VI.

Powieść poetycka – gatunek i jego realizacje w literaturze

polskiej lat 20. XIX wieku (Goszczyński, Malczewski, Mickiewicz;
literacka kreacja głównych postaci w “Marii” Malczewskiego)

Powieść poetycka - gatunek literacki powstały w romantyzmie, należący do

gatunków synkretycznych, łączący w sobie elementy dramatu, epiki i liryki.
Pisana jest wierszem, występuje w niej narrator. Charakterystyczna dla niej jest
fragmentaryczność fabuły, achronologiczność, służące budowie tajemniczego
nastroju. Typowym bohaterem jest indywidualista targany sprzecznymi
namiętnościami.
Seweryn Goszczyński “Zamek kaniowski”
 Powieść poetycka z 1828 roku, w której narracja prowadzona jest z
różnych perspektyw, postacie o różnym statusie ontologicznym
 Typowy przykład polskiego czarnego romantyzmu (fascynacja ludzkim
szaleństwem i złem)
 Akcja rozgrywa się w Kaniowie na Ukrainie, obfituje w makabryczne i
krwawe wydarzenia harmonizujące z bogactwem przyrody. Wśród wielu
postaci tej frenetycznej powieści występują m.in. Kozacy (Szwaczka,
Nebaba i ich ludzie, zazwyczaj rozbójnicy), zły polski rządca zamku,
poślubiona przez niego podstępem Orlika (następnie mężobójczyni).
 Konflikt społeczny i konflikt narodowości ukazany jako schemat buntu
rewolucyjnego
Antoni Malczewski “Maria”
 Powieść poetycka z 1825 roku, napisana kilka lat przed śmiercią autora –
pierwsze zastosowanie gatunku na gruncie literatury polskiej
 Dedykowana Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi
 Tło fabularne Marii tworzą wydarzenia autentyczne, związane ze
zbrodnią dokonaną 13 lutego 1771 na Gertrudzie Komorowskiej –
pierwszej żonie Szczęsnego Potockiego, zamordowanej na polecenie
przeciwnego małżeństwu teścia, wojewody wołyńskiego Franciszka
Salezego Potockiego.
 Wydarzenia historyczne przetworzone zostały według wzorca powieści
poetyckich George’a Gordona Byrona i Waltera Scotta. Poeta przeniósł
czas akcji w XVII wiek, a miejsce z Wołynia na Ukrainę.
 Postać Marii – sentymentalistyczna duma, wizerunek uduchowionej św.
Cecylii, jako wzór do idealizacji Marii; Wacław - indywidualizm
romantyczny, przekształca się z ostateczną instancję sprawiedliwości;
 postać Miecznika - ideał wartości patriotycznych, dotknięty klęskami
osobistymi, szlachetność zbeszczeszczona czynami zbrodniarza
 Składający się z dwóch pieśni poemat utrzymany jest w nastroju
bajronowskiego pesymizmu. Typowa dla gatunku jest także atmosfera
grozy i tajemniczość, co osiągnięte zostaje przez brak chronologicznej
ciągłości zdarzeń i umieszczenie ich na tle pejzażu stepowego.
Uhistorycznienie fabuły stanowi nawiązanie do scottowskiego
historyzmu.
 Tekst napisany trzynastozgłoskowcem z wyjątkami pieśniowymi
(bardzo bliski klasycyzmowi – 47 przerzutni)
Adam Mickiewicz “Grażyna”
 Poemat epicki Adama Mickiewicza wydany po raz pierwszy w drugim
tomie Poezyj z 1823 roku; często określany również jako powieść
poetycka
 Fabuła Grażyny − pod względem tematyki oraz realiów historycznych
pokrewna wydanemu w pięć lat później Konradowi Wallenrodowi −
oparta jest na motywie zaczerpniętym z Iliady Homera: pierwowzorem
zagniewanego Litawora jest Achilles, zaś Grażyny – Patroklos.
 Tematem dzieła jest waleczny czyn „niewiasty z wdzięków, a bohatera z
ducha”, dokonany w imię wyższości racji ogólnej nad indywidualną oraz
tragiczne dzieje małżeństwa Grażyny i Litawora
 Powstanie Grażyny bezpośrednio łączy się z rosnącą w pierwszej połowie
XIX wieku popularnością eposów w stylu Torquatoa Tassa oraz ze
skrzętnymi studiami autora nad obyczajowością i tradycją pogańskiej
Litwy (zwłaszcza rodzimego Nowogródka), co czyni z utworu swoisty
„poemat archeologiczny”.
 Forma dzieła została ponadto stylizowana na język staropolski