HİPOTALAMUS ve

HİPOFİZ HORMONLARI

Prof. Dr. Tijen TEMİZ

 Öğrenim Hedefleri
1. Hormonların fizyolojik fonksiyonlarını ve özelliklerini sayar, parakrin ve otokrin hormonları
tanımlar.
2. Kimyasal yapılarına göre hormonları sayar ve salgılandıkları yerleri açıklar.
3. Hormonları fiziko-kimyasal özelliklerine göre sayar.
4. Hormonların salgılanmasının düzenleme mekanizmalarını açıklar ve örnekleri sayar.
5. Steroid ve peptid yapılı hormon biyosentezini açıklar.
6. Hormonları plazmada bağlayarak taşıyan molekülleri söyler ve ilgili örnekleri sayar.
7. Kısa ve uzun etkili hormonları söyler, özelliklerin açıklar, hormonların elimine edilme yollarını
açıklar.
8. Hormon reseptörlerinin bulunduğu hücre organelini söyler, özelliğini açıklar.
9. Membran reseptörlerinin mekanizmalarını açıklar, ikincil ulaklarını söyler.
10. Reseptörlerin dağılımının etkisini açıklar ve ilgili örnekleri sayar, reseptörlerin ikincil
fonksiyonlarını söyler.
11. Hormonlar arasındaki çapraz reaksiyonları, hedef hücre reseptörlerinde ortaya çıkabilen
değişmeleri söyler ve açıklar.
12. Hormonlara rezistans gelişimini, endokrin bozukluk nedenlerini ve hormonların tedavide
kullanılışlarını açıklar.
 Hormonların fizyolojik fonksiyonları

1. İç ortamın değişen dış koşullara uygun şekilde optimal

düzeyde sürdürülmesi (su-elektrolit, asit baz dengesi, kan
basıncı, vücut sıcaklığı vb.)
2. Enerji üretimi, depolanması ve kullanımı
3. Üreme
4. Büyüme ve gelişme

Hormonların fizyolojik fonksiyonlarını ve özelliklerini sayar, parakrin ve otokrin hormonları tanımlar.

Özgünlük

Hormonların fizyolojik fonksiyonlarını ve özelliklerini söyler, parakrin ve otokrin hormonları tanımlar.

Parakrin hormonlar/Otokrin hormonlar

Hormonların fizyolojik fonksiyonlarını ve özelliklerini söyler, parakrin ve otokrin hormonları tanımlar.

 Endokrin sistemle SSS arasındaki integrasyonu
sağlayan en önemli SSS bölümü hipotalamustur.
 Hipotalamus hormonları, hipotalamo-hipofizeal
taşınma kanalları ile ön hipofize ulaştırılır.
 Ön hipofizden salgılanan trofik (tropik)
hormonlar periferik endokrin bezleri ve efektör
dokuları etkilerler.
 Nörohormonlar; oksitosin, vazopressin (ADH)
sadece efektör dokuları etkiler.
 Hormonların kimyasal yapılarına göre
sınıflandırılmaları

1. Peptid Hormonlar
2. Steroid Hormonlar
3. Amino asid hormonlar

Kimyasal yapılarına göre hormonları sayar ve salgılandıkları yerleri açıklar.

 1. Peptid Hormonlar
Ön Hipofiz Arka Hipofiz Hipotalamik Periferik

a. Glikoprotein: ADH GnRH İnsülin

FSH, LH, TSH Oksitosin TRH Glukagon
GHRH PTH
b. Somatotropik: Somatostatin Kalsitonin
GH, CRH Relaksin
Prolaktin Dopamin İnhibin
Eritropoietin
c.Proopiomelanokorti
n türevi:
ACTH
MSH

Kimyasal yapılarına göre hormonları sayar ve salgılandıkları yerleri açıklar.

 2. Steroid Hormonlar
•Kortizol ve diğer glukokortikoidler
•Aldosteron
•Testesteron
•Adrenal androjenler
•Östrojenler
•Projesteron

Kimyasal yapılarına göre hormonları sayar ve salgılandıkları yerleri açıklar.

 3. Amino asid hormonlar
•Tiroid hormonlar
•Katekolaminler

Kimyasal yapılarına göre hormonları sayar ve salgılandıkları yerleri açıklar.

 Hormonların fizikokimyasal
özelliklerine göre sınıflandırılmaları
1. Suda çözünen hormonlar:
a. Peptid yapılı hormonlar
b. Katekolaminler

2. Lipidde çözünen hormonlar:

c. Steroid yapılı hormonlar
d. İyodotironinler

Hormonları fiziko-kimyasal özelliklerine göre sayar.

 Hormon salgılanmasının düzenlenmesi

 Metabolit düzeyine göre; PTH, insülin

 Tropik hormonların kan düzeyine göre; ACTH
 Sinirsel düzenleme
 Biyoritm; menstrüel ritm
 Negatif feedback düzenleme; Kortizol, T3, T4
 Pozitif feedback düzenleme; siklus ortasında estradiol

Hormonların salgılanmasının düzenleme mekanizmalarını açıklar ve örnekleri sayar.

 Metabolit Düzeyinin değişmesi

Plazma Ca2+düzeyi PARATİROİD PTH

Pankreas adacık İnsülin

Plazma glukoz düzeyi
 hücreleri

Hormonların salgılanmasının düzenleme mekanizmalarını açıklar ve örnekleri sayar.

Tropik hormonların kan düzeyine göre

Şekil. Ön hipofizden ACTH salgılanmasının artması adrenal korteksinden

kortizol ve androjenlerin salgılanmasını artırır.
Hormonların salgılanmasının düzenleme mekanizmalarını açıklar ve örnekleri sayar.
Negatif feedback düzenleme

Şekil. Tiroid bezinden salgılanan triiyodotironin (T3) ve

tiroksin (T4) tarafından ön hipofizden tiroid stimüle edici
hormon (TSH) salgılanmasının feedback kontrolu

Hormonların salgılanmasının düzenleme mekanizmalarını açıklar ve örnekleri sayar.

Pozitif feedback düzenleme

Şekil. Kadınlarda ön hipofizden FSH ve LH salgılanmasının,

estrojen ve projesteron tarafından kontrolü

Hormonların salgılanmasının düzenleme mekanizmalarını açıklar ve örnekleri sayar.

 Steroid Hormonların Biyosentezi

Kolesterol (DDL) Asetat

Kolesterol desmolaz
Pregnonolon
3β- hidroksi steroid dehidrogenaz

Projesteron

Androjenler Aldosteron
Kortizol

Östrojenler
Steroid ve peptid yapılı hormon biyosentezini açıklar.
Peptid Yapılı Hormonların Biyosentezi
(ER, Ribozomlar) Prekürsör Proteinler

Pre- pro Hormon

(Golgi aparatı)
Prohormon
(Veziküller)

Hormon + Prohormon

Salınım (parsiyel ekzositoz, Ca++ bağımlı)

Steroid ve peptid yapılı hormon biyosentezini açıklar.
 Hormonların Taşınmaları
Kortikosteroid Seks Hormonu Tiroid Bağlayan
Bağlayan Protein Bağlayan Globulin Globulin (TGB)
(transkortin) (SHBG) veya (T-BPA)

•Kortizol •Testosteron •Tiroksin**

•Aldosteron* •Östrojen •Daha az olarak da T3
•Progesteron

* en az bağlanan
** en fazla bağlanan

Hormonları plazmada bağlayarak taşıyan molekülleri söyler ve ilgili örnekleri sayar.

 Hormonların Yarı Ömürleri
 Suda çözünen hormonlar kısa etkili (en kısa
ömürlüsü; katekolaminler),
 Yağda çözünen hormonlar ise uzun etkilidir
(en uzun ömürlüsü;
24,25 (OH)2 D3 ve tiroid hormonları).

Kısa ve uzun etkili hormonları söyler, özelliklerin açıklar, hormonların elimine edilme yollarını
açıklar.
 Hormonların Eliminasyonu
 Peptid yapılı hormonlar:
-Küçük zincirli (oksitosin, anjiyotensin) : Plazma proteazları,
-Uzun zincirliler (insülin):
H+Res.>>>İnternalizasyon>>>lizozomal enzim
 Katekolaminler: Enzimatik (MAO, COMT..)
 Steroid Hormonlar: Enzimatik

Kısa ve uzun etkili hormonları söyler, özelliklerin açıklar, hormonların elimine edilme yollarını
açıklar.
 Hormon Reseptörleri
 Suda çözünen hormonlar: Reseptörleri hücre
membranının dış yüzeyinde bulunur.

 Yağda çözünen hormonlar: Steroid hormon

reseptörleri hücre membranının iç yüzeyinde, tiroid hormon
reseptörleri ise çekirdekte bulunur.

Hormon reseptörlerinin bulunduğu hücre organelini söyler, özelliğini açıklar.

 Membran reseptörlerinin mekanizmaları
 Adenilat siklaz- cAMP üzerinden,

 Metabolitlerin ve iyonların geçişlerinin etkilenmesi,

 Ca++ / Kalmodulin sistemi üzerinden,

 Fosfoinozitid/fosfatidilkolin sistemi üzerinden,

 Guanilat siklaz- cGMP üzerinden,

Membran reseptörlerinin mekanizmalarını açıklar, ikincil ulaklarını söyler.

Şekil. Membran reseptörlerinin Adenilat siklaz- cAMP
üzerinden etki mekanizmaları
Membran reseptörlerinin mekanizmalarını açıklar, ikincil ulaklarını söyler.
Şekil. Fosfolipaz C aktivasyonu ve fosfoinozitid hidrolizi
sonucu oluşan IP3’ün ER membranı üzerinde reseptörüne
bağlanması sonucu sitoplazmaya Ca++ salınımı

Membran reseptörlerinin mekanizmalarını açıklar, ikincil ulaklarını söyler.

 Hormonların Biyoritmi
 ACTH ve kortizol >>> 1 gün

 Kadınlarda seks hormonu salınımı >>> 4 hafta (menstrüel

siklus)

 Tiroksin salınımı >>> mevsimsel ritm

 Reseptörlerin dağılımı
 Hormonun vücuttaki etkisinin yaygınlık derecesini belirler
 Belirli bir hormonun reseptörleri genellikle kısıtlı sayıda
hücre türünde bulunur.
 Tiroid hormonlarının ve glukokortikoidlerin reseptörleri
hemen hemen bütün hücre türlerinde yerleşmişlerdir.

Reseptörlerin dağılımının etkisini açıklar ve ilgili örnekleri sayar, reseptörlerin ikincil fonksiyonlarını
söyler.
 Reseptörlerin ikincil fonksiyonları

1. Hücre yüzeyindeki reseptörler hormon rezervuarı görevi

yapabilirler.
2. Reseptöre yapışan hormonun parçalanması kolaylaşabilir.

Reseptörlerin dağılımının etkisini açıklar ve ilgili örnekleri sayar, reseptörlerin ikincil fonksiyonlarını
söyler.
 Hormonlar arasında çapraz reaksiyonlar

 İnsülin/ IGF-1 >> aşırı büyüme (Diabetik

gebelerde)

 GH/ prolaktin reseptörü >> galaktore, amanore, kısırlık

(Akromegalide)

 ACTH/ MSH reseptörü >> ciltte pigmentasyon (Adison

Hastalığı)

 Glukokortikoid/ aldosteron reseptörü >>> HT

 hCG/ TSH reseptörü >>> hipertiroidizm (Karyokarsinoma)

Hormonlar arasındaki çapraz reaksiyonları, hedef hücre reseptörlerinde ortaya çıkabilen değişmeleri
söyler ve açıklar.
 Hormon salgılanmasının aşırılığı veya eksikliği
durumlarında hedef hücre reseptörlerindeki
değişmeler
 Duyarsızlaşma

Hormonlar arasındaki çapraz reaksiyonları, hedef hücre reseptörlerinde ortaya çıkabilen değişmeleri söyler ve açıklar.
 Duyarsızlaşma

Duyarsızlaşma 3 şekilde olur:

 Kenetsizlenme- Reseptörün G pr. ile kenetlenme
yeteneği bozulur.
 Sekestrasyon- Reseptörlerin membranda birbirleri ile
birleşmeleri ve sinyal iletisinin azalması
 Reseptör sayısının azalması (downregulation)-
Oluşmasında internalizasyon, reseptör yıkımı ve reseptör
sentezinin azaltılması rol oynar.

Hormonlar arasındaki çapraz reaksiyonları, hedef hücre reseptörlerinde ortaya çıkabilen değişmeleri söyler ve açıklar.
 Hücre reseptörlerinin endokrin
hastalıklardaki rolü
Hormona rezistans:
 Desensitizasyon
 Reseptör yapımındaki genetik bozukluk
 Anti-reseptör antikorlar
 G proteini yapımındaki bozukluk

İnsülin rezistansında; insülin reseptörlerinin sayısı azalmıştır.

Anoreksia nervosa olgularında; insülin reseptörlerinin sayısı
artmıştır.

Hormonlara rezistans gelişimini, endokrin bozukluk nedenlerini ve hormonların tedavide kullanılışlarını açıklar.
 Endokrin Bozukluklar
 Hipofonksiyon
 Hiperfonksiyon
 İyatrojenik Hipo/Hiper fonksiyon
 Hormon taşınmasında veya metabolizmasında bozukluk
 Hedef hücrede hormon etkisine yetersiz yanıt
 Anormal hormon veya hormon- benzeri madde salınımı

Hormonlara rezistans gelişimini, endokrin bozukluk nedenlerini ve hormonların tedavide kullanılışlarını açıklar.
 Hormonların tedavide kullanılışı
 Endokrin bezinin hipofonksiyonuna bağlı klinik durumlarda
yerine koyma metodu
 Endokrin bez, hipotalamus ve hipofiz bezi hastalıklarında
tanı testi aracı olarak
 Hormonomimetik ilaçlar hormonlara göre terapötik
üstünlüğe sahiptirler. (Örn: sentetik steroidler)
 Hormon sentezini inhibe eden ilaçlar (Örn: Antitroid
ilaçlar, metirapon, aminoglutetimid)
 Hormon reseptörlerini bloke eden, hormon antagonisti,
ilaçlar (Örn: Tamoksifen, klomifen, siproteron, mifepriston)

Hormonlara rezistans gelişimini, endokrin bozukluk nedenlerini ve hormonların tedavide kullanılışlarını açıklar.
Kaynaklar

Kayaalp O., Akılcı Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji

Lippincott W. & W., Lippincott Farmakoloji