Europski standardi za drvne sortimente

NOVE HRVATSKE NORME – HRN EN

HZN/TO 238 ČVRSTA BIOGORIVA

Izv. prof. dr. sc. Željko Zečić

RAZVOJ NORMIZACIJE ŠUMSKIH DRVNIH PROIZVODA

Uzance ili pisani trgovački

sporazumi (dogovori) su prvi
oblici standarda ili normi nastali
prema mjestu dogovora, odnosno
nastanka.

Tako imamo:
Zagrebačke uzance iz 1930.
Ljubljanske uzance, Tršćanske
uzance, Bečke uzance,
Peštanske uzance,
 Standard za drvo

Standard - najbolja metoda, svojstvo ili specifikacija ostvariva u vremenu,

bazirana na znanstvenim i iskustvenim podacima - skup svih normi za jedan
proizvod.
Zadatak standarda: definicija oblika, dimenzija, kvaliteta i način obrade
proizvoda.

JUS
1940. - Uredba o određivanju i kontrole kvalitete proizvoda,
1950. - Uredba o tehničkim standardima - savezni zavod za standardizaciju i
način rada.

STANDARD ZA DRVO - Hrvatske norme (HRN) NN BR. 53/91

Na temelju Zakona o preuzimanju Saveznog zakona o standardizaciji koji se
u Republici Hrvatskoj primjenjuju kao republički Zakon (Narodne novine, br.
53/91.) u Republici Hrvatskoj je u primjeni standard za drvo i drvne proizvode
 ZAKONODAVSTVO I NORME

Organizacije za izradu i objavljivanje normi:

ISO – International Organization for Standardization www.iso.org

CEN – European Committee for Standardization www.cen.eu
HZN – Hrvatski zavod za norme www.hzn.hr

• 1996. - Zakon o normizaciji (NN 55/1996)

Temeljem Zakona o normizaciji (Narodne novine 55/96) prema Pravilniku o izradbi,

izdavanju i objavi hrvatskih normi (Narodne novine 74/97) hrvatske norme priprema,
izdaje i objavljuje Državni zavod za normizaciju i mjeriteljstvo na prijedlog tehničkih
odbora.
Članak 9. Stavak (7) Primjena hrvatskih normi nije obvezatna.

• Pravilnikom o načinu osnivanja i rada tehničkih odbora (Narodne novine 86/98).

Tehnički odbor 55 Oblo drvo i piljena građa je osnovan 7. veljače 1997. godine u
okviru Programskog odbora za drvo
•
 Europski i međunarodni okvir za normizaciju čvrstih biogoriva

Tehničke specifikacije (CEN/TS) za kruta biogoriva pripremljene su tijekom razdoblja

od 2000. do 2006. godine i nakon toga ti su dokumenti unaprijeđeni u potpune
norme. Većina tih EN-normi objavljena je u razdoblju između 2009. i 2012. godine.
 ZAKONODAVSTVO I NORME

•2003. - Zakon o normizaciji (NN 163/2003)

Hrvatska normizacija (u daljnjem tekstu: normizacija) temelji se na sljedećim
načelima:
– pravo dragovoljnog sudjelovanja svih zainteresiranih strana u postupku
pripreme hrvatskih norma, prihvaćanje hrvatskih norma, te dragovoljna uporaba
hrvatskih norma,
– konsenzus o sadržaju hrvatskih norma,
– javnost rada u svim njegovim fazama i obavješćivanje javnosti na prikladan
način,
– sprječavanje prevladavanja pojedinačnih interesa nad zajedničkim interesom,
– međusobna usklađenost hrvatskih norma,
– uzimanje u obzir dostignutog stanja tehnike i pravila te rezultata međunarodne i
europske normizacije.
Članak 20.
Danom primjene ovoga Zakona prestaju važiti odredbe članka 2., 9., 10., 11. i 12.
Zakona o normizaciji (»Narodne novine«, br. 55/96.).
 ZAKONODAVSTVO I NORME
Zakon o normizaciji NN 163/2003, (članak 2)

• Norma je dokument donesen konsenzusom i odobren od mjerodavnog tijela,

koji za opću i višekratnu uporabu daje pravila, upute ili značajke za aktivnosti i
njihove rezultate te jamči najbolji stupanj uređenosti u datim uvjetima.
• Međunarodna norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatila koja
međunarodna normizacijska/normirna organizacija.
• Europska norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatila koja europska
normizacijska/normirna organizacija.
• Nacionalna norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatilo nacionalno
normirno tijelo određene države.
• Hrvatska norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatilo hrvatsko
nacionalno normirno tijelo.
• Konsenzus je opće slaganje koje se odlikuje odsutnošću razlika u bitnim
pitanjima između većine zainteresiranih strana, u kojem se nastoje uzeti u obzir
gledišta svih zainteresiranih strana te uskladiti oprečna stajališta.
 ZAKONODAVSTVO I NORME

Uredba o osnivanju Hrvatskog zavoda za norme (NN 154/04)

• Republika Hrvatska osniva javnu ustanovu za ostvarivanje ciljeva normizacije i

obavljanje poslova i zadataka nacionalne normizacije pod nazivom Hrvatski
zavod za norme ( HZN). Sjedište HZN-a je u Zagrebu.

•HZN ima svojstvo pravne osobe, s pravima i obvezama propisanim zakonom,

Uredbom i Statutom.

•HZN od 1. srpnja 2005. godine, uredbom Vlade RH (NN 154/04 i NN 44/05)

počinje s izdavanjem novih hrvatskih normi čija primjena nije obvezna.
Primjena HRN EN sustava normi za
oblo drvo u šumarskoj operativi i
drvnoj industriji RH

Dr. sc. Marinko Prka, dipl.ing.šum.

-znanstveni suradnik-
 ZAKONODAVSTVO I NORME

•2008. – osnivanje Tehničkog odbora: Čvrsta biogoriva HZN/TO 0-538 kroz

tehničku upravu HZN

• 14. 12. 2011.– Osnovan je TO 238 Čvrsta biogoriva –

• Predsjednik je izv. prof. dr. sc. Željko Zečić

• Sve norme (ukupno 36) su do u 2012. iz CEN/TC 335 Solid biofuels

prihvaćene kao hrvatske norme kroz tehničku upravu (TU N1) i dostupne su u
normoteci HZN.

Hrvatske norme mogu nastati na četiri načina s oznakama:

- prihvaćanjem stranih (međunarodnih/europskih/ nacionalnih) normi uz
prevođenje na hrvatski jezik (pp)
- prihvaćanjem stranih normi u izvorniku s hrvatskim ovitkom (po)
- prihvaćanjem stranih normi u izvorniku objavom obavijesti o
prihvaćanju (pr)
- izradom izvorne hrvatske norme (izv).
HRN EN – NORMATIVNI SUSTAV ZA ČVRSTA BIOGORIVA

• TC 335 – Solid biofuel; - HZN TO 238 Čvrsta biogoriva

 NORMATIVNI SUSTAV ZA ČVRSTA BIOGORIVA HZN/ TO 238

•HRN EN 14588: 2010 Solid biofuels -- Terminology, definitions and

descriptions (EN 14588:2010) Čvrsta biogoriva – Nazivlje, definicije i opisi,

“umjesto pravnog naziva otpad upotrebljava se tehnički naziv ostatak”

Tablica 1 – Struktura naziva

Izvori biogoriva Drvna biomasa
Travnata biomasa
Voćna biomasa
Umjetne i prirodne mješavine biomase

Čvrsta biogoriva Izvor/podrijetlo

Oblici kojima se trguje
Uzorkovanje i ispitivanje
Klasifikacija i specifikacija
Bioenergija ? Energija iz biomase

•HRI CEN/TR 15569:2010 Solid biofuels -- A guide for a quality assurance

system (CEN/TR 15569:2009) Čvrsta biogoriva Vodič za sustav kvalitete
 Norme za čvrsta biogoriva
HZN/TO 238 Čvrsta biogoriva
1. HRN EN 14588:2010 Solid biofuels -- Terminology, definitions and descriptions (EN 14588:2010) Čvrsta biogoriva –
Nazivlje, definicije i opisi,

2. HRN EN 14774-1:2010 Solid biofuels -- Determination of moisture content -- Oven dry method -- Part 1: Total
moisture -- Reference method (EN 14774-1:2009) Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda
sušionika – Prvi dio: Ukupna vlaga – Referentna metoda,

3. HRN EN 14774-2:2010 Solid biofuels -- Determination of moisture content -- Oven dry method -- Part 2: Total
moisture -- Simplified method (EN 14774-2:2009) Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda
sušionika – Drugi dio: Ukupna vlaga – Pojednostavljena metoda,

4. HRN EN 14774-3:2010 Solid biofuels -- Determination of moisture content -- Oven dry method -- Part 3: Moisture
in general analysis sample (EN 14774-3:2009) Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda
sušionika – Treći dio: Vlaga u generalnoj analizi uzorka

5. HRN EN 14775:2010 Solid biofuels -- Determination of ash content (EN 14775:2009) Kruta biogoriva – Metoda
određivanja udjela pepela

6. HRN EN 14778:2011 Solid biofuels -- Sampling (EN 14778:2011) Čvrsta biogoriva – Uzorkovanje

7. HRN EN 14780:2011 Solid biofuels -- Sample preparation (EN 14780:2011) Čvrsta biogoriva - Priprema uzoraka

8. HRN EN 14918:2010 Solid biofuels -- Determination of calorific value (EN 14918:2009) Čvrsta biogoriva -
Određivanje kalorične vrijednosti
 Norme za čvrsta biogoriva- nastavak
9. HRN EN 14961-1:2010 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 1: General requirements (EN
14961-1:2010) Opći zahtjevi
10. HRN EN 14961-2:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 2: Wood pellets for non-
industrial use (EN 14961-2:2011)
11. HRN EN 14961-3:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 3: Wood briquettes for non-
industrial use (EN 14961-3:2011)
12. HRN EN 14961-4:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 4: Wood chips for non-industrial
use (EN 14961-4:2011) Drvna sječka za neindustrijsku uporabu
13. HRN EN 14961-5:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 5: Firewood for non-industrial
use (EN 14961-5:2011) Ogrijevno drvo za neindustrijsku uporabu
14. HRN EN 14961-6:2012 Čvrsta biogoriva -- Specifikacije goriva i razredi -- 6. dio: Nedrvni peleti za
neindustrijsku uporabu (EN 14961-6:2012) Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 6: Non-
woody pellets for non-industrial use (EN 14961-6:2012)
15. HRN EN 15103:2010 Solid biofuels -- Determination of bulk density (EN 15103:2009)
16. HRN EN 15104:2011 Solid biofuels -- Determination of total content of carbon, hydrogen and nitrogen --
Instrumental methods (EN 15104:2011)
17. HRN EN 15105:2011 Solid biofuels -- Determination of the water soluble chloride, sodium and potassium
content (EN 15105:2011)
18. HRN EN 15148:2010 Solid biofuels -- Determination of the content of volatile matter (EN 15148:2009)
19. HRN EN 15149-1:2010 Solid biofuels -- Determination of particle size distribution -- Part 1: Oscillating screen
method using sieve apertures of 1 mm and above (EN 15149-1:2010)
20. HRN EN 15149-2:2010 Solid biofuels -- Determination of particle size distribution -- Part 2: Vibrating screen
method using sieve apertures of 3,15 mm and below (EN 15149-2:2010)
 Norme za čvrsta biogoriva- nastavak
21. HRN EN 15150:2012 Solid biofuels -- Determination of particle density (EN 15150:2011)
22. HRN EN 15210-1:2010 Solid biofuels -- Determination of mechanical durability of pellets and briquettes -- Part 1: Pellets (EN
15210-1:2009)
23. HRN EN 15210-2:2010 Solid biofuels -- Determination of mechanical durability of pellets and briquettes -- Part 2: Briquettes
(EN 15210- 2:2010)
24. HRN EN 15234-1:2011 Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 1: General requirements (EN 15234-1:2011)
25. HRN EN 15234-2:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 2. dio: Drvni peleti za neindustrijsku uporabu (EN 15234-
2:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 2: Wood pellets for non-industrial use (EN 15234-2:2012)
26. HRN EN 15234-3:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 3. dio: Drvni briketi za neindustrijsku uporabu (EN 15234-
3:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 3: Wood briquettes for non-industrial use (EN 15234-3:2012)
27. HRN EN 15234-4:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 4. dio: Drvna sječka za neindustrijsku uporabu (EN
15234-4:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 4: Wood chips for non-industrial use (EN 15234-4:2012)
28. HRN EN 15234-5:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 5. dio: Ogrjevno drvo za neindustrijsku uporabu (EN
15234-5:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 5: Firewood for non-industrial use (EN 15234-5:2012)
29. HRN EN 15234-6:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 6. dio: Nedrvni peleti za neindustrijsku uporabu (EN
15234-6:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 6: Non-woody pellets for non-industrial use (EN 15234-
6:2012)
30. HRN EN 15289:2011 Solid biofuels -- Determination of total content of sulfur and chlorine (EN 15289:2011)
31. HRN EN 15290:2011 Solid biofuels -- Determination of major elements -- Al, Ca, Fe, Mg, P, K, Si, Na and Ti (EN 15290:2011)
32. HRN EN 15296:2011 Solid biofuels -- Conversion of analytical results from one basis to another (EN 15296:2011)
33. HRN EN 15297:2011 Solid biofuels -- Determination of minor elements -- As, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mn, Mo, Ni, Pb, Sb, V and Zn
(EN 15297:2011)
34. HRI CEN/TR 15569:2010 Solid biofuels -- A guide for a quality assurance system (CEN/TR 15569:2009)
35. HRN EN 16126:2012 Čvrsta biogoriva -- Određivanje granulometrijskoga sastava raspadnutih peleta (EN 16126:2012) Solid
biofuels -- Determination of particle size distribution of disintegrated pellets (EN 16126:2012)
36. HRN EN 16127:2012 Čvrsta biogoriva -- Određivanje duljine i promjera peleta (EN 16127:2012) Solid biofuels -- Determination
of length and diameter for pellets (EN 16127:2012)
 IZVORI ČVRSTIH BIOGORIVA
•HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
•– Specifikacije goriva i klase- -Prvi dio: Opći zahtjevi
1.1 Šume, nasadi i drugo netaknuto drvo
1.1.1 Cijela stabla bez korijenja
1.1.2 Cijela stabla s korijenjem
1.1.3 Drvo očišćeno od manjih grana
1.1.4 Ostaci od sječe i izrade
1.1.5 Panjevi/korijenje
1.1.6 Kora (nakon šumarskih postupaka)a
1.1.7 Odvojeno drvo iz vrtova, parkova, od održavanja cesta, vinograda i voćnjaka
1.1.1.1 Širokolisno drveće
1.1.1.2 Crnogorica
1.1.1.3 Guštara kratke ophodnje
1.1.1.4 Grmlje
1.1.1.5 Umjetne i prirodne mješavine
1.1.2.1 Širokolisno drveće
1.1.2.2 Crnogorica
1.1.2.3 Guštara kratke ophodnje
1.1.2.4 Grmlje
1.1.2.5 Umjetne i prirodne mješavine
1.1.3.1 Širokolisno drveće
1.1.3.2 Crnogorica
1.1.3.3 Umjetne i prirodne mješavine
1.1.4.1 Svježa/zelena stabla, širokolisna (s
lišćem)
1.1.4.2 Svježa/zelena stabla, crnogorica (s
iglicama)
1.1.4.3. Skladišteno širokolisno drveće
1.1.4.4 Skladištena crnogorica
1.1.4.5 Umjetne i prirodne mješavine
1.1.5.1 Širokolisno drveće
1.1.5.2 Crnogorica
1.1.5.3 Guštara kratke ophodnje
1.1.5.4 Grmlje
1.1.5.5 Umjetne i prirodne mješavine
ODNOS DEBLOVINE I SITNE GRANJEVINE U NADZEMNOJ BIOMASI CRNOG BORA

100,00
19,74 18,61
90,00 33,38 27,95
80,00

Postotni udio, %
70,00
60,00
50,00
80,26 81,39
40,00 66,62 72,05
30,00
20,00
10,00 Sitna granjevina
0,00 Deblovina do 3 cm
G24 G26 SI23 SP19
Oznaka uzorka
 REZULTATI ISTRAŽIVANJA BIOMASE OBIČNE BUKVE

Postotni udio suhe drvne tvari (biomase) po sastavnicama u bruto obujmu

nadzemnog dijela stabla do 7 cm
140

120
32.5
Udio u bruto obujmu do 7 cm, %

23.0 18.3 15.5 13.7 12.5 11.6 11.0 10.5

100

80

60

40

20

0
12.5 17.5 22.5 27.5 32.5 37.5 42.5 47.5 52.5
Debljinski stupanj, cm

Sitna granjevina (< 7 cm) Otpad Prostorno drvo Tehnička oblovina

 •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
•– Specifikacije goriva i klase- -Prvi dio: Opći zahtjevi

1.2 Nusproizvodi i ostaci od industrije obrade 1.2.1 Kemijski neobrađeni ostaci drva 1.2.1.1 Bez kore, širokolisno drveće
drva
1.2.1.2 Bez kore, crnogorica
1.2.1.3 S korom, širokolisno drveće

1.2.1.4 S korom, crnogorica

1.2.1.5 Kora (od industrijskih postupaka)a

1.2.2 Kemijski obrađeni ostaci drva, vlakna i 1.2.2.1 Bez kore

sastojci drva 1.2.2.2 S korom
1.2.2.3 Kora (od industrijskih postupaka)a

1.2.2.4 Vlakna i sastojci drva

1.2.3 Umjetne i prirodne mješavine
1.3 Prethodno korišteno drvo 1.3.1 Kemijski neobrađeno drvo 1.3.1.1 Bez kore
1.3.1.2 S korom
1.3.1.3 Koraa
1.3.2 Kemijski obrađeno drvo 1.3.2.1 Bez kore
1.3.2.2 S korom
1.3.2.3 Koraa
1.3.3 Umjetne i prirodne mješavine
1.4 Umjetne i prirodne mješavine
 •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
•– Specifikacije goriva i klase- -Prvi dio: Opći zahtjevi
2.1 Travnata biomasa iz poljoprivrede i 2.1.1 Zrnati usjevi 2.1.1.1 Cijela biljka
hortikulture 2.1.1.2 Dijelovi sijena
2.1.1.3 Zrnje ili sjemenje
2.1.1.4 Ljuske ili ovojnice
2.1.1.5 Umjetne i prirodne mješavine
2.1.2 Trave 2.1.2.1 Cijela biljka
2.1.2.2 Dijelovi sijena
2.1.2.3 Sjemenje
2.1.2.4 Ovojnice
2.1.2.5 Umjetne i prirodne mješavine
2.1.3 Usjevi 2.1.3.1 Cijela biljka
2.1.3.2 Stabljike i listovi
2.1.3.3 Sjemenje
2.1.3.4 Ljuske ili ovojnice
2.1.3.5 Umjetne i prirodne mješavine
2.1.4 Korjenasti usjevi 2.1.4.1 Cijela biljka
2.1.4.2 Stabljike i listovi
2.1.4.3 Korijen
2.1.4.4 Umjetne i prirodne mješavine
2.1.5 Usjevi mahunarki 2.1.5.1 Cijela biljka
2.1.5.2 Stabljike i listovi
2.1.5.3 Plod
2.1.5.4 Čahure
2.1.5.5 Umjetne i prirodne mješavine
2.1.6 Cvijeće 2.1.6.1 Cijela biljka
2.1.6.2 Stabljike i listovi
2.1.6.3 Sjemenje
2.1.6.4 Umjetne i prirodne mješavine
2.1.7 Odvojena travnata biomasa iz vrtova, parkova, od održavanja cesta, vinograda i voćnjaka
2.1.8 Umjetne i prirodne mješavine
 •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
•– Specifikacije goriva i klase- -Prvi dio: Opći zahtjevi

2.2 Nusproizvodi i ostaci od industrije prerade 2.2.1 Kemijski neobrađeni ostaci travnate 2.2.1.1 Zrnati usjevi i trave
travnate mase mase
2.2.1.2 Usjevi uljnog sjemena

2.2.1.3 Korjenasti usjevi

2.2.1.4 Usjevi mahunarki

2.2.1.5 Cvijeće

2.2.1.6 Umjetne i prirodne mješavine

2.2.2 Kemijski obrađeni ostaci travnate mase 2.2.2.1 Zrnati usjevi i trave

2.2.2.2 Usjevi uljnog sjemena

2.2.2.3 Korjenasti usjevi

2.2.2.4 Usjevi mahunarki

2.2.2.5 Cvijeće

2.2.2.6 Umjetne i prirodne mješavine

2.2.3 Umjetne i prirodne mješavine

2.3 Umjetne i prirodne mješavine

 •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
•– Specifikacije goriva i klase- -Prvi dio: Opći zahtjevi

3.1 Voće iz voćnjaka i iz hortikulture 3.1.1 Bobice 3.1.1.1 Cijele bobice

3.1.1.2 Meso
3.1.1.3 Sjemenje
3.1.1.4 Umjetne i prirodne mješavine
3.1.2 Voće s košticama/jezgrom 3.1.2.1 Cijele bobice
3.1.2.2 Meso
3.1.2.3 Sjemenje
3.1.2.4 Umjetne i prirodne mješavine

3.1.3 Orasi i žirevi 3.1.3.1 Cijeli orasi

3.1.3.2 Ovojnice/ljuske
3.1.3.3 Jezgre
3.1.3.4 Umjetne i prirodne mješavine
3.1.4 Umjetne i prirodne mješavine
3.2 Nusproizvodi i ostaci od industrije prerade 3.2.1 Kemijski neobrađeni ostaci voća 3.2.1.1 Bobice
voća
3.2.1.2 Voće s košticama/jezgrom
3.2.1.3 Orasi i žirevi
3.2.1.4 Sirovi ostaci maslina
3.2.1.5 Umjetne i prirodne mješavine

3.2.2 Kemijski obrađeni ostaci voća 3.2.2.1 Bobice

3.2.2.2 Voće s košticama/jezgrom
3.2.2.3 Orasi i žirevi
3.2.2.4 Sušeni ostaci maslina
3.2.2.5 Umjetne i prirodne mješavine
3.2.3 Umjetne i prirodne mješavine

3.3 Umjetne i prirodne mješavine

4. Umjetne i prirodne mješavine
4.1 Umjetne mješavine
4.2 Prirodne mješavine
 •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
•– Specifikacije goriva i klase- -Prvi dio: Opći zahtjevi

NEKI TRŽIŠNI OBLICI ČVRSTIH BIOGORIVA

Naziv goriva Tipična veličina čestice Uobičajena metoda pripreme

Briketi Ø > 25 mm Mehanička kompresija

Peleti Ø < 25 mm Mehanička kompresija
Gorivo u prahu < 1 mm Mljevenje
Piljevina 1 mm do 5 mm Rezanje oštrim alatima
Sječka, iver 5 mm do 100 mm Rezanje oštrim alatima
Grubi iver Različito Lomljenje tupim alatima
Cjepanice 100 mm do 1000 mm Rezanje oštrim alatima
Cijelo drvo > 500 mm Rezanje oštrim alatima
Male bale slame 0,1 m3 3,7 m3 Stisnute i povezane u četverokute Stisnute i
Velike bale slame 2,1 m3 povezane u četverokute Stisnute i
Okrugle bale slame povezane u cilindre

Svežnjevi Različito Polegnuti u dužinu i povezani

Ostatak odkoravanja stabala
Kora Različito
Može biti isjeckana ili ne
Sjeckana slama 10 mm do 200 mm Sjeckano tijekom sječe
Zrno ili sjeme Različito Nema pripreme ni sušenja
Ljuske i koštice voća 5 mm do 15 mm Nema pripreme

Pogača od vlakana Različito Pripremljeno od vlaknastog otpada isušivanjem

Šumska biomasa – novi oblici šumskih proizvoda
METODE MJERENJA NADZEMNE BIOMASE STABLA

• Metoda sekcioniranja - mjerenje deblovine

do 3 cm promjera s korom, utvrđen je
obujma s korom i bez kore

• Vaganjem je određena masa grana i ovrška

• Uzorci za laboratorijsku analizu

-Na svakom stablu su uzeti reprezentativni
uzorci (kolutovi) debla i grana za određivanje
postotnog udjela vlage,
-Posebno su uzimani uzorci grana i izbojaka uz
prethodno utvrđivanje međusobnog masenog
odnosa,

• Gravimetrijskom analizom utvrđeni su

postotni udjeli vlage uzoraka
KONTROLA KAKVOĆE ŠUMSKE BIOMASE
OSNIVANJE I IZGLED LABORATORIJA ZA ŠUMSKU BIOMASU
Početak izgradnje laboratorija-krajem 2007. – osnivanje –službeno-15.09.2011.

Središnja prostorija laboratorija

Prostorija za čuvanje uzoraka

Prostorije za pripremu uzoraka

 UZORKOVANJE

• HRN EN 14778:2011 Čvrsta biogoriva –

Uzorkovanje

• HRN EN 14780:2011 Čvrsta biogoriva –

Metode pripreme uzoraka
MJERENJE VLAGE I UZORKOVANJE SIROVINE NA TERENU

Uzimanje uzoraka
Uzorci se uzimaju od svake pošiljke na
reprezentativan način. Uzorci piljevine
uzimaju motornom pilom, barem 10
komada drva uzetog s kamiona ili 15
komada uzetih s vagona. Rez se napravi
motornom pilom i treba ići do polovice
promjera trupca do srži i uzorci se uzimaju
na udaljenosti od barem 25 cm od kraja
trupca.
Piljevina iz jedne pošiljke se miješaju
zajedno i stavljaju u odgovarajuću
transportnu ambalažu kako bi se spriječilo
isušivanje piljevine. Ambalaža bi trebala biti
označena identifikacijskim brojevima.
UDIO VLAGE/VODE

• HRN EN 14774-1:2010 Čvrsta biogoriva – Metode

određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Prvi dio:
Ukupna vlaga – Referentna metoda
• HRN EN 14774-2:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage –
Metoda sušionika – Drugi dio: Ukupna vlaga – Pojednostavljena metoda

• HRN EN 14774-3:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage –

Metoda sušionika – Treći dio: Vlaga u uzorku za generalne analize
 UDIO VLAGE (VODE) U DRVU za energiju

• Udio vlage izračunat na bazi svježeg drva

(Moistre on wet basis - M, Wassergehalt - w)
o izražava masu prisutne vodu u odnosu
na masu svježeg drva
o koristi se u trgovini drvnim
energentom

Vlaga, M (w-% dobivenog) - Analiza u skladu s normom HRN EN 14774-1, 14774-2

Razredi: M10, M15, M20, M25, M30, M35, M40, M45, M50, M55, M55+ (navesti
maksimalnu vrijednost)
GRANULOMETRIJSKE ANALIZE

• HRN EN 15149-1:2010 Čvrsta biogoriva – Metode

određivanja granulometrijskog sastava – Prvi dio:
Metoda oscilacijskog prosijavanja upotrebom sita
promjera 1 mm i više

• HRN EN 15149-2:2010 Čvrsta biogoriva – Metode

određivanja granulometrijskog sastava – Drugi dio:
Metoda vibracijskog prosijavanja upotrebom sita
promjera 3,15 mm i manje

63 mm
8 mm 16 mm
3.15 mm 45 mm
Veličina čestica drvne sječke P16

Presjek površine čestice veće od <1 cm2 biti će prevelik za P16

 Veličina komada drvnih sječki prema HRN EN 15149-1

Dimenzije HRN EN 15149-1

Klasa Minimalno 75 w-% Fini dijelovi, w-% Grubi dijelovi (w-%) maksimalna duljina materijala, mm,
P u glavnom dijelu, (postotak težine) maksimalna površina poprečnog presjeka (cm2)
mma (<3,15 mm)
P16A 3,15 ≤ P ≤ 16 mm ≤ 12% ≤ 3% > 16 mm i svi < 31,5 mm
Površina poprečnog presjeka prevelikih komada < 1 cm2

P16B 3,15 ≤ P ≤ 16 mm ≤ 12% ≤ 3% > 45 mm i svi < 120 mm

Površina poprečnog presjeka prevelikih komada < 1 cm2

P31,5 8 ≤ P ≤ 31,5 mm ≤ 8% ≤ 6% > 45 mm i svi < 120 mm

Površina poprečnog presjeka prevelikih komada < 2 cm2

P45A 8 ≤ P ≤ 45 mm ≤ 8% ≤ 6% > 63 mm i maksimalno 3,5% > 100 mm i svi < 120

mm
Površina poprečnog presjeka prevelikih komada < 5 cm2

a Numeričke vrijednosti (klasa P) za dimenzije odnose se na veličinu materijala (najmanje 75 w-%), koji prolazi
kroz navedenu okruglu rupu veličine sita.

w-% -postotak težine određene frakcije

•HRN EN 14961-4:2011 Čvrsta biogoriva – Specifikacije goriva i klase- -Četvrti dio:
Drvna sječka za ne-industrijsku uporabu,
Klasa svojstava
Analitička metoda Jedinica A1 A2 B1 B2
N
O 1.1.1 Cijela stabla bez 1.1.1 Cijela stabla bez 1.1 Drvo iz šuma i 1.2 Nusproizvodi i ostaci
Izvor i podrijetlo korijenjaa korijenjaa nasada i drugo od drvoprerađivačke
R
HRN EN 14961-1 1.1.3 Drvo očišćeno od 1.1.3 Drvo očišćeno od netaknuto drvob industrije
M
sitnih grana sitnih grana 1.2.1 Ostaci kemijski 1.3 Prethodno korišteno
A 1.2.1 Ostaci kemijski 1.2.1 Ostaci kemijski neobrađenog drva drvo
T neobrađenog drva neobrađenog drva
I 1.1.4.3 Ostaci od sječe i 1.1.4.3 Ostaci od sječe i
V izrade, skladišteno izrade, skladišteno
N širokolisno drveće širokolisno drveće
A Veličina komada, P, EN 15149-1 Mm Odabrati iz tablice 1 Odabrati iz tablice 1 Odabrati iz tablice 1
S Vlaga, Mc w-% M10≤10 M35≤35 Treba specificirati
V EN 14774-1 M25≤25
EN 14774-2
O
Pepeo, A w-% suh A1.0≤1,0 A1.5≤1,5 A3.0≤3,0
J EN 14775
S Neto kalorična vrijednost, dostavljenog, Q MJ/kg ili Q13.0≥13,0 ili Q11.0≥11,0 ili Treba specificirati
T EN 14918 kWh/kg Q3.6≥3,6 Q3.1≥3,1
V Nasipna gustoća, BD, dostavljenogd kg/m3 BD150≥150 BD150≥150 Treba specificirati
A EN 15103 nekompakt BD200≥200 BD200≥200
nog
Dušik, N w-% suh - - N1.0≤1,0
EN 15104
Sumpor, S w-% suh - - S1.0≤1,0
EN 15289
Klor, Cl w-% suh - - Cl10.05≤0,05
EN 15289
Arsen, As mg/kg suh - - <1
EN 15297
Kadmij, Cd mg/kg suh - - ≤2,0
EN 15297
Krom, Cr mg/kg suh - - ≤10
EN 15297
Bakar, Cu mg/kg suh - - ≤10
EN 15297
Olovo, Pb mg/kg suh - - ≤10
EN 15297
Živa, Hg mg/kg suh - - ≤0,1
EN 15297
Nikal, Ni mg/kg suh - - ≤10
EN 15297 mg/kg suh - - ≤100

Cink, Zn
 Drvna sječka za ne-industrijsku uporabu
a Isključujući klasu 1.1.1.3 Guštare kratke ophodnje, u slučaju sumnje na zatrovanje tla ili
ukoliko je sadnja korištena namjenski za odvajanje kemikalija ili drvne biomase, pognojena
muljem komunalnih otpadnih voda (nastalim pročišćavanjem otpadnih voda ili kemijskom
obradom).
b Isključujući klase 1.1.5 Panjevi/korijenje i 1.1.6 Kora
c Stvarna klasa svojstava za udio vlage mora biti navedena. Za umjetno sušene drvne sječke

klasa vlage je M10.

d Stvarna klasa svojstava za nasipnu gustoću mora biti navedena. Nasipna je gustoća niža za

crnogorična (BD150) nego za bjelogorična stabla (BD200). Vidjeti informativni Prilog A.

Omjer nasipnih gustoća kod različitih udjela vlage drvne sječe

Udio vlage u mokroj osnovi w-% 8 to 18 18 to 25 25 to 35 35 to 45
Nasipna gustoća za crnogorične kg/m3 160 to 180 180 to 200 200 to 225 225 to 270
vrste nasipni
volumen
Klasa BD150 BD150 BD200 BD200
svojstva
Nasipna gustoća za bjelogorične kg/m3 225 to 250 250 to 280 280 to 320 320 to 380
vrste nasipni
kg/m3 volumen
Klasa BD200 BD200 BD200 BD200
svojstva

NAPOMENA 1 m3 obloga drva je u prosjeku od 2,5 do 3,0 m3 nasipna drvne sječke.

 NASIPNA GUSTOĆA

• HRN EN 15103:2010 Čvrsta biogoriva – Određivanje nasipne gustoće

•HRN EN 14961-5:2011 Čvrsta biogoriva – Specifikacije goriva i klase- -Peti
dio: Ogrjevno drvo za ne-industrijsku uporabu,

Glavna tablica
Porijeklo:
Prema tablici 1.
Tržišni oblik
Dimenzije (mm)
Drvena biomasa (1.1) Cjepanica
Dužina (L) i promjer (D) (maksimalni promjer pojedinog komada)
P200- L < 200 mm i D < 20 drvo za paljenje
P200 L = 200 mm ± 20 mm i 40 mm ≤ D ≤ 150 mm
P250 L = 250 mm ± 20 mm i 40 mm ≤ D ≤ 150 mm
P330 L = 330 mm ± 20 mm i 40 mm ≤ D ≤ 160 mm
P500 L = 500 mm ± 40 mm i 60 mm ≤ D ≤ 250 mm
L = 1 000 mm ± 50 mm i 60 mm ≤ D ≤ 350 mm
P1000
L > 1 000 mm utvrditi stvarnu vrijednost i promjer
P1000+
Drvo
Treba utvrditi koristi li se bjelogorica, crnogorica ili mješovito drvo .
energetska gustoća, Ear (kWh/m3 rasuto ili naslagano)
Preporučuje se specificirati prilikom prodaje na malo.
Sadržaj vlage (w-% kako je primljeno)
M20 * 20 % Cjepanica spremna za peć
M30 * 30 % Dozrela u skladištu
M40 * 40 % Dozrela u šumi
M65 * 65 % Svježa, nakon sječe u šumi
• HRN EN 14918:2010 Čvrsta biogoriva – Određivanje ogrjevne vrijednosti

Navesti najnižu vrijednost

Tipične vrijednosti za neto kaloričnu

vrijednost drva bez kore (suha osnova)
treba biti oko 19,1 MJ/kg.

Razlozi nižih vrijednosti mogu biti:

Visok udio vlage
Visok udio pepela
Udio zapaljivih materijala s nižom
kaloričnom vrijednošću (npr. adhezivi)
Neto kalorična vrijednost, Q A1: Q13.0 ili Q3.6 Razlozi visokih vrijednosti mogu biti:
(MJ/kg ili kWh/kg Udio zapaljivih materijala s višom
dostavljenog) kaloričnom vrijednošću od drveta (npr.
- Analiza u skladu s normom A2: Q11.0 ili Q3.1 smola, plastika, biljna ili mineralna ulja)
HRN EN 14918

B1, B2: navesti

 UDIO PEPELA
• HRN EN 14775:2010 Čvrsta biogoriva – Metoda određivanja udjela pepela
Pepeo, A (w-% suhe osnove) HRN EN 14775
A0.5 ≤ 0,5%
A0.7 ≤ 0,7%
A1.0 ≤ 1,0%
A1.5 ≤ 1,5%
A2.0 ≤ 2,0%
A3.0 ≤ 3,0%
A5.0 ≤ 5,0%
A7.0 ≤ 7,0%
A10.0 ≤ 10,0%
A10.0+ > 10,0% (najviša vrijednost koja se može
navesti)

Tipične vrijednosti za sadržaj pepela u čistom drvetu

bez kore trebale bi biti ispod 0,7 %.
Razlozi viših vrijednosti mogu biti:
•Kontaminacija zemljom/pijeskom
•Viši udio kore
•Anorganski aditivi
•Kemijska obrada poput boje/zaštite
Problemi s pepelom: Odlaganje, rizik od stvaranja
šljake
 Anex B.1 (HRN EN 14961-1)
Tipične vrijednosti a za drvne materijale, sa ili bez manje količine kore, lišća i iglica

Parametar Jedinica Crnogorično drvo Bjelogorično drvo

(1.1.2.2 i 1.2.1.1) (1.1.2.1 i 1.2.1.1)
Tipična vrijednost Tipična varijacija Tipična vrijednost Tipična varijacija
Pepeo % w/w d 0,3 0,2 do 0,5 0,3 0,2 do 0,5
Bruto kalorijska MJ/kg daf 20,5 20,2 do 20,8 20,2 19,5 do 20,4
Vrijed. qV,gr,daf
Neto kalorifijska MJ/kg daf 19,2 18,8 do 19,8 19,0 18,5 do 19,2
Vrijed. qp,net,daf
Ugljik, C w-% daf 51 47 do 54 49 48 do 52
Vodik, H w-% daf 6,3 5,6 do 7,0 6,2 5,9 do 6,5
Kisik, O w-% daf 42 40 do 44 44 41 do 45
Dušik, N w-% daf 0,1 < 0,1 do 0,5 0,1 <0,1 do 0,5
Sumpor, S w-% daf 0,02 < 0,01 do 0,05 0,02 < 0,01 do 0,05
Klor, Cl w-% daf 0,01 < 0,01 do 0,03 0,01 < 0,01 do 0,03
Fluor, F w-% daf < 0,000 5 < 0,000 5 < 0,000 5 < 0,000 5
Al mg/kg d 100 30 do 400 20 < 10 do 50
Ca mg/kg d 900 500 do 1 000 1 200 800 do 20 000
Fe mg/kg d 25 10 do 100 25 10 do 100
K mg/kg d 400 200 do 500 800 500 do 1 500
Mg mg/kg d 150 100 do 200 200 100 do 400
Mn mg/kg d 147 83
Na mg/kg d 20 10 do 50 50 10 do 200
P mg/kg d 60 50 do 100 100 50 do 200
Si mg/kg d 150 100 do 200 150 100 do 200
Ti mg/kg d < 20 <20 <20 <20
As mg/kg d < 0,1 < 0,1 do 1,0 < 0,1 < 0,1 do 1,0
Cd mg/kg d 0,10 < 0,05 do 0,50 0,10 < 0,05 do 0,50
Cr mg/kg d 1,0 0,2 do 10,0 1,0 0,2 do 10,0
Cu mg/kg d 2,0 0,5 do 10,0 2,0 0,5 do 10,0
Hg mg/kg d 0,02 < 0,02 do 0,05 0,02 < 0,02 do 0,05
Ni mg/kg d 0,5 < 0,1 do 10,0 0,5 < 0,1 do 10,0
Pb mg/kg d 2,0 < 0,5 do 10,0 2,0 < 0,5 do 10,0
V mg/kg d <2 <2 <2 <2
Zn mg/kg d 10 5 do 100 10 5 do 100
a Podaci su dobiveni iz kombinacija švedskih, finskih, danskih, nizozemskih i njemačkih istraživanja. Vrijednosti su iznijete sa svrhom opisivanja
svojstava koja se mogu očekivati u Europi općenito.
 Deklaracija proizvoda – drvne sječke

Deklaracija proizvoda – drvne sječke

Dobavljač Hrvatske šume, UŠP Vinkovci
Šumarija
Norma osiguranja kvalitete HRN EN 15234-1
Država porijekla (lokacija) Hrvatska, Vinkovci
Oblik kojim se trguje Drvne sječke
Normativna svojstva – HRN EN 14961-1
Porijeklo Mješavina drva očišćenog od manjih grana od
bjelogoričnih i crnogoričnih stabala (1.1.3.1,
1.1.3.2)

Veličina materijala, P, mm P45B

Udio vlage, M, w-% M35
Udio pepela, w-% suhe tvari A1.5
Informativna svojstva – EN 14961-1
Neto kalorična vrijednost dostavljenog, Q, MJ/kg Q11.5
(najniža vrijednost)
Prosječna gustoća, BD, kg/m3 BD200
Kemijski obrađeno Ne
 PELETI I BRIKETI

• HRN EN 14961-2:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 2:

Wood pellets for non-industrial use (EN 14961-2:2011) Čvrsta biogoriva – Specifikacije
goriva i klase- -Drugi dio: Drvni pelet za ne-industrijsku uporabu,
•HRN EN 14961-3:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 3:
Wood briquettes for non-industrial use (EN 14961-3:2011) Čvrsta biogoriva –
Specifikacije goriva i klase- -Treći dio: Drvni briketi za ne-industrijsku uporabu,

nkHRN EN 15150: Čvrsta biogoriva – Metode određivanja gustoće čestica

 HVALA NA PAŽNJI

ŠUMARSKI FAKULTET SVEUČILIŠTA U ZAGREBU

ZAVOD ZA ŠUMARSKE TEHNIKE I TEHNOLOGIJE
zecic@sumfak.hr