Professional Documents
Culture Documents
Практикум по нега на текстил
Практикум по нега на текстил
нега на текстил
Штип, 2014
УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ“ – ШТИП
ТЕХНОЛОШКО-ТЕХНИЧКИ ФАКУЛТЕТ– ПРОБИШТИП
ШТИП, 2014
1
Автор:
Доц. д-р Киро Мојсов
Рецензенти:
Проф. д-р Димко Димески
Доц. д-р Ацо Јаневски
Лектор:
Даниела Такева
Техничко уредување:
Доц. д-р Киро Мојсов
Издавач:
Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип
677.027(075.8)(076)
МОЈСОВ, Киро
Практикум по нега на текстил [Електронски извор] / Киро Мојсов. -
Текст, илустр.. - Штип : Универзитет "Гоце Делчев",
Технолошко-технички факултет, 2014
ISBN 978-608-4708-98-8
2
УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ“ – ШТИП
ТЕХНОЛОШКО-ТЕХНИЧКИ ФАКУЛТЕТ– ПРОБИШТИП
Предговор
Вовед
1. Општ дел 8
1.1. Текстил 8
1.2. Историски преглед за текстилот 8
1.3. Текстилни влакна 8
1.4. Ткаенини 10
1.5. Технологија на усукување 11
1.5.1. Видови на конец 11
2. Нега на текстил и нечистотија 12
2.1. Општо за нега на текстил и нечистотија 12
2.2. Чистење на текстил 13
2.2.1. Неводено (суво) чистење на текстил 13
2.2.2. Водено чистење на текстил 14
2.3. Задржување на нечистотиите врз текстилниот материјал 14
3. Процес на хемиско чистење 16
3.1. Општо за хемиското чистење 16
3.2. Органски растворувачи 17
3.2.1. Нафтени растворувачи 18
3.2.2. Хлорирани јаглеводородни растворувачи 20
3.2.3. Нови растворувачи за хемиско чистење 22
3.3. Засилувачи 23
4. Процес на влажно чистење 24
4.1. Општо за влажното чистење 24
4.1.1. Вода 25
4.1.2. Нечистотија 25
4.1.3. Материјал 26
4.1.4. Опрема за перење 27
4.1.5. Детергент 28
5. Механизам на перење 29
5.1. Интерфејсни феномени 29
5.2. Сурфактанти или површински активни материи 31
5.3. Кохезија и адхезија 34
5.4. Омекнувачи на вода 35
5.5. Белила 36
5.6. Адитиви на детергентите 41
6. Отстранување на дамки од текстил 44
6.1. Дејство на хемикалии 44
6.2. Киселини и алкалии 44
6.3. Средства за белење и растворувачи 46
6.4. Односи меѓу влакна и хемикалии 46
6.5. Принципи на отстранување на дамки од текстил 47
7. Практика во отстранување на дамки 49
7.1. Вежба – 1 49
7.2. Вежба – 2 49
7.3. Вежба – 3 49
7.4. Вежба – 4 50
7.5. Вежба – 5 51
7.6. Вежба – 6 52
7.7. Вежба – 7 54
7.8. Вежба – 8 55
7.9. Вежба – 9 55
7.10. Вежба – 10 56
7.11. Вежба – 11 57
7.12. Вежба – 12 58
Литература
4
Предговор
Од авторот
5
Вовед
6
Оваа студија јасно покажала дека професионалното чистење во целост е
значително поеколошко од домашното перење, кога се земени предвид
моменталната состојба на технологијата, точните работни процеси и
внимателното испуштање на отпадите кои содржат растворувачи. Од ова треба
да се заклучи дека секторот за чистење на текстилот не е најголем загадувач
како што се мислело дотогаш.
7
1. Општ дел
1.1. Текстил
Текстил е општ термин за сите суровини за предиво, полуобработени и
готови производи (ткаенини, крпи, платна и др.).
8
- формата на влакната;
- изворот на влакната (Landi, 1998).
- Филаментни;
- штапелни.
- природни влакна;
- неоргански влакна;
- вештачки влакна.
9
- природна свила, дива свила (фиброински влакна).
синтетички влакна
- полиакрилни (PAN);
- полиамидни (најлон) (PA);
- полиестерски (PE);
- поливинилхлоридни (PVC);
- полипропиленски (PP);
- полиетиленски (PE);
- еластански (EL);
- еластодиенски (ED);
- арамидни (AR);
- модакрилни (MOD).
1.4. Ткаенини
10
1- влакно;
2- предиво со една нишка;
3- предиво со две нишки;
4- предиво со четири нишки;
5- предиво со шест нишки.
- конец за шиење;
- конец за рибарски мрежи;
- технички конец;
- гумен конец.
11
- конци за шиење;
- конци за ткаење;
- конци за плетење;
- конци за везење;
- технички конци.
Нечистотија:
Примери:
влакна и прашина
- кои се држат со електростатски сили и се отстрануваат со вода која
го неутрализира полнењето.
12
кафе и други пијалаци
- се водорастворливи и се отстрануваат со растворање во вода.
Не е важно дали медиумот е течност, гас или цврст, туку треба да биде во
можност да се прочисти и повторно да се употреби за избран медиум.
- неводено (суво);
- водено (влажно) чистење.
13
2.2.2. Водено чистење на текстилот
14
Степенот на дифузија на нечистотиите во текстилниот материјал зависи
од големината на честичките, од дијаметарот на напречниот пресек на
влакното, од однесувањето на текстилниот материјал во водена средина
и сл.
15
Кај поретките ткаенини со помала површинска маса, нечистотиите
полесно навлегуваат во внатрешноста, но слабо се врзуваат, додека кај
густите ткаенини нечистотиите се задржуваат на површината.
16
Специфичниот редослед и начинот на обработка зависи од
класификацијата на дамките кои треба да бидат исчистени. Основниот
процес за сите дамки вклучува потопување и движење на текстилот во
растворувачот. Растворувачот ќе ги олабави нечистотиите што потоа се
измиваат со движењето.
1. Нафтени растворувачи;
2. Хлорирани јаглеводородни растворувачи.
17
- Да не го оштетуваат текстилниот материјал;
- Да испаруваат лесно;
- Да не се токсични или, по можност, да се помалку токсични;
- Да не се запаливи. Температурата на запаливост да не биде под 37,8 oC;
- Да не предизвикуваат корозија на металите.
18
Бензинот добро ги раствора нечистотиите од различни масла, восоци,
парафин, лакови и др. Погоден е за чистење на ткаенини од ацетатни и
синтетички влакна, волнена облека и облека од кожа (не ја обезмастува).
19
Еден од проблемите поврзани со нафтените растворувачи за хемиско
чистење е биоразградувањето. Бактериите внесени во системот на
хемиско чистење преку облеката или преку водата ќе се хранат со
нафтениот растворувач, со детергентите, со маслата и со масните
киселини и ќе произведуваат „кисели мириси“.
20
Трихлоретилен (CHCl=CCl2): Овој растворувач во 1930 година во САД
првпат бил претставен како растворувач за хемиско чистење. Тој е
безбојна течност, има температура на вриење од 86,9 oС, густина 1,4
kg/dm3, не гори и не е запалив. Постојан е на слаби бази и киселини. Во
присуство на јаки алкалии се разлага со одделување на дихлорацетилен
(CCl≡CCl) кој е самозапалив. На сончева светлина и топлина
трихлоретиленот се оксидира со одделување на HCl, CO и COCl2
(фосен).
21
светлина, топлина и кислород и формира трихлорацетил хлорид и
тетрахлоретилен оксид. Ако е присутна вода се создава хлороводородна
киселина.
3.3. Засилувачи
Засилувачи се средства што се додаваат во органските растворувачи со
цел да се раствори одредена количина вода која ќе ги раствори
водорастворливите супстанции (нечистотии). Според составот,
засилувачите се површинско активни материи.
23
Друго важно барање од засилувачите е да не хидролизираат во присуство
на влагата атсорбирана на површината на текстилниот материјал, бидејќи
некои масни киселини може да се раствораат во растворувачот и да
предизвикаат корозија на машините, а со тоа и намалување на ефектите
на чистење.
- вода;
- нечистотија;
- материјал;
- опрема за перење;
- детергент.
24
4.1.1. Вода
Главната улога на водата е да служи како растворувач за детергентот и
за растворливите соединенија од нечистотијата. Покрај тоа, водата служи
како транспортен медиум за колоидни и дисперзирани честички.
c
a: Натриум алкилбензенсулфонат
(0,5 g/l),
Нечистотија, %
b: Натриум алкилбензенсулфонат
(0,5 g/l) + натриум сулфат (1,5 g/l),
a c: Натриум алкилбензенсулфонат
(0,5 g/l) + натриум трифосфат (1,5
g/l);
Тврдост на водата, ⁰d
Слика 3. Влијание на тврдоста на водата врз отстранувањето на
нечистотијата од волна на 30 °C
4.1.2. Нечистотија
Присуството на траги од железо, манган и бакар во водата може да доведе
до катализирање на процесот на разградување на компонентите за
белење (белила) кои се додадени во детергентите. За да се спречат овие
ефекти на детергентите, се додаваат јонски изменувачи или сложени
агенси кои ги врзуваат овие јони за себе.
25
Во табела 1 се дадени видовите на нечистотии врз текстилен материјал.
Нечистотии Честички Масти и Протеини Јаглехидрати Бои што се
растворливи масла избелуваат
во вода
4.1.3. Материјал
Текстилните влакна со висока содржина на калциум на површината
(памук) се однесуваат сосема поинаку од синтетичките влакна, со ниска
содржина на калциум.
26
Покрај тоа, видот на материјалот влијае врз хидрофобноста/
хидрофилноста на текстилот, а со самото тоа и на влажнењето и
успешноста во отстранување на нечистотиите.
На слика 4 е дадено влијанието на текстилните влакна врз
отстранувањето на нечистотијата.
Нечистотија, %
Детергенти:
а:
1 kg/m3 алкилбензенсулфонат
+ 2 kg/m3 натриум сулфат
b:
Полиакрилонитри
Полиестер
л
Пресуван памук
Полиамид
Памук
Полиестер/Памук
Полиолефин
2 kg/m3 натриум трифосфат
c:
1 kg/m3 алкилбензенсулфонат
+ 2 kg/m3 натриум трифосфат
- бојата;
- типот на облека;
- типот на нечистотија.
27
Машините за перење на облека со хоризонтална оска се со поголем
капацитет што се должи на недостаток на мешач ‒ користат помалку вода
и енергија.
4.1.5. Детергент
Додавањето на сапун или детергент во перењето ја отстранува
нечистотијата.
28
Рецептот за составот зависи од типот што е поврзан со нечистотијата,
условите на водата, прописите и законите.
- сурфактанти;
- ензими;
- средства против избледнување;
- средства против повторно таложење;
- средства за флуоресцентно белење;
- белила;
- омекнувачи;
- средства за дезинфекција;
- скроб и др.
5. Mеханизам на перење
5.1. Интерфејсни феномени
Интерфејсни феномени се процеси што се случуваат на границата на
две фази што не се мешаат. Една важна карактеристика на овој феномен
е површината помеѓу двете фази.
29
Колку што е помала честичката којашто е дисперзирана, толку е поголема
нејзината површина и, како последица на тоа, доведува до интеракција со
другите честички.
воздух/масло/цврсто
честичка
течна
воздух/масло/цврсто
цврста материја
фаза 1
воздух
масло фаза 2
вода
фаза 3
30
5.2. Сурфактанти или површински активни материи
„опашка“ „глава“
хидрофобна хидрофилна
(не сака вода) (сака вода)
Слика 6. Молекула на сурфактант
„глава“
Вода
Неполарен дел Воздух хидрофилна
или
масло
Интеракција
Вода
Поларен дел Масло „опашка“
хидрофобна
Слика 7. Интеракција течно-течно и формирање на мицели
31
На слика 8 е прикажана интеракцијата течно-цврсто во зависност од
односот на поларитет на двете фази.
(a) (b)
Неполарен дел Течност
Поларен дел
Течност
Неполарен дел
Поларен дел
32
акумулирање во течност. Со додавање на нови количини на сурфактант
доаѓа до интеракции помеѓу неговиот хидрофобен дел и молекулите на
водата. Во еден момент доаѓа до агрегација на молекулите на
сурфактантот во т.н. мицели кај кои хидрофобниот дел се трга од
водената средина.
Сферични
мицели
Мономер
Ламеларни
течни
Мицели
кристали
во форма
на цигари
Слика 9. Формирање на мицели
Мицели
Сфера
Прачка
Шестаголно
спакувани
Градба, прачки
слоева структура
33
5.3. Кохезија и адхезија
Молекулите во еден систем се држат заедно преку Вандервалсовите сили.
Овие сили се од слаб интензитет и дејствуваат на кратко растојание.
КОХЕЗИЈА АДХЕЗИЈА
34
Омекнувачите главно се состојат од неколку видови материјали:
35
Брзината на јонска размена со зеолит е релативно бавна, така што при
перењето попрво би се создал нерастворлив карбонат отколку да дојде
до реакција на размена.
5.5. Белила
- од видот на белилото;
- неговиот оксидационен потенцијал и концентрација;
- времето на перење и плакнење;
- температурата на перење;
- видот на нечистотии.
36
На слика 13 се дадени структурните формули на антоцианин, бетанин и
каротин.
Антоцианин Бетанин
Каротин
Слика 13. Структурни формули на антоцианин, бетанин и каротин
натамошна
оксидација оксидација
е- е-
Белило, Белило,
оксидирана форма редуцирана
редукција форма
Слика 14. Механизам на оксидативно белење
37
Водородпероксидниот анјон ги оксидира и бојата и нечистотијата.
21 ⁰С 38 ⁰C 54 ⁰C Просек од сите
Вкупно отстранети обојувања, %
температури
pH вредност
Слика 15. Ефект на белење во зависност од видот на белилото, pH
вредноста и температурата на перење
38
□ Хипохлорит (200 ppm активен хлор) + 0,15% детергент; Перборат белило (28
ppm активен кислород) со ензими протеаза + 0,15% детергент; 0,15% само
детергент.
TAED (активатор)
H2O2 од перхидролизи
Na-перборат
Диацетил-етилендиамин
Пероцетна киселина
39
Перборат/TAED
Перборат
Белење, %
Перборат/TAED
Перборат
40
Покрај тоа, целулазите спречуваат дополнително таложење на
нечистотија на памукот. Поради овие причини, целулазите се додаваат
во детергенти за посебна намена за обоени и осетливи ткаенини.
Релативна активност, %
a b
Температура, оС pH вредност
Слика 18. Релативна активност на ензимот протеаза како функција од
температурата (а) и pH вредноста (b)
41
Во Европа, главно се застапени машини за перење на алишта со барабан
во хоризонтална оска.
42
облеки, се произведуваат и специјални детергенти за волна и обоена
облека кои не содржат оптички белила.
43
Првата група вклучува киселини како сулфурна (H2SO4), солна (HCl) и
азотна (HNO3). Втората група вклучува киселини како мравја (HCOOH),
оцетна (CH3COOH), винска (CHOH-COOH)2 и оксална (COOH)2.
44
Реакцијата на базите на животинските влакна е токму спротивна од
реакцијата на киселините.
Ако вискозните влакна се третираат во вода што врие, нивниот сјај ќе биде
намален.
45
6.4. Односи меѓу влакна и хемикалии
- Апсорбенти;
- Растворувачи;
- белила.
46
оксид, гипс, скроб, стопен лој, пченкарно брашно, трици и сл.
Апсорбентите може најдобро да се користат на свежи дамки што се сè
уште влажни. Жешка маст, свежи дамки од мастило, дамки од кафе или
од чај може да се третираат на овој начин, само не да се отстранат
целосно туку да се отстрани голем дел од материјалот на дамката и да се
спречи таа да се шири понатаму. Апсорбентите се особено важни за
употреба на претходен третман од некој друг метод.
47
Пред да се пристапи кон третман на дамката, треба да се знае каква дамка
е затоа што третманот зависи од природата на дамката. Така, на пример,
за кисела дамка треба да се употреби базна супстанција која ќе ја
неутрализира киселата дамка, но истиот третман на дамка од железо
може да ја направи дамката поизразена.
На пример:
7.1. Вежба – 1
Третман:
48
7.2. Вежба - 2
Третман:
7.3. Вежба – 3
Третман 1:
Третман 2:
- Се посипува дамката со еден слој на скробно брашно, со дебелина од
неколку милиметри и се трие врз ткаенината;
- По половина час се тресе и се четка;
- Ефектот ќе биде неверојатен.
7.4. Вежба – 4
49
ДАМКИ ОД КИСЕЛИНИ
Третман:
ДАМКИ ОД БАЗИ
Третман:
ДАМКИ ОД КРВ
Третман 1:
Третман 2:
50
7.5. Вежба – 5
Третман 2:
- Се влажни со вода;
- Се чисти со 20 % оцетна киселина;
- Со сунѓер со вода;
- Се третира со амонијак и со течен сапун;
- Со сунѓер со вода;
- Со белило ако е неопходно;
- Со сунѓер со вода.
ДАМКИ ОД КАФЕ
Третман 1:
51
Третман 2:
7.6. Вежба – 6
ДАМКИ ОД КРЕМ
Третман 1:
Третман 2:
ДАМКИ ОД БОЈА
Третман 1: (За животински, ацетатни и синтетички влакна)
Третман 3:
52
ДАМКИ ОД ОВОШЈЕ
Третман 1:
Третман 2:
- Со сунѓер со вода;
- Со сунѓер со раствор на амонијак и потоа со сунѓер со вода.
ДАМКИ ОД ЈАГОДА
Третман:
ДАМКИ ОД БОРОВНИЦА
Третман:
7.7. Вежба - 7
53
ДАМКИ ОД ПИВО
Третман:
ДАМКИ ОД ЈАЈЦА
Третман:
ДАМКИ ОД ТРЕВА
Третман:
7.8. Вежба - 8
ДАМКИ ОД ВОСОК
Третман:
54
ДАМКИ ОД КОЊАК НА СВИЛА
Третман:
7.9. Вежба - 9
ДАМКИ ОД МЛЕКО
Третман:
7.10. Вежба – 10
55
ДАМКИ ОД ОВОШЈЕ НА ОБЛЕКАТА
Третман:
ДАМКИ ОД ПАРФЕМ
Третман:
7.11. Вежба – 11
ЧАД НА ТЕПИХ
Третман:
- Ако имате камин, добро би било да знаете дека дамки од чад може да се
отстранат ако тепихот се истрие со сол. Дури на крајот, по чистењето со
правосмукалка, се пере тепихот со шампон за теписи.
ДАМКИ ОД ЧОКОЛАДА
Третман:
56
ДАМКИ ОД КРЕМ ЗА ЧЕВЛИ
Третман:
7.12. Вежба – 12
ДАМКИ ОД ’РЃА
Третман:
57
Литература
58
Автор:
Доц. д-р Киро Мојсов
Лектор:
Даниела Такева
Техничко уредување:
Доц. д-р Киро Мојсов
59