Tap chi Dan t6c hoc 63 — 2018 63 BIEN DOI HON NHAN CU4 NGUOI MA LIENG 6 BAN RAO TRE, XA HUONG LIEN, HUYEN HUONG Kf, TINH HA TINH ThS. Pham Khic Lanh Trung tim Khoa hoc X4 héi va Nh4n vin Nghé An Tém tit: O Ha Tinh, Ma Liéng la mét irong sé it nhém dan téc thiéu sé con hea git duge nhiéu nét vin héa dim da ban sc the ngudi, trong dé cé hén nhdn. Trong nhing nim gan day, dui tac déng cia nén kinh té thi trudng, sw giao leu héi nhdp manh mé vé van hoa ciing céc cht truong, chinh sdch chim lo doi song ctia Dang va Nha meéc, hén nhan truyén thong cia ngudi Ma Liéng di cd sie bién abi biéu hién qua quan nigm, tinh chit, nguyén tac, nghi thike 16 clue ddim cdi... Bén canh nhiing mt tich cc nhue bét ginh ning cho nhé trai, gidm céc nghi é redm ra, tén hém, phi hop voi diéu kién cng viéc, hén nhan khde tfc to sy hoa hop va han ché nguy co suy gidm gidng néi... thi nhiing yéu td vé hon nhdn cin huyét, giit gin ban side vin héa thc ngudi 1a nkting van dé cn duege quan tim. Tir khda: Hén nhén, bién déi hon nhdn, hén nhdn cén huyét, ngusi Ma Liéng, Ha Tinh. Negay nhdn bai: 26/2/2018; ngdy giel phan bién: 5/5/2018; ngay duyét ding: 13/6/2018 1.Mé du Ha Tinh nim 6 khu vyc Bac Trung Bé 6 dién tich khoang 6.000km* vai dan sé gan 1,3 trigu ngudi, chi yéu Ia dan t6c Kinh. Céc dan tdc thién sé c6 537 hd, 1.820 khau, chiém 0,14% dan s6 toan tinh, thuéc 4 din t6c: Muéng, Lao, Thai va Chit, sinh séng trén dia ban 7 x4 thuge 3 huyén mién mii Huong Khé, Huong Son va Vii Quang (UBND tinh Ha Tinh, 2016). ‘M& Liéng la 1 trong 5 nhém dja phuong cla dan téc Chit, thug nhém ngén ngt Viét - Mudng, ngit hé Nam A véi dan s6 khoang 1.200 ngudi, cu tra cha yén & hai huyén Minh Héa va Tuyén Héa cia tinh Quang Binh, huyén Huong Khé cia tinh Ha Tinh. Ngudi Ma Liéng 6 Ha Tinh duoc biét dén tir thip nién 50 cua thé ky XX 6 khu vue gidp ranh tinh Quang Binh va tinh Khamouan (nuée CHDCND Lao). Tir nim 1976, 7 hO v6i 31 khdu oa nhém ngudi nay duge BG adi bién phong van dong vé sinh séng tai ban Rao Tre, x4 Huong Lién, huyén Huong Khé. Dén nay, dan sé 44 ting Jén 41 h6, 146 khdu. Trong hén nb4n, nguéi Ma Liéng cé nhimg tap tuc, nghi 18 mang nét dic trung, Tuy nhién, trong béi canh xu huéng hi nhgp va toan clu héa dang ngay cang tr nén manh mé, nguéi Ma Lidng c6 co hoi mé réng giao hu véi cdc tic nguéi khéc. Vi vay, hén nhan efing“ Pham Khiic Lants c6 ahimg bién ddi. Bai viét nay 42 c€p dén mét sé yéu t6 bién adi trong hn nhén cia ngudi Mi Ligng qua nghién tu tai ban Rao Tre, xi Huong Lién, huyén Huong Khé, tinh Ha Tinh. 2. Cae yéu t6 bién a6i 2.1. Bién déi vd quan nigm tea chon ban doi va tuéi két hon Hé6n nhan truyén théng cia ngudi Ma Liéng dya trén co sé tinh yéu ty do cla nam va nit, cha me khéng tim hiéu hog nbd ngudi méi li tinh duyén cho con cAi, nhung 19i la ngudi quyét dinh cho 46i trai gai cé duoc két hon hay khéng, néu chua dugc su ding ¥ cia cha me thi con cdi khong dim tréi léi, Mt 56 n4m gin day, viée méi lai dé xudt hién, chi yéu la céc tnaimg hop ngudi Kinh léy nguéi Ma Ligng. Cha me khéng con nm quyén quyét dinh hon nhén ma chi cdn déng vai trd “tu van”, thém chi rat dé dat trong viée dnb gid nguéi ban déi cla con mink, nat 1a cha me cha cé gai khéng dém can trd hén nhan cia con cai vi so sau ndy dé xdy ra xung d6t khi sinh séng voi nhau. “Trai gai ngdi Ma Liéng dén tudi thanb nin duge ty do tim hiéu nhau. Sau mét thdi gian quen biét, ho Ja ngzdi quyét inh 6 di dén hén nhan hay khéng” (Tran Tri Doi, 1996, tr. 58). Xu huéng chi dao hién nay la.con cdi xin ¥ kién ca cha me va ty quyét dinh hén nhan cla minh. Xu huéng Iya chon ban ddi cia ngudi Ma Liéng hién nay vira tiép n6i dye nhimg tien ebuin hén nan truyén théng nhu: gia dinh d6ng anh em, khée manh, biét lim in, chim chi, nét na... vita hinh thinh nhiing tiéu chudn méi pha hop véi su phét trién cia xf hoi ign dai nhu hinh thic, dién kign kinh té, nghé nghiép. Bén canh 46, ngudi khdc t6c cling 14 m6t tity chuan quan trong ma nguéi Ma Liéng Iya chon, nhdt 14 461 véi ting lop thanh nién, Khodng 90% ngudi Ma Ling chege hdi du tra Ii nguéi khéc t6c gidi !am an, khéng nghién rugu va cé diéu kién vé kinh té hon ngudi cing din téc. Tuy nhién, rio can lon nhét la tim ly mic cam nén ngudi Ma Liéng chua dim chi d6ng thé hién tinh cam, tham chi con rit dé dit trong vige tiép nhan tinh cdm tir ngudi khéc thc. Céch thite tim hiéu ban di ciing c6 nhtmg bién déi, néu nhu trade day thanh nién Ma Liéng tim hiéu ban doi théng qua céc hoat d6ng san xudt, trong cdc nghi 18 sinh hoat chung cia cng ding, tham héi ngudi thn gitta bin nay va bin khdc. Ngay nay, thanh nién Ma Ligng tim hiéu nhau thdng qua hoc tap, lim vigc, giao luu trong cfc hoat déng x4 hdi. Voi sy phit trién cia intemet, thanh nién Ma Liéng da sir dung dién thoai di dng thong minh, tay cp mang x8 h6i facebook, zalo 48 bay td tinh cam, Cac ky vat trao ting cho ngudi yéu Kh6ng chi la chiéc guong, cdi luge, vong cudm nhu trudc, ma con xudt hién nhiing qua ting nhu hoa héng, sécéla, quin 4o va nhidu thir dit tién khac vao cde ngay Quéc té phy nit (8/3), ngay Phy nit Vigt Nam (20/10), ngay Lé tinh yéu (14/2)... Céc cd gai Ma Liéng khéng cbt thy dng trong viéc thé hign finh cém nhu trudc, nhigu treong hop 44 manh dan bay té tinh cam cia minh véi déi tugng khéc gidi.Tap chi Déin t9c hoe 863-2018 85 Hign nay, tudi két hén cha nam nit thanh nién Ma Lidng df ting lén so véi truéc day, nam tir 19 dén 20 tudi, nif tir 17 dén 18 tudi. DS tudi két hn ngay cang mudn khéng chi la xu huéng két hén cia nguéi Ma Liéng ma 1a xu huéng chung cia nhiéu dan toc hién nay. Day 1a sy thay déi tich cyo, boi dién dé khGng chi dim bdo vé mt phdp Inat ma con thé hign ¥ thitc hon vé trach nhiém gia dinh. 2.2, Bién déi vé nghi lé dém cwéi va mgt sé tap tuc trong hén nhan G nguéi Ma Liéng, nghi 18 dam cui tro thanh mét sinh boat van héa gin két cong déng, thé hién tinh cam gin bo thyong yéu nhau cia déi trai gai va cla con cdi 46i véi cha me, b& con dan ban. Khi 4a t6 chite 18 cuéi, cée cp vo chdng thudng séng chung thiy yéu thuong nhau, khéng 6 chuyén ly hén hay ngoai tinh. “Ngudi Ma Ling 4 bin Rio Tre theo ché 49 m§t vo mt chéng rat chit ché va khdt khe. Khi vo hay chéng chét thi cé thé My ching hay vo khdc nhumg vg chong dang s6ng voi nhau thi khong thé cd quan hé voi ngudi khac, ké cit trudng bin My vo khéng cé con efing phai chiu vay, khong duge lay vo 18” (V8 ‘Vin Tuyén, 1996, tr. 103). Nguoi Ma Liéng quan niém, ddi trai gai ndo khéng 18 chire dam eudi sé bj céc loai ma trach phat lam cho ém dau va gdp nhiéu khé khin trong cudc sdng. Lugt tue quy dinh, chi khi nao di trai géi dugc hai bén gia dinh t6 chite dim cuéi méi to thank ma m$t nha va duge an chung, sinh hoat chung trong nha cia cha me. Trudng hop chua t6 chic dim cudéi, néu mudn & véi nhau bat bude phai chuyén ra ngoai lam nha riéng. Truce day, di didu kién kho khiin dén mAy nguéi Ma Liéng cing ¢é ging sim sira Id vat dé 16 chife dim eudi cho con cai. Tuy nhién, mét s6 nim tré lai day, sé long gia dinh t6 chite nghi 18 dim cudi ngay cdng gidm, tinh rang bude trong hén nhén ddi véi cong déng ngay cang long Iéo, truyén théng chung thiy dang bj lung lay, xudt hién nhiéu trudng hop bé nhau chi sau {t nim chung sdng. Phéng van tai ban Rao Tre cho thay, nim 1976, cd 100% c&p vo chéng té chite nghi 16 dém cuéi, khéng od trudng hyp nao ly hén; tk nim 1977 dén n&m 2000 ty 1@ cdc cp vo chéng 16 chitc dam cui gidm edn 65% (13/20 cp), chua c6 hign tugng ly hon; ti nam 2001 dén nam 2017, ty 1é cdc c&p vo chéng t6 chite dam cudi chi cdn 36% (13/36 cap), trong dé 8 06 7 c&p ly hn, clnt yéu roi vao cdc trudmg hop khéng td chit nghi 1é dam cuéi. Hen nhan truyén théng cia nguéi Ma Liéng ti trude dén nay vin dugc cong déng thita nhdn, dim cudi cha ngudi Ma Ligng duge chit tri béi ba éng: “Rimg”, “Cau” va “Thao Ke”. ‘ng Rimg” (hay con goi [a Ca Pa - Ca Pé 1d chi g1d ma ngudi dan Ong di img thuimg bude véo hong dé thu fugm rau rimg) phai la ngwai lén tudi, cd uy tin, hid biét rong, am hiéu phong tue tip quan, v¢ chang héa thud, con céi khde manh; . “Ong Cau” thuong 1a bée, cht hay cfu cia chi 1é, am hiéu vé ofc lé nghi dam cudi, nhdt 14 trong vige sim sita cdc 1é vat dam cardi cho gia dinh nha trai. Trong Ié an héi, “Gng Can” la ngudi thyc hién theo ¥ kién cia “éng Rimg” vé vige chudn bj hod bé sung thém céc Ié vat ma nha gai yéu clu.66 Pham Kade Lank dudi sy chimg kién cia hai gia dink va ba con dan ban. Trong nhiing nam gin day, ngudi Mi Liéng ing hé va thye hign dang ky két hn theo quy dinh cia Nha nuéce nham thuc hién bén phin cua céng dan d4i véi luét php. Tuy nhién, sy thay déi nay chua thyc su di su vio ¥ thitc, chit yéu do chinh quyén va BQ 46i bién phong van d6ng nbm quan ly +8t vé h6 khdu d6i véi nhing trang hop ngudi Ma Liéng két hén véi nguéi ngoai ban, Ithdc t6c. Tir nim 2006 dén nay, chi cd 13/30 (43,3%) cp vo ching ding ky két hén tai chin quyén dja phuong, trong dé cé 9 cap két hén vdi nguai ngoai ban, 4 cép két hén ni ban (Ban Tu phép UBND xa Huong Lién, 2017). ~ Lé ve: Trong hén nhan, ngudi Ma Ligng quy diah cy thé nhimng 18 vét bit bude nha trai phai chudn bj cho mét dm cudi, nha géi duge thach ew6i vé sé hrong va trong lung cia 18 vat. Theo 66, “...nha trai phai chudn bj 2 con ign, mét con khodng 10 - 15kg lam 18 cing than bép va mét con khoang 20 - 25kg lam 1é mdi lang” (Théi Vin Sinh, 1998, tr. 10). Hién nay, tue thach cudi bing 18 vat 6 ngudi Ma Liéng c6 sy bién adi cha yéu xuit hign 6 cdc cap hén nhin khdc tc ngudi, ngoai cde 1é vat khong thé thiéu mang ¥ nghifa tinh than nhw rugu, trdu cau, nha trai phai nép cho nha géi mOt khodn tién khodng ti 3 dén 4 trigu dang va mot it banh keo, bia, 2 hdp tra, 10 bao thude 14, 1 b6 quan 4o mdi thay cho cdc loai 18 vit nhwr lon, ga, ndi, dao, gao,... Nha gai cing khdng con thich cuéi ning né nhu trude nita. - Hink tic t6 hire dém cdi: O ngudi Ma Liéng hén nban truyén théng trai qua cdc bude: Sn héi, giao dau, lai mt, va thuc hién cdc nghi 1é: cing ma bép, an chung, cing ma nba, cing ma ri (riéng 18 giao dau va Ié lai mat khéng thyc hién nghi 18 cing ma ri), Sau cdc nghi 18 nay, c6 dau, chi ré méi chinh thire tré thanh ma mt nha. Hinh thite t8 chite truyén théng nay vin duge thyc hign 4 céc cap vg chéng cing nh6m, cing ban My nhac. Bén canh 6, xudt bign thém cdc hinh thite t6 chitc hon nhan két hgp yéu t6 van héa Ma Liéng voi vin héa cia nguéi Kinh, Qua nghién ciru 9 cp vo chong da t6 chitc nghi 16 dam cudi tit nim 2010 dén nam 2017, ching t6i nhén théy ¢é 3 hink thite sau: 1) Hoan toan theo phong tye truyén thong, chi. yéu 1a nhimg ngudi cing nhom, cig ban léy nhau (chiém 11%); 2) Két hop gitta phong tuc trayén théng va hién dai (chiém 56%), trong do yéu 16 truyén thong la cri dao d6i véi cdc trudng hop ngudi Ma Liéng 6 Ha Tinh ldy ngudi Ma Liéng & Quang Binh, va yéu t6 hign dai 1 chi dao déi véi trréng hop nguai Ma Liéng ldy ngudi Kink; 3) Dam cudi giéng nhu cha ngudi Kinh trong ving, hinh thite nay ohd yéu 1A ngudi Kin két hén véi nguéi Ma Liéng do chinh quyén dia phuong, B6 doi bién phdng éimg ra t6 chic (chiém 33%), Trong ba hinh thie dam cui néu trén, vie k& hop gita phong tuc truyén thong va hién dai dang tr¢ thinh xu hudng méi due nguéi Ma Liéng ya chon. “Ong Théo Ke” IA ngudi dai dign cho gia dink nha thuimg la béc, can hay dirgng cia c6 gai, i ngudi khéo An néi, hidn biét vé phong tuc tp quan.Tap chi Dan tac hgc 56.3 —2018 87 - Théi gian va céc bude thyc hién nghi 12: Tap quén cuéi xin truyén théng cia ngudi Ma Liéng néi chung va ngudi Ma Liéng 6 Ha Tinh néi riéng duge tién hanh qua céc bude véi nhing nghi 18 rum ra, phite tap va bit budc phai din ra trong 15 ngiy, ké ti 18 an hoi dén hét 18 Iai mat. Hign nay, chi cd sé it dém cuéi theo hinh thire trayén théng; nhiing dim cuéi theo hink thie truyén théng két hop véi hién dai va hoan toan hign dai rit phé bién, thoi gian td chirc gidm cn 2 dén 3 ngay. Nghi Ié gidn Ingo, 18 lai mat hau nhw khéng cdn thye hign, vai trd cia cée éng “Rimg”, “Cau”, “Thao Ke” cling khong con dugc thyc hién trong dim cuéi hign dai. - Khdch moi va qué mimg cudi: Trude day, dam cudi truyén théng di dugc t8 chitc don gidn véi sy tham gia cia mét vai ngudi thin hay duge té chitc linh dinh thi khach mdi 100% 1a dan ban, mé rng hon cé thém ban ba, ngwdi thin ofc ban ddng téc 6 Quing Binh. Hin nay, thinh phan khéch méi cé sy thay déi tiy theo hinh thie 18 chire dém cudi. Déi voi dam ew6i theo hinh ttc truyén théng, s6 Ivgng khéch mdi cha yéu van [a nguéi cing ohém, cing ban, chi xudt hign rit it khach moi 1a ngudi khac t6e nhung c6 méi quan hé rat thin thidt v6i gia dink cla c6 dau, chi ré. Con déi v6i nhing d4m cudi tb chirc theo hinh thire truyén théng két hop hién dai hodc hodn toan hién dai thi thanh phan khdch mdi rat da dang, khéng chi bo hep trong ban, 14 nguéi déng toc ma con cé ban ba, ngwai quen, dong nghiép, cén b6 chinh quyén, cde td chitc doan thé, BG d6i bién phon; Xua kia, doi séng cha ngudi Ma Liéng con khé khin, moi ngwdi sdng dim boc, trong tro nhav, trong dim cuéi thi ai cé gi gitp dé ndy. Hién nay, qua mimg cudi chi yéu bing tién, it 14 tir 10.000 dang (4) dén 20.0004, nhigu tir 100.0004 dén 200.0004. Ban bé ciia 06 dau, cht ré hoe cde té chite doan thé, don vi céng the ngoai mimg tién con ¢6 qua oh dm chén, phich nuéo, ndi com, dd gia dung khac,... So sinh vé gid tr] cla qué mimg trong dam cudi voi chi phi bé ra t8 chire dam cudi cho théy: trudng hop ca vo va ching [i nguéi cing nhém, cing ban léy nhau, nhung khong duge chinh quyén dia phurong hay Bé d6i bién phong hé tro, phai ty ding ra t6 chite 18 cudi thi chi phi bé ra cho mét dm cud té chic theo hinh thite truyén théng la tir 5 dén 7 trigu déng (tien sinh 12); con hinh thite dim cuéi truyén théng két hop voi hién dai (ngoai tién sinh 16, gia dinh phai chi thém cho cdc dich vu kh4c nhu thu phéng bat, loa dai, 40 cudi, xe dua dén dau, bin ghé, trang tri, chyp anh, cb cudi,.,.), DSi v6i nhing trrng hop nguéi Ma Liéng 6 Ha Tinh lay ngudi Ma Liéng & Quang Binh ho&e ngudi Kinh ly ngudi Ma Liéng duge chinh quyén dja phuong va BO ddi bién phéng hé tro gin nhu 100% chi phi t chite 18 cuéi. Dac biét, nhimg trudng hop ngwéi Kinh Lay ngudi Ma Liéng con dugc hé tro thém 30 trigu ddng tién mit, nha 4, dat sin xuat va mét 86 nbu cdu thiét yéu khac dé én dinh cugc sdng. ~ An uéng, trang phyc: Trong dim cudi truyén théng, khi an c8, moi nguéi chu yéu an béc, udng rugu sudt dém dén tan 5 ngay sau, Ngay nay, nhimg d4m cudi theo truyén68 Pham Khac Lank théng da ding mam, bat, dia 48 dymg va ding diia gap dhitc an. Déi véi nhing dam cwéi truyén théng két hop hién dai, gia dinh nha gai chi mdi khéch an m6t bita. Con dam cuéi hién dgi thi thué ngudi Kinh ndv 03, cdc mén an da dang, 46 uéng ngoai regu cén c6 bia, nuéc ngot,... Hign nay, ngdy cu6i 06 dau mic vay cuéi miu tring hoe 4o dai truyén théng cia ngudi Kinh, chit ré mic au phyc that no hode ca vat, deo hoa. ~ Tue & ré: M@t trong nhimng diéu thay 44i 16 nat la tye & ed, trudo day, “khi con trai con gai da én, ngudi con trai dem dén trade nha con gai mét bé citi. Néu bé me 6 gai va cb gai ding ¥ thi mang b6 cli vio bép” (VO Van Tuyén, 1996, tr. 103). “Khi 6 18, chang trai 4én sinh hoat ¢ gia dinh nha géi nhu mét thinh vién chinh thire. Chang trai nay vita phi lao déng cho nba gAi, vita phai tiét kiém cia cai lam duge dé td chite 18 cudi bat bude” (Trin Tri Doi, 1995, tr. 121). Tye 618 cha ngudi Ma Ling dugc xem 1A nét dep van hoa cia hén nhin truyén thing, béi day 14 théi gian gidp cho ching trai va 6 gdi tiréng thanb, 1a thai gian ma gia dinh nha gai trayén dat kinh nghigm, ky ning trong lao dng sin xudt, img xir véi cude séng, cling nhu dé hai ngudi hiéu nhav, thir thich ban than khi tudi doi oon rit tré. Hign nay, 46i véi nbimg trudng hop hén nhan déng é6c, tuc 6 ré van con nhung thay vi & ré lién tue 2-3 nim lign, chang trai chi dén & ré m6t vai thang, nhimg diéu cém ky trong théi gian 6rd mang tinh chat khic nghiét trudc day cing kh6ng cdn, chang trai dugc sinh hoat trong gia dinh nha gai mt céch ty do hon, Day 1 mét vét bién 44i vin héa nhim phd hop v6i didn kign mei, phd hop véi théi gian céng téc, lam viée cia ching trai. Tuy nhién, sy bién déi nay cling nay sinh nhiéu yéu td tiéu cuc ahu vige tng xi tiy tign, it tham gia vao céng viée cia gia dinh nha g4i, hay xudt hign nbig hanh vi budng tha lam cho tye 1 ndy khéng cdn gitt duge nhimg gia tri t6t dep vin co, 2.3. Xu hudng hén nhan khic dan toe Trong khoang gin 10 nim te fai day, xu huéng két hén gitta ngudi Ma Lidng voi dan tOc Kinh da xudt hign va ngay cing phé bién. Qua két qué diéu tra tai ban Rao Tre tir nam 1976 dén nim 2009, 100% cdc cp vg chdng (32/32 cap) déu cing nhém Ma Liéng. Tit nim 2010 dén nam 2017, xuat hién 33,3% s6 cp vo chéng cb vo hode ching la ngudi Kinh (8/24 cp). Xu huéng hén nbn khdc daa te dién ra manh mé hon trong 3 nam gin day (2015 - 2017), chiém dén 60% ting s6 cp vo ching két hén va xu huéng nay s& tiép tyc gia ting khi ma da sé ngudi Ma Ligng duge hdi déu tra 161 c6 mong muén cho con chéu cia minh hay bin thén két hn voi nguéi khée din tc. Hén nhén khéc tc ngudi la chiée cdu ndi dé cic nhém e§ng déng cé thé hiéu va xfch lai gin nhau hon, cing chia sé ohiing gid tri chung va tién b9. Tuy nhién, mét van dé duge dt ra lam thé ndo 48 c6 thé gif gin va phat huy ban sho vin héa riéng, khi ma ngwoi Ma Liéng dang c6 tim ly huémg ngoai hon 1a duy tri céc yéu t6 van héa ndi sinh.Tap chi Dan toc hoc s6.3 — 2018 69 2.4, Tinh trang hon nhan can huyét Trong quan niém cla nguéi Ma Liéng, dong ho (chia miéng) la tp hop cia mét nhém gia dinh cé quan hé huyét théng voi nhau bao gém céc thanh vién ld con chau cha mét éng ba td sinh ra, Luft tuc cia ngudi Mi Liéng khéng quy dyh phdi trai qua bao nhiéu doi moi duge léy nhau, nhung quy dinh néu 14 anh em trong mt dong ho cé cling éng ba t6 thi khong duoc két hon véi nhau. Khdo sét 56 c&p hén nhan ti nim 1976 dén nim 2017, ¢6 toi 41,1% (23/56) cfip vo chéng 1a ngudi cing ban, tire 18 con chéu cla 7 hO vé dinh cu & ban Rao Tre nim 1976 két hén voi nhau; trong 46 cé 6 cp két hén cfin huyét tir doi thir 3 dén doi thir 4 (1 cp doi tht 3, 3 cp ddi tint 3 ldy d0i thit 4 va 2 clip doi thi 4 Idy nhau). Tai ban Rao Tre hign c6 17 nam trong 46 tudi 15-27 va 8 nit trong 46 tudi 13-25 (46 tudi trong quan niém cia déng bao cé thé I4y nhau); trong 46 chi cd 1 nit cé thé Ky tat cd nam, cdn lai hau hét 36 thanh nién nay déu c6 quan hé anh em ho hang v6i nhau tr ddi thir 2 dén doi thir 6. Nhu vay, xu huéng h6n nhén cén huyét & nguéi Ma Liéng dang cé nguy co gia ting néu khéng c6 nhiing gidi phap pha hep. 3. CAc yéu t6 téc d6ng dén sy bin adi hon ohan 3.1, Tée ding cita sy phat trién kinh té Ké ti khi Dang Céng san Viét Nam thyc hién céng cudc Déi mdi (1986) dén nay, nude ta da cé sy chuyén bién manh mé trén nhidy linh vue, Cing véi cdc tinh Bac Trung BO néi chung, tinh Ha Tinh cting cd su phat tién toan dign, nhdt JA trong nhing nim gan day, tai khu vuc nguéi Ma Liéng dinh cu, co sé ha ting nhu giao théng, dién hoi quéc gia, tring hoo, nha cita, hé théng thay loi, nude sinh hoat duge du tu x4y dung 04 tao nén nhimg thay di quan trong. Ngwdi Ma Liéng tir nén kinh té nvong ray du canh, du cu, ty cung ty cap da chuyén sang tréng trot thm canh. Tir ché 49 s6 hima dt dai, mii rimg tip thé, manh ai nay lam chuyén sang ché 46 so him rugng dat tr nhan, canh tée duéi su hudng din cia chinh quyén dia phuong. Trong qua trinh chuyén déi kinh té, linh vue hén nhén cia ngudi Ma Liéng c6 nhiing bién 44i manh mé cA trong quan nigm cing nhu nghi 1 dam cudi. Cy thé, khi Iya chon ban ddi, thanh nién Ma Liéng da hung dén nhig d6i tugng c6 didu kign vé kinh #6, sinh séng 6 céc khu vuc thufn Ioi cho san xudt va budn ban. Tuy nhién, siz thay 461 phuong thirc sin xuét, nbét la trong tap quén chin nudi da anh huéng dén hin thire chudn bj 18 vat va viée thyc hanh nghi 18 dam cui. 3.2. Tac dong tie cic chi truong, chinh séch ciia Dang va Nha nude Mét trong nhing nguyén nhén chinh din dén bién d8i hén nhan cia ngudi Ma Liéng & Ha Tinh la sy tc d6ng ti cdc chi trvong, chinh sdch cia Dang va Nha nudéc. Trong nhimg nim gin day, Dang, Nha nuéc va tinh Ha Tinh da cé nhiéu chi trong, chinh sich quan tam dén ngubi Ma Liéng ohm phat trién kinh ¢é, én dinh 40i séng nhu thank lap 16 c6ng tac bién20 Pham Khéic Lank { phdng cm ban; thuc hién viée ding ky h6 khiu, hé tich, cdp gidy khai sinh; cdp dat va giao quyén sit dung dé déng bao dinh canh, dinh cu dn djnh sin xudt; tré em trong 4} tudi duge di hoc; b5 trg xy dumg co sé ha ting va déi séng dan sinh; vin dong déng bao thuc hién Luat H6n ahan va Gia dinh,... Nhimg chi truong, chinh sch va bién ph4p 46 43 lam cho kinh té, vin héa, x4 hdi cha ngudi Ma Ling 6 Ha Tinh bign 46i manh mé trén tit ca cdc Tinh vye cia dai séng, Vide xudt hién mét sé d4m cudi truyén théng két hop hién dai hofc hoan toan hign dai & ban Rao Tre trong nhiing nim gin day hau hét xudt phét tir chinh séch oda tinh Ha Tinh, nhu: “Céc c&p hén nhan khdc t6c va khong cén huyét théng sé duge tao didu kign vé dat dai, nha 6 va mét sé hé tre khdc nhim én dinh 40i séng va sin xudt” (UBND tinh Ha Tinh, 2014) hay “Hé tro 30 trigu ding d6i vai céc trudng hop ngudi dan t6c Kinh két hén véi déng bao dan tje Chit” (UBND tinh Ha Tinh, 2015). Sau khi chioh sach nay ra adi, chinh quyén dja phuong va BS bi bién phong da td chite dam cu6i thanh céng cho 6 cap v9 chdng theo hinb thie truyén théng két hop véi hién dai va hoan toan hién dai. 3.3, The ding cha sy giao iuu vin héa ‘Trong thoi ky déi mdi va hdi nip, sy giao hu van héa gitta cdc dia phuong va cée quéc gia trén thé gidi 18 m6t didu tat yéu, cing véi sy phat trién cia cdc phuong tign truyén théng nhu dién thoai di dng, internet... thi sy giao uu, héi nhap ngay cang manh mé din dén nhing bién 464i su sic ca v8 ddi séng vat chit va doi séng tinh thin. Ngudi Ma Liéng dA tiép nban vin héa cde the ngudi séng xung quan, dic biét la nguéri Kinh, khién cho ddi séng vain hoa cia ho, trong dé c6 hn nhin bién déi nbanh chong. 4, Két iugn Cang véi su quan tam phat trién kinh #8 - xd di ving déng bio dan toc thiéu sé cia Dang, Nha nude va chink quyén dia phuong, dai séng oe ngudi Ma Liéng di cé nhidu khéi séc. Trong 46, phong tuc hon nhin 44 xudt hién nhidu yéu 16 mdi. Tudi két h6n da ting Ién so voi trudc, hign tugng tao hén cting it xuit hign. Mét sé c&p ve chdng da thyc hién ding ky két hén theo quy dinh cla Nha nuéc. Hinh thanh mét sé tigu chudn cling nhu céch thitc tim hiéu ban d6i méi, Tuy vay, s6 long gia dinh 16 chite nghi 18 dam curdi theo truyén thong ngay cing giém, tinh rang bude trong hén nhan déi v6i c6ng dng ngay cang long Io. V8 nguyén the hon nhén, neudi Ma Liéng da chép nhjn hon nbn ngoai toe ngudi abu mét xu thé tt yéu thé hign qua cac trréng hgp hén nbn khac dan tOc ngay cang ting, nhat 1 trong nhing nim gan ay, Bén canh d6, tinh trang hén nhan cén buyét xuét hign va ngay cang gia tang néu khéng c6 uhing gidi phép phi hop. M6t sé tap tue va hinh thie t6 chite hon han ciing c6 nbiing bién déi nhat dink. Da xudt hién thém céc hinh thite dam cudi truyén thing két hop véi hién dai va hoan toan hiénTap chi Dén téc hoc s63 -2018 7 gi, do 46 16 vat dam cudi cing bién déi theo cac hinh thitc t chic nay. Tuc 6 ré, thdi gian thuc hign cdc nghi thire dim cuéi duge gidn luge, rit ngan dé phi hop voi didu kién mdi. Nhiing bién 44i nay Ia biéu hign cia qué trinh phat trién kinh té, xd héi, gido duc va van hoa & cong ding ngudi Ma Liéng. ‘TAL Ligu tham khdo 1. Tran Tri D8i (1995), Thye trang kinh té va van héa ctia 3 nhém téc nguoi dang cb nguy co bj bién mat, Nxb, Vin béa dan t6c, Ha N6i. 2, Tran Tri Dai (1996), “Sinh hoat vain héa din gian cia ngudi Ma Liéng”, Tap chi Dain thc hoc, $6 2, tr. 58 - 68. 3. Thai Van Sinh (1998), “Tuc cudi hoi cha ngudi Ma Liéng & bin Rio Tre”, Tap chi Vain héa Ha Tinh, Sé 31, tr, - 10. 4. V6 Van Tuyén, Nguyén Trung Chign, Pham Thi Ninh (1996), “Ghi chép dién di khdo cd dan téc hoc vé ngudi Ma Liéng 6 ban Rao Tre (huyén Huong Khé, tinh Ha Tinh)”, trong: Nhitng phét hién mdi vé khdo cé hoc nam 1995, Nxb. Khoa hoc x hdi, Ha N6i. 5. UBND tinh Ha Tinh (2014), Dé dn phat irién déng bdo dan tic Chit tai ban Réo Tre, x Huong Lién, huyén Huong Khé dén néim 2020, trén trang http://qppl.hatinh. gov.vn/, truy cép ngay 28/5/2016. 6. UBND tinh Ha Tinh (2015), Quyét dinh s6 423/QD-UBND ngay 30/01/2015 vé vide quy dinh m6t sé chinh sich thc hién Dé dn phat trién déng bao dan 6c Chita, ban Rao Tre, xa& Huong Lién, huyén Huong Khé, trén trang http://qppl.hatinh.gov.vn/, tray cép ngay 28/5/2016. 7. UBND tinh Ha Tinh (2016), Béo cdo tong két cong tic dan dc nim 2016, sb 469/BC-UBND ngay 13/12/2016, http://appl.hatinh.gov.viv, truy ep ngay 05/10/2017.