UPRAVLJANJE

TRENAŽNOM
TEHNOLOGIJOM
• U savremenoj teoriji i praksi sporta i sportskog
treninga, smatra se, da trend razvoja
savremenih sportskih rezultata predstavlja
ishodište visoke takmičarske efektivnosti, koja u
svijetu svoju podlogu ima u sve razvijenijoj
trenažnoj tehnologiji.
• Poznato, da se svaka ljudska djelatnost u kojoj
se ostvaruje neki proizvod odvija po nekoj
tehnologiji rada, ili konkretnije rečeno, da je
nemoguće u bilo kojoj ljudskoj djelatnosti
ostvariti neki visoko vrijedan proizvod, a da pri
tome nije bila primenjena visoko razvijena
tehnologija rada.
• To u sportu preciznije znači, da svakom visoko
ostvarenom sportskom rezultatu prethodi visoko
razvijena trenažna tehnologija.
 TRANSFORMACIONI PROCES

• U transformacijama se najčešće koriste sledeći pojmovi:

► operand, koji predstavlja ono što je predmet transformacije

(neke početno stanje u datom momentu vremena),
► transform, koji predstavlja ono sto je rezultat transformacije
(neko naredno stanje tj. ono u šta se operand pretvorio), i
► operator, koji predstavlja ono pomoću čega se djelujući na
operand da bi se on pretvorio u transform.

• svaki sistem treba da zadovolji:

► spoljnšnje zahtjeve okruženja,

► unutrašnje zahtjeve podsistema, i
► zahtjeve sopstvenog opstanka i progresa.
• TRENAŽNA TEHNOLOGIJA predstavlja na integralnoj osnovi organizovan
i kontinuiran proces, sa ciljem da se sportista pomoću optimalnih situacionih
sredstava, metoda i opterećenja (situacionog trenažnog tretmana)
transformiše iz nekog inicijalnog (polaznog) stanja u neko novoformirano
(finalno) stanje, pomoću kojeg se postiže što optimalnije, efikasnije i
efektnije ishodište (sportski rezultat), obavezno uz primjenu sledećih
elemenata:

► modelovanja
►dijagnostikovanja
►planiranja
► programiranja
►operacionalizovanja
► registrovanja
► klasifikovanja
► kontrolisanja
► obrađivanja
► analiziranja
► korigovanja
► kompariranja
 Modelovanje sportova
• Modelovanje u sportu se najčešće svodi na konstrukciju
najadekvatnijeg modela (željenog stanja) sportske
aktivnosti, koja omogućuje da se prouče i primjene
veoma složeni trenažni procesi. Složenost modelovanja
u sportu se ogleda u tome, što među sportovima
takoreći ne postoje srodne kretne strukture, s obzirom
da svaki sport ili sportska disciplina sama za sebe
predstavlja modelnu sitiiacionu motoričku strukturu.
• Mogućnost modelovanja i u odnosu na klasifikaciju po
srodnosti većeg broja sportova, postoje:

► modeli hijerarhijske strukture sportova, i

► modeli klasifikacije po srodnosti sportova
• MODELI HIJERARHIJSKE STRUKTURE SPORTOVA pružaju
podatke o tome, koliko faktora (endogenih i egzogenih) na
pojedinačnu sportsku aktivnost djeluje.
• To konkretno znači, da broj faktora (antropoloških osobina,
sposobnosti i karakteristika) koji imaju nenultne koeficijente učešća,
dakle broj faktora kod kojih su koeficijenti različiti od nule, naziva se
hijerarhijska struktura ili jednačina specifikacije, odnosno model
kompleksiteta toga sporta.
• Utvrđivanje hijerarhijske strukture antropoloških karakteristika sportista
ili jednačine specifikacije sportova izvodi se primjenom matematičko-
statističkih metoda (faktorska i regresiona analiza), a najčešće oblik
jednačine izgleda ovako:
n
R   (ai Fi )  e x
i 1
• Gdje je:

• R - rezultat u sportu u određenoj sportskoj aktivnosti,

• Fi - broj faktora od kojih zavisi uspešnost u sportskoj aktivnosti,
• ai...an - koeficijent učešća pojedinih faktora u doprinosu sportskog
uspjeha,
• ex - faktori greške (error varijansa).
• MODELI KLASIFIKACIJE PO SRODNOSTI SPORTOVA su nastali
kao teorijska i praktična nužnost, s obzirom da su sportsko-trenažni
problemi vrlo složeni, pa često nije moguće obuhvatiti sve bitne
komponente, njihova svojstva, međusobne veze i izvršiti potrebno
diferenciranje pojedinih komponenti i elemenata.

• Prilikom analiziranja pojedinih sportskih aktivnosti postoji mogućnost

da se izvrši odgovarajuća klasifikacija sportova pomoću koje se svi
sportovi mogu podijeliti u određeni broj srodnih grupa, pošto
zakonitosti koje važe za jednu grupu srodnih aktivnosti, ne moraju
da važe za drugu grupu. Shodno tome, moguće je, s obzirom na
karakter i dominaciju morfološko-funkcionalnih, biomehaničko-
motoričkih, biohemijsko-fizioloških, kognitivno-konativnih i
sociološko-grupnodinamičkih takmičarskih aktivnosti izvršiti i
klasifikaciju (taksonomizaciju, kategorizaciju, homogenizaciju)
situacionih modela na osnovu sledećih kriterijuma:

► monostrukturalni ciklični situacioni modeli,

► polistrukturaliii aciklični situacioni modeli, i
► polistrukturaliii kompleksni situacioni modeli.
• Prilikom analiziranja pojedinih sportskih aktivnosti postoji
mogućnost da se izvrši odgovarajuća klasifikacija
sportova pomoću koje se svi sportovi mogu podijeliti u
određeni broj srodnih grupa, pošto zakonitosti koje važe
za jednu grupu srodnih aktivnosti, ne moraju da važe za
drugu grupu. Shodno tome, moguće je, s obzirom na
karakter i dominaciju morfološko-funkcionalnih,
biomehaničko-motoričkih, biohemijsko-fizioloških,
kognitivno-konativnih i sociološko-grupnodinamičkih
takmičarskih aktivnosti izvršiti i klasifikaciju
(taksonomizaciju, kategorizaciju, homogenizaciju)
situacionih modela na osnovu sledećih kriterijuma:

► monostrukturalni ciklični situacioni modeli,

► polistrukturaliii aciklični situacioni modeli, i
► polistrukturaliii kompleksni situacioni modeli
 Dijagnostikovanje sportista

• Osnovni uslov uspješnog sprovođenja tranformacionog

procesa sportskog treninga je primjena dijagnostikovanja
inicijalnog stanja sportista, odnosno trenutnog stanja u
kome se sportista nalazi na početku trenažnih priprema.
• Sprovođenje savremene sportske dijagnostike gotovo je
nemoguće bez elementarnog poznavanja dijagnostike u
okviru pojedinih antropoloških prostora, kao što je:
► morfološka dijagnostika,
► biomehanička dijagnostika,
► motorička dijagnostika
► funkcionalna dijagnostika,
► psihološka dijagnostika, i
► sociološka dijagnostika
• MORFOLOŠKA DIJAGNOSTIKA
• U svrhu morfološke dijagnostike najčešće se koriste dvije
metode:
► antroposkopija, i
► antropometrija

BIOMEHANIČKA DIJAGNOSTIKA
• Tehnike se mogu grupisati i analizirati unutar tri
područja:
► kinematike,
► kinetike, i
► elektromiografije.

• MOTORIČKA DIJAGNOSTIKA
► bazične motoričke sposobnosti,
► specifične motoričke sposobnosti
► situacione kretne efikasnosti
• FUNKCIONALNA DIJAGNOSTIKA
• U sportovima aerobnog i aerobno-anaerobnog tipa bitno
je utvrdili aktuelnu aerobnu energetsku sposobnost
izraženu kao:
► maksimalna potrošnja kiseonika (VO2 max), i
► nivo anaerobnog praga (ANP).

• PSIHOLOŠKA DIJAGNOSTIKA
• Na današnjem nivou sportske psihodijagnostike može se
govoriti o procjeni:
► kognitivnih sposobnosti, i
► konativnih karakteristika.
• SOCIOLOŠKA DIJAGNOSTIKA

• Od najveće su važnosti veze između:

► sportske grupe i vrijednosti pojedinih članova
grupe, i
► sportske grupe i njen uspjeh u takmičenju.
 Planiranje treninga
• Uspješno planiranje trenažnog procesa, kao veoma složene
upravljačke akcije, prvenstveno zavisi od:

► utvrđenog željenog stanja u skladu sa zahtjevima sportske

grane ili discipline, kao realnih mogućnosti da se sportski rezultat
postigne u zadano vrijeme,

► utvrđenog početnog stanja osobina, sposobnosti, karakteristika i

kretnih znanja sportista ili sportske ekipe, i

► provjeravanja operacionalizovanog plana, te njegovog

korigovanja pod uticajem povratnih informacija o postignutim
tranzitivnim (prolaznim) stanjima i efektima.

• U sportu postoji:

► duguročno planiranje,
► srednjeročno planiranje, i
► kratkoročno planiranje.
 Programiranje treninga

• Prilikom programiranja treninga potrebno je imati u vidu da ono

predstavlja veoma složenu upravljačku akciju, u kojoj se na bazi
makrocikličnog (godišnjeg, polugodišnjeg) i periodičnog
(pripremnog, takmičarskog i prelaznog) plana određuju konkretniji
programski postupci, koji sadrže informacije o trenažnim sadržajima
(sredstvima), volumenu opterećenja (ekstenzitetu i intenzitetu) i
metodama trenažnog rada i sportskog takmičenja.
• Shodno tome, postoji tzv.:

► tekuće programiranje, i
► operativno programiranje.

• TEKUĆE PROGRAMIRANJE se odnosi na:

► mezotiklično programiranje, i
► mikrociklično programiranje.

• OPERATIVNO PROGRAMIRANJE se odnosi na:

► dnevno programiranje, i
► pojedinačno programiranje.
 Operacionalizovanje treninga

• S obzirom da sportski trening predstavlja, pored stručne i

naučne informisanosti, intuitivan, kreativan i stvaralački
proces, u kome se neprekidno sukobljava sa rješavanjem
zadataka koji sadrže mnogo nepoznatog, trener mora
neprekidno da stiče naučne i praktične informacije, da ih
obrađuje, neposredno sprovodi u trenažnom procesu, da
analizira ono što je uradio i da predviđa ono što predstoji.

• Trener ustvari kroz operativan rad sa sportistom neprekidno

pronalazi i primjenjuje nova sredstva, nove metode treninga,
nove varijante opterećenja na treningu i sl. Čak i kada do
detalja sve to isplanira i mnogo puta izvrši provjeru nivoa
pripremljenosti uoči takmičenja, trener se u toku operativnog
trenažnog rada sukobljava sa elementima nepoznatog, jer
pred svako takmičenje sportista ima drugi nivo usvojenosti i
primjenljivosti kretnih (tehničko-taktičkih) struktura,
pripremljenosti motoričkih, funkcionalnih, kognitivnih,
konativnih i drugih osobina, sposobnosti i karakteristika.
 Registrovanje treninga
• Najveću pomoć treneru u toku trenažnog
procesa pružaju registrovani (evidentirani)
pokazatelji, koji mogu biti pohranjeni u računaru
u vidu baze podataka ili ih trener registruje u tzv.
"dnevniku rada", a oni sadrže podatke o:

► antropološkom statusu sportista,

► operacionalizovanom planu i programu
treninga,
► situacionoj efikasnosti ekipe, i
► situacionoj efikasnosti pojedinih
sportista.
• Podaci o antropološkom statusu:

► zdravstveni status
► morfološke karakteristike
► funkcionalne sposobnosti
► biomehaničke karakteristike
► motoričke sposobnosti
► kognitivne sposobnosti
► konativne karakteristike
► sociološke karakteristike

• Podaci o operacionalizovanom planu i programu treninga:

► kratkoročni plan
► tekući program
► operativni program
► takmičarski plan

• Za registraciju pokazatelja situacione efikasnosti u rukometnoj igri moguće

je primjeniti parametre u fazi napada
• uspješnosti izvođenja elemenata igre: (šutevi iz protivnapada, šutevi sa 6
metara, sa 7 metara,sa 9 metara, iznuđeni sedmerci, i iznuđena isključenja.)
• neuspješnosti izvođenja elemenata igre: (pogrešno dodavanje,prestup,
koraci,pogrešno vođenje, slabo hvatanje, i prekršaji u napadu )
 Klasifikovanje treninga
• Po isteku svakog pojedinačnog treninga, dnevnog treninga, mikrociklusa
mezociklusa, perioda ili makrociklusa (polugodišnjeg ili godišnjeg) trener
treba da na osnovi baza podataka u računaru (ili Dnevnika rada) sačini
klasifikaciju podataka o primjenjenim kretnim strukturama (tehničkim
elementima), trenažnim sredstvima (motoričkim vježbama), ekstenzitetu i
intenzitetu (volumenu) trenažnog opterećenja, kao i situacionoj
efikasnosti ekipe i/ili pojedinih sportista, kako bi ih mogao u određenom
periodu komparirati sa planiranim i operacionalizovanim programima. U
tu svrhu je potrebno koristiti što jednostavnije i po mogućnosti šifrirane
parametre (simbole), koje će davati što sažetije i informativnije podatke,
po istoj metodologiji koja je primjenjena i prilikom planiranja i
programiranja.

• Konkretno, to znači daje potrebno klasifikovati:

► kretne strukture,
► motoričke vježbe,
► parametre opterećenja,
► situacione efikasnosti
 Kontrolisanje treniranosti
• Efikasno upravljanje trenažnim procesom moguće je
samo pod uslovom dobijanja pouzdanih informacija o
stanju primarnih sposobnosti i karakteristika sportiste,
odnosno o promjenama koje su izazvali primjenjena
sredstva, metode i opterećenja treninga.
• Pri tome je važno poznavati, ne samo razvoj primarnih
sposobnosti i karakteristika sportista za dotičnu sportsku
granu ili disciplinu, već je potrebno izdvojiti i obratiti
pažnju na one sposobnosti od kojih prvenstveno zavisi
postizanje sportskog rezultata, a koje je potrebno
neprekidno mjeriti, razvijati i kontrolisati.
• U sportskoj stručnoj literaturi se mogu naći različite i
ponekad protivrječne definicije treniranosti. Ponekad se
pojam "treniranost" povezuje sa morfološkim i
funkcionalnim promjenama. koje se odvijaju u organizmu
sportiste pod uticajem sredstava, metoda i trenažnih
opterećenja i izražavaju se rastom njegove radne
sposobnosti.
• Pod treniranošću se najčešće podrazumjeva, ne samo potencijalna,
već i na objektivnoj osnovi utvrđena radna sposobnost sportiste u
svim relevantnim antropološkim sposobnostima i karakteristikama
od kojih zavisi postizanje sportskih rezultata u dotičnoj grani sporta
ili disciplini. Na taj način, treniranost predstavlja mjeru adaptacije
organizma za specifičnu sportsku aktivnost, postignutu putem
sprovođenja ukupnog tehnološkog trenažnog procesa.

• Prilikom ocjene stanja integralne treniranosti sportiste uglavnom se

koriste dva kriterijuma. Prvi se sastoji u upoređivanju pokazatelja
mjerenih antropoloških osobina, sposobnosti i karakteristika sa
pokazateljima izraženim u hijerarhijskoj strukturi (jednačini
specifikacije) za dotičnu sportsku granu ili disciplinu. Ukoliko se
razlika smanjuje, to je znak da se trenažni proces odvija u željenom
pravcu. Drugi kriterijum se sastoji u upoređivanju pokazatelja sa
ranije registrovanim pokazateljima (sa početnim stanjem).

• Korišćenjem oba kriterijuma moguće je na efikasan način upravljati

procesom treninga, sa ciljem da se sportisti nađu na optimalnom
nivou u željeno vrijeme, odnosno u vrijeme kada su u stanju da
postignu najbolji rezultat.
 Obrađivanje podataka

• Obrađivanje podataka u oblasti trenažne tehnologije, koji

su prikupljeni putem modelovanja, dijngnostikovanja,
sprovođenja kontrole i analize dobijenih efekata
primjenom različitih trenažnih sadržaja, vrši se
primjenom odgovarajućih univarijantnih i multivarijantnih
metoda, algoritama i programa za:

► utvrđivanje strukture antropoloških karakteristika i njihovih

relacija
► analizu kvantitativnih i kvalitativnih promjena antropoloških
karakteristika
► analizu strukturalnih razlika i razlika među grupama
► analizu efekata pod uticajem programiranih trenažnih
aktivnosti
► klasifikaciju i selekciju u različitim sportskim aktivnostima
► utvrđivanje metrijskih karakteristika mjernih instrumenata
 Analiziranje efekata

• Efikasna analiza trenažnog procesa moguća je samo ako

se blagovremeno dobijaju pouzdane informacije o stanju
promjena koje su izazvali sredstva, metode i opterećenja
treninga. S obzirom na karakter promjena do kojih se
došlo u organizmu sportiste, razlikuje se:

• ► neposredni trenažni efekat, koji obuhvata promjene koje se

dešavaju neposredno za vrijeme izvođenja pojedinačnog treninga i u
početnom periodu odmora,

• ► prolongirani trenažni efekat, koji se zapaža u kasnijim

fazama oporavka i obuhvata plastične procese i hormonatnu
aktivnost u toku kraćeg vremenskog, intervala (12-16 pojedinačnih
treninga u toku jednog mikrociklusa), i

• ► kumulativni trenažni efekat, u kojem se ogledaju promjene

koje se odvijaju u toku dužeg perioda treninga, a javlja se kao
rezultat sumiranja neposrednih i prolongiranih efekata većeg broja
pojedinačnih časova treninga (60-80 treninga u toku jednog
mezociklusa).
 Korigovanje treninga

• Suštinski odgovori na pitanja prilikom ocjenjivanja efekata treninga

mogu se dobiti jedino na osnovu analize relacija između izvršenog
rada na treningu, s jedne strane, i stanja organizma u različitim
tranzitivnim vremenskim tačkama organizma sportiste (reakcije
organizma sportiste), s druge strane. Poznavanjem tih relacija,
ustvari, mogu se dobiti odgovori, da li je pod uticajem primjenjenih
trenažnih sadržaja došlo do željenih promjena, odnosno da li je
došlo do tzv. "lepljenja" kod vodećih sposobnosti i karakteristika
sportista ili nije.

• Ukoliko se dođe do konstatacije da su postignuti željeni efekti,

odnosno promjene, u tom slučaju je potrebno i dalje raditi na
optimizaciji primjenjenih trenažnih sadržaja, i obratno, ukoliko su
takvi efekti izostali tj. ako nije došlo do odgovarajućih željenih
efekata, tada je nužno izvržiti odgovarajuće promjene (korekcije) u
primjeni adekvatnijih i svrsishodnijih programskih sadržaja.
 Kompariranje rezultata
• Ako u sportu sportski rezultat (plasman, pobjeda) predstavlja glavni cilj,
onda je jasno da je u vezi s tim neophodno razmišljati, pripremati i
preduzimati pravovaljane mjere i uslove (materijalne, ekonomske,
organizacione, upravljačke, kadrovske i dr.), kako bi se planirani cilj
mogao na što efikasniji i optimalniji način realizovati. Tek nakon dobro
isplaniranih i organizovanih mjera i uslova potrebno je pristupiti
tehnološkim procesima, koji se odvijaju u određenim krugovima
(ciklusima), koje treba operacionalizovati, vršiti analizu i korekciju u
željenom pravcu.
• Međutim, iznad svega, u određenim vremenskim intervalima, neophodno
je vršiti integralnu komparaciju između onoga što je planirano (željeno) i
onoga što je raalizovano (sprovedeno). Bez ovakvih postupaka i analiza,
koje se baziraju na egzaktnosti, odnosno objektivnoj analizi i procjeni,
svaka dalja operacionalizacija bila bi besmislena, jer se ne bi znalo u kom
pravcu ide razvoj i optimizacija tehnološkog trenažnog procesa.
• Samo komparacijom između planiranih i realizovanih sportskih rezultata,
kao krajnjeg ishodišta primjenjenog tehnološkog procesa, dolazi se do
objektivnog saznanja da li je došlo do kontinuiranog poboljšavanja
sportskih rezultata, koji imaju veoma značajan uticaj na smisao i motiv da
se nastavi u daljem trenažnom procesu sa ulaganjem napora, vremena i
cjelokupnog trenažnog procesa u još veće sportsko stvaralaštvo.