PRAWO RZECZOWE

1.Paulus, księga szósta komentarza do dzieł Sabinusa (D.8,2,19 pr.)

stan faktyczny: dwa domy, dwóch właścicieli, wspólna ściana, przy której jeden z właścicieli umieścił rurę lub łaźnię, albo skraplał
wodą pomieszczenie, w którym znajduje się wspólna ściana
problem prawny: czy można ograniczyć prawo własności w postaci korzystania z łaźni?
rozstrzygnięcie: według Proculusa nie można ograniczyć prawa własności i zabronić umieszczenia rury/łaźni/skraplania nawet
jeśli przyniosłoby to szkodę sąsiadowi; według Neratiusa natomiast jeśli korzystanie z własności szkodzi sąsiadowi to można
ograniczyć lub zabronić korzystania z prawa własności
ograniczenie prawa własności w prawie sąsiedzkim – racja po stronie Neratiusa

2.Ulpian, księga siedemnasta komentarza do edyktu (D.8,5,8,5)

stan faktyczny: dym z serowarni kierowany ku położonym wyżej budynkom, określenie granic korzystania z prawa własności;
immisje – skarga, że nie ma prawa do zachowania powodującego powstawanie immisji, ale przeciwko skarga potwierdzająca prawo
do immisji; interdykt uti possidetis – przy zakazie korzystania ze swojej rzeczy jak się chce
problem prawny: czy można korzystać z własności bez ograniczeń, nawet jeśli szkodzi to sąsiadowi?
rozstrzygnięcie: właściwym adresatem przeciwko immisjom będą właściciele serowarni, a nie ich dzierżawcy; służebność
polegałaby na tym, że osoba która musiałaby znosić dym dostawałaby w zamian wynagrodzenie 1.ograniczenie korzystania dla
dobra stosunków sąsiedzkich (na swoim gruncie wolno czynić tylko to, co nie powoduje immisji na inny grunt) 2.skarga dla
potwierdzenia prawa do immisji nawet na niekorzyść sąsiada/„uti possidetis” (wytwarzanie dobra dla funkcjonowania
społeczeństwa)

3.Jovoleneus, księga piąta posteriores Labeona (D.33,7,26)

stan faktyczny: gliniane lub ołowiane beczki z posadzonymi roślinami połączone z budynkiem
problem prawny: czy wraz ze sprzedażą domu można zabrać beczki, czy są one częścią składową budynku
rozstrzygnięcie: jeśli beczki są trwale przyłączone do budynku to są częścią składową budynku i należą do budynku; beczki muszą
być przytwierdzone na stałe do nieruchomości

4.Julianus, księga szósta komentarza do dzieł Miniciusa (D.6,1,59)

stan faktyczny: mieszkaniec nie będący właścicielem budynku wstawił do niego okna i drzwi, później właściciel je usunął; rzecz
przyłączona do nieruchomości po jej odłączeniu staje się ruchomością
problem prawny: czy mieszkaniec, który nie jest właścicielem może domagać się zwrotu okien i drzwi, czy rzecz, która na powrót
stała się ruchoma powinna wrócić do osoby, która była jej właścicielem, zanim została przyłączona, czy nakład był konieczny
rozstrzygnięcie: nakłady konieczne zostają zwrócone temu, kto je poniósł; okna i drzwi powinny zostać zwrócone osobie, która
je kupiła (mieszkańcowi budynku)

5.Pomponius, księga trzydziesta trzecia komentarza do dzieł Sabinusa (D.41,1,28)

stan faktyczny: został postawiony budynek przez osobę, do której nie należał grunt, na który ten budynek został postawiony
problem prawny: do kogo należy budynek – do osoby, która go wybudowała, czy do właściciela gruntu; co jest ważniejsze, budynek
czy fundament?
rozwiązanie: to co znajduje się powierzchni przypada gruntowi; bez gruntu nie byłoby możliwości postawienia budynku, wobec
czego całość należy do właściciela gruntu

6.Paulus, księga pięćdziesiąta czwarta komentarza do edyktu (D.41,7,2)

stan faktyczny: mamy rzecz, którą właściciel porzucił
problem prawny: czy mamy do czynienia z nabyciem rzeczy porzuconej, czy rzeczy niczyjej?
rozwiązanie: Proculus uważa, że rzecz nadal należy do właściciela, do momentu, w którym druga osoba nie weźmie jej w posiadanie;
natomiast Julianus uważa, że z momentem porzucenia właściciel traci własność i rzecz staje się niczyja, a następnie może zostać
zawłaszczona przez osobę, która ją weźmie w posiadanie i zachowa dla siebie – konieczna jest natomiast wola właściciela na
wyzbycie się rzeczy; rzecz staje się niczyja

7.Gaius, Instytucje 2,79

stan faktyczny: wykorzystano cudzy materiał do wytworzenia nowych rzeczy
problem prawny: kto jest właścicielem rzeczy nowej
rozwiązanie: spór szkół – Sabinianie uważali że właścicielem rzeczy nowej jest właściciel materiałów; Prokulianie natomiast uważali
że właścicielem nowej rzeczy jest przetwórca
pogląd pośredni (Paulus) – jeśli nową rzecz można przywrócić do stanu pierwotnego to właścicielem jest właściciel materiałów,
natomiast jeśli się nie da to właścicielem jest przetwórca, ale właścicielowi materiałów przysługuje skarga z tytułu kradzieży oraz
bezpodstawnego wzbogacenia się
8.Pomponius, księga trzydziesta trzecia komentarza do dzieł Sabinusa (D.8,3,24)
stan faktyczny: mamy akwedukt, ale nie jako fizyczny budynek, a służebność na nim
problem prawny: czy właściciel może udostępnić korzystanie z akweduktu sąsiadom
rozwiązanie: służebność nie polega na służebności, uprawniony do służebności może korzystać z niej tylko w takim stopniu,
w jakim służebność została przez niego nabyta i nie może pozwolić innym na korzystanie z akweduktu

9.Ulpian, księga siedemnasta komentarza do edyktu (D.8,5,6,2)

stan faktyczny: dwóch sąsiadów, dwa budynki, wspólna ściana; jeden sąsiad dobudował się do budynku już istniejącego,
dobudował swoje trzy ściany do czwartej, która należy do drugiego sąsiada
problem prawny: do kogo należy obowiązek dbania o ścianę?
rozwiązanie: według powszechnej zasady służebność nie może polegać na działaniu i dbanie należy do tego, który dobudował
ściany do ściany już istniejącej (był to pogląd Gallus), natomiast zwyciężył pogląd Serviusa, że to właściciel, który pozwolił
dobudować się do swojej ściany, powinien o swoją ścianę dbać

10.Ulpian, księga siedemnasta komentarza do dzieł Sabinusa (D.7,8,4,1)

stan faktyczny: kobieta dostała używanie mieszkania – należy ono do innej osoby, ale ona może tam mieszkać; służebność osobista
problem prawny: czy może mieszkać w tym mieszkaniu z mężem, przyszłym mężem, teściem; czy musi mieszkać sama
rozwiązanie: służebność osobista co do zasady pozwala jej na zamieszkiwanie w mieszkaniu samej; jednak zasada mówi o
wykonywaniu służebności w sposób oględny; owa oględność polega na przyzwoleniu, aby w mieszkaniu mieszkała z osobą
najbliższą (może być to mąż, przyszły mąż, nawet rozszerzając teść)

ZOBOWIĄZANIA
11.Ulpian, księga siódma rozważań (D.12,1,18 pr.)
stan faktyczny: wydanie pieniędzy we władanie; przekazujący ma wolę zawarcia umowy darowizny; przyjmujący umowę pożyczki
(pożyczka jest zwracalna, przy darowiźnie nie ma obowiązku zwrotu rzeczy)
problem prawny: czy mamy do czynienia z ważną umową? (pożyczka a darowizna)
rozwiązanie: Julian i Ulpian mówią, że nie mamy żadnej ważnie zawartej umowy; nie ma wspólnej woli stron (jedna ma wolę
darowizny, a druga wolę pożyczki – obie wymagają zgodnej woli, konsensu)
dający nie wie czy czekać na zwrot
nieważność czynności prawnej (error in negotio)

12.Javolenus, księga druga listów (D.45,1,105)

stan faktyczny: mamy zobowiązanie alternatywne/przemienne; jedna osoba przyrzeka drugiej że da mu niewolnika Damę, albo
Erota; po wydaniu Damy wierzyciel go nie przyjmuje i popada w zwłokę, a Dama umiera
problem prawny: czy wierzycielowi przysługuje skarga z tytułu stypulacji, czy może żądać wydania drugiego z niewolników
rozwiązanie: wierzycielowi nie przysługuje skarga z tytułu stypulacji w postaci „Daj mi Erota”, ponieważ dłużnik wykonał
zobowiązanie poprawnie – miał zamiar wydać Damę (to dłużnik wybierał które z dwóch zobowiązań wypełni, musiał tylko jedno);
wierzyciel popadł w zwłokę; nieprzyjęcie Damy przez wierzyciela nie powoduje, że zobowiązanie nie jest wykonane; Dama umiera
tak jakby był wydany wierzycielowi wobec czego świadczenie jest zrealizowanie i nie przysługuje skarga z tytuły stypulacji

13.Venuleius, księga czwarta dzieła o stypulacjach (D.45,1,138)

stan faktyczny: jedna osoba odbiera przyrzecznie od drugie, że otrzyma jakąś rzecz w dniach konkretnego targu
problem prawny: czy można wymagać, aby rzecz została przekazana w pierwszym dniu targu
rozwiązanie: nie można domagać się, aby otrzymać rzecz w pierwszym dniu targu, ponieważ jeśli mamy przedział czasu, w którym
zobowiązanie ma zostać wypełnione, to może ono zostać wypełnione nawet w ostatnim momencie i do tego czasu wierzyciel nie
ma prawa żądać rzeczy

14.Ulpian, księga dwudziesta szósta komentarza do edyktu (D.12,1,9,9)

stan faktyczny: jedna osoba przekazuje drugiej osobie w depozyt monety, a następnie pozwala jej zrobić użytek z tych monet
(umowa depozytu zmienia się w umowę pożyczki)
problem prawny: kiedy można dochodzić przedmiotu pożyczki – czy od chwili zawarcia umowy, czy od wzięcia z miejsca
przechowania
rozwiązanie: Nerva i Proculus mówią, że przedmiotu pożyczki można dochodzić jeszcze zanim pieniądze zostaną wzięte z miejsca
przechowania; rzecz znajdowała się już we władaniu pożyczkobiorcy (wcześniej depozytariusza), a w umowie pożyczki dodano
możliwość korzystania z monet; skarga przysługuje od momentu zawarcia umowy pożyczki i od tego momentu można dochodzić
jej zwrotu – ryzyko utraty przez pożyczkobiorcę, musi i tak zwrócić dług
15.Paulus, księga trzydziesta trzecia komentarza do edyktu (D.18,1,1,1)
stan faktyczny: jedna osoba daje drugiej jedną rzecz, w zamian otrzymuje od niej inną
problem prawny: czy mamy do czynienia z umową kupna-sprzedaży czy też z zamianą
rozwiązanie: Sabinus i Cassius uważają, że jest to umowa kupna-sprzedaży, natomiast Nerva i Proculus że jest to zamiana rzeczy;
zamiany rzeczy nie można traktować jako umowy kupna-sprzedaży, ponieważ w razie konieczności wytoczenia skargi nie jest
możliwe stwierdzenie kto jest kupującym, a kto sprzedającym przez co istnieje ryzyko wniesienia złej skargi (sprzedającemu i
kupującemu przysługiwały inne skargi) a w konsekwencji przegranie procesu

16.Ulpian, księga trzydziesta druga komentarza do dzieł Sabinusa (D.24,1,5,5)

stan faktyczny: mąż przekazuje żonie rzecz dokonując sprzedaży po zaniżonej cenie, aby tak naprawdę dokonać darowizny, na
zewnątrz pozorowali umowę sprzedaży, między nimi była wola darowizny
problem prawny: darowizna między małżonkami była zakazana; czy sprzedaż rzeczy przez męża była ważna
rozwiązanie: jeśli mąż miał zamiar sprzedania rzeczy, to sama sprzedaż jest czynnością ważną, natomiast nie ważna jest część
zaniżenia ceny, w takim stopniu w jakim żona stała się bogatsza
natomiast jeśli mąż nie miał zamiaru sprzedania rzeczy a sprzedaży dokonał tylko w celu ukrycia darowizny, to sprzedaż była
nieważna (pozorna czynność prawna jest nieważna), a darowizna (rzeczywista czynność, jaką chciał dokonać mąż) jest ważna tylko
pod warunkiem że byłby zgodna z prawem, co w tym przypadku nie jest

17.Ulpian, księga trzydziesta komentarza do dzieł Sabinusa (D.17,2,29,1-2)

stan faktyczny: została utworzona spółka, w której jest co najmniej dwóch wspólników
problem prawny: jaki jest udział poszczególnych wspólników w zyskach i stratach
rozwiązanie: Cassius uważa że można utworzyć spółkę, gdzie jeden nie ponosi żadnych strat, a zyski są wspólne; ale nie może być
istnieć spółka gdzie jeden ponosi tylko straty (i nie ma żadnych zysków), a drugi ma same zyski (i nie ma strat) – jest to lwia spółka;
niesprawiedliwa jest spółka taka, z której nie można czerpać zysków, wobec czego, aby taka spółka istniała zgodnie z prawem obaj
wspólnicy muszą uzyskiwać z niej korzyści

18.Ulpian, księga trzydziesta druga komentarza do edyktu (D.12,7,2)

stan faktyczny: pracz wziął od jakiejś osoby ubranie do czyszczenia, ubranie zaginęło wobec czego pracz zapłacił
poszkodowanemu odpowiednie odszkodowanie, ale później ubranie odnalazło się i wróciło do właściciela
problem prawny: czy pracz może wnieść skargę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
rozwiązanie: pewnie jest, że pracz ma powództwo z tytułu umowy o dzieło; jeśli zaś chodzi o powództwo z tytułu bezpodstawnego
wzbogacenia to jeśli uznamy, że z tego tytułu można dochodzić długu zapłaconego bez podstawy to pracz ma taką możliwość,
bowiem od chwili kiedy ubranie się odnalazło odszkodowanie jakie pracz zapłacił wierzycielowi nie ma podstaw

19.Ulpian, księga dwudziesta szósta komentarza do edyktu (D.12,5,4,3)

stan faktyczny: klient żąda zwrotu pieniędzy, które zapłacił prostytutce za wykonaną usługę
problem prawny: czy klient może skutecznie żądać zwrotu pieniędzy
rozwiązanie: według Labeo i Marcellusa nie może żądać zwrotu pieniędzy (niegodziwość obu stron); według nowego poglądu
również nie może żądać, ale nie z powodu niegodziwości obu stron, a z powodu własnej niegodziwości; uznano bowiem, że
prostytutka owszem postępuje niegodziwie ze względu na profesję, ale pieniądze przyjmuje już godziwie
oboje w jakimś stopniu postępują niegodziwie, wobec czego nie należy im się ochrona prawna, ale przyjmuje się, że lepszą sytuację
prawną ma posiadacz – jeżeli świadczenie zostało przyjęte nie trzeba go zwracać (prostytutka przyjęła świadczenie i nie musi go
zwracać)

20.Ulpian, księga osiemnasta komentarza do edyktu (D.9,2,9,4)

stan faktyczny: niewolnik zostaje zabity podczas ćwiczeń rzucania pociskiem
problem prawny: czy można zastosować ustawę akwiliańską, czy mamy do czynienia z bezpodstawnym wyrządzeniem szkody
rozwiązanie: jeśli niewolnik przechodził w miejscu specjalnie przeznaczonym do ćwiczeń to nie można przypisać winy
rzucającemu, na podstawie ustawy akwiliańskej będą odpowiadać tylko ci, którzy rzucali pociskiem w miejscu do tego
nieprzeznaczonym; natomiast jeśli działali z chęcią wyrządzenia szkody mamy do czynienia z winą umyślną

21.Ulpian, księga osiemnasta komentarza do edyktu (D.9,2,11 pr.)

stan faktyczny: golibroda strzyże niewolnika a inna osoba podczas gry w piłkę trafia nią w rękę golibrody i ten przecina gardło
niewolnika
problem prawny: kto jest winny przecięciu gardła
rozwiązanie: ktokolwiek jest winny podlega ustawie akwiliańskej (bezprawne wyrządzenie szkody); według Proculusa winny jest
golibroda bo golił w miejscu niedozwolonym, ale z drugiej strony poszkodowany przyczynił się do szkody, ponieważ widział w
jakich warunkach golibroda pracuje i powinien liczyć się z niebezpieczeństwem
jeśli większy wkład w powstanie szkody miał sprawca, to poszkodowany mógł otrzymać całe odszkodowanie, natomiast jeśli większa
wina leżała po stronie poszkodowanego, to nie przysługiwało mu odszkodowanie
 PRAWO SPADKOWE
22.Clesus, księga piętnasta Digestów (D.28,1,27)
stan faktyczny: został sporządzony testament z opieczętowaniem, do sporządzenia testamentu byli potrzebni świadkowie
problem prawny: czy osoba, która została powołana do spisania i opieczętowania testamentu może wchodzić w skład świadków
rozwiązanie: podstawowe formy testamentów wymagały świadków; osoba poproszona by opieczętować testament mogła
wchodzić w skład świadków, ponieważ śmieszne by było, gdyby osoba, która zapisała testament i go podpisała nie mogłaby być
świadkiem

23.Ulpian, księga piąta komentarza do dzieła Sabinusa (D.28,5,9,13)

stan faktyczny: testament, w którym jedna osoba dostaje 1/3 gruntu korneliańskiego, a druga osoba 2/3 gruntu; nie ma informacji
co ma się stać z resztą spadku
problem prawny: czy obaj dziedzice mogą dziedziczyć cały spadek w częściach w jakich otrzymali grunt
rozwiązanie: część nierozrządzona przyrasta do części rozrządzonej, wobec czego dziedzice dziedziczyli w odpowiednich
ułamkach cały spadek

24.Pomponius, księga piąta komentarza do dzieł Sabinusa (D.28,5,29)

stan faktyczny: w testamencie zostali zapisani dwaj dziedzice w częściach takich w jakich oni ustanowili dziedzicem testatora
problem prawny: czy jeśli jedna osoba nie ustanowiła testatora swoim spadkobiercą to druga może dziedziczyć
rozwiązanie: zgodnie z rzymską zasadą przy wykładni testamentu zmierza się do tego, aby dać pełen wyraz woli testatora, wobec
czego jeśli jeden nie ustanowił testatora swoim spadkobiercą to ten nie dostanie spadku po testatorze; natomiast ten, który umieścił
w swoim testamencie testatora ma prawo dziedziczyć w takiej części w jakiej on sam ustanowił testatora

25.Labeo, księga druga posteriores wybranych przez Javolenusa (D.32,29,4)

stan faktyczny: testator w testamencie wyzwala swoich niewolników i powierza im grunt
problem prawny: czy jeśli przed śmiercią wyzwoliłby lub zbył jednego z niewolników to czy drugi ma prawo do gruntu
rozwiązanie: Labeo uważa, że żaden nie będzie wolny i żaden nie będzie dziedziczył; natomiast Tuberon uważa, że ten który
pozostał pod władzą stanie się wolny i odziedziczy grunt i jest to pogląd bliższy woli testatora, której trzeba dać pełen wyraz

26.Labeo, księga druga posteriores wybranych przez Javolenusa (D.32,29,1)

stan faktyczny: testament, w którym ustanowiono więcej niż jednego dziedzica, a części spadku nie są równej wielkości; w
testamencie zamieszczono również zapis jaką część majątku ma otrzymać żona testatora (część taka sama jak jeden dziedzic)
problem prawny: : czy żona powinna dostać część największą czy najmniejszą (wielkości były różne, brak zapisu, którą dokładnie
część ma otrzymać)
rozwiązanie: Servius i Ofilius uważali że największą, ponieważ w większej mieści się i mniejsza; Labeo z Javolenusem, że
najmniejszą; wątpliwości co do wielkości należy rozstrzygać na korzyść dziedziców, wobec czego to oni decydują jaką część otrzyma
żona po zmarłym – i wykonają swój obowiązek nawet wydając majątek odpowiadający najmniejszej części spadku

27.Javolenus, księga druga posteriores Labeona (D.33,7,4)

stan faktyczny: dwa przyległe grunty, na jednym woły pracowały, na drugim te same woły odpoczywały; grunty zostały zapisane
z inwentarzem
problem prawny: do czyjego gruntu przypadają wołu
rozwiązanie: Labeo i Trebatius uważają, że do gruntu na którym pracowały; Cascellius że do gruntu na którym odpoczywały;
przeważa pogląd Labeo – z wołów korzysta się tam gdzie pracowały, są one potrzebne na gruncie gdzie wykonywały swoją pracę

28.Marcianus, księga siódma Instytucji (D.40,5,50)

stan faktyczny: niewolnik zostaje zapisany w testamencie i wyzwolony przez fideikomis
problem prawny: jaka jest prawdziwa wola testatora, co chciał zrobić z niewolnikiem
rozwiązanie: należy upewnić się jaka tak naprawdę była wola testatora; jeśli wola była niejasna rozstrzyga się na korzyść wolności;
testator miał prawo zmieniać swój testament aż do śmierci, zawsze obowiązywał najnowszy dokument