Krvne grupe i njihov značaj u

transfuzijskoj medicini

Prof. dr. sc. Sanja Balen

Klinički zavod za tranfuzijsku medicinu
Medicinskog fakulteta u Rijeci,
KBC Rijeka
IMUNOLOŠKA REAKCIJA je složen proces u
kojem imunološki sustav jasno razlikuje vlastite
antigene od tuđih.
ANTIGENI su složene molekule što ih
imunokompetentne stanice u organizmu
prepoznaju kao tuđe.
PROTUTIJELA su imunoglobulini koji se
stvaraju nakon dodira s tuđim (stranim)
antigenima.
KRVNE GRUPE su nasljedne karakteristike koje se
nalaze na krvnim stanicama (E, Le, Trc).
Sustav krvnih grupa obuhvaća više srodnih
antigena i odgovarajućih protutijela koja s njima
reagiraju.
U transfuzijskoj medicini najvažnija su dva
krvnogrupna sustava:
 ABO sustav
 RH sustav
 NASLJEĐIVANJE ERITROCITNIH KRVNIH
GRUPA
Geni
Dominantni, tj. aleli su kodominantni, a njihovi
produkti se uvijek mogu dokazati na eritrocitnoj
membrani ( A, B, K, Jk )
Recesivni, koji se mogu dokazati samo u
homozigota (A2A2)
Amorfi čiji se produkti ne mogu dokazati na
eritrocitnoj membrani ( npr. O)
 ERITROCITNI ANTIGENI

 integralni dijelovi eritrocitne membrane

 poznato više od 650 eritrocitnih antigena
 razvrstani u 23 sustava krvnih grupa
 različite funkcije nužne za oblik, funkciju i život
stanice
 kemijska struktura: ugljikohidrati ili proteini
 Imunogenost eritrocitnih antigena

 Sposobnost antigena da potakne imunološki sustav na

stvaranje protutijela

 Antigen D najjači, slijedi Kell

 Na antigenu se nalazi antigenska determinanta ili epitop,

odgovoran za specifičnost reakcije

 Fragment Fab obavlja funkciju prepoznavanja

 Fragment Fc ima efektornu funkciju - aktiviranje obrambenih
funkcija
 ANTIGENS
• A substance, usually a
protein, on the surface of
the red blood cell, that
stimulates the body to
produce antibodies
against it. The A-B-O and
the Rh systems are the most
important.
Imunogenost eritrocitnih antigena

Imunološki odgovor

 Primarni nakon prvog kontakta imunoloških stanica sa stranim

antigenom; At se stvaraju polako, u niskim koncentracijama, IgM
klase

 Sekundarni na ponovni kontakt istim antigenom - anamnestička

imunološka reakcija, brzo stvaranje At, IgG klase, više
koncentracije i jačeg afiniteta za Ag

 Često nema jasne granice između, istovremeno IgM i IgG

 A B O KRVNE GRUPE

 određuju se ispitivanjem prisutnosti A i/ili B antigena

na eritrocitima i anti-A i/ili anti-B protutijela u serumu
 AB geni su kodominantni - mogu se dokazati na
eritrocitnoj membrani
 osoba ima na svojim eritrocitima jedan od antigena A
ili B ako je homozigot, ili različite ako je heterozigot
 osoba krvne grupa A je genetski AA ili AO;
 B genetski BB ili BO,
 AB genetski AB
 O samo kao OO
 ANTIGENI A B O

 glikolipidi kojima imunološku specifičnost daje šećer

antigen A - N-acetil-galaktozamin,
antigen B D-galaktoza
 dva sustava gena: ABO i Hh
 preduvjet je postojanje antigena H koji nastaje pod
djelovanjem gena H: za prekusorni lanac veže se šećer
L – fukoza: krvna grupa O
 pod djelovanjem AB gena nastaju enzimi transferaze koji
kataliziraju vezanje imunodominantnog terminalnog šećera
za prekusorni ugljikohidratni lanac
ABO krvne Hrvatska Europa Američki Eskimi
grupe indijanci

A 42% 30-40% 12% 43%

O 34% 34-50% 88% 53%

B 17% 9-17% 0 1,5%

AB 7% 3-6,5% 0 1,5%
RhD krvna Hrvatska Europa Kinezi
grupa

RhD poz 85% 85% 100%

RhD neg 15% 15% 0

36 doza A pozitivne 29 doza O pozitivne

6 doza A negativne 5 doza O negativne

*Na 100 prikupljenih doza u Hrvatskoj očekujemo:

14 doza B pozitivne 6 doza AB pozitivne

3 doze B negativne 1 doza AB negativne

 PROTUTIJELA U A B O SUSTAVU K.G.
Aglutinini uvijek prisutni u serumu osobe protiv onih
antigena koje ona nema

Prirodna ili kompletna protutijela

 IgM klase,
 nastala imunizacijom na antigene okoliša,
 ne prolaze posteljicu,
 aktiviraju komplement,
 uzrokuju intravaskularne HTR,
 T +4 i +20°C
 PROTUTIJELA U A B O SUSTAVU K.G.
Imuna ili inkompletna protutijela
 IgG klase,
 nastala imunizacijom nakon transfuzija nepodudarne
krvi ili u trudnoći, te antigenski sličnim molekulama u
cjepivima, lijekovima;
 prolaze posteljicu,
 uzrokuju ekstravaskularne HTR i HBN,
 T 37°C
 Titar aglutinina u različitoj životnoj dobi

 u novorođenčeta nema vlastitih aglutinina

 počinju se stvarati 2-8 mjeseci nakon rođenja
 najviši titar između 8 i 10 godine života
 najniži titar u starosti
 nedostatak aglutinina u 0,1% osoba znak je
imunodeficijencije
 PODGRUPE A SUSTAVA

80% A1 ili A1B, a 20% A2 ili A2B; A3, Ax, Am

Karakteristike A1 Karakteristike A2
- dugi, razgranati ug lanci - kratki, ravni

- veliki broj antigena - mali broj antigena

- 3%A2 i 25%A2B
stvara anti-A1
- brže i lakše izazivaju
imunizaciju
Bombay krvna grupa

 Posljedica nedostatka gena H (homozigot za recesivne gene

hh ) ili supresorski gen X0 r koči izražajnost H gena

 Nema stvaranja prekusorne supstance pa se ne mogu dodati

niti imunodominantni šećeri

 Laboratorijski nalaz: reakcija s testnim serumima negativna

(kao O kg), u serumu anti-H antitijela koja aglutiniraju sve
eritrocite osim Bombay

 Klinički značaj: transfuzija samo Bombay kg

 METODOLOGIJA ODREĐIVANJA KRVNIH GRUPA

Prirodna IgM protutijela otkrivaju se testovima

aglutinacije tj. u reakciji između seruma i eritrocita koja
se izvodi u fiziološkoj otopini na sobnoj temperaturi.

Imuna protutijela IgG klase otkrivaju se metodom

indirektnog antiglobulinskog testa, tj. dodatkom drugih
protutijela koja reagiraju samo s Fc dijelom protutijela
vezanih za eritrocitne antigene.
.
 figure 19-
19-11.jpg

19.11

Figure 19.11 Purves

Princip DAT-a
 Određivanje krvnih grupa
Testni serumi Testni eritrociti K.G.

anti-A anti-B anti-AB A B O

+ Ø + Ø + Ø A

Ø + + + Ø Ø B

Ø Ø Ø + + Ø O

+ + + Ø Ø Ø AB
 Rh SUSTAV KRVNIH GRUPA
 antigeni su dio lipoproteinskih molekula nužnih
za održavanje integriteta stanične membrane.
 poznato 51 antigena, no u rutinskom radu
dovoljno poznavanje pet antigena: C, c D, E, e.
 Race-Sagnerova teorija nasljeđivanja: geni s tri
usko vezana lokusa (Dd, Cc i Ee), koji se zapravo
smatraju pseudoalelima.
 Gen d ne postoji i zato se ne može niti
dokazati.
 Rh geni se nasljeđuju kao Rh kompleks, tj kao
dva haplotipa.
 ANTIGEN D
Antigen D, najjači imunogen, određuje se anti-D
testnim serumom. U RhD+ osoba nalazimo gen D, dok
ga u RhD negativnih nema.
Učestalost RhD+ osoba je oko 85%, a Rh D negativnih
oko 15%.
Postoje kvantitativne i kvalitativne razlike u antigenu D,
što je posljedica djelovanja gena C s drugog
kromosoma ili D alela zbog kojeg postoji manji broj
antigena D.
ANTIGEN D – inačica Du
slaba varijanta, Du antigen ili slabi D - weak D

Nastaje zbog:
 malog broja D antigena
 nedostatka dijela D antigena na eritrocitima; mogu se stvoriti anti-D
protutijela protiv dijela antigena koji nedostaje.

RAZLIKE IZMEĐU ANTIGENA D I Dµ

D D

E
D D

Dµ Dµ
D
E Dµ E Dµ
Dµ Dµ
 PROTUTIJELA U Rh SUSTAVU
 imuna, IgG klase (samo iznimno prirodna npr.
anti-E), ne aktiviraju komplement, uzrok su
ekstravaskularne HTR, HBN i uzrok hemolize u
AIHA.
 najčešća anti-D, -E, -c i -e, dok je anti-C rijetko
samostalno, a anti-d nije nikad nađeno.
 mogu se dokazati u oko 1% bolesnika
 nakon jedne transfuzije RhD+ krvi više od 50%
RhD negativnih bolesnika stvorit će anti-D
protutijela, dok oko 15% neće nikada.
 ODREĐIVANJE ANTIGENA RH SUSTAVA
 rutinski se određuje samo D komponenta antigena,
metodom direktne ili indirektne aglutinacije, pomoću
dva različita anti-D testna seruma
 u DDK se određuje i Du varijanta, rabeći testne
serume s IgG anti-D protutijelima u visokom titru i
izvodeći reakciju u tehnici IAT-a
 DDK se ukoliko je Du varijanta + proglašava
pozitivnim, a bolesnik negativnim
 UTJECAJ TRANSFUZIJSKOG LIJEČENJA NA
IMUNOLOŠKI SUSTAV
Imunizacija bolesnika i stvaranje protutijela:
protueritrocitna, protutrombocitna, protu-HLA,
protugranulocitna i protutijela protiv plazmatskih
proteina
Imunosupresivno djelovanje koje se očituje u
većoj toleranciji presađenih tkiva i organa,
ubrzanom rastu tumora i ranijoj pojavi metastaza,
većom učestalošću infekcija u operiranih bolesnika,
uspješnijem liječenju autoimunih bolesti s IvIG,
smanjenom učestalošću GvHD, prevencijom
habitualnih pobačaja.
 PRIJETRANSFUZIJSKO TESTIRANJE
 određivanje krvnih grupa ABO sustava i D antigena
uz prisutnost iregularnih antieritrocitnih protutijela u
serumu (IRA).
 velika križna proba podrazumijeva reakciju između
bolesnikova seruma i davateljevih eritrocita.
Aglutinacija i/ili hemoliza znači da će eritrociti tog
davatelja biti uništeni i transfuzija je kontraindicirana.
 mala križna proba
podrazumijeva reakciju između
davateljeva seruma i
bolesnikovih eritrocita.
Testni eritrociti tipa I i II za screening IRA Panel testnih eritrocita (11 različitih mješavina testnih eritrocita)
Rezultati identifikacije antieritrocitnih antitijela na Panelu, anti-D antitijelo
 IZBOR PODUDARNIH KRVNIH PRIPRAVAKA U
ABO SUSTAVU ZA TRANSFUZIJSKO LIJEČENJE

Krvna grupa Krvna grupa Krvna grupa

bolesnika podudarnog KE podudarne SSP
0 0 0, AB, A, B
A A ili 0 A ili AB
B B ili 0 B ili AB
AB AB, A, B, 0 AB
Biološka funkcija eritrocitnih krvnih grupa

Eritrocitni antigeni su sastavni dio eritrocitne membrane,

nužni za oblik, život i funkciju stanice.
 Transportni proteini (Di, Co, Jk, Rh)
 Sudjeluju u adheziji stanica za limfocite (Lu, LW)
 Reguliraju aktivaciju komplementa (Cr, Kn)
 Receptori za citokine (Fy)
 Vezna mjesta za bakterije, viruse i parazite
 KLINIČKO ZNAČENJE KRVNIH GRUPA
Svi eritrocitni antigeni nemaju istu sposobnost za
poticanje imunizacije ( imunogenost ).
 zbog posljedica koje nastaju nakon transfuzija
inkompatibilnih eritrocita izdvajaju se ABO i Rh
 slijede eritrocitne grupe koje rjeđe dovode do
hemolitičkih transfuzijskih reakcija (HTR): Kell, Kidd,
Duffy.
 neke vrlo rijetko izazivaju HTR: MN, Ss, P, Ii,
Lewis, Lutheran.
 KLINIČKO ZNAČENJE A B O KRVNIH GRUPA
 zbog prisutnih protutijela transfuzije krvi, eritrocita,
leukocita i trombocita moraju biti podudarne s
primateljem
 posljedica nepodudarne transfuzije eritrocita je HTR
ili brža razgradnja transfundiranih eritrocita
 posljedica nepodudarne transfuzije trombocita i
leukocita je brže odstranjenje transfundiranih stanica i
posljedično manja učinkovitost pripravka

 nepodudarnost u A B O krvnim grupama

majke i fetusa može uzrokovati HBN
već u prvom porođaju
 IMUNA RAZGRADNJA ERITROCITA
Nakon reakcije protutijela i eritrocitnih antigena može
doći do:
 oblaganja eritrocita samo protutijelima
 aktivacije komplementa i oblaganja eritrocita
komponentama komplementa i/ili protutijelima
 destrukcije eritrocita:
intravaskularna,
ekstra vaskularna
citoliza eritrocita obloženih protutijelima
koju posreduju limfociti
 INTRAVASKULARNA HEMOLIZA

 eritrociti su in vivo razoreni unutar krvnih žila

 u tijeku ili nakon nepodudarnih transfuzija ABO krvi
(rijetko anti-Jk, anti-Le)
 aktivacija sustava komplementa

 laboratorijski nalazi:
- hemoglobinemija, methemoglobinemija,
- bilirubinemija,
- pad koncentracije haptoglobina
- hemoglobinurija
 Uzroci prestanka rada bubrega tijekom HTR:
1. Zbog reakcije antigen-protutijelo oslobađaju se iz hemolizirane
krvi toksične tvari koje uzrokuju snažnu vazokonstrikciju u
bubregu
2. Gubitak eritrocita iz krvnog optoka uzrok je cirkulacijskom šoku
3. Višak hemoglobina u bubrežnim kanalićima vodi njihovom
začepljenju
 EKSTRAVASKULARNA DESTRUKCIJA
 najčešći način kojim se iz cirkulacije odstranjuju eritrociti obloženi
protutijelima i/ili C3 komponentom komplementa.
 pretežno u stanicama RES-a jetre i slezene:
- eritrocite obložene IgG-om uništavaju makrofagi slezene, 100x
brže nego u jetri, a to je i glavni put odstranjenja eritrocita obloženih
Rh protutijelima;
- eritrociti obloženi IgG-om i C3 komponentom komplementa
uglavnom se uništavaju u jetri
 HLA sustav krvnih grupa
Humani leukocitni antigeni
 na svim stanicama s jezgrom;
 produkti su glavnog sustava histokompatibilnosti;
 na 6 kromosomu geni odgovorni za nasljeđivanje.
HLA klasa I: HLA-A, HLA-B, HLA-C se nalaze na svim stanicama,
odgovorni za prepoznavanje tuđih stanica i razlikovanje tuđih od
vlastitih.
HLA klasa II: HLA-DR, HLA-DQ, HLA-DP se nalaze na
imunološkim stanicama i sudjeluju u imunološkim reakcijama.
HLA klasa III: klasa koja određuje komplement.
 Protutijela u HLA sustavu
Posljedica imunizacije s tuđim HLA antigenima:
 u trudnoći prelaskom fetalnih stanica kroz posteljicu,
 tijekom transfuzijskog liječenja,
 nakon presadbe organa.

Uzrok su transfuzijskih reakcija:

 febrilne reakcije,
 transfuzijski uzrokovana akutna plućna insuficijencija (TRALI),
 refraktarnost na transfuzije trombocita
 reakcija presatka protiv primatelja (GvHD)
 Značaj HLA-sustava krvnih grupa

 u presadbi organa i koštane srži

 u genetici
 u sudskoj medicini
 u ispitivanju nasljeđivanja
 u sklonosti prema različitim bolestima
 u transfuzijskom liječenju
 Trombocitne krvne grupe
Na membrani trombocita:
 specifični trombocitni antigeni - HPA, glikoproteini
 antigeni HLA klase I,
 ABH i neki eritrocitni antigeni (Ii i P).

Protutijela koja reagiraju s antigenima na trombocitnoj membrani:

 specifična trombocitna alo i autoprotutijela,
 anti-HLA protutijela,
 protutijela uzrokovana lijekovima
 imuni kompleksi
 Antitrombocitna protutijela uzrokuju:

 akutnu autoimunu trombocitopeniju u djece

 kroničnu imunu trombocitopeniju
 neonatalnu izoimunu trombocitopeniju (aloimunizacija
fetalnim trombocitnim antigenima tijekom trudnoće)
 poslijetransfuzijsku purpuru
 ubrzanu razgradnju trombocita i refraktornost bolesnika na
transfuzije trombocita
 Leukocitne krvne grupe
9 sustava granulocitnih krvnih grupa: NA1, NA2, Nanull, NB1,
NB2, NC, ND, NE, 5a, 5b, 9a, Mart.
Antigranulocitna protutijela:
Leukoaglutinini ili leukocitotoksična protutijela, IgM ili IgG
klase, alo ili autoprotutijela ili uzrokovana lijekovima.
Uzrok su:
 autoimune granulocitopenije,
 neonatalne granulocitopenije,
 febrilnih reakcija,
 TRALI.
 Serumske krvne grupe

U plazmi više od 300 vrsta proteina:

 imunoglobulini,
 komponente komplementa,
 čimbenici zgrušavanja i fibrinolize,
 inhibitori zgrušavanja, inhibitori fibrinolize,
 lipoproteini,
 albumini.

Sintetiziraju ih jetrene stanice osim imunoglobulina – limfociti B i

plazma stanice.

Pomažu u postavljanju dijagnoza, u praćenju tijeka bolesti i uspjeha

liječenja.
HVALA NA PAŽNJI!