KONULAR

- Mekanizmalarda kuvvet analizi

- Statik kuvvet analizi
- Dinamik kuvvet analizi
-Makinelerde dengesizlik ve dengeleme
-Statik dengeleme
-Dinamik dengeleme
-Makinelerde dönme düzgünsüzlüğü ve volan tasarımı

KAYNAKLAR
- Makine Dinamiği / Eres SÖYLEMEZ (ODTÜ)
- Makine Teorisi / Özgür TURHAN (İTÜ)
- Makine Dinamiği / Fuat PASİN
- Kinematics Dynamics and Design of Machinery / Kinzel-Waldron
- Theory of Machines and Mechanisms / J.E.Shigley, J.J.Uicker
-Derse devam zorunludur ve takip edilecektir.

-Dönem değerlendirmesi;
- 1 Ara sınav (1.Vize notu)
- 1 Ödev ile 1 veya daha fazla
kısa sınav (2.Vize notu)
- 1 Final sınavı

- Ders esnasında telefon ile ilgilenmek yasaktır. Dersin

işlenişi sırasında telefon veya benzeri ders dışı materyaller
ile ilgilenerek diğer öğrencilerin dikkatini ve dersin
işleyişini bozan öğrenciler hakkında gerekli yaptırımlar
uygulanacaktır.
 MAKİNALARDA
(MEKANİZMALARDA)
KUVVET ANALİZİ

MAKİNALARDA(MEKANİZMALARDA)
KUVVET ANALİZİ
1.1 GİRİŞ

 Makina tasarımının başlangıcını, bilindiği gibi kinematik

analiz ve sentez işlemleri oluşturur. Bu işlemler
çerçevesinde, hareket geometrisi ile konum, hız ve ivme
gibi kinematik parametrelerin zamana göre değişimi gibi
konular ele alınır. Yani belirli bir hareketin gerçekleşmesine
neden olan kuvvet faktörü dikkate alınmaz. Bu konu
kapsamında ise makinalarda kuvvet parametresini esas alan
bir inceleme verilirken, ilke olarak önce statik kuvvet
analizi daha sonra da dinamik kuvvet analizi açıklanacaktır.
Özellikle ivme gibi kinematik parametrelere dayalı olan
dinamik kuvvet analizinde, söz konusu kinematik
parametrelerin bilinen parametreler olduğu varsayılarak
bunların tayinine değinilmeyecektir.
Makinalar; mekanik kuvvet, enerji veya gücün
yarara dönüştürülmesini sağlar. Makinaların bu
temel işlevinin gerçekleştirilmesinde ise kol
mekanizması, krank-biyel mekanizması, kam
mekanizması, dişli mekanizması veya kayış-
kasnak mekanizması gibi farklı
mekanizmalardan biri yada bunların birkaçı
birlikte kullanılır. Çeşitli tip ve sayıdaki rijit
(katı) uzuvlardan oluştuğu kabul edilen
mekanizmalarda, mekanik kuvvet ve momentler
vasıtasıyla hareket iletimi ve dönüşümü,
dolayısıyla güç iletimi mümkün olmaktadır.
 Makinaların temel görevinin anlaşılmasına yönelik olarak
Şekil 1.1’deki sistem örnek olarak verilmiştir. Görüleceği
gibi, motor veya tahrik kaynağı gücü; dişli kutusu, kol
mekanizması ve bağlı dişli çiftinin meydana getirdiği
mekanizmalar zincirinden geçerek yükü tahrik etmekte,
dolayısıyla iş kuvvetlerinin gerektirdiği kuvvet ve
momentlerin uygulanması sağlanmaktadır.

Şekil 1.1 Tahrik kaynağı ve iş arasındaki güç iletimi

(Kin. And Dyn. Of Mech., Grosjean, s.213, Fig. 8.1)
 Mekanik sistemlerin dolayısıyla makinaların statik ve dinamik
analizinde temel ilkeleri oluşturan Newton Kanunları aşağıda
özetlenmeye çalışılmıştır.

 Bir uzvun üzerine etkiyen tüm kuvvetler birbirini dengelemiyor

ise uzuv hareketsiz olarak kalacak veya düzgün hızla hareketine
devam edecektir.

 Uzva etkiyen kuvvetler birbirini dengelemiyor ise uzuv bileşke

kuvvet yönünde ve bu kuvvetle orantılı bir ivme ile hareket
edecektir.

 İki uzvun temasında uzuvlar birbirine eşit şiddette, zıt yönde ve

aynı doğrultuda karşılıklı kuvvet uygularlar.
1.2 KUVVETLERİN SINIFLANDIRILMASI
Makina elemanlarına, dolayısıyla mekanizma uzuvlarına
etkiyen kuvvetleri, kuvvet analizini ilgilendiren nitelikleri
dikkate alarak aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür.

a) Aktif Kuvvetler
Tahrik kuvvetleri, yapılacak işin gereği olan iş kuvvetleri
veya faydalı kuvvetler, yay kuvvetleri, ağırlık kuvvetleri ve
bunların dinamik karakterini yansıtan atalet kuvvetleri aktif
kuvvetler olarak nitelendirilirler. Bu grupta toplanan
kuvvetlerin kuvvet analizi açısından özelliği, anılan
kuvvetlerin bilinen kuvvetler olmaları, yani kuvvet
analizinde girdiyi veya problemin verisini oluşturmalarıdır.
b)Bağ Kuvvetleri
Hareket ve kuvvet iletimini sağlamak amacıyla
mekanizma uzuvlarının karşılıklı bağlı olmalarının
sonucunda ortaya çıkan ortak temas noktası veya
yüzeylerinde, aktif kuvvetlerin etkisiyle oluşan temas
kuvvetleri, bağ veya eklem kuvvetleri yada yatak
kuvvetleri şeklinde adlandırılırlar. Açıklandığı gibi, söz
konusu kuvvetlerin, aktif kuvvetlerin etkisiyle oluşan
kuvvetler olmaları nedeniyle doğrudan tanımlı
büyüklükler değildirler. Dolayısıyla, bağ kuvvetlerinin
belirlenmesi, kuvvet analizinin temel işlevi olarak
tanımlanabilir.
1.3 MAKİNANIN KUVVET ALANI
Makinanın yapacağı işe, mekanizma veya dolayısıyla
makinayı oluşturan uzuv yada elemanların niteliklerine
ve işletme şartlarına bağlı olarak etkiyen aktif
kuvvetlerin tümü makinanın kuvvet alanını meydana
getirirler. Tanımlanan bu kuvvetleri aşağıdaki gibi
sınıflandırabiliriz.

a) İşletme Kuvvetleri
Makinanın çalışma alanına uygun olarak ortaya çıkan
kuvvetler olup, tahrik kuvvetleri ve iş kuvvetleri
(faydalı kuvvetler) bu gruba dahildirler.
b)Direnç Kuvvetleri
Makina uzuvlarının hareketine karşı dirençlerin
yenilmesi, makina tahrikinin temel amacı değildir.
Sürekli olarak enerji tüketen ve uzuvların fiziksel
özellikleri nedeniyle tamamen ortadan kaldırılamayan
etkilere direnç kuvvetleri denir. Bu tür kuvvetler,
uygulamada yaygın olarak karşılaşılan şekliyle katı
cisimlerin temasında ortaya çıkan sürtünme kuvvetleri
olarak bilinmekle birlikte, gaz ve sıvı ortamlarda hareket
eden elemanların hareketine direnç gösteren viskoz
sürtünme veya viskoz sönüm şeklinde de
yorumlanabilir.
c)Yan Kuvvetler
İş şartlarına bağlı olarak tanımlanan iş periyodu
süresince yapılan toplam işe pozitif veya negatif katkısı
olmayan, dolayısıyla da iş bilançosunda rolü olmayan
kuvvetlerdir. Çeşitli hareketlerin sağlanması için zorunlu
olarak kullanılan ve mekanizma uzvu olarak
nitelendirilmeyen yayların uyguladığı kuvvetler ve
mekanizmanın hareketli uzuvlarının ağırlık kuvvetleri,
uygulamada yan kuvvetler olarak dikkate alınırlar.
1.4 KUVVET, MOMENT VE KUVVET ÇİFTİ
Kinematik parametreler gibi kuvvet de; uygulama noktası,
etki doğrultusu, yönü ve şiddeti ile tanımlı vektörel bir
büyüklüktür. Şekil 1.2’ de gösterildiği gibi, üç boyutlu eksen
takımında üç bileşenli ve iki boyutlu eksen takımında
(düzlemde) ise iki bileşenli bir vektördür. Buna göre üç
boyutlu halde:

F  Fx i  Fy j  Fz k (1.1)
Düzlemsel halde ise;

F  Fx i  Fy j F  F  Fx 2  Fy 2 (1.2)

Yine ilgili şekilden görüleceği gibi, düzlemde tanımlı kuvvet

vektörlerini, aşağıda verilen tarzda da tanımlamak mümkündür.

Polar koordinatlarda kuvvetin şiddeti F ile doğrultu ve yönü θ

cinsinden;

F  F  (1.3)

veya karmaşık sayı yada üstel fonksiyon olarak tanımlanabilir.

F  F .e  F .(cos   i.sin  )
i (1.4)
a)Uzayda kuvvet b)Düzlemde kuvvet c)Polar notasyon d)Karmaşık eksen takımında kuvvet
 Bir kuvvetin herhangi bir noktaya göre moment vektörü, bu noktaya göre
kuvvetin uygulama noktasının yerini tanımlayan yer vektörü ile kuvvetin
vektörel çarpımına eşdeğerdir. Şekil 1.3a’ de görüleceği gibi, düzlemde yer
vektörü yerine, kuvvet doğrultusuna dik olan normal vektör veya grafik
çözümlerde kullanılan kuvvet doğrultusuna çizilen dik doğrultunun skaler
büyüklüğü kullanılabilmektedir.

(1.5)
M r xF
burada yer vektörü (normal vektör) sırasıyla uzayda ve düzlemde aşağıdaki
gibi tanımlanır.

(1.6)

r  rx i  ry j  rz k r  rx i  ry j
Etki doğrultuları kesişen iki kuvvet, Şekil 1.3b’de de gösterilen tarzda toplanmak suretiyle tek bir
bileşke kuvvete indirgenebilir ve bileşke kuvvetin tesir doğrultusu da anılan kesişme noktasından
geçer.
Paralel doğrultularda fakat zıt yönde etkiyen eşit şiddetli iki kuvvet tek bir kuvvete indirgenemez.
Bu kuvvetlerin vektörel toplamı sıfır olmasına rağmen, söz konusu kuvvet çifti, Şekil 1.3c’ de
verilen ve aşağıda tanımlanan moment büyüklüğüne eşdeğerdir.

M  rn x F veya
M  F.h (1.7)

Burada rn, paralel iki kuvvet vektörü arasındaki normal vektör veya h skaler olarak ortak dik
uzaklığı tanımlar.
Kuvvet çiftinin eşdeğeri olan moment, kuvvetlerin uygulama noktasının konumundan ve ortak
normal doğrultunun seçiminden bağımsızdır. Dolayısıyla skaler büyüklük olarak, kuvvetin şiddeti
ile aralarındaki dik uzaklığın çarpımına eşit şiddette ve belirli bir yöne sahip moment
büyüklüğüdür.

Şekil 1.3 Moment ve kuvvet çifti

 1.5 BAĞ KUVVETLERİ
Kuvvet etkisiyle geçici (elastik) veya kalıcı (plastik) şekil değişimine uğramadıkları
kabul edilen, dolayısıyla katı oldukları varsayılan makina uzuvları, kuvvet ve hareket
iletimi sağlayacak şekilde birbirleriyle bağlıdırlar. Makinanın kuvvet alanını oluşturan
aktif kuvvetler etkisiyle, anılan ortak temas yüzeylerinde, mekaniğin temel kuralları
gereği normal ve teğet doğrultularda, uzuvlar karşılıklı olarak eşit büyüklükte fakat
zıt yönde kuvvetler uygularlar. Genel hali Şekil 1.4’de verilen bileşke temas kuvveti
veya bağ kuvveti, normal ve teğetsel bileşenlerden meydana gelir.

Şekil 1.4 İki uzvun ortak temasında oluşan kuvvetler

Uzuvların normal doğrultuda uyguladıkları kuvvetler:

N12   N21 (1.8)

Teğetsel doğrultudaki kuvvet bileşenleri:

T12  T21 (1.9)

Dolayısıyla bileşke bağ kuvvetleri:

F12  N12  T12 F21  N21  T21 (1.10)

Sonuç olarak bileşke bağ kuvvetleri de eşit zıt kuvvetler olarak belirlenir.

F12   F21 (1.11)

Yukarıdaki ifadelerde yer alan R teğetsel bileşen kuvvetleri, ortak temas

yüzeyindeki sürtünme kuvveti olarak bilinir ve temas şartlarına uygun
sürtünme katsayısı ile normal kuvvetin çarpımına eşdeğer bir büyüklüğe
sahiptir. Teğetsel bileşenler:

T12  .N12 T21  .N21 (1.12)

Tasarım ve imalat süreçlerindeki bilgisayar desteği ve buna paralel olarak gelişen
teknolojik uygulamaların doğal bir sonucu olarak, çeşitli eklem veya bağ
noktalarındaki yataklarda sürtünme etkisi oldukça düşük düzeylere çekilmiştir.
Dolayısıyla, bileşke bağ kuvvetinin teğetsel bileşeninin değeri diğerinin yanında
çok küçük kalmakta, kuvvet analizi ile ilgili uygulamaların çoğunda teğetsel
bileşen ihmal edilebilmektedir. Sonuç olarak bileşke bağ kuvveti, aşağıdaki gibi
sadece normal bileşene eşdeğer bir kuvvet olarak dikkate alınmaktadır.

F12  N12 ve
F21  N21 (1.13)

İdeal (sürtünmesiz) kinematik eklemlerde iletilen kuvvetlerin, temas yüzeyi veya

temas noktalarında gerçekleşen hareket doğrultusunda yaptıkları iş sıfıra eşit
olmalıdır. Dönme hareketinin söz konusu olduğu bir eklemde, etki doğrultusu
dönme eksenine dik olan ve bu eksenle kesişen kuvvetin dönme işi sıfırdır.
Böylelikle, hareket düzleminde bulunan ve tesir doğrultusu mafsal (eklem)
ekseninden geçen kuvvet iletilir. Normal doğrultularda etkiyen bağ kuvvetlerini x
ve y eksenlerine paralel bileşenler şeklinde tanımlamak, kuvvet analizinde uygun
bir yaklaşım olarak görülmektedir.
Kayar çift olarak bilinen silindirik veya prizmatik karakterli kinematik
bağ, belirli bir doğrultuda doğrusal harekete imkân verir. Hareket
doğrultusuna dik olan kuvvetin işi sıfıra eşdeğerdir, dolayısıyla bu tür
bağlantılarda da normal doğrultuda etkiyen kuvvet iletilen kuvvet
olarak tanımlanır.
Yuvarlanma hareketinin gerçekleştiği noktasal temaslı bağ
noktalarında ise, yine sürtünmesiz halde, hareketin herhangi bir anı
için tanımlı temas noktasındaki normal doğrultuda etkiyen kuvvet,
iletilen kuvvet veya bağ kuvveti olarak bilinir. Genel karakteri yansıtan
Şekil 1.4’de sürtünme etkisi dikkate alınmaz ise problem açıklanan
hale indirgenmiş olur.
Çeşitli bağ veya eklem noktalarında ortaya çıkan kuvvetlerin etki
doğrultuları ve kuvvet bileşenleri Tablo 1.1’de özetlenmiştir.
 Tablo 1.1 Çeşitli eklemlerde bağ kuvvetleri
(Notes on. Söylemez, s.11)
Makina uzuvlarının katı cisim olarak kabulü, kuvvet analizinde aşağıda açıklanan uygulama kolaylıkları
sağlar.
* Katı uzva etki eden kuvvetin uygulama noktası etki çizgisi boyunca kaydırılabilir.
* Bir uzvun üzerine etkiyen kuvvetler, statiğin temel kuralları uygulanarak tek bir kuvvete indirgenebilir.
1.6 SERBEST CİSİM DİYAGRAMI
Kuvvet ve hareket iletimini sağlayacak şekilde birbirleriyle bağlı
katı cisimlerden (uzuvlardan) meydana gelen makinalarda kuvvet
analizinin temel adımlarından biri, uzuvların serbest cisim
diyagramlarını oluşturmaktır. Bağlı uzuvları bağımsız elemanlar
olarak ele alıp, uzva etkiyen aktif kuvvetleri ve bu uzva bağlı
diğer uzuvların uyguladığı bağ kuvvetlerini, yani uzvun denge
şartlarını etkileyen bilinen ve bilinmeyen tüm kuvvetleri, anılan
uzvu karakterize eden şema üzerine taşımak suretiyle elde edilen
şekle serbest cisim diyagramı denir. Bu diyagramlar, grafik
analizlerde genellikle belirli bir ölçekle çizilirken, analitik
yaklaşımlar için ölçek ihtiyacı yoktur. Şekil 1.5’de verildiği gibi,
i. uzvun denge şartlarının araştırılmasında belirleyici olan aktif
kuvvet ve moment büyüklükleri ile bağlı uzuvların anılan uzva
uyguladıkları bağ kuvvetleri, uzvu temsil eden şema üzerine
taşınır. Böylelikle, çok uzuvlu sistemlerde statik ve dinamiğin
temel kuralları kolaylıkla uygulanarak, bağ kuvvetleri gibi
bilinmeyen büyüklükler belirlenir.
 
FC
Fi ,i 1 Fi ,i 1
A C B
C
Fi 1,i Fi 1,i
i.uzuv

(i  1) (i  1)
i. uzvun serbest cisim diyagramı


FC

A C B
 C

Fi 1,i Fi 1,i
Şekil 1.5 Bir mekanizma uzvunun serbest cisim diyagramı
1.7 STATİK DENGE

1.7.1 Denge Şartları

Newton’un birinci kanunu uyarınca, statik denge halinde olan bir mekanizma uzvu üzerine etki eden
tüm kuvvetler ve bunların momentleri toplamı sıfır olmalıdır. Bu şart, aşağıdaki iki vektörel toplamın
ayrı ayrı sıfıra eşit olmasını gerektirir.

F  0 M  0 (1.14)
Uzayda veya üç boyutlu hareketli mekanizmalarda, denge şartları altı skaler toplamın sıfıra eşit olması
şeklinde yorumlanır.

M x 0 ; M y 0 ; M z 0

F x 0 ; F y 0 ; F z 0 (1.15)

Düzlemsel mekanizma uzuvları için ise düzlemdeki iki kuvvet bileşeninin ve bu kuvvetlerin uzuv
düzlemindeki bir noktaya göre momentlerinin toplamı sıfır olmalıdır.

F x 0 ; F y 0 ; M  0 (1.16)

(1.16)
Bu eşitlik dizisindeki moment, uzuv düzlemine dik bir büyüklük olarak dikkate alınmalıdır.
1.7.2 Düzlemsel Mekanizma Uzuvlarının Denge
Şartları İçin Temel Haller
İki kuvvetin etkimesi hali
Rijit mekanizma uzvuna etkiyen iki kuvvet, aynı düzlemde, ortak
doğrultuda bulunan eşit şiddetli ve zıt yönlü büyüklükler ise anılan
uzuv statik olarak dengededir. Şekil 1.6’da görüleceği gibi, kuvvetlerin
uygulama noktalarını birleştiren doğrultu, bu kuvvetlerin ortak tesir
doğrultusudur.

Şekil 1.6 İki kuvvetin etkimesi hali

b) Paralel doğrultularda etkiyen iki kuvvet ve bir moment etkisi
altında denge
Açıklanan şartlarda uzvun statik olarak dengede olabilmesi için etkiyen
kuvvetler, uygulanan momentin şiddetine eşdeğer fakat zıt yönlü bir kuvvet
çifti oluşturmalıdırlar. Dolayısıyla, Şekil 1.7’de açıklandığı gibi, kuvvet ve
moment büyüklükleri arasında aşağıdaki bağıntılar sağlanmalıdır.

F A  F B M  F .h (1.17)

Şekil 1.7 İki kuvvet ve bir momentin tesiri altında denge

c) Üç kuvvet etkisi altında denge
Katı cisim kabul edilen düzlemsel mekanizma uzvu üzerine etkiyen üç kuvvetin tesir doğrultuları
aynı noktada kesişiyor ise, söz konusu uzuv dengededir. Şekil 1.8’de verilen sistemde, uzva etkiyen
kuvvetlerden biri tanımlı bir büyüklük iken, diğeri uygulama noktası ve tesir doğrultusu ile
tanımlıdır. Üçüncü kuvvetin ise sadece uygulama noktasının bilinmesi halinde, uzvun dengede
olabilmesi için diğer iki kuvvetin bilinen doğrultularının kesişme noktasından bu kuvvetin tesir
doğrultusu da geçmelidir. Böylelikle, bu üç kuvvetin, tesir doğrultularının uzuv düzlemindeki
kesişme noktasına göre momentleri toplamının da sıfır olma şartı sağlanmış olmaktadır. Sonuç
olarak, aşağıda verilen kuvvet denge şartının sağlanması yeterli olacaktır. Tanımlanan denge
şartının grafik yorumu ise bulunan kuvvet doğrultularına uygun tarzda bu üç kuvvet vektörünün
kapanan bir üçgen oluşturmalarıdır.

(1.18)

Şekil 1.8 Üç kuvvet etkisi altında denge

d) Üç kuvvet ve bir moment etkisi altındaki uzvun dengesi
Kuvvetlerden birinin ve moment’in vektörel olarak tanımlı , diğer iki kuvvetten
birinin ise sadece doğrultusu ile tanımlı olması halini esas alan temel problem Şekil
1.9’da şematize edilmiştir. Burada; şartını sağlayacak şekilde seçilen h
mesafesine uygun olarak FA kuvvetinin uygulama noktasının kaydırılması ile elde
edilen kuvveti, kuvvet ve momentin ortak etkisini temsil etmektedir. Yapılan bu
dönüşümün şartına uygun olarak gerçekleştirildiği dikkate alınmalıdır.
Dolayısıyla, problem üç kuvvet haline indirgenmiş olmaktadır.

Şekil 1.9 Üç kuvvet ve bir moment hali

e)Dört kuvvet etkisi altında denge
Rijit düzlemsel mekanizma uzvunun, biri vektörel olarak tanımlı olmak üzere dört
kuvvetin etkisi altında denge şartları oluşturularak, bilinmeyen kuvvetler
belirlenecektir. Şekil 1.10’da görüleceği gibi, uygulanan kuvvetin etkisiyle uzvun
çeşitli noktalarında oluşan ve sadece kuvvet tesir doğrultuları bilinen üç kuvveti
analitik yöntemle belirlemede statiğin temel eşitlikleri uygulanır. Bu amaçla,
bilinmeyen iki kuvvetin tesir doğrultularının kesişme noktasına göre moment alınarak,
aranan kuvvetlerden biri moment denge şartından belirlenmiş olur. Diğerleri için de
benzer işlemler yada bilinen temel yaklaşımlar uygulanarak sonuca ulaşılır.
Grafik yaklaşımda ise, öncelikle kuvvetler aşağıdaki gibi ikili gruplar halinde
elementer bileşke kuvvetlere indirgenir.

(1.19)

Sonuç olarak iki elementer bileşkeye indirgenen kuvvetler sisteminde uzvun dengede
olabilmesi için sözkonusu bileşke kuvvetlerin aynı doğrultuda zıt yönlü, eşit şiddetli
büyüklükler olması gereklidir. Buradan, bileşen kuvvetlerin doğrultularının kesişme
noktalarını (elementer bileşkeler bu noktalardan geçmelidir) birleştiren doğrultu,
bileşkelerin ortak tesir doğrultusunu tanımlar. Bu doğrultu, Culman çizgisi olarak da
bilinir.
Tanımlanan bu iki bileşke birbirini dengelemelidir.

(1.20)

Şekil 1.10 Dört kuvvetli sistem

1.8 STATİK KUVVET ANALİZİ

1.8.1 GİRİŞ
Mekanizmalarda kuvvet analizi grafik yada analitik yöntemlerle
gerçekleştirilebilir. Her yöntemin kendine özgü üstünlüğü veya
olumsuz yanları mevcuttur. Grafik yaklaşım, verilen konumlar için
geçerli sonuçların elde edilmesini sağlarken, mekanizma uzuv ve
eklemlerinin konumlarının ve yapısal özelliklerinin kuvvet
dağılımına etkilerini gözlem yoluyla izlemeye de imkân verir. Buna
karşılık, farklı konumlar için gerçekleştirilecek analizlerde grafik
yöntemin uygulama güçlüğü kendini gösterir. Analitik yaklaşım ise
konum değişkenleri cinsinden tanımlı kuvvet vektörlerinin
bulunmasını sağladığından, tüm konumlar için geçerli sonuçları
verir. Elde edilen sonuçların tamlığı ve çözüm yönteminin
bilgisayar ortamına uyarlanabilir olması da analitik yaklaşımın
diğer üstünlüğü olarak açıklanabilir.
1.8.2 GRAFİK YÖNTEM

Mekanizma uzuvlarının herbirinin serbest cisim

diyagramlarından yararlanarak statik denge şartlarını
sağlayacak şekilde aktif etkilerin neden olduğu bağ
kuvvetleri bulunur. Bu doğrultuda, bir mekanizma
uzvunun statik olarak dengede olabilmesi için tüm
kuvvetlerin ve bu kuvvetlerin uzuv düzlemindeki bir
noktaya göre momentleri toplamının sıfır olması gerekir.
İki veya daha çok sayıda kuvvet yada moment etkisi
altında denge şartları detaylı olarak incelenmişti. Grafik
yaklaşımda kuvvet denge şartı, kuvvet vektörlerinin
kapanan kuvvet çokgeni oluşturmasıyla sağlanırken, bu
durum moment denge şartının da sağlandığını göstermez.
Kuvvet analizinde karşılaşılan temel halleri, etkiyen kuvvetlere göre iki grupta
toplamak mümkündür. Bunlardan ilki, iki kuvvetin etkimesi halidir. Bu
durumda uzvun dengede olabilmesi için söz konusu kuvvetlerin aynı doğrultu
üzerinde zıt yönde etkiyen eşit şiddetli kuvvetler olması gerekir, dolayısıyla
moment etkisi de söz konusu değildir. İkinci temel hal ise, paralel olmayan
farklı doğrultularda etkiyen üç kuvvetin bulunmasıdır. Mekaniğin temel
teoremi gereği, bu üç kuvvetin etkisi altında uzvun dengede olabilmesi için
anılan kuvvetlerin tesir doğrultularının aynı noktadan geçmesi zorunludur.
Böylelikle, kuvvet ve moment denge şartı birlikte sağlanmaktadır. Sonuç
olarak, açıklanan şekilde belirlenen kuvvet doğrultularına uygun olarak kuvvet
üçgeni oluşturmak suretiyle bilinmeyen bağ veya eklem kuvvetleri bulunur.
Etkiyen kuvvetlerin sayısının üçten çok olması halinde ise, elementer bileşke
kuvvetler oluşturmak suretiyle problemi yukarıda açıklanan temel hallere
indirgemek şeklinde bir yol izlenmektedir.
ÖRNEKLER
 Yukarıda verilen temel ilkelerin çeşitli mekanizmalar üzerindeki
uygulamaları, aşağıdaki temel örnek çözümlerle açıklanmaya
çalışılacaktır.
 ÖRNEK 1.1: Dört Çubuk Mekanizması
Soru: Verilen mekanizmada BoB koluna C noktasında etkiyen aktif kuvvetin neden olduğu bağ kuvvetlerini ve
bu kuvvetin dengelenebilmesi amacıyla 2 no’lu giriş uzvuna uygulanması gereken tahrik momentini statik
denge şartlarını dikkate alarak belirleyiniz.
Çözüm: 3 nolu uzvun dengesi;

FC kuvveti etkisiyle 4 nolu uzvun bağ kuvvetlerinin dengesi;

2 nolu uzvun dengesi ve moment;

 
F23  F32  0
 
F23  F32
 
F12  F32  0
 
F12   F32
 ÖRNEK 1.2: Krank-Biyel Mekanizması
 Soru: İçten yanmalı motor mekanizmasının krank miline, iş kuvvetlerinin momenti olarak M12
momenti etkidiğine göre sistemin statik dengesini sağlayacak şekilde pistona silindir ekseni
doğrultusunda uygulanması gereken kuvveti bulunuz Kuvvet ölçeği: kf ...... 1000 N = 1 cm

3 nolu uzvun dengesi;

M12 momentinin A noktasındaki etkisi;

4 nolu uzvun dengesi;
 ÖRNEK 1.3: Antiparalel Kol Mekanizması
Soru:Şekildeki mekanizmada statik denge şartını sağlayacak şekilde 2 uzvuna uygulanması gereken tahrik
momentini bulunuz. kS=1/10

Çözüm:
Şekil ölçeği: kS=1/10
Kuvvet ölçeği: kf =1/20
4 nolu uzvun dengesi;

M14 momenti etkisiyle oluşan bağ kuvveti bileşenleri;

 3 nolu uzvun dengesi; A noktasında bileşke kuvvet;

h2 = 0.25 m

F23 = 1040 N

M12 = 260 Nm

M12 = -M21

FB kuvveti etkisiyle;

3 nolu uzvun dengesi;

 ÖRNEK 1.4: Kam Mekanizması
Soru: Şekilde verilen kam mekanizmasında, izleyici ekseni doğrultusunda uygulanan
kuvvetin kam milinde oluşturacağı momenti belirleyiniz. kS=1/1
Çözüm:

Rijit cisim kabülünden dolayı F14 kuvvetinin

uygulama noktası B noktasına kaydırılabilir.

F14

FB
F23

M12  h  F23
ÖRNEK 1.5: Çift Sıralı Motor Mekanizması
Soru: Çift sıralı motor mekanizmasında sağ ve sol sıra pistonlarına uygulanan
eksenel kuvvetlerin etkisiyle krank milinden alınabilecek çıkış momentini
bulunuz. kS = 1/1

FB  FB 2700 [ N ] FD  FD 2700 [ N ]

Çözüm: FB nin etkisiyle oluşan bağ kuvvetleri;

6 nolu uzvun dengesi

FB

6 
// F16
B

3

// F36
3 nolu uzvun dengesi
FD nin etkisiyle oluşan bağ kuvvetleri;
5 nolu uzvun dengesi

4 nolu uzvun dengesi 3 nolu uzvun dengesi

A noktasında oluşan bileşke bağ kuvveti; Çıkış momenti ise;
M21  M12
M 21  F32  h

M12  h  F23
M12  M12  k [ Nm]