» Những vấn đề cơ bản

Ô NHIỄM RÁC THẢI NHỰA – MỘT VẤN ĐỀ NAN GIẢI?

 Nguyễn Minh Kỳ

R
Tóm tắt
ác thải nhựa là một trong những vấn đề nghiêm trọng toàn cầu trong đời sống hiện đại.
Sự gia tăng việc sử dụng các sản phẩm nhựa và không thu gom tái chế hiệu quả đã gây
ra những tác động nghiêm trọng đến môi trường, hệ sinh thái và sức khỏe con người.
Rác thải nhựa gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến đời sống động vật hoang dã và con người,
cũng như các tác động kinh tế và xã hội. Để giải quyết vấn đề này, cần áp dụng các giải pháp toàn
diện bao gồm giảm sử dụng nhựa dùng một lần (SUPs), thực hiện tái chế, xử lý rác thải nhựa hiệu
quả và tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường. Về lâu dài, sự hợp tác giữa các
chính phủ, tổ chức quốc tế và cộng đồng/cá nhân là cần thiết để bảo vệ môi trường và hệ sinh thái
cho tương lai.
1. Đặt vấn đề bị mắc kẹt trong rác thải nhựa hoặc nuốt nhầm
Nhựa là một vật liệu phổ biến và đa dạng chúng, gây ra thương tổn và tử vong. Các hệ sinh
chủng loại, được sử dụng trong nhiều lĩnh vực thái nước ngọt cũng chịu áp lực từ rác thải nhựa,
khác nhau như công nghiệp, nông nghiệp và khiến các loài sinh vật sống trong đó bị mất môi
dân dụng. Chúng là sản phẩm tiện ích có mặt trường sống và suy giảm số lượng. Ngoài ra, vi
khắp mọi nơi từ đồ gia dụng, bao bì đóng gói, nhựa cũng có tác động xấu đến sức khỏe con
đồ điện tử, dụng cụ y tế cho đến đồ chơi trẻ em, người. Vi nhựa có thể xâm nhập vào cơ thể con
v.v.. Tuy nhiên, quá trình sản xuất và tiêu dùng người thông qua nước uống, thực phẩm và không
nhựa đã góp phần tạo ra một lượng lớn rác thải khí. Có thể thấy, đây là vấn đề cấp thiết cần phải
nhựa khó phân hủy, tồn lưu trong môi trường gây nâng cao nhận thức và có giải pháp giảm thiểu ô
ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái và con nhiễm rác thải nhựa hướng tới mục tiêu bảo vệ
người. Vấn đề rác thải nhựa đã và đang trở thành môi trường và sức khỏe cộng đồng.
một thách thức nghiêm trọng và ngày càng lan 2. Tổng quan hiện trạng ô nhiễm rác
rộng trên toàn cầu. thải nhựa
Với khối lượng hàng trăm triệu tấn mỗi 2.1. Trên thế giới
năm, phần lớn rác thải nhựa đi vào các môi Theo các ước tính, tổng khối lượng nhựa
trường tự nhiên như hệ thống sông ngòi, ao hồ, đã được sản xuất kể từ giữa thế kỷ XX cho đến
biển, đại dương, trầm tích và đất. Rác thải nhựa năm 2020 là khoảng 8,3 tỷ tấn. Theo báo cáo
khó bị phân hủy, thay vào đó bị phân rã thành các của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc
hạt nhựa có kích thước nhỏ hơn, được gọi là vi (UNEP), tổng khối lượng nhựa sản xuất hàng
nhựa (microplastics) và tồn tại trong môi trường năm đã tăng từ 1,5 triệu tấn vào năm 1950 lên
hàng trăm năm. Những hạt vi nhựa này gây ra sự 370 triệu tấn vào năm 2019 (Hình 1). Tuy nhiên,
ô nhiễm nước, đất và không khí, và có thể xâm tỷ lệ tái chế rác thải nhựa trên toàn cầu chỉ đạt
nhập vào chuỗi thức ăn, ảnh hưởng đến động vật khoảng 9%. Dự báo nhu cầu và khối lượng nhựa
hoang dã và sức khỏe con người. trong tương lai sẽ gia tăng hơn nữa. Do đó, nếu
Nhìn chung, rác thải nhựa (hay vi nhựa) tác như không có các biện pháp tái chế và hạn chế,
động đáng kể đến đời sống của các loài động thực giảm thiểu thích hợp, khối lượng rác thải nhựa
vật và sự đa dạng sinh học. Nhiều loài động vật trên thế giới sẽ tiếp tục gia tăng đáng kể trong các
biển như cá, chim biển và động vật thủy sinh dễ năm tới.

Thông tin Khoa học và Công nghệ Cà Mau 15

 » Những vấn đề cơ bản
Hình 1. Tổng sản lượng nhựa toàn cầu (triệu tấn)
2.2. Việt Nam
Việt Nam là một trong những quốc gia sản
xuất và tiêu thụ nhựa nhanh chóng, dẫn đến sự
gia tăng đáng kể về rác thải nhựa. Vấn đề rác thải
nhựa là một trong những thách thức nghiêm trọng
ở Việt Nam. Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên
và Môi trường năm 2019, Việt Nam đã thải ra
khoảng 2,5 triệu tấn rác thải nhựa. Điều này đang
dần trở thành vấn đề nan giải trong bối cảnh phát
triển kinh tế - xã hội ở nước ta hiện nay. Dưới đây
là một số vấn đề quan trọng liên quan đến hiện
trạng ô nhiễm rác thải nhựa ở Việt Nam:
• Sự gia tăng lượng rác thải nhựa: Việt Nam
đang trở thành một thị trường tiêu thụ nhựa đáng
kể. Mặc dù việc sử dụng nhựa mang lại nhiều
lợi ích cho kinh tế và cuộc sống, nhưng sự gia
tăng về lượng rác thải nhựa đã tạo ra một vấn đề
nghiêm trọng. Hệ thống thu gom quản lý rác thải
còn hạn chế và không đủ hiệu quả để xử lý, tái
chế lượng lớn rác thải nhựa.
• Ô nhiễm và tồn lưu môi trường: Rác thải
nhựa thuộc nhóm khó phân hủy trong điều kiện
tự nhiên và rất khó xử lý. Phần lớn rác thải nhựa
“kết thúc” trong các kênh thoát nước, hệ thống
sông ngòi và biển, gây ra tình trạng ô nhiễm môi
trường nghiêm trọng. Đặc biệt, các đô thị lớn như
Thông tin Khoa học và Công nghệ Cà Mau
Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đang phải đối mặt
với vấn đề nghiêm trọng về ô nhiễm nước do rác
thải nhựa.
• Ảnh hưởng đến đời sống động vật hoang
dã và sự đa dạng sinh học: Rác thải nhựa ảnh
hưởng đáng kể đến các hệ sinh thái nước ngọt và
biển. Nhiều loài động vật như cá, chim biển và
động vật thủy sinh bị mắc kẹt trong bãi rác thải
nhựa hoặc nuốt nhầm chúng, gây tổn thương và
tử vong. Hậu quả mất mát môi trường sống và
suy giảm số lượng loài cũng đang diễn ra một
cách nhanh chóng.
• Tác động đến nguồn nước uống và thực
phẩm: Rác thải nhựa cũng gây ảnh hưởng đến
nguồn nước cấp và thực phẩm. Rác thải nhựa
thải ra từ các khu vực dân cư và nông nghiệp có
thể xâm nhập vào nguồn cấp nước ăn uống và
sinh hoạt, cũng như ở các nguồn thức ăn của con
người.
Như vậy, sự gia tăng nhanh chóng về rác
thải nhựa và thiếu hệ thống quản lý hiệu quả dẫn
đến tình trạng ô nhiễm môi trường trên diện rộng.
Do đó cần quan tâm nỗ lực nâng cao năng lực thu
thập dữ liệu và quan trắc, theo dõi rác thải nhựa
để đưa ra các giải pháp phù hợp nhằm giảm thiểu
rác thải nhựa ở các đô thị và vùng nông thôn tại
Việt Nam.
3. Ảnh hưởng của ô nhiễm rác thải nhựa
3.1. Ảnh hưởng đến môi trường và hệ
sinh thái
Rác thải nhựa có ảnh hưởng nghiêm trọng
đến hệ sinh thái và gây tổn hại đáng kể đến môi
trường và các loài sinh vật. Dưới đây là những
ảnh hưởng chính của rác thải nhựa đến môi
trường và các hệ sinh thái:
* Ô nhiễm môi trường: Rác thải
nhựa, khi không được thu gom xử lý đúng cách,
thường đi vào các nguồn nước như sông, suối,
ao, hồ, biển. Nhựa được phân rã và có độ bền lâu,
dẫn đến việc tích tụ gây ô nhiễm nguồn nước.
Nhiều loại nhựa chứa các hợp chất hóa học độc
hại, và cũng là bề mặt thích hợp hấp phụ các hóa
chất trong môi trường, có thể gây ra rủi ro cho
các loài sinh vật. Ngoài ra, rác thải nhựa sau khi
phân rã thành các hạt vi nhựa có thể gây ô nhiễm
môi trường, tác động tiêu cực đến chất lượng đất
và không khí.
16
 » Những vấn đề cơ bản
* Tổn hại đến đời sống sinh vật: Rác thải
nhựa là một mối nguy hiểm cho động vật, đặc
biệt là loài sống trong môi trường nước. Các loài
cá, động vật biển, và chim biển thường bị mắc
kẹt trong các mảnh rác nhựa, bị thương và gây
tử vong. Ngoài ra, khi động vật nuốt nhầm các
mảnh nhựa, chúng có thể gây tắc nghẽn đường
tiêu hóa/hô hấp và dẫn đến nguy kịch và sau
cùng là tử vong.
* Sự suy giảm đa dạng sinh học: Rác thải
nhựa gây ảnh hưởng đáng kể đến sự đa dạng sinh
học. Nó có thể làm mất môi trường sống tự nhiên
của các loài, phá vỡ chu trình thực phẩm và gây
suy giảm quần thể của nhiều loài sinh vật. Thêm
vào đó, rừng ngập mặn là môi trường quan trọng
với đa dạng nhiều loài sinh vật. Rác thải nhựa,
khi xả thẳng vào môi trường tự nhiên, có thể gây
tắc nghẽn trong hệ thống dòng chảy rừng ngập
mặn, hậu quả gây thương tổn các loài cây, ảnh
hưởng đến sinh thái khu vực đó.
* Ảnh hưởng đến sinh thái cảnh quan:
Nhựa có ảnh hưởng tiêu cực lớn đến sinh thái
cảnh quan và môi trường tự nhiên. Rác thải nhựa
làm suy giảm vẻ đẹp tự nhiên và giá trị của cảnh
quan. Bãi biển, suối, rừng và các khu vực tự
nhiên bị xâm phạm bởi rác thải nhựa, làm mất
đi giá trị thẩm mỹ và gây thiệt hại về mặt cảnh
quan.
* Tác động toàn cầu: Rác thải nhựa có thể
di chuyển qua đại dương theo các dòng nước và
gió, gây ô nhiễm đến cả các khu vực xa xôi và
hẻo lánh. Rác thải nhựa trong đại dương có thể
tạo ra những "đảo rác" lớn và gây tổn hại cho các
hệ sinh thái biển, gồm cả san hô, cá, và các loài
sinh vật biển khác. Tương tự, các hạt vi nhựa
phân tán theo dòng không khí, gió có thể gây ra
những tác hại đến các hệ sinh thái trên cạn và
dưới nước ở phạm vi toàn cầu.
3.2. Các tác động đối với sức khỏe con
người
Tác động của rác thải nhựa và vi nhựa
không chỉ hạn chế ở mức môi trường, mà còn
ảnh hưởng đến sức khỏe và phát triển của con
người. Tiếp xúc với vi nhựa có thể gây ra các
tác động sau đối với sức khỏe con người (Bảng
1). Đây là một trong những vấn đề trọng tâm
cần được quan tâm và giải quyết để bảo vệ môi
trường và sức khỏe của chúng ta. Như vậy, để
Thông tin Khoa học và Công nghệ Cà Mau
có thể bảo vệ sức khỏe, việc giảm thiểu sử dụng
nhựa, tăng cường hoạt động thu gom xử lý và tái
chế rác thải nhựa hướng tới mục tiêu phát triển
bền vững là rất cần thiết.
Bảng 1. Các tác động của vi nhựa đối với sức
khỏe con người
Tác
Mô tả ảnh hưởng đến sức khỏe
động
Vi nhựa có thể xâm nhập qua con
Vấn đề đường hô hấp từ trong không khí và
về hô hấp đi vào phổi, gây ra khó thở, viêm
phổi, các vấn đề hô hấp khác.
Nếu vi nhựa được nuốt phải qua
Tác động thức ăn hoặc nước uống, chúng có
hệ tiêu thể tạo ra sự khó chịu trong hệ tiêu
hóa hóa, rủi ro viêm loét, buồn nôn và
tiêu chảy.
Vi nhựa có thể gây ra các vấn đề về
Tác động hệ miễn dịch, làm giảm khả năng
hệ miễn miễn dịch của cơ thể và làm cho
dịch con người dễ bị nhiễm trùng và các
bệnh tật khác.
Vi nhựa có thể tác động đến hệ thần
Vấn đề
kinh, gây ra tình trạng căng thẳng,
hệ thần
suy giảm giảm chức năng trí tuệ và
kinh
các vấn đề về tâm lý.
Một số vi nhựa có khả năng gây ra
tác động, làm rối loạn hoạt động
của hệ thống hormone trong cơ thể
Tác động
con người. Điều này có thể dẫn đến
hormone
vấn đề về sinh sản, sự phát triển và
các vấn đề khác liên quan đến hor-
mone.
Một số hợp chất độc hại trong vi
nhựa có thể có tính chất gây ung
Nguy cơ thư. Sự tiếp xúc kéo dài và liên tục
gây ung với vi nhựa có thể tăng nguy cơ
thư mắc các loại ung thư như ung thư
vú, ung thư tiền liệt tuyến và ung
thư ruột non.
17
 » Những vấn đề cơ bản
4. Giải pháp hạn chế và giảm thiểu ô bởi nhiều tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc và
nhiễm rác thải nhựa các Chính phủ. Bảng 2 trình bày tóm lược một
Để giải quyết vấn đề ô nhiễm rác thải nhựa, số mục tiêu quan trọng giảm thiểu rác thải nhựa.
cần thực hiện chiến lược hạn chế sử dụng nhựa Bảng 2. Các mục tiêu giảm thiểu rác thải nhựa
và giảm thiểu phát sinh rác thải nhựa. Các nhóm
giải pháp quan trọng và phổ biến như: Mục tiêu giảm thiểu rác
Đối tượng
* Thúc đẩy tái sử dụng và tái chế: Để giảm thải nhựa
lượng rác thải nhựa, cần khuyến khích sử dụng
Chiến dịch Môi trường của
lại các sản phẩm nhựa và thúc đẩy quy trình tái
Liên Hợp Quốc đã đề ra mục
chế nhựa. Các biện pháp như tách nhựa từ các sản
tiêu giảm thiểu rác thải nhựa
phẩm khác nhau và tạo ra sản phẩm mới từ nhựa
đến năm 2030. Mục tiêu
tái chế có thể giúp giảm sự phụ thuộc vào nguồn
Liên Hợp Quốc chính là giảm ít nhất 50%
cung nhựa mới và giảm lượng rác thải nhựa. lượng rác thải nhựa không
* Ưu tiên sử dụng các vật liệu thân thiện tái chế và khó phân hủy (từ
với môi trường: Thay vì sử dụng nhựa, có thể tìm các hoạt động công nghiệp
kiếm các vật liệu thân thiện môi trường như các và tiêu dùng).
vật liệu tái sinh, giấy, gỗ, thủy tinh, kim loại tái
Nhóm G7 và G20 đề ra mục
chế và các vật liệu hữu cơ khác. Việc chuyển đổi
tiêu giảm thiểu rác thải nhựa
sang sử dụng các vật liệu này có thể giảm lượng
đến năm 2030. Mục tiêu
rác thải nhựa và giảm tác động tiêu cực đến môi
chính nhằm tăng tỷ lệ tái chế
trường.
Nhóm các Quốc và xử lý rác thải nhựa, hạn
* Thực hiện quy định và kiểm soát: Chính gia G7 và G20 chế việc sử dụng nhựa SUPs
phủ và tổ chức có thể áp dụng quy định và chính và thúc đẩy việc phát triển
sách để hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần và các giải pháp thay thế bằng
đảm bảo việc xử lý rác thải nhựa được thực hiện các loại vật liệu ít (không)
một cách hiệu quả. Đồng thời, cần thực hiện các gây ô nhiễm.
biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt để đảm bảo
Nhiều quốc gia và vùng
việc thu gom và xử lý rác thải nhựa.
lãnh thổ đặt mục tiêu riêng
* Giáo dục và nâng cao nhận thức: Đưa ra
để giảm thiểu rác thải nhựa
chương trình giáo dục và thông tin truyền thông Các quốc gia và
đến năm 2030. Ví dụ, EU
về tác động của rác thải nhựa đối với môi trường vùng lãnh thổ
cam kết giảm thiểu 50% rác
và sức khỏe con người. Việc nâng cao nhận thức khác
thải nhựa vào năm 2030 và
của công chúng về vấn đề này có thể tạo động lực hướng tới tái chế 55% các
để thay đổi thói quen tiêu dùng và khuyến khích sản phẩm nhựa.
hành động bảo vệ môi trường.
* Khuyến khích phát triển công nghệ mới: Nhiều doanh nghiệp và
Nghiên cứu và đầu tư vào công nghệ xử lý rác ngành công nghiệp đề ra
thải nhựa hiệu quả như phân hủy sinh học, tái chế mục tiêu riêng để giảm thiểu
tiên tiến và công nghệ thay thế nhựa bằng các vật Nhóm các do- rác thải nhựa. Trong đó, bao
liệu thân thiện hơn. Sự phát triển của công nghệ anh nghiệp và gồm tăng tỷ lệ tái chế, ng-
này có thể đóng vai trò quan trọng góp phần hạn ngành công ng- hiên cứu thiết kế sản phẩm
chế ô nhiễm rác thải nhựa hiệu quả. hiệp tái chế và thân thiện với môi
Ngoài ra, để thúc đẩy và tạo tiền đề thực trường, đồng thời thúc đẩy
hiện giải pháp hạn chế và giảm thiểu ô nhiễm áp dụng quy trình sản xuất
rác thải nhựa, các mục tiêu chiến lược về giảm sạch hơn.
thiểu rác thải nhựa đến năm 2030 đã được đề ra

Thông tin Khoa học và Công nghệ Cà Mau 18

 » Những vấn đề cơ bản
5. Kết luận
Rác thải nhựa là một vấn đề toàn cầu đáng
lo ngại. Sự gia tăng về sử dụng nhựa dùng một
lần (SUPs) và việc xử lý không hiệu quả đã gây
ra tác động nghiêm trọng đến môi trường, hệ
sinh thái và sức khỏe con người. Rác thải nhựa
gây ô nhiễm môi trường do khó phân hủy tự
nhiên và có thể tồn tại hàng thế kỷ trong môi
trường. Việc xả rác thải nhựa quá mức đã làm
ô nhiễm đất, nước, và không khí, gây tác động
xấu đến môi trường sống. Rác thải nhựa gây
tổn hại và đe dọa đến các loài sinh vật, đặc biệt
là động vật sống trong môi trường nước. Sinh
vật có thể bị mắc kẹt trong rác thải nhựa hoặc
nuốt nhầm các mảnh nhựa, gây chết và suy
giảm quần thể. Hơn nữa, nhựa có thể phóng
thích các hợp chất hóa học độc hại khi tiếp xúc
với môi trường và thương tổn đến sức khỏe con
người. Con người có thể tiếp xúc với những
chất này qua thực phẩm, nước uống hoặc hít
phải, gây ra các vấn đề về sức khỏe như rối
loạn nội tiết, các vấn đề hô hấp, và thậm chí
nguy cơ ung thư.
Việc thu gom, xử lý và tái chế rác thải
nhựa tốn kém và cần sự đầu tư hoàn chỉnh.
Những ảnh hưởng kinh tế và xã hội như việc
quản lý rác thải nhựa đòi hỏi chi phí lớn và
tốn nhiều nguồn lực. Rác thải nhựa cũng gây
tổn hại đến ngành du lịch, giao thông và các
ngành công nghiệp khác, ảnh hưởng đến phát
triển kinh tế và chất lượng cuộc sống. Do đó,
cần có giải pháp toàn diện để giải quyết vấn đề
rác thải nhựa như kết hợp các biện pháp giảm
sử dụng nhựa SUPs, tiến hành tái chế và xử lý
rác thải nhựa hiệu quả và tăng cường giáo dục,
nâng cao nhận thức về vấn đề này. Các chính
phủ, tổ chức và cá nhân cần hợp tác để thực
hiện các nhóm biện pháp để bảo vệ môi trường,
hệ sinh thái cho thế hệ tương lai./.
Tài liệu tham khảo
1. Andrady, A.L., 2017. The plastic in
microplastics: A review. Marine pollution
bulletin, 119(1), pp.12-22.
2. Arpia, A.A., Chen, W.-H., Ubando, A.T.,
Naqvi, S.R., Culaba, A.B., 2021. Microplastic
degradation as a sustainable concurrent
approach for producing biofuel and obliterating
hazardous environmental effects: a state-of-the-
art review. Journal of Hazardous Materials,
418, p.126381.
3. Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2020.
Báo cáo công tác bảo vệ môi trường năm 2019.
Hà Nội
4. Lebreton, L. and Andrady, A.,
2019. Future scenarios of global plastic
waste generation and disposal. Palgrave
Communications, 5(1), pp.1-11.
5. Nguyen, M.K., Hadi, M., Lin, C., Nguyen,
H.L., Thai, V.B., Hoang, H.G., Vo, D.V.N. and
Tran, H.T., 2022. Microplastics in sewage
sludge: Distribution, toxicity, identification
methods, and engineered technologies.
Chemosphere, 308, p.136455.
6. Nguyen, M.K., Lin, C., Hung, N.T.Q.,
Hoang, H.G., Vo, D.V.N. and Tran, H.T., 2023.
Investigation of ecological risk of microplastics
in peatland areas: A case study in Vietnam.
Environmental Research, 220, p.115190.
7. PlasticsEurope, E.P.R.O., 2019.
Plastics—the facts 2019. An analysis of European
plastics production, demand and waste data.
PlasticEurope https://www. plasticseurope.
org/en/resources/publications/1804-plastics-
facts-2019.

Thông tin Khoa học và Công nghệ Cà Mau 19