KEMİK DENGESİNİ ETKİLEYEN

İLAÇLAR

Doç.Dr. Barış KARADAŞ

İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
Atatü rk Eğ itim ve Araştırma Hastanesi
Klinik Farmakoloji ve Toksikoloji Birimi,
Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı
 Kalsiyumun vücut için önemi:

• Hücrede; membran, mitokondri, Endoplazmik

retikulumda bağlı halde ve; stoplazmada serbest halde
bulunur.
• Hücrenin canlılığı ve fonksiyonları için önemlidir.
• Kan pıhtılaşmasında rol oynar.
• Fosforilasyon-Defosforilasyonda rol oynar.
• Hücre içi sinyal iletiminde önemlidir.
• Kas kasılma mekanizmasında görev alır
• Egzositoz olayında önemlidir.

Kalsiyumun vücutta önemini bilir.

Vücut kalsiyumunun % 90’dan fazlası kemiklerde
“hidroksiapatit” halinde bulunur.

Bunun bir bölümü plazmadaki kalsiyum ile denge halinde

bulunur. Kalsiyotropik ilaçlar ve hormonlar bu dengeyi
sağlamaya çalışırlar.

Plazma kalsiyumunun % 50’si iyonize, % 40’ı plazma

proteinlerine (CaBP, kalbindin) bağlı halde ve % 10’u da
anyonlarla kompleks halinde bulunur.

Kalsiyumun vücutta önemini bilir.

 Hormonların Kalsiyum dengesini sağlama yolakları:

• Kemiklerden Ca+2 toplanması ve salıverilmesini

düzenleyerek

• Barsaktan Ca+2 absorbsiyonunu düzenleyerek

• Böbreklerden Ca+2 atılımını düzenleyerek sağlamaya

çalışırlar

Kalsiyumun vücutta önemini bilir.

 Kalsiyum ve Fosfat Homeostazı sağlanmasında önemli
bileşikler:
• Başlıca düzenleyiciler
 Paratiroid Hormon (PTH)
 D vitamini

• İkincil düzenleyiciler
 Kalsitonin
 Östrojenler
 Androjenler
 Tiroid hormonu
 Glukokortikoidler
 Büyüme hormonu

• Hormon olmayan bileşikler

 Bifosfanatlar
 Pikampisin
 Tiazidler
 Sodyum florür

Kalsiyum ve fosfatın düzenleyen bileşikleri sayar.

 Kemik Dokusu:
Vücudun en dinamik dokularındandır. Kemiğe özgü üç tip
hücre vardır:

1. Osteoblastlar: Kemik matriksini oluşturur ve mineralize

ederler. Kemik yapımından sorumludurlar.

2. Osteositler: Kemiğin beslenmesini sağlarlar

3. Osteoklastlar: Kemiğin yıkımından sorumludurlar.

Osteoblastlar ve osteoklastlar denge halinde eşgüdümlü olarak

çalışır.

Kemik dokusunun hücre tiplerini bilir.

• Ca+2 Homeostazında Önemli Bileşikler:

7
 1. Paratiroid Hormonu (PTH)
• Preproparatiroid Hormon ----------------
Proparatiroid Hormon ----------------
paratiroid hormon yolağından sentezlenir.

• Plazma Ca+2 düzeyinin artışıyla düzeyi azalırken, Ca+2

düzeyi azaldığında salgılanması uyarılır.

• Paratiroid bezinden salgılanır ve paratiroid bez

hiperkalseminde atrofiye uğrar, hipokalsemide ise
hiperplaziye uğrar.

Paratiroid hormonun etkilerini sayar.

 Etki Mekanizması:

PTH; peptit yapılı bir hormondur. Reseptörleri hücre

membranındadır ve rec-ligant kompleksi “AdenilatSiklaz-
cAMP” ikincil ulak sistemini aktive ederek fizyolojik yanıt
oluşturur.

Paratiroid hormonun etki mekanizmasını bilir.

 Fizyolojik ve farmakolojik etkileri

 Kan Ca+2 düzeyini yükseltir, bu etkiyi D vitamini ile sinerjizma

içinde yapar.
 Kemikte Osteoklastların sayı ve aktivitesini artırır.
 Ufak dozlarda osteoblast aktivitesini de artırır ancak osteoklastlara
olan etkisi daha fazla olduğundan net etki kemik yıkımı şeklindedir.
 Uzun süreli kulanımda kemik “turn-over”ını hızlandırır.
 Böbrekten Ca+2 ve Mg+2 reabsorbsiyonunu artırır. (PO4)-2, Na+,
Cl- reabsorbsiyonunu azaltır.
 Böbrekte 1 α-Hidroksilaz enzimini indükleyerek D vitamini sentezini
artırır.
 İnce Barsaktan Kalsitriol aracılığıyla ve Ca+2 ve (PO4)-2
absorbsiyonunu artırır.

Paratiroid hormonun fizyoloji ve farmakolojik etkilerini bilir.

 Farmakokinetiği

 Böbrek ve Karaciğerde metabolize edilir.

 T1/2 = 2-5 dakikadır.

Paratiroid hormonun farmakokinetiğini bilir.

 Paratiroid Hormon Fonksiyon Bozuklukları

 Hipoparatiroidizm

 Pseudohipoparatiroidizm: Hipokalsemi ve tetani görülür.

 Hiperparatiroidizm: Kanda ve Ca+2 düzeyi artar, (PO4)-2

düzeyi azalır.

• Bu exratrasellüer Ca+2 artışı SSS’i deprese eder.

Paratiroid hormonun fonksiyon bozuklukları sayar.

 Paratiroid Hormon Kullanılışı

1. Akut Tetaninin Acil Tedavisinde

2. Pseudohipoparatiroidizm teşhisinde Kullanılır

• Hipoparatiroidizm tedavisinde rutin olarak kullanımı yoktur. Bu durumda

Kalsiyum Tuzları, Yüksek doz D Vitamini ve türevleri kullanılır.

Paratiroid Hormon Diğer Bilgiler

• Alerjik reaksiyonlar oluşturabilir.

• Antikor Oluşması Sonucu Tolerans gelişebilir

Paratiroid hormonun fonksiyon bozuklukları sayar.

 2. D Vitamini

D2 Kalsiferol, D3 ------- Kolekalsiferol

D vitaminleri hormon prekürsörleridir. Aktif halleri 1,25-

dihidroksi türevleridir.

Yapı ve Özellikleri bakımından steroid hormonlara benzerler.

D vitaminin genel özelliklerini sayar.

 Farmakokinetik Özellikleri
• İnce barsaktan “safra asitleri varlığında” absorbe edilir

• Kanda “D Vitamini Bağlayan Protein” tarafından taşınır.

• Lipofilik karakterlidirler (-OH’li türevleri hariç) Bu yüzden KC

ve yağ dokusunda birikir.

• KC’de 25 numaralı konumdan ve sonrasında da böbrekte 1

α konumundan Hidroksillenerek aktif hale dönüşürler. “1-
hidroksilasyon hız sınırlayıcı aşamadır.”

• Bu aktif şeklin t1/2 ‘si 3 saattir.

• Safra içine itrah edilerek enterohepatik siklusa girer.

D vitaminin farmakokinetiğini bilir.

 Etki Mekanizması

• Steroid yapılı olması nedeniyle reseptörleri membranda

değil hücre içindedir.

• Böbrek tübül hücreleri, kemik hücreleri ve barsak

epitelyum hücrelerinde reseptörleri vardır.

• Bu hücrelerin stoplazmalarındaki özgül reseptörlerine

bağlanarak oluşan reseptör-ligant kompleksi nükleusa
giderek m-RNAsentezini artırır.

D vitaminin etki mekanızmasını sayar.

 Farmakolojik ve Fizyolojik Etkileri

• Direkt etkisiyle böbrekten Ca+2 ve (PO4)-2 tutulumunu

artırarak kan düzeylerini artırır.
• Ca+2 ve (PO4)-2 ‘in kandan da kemik matriksine
geçmesini sağlar.
• Eskimiş kemik dokusundan Ca+2 ‘in kana geçişine
katkıda bulunur. Bu işlemi PTH ile birlikte gerçekleştirir
ancak D vitamini eksikliğinde bu işlem gerçekleşemez.
• Büyüme çağındakilerde epifiz plakta yeni kemik
oluşumunu artırır.
• Erişkinlerde yeni kemik oluşumunu artırır
• Kemik turn-over hızını artırır.

D vitaminin fizyoloji ve farmakolojik etkilerini bilir.

• Böbrekten Ca+2 emilimine neden olduğundan hiperkalsemi
yapar ve bu nedenle PTH salgısının azalmasına yol açar.

• Barsaktan Ca+2 ve az da olsa (PO4)-2 absorbsiyonunu

artırır.

• Kalsiyum Bağlayan Protein (CaBP, Kalbinin) sentezini artırır

ve Ca+2 ‘nin barsak lümeninden kolaylaştırılmış difüz

D Vitamini Eksikliğinde

• Çocuklarda raşitizm

• Erişkinlerde Osteomalazi görülür.

D vitaminin fonksiyon bozuklukları sayar.

 D Vitamini Preparatları
• I. Kalsitriol: Etki gücü yüksek, Dozlama çok dikkatli yapılmalı.
Zehirlenmelere yol açabilir. “Renal Osteodistrofi” tedavisinde
kullanılır. Uzun süreli kullanımı “metastik kalsifikasyon”a yol açabilir.

• II. α-Kalsidol (1-OH hidroksikolekalsiferol): Etkinliği daha düşük,

“Renal Osteodistrofi” tedavisinde kullanılır.

• III. Kalsifediol: Etkinliği daha da düşük. Osteomalazide kullanılır.

“Renal Osteodistrofi” tedavisinde kullanılmaz.

• IV. Dihidrotaşisterol: Etkisi D2 ve D3 vitaminleri gibi. Kısa ve hızlı

etki gösterir. “Renal Osteodistrofi” tedavisinde kullanılmaz.

D vitamini ilaçlarını sayar.

 3. Kalsitonin

• Menşei: Memelilerde tiroid hücrelerinde sentezlenir.

Tıbbi Balık Yağında bol miktarda bulunur.

• Kalsitonin salgısı; plazma Ca+2 düzeyi ve gastrin gibi

barsak hormonlarınca düzenlenir. Kan kalsiyum
düzeyiyle kalsitonin salgısı arasında pozitif yönde
ilişki vardır.

• Yanı şekilde Gastrin ile de kalsitonin salgılanması

arasında da pozitif yönde ilişki vardır.

Kalsitonin genel özelliklerini bilir.

Etki Mekanizması:
Kalsitonin de peptit yapılı bir hormondur ve hücre
yüzeyindeki reseptörlerce aktive edilen ikincil ulak
sistemleri (AdenilatSiklaz-cAMP) üzerinden etki gösterir.

Fizyolojik Etkileri:
• PTH’nin fizyolojik antagonistidir.
• Plazma Ca+2 ve (PO4)-2 düzeyini düşürür.
• Böbrekten Ca+2 ve (PO4)-2 absorbsiyonunu azaltır.
Barsaktan bu iyonların emilimleri üzerine etkisi yoktur.
• Mutad dozda mide asit salgısını azaltır.
• Fazlalığı ya da eksikliğiyle ilgili bir sendrom
bildirilmemiştir.

Kalsitonin etki mekanizması ve fizyolojisini sayar.

 Kullanılışı:
Plazma Ca+2 düzeyini azaltıcı etkisi nedeniyle

• Paget hastalığında
• Hiperkalsemide Ve kemik rezorbsiyonunu inhibe etmesi
nedeniyle de
• Osteoporoz tedavisinde kullanılır.

Kalsitonin endikasyonlarını sayar.

 4. Glukokortikoidler
• Kemik rezorbsiyonunu artırır
• Kalsüriyi artırır
• D vitamininin barsaktan Ca+2 absorbsiyonunu arttırıcı
etkisini antagonize eder.
• Sekonder hipoparatiroidizme neden olur.
• Çocuklarda iskelet büyümesini inhibe eder.
• Belirgin Osteoporoz yapar
• Hiperkalsemi tedavisinde ve nedenin saptanmasında
kullanılır.

Glukokortikoidlerin kemik hastalıklarında kullanışlarını bilir.

 5. Östrojenler
• Postmenopozal kadınlarda hızlanmış kemik yıkımını
yavaşlatır.

• PTH’nin rezorbsiyon yapıcı etkisini antagonize eder.

• Postmenopozal osteoporozda kullanılır.

Östrojenin kemik hastalıklarında kullanışlarını bilir.

 6. Ca+2 Homeostazında Hormonal Olmayan
Düzenleyiciler
I. BİFOSFONATLAR
• Grubun ilk kullanılan ilacı ETİDRONAT’dır.
• Osteoklast etkinliğini azaltırlar.
• Yükselmiş kalsemiyi düşürürler
• Kullanılış: Osteoporoz, Paget hastalığı, Malign tümörlere
bağlı hiperkalsemi tedavisi.

II. PİKAMİSİN
• Sitotoksik antibiyotik
• Kemik rezorbsiyonu nu azaltır.

Kalsiyum dengesizliklerinde kullanılan hormon olmayan ajanları bilir.

• III. TİAZİDLER
• Ca+2 rezorbsiyonunu artırırlar.
• İdiopatik hiperkalsiüride kullanılırlar.

• IV. SODYUM FLORÜR

• Diş çürüklerinde ve Paget Hastalığında kullanılır.
• Etkisini; osteoblast sayısını artırarak gösterir

Kalsiyum dengesizliklerinde kullanılan hormon olmayan ajanları bilir.

 OSTEOPOROZ

• En sık görülen kemik metobalizması bozukluğudur.

• Senil ve Postmenopozal osteoporoz tedavisinde:

• Ca+2 alımı.
• Oral östrojen replasmanı.
• Oral sodyum florür.
• Bifosfonatlar.
• Kalsitonin.
• D vitamini Kullanılır.

Osteoporoz tedavisinde kullanılan ilaçları bilir.