, 1 05
Besinlerin İnterneti 58
5G 38, 39, 293 E
Beyin-Bilgisayar Arayüzü 60 Endüstri 4.0 38, 1 07, 1 08, 226,
Bilgisayar Korsanı 62 227
Biyoçip 64 Evrensel Temel Gelir 1 09
Bloglama 66
G
Blokzincir 68, 69, 1 4 1
Genomik Tıp 1 1 1
Bulut Bilişim 70
Gezegenler Arası Dosya Sistemi
Büyük Veri 23, 72, 1 52, 247
1 13
c Girişimcilik 1 1 5, 1 1 6, 1 1 7, 1 1 8,
CRISPR 77, 78 300, 301
Giyilebilir Teknoloji 1 1 9
D
Değiştirilemeyen Jeton 79 H
Derin Öğrenme 79, 8 1 Hassas Tıp 1 2 1

Dijital Asistan 83 Hesaplamalı Yaratıcılık 123
- 3 1 7-
Hız Yuvarı 1 34 N
Hibrit Araçlar 125 Nanorobot 168

Holakrasi 1 26 Nanoteknoloji 1 68, 1 70, 1 7 1 ,
Hologram 56, 1 28, 1 29, 302 220
Homomorfık Şifreleme 1 30 Neom Şehri 1 72
Hukuk Teknolojisi 1 3 2 Nöropazarlama 1 74, 1 75, 307
i 0-Ö
İnsansız Hava Aracı 1 36, 264 Otodidaktizm 1 76
Otonom Araç / Sürücüsüz Araç
K
1 78
Kitlesel Yok Oluş 1 3 7
Otonomi 1 80, 308
Kolaboratif Robot 7 5
Oyunlaştırma 1 8 1
Kripto Varlık 1 4 1 , 305
Öngörücü Tıp 1 8 3
Kuantum Bilgisayar 1 43
Öz Gelecek 1 8 5
Kuantum Kriptografı 145
Kullanıcı Deneyimi 147 P-R
Panoptikon 1 8 7
L
Paylaşım Ekonomisi 1 88
Li-Fi 148
Post Human (İnsan Ötesi) 1 90
Limitli Otonom Organizasyonlar
Robot 22, 23, 55, 56, 75, 99, 1 68,
149
1 79, 1 92, 225, 26 1 , 263,
M 309, 3 1 3
Makine Öğrenmesi 23, 1 5 1

s
Merkezi Olmayan Bilim 1 54
Sanal Evren 1 94
Merkezi Olmayan Finans 1 56
Sanal Gerçeklik 1 20, 1 94, 1 96,
Merkezi Olmayan Otonom
1 97
Organizasyon 1 58
Sentetik Biyoloji 1 98
Merkezi Olmayan Uygulamalar
1 53
Sıfır Atık 200
Meta İnsan 1 6 1
Siber Güvenlik 202
Mobil Sağlık 163
Siber Uzay 204
Moleküler Gastronomi 165
Siberpunk 206
Moore Yasası 167
Siborg 208
Sinirbilim 2 1 0
-318-
Solarpunk 2 1 2, 2 1 3 User Experience (UX) 1 47

Süper İletkenler 2 1 4 Utopia 239
Uzay Madenciliği 23 1
T
Uzay Turizmi 233
Taklitçilik / Mimetik 2 1 6
Uzgörü 9, 26, 32, 235, 236
Tasarım Odaklı Düşünme 2 1 8
Üreten Hareketi 237
Teknolojik Tekilleşme 3 1 2
Üstün İletkenler 2 1 4
Tele Tıp 222, 223
Ütopya 239, 290, 29 1
Telebulunma 224
Toplum 5.0 226, 227 v
Transhümanizm 228, 229 Venus Project 241

Venüs Projesi 24 1
U-Ü
Venüs Tasarısı 24 1
Uzay Madenciliği 23 1
Veri Adaleti 243, 244
Uzay Turizmi 233
Veri Ambarı ve Veri Gölü 245
Uzgörü 9, 26, 32, 235, 236
Veri Analitiği 247
3 Boyutlu Yazıcı 237
Veri Çözümleme 247
veri madenciliği 1 5 1 , 1 52
Ütopya 239, 290, 29 1
Veritabanı 2 1 , 85, 25 1 , 286
v veritabanında 85, 286
Venü� Projesi 241 Vertical Farming 96, 298
Veri Adaleti 243, 244 Virtual Reality 196
Veri Ambarı ve Veri Gölü 245
w
Veri Analitiği 247
Web 3.0 253, 254, 255
Veri Madenciliği 1 5 1 , 1 52
Veritabanı 2 1 , 85, 2 5 1 , 286
Web 4.0 255, 256
w
y
Web 3.0 253, 254, 255
Yapay Anlayış 23, 1 04, 2 57, 259,
Web 4.0 255, 256
26 1
y Yapay Anlayış Etiği 259
Yapay Zeka 1 04, 1 05, 259, 261 Yapay Zeka Hukuku 261
Universal Basic Income (UBI) Yaşayan Laboratuvar 265, 266
109 Yenilenebilir Enerji 267
- 3 1 9-
DİZİN 2 - TÜRKÇE ÖNERİ KULLANIM
A Dağıtılmış Uygulamalar 1 5 3
Açık Veri 40 Derin Öğrenme 7 9 , 8 1
Ağ Günlüğü Yazma 66 Dikey Tarım 9 6
Ağ Yansızlığı 42 Distopya 9 8 , 299
Akıllı Kalabalık 44 Dokunsal Teknoloji 1 00
Akıllı Kent 46 Döngüsel Ekonomi 1 02, 1 03
Algoritma 48, 49, 142 4 Boyutlu Yazıcı 36
Algoritmik Adalet 50 Duyarlı Tıp 1 2 1
Artırılmış Gerçeklik 52, 53, 54, Duygusal Yapay Anlayış 104
92, 105, 1 94, 256
E
Avatar Tasarısı 55
Endüstri 4.0 38, 1 07, 1 08, 226,
B 227
Besinlerin İnterneti 58 Eşbiçimli Şifreleme 1 30
5G 38, 39, 293 Evrensel Temel Gelir 109
Beyin-Bilgisayar Arabirimi 60
G
Bilgisayar Korsanı 62
Genomik Tıp 1 1 1
Bulut Bilişim 70, 256
Gezegenler Arası Dosya Sistemi
Bütünü Gözlemlemek 1 8 7
1 13
Büyük Veri 2 3 , 7 2 , 1 52, 247
Gezgin Sağlık 163
C-Ç Girişimcilik 1 1 5, 1 1 6, 1 1 7, 1 1 8,
CRISPR 77, 78 300, 30 1
Çevrimiçi Bulunma 22 Giyilir Teknoloji 1 1 9
Çevrimiçi Tıp 222
H
D Hızyuvar 1 34
Dağıtılmış Bilim 1 54 Holakrasi 1 26
Dağıtılmış Finans 1 56 Hologram 56, 1 28, 1 29, 302
Dağıtılmış Özerk Örgüt 1 58 Hukuk Teknolojisi 1 32
- 321-
ı-i P-R
İşbirlikçi Robot 75 Paylaşım Ekonomisi 1 88
İnsan Sonrası 1 62, 1 90 Robot 22, 23, 55, 56, 75, 99, 1 68,
İnsanlararası Bilinç Akışı 228, 1 79, 1 92, 225, 26 1 , 263,
229 309, 3 1 3
İşbirlikçi Robot 75
s
K Sanal Evren 1 94
Karma Araçlar 1 2 5 Sanal Gerçeklik 1 20, 1 94, 1 96,
Kendi Kendine Eğitim 1 76 1 97

Sayısal Dönüşüm 85
Kitlesel Yok Oluş 1 37
Sayısal Etik 87
Kripto Varlık 1 4 1 , 305
Sayısal Hastane 88
Kuantum Bilgisayar 143
Sayısal Hükümet 90
Kuantum Şifreleme 145
Sayısal İkiz 9 1
Kullanıcı Deneyimi 147
Sayısal Kimlik 93
M Sayısal Okuryazarlık 95
Makine Öğrenmesi 23, 1 5 1 Sayısal Yaratıcılık 123
Moleküler Gastronomi 1 65 Sayısal Yardımcı 81, 83
Moore Yasası 167 Sıfır Atık 200
Sınırlı Özerk Örgütler 149
N
Siber Güvenlik 202
Nanorobot 168
Siber Uzay 204
Nanoteknoloji 1 68, 1 70, 1 7 1 , 220
Siberpunk 206
Neom Kenti 1 72
Siborg 208
Nöropazarlama 1 74, 1 75, 307
Sinirbilim 21 O
0-Ö Solarpunk 2 1 2, 2 1 3
Oyunlaştırma 1 8 1
T
Öbekzincir 68, 80
Tasarım Odaklı Düşünme 2 1 8
Öngörücü Tıp 1 83 Taşıran 1 36
Öte İnsan 1 6 1 eknolojik Tekillik 220
Öykünme 2 1 6 Toplum 5.0 226, 227
Ö z Gelecek 1 85
Özerk Araç 1 78, 258, 261 U-Ü
Özerklik 1 80 Uzay Madenciliği 23 1
-322-
------
Uzay Turizmi 233 w

Uzgörü 9, 26, 32, 235, 236 Web 3.0 253, 254, 255
3 Boyutlu Yazıcı 237 Web 4.0 255, 256
y
Üstün İletkenler 2 ı 4
Yapay Anlayış 23, 1 04, 257, 259,
Ütopya 239, 290, 29 ı
26 ı
v Yapay Anlayış Etiği 259
Venüs Tasarısı 24ı Yapay Anlayış Hukuku 26ı
Veri Adaleti 243, 244 Yapay Yaşam Bilim ı98
Veri Ambarı ve Veri Gölü 245 Yaratıcı Merkez 1 3 9
Veri Çözümleme 247 Yaşam Yongası 64
Veri Madenciliği ı s ı , ı s2 Yaşayan Laboratuvar 265, 266
Veritabanı 2 ı , 85, 2s ı , 286 Yenilenir Enerji 267
-323-
DİZİN 3 - İNGİLİZCE KULLANIM
A Cyberpunk 206, 207

Affective Al 1 04 Cyber Security 202
Algorithm 294 Cyberspace 3 1 1
Algorithmic Fairness 50 Cyborg 3 1 1
Artifıcial Intelligence 257, 259,
D
261
Data Analytics 247, 306
Artifıcial Intelligence Ethics 259
Database Decentralized App 1 53
Artifıcial Intelligence Law 261
Data Justice 3 1 4
Augmented Reality 52
Data Mining 249
Autonomous Vehicle 1 78
Data Warehouse and Data Lake
Autonomy 1 80
245
Avatar Proj ect 55
Decentralised Finance (DeFi) 1 56
B Decentralized Autonomous
Big Data 72, 247, 306, 3 1 4 Organization (DAO) 1 58
Biochip 6 4 Decentralized Science 1 54, 305
Blockchain 68 Deep Learning 79, 8 1
Blogging 66 Design Thinking 2 1 8
Brain-Computer Interface (BCI) Digistate 90
60 Digital Assistant 83
Digital Ethics 87
c
Digital Hospital 88
Circular Economy 1 02
Digital Identity 93
Cloud Computing 70
Digital Literacy 95
Cobot 296
Digital Transformation 85
Computational Creativity 123
Digital Twin 9 1
Creative Hub 1 39
Distopia 98
CRISPR 77, 78
Drone 1 36, 303
Cryptocurrency 1 4 1
- 325 -
E-F Nano Technology 1 70

Entrepreneurship U S Neom City 1 72
5G 3 8 , 3 9 , 293 Network Neutrality 42
Foresight 235, 3 1 3 Neuro Marketing 1 74
4 Dimensional Printer 36 Neuroscience 2 1 0, 3 1 1
Future Self 185 Non Fungible Token 69, 79
G-H 0-P
Gamification 308 Open Data 40
Genomic Medicine 1 1 1 Panopticon 1 87, 309
Hacker 62 Post Human 1 90
Haptic Technology 100 Precision Medicine 1 2 1
Holacracy 1 26, 302 Predictor Medicine 1 83
Hologram 56, 1 28, 1 29, 302
Q-R
Homomorphic Encryption 1 30
Quantum Computer 143
Hybrid Vehicles 125
Quantum Cryptography 145
Hyperloop 1 34, 303
Renewable Energy 267, 3 1 6
1 Robot 22, 23, 55, 56, 75, 99, 1 68,
Industry 4.0 107 1 79, 1 92, 225, 26 1 , 263,
Internet of Foods 58 309, 3 1 3
InterPlanetary File System 1 1 3
s
M Self Thinking 1 76
Machine Learning 1 5 1 , 305 Sharing Economy 1 8 8
Maker Movement 237 Smart City 46
Mass Extinction 137 Smart Crowd 44
Meta Humarı 1 6 1 , 1 62 Society 5.0 226
Metaverse 194, 195 Solarpunk 2 1 2, 2 1 3, 3 1 1
Mimicry 3 1 1 , 3 1 2 Space Mining 23 1
Mobile Health 1 63, 306 Space Tourism 233
Molecular Gastronomy 165 Superconductor 2 1 4
Moore's Law 1 67 Synthetic Biology 1 9 8
N T
Nanorobot 1 68 Technological Singularity 220,

221
-326-
Tele Medicine 222 W-Z
Telepresence 224, 225 Wearable Technology 1 1 9

3 Dimensional (3D) Printer 34 Web 3.0 253, 254, 255
Transhumanism 228, 309, 3 1 3 Web 4.0 255, 256
Zero Waste 200
u
Universal Basic Income 1 09
User Experience 1 47
Utopia 239
v
Venus Project 24 1
Vertical Farming 96, 298
Virtual Reality 1 96
-327-
KATKI VE YORUMLAR İÇİN
Değerli okuyucular, değerli fütüristler, sözlüğe eklenmesini is

tediğiniz terimleri futuristsozluk@futurizm. org adresine gön
derebilirsiniz.
Yorum ve eleştiri yapmak istiyorsanız aşağıdaki QR kodu taratıp

bize ulaşabilirsiniz.
Geleceğe katkınız için teşekkürler!

Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü - Kolektif - 1, 2023 - Destek Yayınları - 9786256608054 - Anna's Archive

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gelecek Bilgisi Terimleri Sözlüğü - Kolektif - 1, 2023 - Destek Yayınları - 9786256608054 - Anna's Archive

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FÜTÜRİSTLER

FÜTÜRİSTLER DERNEGİ / GELECEK BİLGİSİ TERİMLERİ SÖZLÜGÜ

İmtiyaz Sahibi: Destek Yapım Prodüksiyon Dış Tic. A.Ş.

Destek Yayınları: Kasım 2023

Abdi ipekçi Caddesi No. 31/5 Nişantaşı/İstanbul

Deniz Ofset - Çetin Koçak

5. Fatih Bedirhan Dilber

9. Mustafa Burak Yıldız

12. Selda Mollaoğlu

13. Tuğçe Kılıç

GELECEK BİLGİSİ TERİMLERİ SÖZLÜGÜNÜN

GELECEK BİLGİSİTERİMLERİ SÖZLÜGÜNE

Hiçbir Şey Yok Olmaz, Yoktan Var Olmaz,

Uygarlık Yolunda İnsanoğlunun Değişerek Gelişme Serüveni,

İlk Sayısal Bilgisayar'dan, Yarıiletkenler-Tümleşik Çevrimler ile

Yeni Bir Uygarlık Aşaması / 23

Büyük Bir Gelişme Fırsatıyla Karşı Karşıyayız:

Kendimiz Kalabilecek miyiz? / 24

Geçmiş ile Gelecek Arasında: Uzgörü / 26

Uygarlık ya da Barbarlık: Bin Bir Dil, Bin Bir Ekin,

FÜTÜRİSTLER DERNEGİ- 21.YÜZYIL FÜTÜRİZM

TÜRKÇE BİLİM SÖZLERİ: BİR DENEYİM ! 271

DİZİN 1-TÜRKÇE YAYGIN KULLANIM/ 317

DİZİN 2-TÜRKÇE ÖNERİ KULLANIM/ 321

DİZİN 3- İNGİLİZCE KULLANIM ! 325

Fütüristler Derneği'nin temel amacı geniş kitlelerle gelecek­

hakkında konuşurken ve onun üzerinde çalışırken birbirimi­

merak eden herkese rehberlik edecek bir başucu kitabı haline

Hakan Göl, 30 Ağustos 2023

GELECEK BİLGİSİ TERİMLERİ SÖZLÜGÜ'NÜN

2 1 . yüzyılın başından bu yana bilim ve teknolojide gittikçe iv­

ile uğraşanları hedef kitle olarak ele almak ve yalnızca onların

sahip. Dolayısıyla terimlerin çoğu teknoloji kökenli. Derneğin

Dr. Mustafa Aykut, 3 Mayıs 2023

Türümüzün adı bilen İnsan'dır (Lat. Homo sapiens). İlkel bilen

Hiçbir Ş e y Yok Olmaz, Yoktan Var Olmaz,

Bilim, 45 bin yıllık geçmişimizde, insanoğlunun ürettiği en de­

papirüs, keçi derisi ya da Çin yapımı kağıt sayfalar üzerinde el­

Uygarlık Yolunda İnsanoğlunun Değişerek Gelişme

Böylece, eğitim-öğretimde anadilleri kullanılınca başlayan

"Yurtta barış, dünyada barış" ilkesine sarılarak yarattığı Ay­

İlk Sayısal Bilgisayar'dan, Yarıiletkenler-Tıimleşik Çevrimler

Geleceğimizi belirleyen büyük dönüşümün, bilimsel-teknik

5. ENIAC: Electronic Numerical Integrator And Calculator projesi, ABD Savunma

delil<, değişik boyda iki ucu fişli kablolarla, birbirlerine uygun

Bu izlencelerle bunlara ilişkin belgelemenin tümüne biz

6. Bu, insanoğlunun bilim-teknik yolunda el verip el alarak yürüttüğü, Çinlilerin

iletişim kurabiliyoruz ... Böylece, bu donanım-yazılım-iletişim

Yeni Bir Uygarlık Aşaması

Bugün dünyada yazılım kesimi, donanım kesimine göre on kat

Robotlar söz konusu. Bunlar doğrudan insan beynine yerleşti­

Büyük Bir Gelişme Fırsatıyla Karşı Karşıyayız:

Endüstri Devrimi'ni atlamakla 200 yıllık bir gecikmeye uğra­

İhsan Doğramacı " Türkçeyi iyi bilmeyen bir hekimin hastasıyla

7. Burada, çok kısa değinmek.le yetindiğim, HÜ ve TBD'nin kuruluş yıllarına ilişkin

Geçmiş ile Gelecek Arasında: Uzgörü

2022 güzünde sevgili Mustafa-Leman Aykut çifti, kızları Tuğçe

geçirmeden yayımlamayalım" demiş. Değerli dostum Kamil

Uygarlık ya da Barbarlık: Bin Bir Dil, Bin Bir Ekin,

Toroslu Kitaplığı, 2003, s. 317).

birlikte, bugün Eski Anadoluca olarak adlandırılan Hititçe ya

özelliği taşıyan bu dil öbeğine bugün "Hint-Avrupa Dilleri" di­

şan söylem, kavramçizi olarak adlandırılan damgalarla yazılır

Fütüristler Derneği'nin temel amacı geniş kitlelerle gelecek

hakkında konuşurken ve onun üzerinde çalışırken birbirimi

2 1 . yüzyılın başından bu yana bilim ve teknolojide gittikçe iv

Bilim, 45 bin yıllık geçmişimizde, insanoğlunun ürettiği en de

papirüs, keçi derisi ya da Çin yapımı kağıt sayfalar üzerinde el

"Yurtta barış, dünyada barış" ilkesine sarılarak yarattığı Ay

Robotlar söz konusu. Bunlar doğrudan insan beynine yerleşti

Endüstri Devrimi'ni atlamakla 200 yıllık bir gecikmeye uğra

özelliği taşıyan bu dil öbeğine bugün "Hint-Avrupa Dilleri" di

üstlenen ve bunu sürdürmeyi düşünen genç arkadaşlarımla aşa

Kendimize güvenmeli ve yüreklice davranmalıyız, ulusal dili

stereolitografıyle ilgilenmiş, ancak iş bakış açısı eksikliği nede

inşaat, robotik ve tıp sektörlerinde kullanılmış, zaman ilerle

SG'nin sağladığı artan özdevim ile birleşen bu iletişim, mal

1 . Veriler uygun bir biçimde, bir bütün olarak ve yeğ tu

alışverişini teşvik ederler. Bilgiye uygulanan ortak yarar dü

Ağ yansızlığı, internetteki tüm verilerin içerik, kullanıcı, plat

Akıllı kent, veri toplamak için farklı türde nesnelerin inter

Bir algoritma, bir sorunu çözmek veya bir görevi gerçekleştir

akıl yürütme için kullanılmaktadır. Bir algoritmanın gerçek

Geniş anlamda "algoritmik adalet': sosyal anlaşmazlıkların çö

kullanılır. Bu kararlar, kanserli bir hastaya tanı koymaktan kre

Artırılmış gerçeklik, gerçek dünyadaki fiziksel ortamı, bilgisa

Daha basit bir şekilde açıklamak gerekirse artırılmış ger

Avatar tasarısı 2045 yılına değin insanın ölümsüzlüğünü amaç

• Avatar A - 20 1 5 -2020 - Beyin denetimi ile yönetilen in

Tasarının yakın geleceği için oluşturulması düşünülen öğe

Yiyeceklerin nasıl üretileceği, işleneceği, depolanacağı ve da

Örneğin, taranan bir gıda maddesinin bileşiminin bir par

beyin hastalıklarına tanı koymayı olanaklı kılan insan beyni ha