ZRAVSTVENA ETIKA

ETIČKI ASPEKTI EUTANAZIJE

EUTANAZIJA: medicinskoetički i medicinskopravni aspekti
dileme i problemi

" Eutanazija etimološki potiče od dvije grčke riječi: eu –

dobro sa prizvukom lahko i thanatos – smrt.
Eutanazija – lako i blago umiranje, bez samrtnih bolova.
U slobodnom prevodu moglo bi se reći da je to "ubistvo iz
milosrđa", odnosno pomaganje u umiranju.
 Danas bi se eutanazija kao pojam mogla
definisati kao pravo neizlječivog bolesnika da
uz pomoć ljekara, odnosno medicine ostvari
bezbolnu smrt.
 Eutanazija nije vezana za našu
civilizaciju kao dilema i problem već
za sve minule poznate nam
civilizacije.
 Filozofi i mislioci antičke Grčke, Platon,
Aristotel, Pitagora, kao i starog Rima, Seneka,
Ciceron pisali su o eutanaziji i bavili se
riješavanjima iste. Neki narodi i danas imaju
običaj da oboljelima i iznemoglima ubrzavaju
umiranje, recimo Eskimi ostavljaju stare same
u snijegu, a lapot (stari običaj) u našem
narodu takođe je na neki način bio
olakšavanje umiranja starima.
 Istorijski su poznate brojne situacije
milosrdnog prekraćivanja života u ratnim
sukobima upamćene i okvalifikovane
kao junački podvizi ili visokohumani
gestovi.
 Dominantan uticaj Crkve kroz srednji vijek
nametnuo je religijski stav da je patnja
iskupljenje greha, te da ne treba prekraćivati
patnju, odnosno život.

Eutanazija je najokrutniju formu imala u

Nemačkoj od 1935. godine kada je Njemačka
nacionalistička stranka odlučila da se
eutanazija sprovede nad neizlječivim
duševnim bolesnicima.
 Rajhslajter Bouhler i doktor Karl Brandt su
četiri godine kasnije dobili zadatak da izvrše
tu odluku kada su i počeli da izvode
"eutanazijski program". Formirali su
organizaciju "Državna radna zajednica –
bolnica za duševne bolesti" čiji je zadatak bio
da pronalazi pacijente koji bi došli u obzir za
eutanaziju, odnosno usmrćivanje.
 Dvadeset godina ranije nego što su nacisti donijeli
eutanazijski program jugoslovenski psihijatar, veliki
ljekar, profesor Alfred Šerko, objavio je u
''Slovenskom glasniku'' slijedeći tekst: "Etička norma
koja nam zabranjuje da ubijamo i to u principu svako
živo biće, nije prazna fraza koja bi se mogla iz
utilitarističkih razloga proizvoljno mjenjati
 Ko je taj koji je dovoljno smio da prisvoji
kompentenciju da procjeni koji je život
nevrijedan življenja? Ko može da shvati samog
sebe? Ja ne mogu i u dnu svoje duše, osjećam
da moj jedini cilj nije da stvaram ekonomske
vrijednosti i da se vrijednost mog bića ne može
izračunati po formuli zelenaša i špekulanata.
 Sa aspekta aktuelne medicinske nauke posebno
savremene medicinske etike govori se o aktivnoj,
pasivnoj, socijalnoj i negativnoj eutanaziji.
1. Aktivna (direktna) eutanazija podrazumjeva da se
neizlječivom bolesniku ubrizga u venu neko sredstvo – otrov
koje će brzo i bezbolno direktno izazvati smrt. Poželjna je
visoka doza opioida.
U svim zemljama svijeta aktivna (direktna) eutanazija je
zabranjena.
Zakonodavstvo Holandije je prvo u Evropi ozakonilo
eutanaziju pod uslovima precizno regulisanim zakonom.
Belgija je druga država Evrope koja je maja 2002. godine
ozakonila eutanaziju.
2. Pasivna (indirektna) eutanazija podrazumjeva ne
primjenjivanje adekvatnih metoda liječenja u teškom
stanju bolesti, što za posljedicu ima brži smrtni
ishod. Pasivna ili indirektna eutanazija podrazumeva
u suštini namjerno propuštanje dužnosti, odnosno
nečinjenje od strane ljekara. Pasivna eutanazija kao
izazivanje smrti u pozitivnom pravu se smatra
propustom pružanja dužne ljekarske pomoći,
odnosno medicinske pomoći, čime je ubrzano
usmrćivanje, što zakon sankcioniše kao činjenje iz
nehata.
 3. Socijalna eutanazija predstavlja oblik pasivne
eutanazije i podrazumjeva ostavljanje teškog bolesnika
bez podrške intenzivnom bolničkom njegom. Drugi
vid je davanje neizlječivih bolesnika, na dalju njegu i
brigu rodbini u kućnim uslovima. Socijalna eutanazija
dakle, dovodi iznemoglu, staru osobu ili neizlječivog
bolesnika u situaciju uskraćenja intenzivne medicinske
njege ili njenog svođenja na minimum što u kućnim,
ambijentalnim porodičnim uslovima podrazumeva
ubrzavanje letalnog (smrtnog) ishoda.
4. Negativna eutanazija kao pojam pojavljuje se u
stručnoj medicinskoj literaturi i podrazumeva
ostavljanje veće količine ljekova pored postelje
bolesnika. Negativna eutanazija dakle, znači neku
vrstu navođenja teškog i neizlječivog bolesnika na
samoubistvo. Samoubistvo, samo kao akt nije
krivično djelo, mada ima zemalja u kojima je još
uvek kažnjivo.
 Međutim, većina nacionalnih zakonodavstava
navođenje na samoubistvo sankcioniše kao krivično
djelo, pa i naše zakonodavstvo. Samoubistvo uz
pomoć ljekara osuđuje se kao neetički akt, identično
kao i eutanazija.
Danas je aktuelnost ovog problema nametnula da se
na međunarodnom nivou zauzmu određeni stavovi,
odnosno da se osudi namjera i voljna pomoć ljekara
da nekoj osobi okonča život. Originalni tekst Izjave
o samoubistvu uz pomoć ljekara usvojen na 44.
skupštini Svjetskog medicinskog udruženja,
održanoj septembra 1992. godine.
 Samoubistvo uz pomoć ljekara, kao i eutanazija je
neetičko i mora da bude osuđeno od strane
medicinske profesije. Ako je pomoć ljekara
namjerno i voljno usmjerena na omogućavanje osobi
da okonča svoj život, ljekar postupa neetički.
Međutim, pravo na odbijanje medicinske pomoći je
osnovno pravo pacijenta i ljekar ne postupa neetički
čak i u slučaju kada poštovanje takve želje dovode
do smrti pacijenta." Medicinskoetički su
problematični stavovi u ovoj izjavi: "Pravo na
odbijanje medicinske pomoći osnovno je pravo
pacijenta" i da "ljekar ne postupa neetički, čak i ako
poštovanje takve želje dovede do smrti pacijenta".
 Prva zemlja u svijetu u kojoj je izglasan Zakon o
"ponosnoj smrti" je Sjeverna Australija. Ljekaru taj
zakon dozvoljava da svom pacijentu za koga
procjeni da je bez nade za izlječenje, a u tom
momentu je očuvanog mentalnog zdravlja, ima pravo
da propiše lijek koji će mu u velikoj propisanoj dozi
donijeti smrt.
 Ovaj akt je dozvoljen ljekaru samo ako je na
medicinskim argumentima procjenio da taj pacijent
ne može živjeti duže od 6 mjeseci (procjenjena je
egzaktnost naučne medicine ali i stručni i moralni
kvalitet ljekara).
 Uslov je da pacijent sam zatraži taj čin
ljekarske pomoći, bar tri puta, otvereno u
prisustvu dva svjedoka. Ljekar je dužan da
sačeka najmanje dvije nedelje nakon prvog
bolesnikovog zahtjeva i najmanje dva dana
nakon posljednjeg pismenog zahteva.
 Zakon o "ponosnoj smrti" ističe razliku između
smrtonosnog lijeka na recept i eutanazije, te štiti
ljekara od krivičnog gonjenja, kao i od disciplinske
odgovornosti pred profesionalnom ljekarskom
organizacijom.
Holandija je prva (1993), a Belgija druga (maj
2002. godine) zemlja Evrope koje su
zakonom legalizovale eutanaziju
Od 1993. godine u Holandiji je dopušteno ljekarima da
praktikuju "dobrovoljnu aktivnu eutanaziju" koja se definiše
kao namjeran čin okončanja života od strane drugog, a po
želji osobe kojoj se to tiče.
Holandski zakon predviđa sticaj sledećih okolnosti: 1. želja,
odnosno molba pacijenta, mora biti dobrovoljna, 2. ta molba
mora biti data u punoj svjesnosti dakle pacijent treba jasno da
razumje svoje stanje bolesti i njenu prognozu sa aspekta
medicinske nauke, 3. pacijent mora da ima i trajnu želju da
umre, 4. bitan uslov je da za pacijenta patnja u njegovoj
bolesti bude neprihvatljiva, 5. zahtjev neće biti prihvaćen ako
je rezultirao iz pacijentove privremene depresije.
 Obavezno je da se ljekar prije pristupanja
udovoljenju molbi pacijenta i prije aktivnog
vršenja eutanazije konsultuje sa kolegama i
pacijent može da u tom smislu ima unapred
datu izjavu nazvanu pacijentov testament –
living will.
 Većina zagovornika legalizacije eutanazije je
saglasna da je aktivna eutanazija neprihvatljiva i da
je identična ubistvu, pa i iz milosrdnih pobuda.
Zato aktivnu eutanaziju krivična zakonodavstva
većine država kvalifikuju kao ubistvo sa
olakšavajućim okolnostima.
 Pasivna eutanazija je bitan argument zagovornika i
podržavaoca legalizacije eutanazije kroz sentence:
"čovjek ima pravo na život ali i na smrt", "ljekar
treba da produžava život dokle god je to moguće, ali
ne bi trebalo da produžava umiranje.
 Zagovornici legalizacije eutanazije ističu da savremena
medicina i savremena tehnologija u medicini mogu praktično
beskonačno da održavaju vitalne funkcije, što oduzima pravo
bolesniku na dostojanstvenu smrt.

Zagovornici legalizacije eutanazije takvo produžavanje

života smatraju nehumanim i nečovječnim.
 Medicinska nauka i savremena medicinska etika
imaju nedvosmislen stav da eutanaziju ne treba
ozakoniti ni pod kojim izgovorom, dakle ni pasivnu
eutanaziju. Ovaj stav savremene medicinske etike
može se pravdati kroz veliki broj razloga a najbitniji
su:
1.Prvi razlog protiv legalizacije eutanazije proističe iz pitanja
ko je taj ko ima apsolutno pravo da odlučuje o životu i smrti.
Na osnovu kojih objektivnih kriterijuma se može odlučiti o
životu ili smrti, jer bi se time bezgranično mnogo moći
stavilo u ruke stručnjaka, a da li su za to oni kompetentni.
S druge strane, ako bi se legalizovala eutanazija,
ozakonjenjem prekida ljudskog života po izričitoj želji teškog
bolesnika, nije isključeno da bi se to moglo proširiti i na
legalizaciju eutanazije drugih ljudi, recimo hendikepirane
dece, mentalno zaostalih svih uzrasta i tako dalje, što bi
vodilo u degradaciju društva.
2. Drugi razlog protiv legalizacije eutanazije sa medicinskog i
medicinskoetičkog aspekta počiva na etičkom principu
medicine kao struke i na osnovnom načelu, borbe za ljudski
život od samog začeća do njegovog prirodnog kraja.
Život bezuslovno ima vrijednost bez obzira na kvalitet života,
te je dužnost ljekara da se bori za život, a nikada ne
pospješuje dolazak smrti.
 3. Treći razlog protivljenja eutanaziji naučne
medicine i savremene medicinske etike je mogući
nenadani pronalazak lijeka za bolest koja je tog
momenta po medicinskoj nauci neizlječiva.
Istorija medicine poznaje takve situacije, jer je
nekada tuberkuloza bila neizlječiva bolest, danas je
to rak ili sida. Moguće je da se neočekivano pronađe
lijek protiv raka ili side.
 4. Četvrti razlog protiv eutanazije zasniva se na relativnosti
medicinske istine uopšte, jer u brojnim stanjima odbrambene
snage organizma mogu da pobjede i neizlječivu bolest, takvi
slučajevi su opisani iako su istina, rijetki. U prilog ovome ide
i činjenica koju svaki ljekar zna, da je postavljena dijagnoza
uvek prihvatljiva sa dozom nesigurnosti, a posebno svaki
ljekar zna koliko je nepouzdana prognoza toka i ishoda
bolesti.
 5. Peti razlog protiv eutanazije jeste u vrlo diskutabilnoj i
sumnjivoj sposobnosti teškog bolesnika da potpuno svjesno
rasuđuje. Da rasuđivanje može da bude ozbiljno narušeno u
teš- kih bolesnika, argumentovano dokazuje savremena
psihijatrija, jer se u stanju somatske bolesti narušava skladna
psihička ukupnost - psihičko zdravlje, najčešće u pravcu
depresivnog raspoloženja i samosažaljenja, što može
generisati bolesnikovu želju za prestankom života koju on
definiše zahtjevom za eutanazijom od svog ljekara
 6. Šesti razlog protiv eutanazije je poimanje savremene
medicine i njenih disciplina, te i savremene medicinske etike,
da čovjek ima strah od umiranja, odnosno da ne prihvata smrt
kao neminovnost. Savremeni čovek je u strahu od umiranja
sklon da izjavi da nije strašno umrijeti u bolesti, staračkoj
iznemoglosti ili u nekoj drugoj zadešenoj životnoj situaciji.
7. Sedmi razlog protiv eutanazije je ljudska nada. Čovjek,
pacijent, njegovi bližnji i ljekar imaju praiskonsko i
neotuđivo pravo na nadu – vjeru u život, izlječenje i moć
naučne medicine
Pacijenta nikada ne treba tretirati kao beznadežan slučaj, bez
obzira na to o kakvoj se bolesti ili stanju radi, što je
medicinskoetička i deontološka obaveza svakog ljekara.
Umjesto zaključka Kategoričan je i definitivan
medicinskoetički stav da eutanaziju ni na zahtjev pacijenta,
niti njemu bliskih osoba, ljekar ne može prihvatiti jer je
eutanazija neetički čin za ljekarsku profesiju, time i
nedozvoljiv. Neprikosnoveno je pravo pacijenta da odbije
medicinsku pomoć, a etička obaveza ljekara je da ne
preduzima protiv pacijentove volje dalje liječenje ili pak
procedure za održavanje života.
Hipokrat je u svojoj zakletvi protiv bilo kojeg oblika
eutanazije:
“Nikome neću, čak ako to bude i tražio, dati
smrtonosni lijek
niti ću mu dati savjet o njegovom djelovanju