VI.

BÖLÜM
XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(GERİLEME DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(-) (2) (-) (-) (-) (1) (-) (-) (-) (1) (-) (1) (-)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(1) (1) (-) (1) (-) (2) (1) (-)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nde XVIII. yüzyıl son derece önemli bir dönemdir. Islahatlarda
Avrupa etkisi ve Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma hareketleri döneme damgasını vurmuştur.
ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorulara baktığımızda ise, içerik olarak genellikle ıslahat
çalışmaları (özellikle Lâle Devri ve III. Selim {Nizâm-ı Cedit} Dönemi ıslahatları) konusu ile il-
gili olduğunu görüyoruz. Bu bölümde genelde siyasî gelişmelerle ilgili soru sorulmamaktadır.
Konular çalışılırken, özellikle padişahların ve devlet adamlarının hangi alanlarda ne tür ıslahat
yaptıklarına, Avrupalı uzmanların çalışmalarına dikkat edilmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

❆ GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] (1699-1792)

1. Osmanlı Devleti’nde 1699 Karlofça Ant-
☸ Gerileme Dönemi Padişahları laşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşma-
sı’na kadar geçen dönem hangi isimle
 III. Ahmet (1703-1730) adlandırılmıştır?
 I. Mahmut (1730-1754) A) Yükselme B) Duraklama C) Gerileme
 III. Osman (1754-1757) D) Dağılma E) Kuruluş
 IIII. Mustafa (1757-1774)
 I. Abdülhamit (1774-1789)
 III. Selim (1789-1807)

2. 6 Temmuz 1770 tarihinde ilk kez bir Rus

✎ Osmanlı tarihinde 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması’na donanmasının Akdeniz’e girerek Osman-
kadar geçen döneme “Gerileme Dönemi” adı verilmiştir. lı donanmasını yakmasıyla sonuçlanan
olay aşağıdaki yerlerden hangisinde ger-
✎ Bu dönemin başlarında 1699 Karlofça Antlaşması’ndan sonra kaybedilen toprakları çekleşmiştir?
geri alma politikası takip edilmiş, ancak 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşması A) Navarin B) Çeşme C) Sinop
ile mevcut toprakları koruma siyaseti izlenmeye başlanmıştır. D) İnebahtı E) Preveze

I. GERİLEME DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER

✎ 1711’de Osmanlı Devleti ile Rusya arasında meydana gelen Prut Savaşı sonrasında 3. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imza-
Prut Antlaşması imzalanmış, bu antlaşma ile Osmanlı Devleti daha önce İstanbul ladığı son kazançlı antlaşma aşağıdaki-
lerden hangisidir?
Antlaşması ile Rusya’ya verdiği yerleri geri almıştır.
A) Belgrat Antlaşması
✎ 1715-1718 yılları arasında Venedik ve onlara destek veren Avusturya ile savaşan
B) Ahmet Paşa Antlaşması
Osmanlı Devleti, savaşları kaybetmiş ve barış istemek zorunda kalmıştır. 1718’de
C) Prut Antlaşması
imzalanan Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti Batı’nın üstünlüğünü kabul
D) Ferhat Paşa Antlaşması
etmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti, bu dönemden itibaren Batılı devletlere karşı barış
E) Pasarofça Antlaşması
politikası uygulamaya başlamıştır.
✎ 1725-1732 yılları arasında Osmanlı Devleti ile İran arasında gerçekleşen savaşların
uzun sürmesi Patrona Halil İsyanı’na ortam hazırlamış, bu gelişme sonucunda III.
Ahmet tahttan indirilerek yerine I. Mahmut çıkarılmıştır. İran ile imzalanan Ahmet
Paşa Antlaşması (1732) ile İran bazı topraklarını Osmanlı Devleti’ne bırakmıştır.
4. Rusya, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyıl-
✎ 1736-1739 yılları arasında Avusturya ve Rusya ile savaşan Osmanlı Devleti, her iki da imzaladığı aşağıdaki antlaşmalardan
devlete karşı başarılı olmuştur. 1739’da imzalanan Belgrat Antlaşması’nda Fransa hangisi ile, Osmanlı uyruğundaki Orto-
arabuluculuk yaptığı için kapitülasyonlar sürekli hâle getirilmiştir. (1740) doksların koruyuculuğunu üstlenmiş ve
ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine ka-
rışma fırsatını yakalamıştır?
 1739 Belgrat Antlaşması Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı son kazançlı A) Prut Antlaşması
antlaşmadır. Osmanlı Devleti’nin kaybettiği bir toprağı geri aldığı son antlaşma olan
B) Karlofça Barış Antlaşması
Belgrat Antlaşması ile Karadeniz’in Osmanlı’ya ait olduğu son kez kabul edilmiştir.
C) Belgrat Antlaşması
D) Ziştovi Antlaşması
✎ 1768-1774 yılları arasında Rusya ile yapılan savaşta ilk kez bir Rus donanması Ak- E) Küçük Kaynarca Antlaşması
deniz’e girmiş ve Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. (6 Temmuz 1770) Sa-
vaş sonunda 1774’te Rusya ile Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır.

 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı

5. 1739 Belgrat Antlaşması’nda arabulucu-
şartları en ağır antlaşmadır. Bu antlaşma ile; luk yaptığı için Osmanlı Devleti’nin kapi-
 Karadeniz’deki Türk egemenliği sona ermiştir. tülasyonları sürekli hâle getirdiği devlet
 Osmanlı Devleti ilk kez savaş tazminatı ödemiştir. aşağıdakilerden hangisidir?
 Rusya’ya ilk kez kapitülasyon verilmiştir. A) İngiltere B) Fransa C) Rusya
 Rusya Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmiştir. Böylece D) Avusturya E) Venedik
Rusya ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatını yakalamıştır.
 Kırım bağımsız olmuş, ancak dinî bakımdan Osmanlı halifesine bağlı kalmıştır.
Böylece ilk defa halkı Müslüman ve Türk olan bir bölge kaybedilmiştir.
1-C 2-B 3-A 4-E 5-B

~ 125 ~
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1746 yılında “1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alınarak Osmanlı Devleti ile İran
arasında imzalanan Kerden Antlaşması, tarihte “II. Kasr-ı Şirin” antlaşması olarak
adlandırılmaktadır. Bu antlaşma ile 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’ndaki sınırlara geri 1. 1746’da Osmanlı Devleti ile İran arasında
dönülmüş ve 1775’e kadar sürecek Osmanlı-İran dostluğu başlamıştır. “1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alına-
rak imzalanan ve tarihte “II. Kasr-ı Şirin
✎ 1787-1792 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin Avusturya ve Rusya ile yaptığı sa- Antlaşması” olarak adlandırılan antlaş-
vaşlar sonucunda, Avusturya ile imzalanan 1791 Ziştovi Antlaşması ile Avusturya ma aşağıdakilerden hangisidir?
1789 Fransız İhtilâli’nin de etkisiyle aldığı yerleri Osmanlı’ya geri vermiştir. A) El-Ariş Antlaşması
✎ Rusya ile imzalanan 1792 Yaş Antlaşması ile ise, Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya B) Ziştovi Antlaşması
ait olduğunu kabul etmiş ve Osmanlı Devleti “Dağılma Dönemi”ne girmiştir. C) Kerden Antlaşması
D) Ahmet Paşa Antlaşması
✎ 1798 yılında Akdeniz’i kontrol altına almak, Mısır’ın zenginliklerini ele geçirmek ve
E) Ferhat Paşa Antlaşması
yeni sömürgeler elde etmek isteyen Fransa Mısır’ı işgal etmiştir. Bu işgal karşısında
Akdeniz’deki çıkarları tehlikeye giren İngiltere ve Rusya Osmanlı Devleti’nin yanın-
da yer almıştır. Bu direniş karşısında daha fazla dayanamayan Fransa barış istemek
zorunda kalmış ve Osmanlı Devleti ile 1801’de El-Ariş Antlaşması’nı imzalayarak
Mısır’dan geri çekilmiştir. 2.
I. Ziştovi,
✎ 1802’de Fransa ile imzalanan Paris Antlaşması ile Mısır Osmanlı’ya bırakılmıştır.
Osmanlı Devleti ilk kez bu olayda “Denge Politikası” uygulamıştır. II. Belgrat,
III. Küçük Kaynarca
Yukarıdaki antlaşmalardan hangisinin
imzalanmasında 1789 Fransız İhtilâli'nin
başlaması etkili olmuştur?
II. GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] ISLAHATLARI A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda askerî, ekonomik, teknik, bilim ve kültür alanlarında D) I ve II E) II ve III
Avrupa’dan geri kaldığını fark etmiş ve bu doğrultuda Avrupa’yı örnek alan bir dizi
ıslahat hareketine girişmiştir.
✎ Avrupa’nın pek çok alanda üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir.
3. Osmanlı Devleti Kırım'ın Rusya'ya ait ol-
3. Ahmet duğunu aşağıdaki antlaşmalardan hangi-
1. Mahmut siyle kabul etmiştir?
A. XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ A) Belgrat B) Yaş
3. Mustafa
 Islahatlarda Avrupa örnek alınmıştır. C) İstanbul D) Pasarofça
1. Abdülhamit
E) Küçük Kaynarca
 Duraklama dönemi ıslahatlarına göre daha köklüdür. 3. Selim
 Savaşlarda alınan yenilgiler nedeniyle daha çok askerî alanda ıslahat yapılmıştır.
 Lâle Devri’nde ise bundan farklı olarak askerî alanda ıslahat yapılmamıştır.
 Islahatlar kişilere bağlı kalmış, bir devlet politikası haline gelememiştir. 4. Aşağıdakilerden hangisi, XVIII. yüzyıl ıs-
lahatlarının özelliklerinden biri değildir?
 Islahatlar yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle karşılaşmıştır.
A) Daha çok askerî alanda yapılmıştır.
 XVII. yüzyıl (Duraklama Dönemi) ıslahatlarına göre daha başarılı olmakla beraber
B) Bir devlet politikası haline gelememiştir.
devletin çöküşü önlenememiştir.
C) Yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle kar-
 Devlet adamları tarafından yapılmış, halkın desteği alınmamıştır. şılaşmıştır.
D) Yönetim ve hukuk alanında ıslahat ya-
 XVIII. yüzyılda yönetim ve hukuk alanlarında ıslahat yapılmamıştır. pılmamıştır.
E) Avrupa örnek alınmamıştır.

B. LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730)

5. Osmanlı Devleti’nde 1718 Pasarofça Ant-
✎ Osmanlı tarihinde Avusturya ile imzalanan 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp laşması ile başlayıp 1730 Patrona Halil
1730’da meydana gelen Patrona Halil İsyanı’na kadar süren döneme “Lâle Devri” İsyanı’na kadar süren dönem hangi adla
anılmaktadır?
adı verilmektedir.
A) Fetret Devri B) İstibdat Devri
✎ Bu dönemin padişahı III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. C) Meşrutiyet Devri D) Lâle Devri
✎ Lâle Devri’nde; E) Nizâm-ı Cedit Devri

 1727’de Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası açılmış-
tır. Matbaa Avrupa’dan alınan ilk teknik araçtır. Bu durum, Osmanlı’nın Avrupa’nın
teknik üstünlüğünü kabul ettiğini göstermektedir. 1-C 2-A 3-B 4-E 5-D

~ 126 ~
KPSS
K / Tarihin Pusulası “XVIII.
“ Yüzyılda Osmanlıı Devleti (Gerileme Döne
emi)”

 Sait Efendii’nin İstanbul’daa açmayı düşünndüğü matbaa iiçin; “şer’an birr engelin
olmadığınıı ve kitap basm
manın caiz olduğ
ğunu” içeren feetvayı veren ve Osmanlı’da ilk
matbaanınn kurulmasını sa
ağlayan Şeyhü’ll-islâm Yenişehhirli Abdullah Effendi’dir. 1. Lâle D
Devri’nde;
I. yöönetim,
II. huukuk,
 Matbaada b
basılan ilk eserr Vâni Mehmet Efendi’nin yaazdığı Vankulu
u Lûgatı’dır. III. saanat
 Matbaaya h
hattatlar (güzeel yazı yazan kişiler),
k müste nsihler (eser çoğaltan
ç kişiler) alanlaarından hangileriyle ilgili bir ıslahat
ve ulemâ büyük tepki gösstermiştir. Bunnun üzerine dinnî kitapların ellde yazılmasına, yapılmmamıştır?
diğer eselerrin ise matbaad
da basılmasına
a karar verilmişştir. A) Yaalnız I B) Yalnız II C) Yallnız III
 İlk geçici ellçilik Paris’te açılmıştır.
a İlk geçici
g elçi Yirm
mi Sekiz Çelebii Mehmet olup
p, D) I ve II E) II ve III
en önemli eeseri Paris ziyaretini anlattığı Paris Sefaretnnâmesi’dir.

 Sefaretnâm
me: Osmanlı Deevleti’nde sefirlerin (elçilerin) kkaleme aldığı gezi notlarıdır. 2. Osmaanlı Devleti, XVIII. yüzyılda Battı'nın üs-
tünlüğğünü kabul edeerek, Batılı tarzzda ısla-
hatlarr yapmaya başla
amıştır.
Bunaa göre,
 Avrupa’da elçiliklerin açılm
masında temel amaç, Avrupa’’daki gelişmelerri yakından
takip edebiilmektir. I. ilkk matbaanın kurulması,
Avrupa'ya elçilerrin gönderilmesi,
II. A
III. yeerli malı kullanım
mının teşvik ediilmesi
 Yalova’da kâğıt fabrikası açıl
a mıştır.
yeniliiklerinden hangilerinin bu du
urumu
 İstanbul’da çini ve kumaş fabrikası açılm
mıştır. desteekler nitelikte olduğu
o savunulabilir?

 Doğu ve Battı klâsiklerinde

en ilk kez Türkççeye çeviri yappılmıştır. A) Yaalnız I B) Ya
alnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 Yeniçerilerd
den ilk kez itfaiye teşkilâtı olluşturulmuşturr. (Tulumbacılar Ocağı)
 Sağlık alanın
nda ilk kez “çiççek aşısı” uygu
ulanmıştır.
 Avrupa’dan
n Barok ve Rokkoko tarzı mim
marî örnek alınaarak pek çok mimarî
m eser inşşa
3. Aşağğıdakilerden ha angisi, Lâle De
evri ısla-
edilmiştir. (Nûr-u Osmâniye Camii, Lâlelli Camii gibi) hatlarrı arasında gös
sterilemez?
A) İsstanbul’da çini fa
abrikası açılmışştır.
 Barok tarzzı Avrupa mimaarîsinin ilk örneğği, inşasına I. M
Mahmut dönem
minde (1748’de)) B) A
Avrupa tarzı ilk teknik
t okul olan
n Hende-
başlanan N
Nûr-u Osmâniyee Camii’dir. Barrok tarzı bir diğğer eser de Lâleli Camii’dir. seehâne kurulmuş ştur.
C) Y
Yalova’da kâğıt fabrikası
f açılmışştır.
 Lâle Devri’n
nde sivil mimarrînin en güzel örneği
ö ise III. A
Ahmet Çeşmessi’dir. D) T
Tulumbacılar Oc cağı adıyla ilk ke
ez itfaiye
teeşkilâtı oluşturulmuştur.
E) İlkk kez “çiçek aşısı” uygulanmışttır.

4. Osmaanlı Devleti’nd de Barok tarzı Avrupa

mimaarîsinin ilk örnneği olarak kabul edi-
len 17748 tarihli mim
marî yapı aşağııdakiler-
den hhangisidir?
A) Fa
Fatih Camii
B) N
Nûr-u Osmâniye Camii
C) S
Sultan Ahmet Ca
amii
(Nûr-u O
Osmâniye Camiii) (IIII. Ahmet Çeşm
mesi) D) II I. Ahmet Çeşme
esi
E) S
Süleymaniye Camii
 Lale Devri’n
nin en ünlü minyatür sanatççısı (nakkaşı) LLevnî’dir. Sultaan III. Ahmet'in
şehzâdelerinin 1720'deki sünnet düğününü anlatan “SSurnâme” adlı eseri, Levnî'nin
minyatür alanındaki en ün
nlü eseridir.
 Lale Devri’n
nin en ünlü divan şairi ise Nedim’dir. 5. Osmaanlı Devleti, Av
vrupa’daki geliişmeleri
yakınndan takip edeebilmek için ilk
k geçici
ği aşağıdaki ülkelerden
elçiliğ ü hanngisinde
açmışştır?
 Lâle Devri’’nde askerî alannda herhangi bir ıslahat yapılm
mamıştır.
A) İnggiltere B) Rusya
R C) İtalya
D) Fransa E) Almanya

 Lâle Devri’’nde sadece İrann ile savaş yapıılmıştır.

1-D
D 2-C 3-B
B 4-B 5-D

~ 127
1 ~
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Askerî alanda hiçbir ıslahatın yapılmadığı Lale Devri, İran Seferi’nin de başarısız ol-
masının etkisiyle, zevk ve sefahate karşı olanların çıkardığı 1730 Patrona Halil İs-
yanı ile sona ermiştir. 1. Osmanlı Devleti’nde Sultan III. Ahmet’in
tahttan indirilmesi ve Lâle Devri’nin sona
ermesine neden olan gelişme aşağıdaki-
✎ Patrona Halil ve yandaşlarının çıkardığı bu ayaklanma sonrasında Nevşehirli Damat
lerden hangisidir?
İbrahim Paşa ve bazı devlet adamları idam edilmiş, isyan sırasında şehir oldukça
A) Kabakçı Mustafa İsyanı
tahrip edilmiş ve Sadâbad Köşkü yakılmıştır. Ayrıca isyanda ünlü divan şairi Nedim B) Şeyh Bedreddin İsyanı
de öldürülmüştür. C) Patrona Halil İsyanı
D) Vaka-yı Vakvakiye
✎ İsyan sonucunda III. Ahmet tahtan indirilmiş, yerine I. Mahmut getirilmiştir.
E) Şahkulu İsyanı

C. I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754)

2. I. Mahmut’un yaptığı ıslahatlarda en bü-
✎ XVIII. yüzyılda askerî alanda ilk kez Avrupa tarzı ıslahatların yapıldığı dönemdir. yük yardımcısı olan ve İslâmiyet’i kabul
ederek “Humbaracı Ahmet Paşa” ismini
✎ Avrupa’nın askerî üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir.
alan, aynı zamanda Avrupa’dan getirilen
✎ Aslen Fransız asıllı olan Comte de Bonneval (=Humbaracı Ahmet Paşa) Humbaracı ilk askerî uzman olan kişi aşağıdakiler-
den hangisidir?
Ocağı’nın (Özel Topçu Birliği) başına getirilmiştir.
A) Comte de Bonneval B) Baron de Tott
C) Giuseppe Donizetti D) Calisto Guateli
 Comte de Bonneval aslen Fransız asıllı olup İslâmiyet’i kabul ederek Humbaracı
E) Monsieur Manguel
Ahmet Paşa ismini almıştır. Avrupa’dan getirilen ilk askerî uzmandır.

✎ Osmanlı ordu sistemi bölük, tabur, alay sistemine göre yeniden düzenlenmiştir.
✎ 1734’te subay yetiştirmek amacıyla Avrupa tarzı ilk teknik okul olan Hendesehâne
(Kara Mühendishanesi) kurulmuştur. 3. Osmanlı Devletinde Batı tarzında açılan
ilk teknik subay ve mühendis okulu aşa-
✎ I. Mahmut döneminde askerî alanda yapılan ıslahatlar başarıya ulaşmış ve Osmanlı ğıdakilerden hangisidir?
Devleti 1736-1739 yılları arasında yapılan savaşlarda başarı elde etmiştir. A) Mekteb-i Rüştiye
✎ Ayrıca bu dönemde, 1748’de Barok tarzı Avrupa mimarîsinin ilk örneği olan Nur-u B) Tıphâne-i Âmire
Osmâniye Camii’nin inşasına başlanmıştır. Caminin inşasında Mimar Mustafa Ağa C) Mekteb-i Fünûn-u Harbiye
ve Simon Kalfa görev almıştır. D) Hendesehâne
E) Mühendishâne-i Berri Hümâyûn

D. III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757)

✎ III. Osman, Osmanlı tarihinde 51 yıl kafes sisteminde kalarak en uzun süre gözetim 4. Osmanlı tarihinde, 51 yıl kafes sistemin-
de kalarak en uzun süre gözetim altında
altında yaşayan padişahtır. Bu dönemde ıslahat yapılmamıştır.
yaşayan Osmanlı padişahı aşağıdakiler-
✎ Musikîden ve kadınlardan hoşlanmayan III. Osman özellikle câriyelerin kendisinden den hangisidir?
uzaklaşması için ayakkabılarına demir ökçeler taktırmıştır. A) I. Mahmut B) I. Ahmet C) III. Osman
✎ Bu dönemde I. Mahmut döneminde inşasına başlanan Nûr-u Osmâniye Camii’nin D) III. Ahmet E) I. Abdülhamit
inşası tamamlanmıştır.
✎ Ayrıca Osmanlı Devleti’nin ilk deniz feneri olarak bilinen “Ahırkapı Feneri” de yine
bu dönemde yapılmıştır.
5.
I. Koca Ragıp Paşa,
II. Yusuf Agâh Efendi,
E. III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774) III. Baron de Tott

✎ Bu dönemdeki ıslahatlarda Macar asıllı bir Fransız olan Baron de Tott ve Sadrazam Yukarıdakilerden hangileri, III. Mustafa
dönemi ıslahatlarında etkili olmamıştır?
Koca Ragıp Paşa etkili olmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Bu dönemde Baron de Tott tarafından “Sürat Topçuları Ocağı” kurulmuştur.
D) I ve II E) II ve III
✎ 1773 yılında ise donanmanın subay ihtiyacını karşılamak için, “Palabıyık” lâkaplı
Cezâyirli Gâzi Hasan Paşa önderliğinde Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyun (Deniz
Mühendishanesi) adıyla ilk denizcilik okulu açılmıştır. 1-C 2-A 3-D 4-C 5-B

~ 128 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

✎ Bütçe açıklarını gidermek ve devlet harcamalarını finanse etmek amacıyla Esham-ı

Tahvilât denilen devlet tahvilleri satışa sunulmuştur. Böylece Esham Kanunu çıkar-
tılarak esham senetlerinin düzenlenmesiyle ilk kez iç borçlanmaya gidilmiştir. 1. Osmanlı Devleti’nde, bir “İç Borçlanma”
sistemi olan ve aynı zamanda temsili kâ-
ğıt paraya geçişin de ilk aşaması olarak
ESHAM SİSTEMİ kabul edilen sistem aşağıdakilerden han-
Kelime anlamı “pay, hisse” olan esham, pay ve gelir ortaklığı senetleri anlamına gel- gisidir?
mektedir. Bir iç borçlanma sistemi olan esham uygulaması, temsili kâğıt paraya geçi- A) İltizam B) Gedik C) Narh
şin ilk aşaması olarak kabul edilmektedir. Bu uygulamada temel amaç, devlet bütçesin-
D) Esham E) Müsadere
de oluşan açığın giderilmesidir.

F. I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789)

2. Osmanlı Devleti’nde bir anlamda iç borç-
✎ Bu dönemde gerçekleştirilen ıslahatlarda Sadrazam Halil Hamit Paşa ve Cezayirli lanma yöntemi olan (Esham) Sistemi ile
Gâzi Hasan Paşa (nâm-ı diğer Palabıyık) etkili olmuştur. ilgili kanun, ilk kez hangi padişah döne-
minde çıkarılmıştır?
✎ III. Mustafa döneminde hazırlanan esham senetleri uygulamaya konmuştur. 1775
A) III. Mustafa B) III. Selim
yılından itibaren uygulamaya konulan esham sistemi 1870’li yıllara kadar sürmüştür.
C) I. Mahmut D) II. Mahmut
E) Abdülmecit
 Osmanlı Devleti, esham sistemine bağlı olarak ilk iç borcu “Galata Sarrafları” adı ve-
rilen Rum ve Ermeni tüccarlardan almıştır.

✎ Avrupa’dan mühendis ve uzmanlar getirilmiş, Sürat Topçuları Ocağı ve Humbaracı

3. Aşağıdakilerden hangisi, I. Abdülhamit
Ocakları yeniden düzenlenmiştir.
dönemi ıslahatlarından biri değildir?
✎ Avrupa’dan getirilen danışman ve uzmanların, “Müslüman olmaları ve Osmanlı kı- A) Subay yetiştirmek için İstihkâm Okulu-
yafeti giymeleri” şartını kaldırmıştır. nun açılması
✎ Subay yetiştirmek amacıyla İstihkâm Okulu açılmıştır. B) İlk kez cizye vergisinin kaldırılması
C) Ulûfe alım satımının yasaklanması
✎ İlk kez “Yeniçeri Sayımı” yapılmıştır. D) Levent Teşkilâtı’nın kaldırılması
✎ İlk kez “Ulûfe alım satımı” yasaklanmıştır. E) Cülus bahşişinin kaldırılması

✎ Levent Teşkilâtı kaldırılmış ve denizci asker yazımına son verilmiştir.

✎ Cülus bahşişi kaldırılmıştır. (Yeniçerileri olumsuz etkilemiştir.)
4. Aşağıdakilerden hangisi, III. Selim Döne-
 Çıkarları zedelenen yeniçeriler ve ulemâ, ıslahatların öncülerinden Sadrazam Halil mi’nde yapılan Nizâm-ı Cedit yenilikleri
Hamit Paşa’nın görevden alınarak idam edilmesini sağlamışlardır. arasında yer almaz?
A) Ordunun eğitimi için kışlalar yapılması
B) İrad-ı Cedit Hazinesi’nin kurulması
G. III. SELİM (NİZÂM-I CEDİT) DÖNEMİ ISLAHATLARI (1789-1807) C) Deniz Mühendishânesi’nin açılması
D) Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matba-
✎ III. Selim ıslahatlara ilk kez plânlı ve programlı olarak başlayan padişahtır. asının kurulması
✎ III. Selim köklü ıslahatlar yapmıştır. Nitekim bu dönem Osmanlı devlet yapısında ilk E) Fransızcanın askerî okullarda yabancı
radikal değişiklikler yapma eğiliminin olduğu dönemdir. dil olarak okutulması

✎ III. Selim’in reform niteliğindeki ıslahatlarının geneline Nizâm-ı Cedit (Yeni Düzen)
adı verilmektedir.
✎ Bu dönemde danışma meclisi (Meşveret Meclisi) toplanarak yapılacak ıslahatlar 5. Modern hemşireliğin kurucusu olarak bi-
için raporlar (layihâlar) hazırlanmaya başlanmıştır. linen Florence Nightingale, aşağıdakiler-
den hangisinde yaralananların tedavisi
✎ Nizâm-ı Cedit adı ile ilk kez Batılı tarzda bir ordu kurulmuştur. için Selimiye Kışlası’na gelerek burada
görev almıştır?
✎ Bu ordunun masraflarını karşılamak için “İrâd-ı Cedit” adlı bir hazine kurulmuştur.
A) Kırım Savaşı
✎ Ordunun eğitimi için Levent ve Selimiye Kışlaları yaptırılmıştır.
B) I. Balkan Savaşı
C) Yunan İsyanı
 Kırım Savaşı sırasında, modern hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale 1854'te
D) II. Balkan Savaşı
Selimiye Kışlası’na gelerek yaralı İngiliz askerlerinin tedavisinde görev almıştır.
E) 31 Mart Ayaklanması

✎ Fransa’dan subaylar ve eğitmenler getirilmiştir.

✎ Askerî okullarda ilk kez yabancı dil (Fransızca) eğitimi başlamıştır. 1-D 2-A 3-B 4-C 5-A

~ 129 ~
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Kara ve deniz mühendishâneleri geliştirilmiş, ayrıca subay ihtiyacını karşılamak için

Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun (Kara Mühendishanesi) kurulmuştur
✎ Avrupa’da ilk kez daimî elçilikler açılmıştır. İlk daimî elçilik Londra’da açılmış, ilk 1. III. Selim döneminde başlatılan yenileşme
hareketlerinin genel adına "Nizam-ı Cedit"
daimî (sürekli) elçi olarak da Yusuf Agâh Efendi Londra’ya gönderilmiştir. denmektedir.
✎ İlk devlet matbaası olan Dârü’t- Tıbâtü’l Âmire (Matbaa-i Âmire) kurulmuştur. Aşağıdakilerden hangisi Nizam-ı Cedit
hareketine son veren ayaklanmadır?
✎ Ülke parasının değerini korumak amacıyla ilk kez “yerli malı” teşvik edilmiştir. A) Şeyh Bedrettin İsyanı
✎ Şeyhü’l-islâmların yetkileri kısıtlanmıştır. B) Patrona Halil İsyanı
C) Kabakçı Mustafa İsyanı
✎ III. Selim’in ıslahatlarına yeniçeriler ve ulemâ tepki göstermiş, bu tepkilerin sonucu
D) Düzmece Mustafa İsyanı
olarak 1807’de Kabakçı Mustafa İsyanı patlak vermiştir.
E) Canberdi Gazali İsyanı

 Osmanlı tarihinde III. Selim (Nizâm-ı Cedit) Dönemi, 1807 Kabakçı Mustafa İsyanı ile
sona ermiştir. III. Selim bu isyan sonrasında “İsyancıların padişahı olmak istemem”
diyerek tahttan inmiştir. Alemdar Mustafa Paşa tarafından tekrar tahta çıkarılmak 2. Avrupa’nın önemli merkezlerinde ilk kez
istense de, Sultan IV. Mustafa tarafından öldürülmüştür. daimî elçiliklerin açılması, hangi padişah
döneminde gerçekleşmiştir?
A) II. Mahmut B) III. Selim
 III. Selim Suzî Dilâra makamını bulan ünlü bir bestekâr ve sanatçıdır. Ayrıca III. Selim C) Abdülaziz D) Abdülmecit
“İlhâmi” (ilham veren) mahlasıyla şiirler de yazmıştır.
E) I. Abdülhamit

✎ Bu isyan hareketi sonucu yenilik hareketleri II. Mahmut dönemine kadar kesintiye
uğramıştır. III. Selim’in askerî, ekonomik ve idarî alanda gerçekleştirdiği bu köklü
ıslahatlar devleti parçalanmaktan kurtaramamış, ancak atılan adımlar kendisinden 3.
sonra gelen yöneticilere örnek olmuştur. I. Ulûfe alım-satımının yasaklanması,
II. Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun’un
 III. Selim döneminde kurulan Nizâm-ı Cedit ordusu, 1798’de Cezzar (Kasap) Ahmet açılması,
Paşa komutasında Fransızlara karşı Akka Kalesi’ni (Suriye) savunmuş ve ilk zaferini III. Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matba-
elde etmiştir. Akka mağlubiyeti sonrasında Napolyon “Eğer Türkler beni Akka Kalesi asının kurulması
önünde durdurmasaydı, bütün Doğu’yu ele geçirmek işten bile olmayacaktı. Ancak Yukarıdakilerden hangileri III. Selim Dö-
kader, Akka’da beni bir ihtiyarın (Cezzar Ahmet Paşa) oyuncağı etti.” demiştir. nemi ıslahatlarından biri değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

III. YÖNETİM VE BÜROKRASİ ALANINDAKİ DEĞİŞİMLER

4. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi III. Se-
A. DİVÂN-I HÜMÂYUN’DAN BÂB-I ÂLİ’YE lim Dönemi’ne aittir?
A) İlk posta teşkilâtının kurulması
✎ XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan en önemli değişiklik divanın toplanma
B) Hendesehânenin açılması
yerinde olmuştur.
C) Nizâm-ı Cedit ordusunun kurulması
✎ Daha önce Topkapı Sarayı’nda Kubbealtı denilen yerde yapılan divan toplantıları, D) İlk Türk matbaasının kurulması
bu dönemden itibaren sadrazamın konağında (Bâb-ı Âli) yapılmaya başlanmıştır. E) Deniz Mühendishânesi’nin açılması
Bu değişimle Bâb-ı Âli artık yeni hükûmet merkezi hâline gelmiştir.
✎ Bâb-ı Âli değişikliğiyle birlikte;
 Avrupalı devletlerle ilişkilerin artmasına bağlı olarak Kalemiye sınıfının önemi
artmıştır. 5. XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan
en önemli değişikliklerden biri divanın top-
 Daha önce nişancıya bağılı olan reisü’l-küttap dışişleri görevine getirilmiştir.
lanma yerinde olmuştur.
 Reisü’l-küttabın önemi artarken, nişancının önemi azalmıştır. XVIII. yüzyıldan itibaren divan toplantıla-
rının yapıldığı yer aşağıdakilerden hangi-
sidir?
A) Bâb-ı Hümâyûn B) Bâb-ı Âli
B. ÂYANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI C) Bâb-ı Meşihat D) Kubbealtı
E) Enderun
✎ Âyanlar, bulundukları şehir veya bölgenin en zengin ve en güçlü insanlarıydı.
✎ Halk ile yöneticiler arasında köprü durumunda olan Âyanlar, merkezî otoritenin za-
yıflamasını fırsat bilerek güçlenmeye başlamışlardır. 1-C 2-B 3-A 4-C 5-B

~ 130 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

✎ XVIII. yüzyılda da Âyanların gücü oldukça fazlaydı. Âyanların güçlenmesi merkezî

otoritenin zamanla zayıflamasına neden olmuştur. Nitekim Âyanlar bu dönemde o
kadar çok güçlenmişlerdi ki, Rusçuk Âyanı Alemdar Mustafa Paşa IV. Mustafa’nın 1.
yerine II. Mahmut’u tahta çıkarmıştır. Bu durum Âyanların iktidar konusunda dahi  Osmanlı toplumunda şehirlerde ve taşra-
söz sahibi olduklarını göstermektedir. da çeşitli sosyal ve mesleki grupların seç-
kinleri arasında yer alırlar.
✎ Osmanlı Devleti Âyanların gücünü zayıflatmak için; Âyanları öldürtmüş, yeni atama  XVIII. yüzyılda güçlenip siyasî alanda da
yapmamış ve müsadere sistemiyle ölenlerin malına el koymuştur. söz sahibi olmuşlardır.
✎ Âyanlık kurumu ilk olarak 1786’da kaldırılmışsa da, kısa süre içerisinde yeniden es-  II. Mahmut döneminde devlet memurluk-
larına getirilmişlerdir.
kiye dönülmüştür. Öyle ki II. Mahmut döneminde âyanlar devlet memurluklarına
dahi getirilmişlerdir. Tanzimat’tan sonra ise, vilâyetlere merkezden valiler atanınca Yukarıdaki özellikler aşağıdakilerden
hangisine aittir?
âyanlık kurumu ortadan kalkmıştır.
A) Âyan B) Yeniçeri C) Esnaf
D) Reâya E) Sipahi

C. MALİKÂNE SİSTEMİ
✎ Malikâne sistemi XVII. yüzyıl sonlarında ortaya çıkmış, XIX. yüzyıl ortalarına kadar
devam etmiştir.
✎ Bu sisteme göre devlet, arazi veya başka bir gelirini herhangi bir kişiye ömür boyu
kiraya verirdi. Sistemde satış (=ömür boyu kiralama) bedeli karşılığına “muaccele”
adı verilmekteydi. Kısaca bu sistem, bir bakıma tımar sistemi ile iltizam sisteminin 2. Osmanlı Devleti’nde, devlete ait arazi ya
birleşmesi anlamına gelmektedir. da başka bir gelirin, herhangi bir kişiye
ömür boyu kiraya verilmesi sistemine ne
✎ Bu malî sistemde mültezim adı verilen kişi, malikâne olarak aldığı gelir kaynağı için ad veriliyordu?
devlete düzenli olarak vergi vermekle yükümlüydü. A) İltizam B) Müsadere C) Tımar
D) Malikâne E) Esham
✎ Bu sistem Osmanlı Devleti için oldukça faydalı olmuştur. Nitekim malikâne sahiple-
ri (mültezimler) zamanla üretken hâle gelmişler, bulundukları bölgelerin güvenliği-
ni sağlamışlar ve ihtiyaç sahiplerine kredi dahi vermişlerdir. Bu sistem XIX. yüzyılın
sonlarına doğru önemini yitirmiştir.

Not Alınız..............................................................................................................................
3. Osmanlı Devleti’nde uygulanan malikâne
........................................................................................................................................................................ sisteminin;
I. eğitim,
........................................................................................................................................................................
II. güvenlik,
........................................................................................................................................................................ III. ekonomi
........................................................................................................................................................................ alanlarından hangilerinde devlete fayda
sağladığı savunulabilir?
........................................................................................................................................................................
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
........................................................................................................................................................................
D) I ve III E) II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 4. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda yaptı-
ğı ıslahatlar bir bütün olarak düşünüldü-
........................................................................................................................................................................ ğünde, aşağıdaki alanlardan hangisinde
diğerlerine göre daha çok ıslahat yapıldı-
........................................................................................................................................................................
ğı söylenebilir?
........................................................................................................................................................................ A) Kültürel B) Ekonomik C) Askerî
........................................................................................................................................................................ D) Toplumsal E) Yönetim

........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-A 2-D 3-E 4-C

~ 131 ~