Mikrobiologia 21.11.

2021

ZMIENNOSC BAKTERYJNA, WRAŻLIWOŚĆ NA ANTYBIOTYKI, CHEMIOTERAPEUTYKI I ŚRODKI

DEZYNFEKCYJNE

Stosowanie związków chemicznych w medycynie nastąpiło w 1867r.

Nastąpiło to wtedy kiedy lekarz angielski Robert Lister zastosował po raz pierwszy fenol do
dezynfekcji ran, następnie Ludwik Pasteur wykrył przyczyny chorób zakaźnych wówczas on
zapoczątkował badania nad substancjami chemicznymi które wpływają na drobnoustroje
chorobotwórcze.

Przez bardzo długi okres czasu poszukiwano związków chemicznych do dezynfekcji które będą
optymalnie działały.

Związki chemioterapeutyczne są to związki które mogą niszczyć drobnoustroje chorobotwórcze, ich

cechy:

1) zastosowane w małych stężeniach muszą działać na drobnoustrój powodując zahamowanie jego

wzrostu lub śmierć komórki,

2) działanie to powinno być widoczne w organizmie żywym człowieka zwierzęcia jak również in vitro
czyli w szkle,

3) powinny być trwałe czyli powinny być odporne na działanie temperatury, światła, enzymów i krwi,

4) powinny mieć dobra rozpuszczalność,

5) ich pH powinno być zbliżone do obojętnego,

6) nie powinny zmieniać swojej aktywności w obecności krwi i ropy,

7) powinny być łatwe w otrzymywaniu na skalę przemysłową,

8) powinny być tanie w produkcji,

9) najważniejsza ich cecha powinna być wybiórcza toksyczność tzn. substancja chemiczna żeby
mogła być zastosowana jako lek musi wykazywać szkodliwe działanie na drobnoustroje, pasożyty i
nie szkodzić organizmowi żywiciela (człowiekowi) jest to zasadnicza różnica między lekiem a
środkiem dezynfekcyjnym.

Środki dezynfekcyjne które są bardzo szkodliwe na drobnoustroje in vitro bardzo często nie mogą
być używane jako leki ponieważ nie są tolerowane i działają szkodliwe na komórki gospodarza czyli
człowieka np. Lizol.
Mechanizm działania leków przeciwbakteryjnych:

Większość leków przeciwbakteryjnych działa bakteriostatycznie w warunkach in vitro i in vivo to

znaczy hamuje wzrost bakterii w sposób odwracalny - działanie bakteriostatyczne.

Działanie bakteriobójcze polega na trwałym uszkodzeniu bakterii.

Związki o działaniu bakteriostatycznym oraz niektóre antybiotyki działa bakteriobójczo, działają

mianowicie na bakterie rozmnażające się (czyli, że te bakterie są w okresie podziału).

Bakterie są najbardziej wrażliwe w okresie podziału - okres rozmnażania są wtedy najbardziej

wrażliwe na antybiotyki bakteriostatycznym (tetracykliny, chloranpenikol i makloidy, sunforamidy).

Są wrażliwe na antybiotyki bakteriobójcze np penicyliny.

Antybiotyki o działaniu bakteriostatycznym powinny być stosowane w dawkach które gwarantują

stałe i odpowiednie stężenie w surowicy.

Zakres działania przeciwbakteryjnego

Działanie każdego leku - chemioterapeutyku charakteryzuje zakres działania przeciwko określonym

drobnoustrojom w stężeniu najmniej szkodliwym dla organizmu człowieka.

MIC jest to najmniejsze stężenie leku hamujące czyli działające bakteriostatycznie na bakterie.

Wartość MIC zależy od pH, obecności białka, zawartości jonów metali dwuwartościowych, od
obecności substancji antagonistycznych.

ZE WZGLEDU NA WARTOŚĆ MIC ANTYBIOTYKI DZIELIMY NA:

1) Antybiotyki o wąskim zakresie działania (działają na niektóre bakterie) np.:

- penicyliny (gram dodatnie),

- makrolidy (gram dodatnie),

- nowobiocyna (gram dodatnie),

- ryfapincyna (gram dodatnie),

- polimiksyny (gram ujemne),

- aminoglikozydy (gram ujemne).

2) Antybiotyki o szerokim zakresie działania (działają na liczne rodzaje bakterii):

- tetracykliny

- chloranpenikol

- cefalosforyny I II i III generacji

Sposoby działania antybiotyków na komórki bakteryjne:

1) hamowanie syntezy ściany komórki bakterii (np. Penicyliny i cefalosforyny),

2) działają na błonę cytoplazmatyczna bakterii uszkadzając ją ( np. polipeptydowe),

3) antybiotyki hamujące syntezę białek bakterii (np. makrolidy, aminoglikozydy, tetracykliny,

chloranpenikol),

4) antybiotyki zaburzające syntezę kwasów nukleinowych bakterii (aktynomycyna).

Oporność drobnoustrojów na antybiotyki.

Drobnoustroje maja zdolność nabywania odporności na różne związki chemiczne.

Oporność drobnoustrojów na antybiotyki jest cechą dziedziczną przekazywana z pokolenia na

pokolenie i podlega prawom dziedziczenia przez ten organizm.

Odporność może występować na drodze mutacji lub adaptacji.

Każda populacja bakterii zawiera mutanty oporne na leki, występują one z różną częstotliwością i
fakt ten zależy od rodzaju bakterii oraz od rodzaju antybiotyku.

Poziom oporności i szybkości są różne dla różnych antybiotyków.

Dla większości antybiotyków powstawanie oporności jest procesem wielostopniowym.

Istnieje wiele hipotez biochemicznych występuje wiele mechanizmów oporności drobnoustrojów na

antybiotyki:

1) jest to enzymatyczne unieczynnienie antybiotyków przez gronkowce które wytwarzają

penicylinazę która unieczynni penicylinę.

2) zmiana przepuszczalności błon komórkowych dla antybiotyków - większość antybiotyków żeby

wywołać określone działanie musi przeniknąć przez ścianę i błona komórkowa bakterii do ich
wnętrza czyli do cytoplazmy i dopiero w cytoplazmie bakterii antybiotyk ujawnia swoje działanie.

Istnieją bakterie które mają zdolność ograniczania wnikania antybiotyku do swojej komórki

Te mechanizmy są bardzo złożone

Działanie środków dezynfekcyjnych na drobnoustroje:

Środki dezynfekcyjne powodują nieodwracalne zmiany w strukturze jak i w metabolizmie komórek

bakterii.

Mogą działać bakteriobójczo lub bakteriostatycznie, zależy to od stężenia środka i od czasu

ekspozycji.

Jak działają Środki dezynfekujące na bakterie:

1) uszkadzają ścianę i błonę komórkowa bakterii,

2) hamują procesy biochemiczne zachodzące w środku komórki bakterii tak dokładnie to one hamują
enzymy bakterii,

3) powodują koagulacje cytoplazmy (powodują denaturacje biała i kwasu nukleinowego bakterii).

Przykładowe środki dezynfekcyjne:

- fenol i jego pochodne,

- chlor
- jod, chloramina
- aldehyd mrówkowy
- formalina
- woda utleniona
Grzyby chorobotwórcze.

Najczęściej grzybice powodują grzyby keratynofilne zwane są dermatofitami powodują one zmiany w
obrębie skóry głowy owłosionej oraz na paznokciach.

Poza dermotoitami są również inne grzyby które mogą powodować grzybice skóry, rogówki oka,
grzybice uszu jak również grzybice głębokie narządowe.

Materiał do badań grzybiczych:

Grzybice powierzchniowe - włosy, łuski skóry, materiał ze zmian wysiękowo ropnych, zmiany ropne,
fragmenty paznokci mogą to być też opiłki paznokci oraz zeskrobiny z paznokci.

Grzybice wewnętrzne - może być to wypocina, treść z jamy opłucnej, płyń opłucnej, punktaty ropne,
tkanki i wycinki z biopsji, płyń mózgowo rdzeniowy, krew, mocz, materiał z jamy ustnej, z pochwy, z
napletka, z przegrody nosa.

Rodzaje grzybów i ich chorobotwórczość (rodzaj grzyba - rodzaje grzybicy):

Aspergillus (powoduje aspergilozę) - płuca, zatoki przynosowe, rogówka oka, grzybice narządów
przeszczepionych (zastawki serca), grzybice wielonarządowe, grzybice nerek, mózgu. Grzybica skóry
owłosionej, paznokci, ran.

Candida (powoduje kandydoze) - błony śluzowej jamy ustnej, przewodu pokarmowego, pochwy,
układu oddechowego, dróg moczowych układu nerwowego, ten grzyb może powodować zmiany w
narządach, może powodować grzybice narządów przeszczepionych, ucha wewnętrznego i zmiany na
skórze głowy owłosionej, na paznokciach i na rogówce oka.

Penicyrium - płuc, mózgu, w nerkach , w pęcherzu moczowym, w rogówce i w uszach.

Edpidemofity - zmiany na skórze głowy, zmiany w obrębie pachwin, zmiany na udach, podudziach ,
zmiany między palcami stop.

Mikrosforum - grzybice włosów, naskórka, paznokci.

Leczenie antybiotykami i lekami przeciwgrzybiczymi:

1) Amfocerycyna jest antybiotykiem na działanie grzybicze,

2) Nystatyna ma działanie grzybobójcze,

3) Colistyna natamycyna ma działanie przeciwgrzybicze ale też przedziw drożdżycom,

4) synetyczne leki przeciwgrzybicze.

Leki przeciwgrzybicze syntetyczne które nie są antybiotykami:

1) Ekonazol,

2) Clotrimazol,

3) Nizoral,

4) Fluconazol,

5) Mykonazol.

W diagnostyce grzybic robi się również badania serologiczne i poszukuje się przeciwciał przeciwko
antygenom różnych rodzajów grzybów chorobotwórczych.