სახელმწიფო საერთაშორისო

სამართალში

დავით პატარაია
I. სახელმწიფო, როგორც
საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

• მე–20 საუკუნის დასაწყისში იყო
დაახლოებით 50 სახელმწიფო. მე–2
მსოფლიო ომის წინ მათი რიცხვი
გაიზარდა დაახლოებით 75–მდე.
• დღეისათვის კი 193 გაეროს წევრია.
ასევე არის არაერთი ერთეული
სახელმწიფოებრიობის გზაზე:
კოსოვო, პალესტინა და ა. შ.

დავით პატარაია სახელმწიფო

 რწმენა იმაში, რომ საზოგადოების
უსაფრთხოების, როგორც კოლექტიური
ერთობის განვითარებისა თუ მეობისა და
ადამიანის დაცვის გარანტიაა
სახელმწიფოებრიობა, როგორც
ტერიტორიულად განსაზღვრული
ერთეულისა, დიდ დროს ითვლის
 ბერძნები – პოლისი, რომი – ცივიტას,
იმპერია, რესპუბლიკა, მხოლოდ მე–15
საუკუნიდან თავად ტერმინი „state“
ინგლისურენოვან სამყაროში
სახელმწიფოს თანამედროვე გაგების
მსგავსადდავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი
ვესტფალიის ზავი - რომის
დასასრული?

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

 1648 წლის ვესტფალიის ზავის მნიშვნელობა სუვერენული
სახელმწიფოების თანამედროვე მოდელის დადგენისათვის
 სუვერენიტეტის მატარებლად წარმოისახა სახელმწიფოს
ცენტრალური ხელისუფლება, რომელიც მთლიანობაში გამოეყო
და განცალკევდა სხვა სოციალური ინსტიტუტებისაგან, და
უპირველეს ყოვლისა, ისეთისაგან, როგორიცაა ეკლესია
 ახალმა ერმა–სახელმწიფოებმა ნაციონალიზმის განვითარების
წინაპირობები შექმნეს;
 ერმა–სახელმწიფოებმა დააჩქარეს კლასობრივი სისტემისა და
საშუალო კლასის წარმოჩინება
 ერი–სახელმწიფო გახდა მკაფიო გეოგრაფიული ერთეული,
რომლის საზღვრებიც ჩვეულებრივ განისაზღვრებოდა ბუნებრივი
ფარგლებისა და ჰომოგენური მოსახლეობის კრიტერიუმით
 ევროპაში საერთაშორისო სამართლის თანამედროვე
(პოზიტიური) მოდელის დანერგვა და მუდმივმოქმედი
დიპლომატიური მისიების განვითარება

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

სამართლის სუბიექტის ცნება
 საზოგადოდ სუბიექტია ის, ვისაც აქვს სამართლებრივი
უფლებები და ვალდებულებები
 სამართლის სუბიექტი და პირი (ფიზიკური და იურიდიული). პირს
აქვს უფლებაუნარიანობა და ქმედუნარიანობა
 საერთაშორისო სამართალში ამ ორი კატეგორიის დაკავშირება
მოხდა, შესაბამისად სუბიექტია ის ვინც ფლობს უფლებებსა და
ვალდებულებებს, მაგრამ ამასთანავე ვისაც აქვს უნარი
განახორციელოს ისინი საერთაშორისო მოთხოვნის გზით
(international claim).გარდა ამისა დაემატა კიდევ ნიშანი -
მონაწილეობს ნორმათა ქმნადობასა და აღსრულებაში.
 სახელმწიფოს გარდა თანამედროვე საერთაშორისო
სამართალის სუბიექტებია (შესაძლოა არა უნივერსალური, არა
შეუზღუდავი – სფეროები, კომპეტენციები თუ სხვა – მაგრამ
მაინც) საერთაშორისო ორგანიზაცია, ხალხი,
დამოუკიდებლობის გზაზე, სახელმწიფოს მაგვარი სუბიექტები
(მაგალითად, წმინდა საყდარი)

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

სახელმწიფოს განმარტების
მოდელები
 სახელმწიფო – ფიქცია, ინსტიტუცია (ტერიტორიასთან და ხალხთან
დაკავშირებული)
 მაქს ვებერის განმარტებით: სახელმწიფოა იძულების ინსტრუმენტების
მქონე პოლიტიკური ორგანიზაცია განსაზღვრული ხელისუფლებით ,
რომელსაც აქვს ძალის ლეგიტიმური გამოყენების მონოპოლია
განსაზღვრულ ტერიტორიაზე
 სახელმწიფოებრიობის კონცეფციის ღერძი ოღონდ საერთაშორისო
რაკურსიდან ჯეიმს კროუფორდმა შემდეგნაირად ჩამოაყალიბა :
 პრინციპში სახელმწიფოებს აქვთ შეუზღუდავი უფლება განახორციელონ
აქტები, დადონ ხელშეკრულებები და ა. შ. საერთაშორისო არენაზე
 პრინციპში სახელმწიფოები არიან ექსკლუზიური კომპეტენციის
მფლობელები საშინაო საქმეებში
 პრინციპში საკუთარი თანხმობის გარეშე სახელმწიფოები არ არიან
იძულებითი საერთაშორისო პროცესის, მართლმსაჯულებისა თუ
დარეგულირების ობიექტები
 პრინციპში სახელმწიფოები ფორმალურად საერთაშორისო
სამართალში განიხილებიან თანასწორად

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

მონტევიდეოს კონვენცია და
სამი ელემენტის თეორია

 მუდმივი მოსახლეობა
 განსაზღვრული ტერიტორია
 ხელისუფლება
 სხვა სახელმწიფოებთან ურთიერთობებში შესვლა
(ან შესვლის უნარი)

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

 State[1][7] Signed Deposited Method

 Brazil Dec 26, 1933 Feb 23, 1937 Ratification

 Chile Dec 26, 1933 Mar 28, 1935 Ratification

 Colombia Dec 26, 1933 Jul 22, 1936 Ratification

 Costa Rica[a] Sep 28, 1937 Accession

 Cuba Dec 26, 1933 Apr 28, 1936 Ratification

 Dominican Republic Dec 26, 1933 Dec 26, 1934 Ratification

 Ecuador Dec 26, 1933 Oct 3, 1936 Ratification

 El Salvador Dec 26, 1933 Jan 9, 1937 Ratification

 Guatemala Dec 26, 1933 Jun 12, 1935 Ratification

 Haiti Dec 26, 1933 Aug 13, 1941 Ratification

 Honduras Dec 26, 1933 Dec 1, 1937 Ratification

 Mexico Dec 26, 1933 Jan 27, 1936 Ratification

 Nicaragua Dec 26, 1933 Jan 8, 1937 Ratification

 Panama Dec 26, 1933 Nov 13, 1938 Ratification

 United States Dec 26, 1933 Jul 13, 1934 Ratification

 Venezuela Dec 26, 1933 Feb 13, 1940 Ratification

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

განსაზღვრული ტერიტორია

 არაა დადგენილი რა სიდიდის უნდა იყოს ტერიტორია

 განსაზღვრულობა ნიშნავს რომ ტერიტორია უნდა იყოს
მკაფიო, საზღვრებით შემოსაზღვრული
 დავის არსებობა არ ნიშნავს რომ ტერიტორია არაა
განსაზღვრული.
 როგორც მართლმსაჯულების საერთაშორისო
სასამართლომ აღნიშნა North Sea Continental Shelf cases
(Federal Republic of Germany v Denmark; Federal Republic of
Germany v Netherlands): ‘The appurtenance of a given area, considered as
an entity, in no way governs the precise delimitation of its boundaries, any
more than uncertainty as to boundaries can affect territorial rights. There is
for instance no rule that the land frontiers of a State must be fully delimited
and defined, and often in various places and for long periods they are not, as
is shown by the case of the entry of Albania into the League of Nations.’

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

სახელმწიფო ტერიტორია
 ტერიტორია საზღვრებს შიგნით
 მათ შორის:
 სახმელეთო
 საზღვაო - შიდა წყლები და ტერიტორიული ზღვა
 წიაღი - სახმელეთო და საზღვაო ტერიტორიის ქვეშ
 ჰაერი - სახმელეთო და საზღვაო ტერიტორიის თავზე
 სახელმწიფო ტერიტორია არაა:
 ე. წ. მოძრავი ტერიტორიები, მიუხედავად იმისა რომ
ხშირად მათი „ასიმილაცია“ ხდება სახელმწიფო
ტერიტორიასთან (Case of the S.S. “Lotus” (France v Turkey), 1927
წ.)
 უცხოეთში სამხედრო ბაზები და მისიები
 იჯარით, სერვიტუტით ან სხვა სამართლებრივი ფორმით
აღებული ტერიტორიები
დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი
მუდმივი მოსახლეობა

 ასევე არც მოსახლეობის ოდენობისთვისაა

დადგენილი ზღვრული სიდიდე
 მოსახლეობა უნდა იყოს ორგანიზებული
 მოსახლეობა უნდა ჰქონდეს მტკიცე კავშირი
იმ სუბიექტთან, რომელსაც სურს განიხილონ
სახელმწიფოდ - საკუთარ თავს თავს უნდა
აღიქვამდეს ამ სახელმწიფოს წევრად
 არ არსებობს რაიმე ნორმა, რომელიც ადგენს
მოსახლეობის კომპოზიციას. ის შეიძლება
იყოს მონოეთნიკური, პოლიეთნიკური და ა.შ.

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

ხელისუფლება

 ხელისუფლებაზეც არ არსებობს
საერთაშორისო ნორმები რომლებიც
მის შინაარსს, ფორმირების წესს, თვით
ლეგიტიმურობასაც კი დააკავშირებდა
სახელმწიფოს კრიტერიუმთან
 მხოლოდ ორი სავალდებულო
მახასიათებელია:
 ეფექტიანობა
 დამოუკიდებლობა

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

სხვა სახელმწიფოებთან
ურთიერთობებში შესვლა (ან შესვლის
უნარი)
 სადაო კრიტერიუმი. ის არ იყო
გათვალისწინებული ტრადიციული
‘სამი ელემენტის დოქტრინით’
 მისი კავშირი ცნობასთან
 მისი კავშირი სუვერენიტეტთან
 მისი კავშირი სხვა კრიტერიუმებთან -
მაგალითად, სახელმწიფო
ხელისუფლების ნიშნად მისი გააზრება

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

 სუვერენიტეტი, როგორც
სახელმწიფოს უნარი
 სუვერენიტეტი – მნიშვნელოვანი წინაპირობაა
სახელმწიფოებრიობის. ისაა უნარი განახორციელო
დამოუკიდებლად საშინაო და საგარეო პოლიტიკა
 კორფუს არხის საქმეზე მოსამართლე ალვარესის აღნიშვნით სუვერენიტეტია
წესებისა და ატრიბუტების ერთობლიობა, რომელსაც სახელმწიფო
ფლობს საკუთარ ტერიტორიაზე ყველა სხვა სახელმწიფოს
გამორიცხვით და აგრეთვე საკუთარ ურთიერთობებში სხვა
სახელმწიფოებთან
 სხვა განმარტებით: სუვერენიტეტია კონცეფცია, რომელიც
აღნიშნავს საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე სახელმწიფოს
ექსკლუზიური კომპეტენციების ერთობლიობას
 სახელმწიფო უზენაესი ხელისუფალია დედამიწაზე (suprema
potestas). სახელმწიფო შეზღუდულია მხოლოდ მისთვის
სავალდებულო საერთაშორისო ნორმებით, სხვა მხრივ უზენაესი
ხელისუფალია საკუთარ ტერიტორიაზე და საკუთარ ხალხზე. არც
ერთ სახელმწიფოს არა აქვს სამართლებრივი ძალაუფლება და
ხელისუფლება სხვა სახელმწიფოზე.
დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი
სუვერენიტეტი, როგორც
დამოუკიდებლობა
 სუვერენიტეტი -
 უნარი დამოუკიდებლობისა - უნარი
განახორციელო საშინაო და საგარეო
პოლიტიკა დამოუკიდებლად
 აერთიანებს სახელმწიფოს ყველა კრიტერიუმს
(ელემენტს) - ის უნარია სახელმწიფო
ხელისუფლებისა და მოსახლეობისა -
სახელმწიფო ტერიტორიასთან მიმართებით
 ტერიტორიული სუვერენიტეტი
 სახელმწიფო ტერიტორიაზე

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი

სემინარისთვის მომზადება

 მონტევიდეოს კონვენცია
 პ. მალანჩუკი, აკეჰარსტის
თანამედროვე საერთაშორისო
სამართალი , გვ. 93-100
 James Crawford, The Creation of States in
International Law

დავით პატარაია საერთაშორისო სამართალი