Skripta

SearchSearch
ENCHANGE LANGUAGE
Upload
Read free for 30 days
User Settings
Skip carousel
 What is Scribd?
 Academic
 Professional
 Culture
 Hobbies & Crafts
 Personal Growth
 All Documents
Download now
Jump to Page
You are on page 17of 18
Search inside document
0 ratings0% found this document useful (0 votes)
326 views18 pages
Fazi Na Odlucuvanje
Uploaded by
mihaela231
AI-enhanced title
Full description
SaveSave Fazi-na-odlucuvanje - Copy.docx For Later
0%0% found this document useful, Mark this document as useful
0%0% found this document not useful, Mark this document as not useful
Embed
Share
Print
Download now
Jump to Page
Универзитет „Гоце Делчев“
Штип
Економски факултет
Семинарска работа по предметот

:
Организациско однесување
Тема:
ФАЗИ ВО ПРОЦЕСОТ НА ОДЛУЧУВАЊЕ
Ментор: Изработил:
Проф.Трајко Мицески Мики Костадинов 083826
Штип, 2018
година
ADDownload to read ad-free.

00:00
03:57
2
Содржина
Вовед
................................................................................................................................................... 5
2
Одлучување
....................................................................................................................................... 6
2.1
Што претставува одлучувањето?

......................................................................................... 6
2.2
Разлика меѓу одлука и одлучување

..................................................................................... 7
2.3
Видови на одлука
..................................................................................................................... 7
3
Фази во процесот на одлучување

................................................................................................ 9
3.1
Дефинирање на проблемот
................................................................................................. 11
3.2
Анализа на проблемот
.......................................................................................................... 12
3.3
Оформување на алтернативни решенија

........................................................................ 12
3.4
Избор на решението – одлука

............................................................................................. 13
3.5 Претворање на донесената одлука во правосилна и ефикасна
Одлука .................. 14
4
Видови на менаџерски одлучувања

.......................................................................................... 15
4.1
Врз база на видот на проблемот за кој се одлучува има

............................................ 154.1.1
Програмирано одлучување
........................................................................................ 15
4.1.2
Непрограмирано одлучување
.
.................................................................................... 15
4.2
Доколку сме фокусирани на субјектот на одлучување има

........................................ 164.2.1
Индивидуално одлучување
.......................................................................................... 16
4.2.2
Групно одлучување
- ....................................................................................................... 16
5
Заклучок
............................................................................................................................................ 17
6
Користена литература
................................................................................................................... 18
3
Наслов на семинарска:
Фази во процес на одлучување
Краток извадок:
Менаџерите на сите нивоа на организациската структура секојдневно се
соочуваат со донесување на одлуки. Тие користат многубројни методи кои
имстојат на располагање, се со цел донесувањето на оптимални одлуки кои би
гизадоволиле целите на организацијата.
Во поширока смисла одлучувањето се однесува на целиот процес
нарешавање на проблеми, кој вклучуваат создавање цели, развој на
алтернативни ипредвидување на последиците од секоја алтернатива. Дел од
целиот овој процесе секако и спроцедувањето на донесената одлука.
При одлучувањето на менаџерите на располагање им се методите како

загрупно така и за индивидуално донесување на одлуки. Битното што треба
дас езапамети е дека при донесувањето на одлуките менаџерите не треба да
сеобидуваат да го најдат совршеното решение за проблемот туку оа што е
доболнодобро за да го прифатат.
“НИШТО НЕ Е ПОТЕШКО, А НИ ПОДРАГОЦЕНО ОД МОЌТА НА

ОДЛУЧУВАЊЕТО“ – вели Француски војсководец и владетел Napoleon
Клучни зборови: одлука, одлучување, фази во одлучување
Abstract:
Managers at all levels of the organizational structure face daily decision-
making.They use a variety of methods at their disposal, in order to make optimal
decisions thatwould satisfy the goals of the organization.
In a broader sense, decision-making refers to the whole process of problem-
solving, which involves creating goals, developing alternative, and anticipating
theconsequences of each alternative. Part of this whole process is of course the
decisionmaking process.
When deciding managers, their methods are available for both grouped
andindividual decision-making. The important thing to remember is that when
makingdecisions, managers should not try to find the perfect solution to the problem,
but what'sgood enough to accept it.
"Nothing is too harsh, but beyond the power of decision" -
says French wolfmanand ruler Napoleon
Key words:
decision, decision-making, decision-making phases
1. Вовед
Одлучувањето, односно донесувањето одлуки во суштина е старо, колку

што е и стар светот, или барем оној свет кој што ние го познавеме, од
почетокот на цивилизацијата. Одлучувањето, всушност е процес кој што е
присутен во ситесфери од нашето живеење, односно донесувањето одлуки е
присутно во секој мигод нашиот живот, а резлултатите од тој процес т.е
донесената одлука очекувамедека значително ќе го подобри квалитетот на
нашиот живот.
Донесувањето на правилни деловни одлуки и нивната усшешна

имплементација во праксата е доста сложен и комплесен проблем, кој бара
стручни лица и експерти за нивно донесување и спроведување. Бенефитот од
спроведувањето на правилната деловна одлука носи позитивни резултати во
работењето. Вработените кои ги носат одлуките треба добро да ги познаваат
методите и техниките на донесувањето одлуки. Затоа е развиена цела научна
дисциплина која го проучува процесот на донесување одлуки и нивната
применаво праксата.
Карактеристики на добрите одлуки се:
 Недвосмисленост;
 Точност;
 Јасност и
 Навременост.
2. Одлучување
2.1. Што претставува одлучувањето?
Одлучувањето е процес кој што може да се разгледува од неколку

различни точки на гледање. Затоа, во праксата постојат многу различни
дефиниции за овојпроцес. Некои дефиниции одлучувањето го дефинираат како
процес наодлучување од понудените можности и како резултат на избор од
даденитенеколку алтернативи. Други пак го дефинираат како бирање на
насока, односноначин на дејствување помуеѓу повеќе алтернативи
На одлучувањето може да сегледа како и на процес на решавање на

проблемите. Идентификација напроблемот е фаза во процесот на одлучување,
каде се утрврдува природата на проблемот што треба да се реши. Решавање
на проблемот е фаза во која се разгледуваат алтернативите и начинот на кој
проблемот ќе биде решен, и се избира онаа алтернатива која е најдобра.
Квалитетот на одлуките ќе биде подобар ако имаме повеќе алтернативи меѓу
кои можеме да ја одбереме најповолната. Меѓутоа, премногуте алтернативи ќе
го продолжат и забават процесот на одлучување. Со преиспитувањето на
сличните алтернативи за дадениот проблем, членовите на групата само го
губат времето, што е на штета на процесот на донесување одлуки, особено
кога имаме ограничено време за донесување на одлуката.
Одлучувањето, исто така, можеме да го наречеме и процес на
создавање на одлуки. При одлучувањето се запрашуваме: Што е проблемот кој
што треба да реши, кои се расположливите решенија и кое е најдоброто
решение за проблемот. Ако на одлучувањето гледаме како на процес,тогаш
одлуките се резултат на процесот на одлучување. Одлуката претставува и збор
помеѓу повеќе алтернативи, при одлучувањето треба да се води сметка да се
избере онаа одлука која е најоптимална за дадениот проблем.
Откако ќе биде донесена одлуката таа се спроведува во праксата, затоа
што не вреди да се донесе една одлука, а таа да не се спроведе во
реалноста.Неспроведувањето на одлуките го обезвреднува секој напор кој е
вложен при донесувањето на таа одлука.
2.2. Разлика меѓу одлука и одлучување
Одлуката е резултат на одлучувањето, а одлучувањето е процес кој што

има за цел да донесе одлука. Намената на одлучувањето е да донесе
одлука која ќе ги земе предвид сите (теоретски) или голем дел (практично)
релативни фактори
.
2.3. Видови на одлука
1. Регулативни одлуки - со кои во организацијата се регулира

поставувањетона системот, потсистемите, нивните меѓусебни врски и
допуштенитедевијации.
2. Корективни одлуки - со кои се интервенира за да се
корегираатдевијациите и функционирањето.
3.Според целта : инвестициски, кадровски, комерцијални, финансиски и др.
4.Според доносителите: индивидуални, колегијални и хиерархиски

5.Според функциите во претпријатието: управувачки,
организациски,раководни, извршни, контролнии сл.
6. Според начинот на извршувањ: стратегиски, оперативни,
воопштени,начелни, итни, условни и сл.
7. H. A. Simon ги поделил на :
Програмирани одлуки:
Најчесто се користат во решавање нарутински и периодични проблеми, кои
често се повторуваат. Тие сетемелат, односно се донесуваат врз основа на
вообичаеникритериуми за донесување одлуки. Во донесувањето
напрограмираните одлуки чекорите кои ќе не донесат до решението
напроблемот веќе се познати, со оглед на поранешните искуства
водонесување на истоветни одлуки.
Непрограмирани одлуки:
Се применуваат во ситуации кои за прв патсе појавуваат и тие не се
повторуваат. Овие одлуки претставуваатединствено решение дека не може
да биде применето во другаситуација, така што за секој проблем е потребно
ново решение.
8.M. K. Starr одлуките ги класифицира според ситуацијата во која седонесуваат:

A.Одлуки што се донесуваат во услови на извесност.
B.Одлуки што се донесуваат во услови на ризик.
C.Одлуки што се донесуваат во услови на неизвесност.
9.Dahl i Lindblom11 одлуките ги делат од аспект на природата на проблемот

што се рашава на:
 Структурирните одлуки
Се оние кои што се донесуваат пододредена структура, така што тие се
условени од саматаструктура. Тие обично се програмирани одлуки и најчесто
се носатна пониските нивоа во организацијата.
Неструктурирани одлуки
Најчесто се не програмирани одлуки и се носат на највисоките нивоа на
организацијата.
1 0 . Одлуките во врска со ниво на нивното донесување во рамките на
организацијата може да се поделат на:
Стратешки одлуки
Кои спаѓат во најважните одлуки во рамките наорганизацијата и со овие
одлуки се определуваат стратегијата и целите наорганизацијата.
 Тактички одлуки
во рамките на организацијата се донесуват на понискониво од стратешките
одлуки и овие одлуки се користат за со нив да сеимплементираат стратешките
одлуки.
 Оперативни одлуки
Кои пак се донесуваат на најниските нивоа воорганизацијата со кои пак одлуки
се спроведуваат тактичките одлуки. Иакооперативните одлуки најчесто
преовладуваат на пониските нивоа воорганизацијата, тоа не е правило и овие
одлуки може да се сретнат, но вопомала мера и на повисоките нивоа во
организацијата.
.
3.Фази во процесот на одлучување
Drucker процесот на одлучување го дефинира преку пет фази:
1)
Дефинирање на проблемот;
2)
Анализа на проблемот;
3)
Составување на различни варијанти решенија на проблемот;
4)
Избор на најдоброто решение и
5)
Претворање на донесената одлука во правосилна и ефикасна
одлука.
Првите три фази
претставуваат
подготовка на одлуката
,
четвртата фаза
претставува
донесување на одлуката
, додека пак
петтата фаза
спроведување на одлуката
.
Според Kreitner процесот на донесување одлуки е
дефиниран во четирифази. Во фазата иницирање на проблемот се анализира
постоечката ситуација,се дефинира посакуваната ситуација, и се бараат

причините за разликите
помеѓусегашната и посакуваната
ситуација. Селекцијата на една алтернатива т.е
донесувањето на одлуката е фаза во која се анализира дали решението е
ефективно и ефикасно. Во фазата на имплементација и евалуација на

решението
се определува дали новонастанатата моменталната состојба одговара на
посакуваната ситуација.Според класификацијата на донесување одлуки од

Kreitner
првата ивтората фаза претставуваат подготовка во изготвувањето на
одлуката, третатафаза е фазата на донесувањето на одлуката, а четвртата

фаза
можеме да јаподелиме на: спроведување на одлуката фаза(имплементација) и
контрола наодлуката(евалуација на донесеното решение).

Но, и покрај различнитедефинирања на овој процес,
од различните автори постојат исти или слични фазипри дефинирањето на
процесот.
10
Можеме да кажеме дека дел од овие фази се неизбежни фази, без кои
процесот на одлучување не може да се случи

.
Од анализата на процесот на
одлучување, можеме да видиме дека фазата на донесување на одлуката е

фаза
која претставува еднократно дејство, на кои му претходат и по кое следат
различни активности.
Како што веќе споменавме, ако процесот на одлучување го гледаме во
потесна смисла, тој процес завршува со донесувањето на одлуката, но доколку
ако на одлучувањето се гледа во поширока смисла на зборот, тогаш тој процес
гоопфаќа и спроведувањето и контролата на донесените одлуки. Фазата на
донесување на одлуката е неповторлива и најважна фаза при одлучувањето.

На
оваа фазаи претходат следните потфзи:1) идентификација на проблемот, 2)
дефиницијата на задачата, 3) снимање и анализа на постоечките услови, 4)
барање на подобри решенија за проблемот, и 5) проценка на сите верзии на
решенија за дадениот проблем. Горенаведените подфази на фазата на
подготовка на донесувањето на одлуката, претставуват стандарден редослед

на
постапки и чекори со кои се решава секој проблем во процесот на одлучување.

Оваа постапка на решавње на проблемите се нарекув интегрално одлучување.
Таа уште се состои од фазите
6) донесување на одлука, 7) спроведување на
донесените одлуки, и 8)контрола на спроведените одлуки.
Сл.бр 1
-
Фази во процес на одлучување
11
3.1
Дефинирање на проблемот
Менаџерите се обидуваат да ги предвидат проблемите, одлучуваат како даги

спречат или што да прават доколку се појават. Видовите на проблеми
иможности врз кои работат менаџерите се под влијание на нивните
вредности .Иако менаџерите се мотивирани од економските вредности, тие
обичноодлучуваат за практични работи како што се маркетинг, производство и
профит.Наклоноста на менаџерите кон одредени видови проблеми може
понекогаш да епредност (позитивна страна), бидејќи тие се свесни за
можностите кои другите гиигнорираат. Но, тоа може да е и недостаток
(негативна страна), бидејќистручњаците во една област можат и да не ги
гледаат проблемите и можноститево другите области.
Поимот
проблем
се среќава и во секојдневниот живот, а еден авторпроблемот го дефинира како

појава на нешто што треба да се реши. Значи ,појавата на проблемот и
неговото решавање се две нераскинливи категории.Пронаоѓањето на
вистинскиот проблем, неговата идентификација и точнодефинирање не ни
малку лесна задача.
P. Drucker вели дека нема поглупав совет и поголемо трошење навреме
отколку што е препораката да се одлучи брзо во што евистинскиот проблем.
Голем број од менаџерите го идентификуваат проблемот, односно причинитеза

неговата појава, врз основа на симптоми. И лекарот и менаџерот кој треба
даутврди во што е проблемот или каде се корените на проблемот дијагноза
можатда постават ако симптомите се точни и се сигурни дека токму тие
симптоми се затаа болест. (И самите знаеме дека одредени симптоми се
индикатори за различниболести. На пример, зголемен крвен притисок,
зголемен шеќер во крвта,зголемена температура и сл.). Во фазата на
дефинирање на проблемот треба даизврши и анализа на условите
за негово решавање. При ова се мисли на целите,правилата и начелата

.
12
Drucker вели “Знаејќи дека многу различни постојни проблеми можатда дадат
ист збор на симптоми и дека исти проблеми можат да семанифестираат на
бескрајно многу начини, раководителот мора даанализира.”
3.2
Анализа на проблемот
Снабдувајќи се со потребните податоци за одлучување практично

отпочнувавториот дел од првата фаза (за некои автори тоа е посебна фаза), а
тоа е анализана проблемот. Менаџерот никогаш нема да може да ги добие
потребнитеинформации. Поголемиот дел одлуки се донесуваат на основа на
непотполнознаење, бидејќи до информациите неможе да се дојде или пак
собирањетоинформации би било поголемо трошење на време и пари.
3.3
Оформување на алтернативни решенија
Во оваа фаза на одлучување се оформуваат алтернативни

решенија.Разработката на алтернативните можности при
донесување на одлуки гообврзува доносителот на одлуката да ги преиспита

сите можности и да се одлучиза една.
Веќе укажуваме на потребата за постоење веројатноста наалтернативните

решенија. При тоа постојат повеќе варијанти, но две се
посебнокарактеристични: сите алтернативни можности се подеднакво
веројатни. Например разработени се 5 алтернативни решенија, но стручњаците
оценуваат декаверојатностите се еднакви и се по 0,20, а од петте алтернативи
една е соверојатност од 0,80 а останатите се еднакво веројатни и сите заедно
имаатверојатност 0,20 (секоја е со по 0,05 веројатност). Изразите проценка,
оценкаукажуваат на субјективизам. Но, секаде каде е можно треба да се оди
наквантифицирање на алтернативните решенија.
13
3.4
Избор на решението –
одлука
Во четвртата (и последна фаза на одлучување) треба да се одбере

решениекое од
тој момент станува одлука. Сигурно е дека од сите можни решенија оној(оние)
кој (кои)
одлучува (одлучуваат) ќе треба да го изберат најдоброто решение.За

одреденото
решение да биде прогласено за оптимално треба да бидатопределени

критериумот за
оптималност и условите и ограничувањата. Ако еопределен критериумот за
оптимализација, ако се дадени условите иограничувањата и ако решението е

добиено
по математички пат тогаш станувазбор за оптимално решение. Операциските
истражувања и некои други методи наоптимализација се единствената

можност да се
дојде до оптимално решение.
Постојат четири критериуми да се пронајде најдоброто можно решениепомеѓу оние

кои стојат на располагање:
Ризик
–
нема ниту една акција без ризик, а нема ниту не

-
акција без ризик.Овде не
станува збор ни за очекувана предност, ни за очекуван ризик, тукуза односот на

едното
спрема другото. Секое можно решение треба да бидево врска со процентите на

негативни и позитивни шанси.
Економичност на напорите
Има многу менаџери кои од топовите пукаатво
врапчињата, а во лов на слонови одат со воздушни пушки!
Темпо
Ако е ситуацијата итна треба да се претпостави акција којаодлуката ја
драматизира и свртува внимание дека нешто важно се случува.Одлуките со

обзир на
темпото на донесување неможат да се урамат воеден систем. Тие се без

анализи и
повеќе се на основа на чувства
Луѓе
Најважен фактор кој треба да биде земен во обзир се луѓето коитреба да ги
спроведуваат одлуките. Треба да се води сметка за нивнатаефикасност и

способност.Никогаш не треба да ја спроведуваат во дело тааодлука.
14
3.5
Претворање на донесената одлука
во правосилна и ефикасна
одлука
Никаква смисла нема целокупниот тек во процесот на одлучување

идонесување
на одлука ако таа не се примени, односно ако не се спроведе вопрактика. Ако

се донесе одлука и не се спроведе некој вид акција, тогаш тоаодлучување е
само поради
одлучувањето. Има многу одлуки кои не сеспроведуваат. Има луѓе кои донеле
одлука
да не пушат
-
па не ја спроведуваат тааодлука. Има луѓе кои донеле одлука да држат
диета
-
не ја спроведуваат тааодлука. И во фирмите има многу одлуки кои не се
спроведуваат. Добротоуправување со одлуките значи демократија во

донесувањето на
одлуки идиктаторство во нивното спроведување. I. Adizes ова го нарекува
демократура. Тојукажува на тоа дека квалитетот на менаџментот е во функција

на
квалитетот наодлуката и ефикасноста на спроведувањето. Менаџерите

донесуваат
одлуки(индивидуално или групно, на пример како борд на директори). По

правило за
спроведување се надлежни нивните подредени или некој друг. Па и

нашитедосегашни
работнички совети донесуваа одлуки, но тие (делегатите воработничките

совети) не беа
задолжени за извршување на одлуките.

15
4
Видови на менаџерски одлучувања
4.1
Врз база на видот на проблемот за кој се одлучува има :
4.1.1
Програмирано одлучување
-
Еден од начините кои се користат водонесувањето на рутинските одлуки. Во

ситуации каде што одлучувачот сесоочува со познати, секојдневни, рутински
проблеми ќе се користипрограмирани одлуки.
Програмираното одлучување претежно се користи зарешавање на

структурирани проблеми, кои се познати
и јасни, а носителина одлуки немаат проблеми со решавањето на таквите

проблеми.
4.1.2
Непрограмирано одлучување
-
се применува во ситуации кои не се
редовни и кои не се повторуваат или пак ситуации кои се јавуваат за првпат.

Кај непрограмираното одлучување нема познати методи и постапки
зарешавање на проблемите, туку секоја ситуација е единствена и така требада
се решава истата. За донесувачите на непрограмираните одлукиодлучувањето
претставува предизвик, но при ваквото одолучување мора дасе вложи многу
поголем напор во пронаоѓањето на вистинското решение иво донесувањето на
најдобрата одлука, а при сето ова носителот на одлукимора да биди и многу
креативен.
Сл.бр 2
-
Разлика меѓу програмирани и непрограмирани одлуки
16
4.2
Доколку сме фокусирани на субјектот
на одлучување има:
4.2.1
Индивидуално одлучување
-
се карактеризираат со брзина и едноставностна одлучување, но и со голема
одговорност при донесувањето на истите.Иако индивидуалното одлучување е
побрзо за ралика од групнотоодлучување, тоа во голема мера зависи од
знаењето, вештините икарактеристики на носителите на одлуки. Исто така при
донесувањето наиндивидуални одлуки, во голема мера зависи и самиот
карактер наличноста која ги носи овие одлуки. Луѓето со цврсти ставови ќе ја
донесатодлуката брзо и
сигурно и при тоа ќе разгледаат мал број варијанти, додекадруги се нетрпеливи

да ги донесуваат одлуки брзо, но врз основа нанедоволната информираност и
трудејќи се да добијат дополнителниинформации. Најсоодветни личности за
донесување на одлуки се оние
коисе стабилни и мирни личности. Иако во повеќето случаи

индивидуалнотоодлучување се користи за да се решат едноставни проблеми
за кои седоволни само познавањата на лиличноста, но и се користи за
донесувањена големи и важни одлуки.
4.2.2
Групно одлучување
-
Многу одлуки во претпријатијата се донесуваат воколективен дух на ниво на
претседателство, борд на директори, колегиум,управен одбор, комисија и сл.
Кога се одлучува во група можноста да седонесе квалитетна одлука е
поголема, бидејќи повеќе луѓе имаат повеќесогледувања и размислувања за
проблематиката за која се одлучува.Групното одлучување има и добри и лоши
страни. Позитивнатакарактеристика е тоа што повеќе луѓе размислуваат за
едно исто прашање,прашањето се осветлува од различни аспекти, мислење,
интереси, знаењеи сл. Токму затоа има поголеми шанси да се донесе
поквалитетна одлука.Но во групното одлучување се разводнува одговорноста
за евентуалнапогрешна одлука. Одговорноста за погрешно донесената одлука
паѓа нацелата група, па поединецот не се
чувствува директно одговорен. Во такваситуација може да се случи поединци и

да не влегуваат со целиот својинтелект во донесувањето одлуки знаејќи дека
тоа ќе се изгуби во групата

17
5
Заклучок
Донесувањето одлуки е процес кој што ние го применуваме во
секојдневниот живот. Со расклопувањето на процесот на одлучување на фази

ја
сфаќаме проблематиката, додека пристапот кон проблематиката на

донесување
го утврдува она што сакаме да го постигнеме со решението. Со методите
доаѓамедо најдобро решение, а со моделите се прави проценка на
кредибилитетот нарешението. Со техниките правиме проценка колку може да
се добие, но и колкуможе да се изгуби.
Донесување одлуки е задача пред се на менаџерите, а потоа и на

другитевработени во компанијата. Тоа може да биде тешко,
да бара определен степен напрофесионалност и да биде несекојдневно или

пак може да биде рутинскоодносно секојдневно. Секогаш кога е можно,
пожелно е во процесот надонесување на одлука да се вклучат што поголем
број на учесници, земајќи ги вопредвид ограничувањата на расположивото
време и итноста со која се бара.Одлуките можат да бидат носени од страна на
поединци или од страна на групи.При одлучувањето група мора да се осигура
дека сите услови се обезбедени за даможе групата да биде креативна, одлучна
и колегијална. Групи се повеќе склоникон донесување на поризични одлуки. Со

индивидуалниот пристап најчесто седонесуваат рутински одлуки
.
Со донесувањето на одлуки, сакаме да ја
избереме најдобра алтернатива

,
со цел да се
минимизираат трошоците и
да се
зголеми профитот.
Со
претпазливокористење на методи и техники, валидни информации и

консултации со експерти,смирениот менаџер ќе ги донесе вистинските одлуки,
дури и од најлошатаситуација ќе го извлече најдоброто.
18
6
Користена литература
Основи
на менаџмент, Проф.Д
-
р Тодор Кралев

http://www.eccfp.uklo.edu.mk/files/PostgraduateUpload/Katerina_Sotiroska.pdf

http://www.maturskiradovi.net/forum/attachment.php?aid=2352

http://www.utms.cc/estudent/images/Prezentacii/Ekonomski%20fakultet/II
%20godina/III%20semestar/Delovno%20planiranje/T2.pdf

http://www.pretpriemac.com/vremenska-ramka-pri-odluchuvanje-implementacija/

Организационо однесување
-
скрипта

http://www.cmu.ed
у

http://decide-guide.com
SearchSearch
ENCHANGE LANGUAGE
Upload
Read free for 30 days
User Settings
Skip carousel
 What is Scribd?
 Academic
 Professional
 Culture
 Hobbies & Crafts
 Personal Growth
 All Documents
Download now
Jump to Page
0 ratings0% found this document useful (0 votes)
2K views68 pages
Teorija Na Odlucuvanje
Uploaded by
Biljana Sopova
AI-enhanced title
ТЕОРИЈА НА ОДЛУЧУВАЊЕ Дипл.маш.инж. Билјана Шопова Алушовска 2011,
Битола Вовед и основни поими во Теоријата на одлучувањето Поимите
проблем, одлука, одлучување, процес на донесување на о…
Full description
SaveSave teorija na odlucuvanje For Later
0%0% found this document useful, Mark this document as useful
0%0% found this document not useful, Mark this document as not useful
Embed
Share
Print
Download now
Jump to Page
ТЕОРИЈА
НА
ОДЛУЧУВАЊЕ
Дипл
.
маш
.
инж
.
Билјана
Шопова
Алушовска
2011,
Битола

01:17
03:57
Вовед и основни поими во Теоријата на одлучувањето
Поимите проблем, одлука, одлучување, процес нa донесување на одлука,

доносители на одлука и т.н., не се користат само во секојдневниот живот туку и
во современото деловно и професионално работење, а при тоa, не се знае
секогаш нивното вистинско значење. Постоењето на проблем укажува на
фактот дека постојат прашања на коi треба да се дадат соодветни одговори со
кои проблемот
може да се реши врз основа на информациите и податоците за некој проблем
може да се постават задачи кои се решаваат со одредени постапки и се
добиваат
можните решенија на проблемот кои претставуваат основа за донесување на
соодветни одлуки кои потоа се спроведуваат и на крај се оценуваат
резултатите
од спроведената одлука Овој процес претставува процес на решавање на
проблемот, (англ. Problem Solving). Идентификацијата и анализата на
проблемот
кој треба да се реши, одредувањето на можните решенија, на проблемот,
критериумите според кои се оценуваат можните решенија, т.е.алтернативите 1
и изборот на најдоброто можно решение претставува процес на донесување на
одлука – ДО (англ.D ecision Making – DM),т.е.процес на одлучување,а како
резултат од процесот на одлучување,произлегува одлуката.Таа всушност
претставува самиот избор на најдоброто,од повеќето можни алтернативни
решенијана проблемот.Одлучувањето се појавува во секоја дејност и
претставува синоним за управувањето,без разлика што е тоа со кое се
управува,дали е тоа претпријатие,организација,влада,црква,универзитет или
добротворна организација.Во современото деловно работење,главни носители на
успехот и развојот на една организација или систем, се доносителите на
одлуките, (англ.Decision Мaker).Доносителите на одлуките треба да го воочат
проблемот,да го анализираат и да донесат одлука на кој начин треба да се
реши.
Главната задача на доносителите на одлуките е да донесат одлука со која ќе се
постигнат однапред зададените цели на организацијата,т.е.деловниот систем,со
што е можно помалку трошоци за материјални,човечки и други ресурси.Тоа
значи
дека,доносителот на одлуката треба да настојува максимално да ги задоволи
целите на организацијата во рамките на одреден систем од ограничувања.Со
текот на времето,како што секојдневниот живот и деловното работење
стануваат сé покомплексни и самото одлучување е сé посложено.Како
последица на современиот живот и начин на работа,доносителите на одлуките
кои учествуваат во процесот на управување во современите деловни
организации,т.е.деловни системи,сé почесто носат важни одлуки во услови на
постојани промени во опкружувањето, во услови на ризик и во ситуации кога не
може да се дојде до егзактни податоци за сите параметри кои влијаат на
донесувањето на некоја одлука.Заради тоа,за донесување на исправни одлуки и
нивно успешно спроведување кое повлекува позитивни резултати, потребни се
експерти со соодветно образование и знаење од различни научни области,како
математиката,статистиката,теоријата на веројатноста, економијата, деловната
администрација, компјутерските вештини, инженерските, физичките,
општествените и социјалните науки,и т.н.Тие треба добро да ги познаваат и
техниките на процесот на одлучување,т.е.донесување на одлука и да
поседуваат соодветно работно искуство.Тоа е причината да се развие една цела
наука за одлучувањето.
1 поимите „решенија”и„алтернативи” најчесто имаат исто зна
ADVERTISING
Покрај краткиот преглед на општите поими и дефиниции на феноменот на
одлучувањето,во овој материјал дадена е релативно едноставна и разбирлива
слика на процесот на одлучување како дел од процесот на решавање на
проблемот.Објаснети се основите на Теоријата на одлучувањето,основните
карактеристики на различните аспекти, пристапи и видови на одлучување,со
посебен акцент на повеќекритериумското одлучување, како и на проблемите на
решавање на комплексните проблеми во одлучувањето кои на голема врата го
воведоа и управувањето со информационите системи, со помош на кое се
обезбедуваат навремени,точни и прегледни информации.И на крај,објаснети се
и придобивките од примената на информатичките системски подршки во
одлучувањето.При тоа,опфатени се најновите методи и модели кои според
својата функционалност припаѓаат на одлучувањето.Со овој материјал не се
покриени сите области од теоријата на одлучувањето,но сепак има добар
квалитет бидејќи дава објаснување како треба да се донесуваат
одлуките,т.е.како правилно
да се постави еден проблем,како да се дефинираат целите и да се изберат
критериуми за оценување на можните алтернативни решенија, како да се
дефинира влијанието на опкружувањето и на кој начин може да се избере
најдоброто можно решение на проблемот.Може лесно да се разбери и да му
користи на секој кој сака да стекне основно познавање од областа на
одлучувањето и да може да ги разбери,а и да ги примени различните теоретски
типови на одлучување во праксата, во зависност од
условите
во
кои
се
одлучува
,
т
.
е
.
од
дејноста
сложеноста
на
самата
организација
или
систем
.
2

1.
Теорија
на
одлучувањето
1.1.
Аспекти
на
Може
да
се
каже
дека
старо
колку
човештвото
.
Меѓутоа
,
с
é
до
1930
година
,
првенствено
се
сметаше
за
социјална
,
а
не
за
техничка
активност
.
Според
тоа
,
меѓу
Теоријата
на
која
дотогаш
беше
развиена
вистинското
однесување
при
донесувањето
на
одлуките
,
постоеше
значителна
разлика
.
Меѓутоа
,
со
текот
на
времето
дојде
до
приближување
на
овие
две
области
тоа
заради
неколку
причини
:
појавата
на
научна
организација
на
работата
;
доносителите
на
одлуките
започнаа
да
ја
изучуваат
социологијата
,(
бихевиористички
аспект
на
);
економистите
,
исто
така
,
започнаа
да
ги
вклучуваат
своите
идеи
во
процесот
на
одлучување
;
појавата
на
Теоријата
на
игрите
;
и
најзначајно
за
совладувањето
на
разликата
меѓу
теоријата
реалното
,
е
појавата
развојот
на
Операционите
истражувања
(
квантитативен
аспект
на
).
1.1.1.
Бихевиористички
аспект
на
Бихевиористичкиот
аспект
на
акцентот
го
става
на
изучувањето
на
науките
како
што
се
:
филозофија
,
психологија
,
социологија
социјална
,
како
право
,
антропологија
политички
науки
.
Бихевиористичкиот
аспект
на
го
проучува
процесот
на
човечкото
спознавање
решавање
на
проблемот
,
кој
составен
од
низа
на
хеуристички
,
т
.
е
.
логички
активности
.
На
тој
начин
развиена
теоријата
на
когнитивната
архитектура
на
човечкото
размислување
,
т
.
е
.
размислувањето
кое
се
заснова
врз
спознанието
,
со
што
се
овозможи
менталните
операции
кои
се
наоѓаат
во
меморијата
на
човекот
,
да
се
изразат
со
помош
на
симболички
системи
.
1.1.2.
Операциони
аспект
на
Појавата
на
–
ОИ
,(
англ
.
O
perations
R
esearch – OR),
датира
од
Втората
Светска
Војна
,
кога
за
прв
пат
направен
обид
за
научен
пристап
во
решавањето
на
реалните
проблеми
во
.
После
постигнатиот
голем
успех
во
војната
,
постепено
започнаа
да
се
применуваат
во
многу
други
области
,
како
во
деловното
работење
,
економијата
,
инженерството
,
природните
општествените
науки
,
индустријата
,
владата
,
војската
,
градежништвото
,
болниците
и
т
.
н
.
се
состојат
од
научни
квантитативни
техники
методи
за
математичко
моделирање
на
реалните
проблеми
кои
потребно
да
се
решат
во
процесот
на
,
со
цел
да
се
најде
најдоброто
,
односно
оптималното
решение
.
3
Unlock this document
Upload a document to download this document or subscribe to read and download.
Upload to downloadStart your 30 day free trial
OR
Unlock this page after an ad
10

ADVERTISING
Ваквиот
аспект
на
,
кој
се
фокусира
на
техники
методи
на
,
се
нарекува
аспект
на
ги
опфаќа
,
статистиката
математиката
.
Повеќето
застапници
на
квантитативниот
аспект
на
,
скоро
целосно
ги
игнорираат
сите
останати
аспекти
,
но
истражувањата
од
областа
на
Теоријата
на
,
укажуваат
дека
бихевиористичкиот
аспект
на
значително
поприсутен
во
она
што
може
да
се
нарече
реално
.
1.1.3.
Современа
Теорија
на
Иако
при
проучувањето
на
процесот
на
може
да
се
пристапи
користејќи
го
бихевиористичкиот
или
квантитативниот
аспект
на
,
според
современата
Теорија
на
која
потекнува
од
дваесеттиот
век
,
неопходно
интегрирање
на
двата
пристапи
со
цел
да
се
овозможи
постигнување
на
најдобри
резултати
,
барем
кога
во
прашање
теоријата
.
За
да
се
разбере
начинот
како
функционира
,
потребно
знаење
развиено
од
страна
на
експерти
од
областа
на
психологијата
од
областа
на
управувањето
,
т
.
е
.
менаџментот
.
Така
,
според
современата
Теорија
на
,
научнатата
основа
на
единство
меѓу
Теоријата
на
науката
за
управување
,
т
.
е
.
–
ОИ
.
Современата
Теорија
на
има
интердисциплинарен
карактер
област
во
која
се
среќаваат
испреплетуваат
:
,
статистиката
,
математиката
,
филозофијата
,
,
социологијата
,
правото
,
антропологијата
политичките
науки
.
Слика
1.
Интердисциплинарен
карактер
на
теоријата
на
4
Unlock this document
Upload a document to download this document or subscribe to read and download.
Upload to downloadStart your 30 day free trial
OR
Unlock this page after an ad
10
1.2.
Процес
на
решавање
на
проблемот
процес
на
Во
поглед
на
дефинирањето
појаснувањето
на
поимите
фазите
на
процесот
на
решавање
на
проблемот
процесот
на
на
одлука
,
т
.
е
.
процесот
на
,
не
постојат
јасни
граници
.
Решавањето
на
проблемот
процес
на
идентификација
на
разликите
меѓу
моменталната
состојба
на
системот
посакуваната
состојба
,
како
превземање
на
за
отстранување
на
воочените
разлики
.
На
Слика
2,
претставен
e
процесот
на
решавање
на
проблемот
тоа
на
многу
едноставен
начин
,
како
модел
составен
од
три
компоненти
:
сегашната
состојба
,(
расположиви
ресурси
);
процес
на
трансформација
,(
алтернативи
,
оператори
);
и
посакувана
(
конечна
)
состојба
,(
дефинирани
цели
).
Слика
2.
Основни
на
процесот
на
решавање
на
проблемот
Според
тоа
,
за
да
може
да
се
донесе
одлука
,
мора
да
бидат
задоволени
следните
услови
:
доносителот
на
одлуката
треба
да
биде
свесен
дека
постои
несклад
,
односно
,
дисхармонија
меѓу
состојба
на
системот
;
на
одлуката
треба
да
биде
мотивиран
да
дејствува
,
со
цел
да
го
елиминира
тој
несклад
,
т
.
е
.
да
ги
постигне
дефинираните
цели
;
на
одлуката
треба
да
располага
со
соодветни
ресурси
,
кои
се
потребни
за
отстранување
на
нескладот
,
односно
за
постигнување
на
цели
.
Во
научниот
свет
,
постои
неусогласеност
противречност
при
одредување
на
фазите
на
процесот
на
решавање
на
проблемот
.
Во
овој
материјал
,
усвоено
дека
процесот
на
решавање
на
проблемот
составен
од
следните
седум
фази
:
дефинирање
на
проблемот
;
на
можните
решенија
на
проблемот
;
на
критериуми
за
оценување
на
можните
решенија
на
проблемот
;
оценување
на
сите
можни
алтернативни
решенија
на
проблемот
;
избор
на
решение
,
т
.
е
.
на
одлука
;
имплементација
на
избраното
решение
,
т
.
е
.
спроведување
на
одлуката
;
и
анализа
оценка
на
од
имплементацијата
на
решението
,
т
.
е
.
од
спроведувањето
на
одлуката
.
На
Слика
3,
односот
меѓу
процесот
на
решавање
на
проблемот
процесот
на
,
со
сите
фази
.
5
Слика
3.
Односот
меѓу
процесот
на
решавање
на
проблемот
процесот
на
Процесот
на
,
ги
опфаќа
првите
пет
фази
во
на
проблемот
:
идентификацијата
на
проблемот
,
одредувањето
на
можните
решенија
,
на
критериумите
за
оценување
на
можните
решенија
,
оценувањето
на
можните
решенија
на
крај
,
овој
процес
завршува
со
изборот
на
можно
решение
,
т
.
е
.
со
на
одлуката
.
на
проблемот
се
разликува
од
со
тоа
што
содржи
две
дополнителни
фази
:
фазата
на
,
т
.
е
.
на
решението
или
одлуката
оценка
на
од
,
т
.
е
.
од
на
решението
или
одлуката
.
Според
тоа
,
решавање
на
проблемот
сложен
комплексен
процес
во
кој
,
покрај
идентификацијата
формулацијата
на
проблемот
,
на
можните
решенија
за
оценка
,
селекцијата
оценката
на
решенијата
,
т
.
е
.
одлуките
,
на
одлуката
мора
да
ја
спроведе
одлуката
,
да
ги
процени
резулатите
од
спроведената
одлуката
повторно
да
ги
преиспита
сите
правци
на
дејствување
,
с
é
додека
не
добие
оптимално
или
задоволително
решение
.
Процесот
на
решавање
на
проблемот
може
да
се
смета
завршен
дури
тогаш
кога
проблемот
целосно
се
елиминира
.
1.2.1.
Фаза
на
на
проблемот
Во
фазата
на
на
проблемот
,
се
утврдува
(
фактичката
)
состојба
на
системот
,
т
.
е
.
се
утврдувааат
расположивите
ресурси
се
проучува
(
конечната
)
состојба
,
т
.
е
.
цели
.
Проблемот
се
појавува
како
незадоволство
од
разликата
меѓу
овие
две
состојби
.
Во
оваа
фаза
се
утврдува
дали
навистина
постои
проблем
,
се
одредува
неговата
големина
,
се
идентификуваат
неговите
симптоми
експлицитно
,
т
.
е
.
прецизно
се
дефинира
проблемот
.
6
1.2.2.
Фаза
на
на
сите
можни
решенија
на
проблемот
Одредувањето
на
можните
решенија
на
проблемот
интелектуална
активност
потребна
голема
креативност
на
на
одлуката
.
Со
цел
прецизно
да
ги
одреди
сите
можни
решенија
на
проблемот
,
на
одлуката
треба
да
ги
собере
обработи
сите
потребни
информации
податоци
,
и
да
ги
испита
сите
комбинации
од
информациите
податоците
кои
ги
поседува
.
1.2.3.
Фаза
на
на
за
оценување
на
алтернативните
решенија
на
проблемот
За
да
се
донесе
добра
одлука
,
потребно
прецизно
да
се
дефинираат
според
кои
треба
да
се
оценат
решенија
на
проблемот
.
Поимот
критериум
може
да
се
дефинира
како
мерка
со
која
се
оценуваат
поедините
одлуки
,
т
.
е
.
решенија
,
од
иста
точка
на
гледиште
.
1.2.4.
Фаза
на
оценување
на
решенија
на
проблемот
Во
фазата
на
оценување
на
сите
решенија
на
проблемот
,
постепено
се
елиминираат
одредени
,
т
.
е
.
можности
,
с
é
додека
не
останат
две
или
три
можни
решенија
кои
мора
да
бидат
реални
.
Врз
основа
на
нив
,
може
да
се
донесе
конечната
одлука
со
која
ќе
се
реши
постоечкиот
проблем
.
1.2.5.
Фаза
на
избор
на
решение
на
одлука
Во
фазата
на
избор
на
решение
,
т
.
е
.
на
одлука
,
на
одлуката
мора
да
се
определи
за
едно
од
можните
решенија
кои
се
познати
.
За
да
може
ефикасно
да
се
реши
проблемот
,
одлуката
мора
да
биде
недвосмислена
,
прецизна
,
реална
,
јасна
,
донесена
„
точно
на
време
”, (
англ
. just in time)
и
треба
да
содржи
:
субјект
,
објект
или
систем
кој
треба
да
ја
реализира
одлуката
;
кои
треба
да
се
превземат
,
со
цел
да
се
реализира
одлуката
;
систем
на
цели
кои
треба
да
се
постигнат
со
на
одлуката
;
систем
на
ограничувања
;
просторни
,
временски
други
ресурси
;
и
систем
на
материјално
,
техничко
,
финансиско
друго
осигурување
,
за
сигурна
реализација
на
одлуката
.
1.2.6.
Фаза
на
на
избраното
решение
,
т
.
е
.
на
одлуката
Во
фазата
на
на
избраното
решение
,
т
.
е
.
на
одлуката
,
од
страна
на
на
одлуката
се
имплементираат
,
т
.
е
.
се
спроведуваат
веќе
донесените
одлуки
.
Целта
на
фазата
на
на
одлуката
да
се
обезбеди
ефект
од
донесената
одлука
.
7
1.2.7.
Анализа
оценка
на
од
на
решението
,
т
.
е
.
од
на
одлуката
Анализата
оценката
на
од
на
решението
,
т
.
е
.
од
на
одлуката
последна
фаза
во
процесот
на
решавање
на
проблемот
.
По
,
т
.
е
.
на
одлуката
,
се
врши
мерење
на
ефектот
од
одлука
,
т
.
е
.
решението
,
во
однос
на
очекуваниот
резултат
.
Со
анализа
на
последиците
од
одлука
може
да
се
дојде
до
заклучок
дека
:
донесенат
ao
длуката
го
дала
резултат
;
или
донесенат
ao
длуката
не
го
дала
резултат
.
Доколку
одлуката
не
го
дала
резултат
,
треба
да
се
изврши
анализа
на
причините
кои
доведоа
до
тоа
,
а
потоа
да
се
повтори
циклусот
на
на
одлука
.
Проблемот
треба
повторно
да
се
ревидира
да
се
пребараат
причините
за
недоволната
успешност
на
имплементираните
одлуки
.
При
тоа
,
за
начинот
,
успехот
недостатоците
на
на
избраното
решение
,
т
.
е
.
одлука
,
се
користат
како
влезни
во
следниот
циклус
на
процесот
на
на
одлука
.
1.3.
Класификација
видови
на
одлуки
Одлуките
може
да
се
класифицираат
според
повеќе
фактори
.
Во
овој
материјал
,
одлуките
се
класифицирани
според
:
видот
на
проблемот
за
кој
се
одлучува
;
според
тоа
колку
често
се
повторуваат
;
според
нивната
важност
;
и
според
субјектите
на
.
1.3.1.
на
одлуките
според
проблемот
на
Проблемот
на
може
да
биде
доброструктуриран
и
слабоструктуриран
,
во
зависност
од
тоа
до
кој
степен
на
на
одлуката
му
се
познати
сите
три
на
процесот
на
решавање
на
проблемот
(
сегашната
состојба
,
процесот
на
трансформација
состојба
).
Според
видот
на
проблемот
кој
треба
да
се
реши
со
процесот
на
,
одлуките
може
да
се
поделат
на
:
програмирани
или
доброструктурирани
;
и
непрограмирани
или
слабоструктурирани
.
1.3.1.1.
Програмирани
или
одлуки
Програмираните
одлуки
се
носат
при
решавање
на
проблеми
,
кога
на
на
одлуката
му
се
познати
сите
три
на
процесот
на
решавање
на
проблемот
.
Овие
одлуки
обично
се
секојдневни
,
рутински
често
се
,
заради
што
,
на
одлуката
може
да
го
примени
искуството
од
минатото
,
па
се
решаваат
според
однапред
утврдени
на
,
т
.
е
.
според
стандардни
модели
процедури
.
8
1.3.1.2.
Непрограмирани
или
одлуки
Непрограмираните
одлуки
се
носат
при
решавање
на
проблеми
,
кога
на
на
одлуката
не
му
се
добро
познати
трите
на
процесот
на
решавање
на
проблемот
,
па
тој
мора
да
се
ориентира
кон
онаа
компонента
која
му
е
најдобро
позната
.
Слабоструктурираните
проблеми
се
непознати
,
единствени
неповторливи
,
па
според
тоа
,
непрограмираните
одлуки
се
носат
во
ситуации
кои
не
се
вообичаени
,
се
јавуваат
по
прв
пат
секоја
ситуација
случај
за
себе
.
Нема
познати
постапки
,
процедури
модели
за
на
непрограмирани
одлуки
.
Одлуките
се
носат
индивидуално
и
субјективно
,
а
бројот
на
можните
решенија
на
проблемите
,
обично
многу
мал
.
1.3.2.
на
одлуките
според
тоа
колку
често
се
Според
тоа
колку
често
се
,
одлуките
може
да
бидат
:
рутински
;
адаптивни
;
и
иновативни
.
1.3.2.1.
Рутински
одлуки
Рутинските
одлуки
едни
исти
одлуки
кои
секојдневно
се
.
Критериумите
на
се
прецизно
неменливи
.
Овие
одлуки
најчесто
се
одлуки
,
кои
се
носат
од
страна
на
на
одлуките
на
најниските
нивоа
во
процесот
на
со
организацијата
.
1.3.2.2.
Адаптивни
одлуки
Адаптивните
одлуки
повеќе
служат
за
привремено
справување
со
,
отколку
за
решавање
на
самиот
проблем
.
И
овие
одлуки
најчесто
се
одлуки
кои
се
носат
од
страна
на
на
одлуките
кои
се
на
нивоа
во
процесот
на
со
,
т
.
е
.
системот
.
1.3.2.3.
Иновативни
одлуки
Иновативните
одлуки
се
насочени
кон
промена
на
целите
политиката
на
.
Овие
одлуки
повлекуваат
големи
промени
во
,
па
според
тоа
,
бараат
големи
напори
креативно
размислување
на
поединците
или
групата
од
на
одлуки
.
1.3.3.
на
одлуките
според
нивната
важност
Во
однос
на
важноста
,
одлуките
може
да
бидат
:
оперативни
;
тактички
;
и
стратегиски
.
9
1.3.3.1.
Оперативни
одлуки
Оперативните
одлуки
ги
носат
на
одлуки
од
нивоа
во
процесот
на
со
или
системот
.
Тие
одлуки
се
користат
за
решавање
на
рутински
проблеми
.
1.3.3.2.
Тактички
одлуки
Тактичките
одлуки
се
носат
од
страна
на
на
одлуките
од
повисоките
нивоа
во
процесот
на
.
Тие
адаптивни
одлуки
се
носат
при
познати
ситуации
и
барања
.
Треба
да
го
подигнат
нивото
на
ефикасноста
на
,
што
значи
дека
треба
да
обезбедат
повисок
излез
(
англ
. output),
во
однос
на
влезот
(
англ
. input).
1.3.3.3.
Стратегиски
одлуки
Стратегиските
одлуки
се
најважни
одлуки
,
бидејќи
ја
одредуваат
иднината
во
зависност
од
неа
стратегијата
целите
на
,
т
.
е
.
системот
.
Стратегиските
одлуки
треба
да
го
подигнат
нивото
на
ефикасноста
на
во
постигнувањето
на
нејзините
цели
.
Тие
иновативни
одлуки
кои
ги
носат
на
одлуки
на
највисоките
нивоа
во
процесот
на
.
1.3.4.
на
одлуките
според
на
Според
на
,
одлуките
може
да
бидат
:
индивидуални
или
поединечни
;
и
групни
или
колективни
.
1.3.4.1.
Индивидуални
или
одлуки
Индивидуалните
,
т
.
е
.
поединечните
одлуки
се
носат
од
страна
на
поединци
.
Процесот
на
кај
овој
вид
пократок
,
бидејќи
поединецот
секогаш
одлучува
побрзо
од
групата
.
Брзината
на
зависи
од
знаењето
индивидуалните
карактеристики
на
на
одлуката
.
Но
,
индивидуалното
не
секогаш
полесно
од
групното
,
бидејќи
поединецот
обично
има
помал
број
на
идеи
за
решавање
на
проблемот
од
групата
,
а
поголема
одговорност
при
на
погрешна
одлука
.
1.3.4.2.
Групни
или
колективни
одлуки
При
групното
,
т
.
е
.
колективното
,
одлуките
се
носат
од
страна
на
помала
или
поголема
група
на
луѓе
,
структурирана
според
различни
основи
.
Основа
за
структуирање
на
групата
може
да
биде
функцијата
на
на
на
одлуки
кои
се
членови
на
групата
,
нивниот
заеднички
интерес
,
сопственоста
,
заедничката
работа
на
одреден
проект
,
и
т
.
н
.
При
групното
,
треба
да
постои
добра
комуникација
стандарди
на
меѓу
членовите
на
групата
.
10
При
групното
спремноста
за
на
ризични
одлуки
поголема
,
бидејќи
ризикот
се
поделува
на
сите
членови
од
групата
,
а
на
одлуката
побрзо
,
бидејќи
прифатена
од
поголем
број
доносители
на
одлуки
.
Но
,
при
групното
може
да
се
јави
проблем
од
наметнување
на
одлука
од
страна
на
одредени
,
поавторитетни
членови
на
групата
.
Може
да
се
јави
поларизација
меѓу
членовите
на
групата
околу
два
членови
кои
се
поавторитетни
во
однос
на
останатите
.
При
тоа
,
може
да
се
јават
поделби
несогласувања
меѓу
членовите
на
групата
,
кои
се
претставници
на
различни
мислења
,
заради
што
процесот
на
обично
трае
подолго
.
Понекогаш
,
може
да
се
случи
да
постои
единствено
мислење
на
сите
членови
на
групата
,
доколку
владее
поврзаност
меѓу
членовите
на
групата
,
при
што
се
јавува
голем
притисок
врз
членот
кој
има
спротивно
мислење
.
Видови
на
групи
При
групното
,
постојат
повеќе
видови
групи
кои
може
да
се
според
:
на
на
на
одлуката
како
членови
на
групата
;
времето
на
егзистирање
на
групата
во
рамките
на
структурата
на
системот
на
во
;
според
карактеристиките
на
членовите
на
групата
;
и
др
.

Видови
групи
според
на
на
на
одлуката
како
членови
на
групата
Според
на
на
на
одлуката
кои
се
членови
на
групата
,
групите
може
да
бидат
:
формални
или
официјални
;
и
неформални
.
Во
формалните
групи
,
носители
на
се
на
одлуките
кои
се
наоѓаат
на
врвот
од
на
во
или
системот
,
додека
,
неформалните
групи
постојат
во
рамките
на
секоја
формална
група
пријателски
групи
составени
од
членови
со
заеднички
интереси
.

Видови
групи
според
времето
на
на
групата
во
рамките
на
на
системот
на
во
Според
времето
на
,
т
.
е
.
постоење
на
групата
во
рамките
на
на
системот
на
во
постојат
:
трајни
или
постојани
;
и
привремени
.
Трајните
,
т
.
е
.
постојаните
групи
трајно
се
поставени
во
на
во
,
или
системот
,
а
привремените
групи
се
формираат
по
потреба
,
заради
реализација
на
одредени
специфични
задачи
.
11
Видови
групи
според
на
членовите
на
групата
Според
на
членовите
на
групата
,
групите
може
да
се
на
:
хомогени
;
и
хетерогени
.
Кај
хомогените
групи
,
членовите
на
групата
имаат
исти
или
слични
интереси
,
,
знаења
,
вештини
формално
образование
.
Полесно
се
координираат
имаат
подобра
комуникација
.
Додека
,
хетерогените
групи
се
составени
од
членови
кои
се
разликуваат
по
своите
интереси
,
знаења
способности
.
Како
последица
на
тоа
,
кај
овие
групи
се
произведуваат
поголем
број
на
идеи
,
а
поквалитетно
.
Техники
на
групно
на
одлуки
Со
овој
материјал
се
опфатени
едни
од
најпознатите
најпопуларните
техники
на
групното
на
одлуки
:
техниката
Борба
на
мислења
,(
англ
. Brainstorming);
техниката
Номинална
група
,(
англ
. Nominal Group Technique);
и
техниката
Делфи
,(
англ
. Delphi).

Brainstorming
техниката
при
групното
Brainstorming
современа
техника
на
одлуки
преку
расправа
дискусија
меѓу
членовите
на
групата
,
која
постепено
води
кон
на
можните
решенија
.
Доста
погодна
бидејќи
за
многу
кратко
време
,
се
изнаоѓаат
голем
број
на
можни
решенија
,
идеи
предлози
за
надминување
на
проблемот
.

Nominal Group
техника
при
групното
При
Nominal Group
техниката
,
можните
алтернивни
решенија
се
од
страна
на
поединци
,
а
групата
помага
во
избирањето
на
решение
.

Delphi
техниката
при
групното
Зборот
Delphi
потекнува
од
името
на
местото
Delphi,
во
кое
,
според
грчката
митологија
,
биле
оставени
пророштвата
.
При
Delphi
техниката
,
се
врши
испитување
на
сите
членови
на
групата
,
кои
пополнуваат
одредени
формулари
со
листи
од
цели
,
важни
за
решавање
на
одредениот
проблем
.
При
тоа
,
секој
член
од
групата
треба
да
состави
своја
сопствена
листа
на
цели
,
подредени
во
редослед
според
важноста
која
тој
самиот
ја
одредува
.
За
така
добиените
податоци
,
кои
членовите
на
групата
ги
даваат
независно
еден
од
друг
,
се
пресметуваат
средните
вредности
се
земаат
како
крајна
оцена
.
12
1.4. O
колности
при
Во
зависност
од
околностите
,
одлуките
може
да
се
при
различни
услови
,
од
потполна
сигурност
до
потполна
несигурност
,
т
.
е
.
во
услови
на
:
сигурност
или
извесност
;
ризик
;
и
или
неизвесност
.
1.4.1.
во
услови
на
сигурност
Одлучувањето
во
услови
на
сигурност
,
значи
дека
точно
може
да
се
предвиди
резултатот
од
секо
e
можно
алтернативно
решение
,
односно
донесена
одлука
.
Сигурноста
значи
дека
на
одлуката
точно
знае
што
ќе
се
случи
после
на
одлуката
,
за
било
кое
од
избраните
можни
решенија
.
Одлуките
кои
се
носат
во
услови
на
сигурност
се
рутинските
стратегиските
одлуки
.
1.4.2.
во
услови
на
ризик
Ризикот
може
да
се
дефинира
како
веројатност
за
појава
на
одреден
настан
кој
може
да
предизвика
негативни
последици
.
При
во
услови
на
ризик
,
можностите
за
решавање
на
веројатностите
за
појава
на
одредени
последици
од
различните
решенија
,
т
.
е
.
одлуки
,
се
познаваат
,
но
не
за
секое
решение
,
т
.
е
.
за
секоја
донесена
одлука
.
1.4.3.
во
услови
на
Несигурноста
,
т
.
е
.
неизвесноста
произлегува
од
фактот
што
на
одлуките
не
ги
познаваат
целосно
немаат
контрола
врз
идните
реални
околности
на
,
кои
може
да
имаат
големо
влијание
врз
од
одлуките
.
во
услови
на
подразбира
недостаток
на
соодветни
за
расположивите
методи
за
решавање
на
проблемот
.
Доносителите
на
одлуките
може
да
не
ги
знаат
сите
за
решавање
на
проблемот
,
а
може
да
ги
знаат
алтернативите
,
но
да
не
ги
познаваат
веројатностите
за
појава
на
одредени
последици
,
т
.
е
.
резултати
од
можните
решенија
на
проблемот
.
на
одлуките
обично
сакаат
да
знаат
што
ќе
се
случи
,
а
не
она
што
би
можело
да
се
случи
.
Според
тоа
,
тие
секогаш
тежат
кон
сигурност
во
еден
свет
на
.
1.5.
Видови
на
Видот
на
зависи
од
бројот
на
достапните
податоци
за
проблемот
може
да
биде
:
интуитивно
;
врз
основа
на
расудување
искуство
;
рационално
со
помош
на
логичка
анализа
;
со
помош
на
методи
;
со
помош
на
квалитативна
квантитативн
a
анализа
.
13
1.5.1.
Интуитивно
При
интуитивното
,
одлуката
се
донесува
врз
основа
на
интуицијата
,
односно
осетот
или
чувството
на
на
одлуката
,
без
да
се
земе
во
предвид
логичното
.
Интуитивното
се
заснова
врз
природните
способности
на
на
одлуката
,
да
ги
воочува
спознава
важните
основните
на
проблемот
неговото
решение
.
Според
тоа
,
на
одлуката
треба
да
имаат
добро
развиена
интуиција
,
да
бидат
добри
мислители
да
се
доста
креативни
.
Квалитетот
на
зависи
од
бројот
на
за
проблемот
за
можните
за
негово
решавање
.
Со
зголемување
на
количината
на
податоци
,
ваквиот
начин
на
на
одлуки
не
е
прифатлив
,
бидејќи
може
да
доведе
до
негативни
последици
од
на
лоши
погрешни
одлуки
.
Според
тоа
,
не
може
да
биде
основа
за
на
исправни
одлуки
.
Но
,
реално
гледано
,
,
сепак
доста
често
се
користи
во
процесот
на
,
бидејќи
прифатлива
потребна
при
предвидување
на
поедини
настани
при
на
одлуки
кога
станува
збор
за
проблеми
со
релативно
мала
количина
на
.
1.5.2. O
длучување
врз
основа
на
и
искуство
врз
основа
на
расудувањето
кое
се
заснова
на
претходните
искуства
,
знаења
податоци
од
минатото
.
врз
основа
на
расудувањето
се
наоѓа
некаде
меѓу
рационалното
.
Тоа
вообичаен
начин
за
на
одлуки
од
страна
на
на
одлука
од
пониските
нивоа
во
процесот
на
се
користи
во
ситуации
кои
се
,
односно
,
при
на
рутински
одлуки
.
1.5.3.
Рационално
со
помош
на
логичка
анализа
Бидејќи
на
одлуките
често
пати
за
решавање
на
одреден
проблем
имаат
поставено
временски
рокови
немаат
доволно
време
да
размислат
за
проблемот
,
голем
број
на
одлуки
ги
носат
на
ирационален
начин
.
Сепак
,
научно
,
при
кое
се
научни
методи
,
,
кое
се
заснова
на
логичкото
аналитичките
методи
го
сугерира
начинот
според
кој
на
одлуките
треба
да
одлучуваат
.
Прв
кој
идејата
на
ја
примени
во
деловното
бил
Herbert Sajmon,
американски
професор
добитник
на
Нобеловата
награда
за
економија
.
Тој
го
развил
„
Рационалниот
модел
”
на
одлуки
составен
од
три
фази
,
кој
може
да
се
повторува
неколку
пати
,
с
é
додека
не
се
донесе
конечна
одлука
:
испитување
анализирање
на
проблемот
кој
бара
одлука
;
разгледување
изнаоѓање
на
можните
решенија
;
и
селекција
,
т
.
е
.
избирање
на
можно
решение
.
Знаејќи
дека
при
на
реалните
проблеми
скоро
не
можно
да
се
дојде
до
оптимално
решение
, Sajmon
го
воведува
концептот
на
ограничена
рационалност
,
според
кој
,
на
одлуката
го
бира
најприфатливото
решение
,
во
замена
за
решение
на
проблемот
.
14
1.5.4.
со
помош
на
методи
При
решавање
на
на
во
процесот
на
во
или
системот
,
може
да
се
користат
квалитативни
,
т
.
е
.
ненумерички
,
т
.
е
.
нумерички
методи
.
Квалитативните
методи
се
засноваат
на
способноста
на
на
одлуката
да
работи
со
податоци
опишани
со
лингвистички
искази
.
Според
тоа
квалитетот
на
со
помош
на
методи
,
во
голема
мерка
зависи
од
на
на
одлуката
.
Но
,
доколку
на
одлуката
нема
доволно
искуство
во
на
проблемот
со
кој
се
соочува
,
или
ако
постојат
проблеми
со
голем
број
на
променливи
фактори
,
постојани
промени
на
условите
ограничувањата
,
како
големи
количини
на
податоци
,
тогаш
станува
неопходна
примената
на
квантитативните
методи
.
Квантитативните
методи
се
користат
за
проблеми
кои
имаат
голем
број
на
податоци
за
кои
не
е
можно
да
се
најде
решение
да
се
донесе
одлука
само
врз
основа
на
,
или
квалитативната
анализа
.
При
квантитативната
анализа
се
користат
методи
,
кај
кои
,
се
прикажани
со
бројки
,
што
овозможува
откривање
утврдување
на
точни
,
релации
,
врски
односи
на
одредениот
проблем
.
Со
помош
на
методи
се
разработуваат
сите
можни
решенија
се
креира
множеството
на
,
од
кои
на
одлуката
треба
да
ја
избере
најповолната
.
методи
научен
пристап
на
на
одлуки
решавање
на
сложени
проблеми
при
во
било
кој
организациски
систем
,
на
најдобар
начин
за
системот
во
целина
.
Слика
4.
Процес
на
со
помош
на
методи
15
На
Слика
4,
е
прикажан
процесот
на
решавање
на
проблемот
,
т
.
е
.
процесот
на
со
помош
на
методи
,(
според
Turban
и
Aronson).
При
со
помош
на
методи
,
математичката
,
односно
анализа
често
мал
дел
од
вкупната
работа
.
Главните
фази
при
изработка
на
една
типична
квантитативна
студија
,
на
процесот
на
се
:
формулирање
на
проблемот
;
креирање
на
математички
модел
;
избор
на
најдобра
алтернатива
,
т
.
е
.
решение
;
и
имплементирање
на
решението
.
1.5.4.1.
Математички
модели
на
реалните
проблеми
при
Кај
методи
,
реалните
системи
проблеми
на
во
процесот
на
се
претставени
со
модели
.
Математичките
модели
,
всушност
поедноставена
верзија
на
реалниот
систем
,
односно
проблем
.
На
Слика
5,
шематски
приказ
на
модел
на
еден
реален
систем
.
Со
помош
на
математичкиот
модел
се
сите
се
воспоставуваат
равенки
,
кои
ги
опишуваат
нивните
зависности
.
Математичкиот
модел
да
се
изврши
анализа
на
можните
решенија
,
т
.
е
.
одлуки
,
а
при
тоа
ги
зема
во
предвид
влијанијата
на
околината
,
т
.
е
.
опкружувањето
.
Излезот
кај
модел
резултат
од
извршената
анализа
врз
основа
на
него
се
избира
,
односно
најприфатливото
решение
,
т
.
е
.
одлука
.
Решението
добиено
со
помош
на
математичкото
,
помалку
оптеретено
од
субјективните
ставови
на
на
одлуките
.
Слика
5.
Математички
модел
на
реален
систем
на
1.5.5.
со
помош
на
квантитативн
a
анализа
При
на
реалните
на
,
не
е
доволна
само
анализа
.
Задолжително
присутна
анализа
,
и
методите
на
логичното
.
На
Слика
6,
се
фазите
на
процесот
на
решавање
на
проблемот
процесот
на
,
во
случај
кога
се
применува
анализа
.
16
Слика
6.
Квалитативна
анализа
Од
сликата
може
да
се
заклучи
дека
,
процесот
на
решавање
на
проблемот
процесот
на
со
помош
на
и
на
анализа
составен
од
две
фази
тоа
,
структурирање
на
проблемот
анализа
на
можните
решенија
.
Во
фазата
на
на
проблемот
,
се
идентификува
дефинира
проблем
,
и
се
можните
решенија
за
оценување
на
на
решенијата
.
Потоа
следи
фазата
на
анализирање
на
можните
решенија
,
во
која
подеднакво
се
застапени
анализа
,
со
чија
помош
се
оценуваат
сите
можни
решенија
се
избира
можно
решение
,
односно
,
одлука
.
17
2.
Повеќекритериумско
–
ПКО
2.1.
Видови
методи
за
решавање
на
во
процесот
на
При
решавање
на
на
во
реалните
системи
,
ретко
се
случува
да
постои
само
едно
решение
,
односно
само
една
можна
одлука
.
Во
тој
случај
,
всушност
не
постои
проблем
на
избор
на
најдобрата
можна
одлука
,
односно
не
постои
процес
на
.
Две
решенија
,
односно
две
можни
одлуки
веќе
проблем
,
но
во
праксата
се
решава
многу
едноставно
,
бидејќи
на
одлуката
,
врз
основа
на
хеуристички
,
т
.
е
.
логички
методи
,
доста
брзо
лесно
може
да
спореди
две
решенија
да
го
избере
подоброто
.
Доколку
постојат
повеќе
од
две
,
тогаш
веќе
постои
проблем
на
,
бидејќи
секоја
има
одредени
предности
и
недостатоци
.
Во
тој
случај
,
потребно
да
се
изврши
сеопфатно
истражување
анализа
на
сите
,
а
потоа
избор
на
,
врз
основа
на
одредени
.
Во
зависност
од
бројот
на
според
кои
се
бара
можно
решение
на
проблемот
во
процесот
на
,
методите
на
може
да
се
во
две
основни
групи
:e
днокритериумски
методи
;
и
повеќекритериумски
методи
.
2.1.1.
Еднокритериумски
методи
на
Еднокритериумските
методи
,
иако
ретко
се
во
реалните
деловни
проблеми
на
,
сепак
се
среќаваат
во
праксата
,
па
според
тоа
,
неопходно
за
нив
да
се
најде
решение
.
Решението
на
еднокритериумските
проблеми
на
,
,
односно
решение
на
проблемот
,
од
множество
на
сите
можни
,
односно
можни
решенија
,
врз
основа
на
само
еден
критериум
,
според
кој
се
.
За
да
се
добие
ова
решение
,
потребно
да
се
реши
задачата
на
еднокритериумска
оптимизација
,
која
претставена
преку
критериумска
функција
.
Според
тоа
,
,
т
.
е
.
решение
на
задачи
се
добива
многу
лесно
,
така
што
се
избира
онаа
,
односно
решение
,
за
кое
дадената
функција
добива
екстремна
вредност
,
т
.
е
.
минимум
или
максимум
.
Доколку
критериумската
функција
добие
екстремна
вредност
,
во
тој
случај
,
дадениот
критериум
се
нарекува
критериум
на
оптималноста
.
Во
литературата
постојат
на
j
различни
методи
на
еднокритериумско
,
како
на
пример
:
еднокритериумски
детерминистички
,
односно
методи
;
потоа
,
еднокритериумски
недетерминистички
,
односно
,
методи
кај
кои
променливите
се
опишани
со
помош
на
искази
,
како
што
се
:
Дрвото
на
, Monte Karlo
симулацијата
др
.
18

Покрај
овие
методи
,
развиени
се
многубројни
постапки
со
помош
на
кои
до
решение
се
доаѓа
чекор
по
чекор
,
како
на
пример
: SIMPLEX
методата
кај
линеарното
програмирање
;
оптимизациони
методи
од
кои
најпознати
се
нелинеарното
,
теоријата
на
игрите
,
динамичкото
,
оптимизацијата
на
редовите
,
редовите
на
чекање
,
мрежното
планирање
,
и
др
.
2.1.2.
Повеќекритериумски
методи
на
Современото
повеќедимензионален
процес
.
скоро
на
секој
проблем
кој
егзистира
во
еден
реален
систем
,
зависи
од
повеќе
фактори
кои
влијаат
на
одлуката
се
разгледуваат
како
на
.
Со
на
бројот
на
при
изборот
на
оптималната
,
проблемот
станува
повеќекритериукски
.
основа
за
на
целите
кои
треба
да
се
постигнат
со
на
одлуката
,
а
главниот
проблем
на
секој
вид
на
,
па
на
повеќекритериумското
,
е
да
се
донесе
одлука
со
која
ќе
се
постигнат
однапред
зададените
цели
на
.
Методите
кои
за
одреден
реален
проблем
водат
сметка
за
повеќе
цели
истовремено
,
се
развиваат
во
областа
на
:
-
ПКО
,
или
на
одлука
–
ПКДО
,(
англ
. Multi Criteria Decision Making - MCDM).
2.2.
Основни
на
ПКО
Повеќекритериумското
–
ПКО
,
научна
област
која
се
занимава
со
развивање
на
методи
техники
кои
на
одлуките
можат
да
ги
користат
во
процесот
во
еден
реален
деловен
систем
,
при
што
,
за
реален
проблем
,
треба
да
се
формира
модел
.
При
тоа
,
во
модел
треба
да
се
земат
во
предвид
сите
да
се
избере
онаа
,
односно
решение
кое
ги
задоволува
повеќето
зададени
.
Тоа
значи
дека
сите
решенија
на
проблемот
треба
да
се
оценат
според
сите
симултано
на
крај
,
да
се
избере
решението
со
оптимална
вредност
,
односно
можно
решение
.
При
,
голем
проблем
тоа
што
одлуките
се
носат
во
конфликтни
,
т
.
е
.
противречни
услови
.
Тоа
значи
дека
,
при
ПКО
постои
голем
број
на
разнородни
кои
се
делимично
или
целосно
,
т
.
е
.
конфилктни
.
Заради
тоа
,
многу
често
се
случува
една
да
подобра
во
однос
на
другата
според
еден
критериум
,
а
другата
да
подобра
од
првата
во
однос
на
некој
друг
критериум
.
Друг
проблем
при
ПКО
тоа
што
,
заради
својата
природа
,
можат
да
бидат
изразени
во
различни
,
мерни
единици
,
од
парични
,
преку
физички
величини
,
до
веројатности
или
субјективни
проценки
.
Покрај
тоа
,
проблем
тоа
што
можните
одлуки
,
т
.
е
.
решенија
,
како
нивната
важност
,
т
.
е
.
значење
,
се
менуваат
во
текот
на
вр
e
мето
.
Како
проблем
се
јавува
вреднувањето
на
можните
одлуки
кое
подложно
на
субјективниот
впечаток
на
на
одлука
,
бидејќи
доста
често
на
одлуката
не
мож
e
лесно
да
спореди
две
можни
одлуки
,
или
не
може
да
се
одлучи
само
за
едно
решение
.
19
Широкиот
опсег
на
видови
проблеми
кои
може
да
се
јават
при
ПКО
,
има
негативно
влијание
врз
креирањето
на
моделите
,
бидејќи
тие
значително
се
усложнуваат
во
математичка
смисла
во
голема
мерка
се
отежнува
проблемот
на
на
решение
,
односно
одлука
.
Според
тоа
,
при
на
повеќекритериумските
задачи
,
потребно
да
се
применат
методи
кои
се
пофлексибилни
од
строгите
техники
на
чиста
.
2.3.
Видови
на
решенија
при
ПКО
Заради
недостатокот
од
,
противречностите
меѓу
,
неодреденоста
при
субјективното
вреднување
приоритети
на
на
одлуките
,
при
ПКО
,
еден
ист
проблем
често
има
многу
решенија
,
кои
може
да
бидат
:
идеални
решенија
;
задоволителни
решенија
;
и
преферентни
решенија
.
2.3.1.
Иделани
решенија
Првиот
чекор
при
ПКО
,
е
да
се
онаа
од
на
сите
можни
,
која
најдобра
во
однос
на
сите
.
Според
тоа
,
најнапред
треба
да
се
испита
дали
постојат
такви
,
односно
решенија
,
кои
даваат
екстремни
,
т
.
е
.
максимални
или
минимални
вредности
за
секоја
функција
,
посебно
.
Овие
решенија
се
добиваат
со
решавање
на
оптимизациони
задачи
се
нарекуваат
екстремни
решенија
.
Кај
оние
задачи
при
ПКО
,
во
кои
сите
екстремни
решенија
се
поклопуваат
,
може
да
се
каже
дека
постои
идеално
,
т
.
е
.
совршено
решение
.
При
тоа
,
идеално
решение
од
типот
максимум
она
решение
кое
има
највисока
вредност
според
сите
обратно
,
идеално
решение
од
типот
минимум
решението
со
најмала
вредност
.
За
на
идеалните
решенија
се
користат
комбинирани
методи
.
2.3.2.
Задоволителни
решенија
При
ПКО
,
заради
големиот
број
на
различни
,
не
постои
идеално
решение
кое
најдобро
по
сите
.
Заради
тоа
,
при
на
конечното
решение
,
не
се
доволни
само
методите
на
ПКО
,
туку
потребно
учество
на
на
одлуката
.
Изборот
на
конечното
решение
од
страна
на
на
одлуката
нема
оптимално
решение
во
строга
смисла
,
туку
задоволително
решение
,
од
кое
во
дадената
ситуација
не
постои
подобро
.
За
на
задоволителните
решенија
се
користат
методи
на
научно
набљудување
мерења
.
20
2.3.3.
Преферентни
решенија
Доколку
при
ПКО
постои
недостаток
на
,
пресудна
улога
во
на
решението
има
на
одлуката
кој
одлучува
кое
решение
го
прифаќа
,
т
.
е
.
преферира
,
а
задачата
на
методите
на
ПКО
да
му
помогне
да
го
избере
она
решение
за
кое
смета
дека
најдобро
за
дадениот
проблем
.
Решението
кое
на
одлуката
го
прифаќа
за
конечно
,
се
нарекува
преферентно
решение
.
За
на
преферентните
решенија
се
користат
неквантитативни
субјективни
методи
.
2.4.
Основни
фази
при
ПКО
Современото
ПКО
процес
,
од
на
целите
можните
решенија
или
,
преку
изборот
на
од
за
на
,
образложување
кои
какви
методи
на
се
,
на
решението
контрола
дали
исполнета
претходно
зададената
цел
.
Слика
7.
Постапка
на
повеќекритериумско
на
21
На
Слика
7,
шематски
прикажан
редоследот
на
извршувањето
на
основните
фази
при
ПКО
.
Од
сликата
може
да
се
види
дека
,
при
,
може
да
се
издвојат
следните
главни
фази
:
на
целите
,
;
формирање
на
матрица
на
која
модел
на
ПКО
;
утврдување
на
релативната
важност
на
,
т
.
е
.
нивните
тежински
коефициенти
,(
англ
. ponder);
–
ПКО
;
и
,
рангирање
избор
на
.
2.4.1.
Дефинирање
на
целите
при
ПКО
Задачата
на
да
се
донесе
одлука
со
која
ќе
се
постигнат
однапред
цели
на
или
системот
,
а
основа
за
на
целите
.
При
ПКО
,
треба
да
се
постигнат
повеќе
цели
,
кои
често
се
.
Тоа
значи
дека
,
доколку
со
изборот
на
една
се
постигне
една
зададена
цел
,
по
правило
,
другата
цел
ќе
се
постигне
во
помала
мерка
.
На
пример
,
ако
критериумот
цената
на
автомобилот
ако
се
избере
најниската
цена
,
тоа
значи
дека
автомобилот
сигурно
стар
или
има
поминато
многу
километри
.
Што
се
однесува
до
односот
меѓу
целите
,
во
одредени
случаеви
тие
може
да
се
идентични
.
На
пример
,
ако
како
критериум
се
избере
профитот
,
т
.
е
.
добивката
во
[€],
целта
може
да
на
добивката
во
[€].
Но
,
понекогаш
целите
се
.
На
пример
,
ако
како
критериум
се
земе
растојанието
од
домот
до
работното
место
во
[km],
а
целта
намалување
,
односно
минимизирање
на
времето
за
патување
до
работното
место
во
[min].
Во
тој
случај
,
место
,
како
нов
критериум
може
да
се
дефинира
времето
поминато
во
патување
изразено
во
[min].
Според
тоа
,
при
на
целите
при
ПКО
,
една
од
најважните
задачи
да
се
дефинира
нивниот
однос
со
.
2.4.2.
на
при
ПКО
Проблемот
на
ПКО
се
состои
во
тоа
да
на
одлуката
ја
онаа
од
од
сите
можни
,
која
најдобра
во
однос
на
сите
релевантни
.
Според
тоа
,
прво
прашање
и
еден
од
основните
проблеми
за
на
одлуката
кои
треба
да
ги
решат
деловните
професионалните
реални
проблеми
на
,
односно
на
од
решенија
.
При
ПКО
,
на
одлуките
треба
да
одредат
колку
кои
решенија
треба
да
земат
во
предвид
за
понатамошно
разгледување
обработка
.
на
одлуките
мора
да
внимаваат
во
задачата
да
не
ги
опфатат
само
очигледните
решенија
,
а
другите
да
ги
занемарат
,
бидејќи
не
се
во
состојба
или
немаат
време
да
пронајдат
други
можни
.
Но
,
тоа
не
добар
избор
бидејќи
ризикот
за
погрешна
одлука
е
голем
,
посебно
ако
на
одлуката
настојуваат
проблемот
да
го
сведат
на
две
можни
,
а
другите
да
ги
занемарат
со
цел
да
ја
поедностават
задачата
да
го
скратат
времето
на
на
одлука
.
22
Покрај
тоа
што
на
одлуките
треба
да
внимаваат
да
не
изостават
некои
важни
,
тие
треба
да
вимаваат
да
не
вметнуваат
кои
очигледно
лоши
решенија
на
проблем
,
бидејќи
на
тој
начин
задачата
безпотребно
се
усложнува
.
При
на
,
мора
да
се
напомене
дека
,
врз
основа
на
истите
,
една
иста
може
различно
да
се
оцени
,
во
зависност
од
проблемот
на
избор
.
На
пример
,
една
куќа
може
различно
да
се
оцени
како
станбен
простор
,
а
различно
како
канцеларија
.
Според
тоа
,
при
ПКО
,
една
од
задачи
на
на
одлуката
при
на
прецизно
да
ги
дефинира
врз
основа
на
кои
треба
да
се
врши
споредување
проценка
.
2.4.2.1.
на
множества
од
Множествата
од
можните
,
во
зависност
од
тоа
дали
бројот
видот
на
елементите
на
се
менува
во
текот
на
процесот
на
на
одлука
,
може
да
се
на
:
стабилни
множества
;
и
множества
.
Стабилни
множества
од
Стабилните
множества
од
се
претходно
не
се
осетливи
на
промените
кои
се
случуваат
во
за
време
на
процесот
на
.
Според
тоа
,
бројот
видот
на
на
од
не
се
менува
со
текот
на
времето
.
Променливи
множества
од
Променливите
множества
од
се
осетливи
на
промените
кои
се
случуваат
во
за
време
на
процесот
на
.
При
тоа
,
може
да
се
менува
вкупниот
број
на
или
содржината
на
веќе
постоечките
.
Доколку
,
во
процесот
на
се
менуваат
меѓурезултатите
,
неопходно
да
се
опфати
процесот
на
промените
.
2.4.3.
на
при
ПКО
Едно
од
прашања
при
ПКО
,
е
изборот
на
,
врз
основа
на
кои
треба
да
се
изврши
на
утврдените
.
Доста
често
,
покрај
поимот
се
употребуваат
синонимите
:
атрибути
,
параметри
,
перформанси
,
,
фактори
,
,
особини
т
.
н
.
Бројот
и
видот
на
го
на
одлуките
,
во
зависност
од
проблемот
кој
се
разгледува
.
При
изборот
на
,
на
одлуките
може
да
направат
голема
грешка
доколку
занемарат
одредени
кои
имаат
мало
влијание
при
на
,
бидејќи
постои
можност
да
пропуштат
некои
кои
не
се
присутни
кај
сите
,
а
се
значајни
при
на
проблемот
.
Според
тоа
,
при
на
,
мора
да
се
води
сметка
за
фактот
дека
не
постојат
неважни
доколку
тие
имаат
влијание
врз
изборот
на
решенија
,
без
разлика
колку
тоа
влијание
мало
.
23
на
одлуките
мора
да
ја
структурираат
задачата
така
да
таа
ги
зема
во
предвид
сите
релевантни
.
Множество
од
треба
да
биде
:
2.4.4.
идови
на
при
ПКО
пронаоѓање
на
најпогодното
,
се
следните
групи
на
комплетно
,
што
значи
дека
треба
да
бидат
опфатени
сите
кои
се
значајни
при
изборот
на
главната
цел
која
треба
да
се
постигне
;
и
исклучително
,
што
значи
дека
треба
така
да
се
,
да
нема
преклопување
на
нивните
содржини
.
В
Заради
поефикасна
анализа
на
одлуките
решение критериумите
може
да
се
групираат
.
Вообичаеникритериуа
.
.4.4.1.
Видови
според
прецизноста
точноста
која
можат
да
се
измерат
,
може
да
групираатни
,
односно
.
сто
се
подеднакво
рамномерно
ми
:
економски
,
технички
,
технолошки
,
социјални
еколошки
.
Покрај
ваквото
групирање
,
може
да
се
групираат
според
:
точноста
со
која
можат
да
се
измерат
;
и
односот
меѓу
нивната
вредност
вредноста
на
функциј
2
со
која
можат
да
се
измерат
Според
точноста
со
на
:
,
односно
;
и
квалитативПри
ПКО
квалитативните
чезастапени
.
вантитативни
,
односно
ки
,
со
помош
на
б р к р
и т е р и
у м и
,
карактерио
а
р
в н
К
Вредностите
на
се
изразени
нумеричоеви
,
т
.
е
.
.
Со
помош
на
стиките
на
може
прецизно
да
се
измерат
.
Служат
за
дредување
,
н
пример
на
количината
на
п оиз одство
,
остварениот
приход
,
профитот
,
внатрешна
стапка
на
рентабилност
,
и
т
.
н
.
При
тоа
,
може
да
се
користат
различни
мерни
единици
,
како
пример
,
различни
валути
.
валитативни
,
односно
ички
искази
,
т
.
е
.
не е
измерат
нумеричк цијата
на
станот
,
дизајнот
на
производот
,
и
др
.
Во
тој
случај
,
за
вреднувакритериуми
,
повлекуваат
различни
оценки
на
.
К
Вредностите
на
се
опишани
со
лингвистдетерминистички
,
па
според
тоа
,
овие
не
може
точно
да
си
да
се
изразат
.
Кај
,
многу
често
не
може
да
се
направат
никакви
споредби
,
на
пример
,
локање
оценување
на
се
користат
описи
,
односно
,
изрази
,
со
кои
се
изразуваат
вкусовите
преферентностите
на
на
одлуката
.
На
пример
,
одреден
дизајн
може
да
се
оцени
како
многу
лош
,
лош
,
среден
,
одличен
т
.
н
.
Различните
вкусови
на
на
одлуките
при
проценката
на
24
2.4.4.2.
Видови
според
односот
меѓу
нивната
вредност
вредноста
на
функција
Според
односот
меѓу
вредноста
на
вредноста
на
нивна
,
може
да
бидат
:
та
функција
приходни
;
расходни
;.
Приходни
Кај
приходните
,
со
порастот
на
вредноста
на
се
з г о л е м с
к а т а
функција
.
Во
овој
случај
,
најдобро
решение
,
за
кое
функција
постигнувува
вредноста
на
критериум
она
решение
,
односноа
максимум
.
Тоа
значи
дека
важи
изразот
„
колку
поголемо
,
толку
подобро
”.
Приходните
добивки
за
донесителот
на
одлуката
.
Такви
се
на
пример
:e
фикасноста
,
обемот
на
производството
,
профитот
,
и
т
.
н
.
Расходни
Кај
расходните
,
со
порастот
на
вредноста
на
,
в р е д н
и ј а
се
намалува
.
Во
овој
случај
,
најдобро
решение
п р е т с т
у о
за
кое
функција
п о с т и г н у в е роста
на
функца в в а
она
решение
,
односнаат
минимум
,
т
..
важи
изразот
„
колку
помало
,
толку
подобро
”.
Расходните
трошоци
.
Такви
се
на
пример
:
цената
на
куќата
,
оддалеченоста
од
аботата
,
и
т
.
н
.
Променливи
ај
променливите
,
вредноста
на
една
,
т
.
е
.
решение
п р а в о к р и т е р и
у м с к а т а
функција
,
додека
вредноста
на
другата а
обратнопропорционална
со
функција
2.4.5.
Формирање
на
матрица
на
која
модел
на
ПКО
сознанија
за
п р о б л
е м и и
ц а
на
.
Според
т
м и
т е
,
следна
фаза
во
процесотКпропорционална
со
вредноста
на
лтернатива
,
односно
решение
.
Како
пример
може
да
се
наведе
температурата
во
една
спортска
сала
.
При
поставувањето
на
повеќекритериумската
задача
,
сите
те
треба
да
се
систематизираат
во
,
така
наречена
,
матроа
,
по
на
целите
,
критериу
на
формирањето
на
матрица
од
која
понатаму
се
подложува
на
анализа
обработка
,
за
да
на
крај
од
неа
се
добие
конечниот
резултат
,
т
.
е
.
тежинските
оцени
на
,
врз
чија
основа
се
рангираат
,
а
може
да
одреди
и
најдобрата алтернатива
,
с
во
однос
на
сите
.
Оваа
матрица
,
модел
на
ПКО
нејзиниот
облик
прикажан
на
Слика
8.
25

Слика
8.
Матрица
на
Ма
m–
сложени
:A
i
, i = 1, 2, … , m;
број
,
туку
со
помош
на
вектор
:
С п
ж е
дека
матрицата
на
о д л у ч
у в а њ е
у в а а т
n–
.
Тоа
значи
дека
секоја
се
опишува
со
помош
на
вредностите
на
секојдреба
да
се
изразат
преку
квантитаттрицата
на
составена
од
:n –
:k
j
, j = 1, 2, … , n;
резултат
,
кој
не
се
прикажува
нумерички
–
со
A
i
= (k
i1
,k
i1
,…,k
ij
,…,k
im
);k
ij
–
вредност
на
алтернативата
A
i
,
според
k
j
.
оред
тоа
,
може
да
се
ка
составена
од
m–
,
а
на
секоја
&
се
придруж
од
,
па
според
тоа
,
на
матрицата
може
да
реални
ненегативни
броеви
или
описи
,
т
.
е
.
изрази
.
На
тој
начин
,
од
конечното
множество
на
,
може
да
се
избере
најприфатливата
,
земајќи
ги
во
пре вид
сите
симултано
.
Меѓутоа
,
доколку
на
во
матрицата
на
се
со
помош
на
описи
,
треба
да
се
изврши
квантификацијата
на
,
т
.
е
.
тивни
показатели
.
Ваквата
матрица
на
се
нарекува
квантификувана
матрица
на
.
Понатаму
,
во
квантификуваната
матрица
на
,
заради
тоа
што
мерните
скали
на
може
да
не
се
истородни
или
споредливи
,
т
.
е
.
може
да
се
изразени
во
различни
мерни
скали
,
треба
да
се
изврши
нормализава
некоја
од
методите
за
решавање
на
задача
.
ација
на
,
која
има
за
цел
на
да
ги
претвори
во
бездимензионални
броеви
.
Вакв та
матрица
наречена
нормализирана
матрица
.
Со
множење
на
вредноста
на
секој
критериум
од
нормализираната
матрица
со
соодветниот
тежински
коефициент
,
се
добива
конечната
матрица
на
,
врз
која
се
примену
26
ње
на
кога
не
можно прецизно
да
се
одредат
,
т
.
е
.
на
.
множествата
,
всушност
множества
кои
не
се
прецизно
.
Теоријата
на
FUZZY
многу
погоден
алатка
за
на
различни
процеси
во
кои
доминира
,
н е и з в
е ж е с
т в а т а
о в о
з м о
у и
,
кои
не
можат
да
Квантификација
со
помош
на
T
еоријата
на
веројатноста
Теоријата
на
обично
се
користи
за
на
во
услови
не
може
да
се
одреди
единствен
резултат
.
кога
со
помош
на
Интервалната
математика
се
користи
за
моделира
со
помош
на
Теоријата
на
FUZZY
множества
FUZZY
сноста
,
повеќезначајноста
,
субјективноста
др
.
Теоријата
на
FUZZY
мно ж ва
третирање
на
оние
недоволно
прецизни
,
т
.
е
.
неодредени
појав
се
моделираат
со
Теоријата
на
или
со
.
Теоријата
на
FUZZY
,
обично
се
користи
кога
потекнува
од
непрецизноста
во
комуникацијата
меѓу
луѓето
,
како
на
пример
,
високи
луѓе
,
ниска
температура
или
слаба
продажба
,
при
што
се
утврдува
само
дали
некој
елемент
припаѓа
или
не
припаѓа
на
дефинираното
множество
.
Мерни
скали
при
процесот
на
квантификација
Квантификацијата
на
се
врши
според
претходно
договорена
скала
на
вредности
.
Постојат
повеќе
видови
на
скали
за
преведување
мерење
на
,
но
во
овој
труд
се
опфатени
две
кои
најчесто
се
користат
:
е
,
се
формира
на
,
односно
се
рангираат
,
но
при
тоа
не
се
води
сметка
за
односите
меѓу
,
односно
растојанијата
меѓу
секој
ранг
на
.
н
начин
за
на
.
Со
помош
на
интервалната
скала
,
покрај
на
,
се
задржува
односот
меѓу
нивните
тежински
,
во
согласност
со
р е л и
критериум
,
дефинирана
при
поставувањето
на
задачата
.
За
таа
критериум
да
се
екстремните
вредности
како
би
можел
редна
,
односно
,
ординална
скала
;
и
интервална
скала
.

Р дна
,
односно
,
ординална
скала
Со
помош
на
редната
скала
Интервална
скала
скала
се
смета
за
најпогодеа т в н а
важност
на
секој
цел
,
потребно
за
секојо
во
однос
на
нив
,
да
се
утврдат
меѓу
,
како
од
вредности
.
На
тој
начин
,
матрицата
со
податоци
,
поквалитетно
ги
задржува
сите
почетни
на
задача
.
28
За
на
,
најчесто
се
користи
интервална
скала
од
0
до
10,
но
може
некоја
друга
скала
.
На
пример
,
во
Табела
1,
еден
од
можните
начини
на
преведување
на
во
квантитативни при
што
се
користи
скала
од
1
до
9.
Единицата
,
во
овој случај
ја
најмалата
вредност
,
а
другите
единици
се
во
однос
на
неа
.,
Квалитативна
оцена
лош
добар
просечен
многу
добар
одличен
Тип
на
критериум
1 3 5 7 9max
Квантитативна
оцена
9 7 5 3 1min
бела
1.
Пример
за
н а и с т и ч к и
описи
2.4.6.3.
Тежински
на
изразени
во
различни
мл
Иако
понекогаш
се
користат
прецизни
мерни
скали
,
како
на
пример
училишните
оцени
,
еден
од
најзначајните
проблеми
на
ПКО
несразмерноста
на
единиците
мерки
на
о
Та
лингв
ерни
с к а и
процес
на
нормализација
на
.
Заради
мерни
единици
,
честне
можат
да
се
изврши
на
да
се
споредат
меѓу
себе
.
Во
тој
случај
да
се
треба
.
Процес
на
Процесот
на
на
има
за
цел
на
да
ги
претвори
во
бездимензионални
броеви
,
кои
се
сведуваат
во
интервалот
[0,1],
а
при
тоа
се
задржуваат
за
релевантните
односи
меѓу
в р е д н
е с о т
на
на
,
се
о в о з м о у р е д
н о с т и т е
,
односно
на
нивните
т е ж и н
с к и ш
остите
на
.
Со
проц ж ва
на
нивните
.
Нормализираните
всу ност
мерка за
достигнување
на
вредности
на
дадениот
критериум
.
Видови
на
Нормализација
на
квантификуваните
може
да
се
изврши
на
неколку
начини
,
и
со
помош
на
:
тоа

со
сума
;

врши
така
што
на
секој
критериум
се
векторска
;

линеарна
;

коректно
пресликување
.
Нормализација
со
сума
Нормализацијата
со
сума
седелат
со
мата
,
односно
збирот
од
апсолутните
вредности
на
сите
.
су
29
Векторска
ирот
на
к в а д р а е
р и у м
.
мите
,
зависи
од
типот
на
екстремност
на
.
Кога
во
прашање
критериум
од
типот
максимум
,
нормализацијата
се
врши
иумите
се
делат
со
максималната
вредност
на
максимал
критериум
од
типот
минимум
,
на
критериуПри
нормализацијата
„
Коректно
”
потребно
да
се
кстремните
вредности
за
секој
критериум
да
се
утврдат
идеалните
антиидеалните
решенија
на
на
разлики
,
се
врши
во
зависност
од
на
критериу
на
во
вид
на
стебло
на
ативна
важност
кај
ериумите
во
вид
на
хиреархи
.
Со
хиреархиската
структура
на
се
врши
разградување
,
односно
декомпозиција
на
проблемот
на
ПКО
,
во
вид
стеблбор
на
најдобра
локација
за
трговски
центар
.
Векторската
се
врши
така
што
вредноста
на
секој
критериум
од
квантификуваната
матрица
на
,
се
дели
со
квадратниот
корен
од
збтите
на
на
секој
крит
Линеарна
Линеарната
на
критериутака
што
на
критерниот
критериум
.
Додека
,
замите
се
делат
со
вредноста
потребна
за
дополнување
до
1,
од
вредноста
на
претходниот
тип
на
.

Коректно
е
.
Подредувањето
,
односно
рангирањетоте
меѓу
нивните
вредностимите
од
вредности
.
2.4.7.
Хиреархиска
структура
Најпрегледен
приказ
на
нивната
релсложените
проблеми
при
ПКО
се
добива
со
подредување
на
критска
структура
,
која
може
да
има
повеќе
нивоао
на
.
На
Слика
9,
даден
пример
како
може
да
изгледа
структура
на
со
која
извршено
разградување
на
проблемот
на
,
во
вид
на
стебло
на
.
Додека
,
на
Слика
10,
претставено
стеблото
на
при
из
Слика
9.
Стебло
на
30

Слика
10.
Стебло
на
при
избор
на
локација
за
трговски
центар
Во
стеблото
на
,
се
структурираат
три
фактори
:
целта
,
критериумитеалтернативите
.
Хиреархиската
структура
започнува
со
севкупната
цел
на
проблемотпродолжува
редоследно
кон
на
на
оптималност
кои
со
дефинираната
цел
,
односно
од
првото
ниво
,
на
подкритериумите
,
односно
од
второто
ниво
на
.
Во
стеблото
на
,
од
нивоа
,
даваат
на
кои
се
наоѓаат
непосредно
на
пониските
нивоа
.
Според
тежините
на
од
нивоа
,
може
да
се
распоредат
на
критериумитепониските
нивоа
.
При
тоа
,
кои
се
на
исто
ниво
од
хиреархискатаструктура
не
мора
да
имаат
иста
релативна
важност
.
и
се
во
потоа
,
крај
,
детален
о п
и с
т о
а
,
од
аат
свој
во
хиреархиска
структура
,
така
да
може
да
се
споредуваат
како
меѓу
себе
,
така
со
елементи
структура
допринесува
да
се
добие
една
целина
на
односите
во
сложенитПри
восства
на
алтепоставувањето
на
приоритетите
,
треба
да
претставуврнативите
,
а
самите
треба
постепено
да
се
поставените
од
нивоа
.
Според
тоа
,
може
да
се
каже
дека
стеблото
на
ригорозна
метода
на
скалирање
.
Елементите
кои
во
глобални
црти
ја
опишуваат
задачата
се
поставени
на
нивоа
од
хиреархијата
,
додека
,
кои
на
посебен
начин
ја
опишуваат
задачата
,
се
поставуваат
на
пониските
нивоа
.
Вакватае
проблеми
,
со
што
,
на
одлуката
може
полесно
да
ги
согледа
,
да
ги
процени
и
да
ги
спореди
сите
од
секое
ниво
.
31
2.4.8.
Методи
на
ПКО
Наредна
фаза
во
процесот
на
ПКО
,
е
избор
на
одредена
метода
за
решавање
на
проблемот
.
Методите
за
решавање
на
при
ПКО
методи
на
,
рангирање
избор
на
.
Изборот
на
методата
за
решавање
на
задача
зависи
од
на
задачата
од
тоа
каков
резултат
треба
да
се
добие
.
Според
тоа
,
методите
на
ПКО
можат
да
се
поделат
на
:

некомпензациони
методи
;
и
компензациони
методи
.
2.4.8.1.
Некомпензациони
методи
на
ПКО
Некомпезационите
методи
на
ПКО
се
сметаат
за
доста
едноставни
.
Тие
имаат
бидејќи
ја
создаваат
основата
за
попрецизни
именуваат
при
посложените
деловни
одлучувања
.
ПКО
,
може
да
се
поделат
во
две
групи
:
воглавно методолошко
значењекомпензациони
методи
,
кои
се
пр
При
некомпезационите
методи
на
ПКО
,
не
дозволена
компензација
меѓу
.
Секој
критериум
дејствува
сам
за
себе
,
што
значи
дека
непосакуваната
вредност
на
едниот
критериум
,
не
може
да
се
поправи
со
вредност
на
другиот
критериум
.
Алтернативите
мора
да
ги
исполнуваат
одредените
услови
според
секој
критериум
посебно
,
а
нивното
се
врши
според
правилото
:
км
.
ритериум
–
против
–
критериуНекомпезационите
методи
на

методи
;
и
сложени
методи
.
Едноставни
методи
Постојат
повеќе
видови
на
методи
,
од
кои
,
во
овој
материјал
накратко
се
опишани
:

М
in /
М
ax
методата
;

М
ax /
М
ax
методата
;
и

методата
на
доминација
.

метода
се
одредува
н а ј м а л и о
с е к о ј а
,
а
потоа
од
сите
со
минимални
се
избира
која
има
најголем
,
т
.
е
.
максимал н
критериум
.
Оваа
метода
може
да
се
применува
само
кога
на
к р и т е р
т р е б а
да
се
од
ист
мерен
систем
,
или
д о
л а
т
.

сно
максимално
/
метода
,
за
разлика
од
п р е т х о
а
која
има
најдобра
,
т
.
е
.
максимална
вредност
на
.
И
оваа
метода
може
да
се
применува
само
кога
на
можат
да
се
.
М
in /
М
ax
методата
Со
М
in /
М
ax
методата
,
односно
минималн
o/
т
,
т
.
е
.
минималниот
критериум
за
еиумите
можат
да
се
,
тоа
значи
дека
ко ку
не
се
,
треба
претходно
да
се
трансформира
Max /
М
ax
методата
Со
Max /
М
ax
метода
,
однодната
,
се
избира
алтернативат
32
Метода
на
Со
методата
на
се
сите
недоминантни
,
а
бројот
на
решенија
може
да
биде
поголем
од
еден
.
Со помош
на
оваа
метода
се
избира
онаа
,
која
според
сите
подобра
од
другите
,
т
.
е
.
е
доминантна
.
методи
циони
методи
служат
за
,
т
.
е
.
избор
на
повеќе
видови
на
методи
:
Сложени
Сложените
некомпенза
.
Постојат

метода
на
конјукција
;

метода
на
дисјункција
;

лексикографска
метода
;
и
метода
на
елиминација
.

Метода
на
Методата
на
метода
на
ограничување
.
За
да
може
да
се
примени
ваа
метода
,
потребно
да
се
дефинира
минималниот
стандард
за
секој
.
Тоа
значи
дека
претходно
мора
да
се
минималните
услови
,
т
.
е
.
м и н и
м а т
според
секој
или
според
повеќето
.
На
пример
,
при
избор
на
деловен
простор
треба
да
бидат
исполнетоволува
о ч е к у в а њ а т а л у к а
т а
,
добиените
решенија
се
задоволителни
.

етодата
на
,
исто
така
,
метода
на
ограничување
со
која
секоја
според
нејзиниот
најдобар
критериум
,
без
да
се
з е м а т о
значи
дека
се
избира
онаа
која
задоволутивна
важност
,
а
потоа
од
листата
на
рангираните
се
бира
одреден
оалниот
стандард
кој
треба
да
го
задоволуваи
следните
минимални
услови
:
наемнината
да
биде
под
500 [€],
квадратурата
да
биде
поголема
од
100 [m
2
]
и
да
има
две
телефонски
линии
.
Ако
стандардот
ги
зад
на
на
од
Метода
на
се
вреднува
предвид
.
Тоава
барем
еден
од
услови
.
Таков
пример
се
квалификациите
за
Олимписките
игри
.

Лексикографска
метода
Лексикографската
метода
се
спроведува
секвенцијално
,
преку
три
чекори
:

Се
формира
ранг
листа
на
врз
основа
на
нивната
релакритериум
,
врз
чија
основа
се
креира
и
ранг
листа
на
;
а
прворангираниот
критериум
,
се
избира
.
Ако
,
само
една
супериорна
,
со
нејзиниот
избор
Понатаму
,
врз
основа
нсе
решава
проблемот
;

Ако
постојат
повеќе
најдобри
според
дадениот
критериум
,
се
воведува
нов
критериум
,
па
тие
најдобри
се
врз
основа
на
вториот
критериум
.
33
Метода
на
елиминација
При
оваа
метода
,
со
случаен
избор
се
дефинира
одреден
критериум
од
понатамокритериум Палтернативикритериум се
2.4.8.2.
П р П
К О
,
се
толерираат
некои
лоши
особини
на
,
под
услов
да
се
поволни
.
Компензационите
методи
всушност
методи
на
надоместок
дозволуваат
компензација
меѓу
,
т
.
е
.
д о з в о
с т а
на
еден
критериум
,
доколку
на
другиот
или
повеќето
други
се
зголемат
.
шната
анализа
се
сите
кои
не
го
задоволуваат
тој
.
отоа
се
воведува
нов
критериум
така
натаму
,
с
é
додека
во
од
,
остане
само
една
.
На
пример
,
при
купување
на
автомобил
,
како
прв
бира
цената
,
како
втор
,
автоматското
менување
на
брзината
,
и
т
.
н
.
Компензациони
методи
на
ПКО
компензационите
методи
на
луваат
на
вредноПостојат
две
групи
на
компензационите
методи
:

метода
на
корисност
;
и
метода
на
компромис
.
Метода
на
корисност
модел
,
што
значи
дека
за
секоја
сложена
о
примена
на
линеарен
модел
,
п о д р а
з б и б
а
да
се
изразени
во
мерните
единици
ед
тоа
,
во
праксата
може
да
се
јави
проблем
при
с п о р е д у в ж и н с
к и т е
на
,
доколку
се
изразени
.
Заради
тоа
,
нивните
вредности
треба
да
се
трансформираат
во
исти
мерни
единици
како
мерните
единици
на
вкупната
корисност
.
ја
одразува
преферентноста
на
на
о д л у к а т а
с е
преферира
стан
со
поголема
квадратура
,
или
за
иста
квадратураМетодата
на
корисност
линеареналтернатива
се
пресметува
вкупната
корисност
,
како
збир
од
корисностите
на
на
секој
критериум
.
Потоа
се
вреднуваат
рангираат
според
нивната
вкупна
корисност
на
крај
,
се
избира
онаа
која
има
најголема
вкупна
корисност
.
Изборот
на
сра
дека
мерните
единици
на
сите
трена вкупната
корисност
.
Спорањето
пресметката
на
тево
различни
мерни
единициМетодата
на
корисност
,
обично
.
На
пример
,
за
иста
цена
се
преферира
стан
со
пониска
цена
.
Метода
на
компромис
Методата
на
компромис
многу
поедноставна
од
метода а
на
корисност
метода
на
еднаква
размена
,
односно
метода
на
се
заснова
на
еднакви
размени
меѓу
на
.
Со
помош
на
оваа
метода
се
врши
споредба
меѓу
по
парови
за
секоја
.
При
тоа
,
вредноста
на
според
еден
критериум
може
да
се
зголеми
,
доколку
соодветно
се
намали
вредноста
според
друг
критериум
.
Во
случај
да
дојде
до
изедначување
на
на
двата
,
двата
се
исклучуваат
од
понатамошната
анализа
.
При
тоа
,
ткрајниот
уми
.
избор
не
зависи
од
на
паровите
кои
се
.
Предноста
на
оваа
метода
тоа
што
се
елиминира
потребата
за
на
вредноста
на
на
сите
критери
34
Една
од
предностите
на
AHP
методата
тоа
што
на
на
одлуката
му
да
направи
проценка
на
одреден
пар
од
едно
хиерархиско
ниво
,
незвисно
од
хиерархиски
нивоа
.
Наједноставен
начин
на
проценка
да
едниот
пар
од
се
процени
во
смисла
на
едно
својство
,
без
да
се
земат
во
предвид
кои
составена
задача
.
После
на
структура
,
треба
да
се
изврши
проверка
на
сите
елементи
,
при
што
,
помалку
важните
елементи
можат
да
се
испуштат
од
јание
на
целокупната
цел
,
а
телни
нивоа
или
елементи
со
кои
подо
на
.
Хиреархиската
структура
на
на
проблемот
на
својства
.
На
тој
начин
,
од
разгледуваниот
пар
,
доста
лесно
се
одредува
дали
колку
еден
критериум
подобар
од
другиот
.
При
уредувањето
на
структура
,
неопходно
да
се
воспостават
на
сите
елементи
,
одкреирањетоипонатамошната
анализа
заради
своето
релативно
мало
влидоколку
има
потреба
,
треба
да
се
уфрлат
одредени
дополнибро
би
се
разјасниле
или
би
се
зголемиле
на
одредени
делови
од
структура
.
Тогаш
,
можат
повторно
да
се
пресметаат
со
или
без
промена
на
структура
.
Според
тоа
,
структура
не
мора
да
биде
целосна
,
односно
,
елем
e
нтите
од
одредено
ниво
не
мора
да
имаат
улога
на
за
сите
елем
e
нти
на
пониските
нивоа
,
бидејќи
оваа
структура
не
класично
стеблоодлучување
според
AHP
методата
,
прикажана
на
Слика
11.
Слика
11.
Хиреархиска
структура
според
AHP
методата
41
Бидејќи
проблемот
на
ПКО
треба
да
биде
колку
што
можно
потемелно
,
тоа
значи
дека
и
моделот
на
АНР
,
мора
да
биде
осетлив
на
промените
кои
влијаат
на
.
Заради
тоа
,
треба
постојано
да
се
прати
разгледува
во
кое
егзистира
проблемот
на
,
што
значи
дека
проектирањето
на
хиерархијата
итеративен
процес
.
Хиерархиското
на
според
нивната
релативна
важност
се
споре
,
која
има
оволно
високи
вредности
според
повеќето
,
треба
да
биде
високо
формирање
на
една
или
се
процени
секој
пар
фаза
се
исправно
2.7.2.3. M
METH
od for
E
nrichment
ање
на
вреднувањетотежинските
к о е ф и ц и е
н т и о д н о
с и т е
,
т
.
е
.
релациите
листа
од
рангиранипостојат
два
вида
методата
PROMETHEE I
односи
не
се
прец
сепак
на
.
која
сите
а л т е р
н а т и в
и г и
дава
односите
воведување
на
на
преферентност
која
на
на
одлуката
му
дава
можност
да
ја
дефинира
п р
у г а
т а
,
по
сите
,
примената на
методата
PROMETHEE II,
се
губи
дел
од
заради
ефектите
од
балансирањето
.
Покрај
методите
PROMETHEE I
и
II
постојат
и
: PROMETHEE III, IV
и
V.
не
едноставен
процес
.
Донесувањето
на
одлукатата
со
помош
на
AHP
методата
зависи
од
знаењето
на
одлуката
,
како
од
со
кои
располага
,
а
се
важни
за
процесот
на
на
одлука
.
Според
тоа
,
потребно
големо
искуство и
знаење
од
страна
на
на
одлуките
.
2.7.2.2. M
етодата
ELECTRE
Методата
ELECTRE,
(
франц
.
EL
imination
Е
t
C
hoix
T
raduisant la
RE
alite),(
англ
. Elimination And Choice Expressing Reality),
може
да
се
преведи
како
:
Изразување
на
реалноста
преку
елиминирање
избор
.
Методата
ELECTRE
метода
на
рангирање
,
со
којдуваат
по
парови
.
Нивното
се
врши
врз
основа
на
на
.
Според
методата
ELECTRE
дрангирана
.
Методата
ELECTRE,
е
составена
од
две
главни
фази
.
Првата
повеќе
на
и
рангирање
,
со
цел
да
може
да
на
.
Додека
,
во
втората
фаза
се
испитува
дали
во
прватапоставени
комбинациите
.
Постојат
неколку
верзии
на
методите
ELECTRE: ELECTRE I, II, III
и
IV.
етодата
PROMETHEE
Методата
PROMETHEE, (
англ
.
P
reference
R
anking
O
rganisation
E
valuation),
може
да
се
преведи
како
:
Метода
за
збогатув
со
помош
на
организирање
на
рангирање
на
.
Со
помош
на
оваа
метода
се
на
на
,
а
при
рангирањето
,
се
задржуваат
меѓу
.
Решението
на
методата
PROMETHEE
,
со
редослед
од
до
најлошата
.
Бидејќи
,
некои
се
споредливи
,
а
некои
неспоредливи
,
на
методите
PROMETHEE: PROMETHEE I
и
II PROMETHEE.
Со
се
врши
делумно
на
,
при
што
нивнитеизно
одредени
,
односно
се
добива
проценет
график
на
рангирање
,
кој
на
одлуката
му
дава
значајни
за
односите
меѓу
акциитеДодека
,
методата
PROMETHEE II
потполна
релација
,
кај
се
потполно
рангирани
,
без
неспоредливост
,
што
значи
дека
меѓу
.
се
опфаќаат
со
еферентности
тоа
меѓуа
на
одредената
,
во
однос
на
др
секој
пар
.
Но
,
со
42
2.7.2.4.
о итставува
продолжение
методататор
,
односно
во
водимензионална
рамнина
,
при
што
,
тежините
на
секој
критериум
се
прикажуваат
со
помош
на
вектор
или
така
наречена
,„
оска
на
одлука
”.PROMETHEE,
со
помош
на
методата
GAIA,
секоја
алтернат
ека
,
значењето
,
односно
,
,
односно
,
вредносттставува
векторска
насока
големина
која
го
опишува
резултантното
делување
на
се
нареку а
„
вектор
на
одлуката
”.
Доколку
збирниот
,
односно
резултантниот
вектор
има
несе
заклучок
дека
се
.,
оние
кои
имаат
слични
сместени
M
етодата
GAIA
Методата
GAIA, (
англ
.
G
eometrical
A
nalysis for
I
nteractive
A
id),
може
да
се
преведи
како
:
Ге метриск
анализа
за
интерактивна
помош
.
Во
процесот
на
ПКА
,
методата
GAIA,
всушност
пре
PROMETHEE,
т
.
е
.
со
помош
на
методата
GAIA,
од
методата
PROMETHEE
се
геометриски
.
Бидејќи
не
можно
да
се
прикажи
простор
,
идејата
врз
која
се
заснова
методата
GAIA
е
сведување
на
повеќедимензионалните
од
задача
,
во
дводимензионален
просдВо
контекст
на
методатаива
која
претставена со
точка
во
просторот
,
се
проектира
на
истата
рамнина
.
Тогаш
,
во
дводимензионалната
GAIA
рамнина
се
видливи
,
што
права
интерпрентација
на
задача
.
При
тоа
,
ак
o
два
се
согласни
,
што
значи
дека
преферентностите
на
на
одлуката
се
скоро
еднакви
,
векторите
на
тие
два
имаат
скоро
иста
насока
во
рамнината
обратно
,
векторите
на
два
имаат
проекции
во
спротивна
насока
.
Дод
на
,
геометриски
се
со
должината
на
векторите
.
Ако
некој
критериум
има
поголем
тежински
коефициент
,
т
.
е
.
доминантен
критериум
,
тогаш
должината
на
векторот
поголема
,
односно
има
поголема
апсолутна
вредност
.
Збирот
од
сите
вектори
со
кои
се
превмала
апсолутна
вредност
,
може
да
се
доШто
се
однесува
до
се
непосредно
една
покрај
друга
,
додека
,
кои
се
добри
според
одреден
критериум
,
сместени
се
во
асо а
на
векторот
нк
кој
го
тој
критериум
.
При
тоа
,„
векторот
на
одлуката
”
е
насочен
кон
најдобро
.
и
се
независни
од
единицитуваат
меѓусебнМетодата
GAIA
има
доста
предности
во
споредба со
останатите методи
на
ПКА
,
бидејќи
со
помош
векторите
се
добиваат
подоверливи
попотполни
од
самата
оценка
на
поедините
,
бидејќи
сите
текови
се
дадени
во
исти
единици
,
при
што
,
сите
ја
изразуваат
јачината
на
преферентноста
со
кои
се
поедините
.
И
покрај
тоа
што
со
геометриското
претставување
на
задача
во
дводимензионален
простор
,
односно
рамнина
,
губитоците
на
се
неминовни
заради
на
димензиите
на
задачата
,
сепак
се
постигнува
тоа
да
минимален
губиток
на
,
што
значи
дека
се
задржите
односи
на
,
како
и
значењето
,
односно
важност
на
секој
критериум
,
во
однос
на
.
43
2.7.2.5. M
етодата
GDSS
Методата
GDSS, (
англ
.
G
roup
D
ecision
S
upport
S
ystems),
на
македонски
може
да
се
преведе
како
:
Систем
за
подршка
на
групното
.
Од
самото
име
може
да
се
каже
дек т
с
é
повеќе
одлуки
кои
се
однесуваат
на
многу
слоногу
сложени
системи
.
подржи
п
SS,
во
комбинација
со
методите
PROMETHEE
и
GAIA.
т
.
да
се
прит
нова
матрица
ROMETHEE I
и
PROMETHEE II.
а
GDSS
метода
наменета
за
ситуации
на
групно
,
т
.
е
.
колективно
на
одлука
.
Бидејќи
во
последно
време
,
постоја жени
интердисциплинарни
задачи
,
кои
не
може
да
ги
решава
еден
човек
,
во
процесот
на
мора
да
биде
вклучен
голем
број
на
стручни
одговорни
лица
,
како
независни
експерти
од
поедини
области
,
кои
ги
припремаат
сите
материјали
податоци
потребни
за
на
одлука
,
или
дури
активно
учествуваат
во
процесот
.
При
тоа
,
може
да
се
користи
и
разновидна
програмска
подршка
,
од
системи
,
кои
само
ја
поддржуваат
комуникацијата
,
до
мМетодата
GDSS
може
да
се
користи
кога
,
заради
одредени
,
специфични
особини
на
задачата
,
тешко
може
да
се
постигне
меѓу
членовите
на
групата
.
На
пример
,
може
да
постои
проблем
при
собирањето
на
членовите
или
пак
да
постојат
интереси
.
Основната
намена
на
методата
GDSS
е
во
најширока
смисла
да
гороцесот
на
на
одлука
внатре
,
во
самата
група
.
При
групното
,
покрај
GDSS
методата
може
да
се
користат
од
други
методи
.
На
Слика
12,
е
прикажан
дијаграмот
на
процесот
на
групно
,
со
помош
на
методата
методата
GD
Во
фаза
која
му
претходи
на
процесот
на
на
одлука
,
т
.
е
во
прелиминарното
ниво
од
процесот
на
на
одлука
,
преку
отворена
расправа
меѓу
координаторот
и
на
одлуките
,
но
анонимно
изјаснување
,
се
дефинира
проблемот
кој
треба
да
се
реши
со
помош
на
методата
GDSS
и
се
вреднувааВо
првото
ниво
на
кое
индивидуално
,
секој
доносител
на
одлуката
ги
одредува
своите
индивидуални
одлуки
за
поедините
,
врз
основа
на
функции
на
преферентност
секој
доносител
на
одлуката
врши
индивидуална
PROMETHEE - GAIA
анализа
,
при
што
можат
мени
методата
на
рангирање
и
PROMETHEE I
и
PROMETHEE II.
Понатаму
,
следи
второто
ниво
на
кое
групно
.
Во
ова
ниво
,
одлуки
од
секој
доносител
на
одлуката
,
се
земаат
за
на
дадената
задача
на
групното
формираана
.
Тоа
релативно
мала
матрица
која
понатаму
многу
полесно
може
да
се
анализира
со
помош
на
PROMETHEE – GAIA
анализата
.
Доколку
се
пресмета
збиот
на
на
одлуки
или
вектори
,
може
да
се
одреди
вкупниот
„
векторот
на
одлуката
”
за
поедините
од
целата
група
.
И
во
овој
случај
можат
да
се
применат
методите
и
P
Доколку
крајниот
резултат
,
односно
одлука
решение
на
пвоеќекритериумската
задача
на
,
тоа
крај
на
анализата
PROMETHEE – GDSS.
Но
,
доколку
крајниот
резултат
не
решение
на
повеќекритериумската задача
,
се
настојува
да
се
решат
конфликтите
и
GDSS
анализата
се
повторува
.
44
Слика
12.
Дијаграм
на
процесот
на
на
одлука
при
групното
со
помош
на
методата
GDSS
во
со
методите
PROMETHEE
и
GAIA
45
2.7.2.6. M
M
преведи
како
:
Теорија
на
мите
ги
опишуваат
значи
дека
д о н о с и т е л
и т е к р и т е р
и у м и т е
во
з а в и с
н о с т
н а
функции
на
,
тоа
значи
дека
таа
2.7.2.7. M
преведи
како
:
Теорија
на
метода
од
методата
односот
на
д о н о с и
т е л о т
т о а
,
моделот
на
методата
,
како
етодата
MAVT
етодата
MAVT,
(
англ
.
M
ulti
A
tribute
V
alue
T
heory),
може
да
се
повеќеатрибутната
вредност
.
Според
оваа
метода
,
на
атрибутите
,
т
.
е
.
критериупреферентностите
на
поедините
доносители
на
одлуките
.
Тоа
на
одлуките
треба
да
ја
проценат
вредност
на
од
своите
преферентности
,
кои
можат
да
се
изразат
со
помош
.
Според
тоа
,
доколку
една
има
повисока
вредностповеќе
се
преферира
,
односно
посакува
.
етодата
MAUT
MAUT (
M
ulti
A
tribute
U
tility
T
heory)
на
македонски
може
да
се
повеќеатрибутната
корисност
.
Методата
MAUT
посложена
MAVT,
бидејќи
со
помош
на
методата
MAUT
може
да
се
моделира
на
одлуката
кон
ризикот
,
односно
кон
.
Според
MAUT
ја
опфаќа
од
,
т
.
е
.
решенијатанеизвеснос
2.7.3.
П р и
п о г о
л е м
број
претходно
случај
,
се
применува
–
ПЦО
.
ПЦО
функции
на
целта
,
кај
к о ј
а л
и
,
со
чија
помош
се
.
П р
и
с е
задоволи
првата
цел
.
но
така
што
,
задоволувањето
т
.
н
.
П Ц О о п т
и м и з и р а
а т
,
т
.
е
.
кога
треба
или
повеќе
та
од
на
.
Повеќецелно
–
ПЦО
ПКО
,
доста
често
се
јавува
потреба
за
задоволување
на
цели
кои
треба
да
се
исполнат
.
Во
овојвтората
голема
група
на
методи
на
ПКО
,
повеќецелното
метода
на
,
составена
од
повеќекритериумски
,
на
се
одредени
со
модедобива
и
решението
кое
ги
претходно
цели
ПЦО
,
постои
хиерархија
на
целите
,
така
што
прво
мора
да
Откако
таа
се
задоволи
,
се
оди
на
задоволување
на
втората
цел
,
на
оваа
цел
не
смее
да
оди
спротивно
на
претходната
цел
,
и
може
да
се
применува
кога
треба
да
се
да
се
максимизираат
или
минимизираат
две
к р и т е р
и у м с к и
н а
проблеми
функции
на
целта
,
но
може
да
се
користи
при
решавање
кога
треба
да
се
достигне
само
одредена
,
претходно
вредност
нана
целта
.
на
Тоа
значи
дека
при
ПЦО
,
целта
може
да
м а к с и
м а л н и
з а
одредени
или
минимални
вредности
за
сите
критериумски
функции
,
или
,
функции
функции
само
на
максимални
вредности
,
за
одреднид о с т и г н
у в а њ е и г
н у в а њ е
само
само
на
минимални
вредности
,
а
за
одредни
функции
достна
одредениСо
множество
од
цели
к о
и
а н
и
к в а н т и ф и к у
в а н и и н ф о р
м а ц и и
.
Од
претходно
д е ф и н и р а н
о т о т е р н а
т и в а
,
која
најоптимално
решенија
,
односно
се
одредени
преку
функциите
на
ограничувањата
,
што
значи
дека
не
мора
да
бидат
претходно
познати
,
а
со
тоа
нивниот
број
не
мора
да
биде
познат
да
бидат
бесконечни
,
о д н о с н о
т а в у в а а
т
проблеми
на
планира
пропишани
вредности
.
помош
на
методите
на
ПЦО
,
најнапред
се
дефинира
конечното
се
квантификувани
,
што
значи
дека
меѓу
неквантификув
цели
,
постои
процес
на
добивање
размена
на
на
претходно
квантификувани
цели
,
врз
основа
на
множество
на
ограничувања
,
се
проектира
онаа
ал
ги
исполнува
претходно
цели
.
При
тоа
,
дозволенитеи
конечен
,
што
значи
дека
од
може
непрекинати
.
Според
тоа
,
на
ПЦО
,
претсње
.
46
Но
сепак
,
при
повеќецелното
,
за
на
одлуката
останува
прашањето
кое
решение
најдобро
како
да
се
добие
.
При
тоа
,
клучна
улога
има
концептоставува
доминантно
решение
на
задачата
на
ПЦО
,
до
на
Paretto
.
Основниот
поим
во
концептот
на
Paretto
доминантното
решение
.
Решението
претколку
не постои
решение
кое
е
подобро
од
доминантното
барем
по
еден
критериум
,
а
во
исто
време
не
полошо
ниту
по
еден
од
.
Во
овој
материјал
се
опфатени
две
најпознати
методи
на
ПЦО
:
целното
.
2.7.3.1.
,(
англ
.
М
ulticriteria Programming),
се
користи
кога
постПри
,
множество
од
сите
ниот
кции
на
целта
се
прикажани
со
помош
надеално
решение
,
ње
не
ојат
повеќе
цели
кои
треба
да
се
оптимизираат
,
т
.
е
.
кога
треба
да
се
или
две
или
повеќе
функции
на
целта
.
Според
тоа
,
,
има
за
цел
,
да
го
реши
проблемот
на
истовремена
максимизација
на
сите
функции
на
целта
.
На
пример
,
при
планирањето
на
производството
може
да
се
појават
повеќе
цели
тоа
,
максимизирање
на
профитот
,
т
.
е
.
добивката
максимизирање
на
искористувањето
на
капацитетот
.
функции на
целта
,
подмножество
од
реалвекторски
простор
.
Тоа
значи
дека
,
критериумските
фун
вектор
,
односно
векторски
функции
на
целта
,
кои
може
да
се
скаларно
или
нумерички
.
Доколку
од
критериумските
функции
на
целта
компактно
,
а
самите
функции
се
континуирани
,
за
секој
проблем
на
максимумот
постои
вектор
кој
оптимално
решение
,
односно
,„
идеална
вредност
“
на
векторската
функција
,
Тоа
значи
дека
проблемот
на
има
кое
доминира
над
сите
останати
решенија
.
Во
секој
друг
случај
идеално
решение
не
постои
,
а
него
го
заменува
од
ефикасни
доминантни
решенија
.
Бидејќи
во
реалните
проблеми
на
програмирапостои
идеално
решение
,
решението
на
Paretto
множество
од
доминантни
ефикасни
решенија
.
2.7.3.2.
Целно
елното
(
англ
. Goal
Р
rogramming),
се
користи
при
решавање
на
Ц
,
проблеми
кога
нема
потреба
да
се
или
повеќе
цели
,
туку
треба
да
се
достигне
само
некоја
одредена
,
претходно
вредност
на
на
целта
.
При
целното
,
идеално
решение
пости
доколку
нема
никакви
отстапувања
од
цел
.
Но
,
бидејќи
при
решавање
на
на
целното
во
реалните
системи
,
не
постои
идеално
решение
,
на
одлуката
треба
да
избере
компромисно
решение
кое
најблиску
до
зададената
цел
,(
англ
. goal).
Според
тоа
,
при
целното
,
постојат
одредени
од
цел
,
кои
може
да
бидат
пречекорувања
или
потфрлувања
.
Овие
може
да
се
претстават
со
помош
на
вектори
,
така
што
,
пречекорувањата
,
односно
потфрлањата
од
целта
можат
да
се
измерат
.
47

Целите
при
ПЦО
,
може
да
се
сведат
на
еднострани
цели
,
кај
кои
,
место
да
се
дефинира
одредена
вредност
која
треба
да
биде
постигната
,
може
да
се
дефинира
граница
на
вредност
за
на
целта
.
Во
зависност
од
тоа
,
дали
границата
на
на
целта
горна
или
долна
,
тогаш
се
толерира
само
едниот
вид
на
отстапување
–
или
пречекорувањето
или
потфрлувањето
,
а
другиот
загуба
,
односно
непостигнување
на
цел
.
На
пример
доколоку
профитот
се
дефинира
на
100.000 [€]
пречекор вањ то
на
,,
у еоваа
сума
се
толерира
,
но
на
цел
.
Во
овој
случај
,
секоја
вредност
поголема
од
долната
граница
на
целта
добродојдена
.
Или
,
на
пример
,
доколку
вложувањата
се
ограничени
на
100.000 [€],
а
потребно
да
се
вложат
помалку
евра
,
на
оваа
сума
се
толерира
,
додека
пречекорувањето
на
цел
.
Во
овој
случај
,
секоја
вредност
на
функција
на
целта
,
која
помала
од
горната
граница
добродојдена
.
48
3.
Комплексни
проблеми
3.1.
Карактеристики
на
комплексните
проблеми
Областа
која
се
занимава
со
проучувањето
на
проблеми
релативно
нова
област
.
Иако
постои
одредена
стручна
литература
чија
тематика
поврзана
со
процесот
на
решавање
на
проблеми
,
таа
воглавно
датира
од
втората
половина
на
деведесеттите
години
од
минатиот
век
.
Во
претходните
поглавија
,
на
проблемот
на
дефинирано
како
процес
на
на
разликите
,
односно
препреките
меѓу
состојба
на
системот
и
состојба
,
односно
,
цел
,
како
потребните
алатки
за
надминување
на
воочените
разлики
,
односно
препреки
постојат
меѓу
дадената
почетна
состојба
саканата
цел
.
околку
,
кои
треба
да
се
надминат
станат
премногу
сложени
,
односно
,
надвладеат
,
може
да
се
каже
дека
проблемот
на
навлегува
во
доменот
на
комплексноста
,
во
поглед
на
неговото
,
како
неговото
разбирање
од
страна
на
на
одлуките
.,
коиДСпоред
тоа
,
може
да
се
каже
дека
главни
фактори
за
на
на
се
:

големиот
број
на
можните
за
решавање
на
проблемот
;

големиот
број
видови
на
за
на
;

големиот
број
на
на
одлуки
;
и
на
постапката
која
се
применува
при
на
одлуката
.
Слика
13.
Дијаграм
на
процесот
на
решавање
на
проблем
49
На
Слика
13,
дијаграмоткомплексен
проблем
.
При
на
комп
на
процесот
на
решавање
на
еден
лексните
проблеми
,
на
одлуката
да
ги
вклучи
сите
свои
индивидулани
интелектуални
когнитивни
способно и
кои
се
однесуваат
на
неговото
спознавање
,
но
и
своите
некогнитивни
треба
н о
т а
п и
кон
решавање
на
задачата
за
совладување
на
кои
постојат
меѓу
дадената
3.2.
ање
,
може
да
емодели
методи
за
решавање
на
к о м п л е к с н о д л у ч у в а њ е т
о
,
тоа
на
различни
хиерархиски
нивоа
во
процесот
на
управува
.
к о м п л е к с н и т и н е с у в а
за
на
поквалитетни
одлуки
,
бидејќи
со
нивна
п о о
т в и ј
а
како
практично
да
го
реализир п
фазите
на процесот
реши
проблем
.
требастспособности
,
како
што
се
мотивираноста
,
самодовербата
истрајноста
.
Тојефикас
да
одговори
на
настанатата
ситуација
,
односно
треба
да
приссостојба
крајната
цел
.
При
тоа
,
мора
да
го
земе
во
предвид
влијанието
на
промените
во
.
Видови
модели
методи
за
решавање
на
проблеми
За
решавање
на
проблеми
во
процесот
на
во
деловните
системи
кои
се
карактеризираат
со
променливо
турбулентно
опкружувсе
проектираат
модели
методи
,
кои
се
со
Теоријата
на
,
методи
,
а
при
нивното
,
може
да
се
имплементираат
различни
видови
на
совр мени
софтверски
алатки
.
Според
тоа
,
спектарот
на
математичките
ите
проблеми
на
доста
широк
,
така да тие
може
да
се
за
решавање
на
најразлични
проблеми
со
најразлична
сложеност
,
кои
се
јавуваат
во
деловните
системи
иње
Примената
на
математичките
модели
методи
кои
служат
за
решавање
на
проблеми
,
допрм ш
на
одлуката
добива
напатса
роцесот
на
на
комплексни
одлуки
,
како
правилно
да
ги
спроведе
на
на
кој
начин
најдобро
најефикасно
може
да
го
1
Слика
4.
Модел
за
решавање
на
проблеми
на
50
На
Слика
14,
е
еден
специфичен
модел
за
решавање
на
проблеми
на
во
деловните
системи
.
Од
моделот
може
да
се
види
дека
,
при
на
проблеми
може
да
се
применат
веќе
воспоставените
општо
прифатени
фази
на
процесот
на
,
т
.
е
.
откако
се
формулира
проблемот
,
се
дефинира
начинот
на
решавање
на
проблемот
,
следи
фазата
на
решавање
на
проблемот
,
фазата
на
сп
на
одлуката
фазата
на
контрола
на
на
одлуката
.
роведувањеПри
тоа
,
во
фазата
на
на
проблемот
може
да
се
користи
познатата
тпехника
на
групното
на
одлуки
,
така
наречената
, Brainstorming
техника
,
која
ретходно
објаснета
.
Во
фазата
на
избор
на
начинот
на
решавање
на
проблемот
,
можна
примена
на
различни
експертни
системи
,
т
.
е
.
компјутерски
програми
кои
функционираат
како
вечките
експерти
или
човекот
како
експерт
.
Додека
,
во
фазата
ч о
н а
решавање
на
п р о б л е м о
в е р с к и
алатки
,
т
.
е
.
компјутерската
т
,
можна
е
примена
на
различни
видови
софтподршка
уката
.
или
човекот
како
самостоен
доносител
на
одл
3.3.
Стратегии
за
на
на
на
Постојат
видови
стратегии
методи
со
кои
може
да
се
намали
на
на
,
при
што
во
овој
материјал
се
опфатени
само
неколку
најчесто
користени
.
3.3.1.
Прецизно
на
При
на
можните
за
решавање
на
проблеми
,
може
да
се
изврши
детална
прецизна
анализа
,
со
која
може
да
се
клучните
решенија
на
проблемот
,
како
на
тие
решенија
.
Оваа
пост
на
апка
се
спроведува
со
цел
да
се
намали
за
дефинирањеалтернативи
3.3.2.
кои
не
содржат
елементи
важни
за
одлуката
.
Прецизна
спецификација
на
проблемот
Со
прецизната
спецификација
на
проблемот
може
да
се
утврди
што
точно
п р е т с т а в у
в а а н а л и з
и р а а т
што
точно
не
дел
од
проблемот
,
а
доколку
се
промените
,
може
да
се
утврди
причината
од
која
е
предизвикан
проблемот
.
3.3.3.
Разградување
на
проблемот
на
потпроблеми
Со
разградувањето
на
комплексниот
проблем
на
повеќе
потпроблеми
,
с л о ж е
н и т е
е м и
кои
одлуки
може
да
се
декомпонираат
на
помали
и
поедноставни
проблможе
да
се
поделат
меѓу
членовите
на
групата
паралелно
да
се
решаваат
.
51
3.3.4. „Means-end” a
нализа
„Means-end”
анализата
буквално
може
да
се
преведи
како
„
значи
крај
”
анализа
.
Со
помош
на
„Means-end”
се
врши
анализа
на
последователните
постапки
,
т
.
е
.
чекори
кои
треба
да
превземат
за
да
се
отстранат
разликите
меѓу
постоечката
и
саканата
крајна
состојба
на
системот
.
Оваа
анализа
може
успешно
да
се
користи
кога
постојат
повеќе
цели
или
развиена
хиерархија
на
целите
кои
треба
да
се
достигнат
при
на
комплексувањето
,
на
контролабилни
неконтролабилни
,
а
потоа
се
бараат
решенија
само
за
оние
фактори
кои
може
да
се
контролираат
,
т
.
е
.
за
оние
кои
се
контролабилни
.
3.3.6.
напредок
кон
состојба
.
Сепак
,
кај
некои
проблеми
,
решението
полесно
може
да
се
најде
доколку
се
оди
наназад
од
осакуваната
состојба
.
Додека
,
некои
проблеми
најлесно
може
да
се
решат
податоци
кои
се
достапни
расположиви
,
а
може
од
надворешни
извори
.
ниот
проблем
.
3.3.5.
Контролабилност
Контролабилноста
метода
со
која
се
врши
класификација
на
факторите
кои
влијаат
на
на
проблемот
на
одлуч
Работа
нанапред
наназад
При
на
проблеми
,
треба
да
се
постапки
за
промена
на
почетната
состојба
при
тоа
,
треба
континуирано
да
се
врши
анализа
дали
постои
псо
на
овие
две
методи
.
3.3.7.
Користење
на
Комплексноста
може
да
се
намали
со
собирање
користење
на
кои
може
да
се
добијат
од
разни
внатрешни
3.3.8.
Користење
на
моделирани
Користењето
на
моделираните
многу
погодна
метода
за
на
во
ситуации
кога
се
слични
одлуки
.
Кај
оваа
метода
,
со
помош
на
соодветни
модели
,
се
моделира
однесувањето
на
оносителите
на
одлуките
при
решавање
на
одреден
проблем
понатаму
се
дкористат при
решавање
на
слични
проблеми
.
3.3.9.
Користење
на
моделирани
тежински
Оваа
метода
работи
на
сличен
начин
како
и
претходната
,
и
исто
така
,
е
погодна
за
ситуации
кога
се
слични
одлуки
,
но
во
овој
случај
се
моделира
важност
,
односно
,
на
.
52
4.
Информации
информациони
системи
4.1.
Информации
информациони
системи
во
процесот
на
Секој
современ
систем
на
не
може
да
се
замисли
,
организира
еализира
,
без
ефикасен
информационен
систем
,
кој
обезбедува
на
родлуките
постојано
да
располагаат
со
навремени
,
точни
прегледни
.
Со
помош
на
информационите
системи
,
на
одлуките
можат
самостојно
да
носат
одлуки
во
ситуации
кои
се
кога
процесот
на
не
се
менува
,
туку
се
менуваат
само
влезните
.
Според
тоа
,
целта
на
информационите системи
е
:

собирање
на
;

обработка
на
;

чување
на
;
и
обезбедување
на
пристап
до
потребните
.
На
Слика
15,
е
односот
меѓу
системи
процесот
на
.
а
а њ
е
Слик
15.
Однос
меѓу
системи
процесот
на
одлучув
53
4.1.
Управување
со
системи
1.
Управувањето
со
системи
,(
англ
.
M
anagement
I
nformation
S
ystems – MIS),
го
подобрува
процесот
на
,
го
подобрува
квалитетот
на
донесените
одлуки
го
скратува
времето
на
.
со
системи
,
е
најзастапено
при
планирањето
,
контролата
подготовката
на
:

оперативните
одлуки
,
со
кои
се
решаваат
рутинските
проблеми
,
а
се
носат
од
страна
на
на
одлуки
од
нивоа
во
процесот
на
со
или
системот
и
;
и
тактичките
одлуки
,
кои
се
носат
при
познати
ситуации
,
од
страна
на
на
одлуките
од
нивоа
во
процесот
на
.
со
системи
во
процесот
на
одлуки
,
да
располагаат
со
правовремени
на
одлуките
постојаноточни
и н ф р
л и
видови
известувања
нивен
о мации
,
во
вид
на
извештаи
идиректен
тековното
,
така
за
претходното
деловно
пристап
до
,
како
зар а б о т е њ е л
о в н и о т
систем
.
При
тоа
,
на
на
,
односно
,
део д л у к
и т е т
а и
:
може
да
добиваат
три
вида
на
,
односно
,
извеш

периодични
извештаи
,
на
пример
,
за
дневната
продажба
или
резервите
на
залихи
;

предупредувачки
,
на
пример
,
при
зголемен
број
на
производи
на
една
машина
;

извештаи
по
барање
,
на
пример
,
пресметка
на
добивката
и
загубата
по
барање
на
профитниот
центар
.
54

Skripta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Skripta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SearchSearch

Универзитет „Гоце Делчев“

Семинарска работа по предметот

ФАЗИ ВО ПРОЦЕСОТ НА ОДЛУЧУВАЊЕ

Проф.Трајко Мицески Мики Костадинов 083826

ADDownload to read ad-free.

Што претставува одлучувањето?

Разлика меѓу одлука и одлучување

Фази во процесот на одлучување

Оформување на алтернативни решенија

Избор на решението – одлука

Видови на менаџерски одлучувања

Врз база на видот на проблемот за кој се одлучува има

Доколку сме фокусирани на субјектот на одлучување има

ADDownload to read ad-free.

При одлучувањето на менаџерите на располагање им се методите како

“НИШТО НЕ Е ПОТЕШКО, А НИ ПОДРАГОЦЕНО ОД МОЌТА НА

ADDownload to read ad-free.

Одлучувањето, односно донесувањето одлуки во суштина е старо, колку

Донесувањето на правилни деловни одлуки и нивната усшешна

Карактеристики на добрите одлуки се:

ADDownload to read ad-free.

2.1. Што претставува одлучувањето?

Одлучувањето е процес кој што може да се разгледува од неколку

На одлучувањето може да сегледа како и на процес на решавање на

ADDownload to read ad-free.

2.2. Разлика меѓу одлука и одлучување

Одлуката е резултат на одлучувањето, а одлучувањето е процес кој што

1. Регулативни одлуки - со кои во организацијата се регулира

4.Според доносителите: индивидуални, колегијални и хиерархиски

ADDownload to read ad-free.

8.M. K. Starr одлуките ги класифицира според ситуацијата во која седонесуваат:

9.Dahl i Lindblom11 одлуките ги делат од аспект на природата на проблемот

ADDownload to read ad-free.

3.Фази во процесот на одлучување

Drucker процесот на одлучување го дефинира преку пет фази:

Првите три фази

дефиниран во четирифази. Во фазата иницирање на проблемот се анализира

постоечката ситуација,се дефинира посакуваната ситуација, и се бараат

ситуација. Селекцијата на една алтернатива т.е

донесувањето на одлуката е фаза во која се анализира дали решението е

ефективно и ефикасно. Во фазата на имплементација и евалуација на

се определува дали новонастанатата моменталната состојба одговара на

посакуваната ситуација.Според класификацијата на донесување одлуки од

одлуката, третатафаза е фазата на донесувањето на одлуката, а четвртата

можеме да јаподелиме на: спроведување на одлуката фаза(имплементација) и

контрола наодлуката(евалуација на донесеното решение).

од различните автори постојат исти или слични фазипри дефинирањето на

ADDownload to read ad-free.

процесот на одлучување не може да се случи

одлучување, можеме да видиме дека фазата на донесување на одлуката е

која претставува еднократно дејство, на кои му претходат и по кое следат

Како што веќе споменавме, ако процесот на одлучување го гледаме во

потесна смисла, тој процес завршува со донесувањето на одлуката, но доколку

ако на одлучувањето се гледа во поширока смисла на зборот, тогаш тој процес

гоопфаќа и спроведувањето и контролата на донесените одлуки. Фазата на

донесување на одлуката е неповторлива и најважна фаза при одлучувањето.

оваа фазаи претходат следните потфзи:1) идентификација на проблемот, 2)

дефиницијата на задачата, 3) снимање и анализа на постоечките услови, 4)

барање на подобри решенија за проблемот, и 5) проценка на сите верзии на

решенија за дадениот проблем. Горенаведените подфази на фазата на

подготовка на донесувањето на одлуката, претставуват стандарден редослед

постапки и чекори со кои се решава секој проблем во процесот на одлучување.