See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/313650498

Bilimsel Arastirma Yöntemleri Ders Notlarim (E.Demir_2017)

Research · February 2017

CITATIONS READS

0 21,263

1 author:

Ergul Demir
Ankara University
45 PUBLICATIONS   48 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Predicting Reading Achievement in First and Second Grade from Kindergarten Language, Early Literacy, and Cognitive Skills: A 3-Year Longitudinal
Study View project

Papers View project

All content following this page was uploaded by Ergul Demir on 13 February 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

BİLİMSEL A‘AŞTI‘MA
YÖNTEMLE‘İ
Dr.Ergül Demir

1
A‘AŞTI‘MA EĞİTİMİNE GENEL
BAKIŞ

2
Araştır a Eğiti i
Araştır a; pro le lere geçerli ve güve ilir
çözü ler ula il ek içi pla lı ve siste atik ir
şekilde yürütüle , ilgide iriki i sürekliliği ve
açıklığı de etle e ilirliği sağlaya ir süreçtir.

Araştır alarda yararla a il e ve araştır alara

katkı sağlaya il e yeterlik , araştır a
yürüte il e ise uz a lık gerektirir.

3
Araştır a Eğiti i i A açları
Araştır a eğiti i ile kaza dırıl ak iste e
tek ik e eri ve davra ışlar:
1. Ge el kültür kaza dır ak
1. Araştır alarda yararla a il ek
2. Araştır alara katkı sağlaya il ek
2. Küçük çapta araştır alar yapa il ek
3. Ge iş çapta ili sel araştır alar yapa il ek

4
 A‘AŞTI‘MA EĞİTİMİNİN
İÇE‘İĞİ

Araştır a Ölçme ve Bilgi ve İletişi

İstatistik
Yöntemleri Değerle dir e Teknolojileri

Kaynak Tarama
ve Araştır a
Raporu Yazma

5
TEMEL KAVRAMLAR

6
Bilgi

ÇÖZÜM
Anlama
Bilgi İşle e
Açıkla a
Kontrol

7
 BİLGELİK
Malumat (WISDOM)

Bilgi (Information)

Veri (Knowledge)
(Data)

8
Bilgi i Kay akları
• Kişisel De eyi ler
• Görüş Birliği
• Uz a Görüşü
• Otorite
• Gelenekler
• “ağduyu
• Medya
• Ma tıksal çıkarı
• BİLİM

9
 Bilim

BİLİM

BİLİMSEL BİLGİ: BİLİMSEL YÖNTEM:

Belli özelliklere Bilgi elde etme
sahip bilgiler bütünü süreci

10
Özellikleri
• Nesnel • Özgün
• Rasyonel • Uz a lığa
• Olgusal dayalı
• Açık • Gözle e dayalı
(Denetlenebilir) • Ka ıta dayalı
• Varsayı sal • Doğrula a ilir
• Olasılıklı • Ya lışla a ilir
• Genellenebilir • Tekrar Edilebilir
• Birikimli • “ı a a ilir
(Sürekli) • “İ“TEMATİK

11
Bilimsel Yöntem

Bili sel Yö te = Bili sel Araştır a “üre i

Bilimsel yöntem; insan zihninin, bir güçlükle

karşılaştığı za a verdiği doğal tepkileri ir
bütünüdür.

Bilimsel yöntem; insanlar için, olgusal düzeyde

en güvenilir bilgi edinme yoludur.
12
Bili sel Araştır a “üre i
Sezme

Ta ı la a

Kaynak Çözüm Önerileri

Tarama Geliştir e
Hipotez
Kurma Deneme

ANALİ) Karar Verme

(Ölçme ve
Değerle dir e
‘aporlaştır a

13
Araştır a Paradig aları

Yunanca α α ί ματι (paradeigma)'da gele kavra ı

popülerliği i sağlaya Thomas Samuel Kuhn'dur.

Kuhn, Bilimsel Devrimlerin Yapısı (1962) adlı ili tarihi

üzeri e ir a aliz ola kita ı da; paradig a ve
paradig a kay ası kavra ları ı kulla ıştır.

Paradigma; bireysel-toplu sal siste de ve düşü sel

yapıda, kop a ya da kırıl aya yol aça ak düzeyde elirgi
değişi ya da dö üşü leri ifade eder.
14
 Araştır a
Paradig aları

Yoru layı ı Paradig a

Sosyal Yapıla dır a ılık Eleştirel
Pozitivizm Postmodernizm
Hermenoutic Paradigma
Post-Pozitivizm

Nicel Nitel Karma

Araştır a Araştır a Araştır a

15
Ni el Araştır a Nitel Araştır a
Pozitivizm Yoru layı ı paradig a
Genel bilgi Derinlemesine okuma
Mutlak gerçeklik (truth) Göreli gerçeklik (reality)
- Keşfet e - Yapıla dır a
Tümdengelim Tü evarı
Ge elle e kaygısı Bağla ları a ge elle e
Araştır a ı süre i dışı da Araştır a ı süre i parçası
Katı ve ö ede pla la ış süreçler Esnek süreçler
Tarama modelleri ve kar aşık de eysel Açı layı ı modeller ve tek denekli
desenler desenler
Evren-Örneklem Çalış a gru u
“ta dartlaştırıl ış ölç e araçları Gözle ve görüş e for ları
“ay a ve sı ıfla aya dayalı
Yoğu ve ileri istatistiksel işle ler
betimlemeler
Edilge ve üçü ü şahıs kulla ı ları Öyküsel a latı ve iri i şahıs kulla ı ları
Ayrı tılı raporlaştır a Ayrı tılı raporlaştır a
16
Ör ek Araştır alar
Aşağıda verile araştır alar ha gi araştır a yaklaşı ı a daha
uygun olabilir?

• A kara daki Gör e E gelli Bireyleri Ulaşı “oru ları

• Türkiye de Ortaöğreti Ala Öğret e leri i Ala

Yeterlikleri İle İlişkili Değişke ler

• Okul Ö esi Dö e de Ço ukları E evey Bağlılığı İle

Okula Uyu Düzeyleri Arası daki İlişki

• Ü iversite Öğre ileri i Akade ik Eğiti de Bekle tileri

17
Araştır aya Karşı Ya lış Tutu lar
• Araştır a ı ö e i i a laya a a
– Alışka lıklara aşırı ağlılık
– Kişisel görüşü ü üstü tut a
– Geliş e i araştır a dışı da olduğu a i a a

• Araştır a ı sı ırlılıkları ı il e e
– Araştır a ıya tap a
– Çabuk sonuç bekleme
– Bili sellik ile doğa ili leri i eşleştir e

Karasar, N. (2012)
18
BİLİMSEL A‘AŞTI‘MA ‘APO‘LA‘I

19
 Bili sel Araştır aları
‘aporlaştırıl ası
I M R A D

I M R D
Gİ‘İŞ YÖNTEM BULGULAR SONUÇ
• Kavramlar • A‘AŞTI‘MA • A aliz çıktıları • Araştır a
• İlişkiler MODELİ • Betimleme Sonucu
• İlgili literatür • EVREN VE • Yorumlama • Araştır a ı
• AMAÇ ÖRNEKLEM önerileri
• ÖNEM • VE‘İ TOPLAMA • İleri araştır a
• SAYILTI VE ARACI önerileri
SINIRLILIKLAR • VE‘İLE‘İN
• TE‘İMLE‘ ve TOPLANMASI
KISALTMALAR • VE‘İ ANALİ)İ
20
Bili sel Yazı Türleri Kay aklar
Makale
Tez
Birincil
Araştır a ‘aporu
Kaynaklar (Özgün) Kitap
Mevzuat Metinleri

Kitaplaştırıl ış Araştır a ‘aporları

İki il Derleme Kitaplar
Kaynaklar Ders Kitapları
Aktara yayı lar

Bildiri
Kaynak Ders Notları
olmayanlar Sunumlar

21
 Bilimsel Dergiler

İstatistikler içi akı ız:

http://ulakbim.tubitak.gov.tr/?q=tr/node/328 22
KAYNAK/LİTE‘ATÜ‘ TA‘AMA

23
Literatür Tara ası
Literatür tara ası araştır a ı ı
• Probleminin kuramsal temellerini
oluştur ası ı,
• Pro le i e ilişki ilgilere ve e zer
araştır alara ulaş ası ı,
• Diğer araştır aları so u u u gör esi i ve
değerle dir esi i sağlar.

24
Literatür tara ası da so ra araştır a ı
• Pro le i i ye ide şekille dire ilir,
• Düzeltebilir ya da
• Değiştire ilir.

Literatür tara ası, pro le duru u u ve

pro le ü lesi i oluşturul ası da ö e li ir
rol oynar.

25
Literatür tara ası, araştır a ı aşı da so u a
kadar devam eden bir süreçtir.

Literatür tara ası,

• Araştır a ı ı pro le i i ta ı la ası a
yardı ı olduğu gi i,
• Araştır ası ı yö te i i oluştur ası a,
• Elde ettiği ulguları yoru la ası a,
• Ulaştığı so uçları kura sal te ellere dayalı
olarak tartış ası a ve
• Getire eği ö erilere katkıda ulu ur.

26
 Kaynaklar
Birincil kaynaklar
– Makale İki il kay aklar
– Tez – Derleme makaleler
– Araştır a raporları – Derleme kitaplar
– Özgün kitaplar – Ansiklopediler
– Yıllıklar Diğer kay aklar
– Ders otları
– Ders kitapları
– Bildiriler
27
Kay aklara Erişi
• Kütüpha e Katalog Tara ası
• Bili sel Dergi İ deksleri i ve Veri
Ta a ları ı Kulla ıl ası
• Tara a Motorları ı Kulla ıl ası
• Yıllıklar ara ılığı ile kay aklara erişi
• İlgili araştır alar ara ılığı ile kay aklara erişi

28
A‘AŞTI‘MA P‘OBLEMİ

29
Araştır a Pro le i
Pro le , güçlük yarata , var olduğu süre e e gel
oluştura ve u ede le değiştiril esi gereke ir
duru dur. Araştır a ı u özellikleri taşıya ir duru u
seçer ve çöz eye çalışır.

Araştır a pro le i;
• Araştırıla ilir,
• İyi sı ırla dırıl ış,
• Açık,
• Kura sal te ellere dayalı ve
• Ö e li ol alıdır.

30
Örnek
Aşağıdaki araştır a soruları ı tartışalı :
• Ortaöğreti de ilgisayar destekli eğiti e yer veril eli idir?
• “evgi i i sa hayatı daki a la ı edir?
• Öğre ileri tutu ları ile aşarıları arası da ir ilişki var ıdır?
• Okulda şiddeti gerekçeleri elerdir?

Aşağıdaki araştır a soruları uygu içi de sı ırla dırıl ış

ıdır?
• Okuma-yaz a öğreti i i e iyi yolu edir?
• A yö te i kulla ıldığı da e kadar sürede oku a-yazma
öğretilir?
• Okuma-yaz a öğreti i de A ve B yö te leri de ha gisi
daha etkilidir?

31
Araştır a Pro le i Bul a
• Sezme
• Karşılaş a
• Ö araştır a ve gözle ler
• İlgili araştır alarda yararla ak
• İlgili oku alarda yararla ak
• Uz a görüşü al ak
• Grupla görüş e / Beyi fırtı ası yap ak
• …

32
DEĞİŞKEN

33
Değişke variable); bireyden bireye, gruptan
gruba, durumdan duruma, zamandan zamana,
ağla da ağla a,… değişiklik göstere ile
özellik ya da davra ışları ifade eder.

Birey özellikleri:
- Fiziksel Özellikler yaş, i siyet, göz re gi,…
- Psikolojik özellikler aşarı, zeka, tutu , ilgi,…
- De ografik özellikler “ED, eğiti düzeyi,
kardeş sayısı,…
34
Değişke Türleri

Ör eği ;
- Cinsiyet
- A e eğiti düzeyi
“ı ıfla alar:
- Ba a eğiti süresi
1. Nitel - Nicel
- Kitap sayısı
2. Sürekli - Süreksiz - Aylık gelir
3. Bağı lı - Bağı sız - Başarı
- Zeka
- Tutum
- Doğu yeri
- Meslek
35
Değişke i Ölçek Düzeyleri
Hiyerarşik olarak e fazla ilgi vere ölçek
düzeyi de aşlayarak dört ölçek düzeyi
ta ı la ıştır:

1. Ora lı
2. Eşit Aralıklı
3. “ırala a
4. “ı ıfla a
36
HİPOTE) KU‘MA

37
Hipotez; e ge el a la da araştırıl ak üzere ortaya
atıla ir iddiadır.

Bu araştır a, yaygı olarak iki yaklaşı a göre yapılır:

• Doğrula a yö te i
• Ya lışla a yöntemi

Hipotezler; araştır a soruları olarak ifade edile ile eği

gi i istatistiksel/ ate atiksel ö er eler şekli de de
ifade edilebilir.

38
İstatistiksel Hipotez
İstatistiksel hipotezler, ir iri i tümleyen iki önerme ile
ifade edilir:
• H0: “ıfır/Null/Yokluk hipotezi
• H1 ya da HA: Alter atif hipotez ya da araştır a
hipotezi

İstatistiksel hipotezler, H0 ı elli ir a idarlık düzeyi de

reddedil eye çalışıl ası a dayalıdır. Bu ede le hipotez
testi sonucunda;
• H0 reddedildi ya da
• H0 reddedile edi kararı verile ilir.

39
Örnek
H0: Öğre ileri aşarı ortala aları arası da
cinsiyetlerine göre α=0.05 düzeyinde manidar
bir fark yoktur.
Xerkek = Xkadı

H1: Öğre ileri aşarı ortala aları arası da

cinsiyetlerine göre α=0.05 düzeyinde manidar
bir fark vardır.
Xerkek  Xkadı
40
İstatistiksel Hipotez Testi Aşa aları
1. Varsayı ları test edil esi
– Nor al dağılı
– Değişke leri sürekliliği
– Veri sayısı ı yeterli ol ası
– Gruplararası varya sları ho oje liği
– Varsa Diğer varsayı lar
2. Hipotezleri Kurul ası
3. Test İstatistiği i Kestiril esi
4. Karar Kuralı ı Belirle esi
5. Karar

41
A‘AŞTI‘MA TÜ‘ VE MODELLE‘İ

42
Araştır a Tür ve Modelleri
TÜR

MODEL

DESEN

43
 TÜR MODEL DESEN

Açı layı ı
(Nitel model)
Kesitsel Tarama
Korelasyonel
(Tarama Modeli) Boylamsal Tarama
TEMEL
A‘AŞTI‘MALA‘
Nedensel Deneysel Desenler
(Deneysel Model) - Grupları elirle e
biçimine göre
Genelleme - Deney-Kontrol
(Nicel Model) grupları a göre
- Ön –Son testlere göre

Ar-Ge
Araştır aları
UYGULAMALI
A‘AŞTI‘MALA‘
Eylem
Araştır aları
44
Nedensellik
Koşulları
İki değişke arası da
neden-so uç ilişkisi
kurulabilmesi için;

1. Öncelik-so ralık ilişkisi ulu alı

2. Değişke ler arası da a idar korelasyo
ulu alı
3. “üreklilik ol alı
4. Karıştırı ı değişke leri etkisi ko trol altı a
alı ış ol alı.
45
Deneysel Desenler
• Grupları elirle e içi i e göre:
– Tam deneysel desen
– Yarı de eysel dese
– )ayıf de eysel dese

• Deney ve Kontrol grubuna göre

– Sadece deney gruplu deneysel desen
– Deney ve kontrol gruplu deneysel desen

• Ön test ve son test durumuna göre

– Sadece son testli deneysel desen
– Ön test ve son testli deneysel desen
46
Solomon Dörtlü Desen

47
EVREN VE ÖRNEKLEM

48
Evren-Örneklem
Evren (Population)
Belli ir özelliğe sahip e ge iş
gözlem birimleri kümesi.

Örneklem (Sample)
Evrenin her bir alt kümesi.

Örnekleme (Sampling)
Belli yöntem ve tekniklerle örneklem belirleme
süreci
49
• Evrene genelleme
yapıl ak iste iyorsa E
ör ekle i temsil S2
S1
ede ilir ol ası gerekir.

• Ör ekle ya sız
belirlendi ise örneklem S3
üyüklüğü arttıkça, te sil
edebilirlik artar. S4

• Ya lı ör ekle ler, hatalı

parametre kestirimlerine
yol açar.
Evre Değer = Para etre
• Ya sızlık içi seçkisiz Ör ekle Değer = İstatistik
örnekleme yöntemleri
kulla ılır. 50
Örnekleme Süreci
Gözlem biriminin
belirlenmesi

Örnekleme Evre i ta ı la ası

Örnekleme Yönteminin
Belirlenmesi
Örneklem Biriminin
Belirlenmesi
Ör ekle Büyüklüğü ü
Belirlenmesi

Örneklemin seçilmesi
51
 Ör ekle Büyüklüğü
-
0.03 örnekleme +-0.05 örnekleme -
+ + 0.10 örnekleme
Evren hatası d hatası d hatası d
Büyüklüğü p=0.5 p=0.8 p=0.3 p=0.5 p=0.8 p=0.3 p=0.5 p=0.8 p=0.3
q=0.5 q=0.2 q=0.7 q=0.5 q=0.2 q=0.7 q=0.5 q=0.2 q=0.7
100 92 87 90 80 71 77 49 38 45
500 341 289 321 217 165 196 81 55 70
750 441 358 409 254 185 226 85 57 73
1000 516 406 473 278 198 244 88 58 75
2500 748 537 660 333 224 286 93 60 78
5000 880 601 760 357 234 303 94 61 79
10000 964 639 823 370 240 313 95 61 80
25000 1023 665 865 378 244 319 96 61 80
50000 1045 674 881 381 245 321 96 61 81
100000 1056 678 888 383 245 322 96 61 81
1000000 1066 682 896 384 246 323 96 61 81
100 milyon 1067 683 896 384 245 323 96 61 81
52
Örnekleme Yöntemleri

• Basit/Tam seçkisiz örnekleme

Seçkisiz • Ta akalı seçkisiz örnekleme
Yöntemler • Küme örnekleme
• Sistematik örnekleme

• Maksi u çeşitlilik ör ekle esi

• Marjinal grup örneklemesi
Seçkisiz Olmayan
• Örnek olay örneklemesi
Yöntemler • Kartopu örnekleme
• …
53
Nitel ve Ni el Yaklaşı larda
Örnekleme
• Ni el araştır a yaklaşı ı ile yürütüle
araştır alarda ve özellikle tara a odelleri de
seçkisiz ör ekle e yö te leri i kulla ıl ası
beklenir.

• Nitel araştır a yaklaşı ı ile yürütüle

araştır alarda seçkisiz ol aya yö te leri
daha uygu ola ağı söyle e ilir. Bu duru da
evre -ör ekle ta ı la ası yeri e çalış a
gru u ta ı la ası yapıla ilir.
54
Örnek
Aşağıda verile araştır a ko uları içi evre -
ör ekle ta ı la ası yapı ız. Ör ekle e
yöntemi belirleyiniz.
• A kara Ü iversitesi öğre ileri i eğiti
beklentileri
• Öğre e güçlüğü ola ço ukları öğre e
aşarıları ile ilişkili de ografik özellikleri

55
VE‘İ TOPLAMA A‘AÇLA‘I

56
Dikkat!!!

TE“T = ÖLÇME A‘ACI = VE‘İ TOPLAMA A‘ACI

TEST  SINAV
(taking a test) (taking an examination)

57
Test Nedir?
Test;
İyi ta ı la ış belli bir özellik ve belli bir amaç
doğrultusu da, u özelliğe yö elik gözle lerde kulla ıla
sistematik gözle araçlarıdır.

Ölçüle ek özelliği ve ölç e i a a ı ı ta ı la ası, ölç e

sürecinin ve test geliştir e i ilk iki aşa ası ı
oluştur aktadır.

Ör eği ;
1. “ı ıf içi ölç elerde sıklıkla ölç eye ko u ola aşat özellik
nedir?
2. Bu özellik hangi amaçlarla ölçülebilmektedir?

58
Ölç e Ara ı Kulla a İhtiya ı
Niçi ölç e ara ı kulla ıyoruz?
1. Ölç e i hassaslığı ı artır ak
2. Gözle ide kay akla a ile ek ya lılığı
azaltmak
3. Tekrar edilebilirlik, doğrula a ilirlik,
genellenebilirlik… sağla ak
4. Psikolojik özellikleri doğruda ölçüle ilir
ol a ası.
5. Psikolojik özelliklerdeki değişke liği yüksek
ol ası.

59
Testleri Sı ıfla dırıl ası
Birçok sı ıfla dır a yapıl ıştır:

• Özelliği ve davra ışları doğası a göre;

– Maksimum performans testleri
• Zeka testleri
• Başarı testleri
• (Genel) Yetenek testleri
– Tipik performans testleri
• Tutum testleri
• İlgi testleri
• Kişilik testleri

60
• Faktör/Alt oyut sayısı a göre;
– Tek oyutlu testler tek faktör kura ı
– Çok oyutlu testler çok faktör kura ı

• Puanlama biçimine göre;

– Topla pua alı a ile testler yapı geçerliği
çalış aları gerekli
• Tek pua lı testler
• Çok pua lı testler
– Maddeleri ağı sız pua la dığı testler

61
• Maddelerin ölçeklenme biçimine göre;
– Dichotom addelerde oluşa testler Tek tip
puanlama)
– Polythom addelerde oluşa testler Kıs î
puanlama)
– “ı ıfla a ve sırala a ölçeği de addelerde oluşa
testler

• Madde türlerine göre;

– Yapıla dırıl ış addelerde oluşa testler
– Yarı yapıla dırıl ış addelerde oluşa testler
– Yapıla dırıl a ış addelerde oluşa testler

62
• Uygulama biçimine göre;
– Bireysel testler
– Grup testleri

• Uygulama süresine göre;

– Hız testleri
– Diğer testler

• Teknik özelliklerine göre;

– “ı ıf içi öğret e yapı ı testler
– Standart testler

63
Davra ış Ala ları a Göre Testler
DAV‘ANIŞ
ALANLARI

BİLİŞSEL DUYUŞSAL DEVİNİMSEL

- Zekâ Testi - Ölçek - Gözlem formu

- Yetenek Testi - Envanter - Görüş e for u
- Başarı testleri - Anket - Kontrol listesi
• Yazılı yokla a - Gözlem formu
• Sözlü yoklama - Görüş e for u
• Çoktan seçmeli test - Kontrol listesi
• Doğru-Ya lış testleri
• Kısa evaplı test

64
Ölç e Ara ı ı Belirle esi
Ölç e ara ı kulla a kararı verildi. Kulla ıla ak
ölç e ara ı asıl elirle e ilir?

“ırasıyla;
1. Ke di kültürü de geliştiril iş ir araç
kulla ıla ilir.
2. Uyarla a yapıla ilir.
3. Test geliştirile ilir.
65
Dikkat!!!
Ö ede geliştiril iş ir araç kulla ıla aksa;
• Bu araçla ölçülen özellik, amaçlanan özellikle
ay ı ol alıdır.
• Ara ı geliştirildiği evre , a açla a ölç ede
elirle e evre ile ay ı ol alıdır.
• Araç, psikometrik özellikleri itibariyle uygun ve
yeterli ol alıdır.
• Bir de e e uygula ası ve ardı da
doğrulayı ı çalış alar yapıl alıdır.

66
Dikkat!!!
Uyarla a yapıla aksa;
• Ke di kültürü de uygu ir araç ulu adığı a
dikkat edilmelidir.
• Ölçüle özellik açısı da kültürler arası eşdeğerlik
çalış aları yapıl alıdır.
• Çeviri çalış aları da so ra, uyarla ada, ara ı
geliştiril esi de takip edile yolu e zeri takip
edilmelidir.
• De e e uygula ası da elde edile veriler
üzerinde doğrulayı ı çalış alar yapıl alıdır.
67
ÖLÇME ARAÇLARININ
PSİKOMET‘İK Ö)ELLİKLE‘İ

68
Ölçmede Hata
Her ölç eye ir iktar hata karışır:

X=T+E

Ölç e hatası; gözle e değerlerle gerçek

değerler arası daki farkı ifade eder.

69
Hata Kay akları
• Gözlemci
• Orta ve koşullar
• Gözlem birimleri
• Ölçme yöntemi
• Ölç e ara ı

70
Hata Türleri
• Sabit hata: Her bir gözlem birimine yönelik
ölç eye ay ı iktarda karışa hata türüdür.

• Sistematik hata Ya lılık : Gözlem birimlerine

yö elik ölç elere farklı iktarlarda karış akla
irlikte elli ir siste atiği ve kuralı ola hata
türüdür.

• Tesadüfî hata: Gözlem birimlerine yönelik

ölç elere farklı iktarlarda karışa , siste atik
ol aya ve kay ağı elirle e eye hata türüdür.
71
Örnekler-1
Aşağıdaki ör ek duru larda ölç eye karışa
hata türlerini belirleyelim:

• Bir cetvelin 0-20cm yerine 1-20cm olarak

öl ele diği durumda, bu cetvelle;
– Tek kulla ı la ölçüle uzu luklar
– Birde fazla kulla ı la ölçüle uzunluklar

• Bir tartı ı % fazla tart ası

72
Örnekler-2
• Bir çokta seç eli testte yer ala soruda si i askı
hataları ede iyle oku a ıyor ol ası.

• Bir öğret e i yazılı yokla a so uçları a pua

eklemesi.

• Bir öğret e i yazılı yokla a so uçları ı pua güzel

yazı değerle dir esi i de dikkate alarak pua la ası.

• Bir öğret e i yazılı yokla aları, her ir öğre i içi tek

tek ve sırayla pua la ası.

73
Güvenirlik (Reliability)
Güvenirlik;
ölç e so uçları ı
hatadan arı ıklık düzeyidir.

• Ör ekle güve irliği

• Ölç e ara ı ı güve irliği
• Pua la a güve irliği
• Pua layı ı güve irliği
• Uygula a güve irliği

74
75
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
• Test-Tekrar Test Yöntemi
– Deva lılık/Kararlılık katsayısı

• Eşdeğer/Paralel For lar Yö te i

– Eşdeğerlik katsayısı

• Test Yarıla a Yö te i
– İç tutarlılık katsayısı

• Ye i Yaklaşı lar
– İç tutarlılık katsayısı

76
Ölç e i Sta dart Hatası ÖSH

“EM: Ölç e i sta dart hatası

sd: Test pua ları ı sta dart sap ası
‘: Güve irlik katsayısı

Ölç e i sta dart hatası; gerçek değerleri güve

aralığı ı elirle ede kulla ılır:
• % olasılıkla: X – 1xSEM < T < X + 1xSEM
• %95 olasılıkla: X – 2xSEM < T < X + 2xSEM
• %99 olasılıkla: X – 3xSEM < T < X + 3xSEM
77
Geçerlik (Validity)
Geçerlik;
ölç e so uçları ı , ölç e
a a ı a uygu olarak
ölçüle özellik hakkı da
çıkarı yap aya elverişli
olma durumunu ifade
etmektedir.

78
Geçerlik Türleri
• Ma tıksal Geçerlik
Çalış aları
– Kapsa Geçerliği
– Görü üş Geçerliği

• De eysel Geçerlik Çalış aları

– Ölçüte Dayalı Geçerlik
– Yorda a geçerliği
– Yapı Geçerliği
79
 Güve irlik ve Geçerlik İlişkisi

Ölç e so uçları geçerli değilse güve ilir ola az.

Aksi durum mümkün.
80
TEST GELİŞTİ‘ME

81
Test geliştir e; ölç eye ko u ola özelliğe
yö elik ir ölç e ara ı ı uygu ve
uygula a ilir ir şekilde hazırla a süre idir.
• Uz a lık gerektirir.
• Sistematik bir süreçtir.
• Ayrı tılı ir Test Pla ı çerçevesi de
gerçekleştirilir.

82
Test geliştir e süre i ya da test pla ı dört te el
aşa a içerir:
1. De e e for u u hazırla ası
2. De e e uygula ası
3. De e e uygula ası so uçları ı a alizi
4. Esas for u hazırla ası

83
De e e For u u Hazırla ası
1. Testi A a ı ı Belirle esi
- Öğre ileri ilgi ve yete ekleri i
belirlenmesi
- Öğreti progra ları ı değerle diril esi
- Öğreti i etkililiği i değerle diril esi
- Öğre e eksikleri i elirle esi
- Öğre e aşarısı ı değerle diril esi
(Baykul, 1999)

84
 . Testi Kapsa ı ı Belirle esi
- Ha gi ko u, öğre e ala ı, te a ya da yeterlik
düzeyi kapsa ı da ha gi davra ışlar
ölçülecek?
- Bu davra ışları ölçül esi de ha gi alze e
ya da içerikte yararla ıla ak?
- Davra ış-içerik kesişi leri i ağıl ağırlıkları
neler olacak?

85
Testi kapsa ı ı elirle esi de sıklıkla
belirtke tablosu kulla ılır.

Belirtke tablosu; sütunda konu, tema ya da

içerik ala ı, satırda davra ışlar ve u
davra ışları taksonomik düzeyi bulunan bir
matristir.

86
3. Belirtkelerin Maddelerle Örnekleme
Yönteminin Belirlenmesi
- Belirtke ta losu da yer ala her ir davra ışa
yö elik adde yazıla ak ı?
- Davra ışlar arası da ör ekle eye gidile ek
mi?
- Bu ör ekle e asıl yapıla ak?

87
 . Kulla ıla ak Test ve Madde Türleri ile Madde
Sayıları ı Belirle esi

Bu belirleme, geçerlik ve güvenirlik özellikleri

dikkate alı arak yapılır.

88
 . Madde Üreti i/Yazı ı
Madde yazma, tek ik ve uz a lık gerektire ir
iştir.
Madde yazarı;
- Ölçmeye konu olan alanda,
- Ölç e ve değerle dir e ala ı da yeterlik
sahi i ol alıdır.
Madde sayısı; esas formda yer alacak madde
sayısı ı ;
- İlk de e elerde - katı,
- Sonraki denemelerde 3- katı ol alıdır.
89
 . Üretile Maddeleri İ ele esi ve
Geliştiril esi
Üretilen maddeler;
- Davra ış ile uyu u,
- Madde tipi i uygu luğu,
- Dil ve a latı uygu luğu,
- Görsel kulla ı ı,
- Ya ıtla a türü ve şekli,
- Pua la a türü ve şekli,
- For a yerleştiril e şekli ve düze i,
gi i özellikleri açısı da gözde geçirilir.
90
7. Deneme Formunun Düzenlenmesi
- Ay ı davra ışı ölçe addeler artarda
gelmemeli.
- Madde tipi irliği sağla alı.
- Ko u ya da te a irliği sağla alı.
- Kolayda zora, asitte kar aşığa sırala a
yapıl alı.
- “eçe ekler sıralı ol alı.
91
8. Puanlama Yönteminin Belirlenmesi

- İki kategorili dichotomous) puanlama

- Çok kategorili (polythomous /Kıs i pua la a

92
 . De e e For u u )a a la ası ı
Belirlenmesi

- Herkes ta a layı aya kadar sürdür e

- )a a kaydı ile uygula a

Bu oktada testi hız testi olup ol aya ağı

kararı a dikkat edil eli.
93
. Yö ergeleri Hazırla ası

. Baskıya Hazırla a

. Çoğalt a

94
De e e Uygula ası
1. Örneklemin belirlenmesi

2. Uygula a ı , yer, za a , uygulayı ılar,

uygula a şekli ve e zeri kapsa ı da
pla la ası

3. De e e uygula ası ı pla la a şekilde

uygula ası

4. Sap aları elirle esi ve değerle diril esi

95
De e e Uygula ası So uçları ı
Analizi

1. Test Analizi
- Test ortala ası
- Test sta dart sap ası ve varya sı
- Test pua ları ı dağılı ı
- Geçerlik ve güve irlik katsayıları

96
2. Madde Analizi
- Madde güçlüğü
- Madde ayırı ılığı
- Madde sta dart sap ası ve varya sı
- Cevapları seçe eklere dağılı ı
- Madde güve irlik katsayısı

97
Esas For u Hazırla ası
1. Test Maddelerinin Seçilmesi

2. Maddeleri Esas For a Yerleştiril esi

3. Esas Uygula a Koşulları ı Belirle esi

4. Esas For u Çoğaltıl ası

98
Test geliştirildikte so ra, ü kü se tekrar
de e eli, test ve adde a alizleri yapıl alı.
Bu ü kü değilse e azı da test ve adde
a alizleri, de e e uygula ası so uçları a
göre tekrar edilmeli.

Standart test geliştiril ek iste iyorsa, ir

standardizasyon örneklemi üzerinde;
- Nor çalış aları yapıl alı
- Test el kita ı hazırla alı

99
BAŞA‘ININ ÖLÇÜLMESİ VE BAŞA‘I
TESTLE‘İ

100
Başarı ı Ölçül esi
Davra ışçı yaklaşı la, ge el a la da aşarı;
elirle e ve ta ı la a tipik ve kritik ilişsel
davra ışlar düzeyi de, ireyleri u davra ışlara
sahip olma düzeyidir.

Eğiti ala ı da aşarı ise pla lı öğre e

yaşa tıları süre i de ve süre i so u da, aşarı ile
ilişkile diril iş ilişsel davra ışlar ya da e eriler
düzeyi de iste dik yö de değişi i ortaya çık a
düzeyidir.
101
Eğiti ve öğreti süreçleri de aşarı;
– Öğre e aşarısı
– Akade ik aşarı
– Ders aşarısı
– Ko u/Ü ite aşarısı
– Dö e /Yıl/Kade e aşarısı
gi i farklı kavra larla ve farklı içi lerde
ta ı la a il ektedir.

Başarı, ilişsel ya da ilişsel yö ü askı örtük

bir özelliktir.

102
Başarı ı öğre eye ağlı olarak gelişi i;

Klasik Bloom Taksonomisine göre aşa ada gerçekleşir:

1. Bilgi
2. Kavrama
3. Uygulama
4. Analiz
5. Sentez
6. Değerle dir e

Haladyna Taksonomisine göre aşa ada gerçekleşir:

1. Bilgi (Information)
2. Beceri (Skill)
3. Yetenek / Yetkinlik (Ability)

103
Başarı ı ölçül esi e yö elik klasik odel;

BAŞA‘I DAV‘ANIŞLA‘

Davra ış Davra ış
Evreni Örneklemi

Göstergeler
Uyarı ılar
Maddeler
Sorular

104
Başarı Testleri
Başarı;
• Örtük bir özelliktir.
• Bilişsel yö ü askı ir özelliktir.
• Maksimum performans kategorisinde bir özelliktir.
• Hiyerarşik olarak ta ı la a ça aları ulu aktadır.
• Çoğu lukla, ölç e i a a ı a ağlı olarak tek oyutlu
yapıla dırıl ası ter ih edile ir özelliktir.
• Böylece bir toplam puanla ifade edilebilmektedir.

Başarı testleri, aksi u perfor a s testleri olarak da

ta ı la aktadır.
105
“ı ıf içerisi de kulla ıla aşlı a aşarı testleri:
• Yazılı Yokla a
• Sözlü Yoklama
• Çoktan Seçmeli Test
• Kısa Cevaplı Test
• Boşluk Doldur alı Test
• Eşleştir eli Test
• Doğru-Ya lış Testleri
• Kompozisyon Testleri
• Perfor a s değerle dir e araç ve yö te leri

106
“ı ıf içerisi de kulla ıla aşarı testleri i, adde tipleri e
ve türleri e göre sı ıfla dır ak ü kü dür:

Yapıla dırıl ış • Çoktan Seçmeli Test

Maddelerde Oluşa • Doğru-Ya lış Testi
Testler • Eşleştir eli Test

Yarı Yapıla dırıl ış • Kısa Cevaplı Test

Maddelerde Oluşa • Boşluk Doldur alı
Testler Test

Yapıla dırıl a ış • Yazılı Yokla a

Maddelerde Oluşa • Sözlü Yoklama
Testler • Kompozisyon Testleri

107
Ha gi ölç e ara ı ı kulla ıla ağı kararı ı veril esi de;
• Ölçülmek istenilen özellik,
• Ölç e i a a ı,
• Yokla ak iste e davra ışlar ve u davra ışları
örüntüsü,
• Davra ışları sayısı ve dağılı ı,
• Örneklemin özellikleri,
• Uygula a koşulları,
ve
• Ölç e ara ı ı özellikleri,
• Gözle i i /Uygulayı ı ı yeterlik düzeyleri
bir ütü olarak dikkate alı alıdır.

Dikkat!!!
Ara a göre ölç e i, ölç eye uygu araç ı?
108
Olumlu-Olumsuz Yönler
Hazırla a Kolaylığı/Güçlüğü
• Ha gi ölç e araçları ı hazırla ak daha kolaydır?
• Ha gi ölç e araçları ı hazırla ak teknik yeterlilik
gerektirir?
• Ha gi ölç e araçları ı hazırla ak teknik
uz a lık gerektirir?

Uygula a Kolaylığı/Güçlüğü
Ha gi ölç e araçları ı uygula ak daha kolaydır?
109
Yokla a Davra ışlar
• Ha gi ölç e araçları te el e eri ve davra ışları
yokla ada daha kulla ışlı ve işlevseldir?
• Ha gi ölç e araçları üst düzey e eri ve
davra ışları yokla ada daha kulla ışlı ve
işlevseldir?
• Çokta seç eli testler ile üst düzey davra ışlar
yoklanabilir mi?
• Yazılı yokla a ol asa ol az ı?
• “özlü yokla a ol asa ol az ı?
• Ölç e araçları, ir iri i alternatifi olarak
kulla ıla ilir i?
110
Geçerlik ve Güvenirlik
• Geçerlik ve güve irlik düzeyi yüksek ve düşük
ola ölç e araçları ha gileridir?
• Ölç e ara ı ı geçerlik ve güve irlik düzeyi asıl
artırıla ilir?

Puanlama
• Tek tip ve kıs î pua la a addelerde oluşa
ölç e araçları ha gileridir?
• Hangi durumlarda hangisini tercih etmeliyiz?
• Polythom pua la ada verile ek pua lar asıl
belirlenir?

111
Pua la a Güve irliği
• Puanlama ve pua layı ı ya lılığı yüksek ve
düşük ola ölç e araçları ha gileridir?
• Puanlama ve pua layı ı güve irliği asıl
yükseltilebilir?

Şa s Başarısı
• Şa s aşarı yüksek ve düşük ola ölç e
araçları ha gileridir?
• Şa s aşarısı ile asıl aşa çıkıla ilir?
112
DUYUŞSAL Ö)ELLİKLE‘İN
ÖLÇÜLMESİ

113
Duyuşsal Özelliklerin Ölçülmesi
Duyuşsal özellikler, genel olarak tipik performans
kategorisi de yer al aktadır.

Bu özellikleri gözle esi de kulla ıla ile ek aşlı a

ölç e araçları:
1. Ölçek
2. Envanter
3. Anket
4. Kontrol ve Tarama Listeleri
5. Gözlem formu
6. Görüş e for u
114
Ölçek
Ge elde ve alt oyutlar düzeyi de topla pua ları
a la lı olduğu ölç e araçlarıdır.
• Yapı geçerliği çalış aları yapıl ıştır.
• Maddelerin ölçeklenme biçimi tek tiptir.

Kulla ışlı ve işlevsel olduğu duru lar:

• “ı ırlı ve iyi ta ı lı,
• Tek oyutlu ya da askı ir faktörü oluştuğu,
• Hiyerarşik olarak yapıla dırıla ile ,
özellikleri ölçül esi de kulla ışlı ve işlevseldir.

115
Envanter
Topla pua ları alt oyutlar düzeyi de a la lı olduğu
ölç e araçlarıdır.
• Yapı geçerliği çalış aları, te atik alt oyutlar
düzeyi de yapılır.
• Maddelerin ölçeklenme biçimi, alt boyutlara göre
değişe ilir.

Kulla ışlı ve işlevsel olduğu duru lar:

• Kapsa lı,
• Çok boyutlu,
• Hiyerarşik olarak yapıla dırıl ası ü kü ol aya ,
• “ı ıfla a ve profil ta ı la aları a dayalı
özellikleri ölçül esi de kulla ışlı ve işlevseldir.

116
Anket
Topla pua ları a la lı ol adığı, addeleri ağı sız
olarak değerle dirildiği ölç e araçlarıdır.
• Geliştiril esi de ve de e esi de a tıksal geçerlik
çalış aları ağırlıklıdır.
• Maddelerin ölçeklenme içi i, ir iri de ağı sızdır
ve değişe ilir.

Kulla ışlı ve işlevsel olduğu duru lar:

• Kapsa lı,
• Çok boyutlu,
• Hiyerarşik olarak yapıla dırıl ası ü kü ol aya ,
• Görüş ve düşü elere dayalı
özellikleri ölçül esi de kulla ışlı ve işlevseldir.

117
Kontrol Listeleri
Ko trol listeleri çoğu lukla;
• Dikotom addelerde oluşa ,
• Maddeleri tek tip ölçekle diği,
• Topla pua ları a la lı ol adığı,
• Freka slar ve yığıl a oktaları a göre çıkarsa a
yapıla ile ,
• Kes e oktaları a göre değerle dir e yapıla ile ,
• Gözle i tarafı da tepkileri ot alı dığı
ölç e araçlarıdır.

• Devinimsel özelliklerin ölçülmesinde,

• Pro le tara aları da
kulla ışlı ve işlevseldir.

118
Gözle ve Görüş e For ları
Çoğu lukla ireysel uygula a ve gözle i tarafı da
gözle so uçları ı ot alı dığı ölç e araçlarıdır.

• Yapıla dırıl ış siste li - Yapıla dırıl a ış

gelişigüzel
• Katılı lı - Bireysel
olarak uygulanabilmektedir.

• Keşfet e,
• Ta ıla a,
• Süreci planlama
gi i a açlarla, daha çok ö ve ha gözle eler iteliği de
kulla ıla il ektedir.

119
Öğre e ya da öğre e aşarısı ile ilişkili duyuşsal
özelliklerde azıları;
TUTUMLAR İLGİLER
Okula yönelik tutum Öğre e ilgisi
Derse yönelik tutum Meslek ilgisi
“ı av kaygısı Okuma ilgisi
“ı av korkusu

BAŞA‘I

ALGI VE EĞİLİMLER
KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ
Akademik öz e lik algısı
Stresle aşa çık a tarzı
Epistemolojik inanç
Ders çalış a alışka lığı
Özyeterlik

GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELER

120
TUTUMLAR VE TUTUMLARIN
ÖLÇÜLMESİ

121
Tutum
Tutu ; ir tutu o jesi e yö elik olarak ilişsel, duyuşsal
ve devinimsel davra ış ve tepkileri ütü üdür.

Tutumlar;
• Doğuşta gel ez, yaşa tılar yoluyla öğre ilir.
• Geçi i değildir, elli ir süre deva lılık gösterir.
• Bireysel ya da toplumsal olabilir.
• Birey-obje ya da toplum-o je arası daki ilişkide ir
düze kurar ve ya lılık oluşturur.
• Bir tepkide çok tepki eğili idir . Olu lu ya da
olu suz davra ışlara yol aça ilir.
122
Tutu ları Ölçül esi
Tutu ları ölçül esi güçtür;
• Ta ı la ası ve yapıla dırıl ası he ala
uz a lığı he tek ik uz a lık gerektirir.
• Ortaya çık ası za a alır.
• )a a içerisi de kıs e değişi göstere ilir.
• Yakı ve ge el çevresel etkiler, karıştırı ı
olabilmektedir.
• Hata kay akları çok ve çeşitlidir.
123
Tutu ları ölçül esi de ve değerle diril esi de
aşlı a yö te ve tek ikler:
• Davra ışları gözle esi
• Fizyolojik tepkilerin gözlenmesi
• “ıfat ya da ko trol listeleri e göre tepkileri ve
eğili leri gözle esi
• Tutum Ölçekleri
– Bogardus Toplu sal Uzaklık Ölçeği
– Thurstone Ölçeği
– Likert Tipi Tutu Ölçeği Dere ele e Ölçekleri
– Guttman Ölçekleri (Birikimli Ölçekler)
– Osgood Duygusal A la Ölçeği “e a tik Fark
Ölçekleri)
124
Likert Tipi Ölçekler
• Rensiz Likert tarafı da de geliştiril iştir.
• Thurstone tipi ölçekleri soru ları a çözü
getirdiği söyle e ilir.
• Bireyler, benimsedikleri tutum ifadelerini
işaretle ek yeri e her ir tutu ifadesi e
katıl a düzeyleri i işaretle ektedir.
• Dere ele e topla ları a ve topla lı sırala alara
dayalı ir ölçekle e tek iğidir.
• Bu ede le Dere ele e Ölçekleri olarak da
bilinmektedir.
125
Likert tipi ölçekleri azı te el varsayı ları
ulu aktadır:
• Her bir tutum maddesi ile bu maddenin ölçeklenme
düzeyleri arası da monotonik ir ilişki vardır. Ya i
ta a e katılıyoru ve hiç katıl ıyoru tepkileri
aşırı olu lu ya da aşırı olu suz tutu ları gösterir.
• Madde ya ıtları ı doğrultusu, ölçüle tutu la
monotonik ilişki gösterir. Bu ede le farklı yö lerde
işleye addeler dikkate alı arak düzelt e
yapıla il ektedir.
• Ölçüle tutu , tek oyutludur ya da askı ir alt
boyut ile temsil edilebilmektedir.
• Maddeler ile topla pua lar arası da doğrusal ir ilişki
vardır. Ya i her ir adde i ölçüle tutu u
açıkla aya katkısı ay ı ol asa da yakı dır.
126
BİLİMSEL A‘AŞTI‘MALA‘DA ETİK

127
ETİK NEDİ‘?
Etik söz üğü, Yu a a "karakter" a la ı a gele ethos
söz üğü de türetil iştir.

Ethos'tan türetilen "ethics" kavra ı da, ideal ve soyut

ola a işaret ederek, ahlak kuralları ı ve değerleri i
i ele esi so u u ortaya çık aktadır.

Aksiyoloji dalı olarak ka ul göre etik, felsefe i dört a a

dalı da iridir.

Ya lışı doğruda ayıra il ek a a ıyla ahlâk kavra ı ı

doğası ı a la aya çalışır.
BİLİM ETİĞİ
Bilim Etiği; ili sel araştır a ve geliştir e i ,
ya i ili üreti i i e olduğu ve asıl
yapıldığı ı ta ı ı içi de yer ala , kuru u
u surları da iri olarak; diğer ya da da,
ili i sa ları ı eslek etiği i, ya i
mesleklerini icra ederken yerine getirdikleri
çok çeşitli görevleri yaparke uy ak zoru da
oldukları kurallardır.
Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA)
BİLİM ETİĞİNDE
TEMEL İLKELE‘
1. Gerçeğe Uygu luk:
Veriler, sadece bilimsel yöntemlerle yürütülen
gerçek deney ve gözlemlerden elde edilir.

2. Bilimsel Araştır a ı )arar Ver e esi:

Araştır a ı deneklere zarar vermemesi,
de ekleri olası riskler ko usu da açık şekilde
ilgile diril esi ve de eye katılı kararı ı etki
ve askı ol aksızı özgür e alı ası gerekir.
3. Sorumluluk ve Haklar:
Bili i sa ları araştır a so uçları ile ilgili olarak
toplu u ilgile dir ek, olası zararlı uygula alar
konusunda uyarmakla yükümlüdürler.

4. Yazarlar:
Araştır a so uçları araştır ayı yapa ları
tü ü ü isi leriyle yayı la ır. Araştır a ı
tasarla ası, pla la ası, yürütül esi ve yayı a
hazırla ası aşa aları da etki katkıda
ulu a ış kişileri isi leri yazar isi leri
arası a katıla az.
5. Kay ak Göster e ve Alı tılar:
Bili sel yayı larda ya da ge el ka uoyu a
dö ük olarak yayı la a her türlü akale,
derle e, kitap ve e zeri yayı larda daha
ö e yayı la ış veya yayı la a ış ir
çalış ada yararla ılırke , o çalış a ili sel
yayı kuralları a uygu içi de kay ak olarak
gösterilmelidir.
6. Bili İ sa ı ve Akade ik Etki liklerde Etik:
Bili i sa ı, akade ik yaşa ı ı ütü
evreleri de ve öğreti , yö eti ve akade ik
değerle dir elere ilişki görevlerde ili sel
liyakati temel ölçüt olarak kabul eder, etik
kuralları ı dışı a çık az ve u kuralları
dışı a çıkıl ası a göz yu az.
Araştır a ve Yayı Etiği
Bilimsel yayı ları dürüstlük, açıklık, aşkaları ı
fikirleri e ve yaratıları a saygı gi i te el
ilkelere uygu içi de yapıl ası ı sağla ayı
a açlaya ve u u gerçekleş esi içi -kimi
etik ilkeler geliştir e de içi de ol ak üzere-
çalış alar yapa uygula alı etik ala ıdır.
Etik İlkeler
o Araştır a ı pla la ası, yürütül esi ve ulguları a alizi
süre i de dürüstlük ve açıklık ilkeleri e ağlı kalı ası,

o Be zer araştır aları yapa araştır a ıları ve sa atçıları fikir

ve ulguları a saygılı olu ası ve yayı aşa ası da gerekli
atıflarda ulu ul ası,

o Bili sel araştır a ı ve yayı ı her aşa ası da o jektif

olu ası,

o “ağlık Baka lığı' ı i sa üzeri de yapıla ilaç araştır aları ile

ilgili yö et eliği e uygu davra ıl ası,

o İyi kli ik uygula aları ilkeleri e uygu davra ıl ası.

Etik Dışı Davra ışlar
• Aşır a ılık ( Plagiarism )
• Uydur a ılık ( Fabrication )
• “aptır a ılık veya Çarpıt a Falsification )
• Yayı Tekrarı Duplication )
• Dilimleme ( Salami Slicing )
• Destekleyenleri Belirtmeme
• Hayali Yazarlık
 Aşır a ılık Plagiarism )
Korsa lık Piracy ):

• Başka irisi e ait yapıtı yazılı, asılı ve

elektro ik orta daki yapıtı sa atsal
uygula aları olduğu gi i alarak ke di adıyla
sunmak,
 Aşır a ılık Plagiarism )
• Başka irisi e ait yapıtı yazılı, asılı ve
elektro ik orta daki yapıtı ir ölü ü ü
ili sel yayı kuralları a uygu ir içi de
atıfta ulu ada ke di yapıtı gi i su ak,
 Aşır a ılık Plagiarism )
• Kay ak yapıta , sa atsal uygula alara uygu
ve kuşkuya yer ırak aya ak içi de
ili sel yayı kuralları a uygu olarak
gö der eler yap ada , aşkaları a ait
düşü e , ulgu ve sa atsal uygula aları
ke disi i iş gibi sunmak,
 Aşır a ılık Plagiarism )
• Başkaları a ait düşü e, ulgu ve sa atsal
uygula aları u ları alı tı olduğu u apaçık
biçimde gösterecek –ör eği çift tır ak içi de
yazarak, eti içi de işaretleyerek, dip otta
ya da metnin sonunda kaynakçada belirterek-
biçimde dile getirmeden sunmak,
 Aşır a ılık Plagiarism )
• Alı tı yapıla kay ağa ilişki ilgi ver e ek
veya eksik bilgi vermek,

• Yal ız a farklı keli eler ve ifadeler

kulla arak, kıs e değiştirerek aşkaları a
ait araştır a so uçları ı ya da düşü eleri ve
uygula aları ke disi i iş gi i su ak
 Uydur a ılık Fabrication )
Yapıl aya ir araştır ayı yapıl ış gi i
göster ek ve/veya yapıl aya ir
araştır aya daya dırarak sahte ulgular
ortaya koymak,
 “aptır a ılık veya Çarpıt a
( Falsification )
• Araştır a ve uygula aları yö te veya
so uçları ı kasıtlı olarak saptır ak ve
değiştir ek,

• Yapıla araştır a ve uygula aları ,

araştır a ı ve uygula a ı iteliği i
oza ak dere ede farklı ir içi de su ak,
 “aptır a ılık veya Çarpıt a
( Falsification )
• Kulla ıl aya ir araştır a ateryali i
ve/veya ihazı kulla ıl ış gi i göster ek,

• Araştır a süre i i, süre i iteliği i

değiştire ek içi de, olduğu da farklı
sunmak,
 “aptır a ılık veya Çarpıt a
( Falsification )
• Araştır a kayıtları ı kasıtlı olarak
değiştir ek,

• Sayılı Fikir ve Sa at Eserleri Ka u u ve

o u değişe sayılı addeleri e aykırı
davranmak
 Yayı Tekrarı Duplication )
Ay ı araştır ayı veya akaleyi ilgi
ver eksizi ye ide diğer yayı orga ları a
gö der ek ya da yayı la ak,
 Dilimleme ( Salami Slicing )
Bir araştır a ı so uçları ı, araştır a ı
ütü lüğü ü ve iteliği i oz ada tek ir
akale olarak yayı la ak ola aklı ike
parçalara ayırarak iki veya daha çok sayıda
yayı yap ak .
 Destekleyenleri Belirtmeme

Destek alı arak yürütüle araştır aları

yayı ları da destek vere kişi, kuru veya
kuruluşlar ile o ları araştır adaki katkıları ı
açık ir içi de elirt e ek,
 Hayali Yazarlık
• Araştır aya ve/veya yayı a aktif katkısı
ol aya kişi veya kişileri, ko u ları ya da
sıfatları ede iyle, yazarlar listesi e al ak.
 Hayali Yazarlık
• Araştır aya açık ve araştır a ı gidişi
açısı da ö e li ir aktif katkısı ol aya
kişileri adı ı yazarlar listesi e koy ak veya
yazarlıkla ağdaşa aya ak katkıları a
dayanarak yeni yazar (veya yazarlar) eklemek
veya yazar sırala ası ı değiştir ek,
 Hayali Yazarlık
• Araştır a ve akalede ortak araştırı ı ve
yazarlarda araştır ada ve/veya akalede
aktif katkısı ulu a ları isi leri i çıkar ak,
 Hayali Yazarlık
• Yazar sırala ası ı gerekçesiz veya uygu ol aya
ir içi de değiştir ek, ör eği

a araştır aya katıla ları, yazarlar listesi de

araştır aya aktif katkıları a göre sırala a ak,

ya da araştır aya katkısı açık ir içi de

diğerleri de az ola iri i yazarlar listesi de daha
üst sıralara koy ak . ,
 Hayali Yazarlık
• Ya a ı dilde kitap, akale v . ter ü e
ederek, ke di yaz ış gi i as ak .

• Yüksek Lisa s ve Doktora çalış aları da

çıka yayı larda öğre i i veya da ış a ı
ismini yazmamak.
 Hayali Yazarlık
• İ sa lar ve hayva lar üzeri de yapıla
araştır alarda etik kurallara uy a ak

• Helsinki Bildirgesi ve iyi hekimlik ilkelerine

saygılı davra a ak
FİKİ‘ VE “ANAT E“E‘LE‘İ
KANUNU
FİKİ‘ VE “ANAT E“E‘LE‘İ KANUNU

Ka u Nu arası:

Kanun Kabul Tarihi: 05/12/1951

Yayı la dığı ‘es i Gazete Tarihi: / /

Yayı la dığı ‘es i Gazete Sayısı:

Kaynaklar-1
• APA (2010). Publication Manual of the American Psychological Association.
Washington, DC: American Psychological Association
• Baykul, Y. (2000). Eğiti de ve Psikolojide Ölç e: Klasik Test Teorisi ve
Uygula ası. A kara: Ö“YM Yayı ları.
• Bal ı, A. . Sosyal Bili lerde Araştır a: Yö te , Tek ik ve İlkeler.
Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş. . Sosyal Bili ler İçi Veri A alizi El Kita ı. Ankara:
Pegem Akademi
• Büyüköztürk, Ş. . Deneysel Desenler . askı . Ankara: Pegem
Akademi
• Büyüköztürk, Ş., Çak ak, E.K., Akgü , Ö.E., Karade iz, Ş. ve De irel, F.
(2008). Bili sel Araştır a Yö te leri. Ankara: Pegem Akademi.
• Creswell, J.W. (2009). Research Design: Qualitative, Quantitative and
Mixed Methods Approaches. California: SAGE Publication.
• Day, R.A. (2000). Bili sel Bir Makale Nasıl Yazılır ve Yayı la ır? (Çev.: G.A.
Altay . A kara: TÜBİTAK Yayı ları.

157
Kaynaklar-2
• Erkuş, A. (2003). Psiko etri Üzeri e Yazılar. A kara: Türk Psikologlar Der eği.
• Erkuş, A. . Psikolojide Ölç e ve Ölçek Geliştir e-I: Temel Kavramlar ve
İşle ler. Ankara: Pegem Akademi.
• Glesne, C. (2012). Nitel Araştır aya Giriş. (Ed. Ali Ersoy ve Pelin Yalçı oğlu, Çev.).
A kara: A ı Yayı ılık.
• Karakaş, “. . Bili sel Psikoloji: Te el İlkeler. A kara: Türk Psikologlar Der eği.
• Karasar, N. (2012). Bili sel Araştır a Yö te i. A kara: No el Akade ik Yayı ılık.
• Karasar, N. (2012). Araştır alarda Rapor Hazırla a. Ankara: Nobel Akademik
Yayı ılık.
• Kaptan, S. (1998). Bili sel Araştır a ve İstatistik Tek ikleri. Ankara: Tekışık Web
Ofset Testisleri.
• Neuman, W.L. (2006). Toplu sal Araştır a Yö te leri: Nitel ve Ni el Yaklaşı lar.
Çev.: “. Özge . İsta ul: Yayı Odası Yayı ları.
• Şi şek, H. ve Yıldırı , A. . Sosyal Bili lerde Nitel Araştır a Yö te leri.
Ankara: “eçki Yayı ılık.
• Tavşa ıl, E. (2010). Tutu ları Ölçül esi ve SPSS ile Veri A alizi . askı . A kara:
No el Yayı Dağıtı .
• Tekin, H. (2007). Eğiti de Ölç e ve Değerle dir e. A kara: Yargı Yayı evi.

158
View publication stats