CHUẨN ĐOÁN VÀ SỬA CHỮA HỘP SỐ

Khảo sát hợp số sàn (3 trục, 5 số tiến) trên dòng xe du lịch 4-7 chỗ, hãng TOYOTA
Hình 3.1: Cụm kết cấu tổng
quan hộp số MT
- Trục sơ cấp chế tạo liền với bánh
răng chủ động
- Trục thứ cấp: Gồm các bánh răng
lòng không (quay trơn trên trục) ăn
khớp với các bánh răng trên trục
trung gian và được gài với trục thứ
cấp thông qua bộ đồng tốc
- Trục trung gian: Gồm các bánh
răng chế tạo rời và lắp cố định với
trục
- Trục số lùi lắp cố định với vỏ
trên trục có lắp bánh răng quay
trơn
- Cơ cấu điều khiển gài số
Một số cơ cấu, chi tiết thường xảy ra hư hỏng:
- Các ổ bi (bạc đạn): là chi tiết làm việc liên tục của hộp số nên thường xảy ra hiện tượng
bị mài mòn làm gia tăng khe hở giữa bạc đạn và trục (đôi khi là khe hở, tại vị trí giữa
lưng bạc đạn và phần đỡ bạc) khi khe hở gia tăng tới một giá trị giới hạn nào đó sẽ xuất
hiện tiếng gõ và tăng tải trọng động gây ứng suất nguy hiểm làm giảm chất lượng bề mặt
tăng ma sát đồng thời tăng mài mòn. Khe hở giữa viên bị và vòng lăn tăng việc thiếu dầu
bôi trơn sẽ làm các viên bị bị bị kẹt gây lên âm thanh va chạm kim loại.
- Các cụm bánh răng ăn: Do làm việc trong điều kiện tải trọng thay đổi, nặng nề, bộ
truyền làm việc tốt nếu các bánh răng ăn khớp đều đặn. Điều này phụ thuộc vào độ cứng
vững, sự chính xác của đường tâm trục mang theo bánh răng, trạng thái bề mặt răng tốt,
khe hở bên, chế độ bôi trơn khi bộ truyền bánh răng tốt tiếng ồn sinh ra đều và nhẹ. Tuy
nhiên, sau một thời gian khe hở bên lớn dần tiếng ồn gia tăng, xuất hiện tiếng gõ, ngoài ra
các bánh răng còn bị gãy, mòn răng do mỏi. Khe hở bên tiêu chuẩn của các bề mặt răng
ăn khớp nằm trong giới hạn 0.1-0.4mm, độ dịch chuyến đường tâm trục nhỏ hơn
0.03mm.
- Các mối lắp ghép then hoa: Các mối ghép then hoa trong sử dụng yêu cầu để truyền tải,
di trượt, đồng tâm vì vậy thường tồn tại khe hở bên. Sau quá trình sử dụng do ma sát, tạp
chất trong dầu làm các then bị mòn dẫn đến khe hở lớn và vượt quá giá trị tiêu chuẩn góp
phần làm tăng tiếng ồn và khe hở bên.
- Cơ cấu chống gài số lùi khi chưa đảm bảo điều kiện cho phép (xe chưa dừng hẳn, chưa
ngắt ly hợp,..): các kết cấu đều sử dụng lò xo chịu kéo hay chịu nén tạo nên cảm giác khó
gài số hơn các số khác. Khi cơ cấu này bị hỏng như gãy lò xo thì cảm giác gài số lùi bị
mất hoặc khi bị kẹt cơ cấu này sẽ không thể gài số lùi.
- Cơ cấu định vị khóa hãm và hiện tượng tự gài số: Các cơ cấu này dùng kiểu chốt với lò
xo hay bi với lò xo, chốt khóa. Cơ cấu này đảm bảo cho vị trí số giữ nguyên vị trí làm
việc, không xảy ra hiện tượng gài hai số một lúc trong mọi điều kiện chuyển động của ô
tô mà không cần đến lực giữ của người điều khiến. Sau một thời gian sử dụng các cơ cấu
định vị khóa hãm bị mòn, lò xo tì yếu, sai lệch vị trí lắp ráp có thể dẫn tới hiện tượng tự
nhảy số. Ngoài ra, hiện tượng tự nhảy số còn phụ thuộc vào các yếu tố khác như:

 Sự mất cân bằng lực dọc trục của hộp số gây nên do mòn lệch một hay nhiều bánh
răng truyền lực.
 Các ổ đỡ bị mòn nhất là ố đỡ trục chủ động và ổ đỡ trục bị động
 Cong trục hộp số
 Rơ lỏng hay mòn lệch then hoa của bộ đồng tốc, vênh nạng gạt gài số,…
- Cơ cấu đồng tốc : hay hư hỏng là cơ cấu vành ma sát và các chốt khóa cùng bề mặt
khóa. Vành ma sát có nhiệm vụ truyền năng lượng của quán tính ô tô qua phần bị gài
sang phần gài hay ngược lại. Năng lượng truyền lớn và làm việc nhiều do vậy dễ bị mòn
dẫn đến khó sang số, hiện tượng trượt xảy ra.
- Các chốt khóa và bề mặt khóa tạo lên cơ cấu tự động khóa và mở khóa, luôn phải làm
việc trong điều kiện truyền tải nặng nề và có khả năng đi trượt, do vậy hay bị mòn, đặc
biệt các lò xo đàn hồi của chốt khóa mềm bị yếu. Sự hông đồng tốc dẫn tới tăng độ ồn và
chạm khi gài số, nóng dầu bôi trơn và có khi không gài số được.
- Nạng gài số rất mỏng lại phải chịu lực đẩy gài số của người lái do vậy dễ bị cong vênh.
Nạng gài thường đặt trong các vành gài luôn chuyển động quay. Khi bị vênh tạo lên ma
sát giữa nó với vành gài, tăng nhiệt độ dầu, sai lệch vị trí vành gài và dễ dàng xảy ra hiện
tượng tự nhảy số hoặc va chạm gây tiếng ồn.
- Ngoài ra, khi bị trục trặc hoặc hỏng hóc bên trong sẽ hoạt động không bình thường, thể
hiện qua một số hiện tượng như gài số khó, nhảy số, bánh răng va đập khi gài số, chảy
dầu, không truyền động được. Nguyên nhân hoàn toàn do các hỏng hóc cơ khí như biến
dạng cơ cấu điều khiến gài số, mòn các bánh răng, vỡ đầu răng, mòn các cổ trục và vòng
bị gây độ rơ lớn. Một số hư hỏng đặc biệt có thể là sự biến dạng, nứt, vỡ và hộp số do va
đập do kẹt hoặc quá tải gây ra. Khi phát hiện hộp số hoạt động không bình thường cần
chuẩn đoán nguyên nhân để khắc phục trên xe trước khi quyết định hạ hộp số xuống thực
hiện quy trình tháo lắp và kiểm tra, sửa chữa.
Bảng 3.2: Một số hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng và giải pháp khắc phục đối với
hộp số MT

Hiện tượng Nguyên nhân Giải pháp

- Trục kéo cần số bị cong mòn
hoặc chốt số bị kẹt
- Càng gạt số bị cong mòn
- Bộ đồng tốc bị kẹt trên trục hoặc
mòn hỏng
Gài số khó - Bề mặt răng bị mòn rỗ
- Vòng bi (bạc đạn) ở lỗ đuôi trục
khuỷu mòn hỏng làm lệch trục sơ
cấp
- Thiếu dầu hoặc dùng dầu không
hoặc đúng chủng loại
- Trục kéo càng số hoặc chốt khóa
giữa các trục kéo bị cong
- Cơ cấu định vị và viên bi bị kẹt;
Kẹt số Bộ đồng tốc bị hổng kẹt
- Hộp số thiếu dầu bôi trơn
- Tháo kiểm tra và bảo
dưỡng lại trục hoặc chốt
-Thay mới
- Kiểm tra và thay mới chi
tiết hỏng
- Thay mới
- Thay vòng bi mới
- Kiểm tra và bổ sung
không hoặc thay dầu mới
đúng loại
- Kiểm tra, nắn lại hoặc
thay mới
- Tháo kiểm tra, khắc phục
theo quy trình sửa chữa
- Thay mới hoặc kiểm tra
bổ xung dầu

- Lò xo của cơ cấu hãm trục kéo - Thay mới

yếu - Thay mới
- Mòn các vòng bi và bạc - Thay mới vòng chắn
Nhảy số - Độ rơ của trục và các bánh răng mòn
lớn - Thay mới
- Bộ đồng tốc mòn hỏng - Thay mới
- Lỏng hoặc vỡ ổ đỡ trục sơ cấp
 - Bộ đồng tốc mòn hỏng - Thay mới
Bánh răng va đập khi - Vòng bi mòn, trục sơ cấp cong, - Thay mới chi tiết hỏng
gài số lệch - Kiểm tra bổ xung dầu
- Thiếu dầu hoặc dùng sai loại dầu
- Bánh răng lỏng trên trục - Kiểm tra, thay mới
Hộp số sinh ra tiếng - Vòng bi mòn, hỏng - Thay mới
kêu khi làm việc - Bánh răng bị vỡ răng - Thay bánh răng mới
- Bộ đồng tốc bị mòn - Thay mới
- Ly hợp không truyền lực - Kiểm tra, khắc phục
Hộp số không truyền
- Càng gạt số lỏng gãy - Thay mới
động ra trục thứ cấp
- Bánh răng bị hỏng răng - Thay mới
Hiện tượng Nguyên nhân Giải pháp
- Mức dầu quá cao - Kiểm tra, xử lý đúng
- Các Ron, phốt hỏng mức dầu
- Lỏng nút cả dầu - Thay mới
Hộp số chảy dầu - Vỏ hộp số bị nứt, thủng - Kiểm tra, vặn chặt, thay
mới
- Thay mới

Kiểm tra và phương pháp giải quyết tình trạng kỹ thuật của một số cụm chi tiết hộp số
trên xe và khi tháo hộp số ra khỏi xe:

- Kiểm tra dầu hộp số: Khi có hiện tượng gài số

khó cần kiểm tra mức dầu để bổ xung nếu thiếu
hoặc thay dầu nếu thấy quá bẩn. Hộp số ở điều
kiện làm việc bình thường thì mức dầu phải ở
ngang mép dưới của lỗ đồ dầu từ 0 5mm theo
thông số hộp số C50 (Vios 2010).

- Kiểm tra vỏ hộp số: Khi thấy hiện tượng hộp

số bị chảy dầu cần kiếm tra hiện tượng nứt, vỡ
hoặc hỏng các lỗ ren, kiểm tra độ xước, mòn các
bề mặt gối đỡ ổ trục, các mặt phẳng lắp ghép của mặt đầu và mặt sau hộp số vì sự mòn
không đều của các bề mặt này có thể gây lệch hộp số với tâm trục khuỷu.

- Trục hộp số và bánh răng: Khi có hiện tượng bánh răng va đập khi gài số, hộp số phát ra
tiếng kêu nguyên nhân có thể là do trục hộp số bị cong, mòn, các bánh răng rơ lỏng.

Kiểm tra: Dùng pamme, đo đường kính ngoài của cổ

trục sơ cấp, tại các vị trí chỉ định. Đường kính ngoài
tiêu chuẩn và giá trị nhỏ nhất cho phép. Toyota Vios,
hộp số C50
Phần A: 24.885-24.900mm nhỏ nhất 24.885 mm
Phần B: 28.99129.006mm nhỏ nhất 28.991 mm
Phần C: 30.985-31.000mm nhỏ nhất 30.985 mm
Phần D: 24.985-25.000mm nhỏ nhất 24.985 mm
Nếu đường kính ngoài nhỏ hơn giá trị nhỏ nhất, hãy
thay thế trục sơ cấp.
- Cần kiểm tra sự biến dạng, mài mòn các cổ trục, mòn
hỏng rãnh then và then hoa bằng dưỡng đo răng.
- Kiểm tra độ cong của trục bằng đồ gá và đồng hồ so.
Đo độ đảo trục sơ cấp (VIOS, C50) là 0.015mm
Nếu độ đảo vượt quá giá trị lớn nhất, thay trục sơ
cấp.
- Dùng đồng hồ đo lỗ, kiểm tra bánh răng lồng không
số lùi.
- Đường kính trong tiêu chuẩn: 18.040 18.058mm và
đường kính trong lớn nhất: 18.058mm
Nếu đường kính trong vượt quá giá trị lớn nhất,
hãy thay thế bánh răng lồng không số lùi
- Dùng pamme đo đường kính trục bánh răng trung gian số lùi.

 Đường kính ngoài tiêu chuẩn: 17.966 - 17.984 mm và nhỏ nhất: 17.966 mm
Nếu đường kính ngoài nhỏ hơn giá trị nhỏ nhất, thay trục bánh răng lồng không số lùi.
- Đối với các bạc đạn có hiện tượng xước, rơ lỏng mòn cần thay mới, nó cũng là nguyên
nhân gây nên hiện tượng rơ dọc và rơ ngang lớn.
Khi xảy ra hiện tượng nhảy số cần kiểm tra các khu vực như: càng chuyển số mòn,
bánh răng trục sơ cấp bị mòn hoặc hư hỏng, bạc đạn trục sơ cấp và trục thứ cấp bị hư
hỏng,... Các thông số kiểm tra hộp số C50 Toyota, tham khảo trên Toyota TIS hoặc từ
các phần mền truy xuất dữ liệu khác.