SERBEST

BÖLGELER
• TANIM:
• Serbest bölgeler, bir uluslar arası liman veya hava alanı yakınında
kurulan,
• ülkenin gümrük alanından özel amaçlarla ayrılmış bir bölgesi içine
• ithal malların gümrüksüz olarak getirilebildiği,
• depolanabildiği, çeşitli işlemlerden geçirilebildiği,
• üretim amacıyla kullanılabildiği ve
• malların ulusal gümrük alanına girmediği sürece gümrük vergisinin
ödenmediği,
• diğer vergi vb. sınırlayıcı faktörlerin en aza indirgendiği belli alanlardır.
• Özetle, serbest bölgeler bir ülkenin ulusal egemenlik sınırları içinde
bulunmakla birlikte bu ülkenin gümrük sınırları dışında kaldığı kabul
edilen alanlardır.
60 2
• Serbest bölgelerin kurulması ve işletilmesiyle elde edilmesi
hedeflenen amaçlar;

• -İhracat için yatırım ve üretimi artırmak,

• -Yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak,
• -Ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve düzenli bir şekilde temin etmek,
• -Üretim ve istihdam olanaklarının artırılması,
• -İthalatın daha ucuz ve kolay gerçekleştirilmesi,
• -Sanayicinin ihtiyaç duyduğu bazı hammadde ve ara malların
kolaylıkla, istenilen miktarda ve zaman kaybı olmadan temin edilmesi,
• -Daha iyi eğitilmiş, yetenekli ve kalifiye insan gücünün sağlanması,
• şeklinde sıralanabilir.

60 3
 SERBEST BÖLGELERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

• Serbest bölgeler genelde,

• -ülkenin dış ticaretini geliştirmek,
• -döviz gelirlerini artırmak,
• -ülkeye yabancı sermaye ve teknolojilerinin getirilmesine imkan
sağlamak,
• -ülkede sanayiyi canlandırmak,
• -ithalat ve ihracatı kolaylaştırmak amaçlanarak kurulur.
• Serbest bölgeler, çeşitli ticaret, üretim ve transit taşımacılık
faaliyetlerinin yoğunlaştığı yerlerdir.
• Sağlanan teşvik ve avantajlarla düşük maliyetli mal üretimi ve ihracı
gerçekleştirilebilir.

60 4
• Sanayicinin ihtiyaç duyduğu bazı hammadde ve ara malların
kolaylıkla, istenilen miktarda ve zaman kaybı olmadan temin
edilebileceği yerlerdir.
• Serbest bölgeler sınırları kesin olarak belirlenmiş yerlerdir.
• Bir limanın ya da bir şehrin tamamen serbest bölge ilan edilmesi de
mümkündür.
• Serbest bölgelerde işlemler yabancı para birimi ile yapılmaktadır.
• Buralarda ikameti işi gereği zorunlu olanlar dışında yerleşim
yasaktır.

60 5
• Serbest bölgeler hükümet tarafından ya da
• resmi kurumlar veya özel gerçek ve tüzel kişiler tarafından
işletilebilir.
• Serbest bölgelerde depolama, yükleme-boşaltma,
ambalajlama, çeşitli şekillerde işleme, karıştırma, temizleme,
imha etme, montaj, bankacılık ve sigortacılık gibi faaliyetlere
izin verilmektedir.
• Serbest bölgeler genellikle geniş hinterlandı olan,
• uluslar arası transit yollar üzerinde bulunan,
• geniş ulaşım olanaklarına sahip yerlerde kurulurlar.

60 6
• Serbest bölgeler ülke sınırları içerisinde olmakla birlikte,
• ülkede geçerli bulunan dış ticaret ve gümrük mevzuatının dışında
tutulmaktadırlar.
• Bu sebeple firmalar üretimleri için ihtiyaç duydukları makine
teçhizat ve hammadde gibi üretim girdilerini gümrük vergisi
ödemeksizin serbest bölgeye ithal edebilmektedirler.
• Serbest bölgeler bulundukları ülkenin gümrük sınırları dışında
sayılmalarına rağmen gümrük görevlilerinin direkt ve endirekt
kontrolü altındadırlar.
• Kaçakçılığın önlenmesi için bölgenin etrafı duvar ve
parmaklıklarla çevrilmiş olup ayrıca emniyet tedbirleri de
alınmaktadır.

60 7
• Serbest bölgelere malların giriş çıkışları ortak özellikler gösterir.
• Genellikle serbest bölgeye girecek olan mal miktarı, malın menşei veya
bölgede kalma süresi kısıtlanmaz.
• Serbest bölgeler, malların giriş ve çıkışları bakımından yabancı ülke statüsünde
sayılırlar.
• Dış ülkelerden serbest bölgeye giren mallar her türlü ithalat vergisinde muaftır.
• Serbest bölgenin bulunduğu ülkeden serbest bölgeye gönderilen mallar, ihraç
edilmiş sayılırlar ve ihracat prosedürüne tabidirler.
• Serbest bölgeden ülkeye giren mallar ise o ülke açısından ithalat sayılır ve
ithalat işlemlerine ve vergilerine tabi tutulurlar.

60 8
 SERBEST BÖLGE ÇEŞİTLERİ

• Serbest Ticaret Bölgeleri (Free Trade Zones)

• Serbest ticaret bölgesi yurt dışında sınırlı alanda
tanınan gümrük ayrıcalıklarının en önemlisidir.
• Serbest ticaret bölgesi, limanda, havaalanında ya
da sınırları belirlenmiş bir alanda
• kapalı, polis gözetimi altında ülkenin gümrük
sınırları dışında
• ticari faaliyetleri kolaylaştırmak için kurulmuş
alanlardır.

60 9
• Yabancı kaynaklı mallar, yerel pazarlara önceden belirtilmemiş
transit taşımacılık, re-export ve ithalat şeklinde gümrüksüz olarak
geçer.
• Dış ticarete ilişkin mevzuat ve uygulamaların kısmen ya da
tamamen uygulanmadığı bu bölgelerde
• -transit ticaret,
• -depolama,
• -yeniden ambalajlama,
• -hafif montaj, sınıflama,
• -değiştirme ve
• -gemilere gümrük vergisi ödemeden yeniden yükleme gibi çok
çeşitli işlemler yapılabilmektedir.

60 10
 Serbest Üretim Bölgeleri (Free Production Zone) :

• Serbest üretim bölgeleri, serbest ticaret bölgelerinin aksine sınai

üretimi ve sınai mal ihracatını artırmak amacıyla kurulmaktadır.
• Bu bölgeler genellikle çok uluslu şirketlerin ucuz işgücü ve
hammaddelerden yararlanmak için yatırım yaptıkları bölgelerdir.
• Buralarda gümrüksüz olarak getirilen hammadde ve ara mallar
• işlendikten sonra yeniden dünya pazarlarına ihraç edilmektedir.

60 11
 3) Serbest Limanlar (Free Ports):

• Yabancı menşeli malların kullanılmak, yerel olarak tüketilmek

veya tekrar satılmak üzere tüm limanın etrafını çeviren ya da bir
bölgesini içine alan,
• gümrük vergilerine maruz kalmadan veya en düşük tarifeyle
girdiği kısmına serbest liman denir.
• Serbest limanlar, ülkenin belli bir limanının ithalat, ihracat, transit
ticaret, taşımacılık ve re-export işlemleri bakımından serbest hale
getirilmesiyle kurulur.

60 12
 İkiz Fabrikalar (Maquiladora):
• İkiz fabrikalar aslında serbest üretim bölgelerinin değişik bir
şeklidir.
• Bu tür serbest bölgelerin önemli örneklerine ABD-Meksika
sınırında rastlanmaktadır.
• Burada Meksika firmaları ABD’ de imal edilmiş parçaları
gümrüksüz olarak ithal etmekte,
• sonrada bunların montajını yapıp genellikle ABD iç pazarına ithal
etmektedir.
• Bu mallar ABD’ ye ithal edilirken, malın bütün değeri üzerinden
değil de sadece Meksika’ da eklenen katma değeri
vergilendirilmektedir.

60 13
 Yatırım Bölgeleri

• Yatırım bölgeleri ülkelerin ekonomik olarak geri

kalmış alanlarında istihdam ve yatırımları
artırmak için firmalara özel teşvikler verilen
yatırım alanlarıdır.
• Bu teşvikler yabancı firmalardan ziyade yerli
firmalara yöneliktir.

60 14
Serbest Bankacılık Bölgeleri(Off-shore Bankacılık):
• Bir ülkede bankacılık sektörü için düzenlenen yasa ve
yönetmeliklerin kapsamı dışında kalan serbest bankacılık
faaliyetlerinin yürütüldüğü bölgelerdir.
• Bu bölgelerde yapılan bankacılık faaliyetleri üzerinden doğan
gelirler vergilendirilmemekte ve bankaların döviz hesapları
üzerinde herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır.

60 15
 Antrepolar:

• Yurt dışından gelen malların satılıncaya kadar gümrük vergisi

ödenmeksizin bekletildiği ve gümrük idaresinin denetimi altında
bulunan yerlerdir.
• Yabancı ülkelerden getirilen mallar antrepolara konulmaktadır.
• Antrepoya giren mallar belirli bir süre bekletildikten sonra
tekrar yabancı bir ülkeye gönderilebileceği gibi ülkeye ithal
edilebilir.
• İthalat halinde vergiler malların antrepoya girişinde değil ülkeye
ithalinde ödenir.

60 16
 Serbest Şehirler:

• Serbest bölgenin bütünüyle bir şehri kapsaması durumunda

serbest şehirler söz konusu olur.
• Serbest şehirlere örnek olarak Hong Kong ve Singapur örnek
verilebilir.

60 17
• Transit Bölge
• Deniz kıyısı olan ülkelerin, denize yakın ya da yeterli çıkışı
olmayan komşu ülkelerin depolama ve dağıtım merkezleri
şeklinde kullanmaları için girişte kurduğu alana transit bölge
adı verilir.
• Malların komşu ülkelerden ev sahibi ülkeye transit olarak
geçişinde gümrük vergileri, ithalat kontrolleri ve birçok giriş
formaliteleri uygulanılmaz.

60 18
• Gümrüksüz Satış Mağazaları
• Havaalanı ve gümrük kapılarında bulunan
sigara, içki ve kıymetli eşyaların gümrük vergisi
alınmaksızın satıldığı mağazalara gümrüksüz
satış mağazaları adı verilir.

60 19
 DÜNYADA SERBEST BÖLGELER

• II. Dünya Savaşı öncesi kurulan Singapur ve Hong Kong Serbest

Limanları ile daha sonra kurulan Panama, İrlanda, Tayvan ve Güney
Kore Serbest bölgelerinin elde ettikleri büyük başarılar, serbest
bölgeler fikrinin pek çok ülkece kabul edilmesine katkıda
bulunmuştur.
• 1967 yılında serbest bölgelerin, Birleşmiş Milletler Ekonomik ve
Sosyal İlişkiler Komisyonunca gelişmekte olan ülkelerin ihracatlarını
artırmada önemli bir araç olarak kabul edilmesinden sonra, serbest
bölge sayısı hızlanarak artmıştır.

60 20
• ABD, İngiltere, Almanya, Macaristan, Yugoslavya, Suudi
Arabistan, Pakistan, Hindistan, Tayland, Çin gibi farklı rejimlerle
idare edilen 80 ülkede,
• 450’nin üzerinde serbest bölge kurulmuş ve serbest bölgeler
üzerinde gerçekleştirilen ticaretin hacmi 500 milyar dolara
ulaşmıştır.
• Yakın çevremizde yer alan serbest bölge sayısı 25 civarında olup,
bunlar İran, Suriye, Lübnan, Ürdün, Mısır, Libya, Kuzey Kıbrıs,
Güney Kıbrıs, Yunanistan ve Romanya’da bulunmaktadır.

60 21
 TÜRKİYE’ DEKİ SERBEST BÖLGE UYGUYLAMALARI

• Serbest Bölgeler Kanunu’ nun 2. maddesine göre Türkiye'de

serbest bölgelerin yer ve sınırlarını belirlemeye Bakanlar Kurulu
yetkilidir.
• Bakanlar Kurulunun bu yetkisi çerçevesinde 1985 yılından bu
güne kadar ülkemizin tüm coğrafi bölgelerinde 21 adet serbest
bölge faaliyete geçmiştir.
• Serbest Bölgeler 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu yanında
Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği ile belirlenmiş usul ve
esaslara göre çalışmaktadır.
• Türkiye'de faaliyet gösteren serbest bölgelerde yıllık ticaret
hacmi 16 Milyar dolar seviyelerinde olup bu bölgelerde toplam
olarak yaklaşık 35 bin kişi istihdam edilmektedir.

60 22
• Kanunun 3. maddesinde ise; serbest bölgelerin,
kamu kurum ve kuruluşlarınca, yerli veya
yabancı gerçek veya tüzel kişilerce kurulmasına,
işletilmesine Bakanlar Kurulunca izin verileceği
belirtilmektedir.
• Serbest bölgelerde işleticiler ve kullanıcılar
yatırım ve üretim safhalarında Bakanlar
Kurulu'nca belirlenecek vergi dışı teşviklerden
yararlanabilirler.
60 23
• Yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişiler Dış Ticaret
Müsteşarlığı'ndan ruhsat almak kaydıyla serbest bölgede
faaliyette bulunabilirler.(m. 5)
• Serbest bölgelerde, Yüksek Planlama Kurulu'nca uygun
görülecek her türlü sınaî, ticari ve hizmetle ilgili faaliyetler
yapılabilir.(m. 4)

60 24
• Serbest bölgeye getirilen Türkiye veya AB menşeli ya da buralarda serbest
dolaşımda bulunan malların,
• serbest dolaşımda bulunma statüsü değişmediğinden,
• Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere girişinde gümrük vergisi ödenmez.
• Ayrıca, üçüncü ülke menşeli malların serbest bölgeye girişinde ve bu malların
Türkiye veya AB üyesi ülkeler dışındaki üçüncü ülkelere gönderilmesi halinde de
gümrük vergisi ödenmez.
• Ancak, serbest bölgeden Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere
gönderilen serbest dolaşım durumunda olmayan üçüncü ülke
menşeli mallar için Ortak Gümrük Tarifesi’nde belirtilen oran
üzerinden gümrük vergisi ödenir.

60 25