HISTORIA

Społeczeństwo średniowieczne
Wiem, potrafię, zastosuję:

- podział społeczeństwa na seniorów i wasali

SENIOR- król lub książę który przekazywał swe dobra ziemskie poddanym (wasalom), aby mieć ich
poparcie i wierność.

WASAL- obdarowany (rycerz, dworzan, duchowny) który zobowiązany był służyć panu zbrojnie oraz
wspierać go radą. Nie mógł sprzeciwić się seniorowi.

Dobra ziemskie (lenno) po wasalu dziedziczyli jego potomkowie

- społeczna drabina feudalna – to struktura pokazująca zależności pomiędzy poszczególnymi

seniorami i wasalami. Jedna osoba mogła być jednocześnie seniorem jak i wasalem

Król był seniorem –możnowładcy świeccy i duchowni byli wasalami króla, ale byli też seniorami dla
rycerzy --rycerze byli wasalami dla możnowładcych ale byli seniorami dla chłopów czyli swoich
wasali

- podział społeczeństwa średniowiecznego na stany : duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo,

chłopi

terminy:

 Feudalizm – podział społeczeństwa średniowiecznego na seniorów i wasali.

 Senior – władca przekazujący swoje dobra poddanym
 Wasal – obdarowany w zamian za wierną służbę i pomoc
 Lenno – ziemia nadawana przez seniora wasalowi w zamian za jego służbę i pomoc zbrojną
 hołd lenny – uroczysta przysięga wierności; wasal przysięga wierność władcy (seniorowi)
całując go w rękę po czym otrzymuje symbol lenna – włócznię, chorągiew lub dokument
zawartej umowy.
 Stan – podział społeczeństwa na określone grupy po nadaniu im określonych przywilejów
(duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo, chłopi)
 przywilej – szczególne uprawnienia nadawane przez władców przysługujące określonym
ludziom lub zbiorowościom
 suzeren – władca stojący na szczycie drabiny feudalnej, nie był niczyim wasalem (król)
 duchowieństwo – stan szczególnie uprzywilejowany, zwolniony z podatków i podlegający
sądom kościelnym, byli doradcami króla
 chłopi – podlegali właścicielowi ziemi, którą uprawiali w zamian za daniny, pracowali też w
majątku pana.
 szlachta – wcześniej rycerstwo, mająca liczne przywileje, posiadali liczne ziemie i pełnili
funkcje państwowe
 mieszczaństwo- mieli prawo do samorządu, czyli rządzili miastem w zamian za daniny dla
właściciela miasta, zajmowali się handlem i rzemiosłem
 HISTORIA

- ideał rycerza i jego obowiązki

Rycerze mieli obowiązek chronić państwo i jego mieszkańców przed wrogimi najazdami. Ideał rycerza
to wyobrażenie jaki powinien być wojownik: musiał umieć walczyć, być odważny, zdyscyplinowany,
silny, odporny na ból i zmęczenie, miał być prawdomówny i szlachetny (kodeks honorowy), pobożny i
opiekować się słabymi i bezbronnymi

- od pazia do rycerza

Rycerzem mógł zostać tylko jego potomek. Dziecko na dworze królewskim na początku służyło jako
paź ucząc się dobrego wychowania. Po 14 r.ż. został giermkiem ucząc się sztuk walki i towarzysząc
swojemu panu w czasie wypraw wojennych. Po wiernej służbie mógł zostać pasowany na rycerza.

- życie codzienne rycerzy

Na ziemiach otrzymanych od władcy rycerze wznosili swe siedziby. Grunty należące do rycerzy
uprawiali chłopi. Najbogatsi rycerze mieszkali w zamkach.

- elementy wyposażenia średniowiecznego rycerza : miecz, hełm, tarcza, zbroja, rękawice i ostrogi,
rycerze walczyli konno

- kultura rycerska: przysięga uczciwości i lojalności wobec władcy składana przez rycerzy w czasie
hołdu lennego, gotowość do obrony kraju i kościoła, opieka nad ubogimi i słabszymi

- terminy:

 rycerz – obrońca wiary i bezbronnych, chronili państwo i mieszkańców w razie wojny

 kodeks honorowy – nakazywał rycerzom uczciwość, pobożność, słowność, prawdomówność i
pomoc słabszym
 paź – chłopiec, który od 7 r.ż. pełnił służbę na dworze królewskim i uczył się dobrego
wychowania
 giermek – kandydat na rycerza po 14 r.ż. uczył się sztuk walki i towarzyszył w czasie wypraw
wojennych swojemu panu.
 Pasowanie – uroczystość zaprzysiężenia giermka na rycerza w obecności króla lub
duchownego, otrzymywał pas z mieczem i ostrogi
 Herb – znak wyróżniający każdego rycerza, dziedziczne dla rodów
 Kopia – broń wywodząca się z włóczni którą rycerz umieszczał pod pachą i z wyprostowaną
galopem na koniu gnał w stronę przeciwnika
 ostrogi – ostry element umieszczony na pięcie buta rycerza, służący kierowaniu koniem
 HISTORIA

- lokacje miast i wsi

Przy grodach powstawały osady rzemieślników. Wytwarzane produkty sprzedawali kupcom. Kupcy
we wsiach sprzedawali je chłopom. W celu ułatwienia handlu na skrzyżowaniach szlaków handlowych
zakładano osady targowe. Po ich rozwoju przekształcono je w miasta. Jednakże niektóre miasta
powstawały od podstaw nad rzekami lub portami morskimi. Właściciel gruntu podpisywał umowę
lokacyjną z zajmującym się zakładaniem nowego miasta lub wsi. W dokumencie tym były prawa i
obowiązki mieszkańców, ważne terminy i umieszczenie placów czy ulic.

- samorząd miejski i jego organy

Mieszczanie sprawowali władzę w mieści choć nadal płacili daninę jego właścicielowi. Ze swojego
grona wybierali Radę miejską. R.M. wybierała spośród siebie burmistrza i uchwalała prawa w mieście.

Burmistrz był najważniejszym urzędnikiem, dbał aby przestrzegano praw.

We władzach zasiadali tylko najbogatsi mieszkańcy.

- organy samorządu wiejskiego: rada miejska, burmistrz

- wygląd średniowiecznego miasta : mury obronne, barbakan, ulice, rynek, sukiennice, ratusz,
kościół

- zajęcia ludności wiejskiej - biedniejsza część mieszkańców należąca do plebsu mieszkała w ubogich
chatach nie mając dostępu do wody i kanalizacji, bogatsi patrycjusze mieszkali w murowanych
kamienicach. Pracowali w dni powszednie a po pracy spotykali się w gospodach gdzie grali i oglądali
występy. Odpoczywali w niedziele i święta.

- terminy:

 gród – niewielkie osady na małych obszarach znajdujące się pomiędzy miastami

 osada targowa – zakładane na skrzyżowaniach szlaków handlowych w celu ułatwienia
wymiany towarów. Odbywały się w nich targi handlowe
 lokacja – proces zakładania miast i wsi. Właściciel gruntu na którym lokowano miejscowość
zawierał umowę z zasadźcą wydając dokument lokacyjny
 zasadźca – zakładający miasto lub wieś na danym gruncie.
 Kupcy – kupowali towary od rzemieślników i podróżując od wsi do wsi zbywali je chłopom
 rzemieślnicy – osoba zajmująca się wytwarzaniem i naprawianiem przedmiotów domowego
użytku.
 Rynek – centralny plac miasta, otoczony murami najbogatszych kamienic
 Targi – handel rozmaitymi wyrobami
 wójt – zasadźca nowego miasta, był przedstawicielem właściciela ziemi.
 Burmistrz – wybierany przez radę miejską najważniejszy urzędnik w mieście
 rada miejska – wybierani reprezentanci miasta przez mieszczanów, uchwalali obowiązujące
w mieście prawa i wybierali burmistrza
 ława miejska – sąd miejski
 HISTORIA

 ratusz – pełnił funkcję siedziby władz miejszkich

 cech – organizacja zrzeszająca rzemieślników w danej specjalności. Określała wielkość
produkcji, ceny i jakość produktów
 sołtys – zasadźca wsi, stał na jej czele
 ława wiejska – sąd wiejski, którego przewodniczącym był sołtys, rozstrzygający spory między
chłopami.
 trójpolówka - metoda uprawy ziemi w celu zabezpieczenia jej przed wyjałowieniem, podział
pola na trzy części: 1)zboża ozime 2) zboża jare wiosenne 3) ugór .
 pług – narzędzie do orania które zastąpiło radło
 radło – prymitywne narzędzie do uprawy roli, poprzednik pługa, zaostrzony konar ciągniony
przez woły
 brona – narzędzie do zasypywania ziarna cienką warstwą ziemi

- duchowni w średniowieczu, ich przywileje i obowiązki

Duchowni pełnili funkcje religijne, odprawiali nabożeństwa i udzielali sakramentów. Jako jedyni
potrafili pisać i czytać po łacinie, dlatego też pełnili funkcje doradcze i urzędnicze na dworze
królewskim. Duchowni podlegali papieżowi.

- średniowieczne szkolnictwo

Średniowieczne szkolnictwo organizowali duchowni. Na początku kształcono księży w szkołach

parafialnych. Uczono j. łacińskiego, modlitw i pieśni. Wyższym poziomem były szkoły katedralne lub
klasztorne. Dla ludzi lepiej wykształconych utworzono uniwersytety, gdzie kształcono prawników,
lekarzy oraz duchownych. Nauka dozwolona tylko dla chłopców.

- terminy:

 zakon – wspólnoty religijne, które składały śluby ubóstwa, celibatu i posłuszeństwa, całe
życie poświęcali modlitwie i służeniu innym
 klasztor – siedziba zakonów w którym obowiązywała reguła zakonna
 opat – kierował życiem w klasztorze, nadzorował funkcje zakonników
 reguła zakonna- zbiór przepisów dotyczących zgromadzenia zakonnego, określał prawa,
obowiązki i zasady postępowania zakonników w klasztorze
 benedyktyni – zakonnicy zajmujący się prowadzeniem szkół, szpitali, badaniami naukowymi,
uprawą roli i hodowlą, przepisywali księgi. Klasztor benedyktynów złożono w VI wieku we
Włoszech przez św. Benedykta
 cystersi – zakonnicy którzy we wsiach rozwinęli nowoczesne metody uprawy, zajmowali się
uprawą roli i hodowlą, zakładali szkoły, szpitale, przepisywali księgi
 franciszkanie- wędrowny zakon żebraczy braci mniejszych. Utrzymywali się wyłącznie z tego
co dali im wierni, wyrzekli się bogactwa i angażowania w politykę. Żyli i głosili Słowo Boże
 dominikanie – zakon żebraczy, opiekowali się chorymi i biednymi wygłaszając kazania w
prostym języku, a nie po łacinie
 HISTORIA

 skryptoria – przystosowanie pomieszczenia do przepisywania ksiąg

 kopiści – ręcznie przepisywali i oprawiali księgi w celu zwiększenia ich egzemplarzy
 asceza – celowe wyrzeczenie się wygód i zadawaniu cierpień przez wiernych kościołowi
 benedyktyńska praca – zajęcie wymagające dokładności i wytrwałości
 uniwersytet – szkoły wyższe w których kształcono prawników, lekarzy, duchownych. Szkoły
tylko dla chłopców

- rola sztuki w średniowieczu

Sztuka miała związek wyłączni z chrześcijaństwem. Tematem prac były historie i postacie znane z
Pisma świętego. Sztuka zachwycała pięknem ale też uczyła, ponieważ osoby które nie potrafiły czytać
i pisać mogły w ten sposób poznać treść pisma świętego. Takie dzieła nazywano Biblią dla ubogich.
Dzieła sztuki były anonimowe, nie podpisywano ich ponieważ tworzona na chwałę Bogu a nie dla
sławy.

- styl romański i jego cechy

 budowano świątynie o grubych murach zapewniając bezpieczeństwo w razie ataku wroga

 mury z kamienia
 małe okna przez co wnętrza były w półmroku
 łuki w kształcie półkola
 obramowanie drzwi zdobiły kolumny i płaskorzeźby
 do kościoła przylegała Apsyda, dodatkowy ołtarz
 wieże pełniły funkcję obronną i obserwacyjną

- styl gotycki i jego charakterystyczne elementy

 wysokie i strzeliste świątynie

 budowano z kamienia i cegły
 oprócz kościołów budowano później ratusze, kamienice, spichlerze, sukiennice
 wysokie wieże symbolizowały dążenie człowieka do Boga
 witraże przedstawiały wzory roślinne lub sceny z Biblii
 rozeta czyli okrągłe okno nad wejściem
 wejście zdobiły płaskorzeźby postaci świętych
 duże okna w ostry łuk

- rzeźba i malarstwo średniowieczne

- terminy:

 Biblia pauperum – Biblia dla ubogich, księga graficzna dla ludzi nie umiejących czytać
 styl romański – charakteryzował się masywnymi konstrukcjami o grubych murach i małych
oknach
 HISTORIA

 styl gotycki – strzeliste budowle o cienkich murach i dużych oknach

 portal – obramowanie drzwi
 sklepienie - oparta na kolumnach konstrukcja, służąca do przykrycia od góry
pomieszczenia w świątyni
 witraże – wykonane z kawałków barwnego szkła przedstawiające sceny z biblii i wzory
 łuki oporowe - łuk wspierający od zewnątrz ścianę nawy głównej
 apsyda – pomieszczenie przylegające do kościoła, stawiano w nim dodatkowy ołtarz
 rozeta – okrągłe okno nad wejściem do świątyni w stylu gotyckim wypełnione witrażem
 przypory - element budowli, którego zadaniem jest wzmocnienie ściany oraz
przenoszenie ciężaru sklepienia
 miniatura – małe dzieła sztuki zdobiące średniowieczne księgi, wykonywane ręcznie inicjały
oraz skomplikowane ilustracje
 inicjał - pierwszą literę słowa rozpoczynającego daną część lub rozdział tekstu. W
średniowiecznej sztuce kaligrafii inicjał był większy od pozostałych liter i często towarzyszyła
mu dekoracja