Enesa Mahmi: Boja purpura- glasovi sa margina

Ja sam siromana, ja sam crna, moe bit da sam runa i ne znam kuhat kae jedan glas svemu to ima ui. Ali ja sam ovdje, ja postojim. A.Walker

Kljune rijei: epistolarna knjievnost, identitet, kolonijalizam, aparthejd, mizogenija, postkolonijalistika kritika, iskljuivanje, Drugost ;

Roman Boja purpura nastao je u vremenu komercijalizacije u kome se autori/autorice , naalost, povinuju zakonima ponude i potranje, tako da je primijetno nastojanje A.Walker da roman uini prijemivim za publiku. Ali bez obzira na romantiarsku (u posmodernistikom kontekstu patetinu) vokacijsku obojenost, to se ponegdje ogleda u strukturi i koncepciji narativnog izraza, ovo djelo je veoma kompleksno. Boja purpura (ljubiasta) je boja umjerenosti, sainjena od jednakog omjera crvenog i plavog, boja promiljenog ina, ravnotee izmeu zemlje i neba, ulnosti i duhovnosti, ljubavi i mudrosti. XIIII arkana tarota koja se zove Umjerenenost predstavlja anela koji u rukama dri dvije posude, jednu plavu, drugu crvenu iz kojih se mijea bezbojna tekuina, voda ivota. Ljubiasto, (nevidljivo na toj slici) ishod je neprekidnog mijeanja izmeu nagonske snage tj. ktonskog crvenog i nebeskog plavog. Van Rijnberk ljubiastu boju smatra simbolom alhemije, koja u prenesenom smislu oznaava duhovnu transfuziju Utjecaj to ga uz pomo sugestije ovjek ima na drugog ovjeka, uvjeravanje, hipnotski utjecaj, hipnotski nadzor () zatim uenje o seljenju due, o reinkarnaciji () 1 . Iz navedenog objanjenja moemo zakljuiti da naslov Boja purpura aludira na utjecaj sugestije koji oblikuje enske likove u ovom romanu: pozitivne sugestije (npr. Ubjeenje Shug Avery da e Celie uspjeti da se oslobodi slijepog robovanju Albertu) i negativne sugestije (npr. mizogenija koju ispoljavaju muki likovi zbog ega se One osjeaju manje vrijedne). Boja purpura oznaava i jedan vid reinkarnacije enskih likova, njihovo transformisanje iz objekta u subjekt, iz nesigurnosti u sigurnost, iz pasivnog stanja u aktivno. U pojedinim narodima koji su se upotpunosti pridravali kranske tradicije, bio je prisutan obiaj da se djetetu, odmah po roenju, na vrat
1

J. Chevalier, A.Gheerbrant: Rijenik simbola, Nakladni zavod MH, Zagreb, 1983., str. 371.

privezuje ljubiasti kamen ne samo da bi se zatitilo od bolesti, nego da bi se uinilo poslunim i pokornim. 2 Shodno tome Boja purpura aludira i na podinjenost enskih likova patrijarhalnom obrascu ivljenja, teretu koga nose za vratom kao to djeca nose ljubiasti kamen. Ujedno, purpurna je simbol moi i raskoi - nedostinih za Celie koja pokuava kupiti purpurnu haljinu slinu Shuginoj, ali je ne nalazi u lokalnoj radnji. Leksikografski i jeziko-stilski gledano Walker se pokazala kao izuzetna literarna graditeljica u koritenju jezikim materijalom. Da bi preciznije iskazala senzibilna stanja ali i sirovi vokabular iz svakodnevnog govora koji je nesumnjivo uticao i na mentalitet likova, obilno se slui tzv. neknjievnim oblicima: kolokvijalnim jezikom, posebnim frazeolokim oblikovanjem reenice uz estu upotrebu vulgarizama, znajui da se najsuptilnija promjena u ovjeku istovremeno osjeti i registruje u njegovom jeziku i da ovjekov trenutni egzistencijalni momenat izvire iz jasnoe ekspresije kojim se slui. U ovom romanu ostvarene su i razliite perspektive u polianrovskom/polidiskurzivnom smislu: dnevnik, pismo, biografija, putopis (transkulturalni pasai o narodu Olinka), to znai da se roman ne bazira na prii kao fabulativnom principu, nego na principu montae ili kolaa elemenata, koji suprotstavljeni jedan drugom proizvode dodatna znaenja. Tako da Boju purpura moemo okarekterisati kao posmodernistiki hibridni roman s avangrdistikom tendencijom defikcionalizacije.

1. Nijemi krik- epistolarna/dnevnika knjievnost u funkciji ispovijesti

Dnevnik je niz zabiljeki o toku ivota, o vremenu, o historijskom, o javnom, o intimnom, o drutvenom i metafizikom. Biljenica samoe, oruje duhovne borbe. Foucault upotrebljava Plutarhov izraz etopoetsko i kae kae da je pisanje operator koji transformie istinu u ethos, to se oituje u dva oblika: hipomnemi (sjeanju) i prepisci. Dnevnik je svjedoenje i suoavanje. Lino svjedoenje o svijetu i suoenje s vlastitim. Ali nije samo u pitanju ispovijest, nije samo u pitanju pria o privatnosti, nego jedan nain odnoenja prema sopstvu- suoavanje s linim sopstvom. Samosvijest je jedno Ja, ali i svijest o Drugom: tekst dnevnika i pisma je proizvod interakcije sopstva i svijeta. Razlika izmeu dnevnika/pisma i knjievnog djela koje je napisano u dnevnikom/epistolarnom obliku jeste da dnevnik/pismo nema pretenziju da bude umjetniko djelo. Dnevnik/pismo jeste diskurs jer slijedi odreeni kod ali nema misiju kakvu imaju knjievna djela u kojima je uvijek implicitno sadrana bar jedna autorova filozofija.
2

isto, str.372.

U kontekstu postmodernistike poetike epistolarni/dnevniki anr funkcione dvostruko: kao strategija otpora u odnosu na pretenzije velikih pria i velikih tema, preferirajui individualnu, intimnu dramu. Tako Boja purpura poinje rijeima: ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ne smije ovo nikad re nikom osim Bogu. Tvoju mamicu bi to ubilo. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------A nastavlja se kao jedna vrsta line ispovijesti Bogu u kojoj su epistolarni/dnevniki anr (tj. narativne strategije iji je iskaz eliptian, tur a pripovjeda usmjeren na biljeenje injenica ) u funkciji poetike svjedoenja (jer po uvrijeenom miljenju dnevnik nije samo knjiga koja je napisana nego i knjiga koja se dogodila.). Predoene slike koje se gotovo filmski montiraju ine da se itaoc sablazni nad prizorima silovanja, incesta, ubistva i ostalih oblika nasilja. Postoji jo jedna funkcij epistolarnog/dnevnikog anra: spisateljica rauna na itateljevu elju da sazna ta je to to se ne smije nikad re nikom osim Bogu , koja je u direktnoj vezi sa (ne) prirodnom ljudskom znatieljom da se ue u neiji intimni ivot i saznaju intimne stvari. U viktimologiji je poznato da rtve esto nakon pretrpljenih traumatinih dogaaja, u nemogunosti da svoje strahove ispriaju nekome , ispisuje dnevnik ili se povlae u tiinu, zato Blanchot s pravom kae da se pisanjem dnevnika izmie tiini. Prvi dogaaj, koji Celie ispisuje u svoj dnevnik je incestuozno silovanje (kasnije e se uspostaviti da nije rije o incestu, jer Fonso nije njen otac, nego ouh) : --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Otila je preko u Macon, kod doktora od svoje Sestre. Mene je ostavila da pazim drugu djecu. Nije mi reko ni lijepu rije. Samo je reko, Ti e radit ono to tvoja Mama nee. Prvo je metnijo onu svoju stvar meni na bok i neto je tamo kao mrdo. Onda je tu svoju stvar gurnijo unutra meni u piu. Kad je to poelo bolit, zaplakala sam. Onda me On poejo davit i kae, Bolje zaepi i privikni se na to. Ali se ja nikad ne mogu na to privi. A sad, svaki put kad je moj red za kuhat, meni pripadne muka. Mama pita ta je i gleda me. Ona je sada sretna jer je on Njoj sad dobar. Samo, nee dugo, previe je bolesna. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Navedeni prizor je potpuno defikcionalizovan putem turog opisa, zbog toga izgleda jo brutalnije. Svrha silovanja nije samo tjelesno uivanje, silovatelj svoju rtvu tue, poniava je i izvrgava ruglu, esto je i ubije zato to se ona opire prisilnom odnosu ili je ubije nakon to ju je silovao. U konzervativnim sredinama ,enu ne moe nikako tako intenzivno poniziti kao u njenoj spolnosti. Spolnost i sve u vezi sa spolnou je sramota, neto o emu se ne treba priati i to se ne treba imenovati. Sex je ono, penis je ona stvar. Vidljivo je i da pripovjedaica ne navodi ime silovatelja. Mama je mama, ponekad Ona, ali Fonso je uvijek On. Takav postupak primijenjuje i

kasnije. Albert je gospodin____, Albertov otac je otac gospodina____, Albertova djeca su djeca gospodina____. Autorica tako alje trostruku poruku: zlostavlja je uvijek zlostavlja, i na praznu crtu moemo dopisati ime bilo kojeg zlostavljaa, jer su negativne ljudske (ne)vrijednosti univerzalne, zlostavljaevo ime iz strahopotovanja se ne smije ni izgovoriti i sve to je u zlostavljaevom (u ovom sluaju Albertovom) vlasnitvu nema vlastito ime i nema identitet, prepoznaje se samo po svom vlasniku. Pored fizikog nasilja, enski likovi su podvrgnuti simbolikom nasilju koje se ogleda u banalnim, svakodnevnim odnosima: sitni izbori ponaanja (npr. prisilno obraanje eni u formalnoj situaciji, politika dodira, lahkoa i uestalost tjelesnih kontakata ) koji kad se saberu doprinose konstrukciji nieg poloaja ene. Poetika svjedoenja, budui da je transponirana iz individualistike perspektive, iz pozicije rtve, raskrinkava ideoloke tabue, popunjava mjesta utnje, nepotkupljivo svjedoei o moralnom rasulu i stradanju jednog djeteta- Celie.

2. Potraga za identitetom ( Pokai kako da radim kao ti, pokai mi kako da to radim .)

U procesu identifikacije, osoba vri samoprocjenu i odabira odreene karakteristike iz linog repertoara da bi konstituisala lini identitet, ali to nije ni lahak ni jednostavan proces, posebno ako je osoba izloena negativnim utjecajima okoline. Zato se kao rezultat identifikacije moe javiti ne samo identitet nego i negativni identitet i ne-identitet, upozorava Connolly . Proces identifikacije moe da nametne krivu sliku o osobi, koja ne odgovara njenoj prirodi, ili se moe zaustaviti usled odsustva ego--ideala (na primer, u razruenoj ili poremeenoj porodici), odnosno usled nedostatka emocionalne vezanosti, ili zbog neadekvatnog procesa socijalizacije, koji zanemaruje unutranje individualne dispozicije i potrebe.3 Celie u pokuaju identifikacije ne nalazi adekvatan model. Kao kamen spoticanja javlja se transgeneracijska trauma- sjeanja na majku koja je umrla viui i proklinjui, a jo veu konfuziju unosi njen otac (ouh) koji je svakodnevno omalovaava. Uz to Celie je stigmatizovana nelijepim fizikim izgledom (u kontekstu drutvenih normi lijepo/runo) pa se ak osjea manje vrijedno i u odnosu na ostale ene u svojoj okolini koje su takoer u nezavidnoj poziciji ali nisu stigmatizovane nelijepim izgledom. Kulminacija omalovaavanja deava se kada Albert prosi Nettie, a Fonso mu umjeso Nettie nudi Celie, neto kao utjenu nagradu: --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Istina, runa je. Kae on. Ali nauila je radit. I ista je. Osim toga, Bog je sredio. Moete njom kako vam volja i bez brige, ta vam ih nee kotit pa da ih polje morate hranit i oblait (...) Pa kad drugi put doete, moete je pogledat. Runa je. Ne slii Nettie, ko da nisu rod. Ali bie bolja ena.

Zagorka Golubovi: Ja i drugi, Republika, Beograd, 1999. str 18.

A nije ni jako pametna, ne bi bilo pravo da vam ne zborim, moraete paziti na nju, inae e razdat sve to imate. Ali moe radit ko muko. Gospodin____ kae: Koliko je stara? On kae: Blizu dvadeset. I jo neto- Ona lae. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Celie je ponuena Albertu kao najobinija roba bez mogunosti da se njeno miljenje uvai. Nakon to upozna Shug Avery, njen pogled na svijet poinje da se mijenja, jer saznaje da postoji i drugaiji nain ivljenja. Ali, Celiena reinkarnacija nije nimalo lahka, jer identitet ne podrazumijeva samo pozitivan proces osvajanja nezavisnosti i slobode nego i negativan proces odvajanja od zajednice kojoj pripada (porodice, socijalne grupe, kulture) to je traumatino jer se kida pupana vrpca kojom je vezana za objekt pripadanja. Time se otvara jedan prostor pun neizvijesnosti i nepoznanica, svijet Shug Awery, svijet u kome ne vae nikakve konvencije, svijet gdje svako moe da radi sve to poeli (uvjetno govorei, jer je i Shug Awery nosi nevidljivi purpurni kamen oko vrata- stigmatizovana je kao grijena, prokleta bludnica): -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Shug Avery je bolesna I niko u ovom gradu nee uzeti Medenu Kraljicu u kuu. Njena mama kae, govorila je ona njoj. Njen tata kae, Skitara. Jedna ena u Crkvi kae da ona umire- moda od tuberkove loze ili od neke gadne enske bolesti. Kakve htjela bi ja pitat, ali ne pitam. () ak je i propovjednik poo napadat Shug Avery, sad kad joj loe ide. Uzeo je njen primjer za svoju propovijed. Nije joj reko ime, ali to nije bilo ni potrebno. Svi znaju na koga misli. Govori o drolji u kratkim suknjama, pokvarenoj eni koja pui cigarette i pije wisky. Koja pjeva za novac i otima drugim enama mueve. Govori o proplici, kurvi, bludnici i uliarki. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Mo i znanje su u sutinskoj interakciji, npr. obrazovani razumni" ljudi (u ovom sluaju svetenik) esto sebe i svoju skupinu (u ovom sluaju vjernike) definiu u odnosu na nerazumne" (u ovom sluaju grijene) , ime sve Druge zatvaraju u azile. Seksisti, rasisti i imperijalisti koriste sline metode - gledaju da njihov "normalizirajui" diskurs prevagne, a inei to zapravo stvaraju i proizvode devijantno, ili ono to postmodernisti nazivaju Drugi. Njihov diskurs zapravo pomae da se stvore podreeni identiteti onih koji su iskljueni iz njega. Foucault kao tipine druge" navodi homoseksualce, ene, kriminalne umobolnike, nebijelce i zatvorenike. Drutveni prostor je sastavljen od pluralizma samostalnih polja.4 Polje je prostor u kome postoje odnosi sile tj. nevidljive strukture vladajuih i podinjenih. ena u patrijarhalnoj kulturi stoji kao oznaitelj za muko drugo, vezana simbolikim poretkom u kojem mukarac iivljava svoje fantazije i opsesije kroz vladavinu jezikom tako to te fantazije i opsesije uzdie iznad utljive ene, koja se na slici jo uvijek predstavlja kao vezana za svoje mjesto kao nosilac znaenja, a ne njegov stvaralac. Polazei od Riklerovog razlikovanja objektivne (la memete) i subjektivne (l ipseite) dimenzije identiteta Korkif ukazuje na doprinos i ogranienja sociolokog habitusa. Pored prve dimenzije: Ko sam ja? (kontinuitet , karakter linosti shvaen kao skup trajnih dispozicija po kojima se jedna osoba prepoznaje tj. dio objektivnog identiteta koji pripada sociologiji) , postoji i druga dimenzija neka vrsta subjektivnog dijela linog identiteta ija je funkcija jedinstvenost: biti samo svoj za sebe, pripisati sebi identitet. Bourdieu daje primat objektivnoj dimenziji linog identiteta: habitus se ne odnosi na istu subjektivnost, ve izraava
4

Pjer Burdje: Vladavina mukaraca, CID, Podgorica, 2001, str 9.

prisustvo objektivnosti, tj. prisustvo drutveno konstruisanih struktura u objektivnom iskustvu. Subjektivnu dimenziju identiteta Bourdieu smatra kao biografsku iluziju koja je fiktivan nain na koji pojedinac predstavlja kontinuitet svoje linosti. Stigmatizovana Shug ne moe ( ne eli ) da se realizira kao prava ena (u kontekstu drutvenih normi pravo/krivo). Ona u svakodnevnoj komunikaciji koristi biografsku iluziju , predstavljajui sebe kao nedodirljivu i hirovitu enu ili upotrebljava muki diskurs u cilju provociranja okoline koja je stigmtizira. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Sug, Shug srce, mislili smo da si mrtva A na kraju ste otkrili da ste mrtvi vi, kae im Shug uz irok osmijeh. () Moja su djeca kod njihove bake, kae. Ona voli djecu. Ja sam morala oti. Jel ti fale? Pitam ja. Ne, kae ona. Meni nita ne fali. (...) Juli. Juli je pravo vrijeme da se ode u svijet. (...) Shug kae, Curo, kako dobro izgleda, za izludit. Ja tad primjetim kako Shug ponekad govori i ponaa se kao mukarac. Mukarci govore takve stvari enama: Curo, izgleda za izludit. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Dodatni problem u procesu traganja za identitetom predstavljaju odnosi meu rodovima u patrijarhalnoj kulturi gdje je tano odreeno ta ena moe biti a ta ne. Po takvoj konstrukciji prirodno je da ena svoje mjesto i zatitu moe nai iskljuivo u okviru doma, jednog vida institucije, olienja uvara tradicionalnih vrijednosti i morala. Na taj nain dom postaje enino utoite, jedino mjesto njenog kretanja, koje ona treba uvati od svetogra potovanjem normi koje joj se nameu samim dolaskom u njega, pri emu se ona nita ne pita. Polna podjela rada igra glavnu ulogu u nastanku kolektivnih habitusa. Rodovi su polno odreeni habitusi, tvrdi Bourdieu. Oni su drutvena konstrukcija nastala kolektivnim radom socijalizacije gdje drutvo predstavlja jednu vrstu ustanove koja stalno socijalizuje polno odreene razlike. Habitus se gradi prema osnovnoj razlici na muko/pravo/jako itd. i ensko/krivo/nejako itd. Habitus za podinjavanje koje zahtjeva vladavina nije upisan u prirodu, nego je iskonstruisan, tako da se nikad ne radi o prirodnoj, nego o drutvenoj prirodi ena koja se predstavlja kao prirodna. Mnoge vrijednosti, stavovi, crte linosti i interesovanja koji se u zapadnoj kulturi obino smatraju uroenim polnim razlikama, kao na primjer da su mukarci ambiciozni, dominantni, grubi i sl, a da su ene podlone, pasivne, njene, suosjeajne i sl., zapravo su rezultat socijalizacije polne uloge. Vjetina A. Walker oituje se kada ona samo uz pomo jedne replike, gotovo usputno, uspijeva dozvati u svijest itavu jednu sliku svijeta, jednu historiju ludila: ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Tata ree, Ko jo slua Addie Beasley. Ona je toliko drska i brbljava da je nijedan momak nije htio. Zato je i postala uiteljica. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Celie nije imala priliku da se obrazuje, jer joj Fonso (smatrajui da nije dovoljno pametna) zabranjuje da ide u kolu, bez obzira na nastojanje Addie Beasley da ga uvjeri u suprotno. U takvim sredinama, koje principom iskljuivanja eliminiu nepoeljne, malo je toga pozitivnog s im ene mogu da se identifikuju. Celie na kraju ipak uspijeva da uredi svoj ivot i da se bavi onim to joj najbolje ide i to je ini sretnom: ivanjem. Ali uz podrku Shug Avery, to potvruje da subjekti (u ovom sluaju likovi u romanu) , uglavnom ne djeluju slobodno, nego da ih drutvena pravila pokreu i spolja i iznutra tj. strukture odreuju njihovo ponaanje, pa oni ili nita ne znaju ili se nita ne pitaju;

3. Aparthejd i kolonijalizam Jedna od odlika postmodernizma je izraza sklonost prema propitivanju svih povijesno poznatih obrazaca, te na preupisivanju prolosti u sadanjost (i obrnuto), tako da se prokae kontingentnost povijesnog tijeka i otvore nove mogunosti pluriperspektivirane spoznaje. Izmeu ostalog, za postmodernu svijest druge polovice minulog stoljea, karakteristino je destabiliziranje otrih granica izmeu knjievnosti, kritike i filozofije. Alice Wlker u Boji purpura, kritiki govori o rasnim i kolonijalistikim mitovima, zabludama, manipulaciji i iskljuivanju. Rekonstruiranjem povijesnih pria otkriva preuena mjesta . Tanije, vodi alternativnu literariziranu povijest koja se oslanja na drugaije oblike imaginacije, zbog ega se otvaraju neka nova pitanja. Rasizam je odreen kao fundamentalni mehanizam moi koji se upranjava u modenim dravama, a djeluje u cilju uspostavljanja prodora u domen ivota koji je pod kontrolom moi, fragmetirajui bioloki kontinuum ljudskih bia odreivanjem hijerarhije rasa, sa nizom odeljaka u kojima se pojedine rase klasifikuju kao superiorne. Rasa, po Fukou, djeluje kao biopolitika norma koja proizvodi subjekte kroz svoju konstrukciju i transgresiju, na nain donekle slian seksu u Historiji seksualnosti. Rasna bitka se u sutini ne vodi izmeu rasa, ve od strane jedne rase koja se predstavlja kao jedina prava rasa, a protiv onih koji odstupaju od te norme . Dominantna rasa ima mo i time stie pravo da definie normu, spram koje se ostali ravnaju. Crnci su Drugo od bijelaca. Takav nain identifikacije preuzimaju nesvjesno i crnci, pa pripadnike svoje rase koji su svjetliji nazivaju uti. To je primijetno u pjesmi koju Mary Agnes pjeva u Harpovom baru: --------------------------------------------------------------------------------------------------------Oni me zovu uta Ko da je uta moje ime Ali ako je uta ime Zato crna isto nije ime -----------------------------------------------------------------------------------------------------------Pisajui jednu preuenu pripovijest koja ima subverzivni karakter u odnosu na drutveno-politiki kontekst, Walker oblikuje drugaije itanje historije dovodei u pitanje klasina shvatanja postavljajui jednostavna pitanja, slina Focaultovskim: Ko govori? Kada i gde govori? S kim i kome govori? Pod kojim institucionalnim i istorijskim prinudama se govori? . Ona dekonstruie nain na koji Amerika tumai vlastitu prolost i sadanjosti, razotkriva odnos prema historiji i pisanju historije, kritiki sagledava kulturni identitet, ispituje izgradnju mitova koji se nalaze u

osnovi amerikog drutva i analizira sliku (pogrenu) koju su bijelci (kao dominantna rasa) izgradili o sebi i drugim: ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Svi oni Etiopljani u Bibliji bili su obojeni. Meni to nikada nije palo na pamet, iako je to savreno jasno ako ita Bibliju i ako pazi samo na rijei. Zatvaraju nas jedino slike. Slike koje ilustriraju rijei. Na njima su svi ljudi bijeli I tako ti jednostavno misli da su svi ljudi iz Biblije Bijelci. Ali stvarno bijeli Bjelci u to vrijeme su ivjeli negdje drugdje. Zato se u Bibliji kae da je Isus Krist imao kosu poput janjeeg runa.Janjee runo nije ravno, Celie. ak nije ni valovito.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Walker se oslanja na postkolonijalne teorije (suoavanje i borba s ostacima uinaka kolonizacije kultura i stvaranje pluralizma miljenja o kolonijalnom dobu) koje se postkolonijalnim diskursom pokuavaju uspostaviti kao jezina i intelektualna protutea kolonijalnom diskursu. Nettie odlazi (bjei) u Afriku i postaje misionarka. Ali egzil u romanu nije samo puka metafora i tema. On je liminalni prostor naracije ,metonimija stranosti, neto to dolazi s onu stranu, a koji se provlai kroz cijeli roman, simptomatino otkriva svoju vieznanost u tekstualnom prostoru, signalizirajui prisustvo objektivnog analitiara koji uspjeno prelazi granice i odbijaja logiku kauzaliteta i povijesnosti. Spisateljica je osjetljiva na sve oblike iskljuivanja. Svoj prijezir prema kolonijalistikom diskursu iskazuje dvojako : Kroz Nettinu fascinacija praumom ostvarenu u formi brodskog dnevnika predoava prirodne ljepota Afrike - gdje se kroz panteistiku viziju kosmosa, opsesiju temeljnim elementima (zrakom, vatrom, zemljom, vodom) vraamo prapoecima svijeta . I kroz dekonstrukciju kolonijalistikih mitova u kojima je Afrika definisana kao kulturno zaostala, pasivna, nerazvijena, nepredvidiva, divlja i kao takva apsolutno drugo u odnosu na Zapad. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Afrikanci, kako se tada ranije gledalo, nisu bili samo divljaci, nago tupavi i nesposobni divljaci, manje vie poput njiihove nesposobne brae kod nas. Meutim mi smo vrlo briljivo, da ne kaem promiljeno, izbjegavali tu skroz oiglednu vezu. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Na takvom saznanju Zapad gradi vlastitu superiornost i autoritet, legitimiui pravo na osvajanje i vladanje. Amerika kultura ojaava sopstvenu snagu i identitet, profiliui se spram Afrike kao svog surogata ili ak svog skrivenog Ja. U stvaranju slike Drugog i u stvaranju naina na koji Zapad sebe vidi i identifikuje, uestvuju znanje i mo. Tu je rije o fundamentalnoj karakteristici, nevjerovatno konzistentnom sistemu pomou koga je zapadnjaka kultura bila u mogunosti da politiki, socioloki, vojno, ideoloki, nauno i imaginativno upravlja Afrikom tokom postprosvetiteljskog perioda , aljui svoje misionare da poduavaju odnosno preobrauju afrika plemena na kranstvo, odnosno na zapadnjaku kulturu.

Zapad vidi afriki svijet kao vjno isti, na osnovu ega se afriki svijet fundamentalizuje i naturalizuje, predstavljajui dinamine historijske procese kao prirodne i nepromenljive. S jedne strane, postoji historijski promenljivi, dinamini, aktivni Zapad, a nasuprot njemu je pasivna, nepromenljivi Afrika: Posljedica takve esencijalizacije dovodi do opravdavanja misionarskog odnosa Zapada postavljajui ostale u poredak vrijednosti anticivilizacije/civilizacije: --------------------------------------------------------------------------------------------------------------U Engleskoj je postal neto jasnije kakav nas posao eka, jer Englezi alju misionare u Afriku i Indiju i Kinu i sam Bog zna kamo, ve vie od stotinu godina. A kakvih su stvari ti ljudi donijeli nazad. () Iz Afrike je tu bilo na hiljade vaza, vreva, maski, zdjela, koara, kipova- I sve je to toliko lijepo da je teko zamisliti da ljudi koji sui h napravili vie ne postoje. A ipak, Englezi nas uvjeravaju da je tako. Iako su Afrikanci imali nekad razvijeniju civilizaciju od Evropljana (ali, naravno, ak ni Englezi to ne kau tako: ja sam to saznala itajui knjige nekog J.A. Rogersa) , ve nekoliko stoljea oni proivljavaju teka vremena. Teka vremena je fraza koju Englezi rado upotrebljavaju ksad govore o Africi. A pri tome se lahko zaboravi da su afrika teka vremena takvim uinili ba oni.Milijuni I milijuni Afrikanaca pohvatani su I prodani kao roblje () I itavi su gradovi razoreni u ratovima koji su zapravo bili lov na robove.Danas su afriki ljudi- nakon to su poubijali ili prodali u robstvo najsnanije meu njima izmueni bolestima i utonuli u duhovnu i tjelesnu pometnju. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Kolonijalistiko iskljuivanje je u direktnoj vezi sa razlikama u kolektivnom identitetu, tanije u stalnom naglaavanju kulturolokih razlika u negativnom kontekstu gdje se kolektivni identitet jednog naroda omalovaava. Anthony Smith govori o tri komponente zajednikog iskustva koje konstituiu kolektivni identitet: 1. u smislu kontinuiteta iskustva generacija date populacije; 2. kao zajedniko seanje na specifine dogaaje koji su inili prelomne take kolektivne istorije; i 3. kao oseanje zajednike sudbine (130: 179). Dakle, zajedniko iskustvo koje se kao istorijsko seanje protee i na nove generacije uvruje identitet kolektiva, dajui mu vremenski kontinuitet i oseanje da su njegovi lanovi - preci i potomci - povezani zajednikom sudbinom. To oseanje istorijske i sudbinske povezanosti najjae je izraeno u genealogiji porodicne zajednice ali i nacionalnog kolektiva. 5 U kolektivnom identitetu se povezuju porijeklo i historija, prolosti i budunost, ukorijenjenost u tradiciju i rituali koji se praktikuju u kolektivnim sveanostima i proslavama pomou kojih se uvruje osjeanje pripadnosti i solidarnosti u simbiozi sa drugima. Prema Durkheimu, kolektivno bie se izraava u religioznom vjerovanju, u moralnoj praksi, u nacionalnoj tradiciji i u kolektivnom miljenju. Misionari (u ovom sluaju Corrine i Samuel) pokuavaju narod Olinka preobratiti na kranstvo, u tom pokuajima najbolje se ogleda kolonijalistiko iskljuivanje Drugosti nemogunost da se prihvati /potuje kultura koja odstupa od dominantne (kranske/zapadnjake). Postkolonijalni diskurs u velikom broju radova istrauje razliite varijacije konstrukcije geografskih oblasti, politikih, etnikih ili nacionalnih cjelina koje se percipiraju kao apsolutno razliite, pa time i problematine u odnosu na zapadnjaki sistem vrednosti, ali i u odnosu na
5

Z. Golubovi: , str 18.

njegove politike i ekonomske interese. Saidova analiza orijentalistikog diskursa korespondirala je sa novim strujanjima u okviru mnogih drutvenih disciplina, naroito antropologije, ali i sa osnovnim smjernicama rada u okviru britanskih studija kulture. Oblast kulture ne treba zamiljati kao prostornu cjelinu oznaenu granicama, nego kao neto to posjeduje svoju sopstvenu teritoriju. U oblasti kulture nema unutranje teritorije: ona je smjetena u potpunosti na granicama, granice prolaze posvuda, kroz svaki od njenih sastavnih dijelova .Svaki kulturni in se u sutini odvija na granicama. Netti je svjesna da djeca koju poduava imaju drugaiju logiku (ali ne manje vrijednu u odnosu na druge logike). Ona ne eli biti kolonizator. Ona se ak realizira kao postkolonijalnna kritiarka afirmirajui koncept razlike, svjesna da kultura postoji tamo gdje se odvija interakcija i relacija sa razlikama, u smislu onoga to Bakhtin oznaava "uesnikom autonomijom" svakog kulturnog ina. To jeste, pojmovi kulture i granice pretpostavljaju jedan drugog, ali na nain koji je dinamian, a ne statian, heterogen, a ne homogen. U sklopu postkolonijalne kritike, esto se govori i o problemu identiteta kao problemu subjekta koji trai potvrdu sebe u odnosu na Drugog, pri emu mu je Drugi potreban kao ogledalo. Ogledalo se javlja kao predmet koji je simboliki vezan za problem identiteta, samim tim to kao povrinski izraz naeg identiteta vidimo kao odraz u ogledalu: -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Mi ovdje potujemo nae ene () Nikad ih ne bismo pustili da se skitaju po svijetu, kao to to rade amerike ene. Za enu iz plemena Olinka uvijek se neko brine. Otac. Stric. Brat ili roak. Nemoj se uvrijedit, sestro Nettie, ali nai ljudi nekad ale ene kao to si I, izbaene, ne znamo odakle, u svijet tebi potpuno nepoznat, gdje se mora sama muit I borit za sebe. () Nadalje, rekao je otac male Tashi, mi nismo glupi. Mi znamo da na svijetu postoje zemlje gdje ene ive drugaije, nego to ive nae ene, ali ne elimo da naa djeca ive na taj, drugaiji nain. Ali, ivot se mijenja, ak I u zemlji Olinka, rekla sam ja. Evo, mi smo ovdje. On pljune na zemlju. A ko ste vi? Troje odraslih I dvoje djece. Kad dou kie, vjerovatno ete umrijeti. Vi ne moete izdrati nau klimu. Ne umrete li, iscrpie vas bolesti. O, da. Sve smo mi to ve vidjeli. Vi krani doete ovamo, upinjete se da nas izmijenite, a onda se razbolite I vratite u Englesku ili tamo odakle ste doli. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Zapad je dugo vremena bio sklon da multikulturalnost zamilja kao puki suivot kultura koje su same sebi dovoljne i ne moraju ulaziti u interakcije jedna s drugom- model koji se naelno ticao potkrjepljenja sopstvenih pretpostavki i stoga je bio odan obezvrijeivanju, ignorisanju i uutkavanju svega u tom Drugom to bi se moglo ispostaviti kao heterogeno ili kao razliito od sopstvenih implicitnih pretpostavki. Taj kolonizatorski model iskljuivanja vremenom su preuzeli i kolonizirani, kao posljednji trzaj samoodbrane. U sklopu prie o postkolonijalnom problemu javlja se i problem kolektivnog identiteta. Olinke udobrovoljavaju goste poklonima, svjesni svoj nepovoljnog poloaja. Kolonizator je storio takav okvir u kojem kolonizirani subjekt i sam osjea neophodnost kolonizacije i u nudi pristaje na pravila kolonizatorove igre. Prikazujui kako je zemlja oteta od Olinka, a zatim prodana stranim

kompanijama koje unitavaju floru i faunu, a domae stanovnitvo eksplatie dajui im samo dovoljno hrane i udoban kavez, Walker u ovom romanu dovodi u pitanje prihvaenu, zvaninu verziju historije u kojoj kolonizatori djeluju prosvjetiteljski na divljake. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Dobili su upute da cestu produe pedeset kilometara! Istim smerom, to znai da e cesta proi ravno kroz selo. Dok smo se mi ujutro digli iz kreveta, cesta je ve bila prokopana kroz Catherinino, netom zasaeno polje kasdave. Naravno, Olinke su se pobunili. Meutim, graditelji su bili naoruani. Imali su puke, Celie, I naredbu da pucaju! To je bilo tako tuno, Celie. Ljudi su se osjeali prevarenim! Stajali su tamo bespomoni- oni zapravo ne znaju ratovati I otkako su, jo davno, prestali plemenski ratovi, rijetko su kad pomiljali na to- dok sui m unitavali obraena polja I ak ruili domove. ( ) itavo to podruje, ukljuujui I selo Olinka, pripada sada jednom tvorniaru gume u Engleskoj. Putujui prema obali, poglavica je zaprepateno gledao kako stotine i stotine seljaka, poput ljudi iz njegovog sela, kre ume s obje strane ceste I sade stable kauukovca. Drevna, divovska stable mahagonija I sva druga stable; sva divlja, sve to je pripadalo umi, unitavano je, a zemlja je prisiljena da lei ravna I gola kao dlan njewgove ruke, priao je.() Ali najgore tek dolazi. Budui da Olinke nisu vie vlasnici svog sela, moraju plaati stanarinu, a da bi mogli upotrebljavativodu, koja im takoer vie ne pripada, moraju plaati porez na vodu. U poetku su seljudi smijali.Stvarno je to izgledalo potpuno suludo. Oni tu ive od pamtivijeka.Meutim poglavica se nije smijao Boriemo se protiv bijelog ovjeka, rekli su seljani. Ali bijeli ovjek nije sam, rekao je poglavica. On je sa sobom doveo vojsku. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Individue uspostavljaju kulturni identitet ili putem asimilacije (to je najece sluaj sa manjinskim kulturnim zajednicama), ili putem selektivnog i kritikog odnosa prema ponuenom obrascu, iz kojeg usvajaju ono to je neophodno za zajedniki ivot (jezik, prepoznatljive simbole i sl. ). Kulturni identitet u tom smislu oznaava pripadnost individua datoj kulturi, sa kojom se ne moraju u potpunosti identifikovati , npr. ne moraju prihvatiti nacionalne mitove, ali moraju usvojiti ono to je im je neohodno, kao to Olinke ue jezik kolonizatora. U takvoj situaciji javljaju se realni problemi : kako sauvati svoj manjinski kulturni identitet kada su individue izloene privlanim novinama koje su kulturni identitet kolonizatora (obrazovanje, udobnija odjea i mjesto stanovanja) ? Ili kako definisati opti referentni kulturni okvir koji bi uvaavao sve kulturne razlike i omoguio opstanak multikulturne zajednice? Neminovno je da pod takvim uslovima (gdje vae kolonizatorova pravila) kolonizirani postepeno asimiliraju dominantnu kulturu.

4. Drugi nain ( nestereotipno prikazivanje: oprost, empatija , vjera u borbu, nada u promjenu poretka)

U posmodernizmu narativna funkcija gubi svoje inioce: velikog junaka, velike opasnosti i velike zaplete. Ona se raspruje u oblaie narativnih jezinih elemenata, ali takoer i onih denotativnih, preskriptivnih, deskriptivnih itd., od kojih svaki sa sobom nosi pragmatine naboje sui generis. Ispitivanje prirode historiografije, podozriv odnos prema historiji, potraga za identitetom, borba protiv mizogenije, poigravanje sa tradicionalnim anrovima i njihova aproprijacija ine ovaj roman zanimljivim postmodernistikim, postfeministikim i postkolonijalnim tivom, pa nimalo ne udi odluka elitne knjievne kritike da Boju purpura uvrste na 40. mjesto u top 100 dijela amerike knjievnosti, kao ni 11 nominacija za Oskara koliko je dobila ekranizovana verzija The Color of Purple. Likovi u ovom romanu nisu tipizirani, oni reaguju suprotno italjevom oekivanju (onom oekivanju koje je posljedica itanja knjiga u kojima je obino iznesena jedna karakterizacijska odlika koja gradi itav pripovijedni sistem.). Walker je demokratina , dozvoljava svim likovima da ispriaju svoju priu (a time i da opravdaju svoje postupke) to znai da ona ne eli da progoni krivce, niti da promie rtve. Naprotiv, i kod jednih i kod drugih otkriva i mranu i svijetlu stanu, tako da niko nije apsolutno lo, niti apsolutno dobar. Moe se rei da su likovi fleksibilni, podloni promijenama. Primijetna je i empatija koju iskazuju enski likovi meusobno. Ta empatija itateljima/itateljicama djeluje neprirodno jer smo navikli na tragikomine zaplete ( ljubomoru, spletke, mrnju, svae, ubistva, samoubistva ili u najboljem sluaju hladnokrvnost, utnju, ignorisanje koje iskazuju enski likovi spram drugih koje su im potencijalna konkurencija) . Ali stvarnost je potpuno drugaija- bilo kakav da je njihov poloaj u drutvenom prostoru, postoji neto zajedniko izmeu leprave Shug Avery, odlune Sofie, pokorne Celie, prilagodljive Nettie, nestabilne Mary Agnes. Zajedniko im je da su odvojene od mukaraca jednim negativnim simbolikim koeficijentom, pa je sasvim prirodno da suosjeaju jedna s drugom, a ne da budu neprijateljski nastrojene kako nam to stalno serviraju : -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ba je to lijepa haljina koju ima na sebi, kae on Nettie. Ona kae, Hvala. I te cipele ba dobro idu uz nju. Ona kae, Hvala. Tvoja koa. Tvoja kosa. Tvoji zubovi. Svaki dan nae neto drugo emu e se divit. Ona se prvo malo smjekala. Onda se mrtila. Naposlje vie nita posebno ne radi. Samo se dri mene. I sad ona meni govori, Tvoja koa, Tvoja kosa, Tvoji zubovi. Kad god on njoj napravi kompliment, ona taj kompliment odmah preda meni. Poslje nekog vremena poela sm se osjeati prilino draesno. (...)

Stari gospodin ___ kae gospodinu ___ , Ma ta to ima u toj Shug Avery da mi je znat, crna ko katran, kosa ko u janjeta, noge ko tapovi. Gospodin____ nita ne govori. Ja u au s vodom za starog gospodina____ spustim malo pljuvake. (...) Kad drugi put doe, staviu mu u au malo Shug Averyne piae. Da vidim kako e mu se to svidit. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Walker je uspjeno izbjegla stereotipe (one slike u glavama koje se obrazuju se pod uticajem drutva i kulture, prije nego to je pojedinac u stanju da na osnovu validnog i provjerenog linog iskustva izgradi vlastito miljenje o raznovrsnim socijalnim objektima i drutvenim grupama.) Izbjegla je ablonskom prikazivanju socijalnih slojeva, etnikih skupina i profesija kojima esto pisci/spisateljice pribegavaju da se to jednostavnije snau u svijetu veoma raznovrsnih ljudi i arolikih ljudskih skupina. Npr. da je Shug Avery bila lik u nekom od djela Nabokova, Bukowskog ili Fitzgeralda, ona ne bi mogla da bude nita vie od fatalne pjevaice, ali Walker svojim enskim likovima uvodi misaone procese (naglaavajui da su polne razlike, fizike, anatomske i fizioloke, samo jednim svojim dijelom uroene, nepromenljive, konstantne, dok su drugim dijelom posebno to vai za psihike, mentalne i duhovne u velikoj mjeri steene, formirane pod uticajem socijalnih, kulturnih i istorijskih inilaca) pa se Shug otkriva kao izvrsna analitiarka:
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Cvilidreta se svia i Shug, ona joj pomae da pjeva. Njih dvije sjede u Odessinoj prednjoj sobi sa svom djecom naguranoj oko njih i pjevaju, pjevaju (...) Shug kae Cvilidreti, Ozbiljno mislim, Mary Agnes, da bi ti trebala pjevat javno. Mary Agnes kae, Nee. Ona misli da zato to ona ne pjeva debelo i iroko ko Shug, nju niko nee sluati. Al Shug kae da nema pravo. A kakve sve udne glasove uje u Crkvi? Kae Shug. A ta je sa svim onim zvukovima koji dobro zvue, ali za koje misli da ih krteno eljade ne moe izvesti? tas tim? Pa onda pone jeat. To zvui ko da se Smrt pribliava, a Aneli je ne mogu sprijeiti. Kosa ti se die na zatiljku. Zapravo, zvui onako ko to bi zvuala pantera kad bi znala pjevat. Jo u ti neto re, kae Shug Mary Agnes i promjeni boju, kad ljudi tebe sluaju dok pjeva, ponu mislit o dobrom fukanju. O, gospodina Shug, kae Mary Agnes i promijeni boju. Shug kae, ta je, sram te stavit pod jednu kapu pjevanje, plesanje i jebanje? Ona se nasmije. Pa to i jest razlog zato ono to mi pjevamo zovu vraija muzika. Vragovi se vole jebat. uj, kae ona, Ajmo jednu veer pjevat u Harpovom baru. Meni e to bit sjeanje na stara vremena. I kad te ja izvedem pred njih, bolje im je da sluaju s potovanjem. Crnje se ne znaju ponaat, al ako ih dobije da te sluaju polovicu jedne pjesme, ima ih. Stvarno misli? Kae Mary Agnes. Oi joj ko tanjuri i sva blista. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------U Boji purpura objedinje su tri odlike koje ine dobitnu kombinaciju za svjetski uspjeh : privlanost za iroku publiku (lahkoitljiva pria), visok stepen knjievne rafiniranosti (koja se ogleda u polianrovskom ostvarenju) i tematizacija tabu tema (incest, zlostavljanje, biseksualnost. ). Roman zavrava sretno, ali takav zavretak nije u funkciji patetinog happy end-a,

nego u funkciji revolta spram onih dijela u kojima stigmatizovani likovi ( seksualno zlostavljana djeca, promiskuitetne ene, nelijepe ene itd.) ostaju ukopani u mjestu do kraja ivota. Walker je optimistina, ona vjeruje u borbu i daje nadu svim stigmatizovanim ljudima da mogu nadii svoje stigme.