PEMIKIRAN SEJARAH RAJA

HAJI ALI
MENERUSI TUHFAT AL NAFIS
KARYA ULUNG
KESULTANAN JOHOR RIAU
LINGGA
(Disediakan oleh Nur Qamarina)
LATAR BELAKANG
RAJA ALI HAJI
 Datuknya, Raja Haji yang
membina pusat
pemerintahannya di Kota
Keluarganya merupakan
Piring bukan sahaja telah Malangnya, Raja Haji telah
ahli kerabat diraja Johor-
Merupakan anak kepada Cucu kepada Raja Haji menjadikan Riau terkenal gugur syahid di Teluk
Riau yang terkenal
Raja Ahmad dengan Che berketurunan daripada Opu sehingga dibanjiri oleh Ketapang ketika
terutama Raja Haji yang
Hamidah Daeng Malek alim ulama dan para menentang Belanda di
merupakan Yamtuan Muda
pedagang, tetapi makmur Melaka pada tahun 1784.
Riau ke-IV (1777-1784).
dan kuat dari segi
pertahanan dan angkatan
tenteranya.

bersama bapanya, Raja Ahmad dan tinggal di sana selama
Beliau mengerjakan haji pada tahun 1828 ketika berusia
Berkenaan tarikh kelahiran dan kematian beliau, tidak
19 tahun, dianggarkan tarikh kelahiran beliau adalah pada
tertera dalam mana-mana sumber primer.
tahun 1808/1809.
Beliau dibesarkan dalam kalangan bangsawan. Ketika
berusia 11 tahun, Raja Ali Haji menunaikan fardhu haji
beberapa tahun. Setelah pulang ke Riau, beliau menjadi
penasihat Yamtuan Muda Riau dalam bidang agama dan
undang-undang. Ketika itu, Pulau Penyengat menjadi
pusat kebudayaan Melayu dan pusat tumpuan ilmu
pengetahuan, khususnya Islam.
 Raja Ali Haji terkenal sebagai ahli tawarikh dan
politik semasa hidupnya. Bakat-bakat ilmiah, sastera
dan politik yang ada pada dirinya adalah diwarisi
Beliau memiliki pengetahuan yang tinggi dalam
daripada ayahnya. Sekiranya mempunyai
bahasa Melayu dan Arab serta alim dalam hal ehwal Beliau meninggal dunia pada tahun 1870.
kelapangan, beliau akan mengarang buku dan antara
agama Islam.
anak muridnya yang terkenal termasuklah Yang
Dipertuan Muda Riau sendiri dan Syed Syeikh al-
Hadi dari Melaka (bapa novel Melayu).
 JAWATAN YANG PERNAH
DISANDANG OLEH RAJA ALI HAJI
 Sebagai pembesar. Beliau memegang segala urusan berkaitan dengan
hokum-hakam bagi kerajaan Riau-Lingga.Raja Ali Haji telahpun memikul
amanah dan tanggungjawab sebagai pemimpin sejak dari usia yang muda.
ketika beliau masih kecil lagi beliau telah dibawa oleh ayahandanya
sebagai utusan Sultan Riau untuk berjumpa dengan Baron van Der
Capellen, Gabenor Jenderal Hindia Belanda.

Sebagai penasihat. Ditugaskan membawa masuk alim

Sebagai seorang guru agama. Mengajar anak-anak dan
saudara maranya dalam kalangan diraja seperti Raja
Abdullahyang mempelajari ilmu fiqah, usuluddin, nahu dan
saraf. Mengajar agama dalam kalangan pegawai negeri.
Kebijaksanaan beliau dalam hal ilmu pengetahuan yang
mencakupi pelbagai bidang sememangnya tidak dapat
dinafikan. Beliau bukan sahaja mempunyai pengetahuan
yang mendalam tentang agama, bahkan pintar pula
berbahasa Arab
ulama seperti Syed Abdullah Bahrain bagi mengajarnya dan
para pegawai kerajaan tentang ilmu agama dan al-Quran di
Pulau Penyengat. Beliau menjadi penasihat kepada empat
orang Yang Dipertuan Muda (YDM) Riau iaitu YDM Raja
Ali (1845-1857), YDM Raja Abdullah (1857-1899).
Penasihat kepada sepupu dan ipar kepada YDM Raja Ali.
Semasa menjadi penasihat kepada YDM Raja Ali, beliau
telah diamanahkan untuk melafazkan tauliah dan membaca
doa sempena pelantikan Sultan Sulaiman sebagai Sultan
Riau-Lingga. Diperintahkan untuk mengahwihkan.
 KARYA SEJARAH RAJA
ALI HAJI
-2 buah karya sejarah yang telah dihasilkan oleh Raja Ali Haji ialah Silsilah Melayu
dan Bugis, dan Tuhfat al-Nafis
KARYA SILSILAH MELAYU DAN
BUGIS

- Tuhfat al-Nafis atauu
bermaksud Hadiah yang bernilai
merupakan sebuah karya sejarah
yang terpenting selepas Silsilah
Melayu dan Bugis.
-menerusi Tuhfat al-Nafis ,tiada
tarikh yang tepat mengenai karya
ini mula dikarang.
-Virgina Matheson mengatakan
kemungkinan versi pertama ini
ditulis antara tahun 1865-1866
oleh Raja Ahmad dan penulisan
semula mungkin dibuat sebelum
tahun 1872.
-karya Tuhfat al-Nafis banyak
-karya Tuhfat al-Nafis
menggunakan bahan-bahan yang
merupakan karya versi pendek
dikumpulkan oleh Raja Ali Haji
yang mula ditulis p;eh Raja
dalam Silsilah Melayu dan Bugis
Ahmad dan disambung oleh
terutamanya di bahagian awal
anaknya iaiti Raja Ali Haji.
sejarahnya.
- Tuhfat al-Nafis lebih
-perkara yang membezakan
mengutamakan pendekatan prosa
antara Tuhfat al-Nafis dengan
berbanding Silsilah Melayu
Silsilah Melayu Bugis adalah
Bugis yang memasukkan
dari segi pendekatan.
beberapa puisi syair.
TUHFAT AL-NAFIS
PEMIKIRAN SEJARAH
MENERUSI TUHFAT AL-
NAFIS
 -karya Tuhfat al-Nafis mempunyai
tiga tahap besar yang telah
dibentuk oleh Raja Ali Haji.

-Faktor Dalaman adalah seperti

kekacauan nilai sebagai punca
-jika dilihat melalui keseluruhan
utama kejatuhan empayar Johor-
idea sejarahnya, karya Tuhfat al-
Riau-Lingga yang disebabkan
Nafis seolah-oleh bersambungan
kurang penekanan nilai-nilai
dengan sejarah Melaka yang
keagamaan dalam kehidupan
berakhir akibat serangan Protugis
manusia yang menyebabkan sifat-
pada tahun 1511.
sifat mazmumah menguasai diri
mereka.

-Faktor luaran adalah dari segi

-selepas kejatuhan Melaka,
kelengkapan perang angkatan
bermulalah tahap kedua iaitu
tentera Belanda yang lengkap dan
pembentukan kesultanan Johor
banyak, serta taktik peperangan
pada tahun (1528-1699) diikuti
yang dilakukan secara terancang
dengan kemunculan keluarga
sehingga menyebabkan kekalahan
Bendahara sebagai pemerintah
orang-orang Riau di tangan
baru dalam kesultanan Johor.
mereka.

-tahap ketiga pula mengenai

-Raja Ali Haji juga membahagikan
pola pergerakan sejarah kepada
dua faktor utama iaitu faktor
luaran dan faktor dalaman tentang
jatuh bangun kerajaan Johor-Riau-
Lingga.
salasilah dan peranan keluarga
Bugis pada zaman pemerintahan
Sultan Sulaiman Badrul Alam
Shah (1722-1760) sehingga
pemerintahan di Lingga oleh
Sultan Sulaiman Badrul Alam
Shah II dan Riau oleh YDM Raja
Muhammad Yusuf serta di Johor
oleh Temenggung Abu Bakar.
SAMBUNGAN…
Raja Ali Haji menyelar sikap kurang wibawa
seseorang pemimpin yang juga akan membawa
kepada kemeroston sesuatu pemerintahan.
Contohnya, Sultan Mahmud Shah III yang masih
muda dan kurang berwibawa dalam
mengendalikan hal pentadbiran tidak dapat
menyelesaikan perselisihan faham yang berlaku
antara suku Bugis dan Melayu.
Akhlak buruk raja sebagai pemerintah juga turut
difokuskan oleh Raja Ali Haji sebagai faktor
kemerosotan kerajaan. Contohnya, Sultan
Mahmud Muzaffar Shah telah menunjukkan
sikap buruknya sewaktu akhir pemerintahnnya
sehingga Raja Ali Haji menyifatkan sikap
baginda ini membawa padah kepada kerajaan
Johor-Riau seterusnya.
Raja Ali Haji juga mengingatkan bahawa sikap
buruk yang wujud dalam diri manusia adalah
kerana kealpaan mereka dalam usaha untuk
mendalami dan menghayati aspek agama. Sikap
tidak berilmu dan taat kepada hukum Allah
mempunyai kaitan dengan perilaku buruk yang
lain.
Raja Ali Haji turut menyentuh mengenai sikap
kurang berilmu dalam kalangan pemimpin yang
menyebabkan mereka sanggup melakukan apa
sahaja demi kepentingannya sendiri tanpa
memikirkan kesan buruk yang akan dihadapi
kelak.
Sikap buruk raja yang dikatakan sering berselisih
faham dengan YDM Raja Abdul Rahman dan
juga Residen Riau serta tidak suka mendengar
nasihat daripada orang-orang yang lebih tua juga
telah dinyatakan oleh Raja Ali Haji dalam Tuhfat
Al-Nafis.
Raja Ali Haji turut menegur sikap hasad dengki
manusia menerusi Tuhfat Al-Nafis. Beliau
menyatakan bahawa tiga perkara yang menjadi
punca kepada dengki ialah dendam, marah dan
seterusnya membawa kepada perseteruan.
SAMBUNGAN…
Menurut beliau sikap atau akhlak buruk tidak membawa sebarang kebaikan kepada kerajaan Johor-Riau,
malah menyumbang pada kemerosotan. Kriteria kemerosotan kerajaan Johor ini telah digambarkan oleh
beliau melalui ciri-ciri seperti beras mahal, negeri sunyi, orang miskin, negeri rosak, rakyat kelaparan dan
sebagainya.

Beliau menjelaskan bahawa aspek penting dalam diri seorang pemerintah ialah aspek keagamaan seperti
yang diterapkan oleh YDM Raja Ali dalam pentadbirannya. Baginda menegah dan melarang rakyatnya
melakukan perkara yang dilarang oleh agama.

Baginda menggalakkan rakyatnya menceburi dalam bidang perniagaan seperti mengusahakan pulau-pulau
bagi mengeluarkan hasil-hasil ladang, kayu-kayan dan bijih timah untuk dijual kepada pedagang China dan
Belanda.

Baginda sendiri turut mendalami ilmu agama, mencintai alim ulama, mendengar nasihat dan sering
membaca kitab-kitav mengenai adab.

Sifat YDM Raja Ali ini turut diikuti oleh YDM Raja Muhammad Yusuf (1857-1899) yang dianggap sebagai
seorang pemimpin yang warak dan amat mencintai ilmu pengetahuan.
SAMBUNGAN…
Baginda gemar membaca kitab-kitab agama dan banyak mendengar
kisah dari Timur Tengah daripada para ulama Arab yang datang
mengajar di Riau.

Keadaan ini menggalakkan perkembangan kesusasteraan Melayu Riau-

Lingga sepanjang abad ke-19.

Bagi Raja Ali, perpaduan antara kekuatan agama dan kesukuan menjadi
punca kekuatan kerajaan Riau.

Raja Ali Haji cuba memperlihatkan contoh melalui pemerintahan Yang

Dipertuan Muda dan menganjurkan nilai-nilai yang seharusnya ada
pada diri seorang pemimpin.
SAMBUNGAN…

Penekanan mengenai aspek nilai bukan sahaja dipaparkan melalui Tuhfat al-nafis tetapi juga
melalui beberapa karyanya yang lain seperti Silsilah Melayu dan Bugis, Thamarat al-
Muhimmah, Muqadimmah fi Intizam al-Wazaif al-Muluk, Kitab Pengetahuan Bahasa,
Gurindam Dua Belas dan Syair Siti Sianah.

Raja Ali Hali merumuskan bahawa punca kemerosotan negeri adalaj disebabkan oleh sifat
dalaman seseorang pemimpin tanpa menafikan aspek fizikal berbentuk kebendaan.

Saranan beliau kepada para pemimpin ialah pemimpin perlulah mengikut lunas-lunas Islam
dengan berpegang teguh kepada konsep syariah dan kembali kepada Allah supaya negara
sentiasa berada dalam keadaan harmoni, di samping mengesyorkan masyarakatnya agar
kembali menghayati sejarah Nabi Muhammad SAW sebagai contoh terbaik.
PENUTUP
sebuah karya ulung telah mengangkat kedudukan pengarangnya, Raja Ali Haji sebagai
pemikir sejarah terkenal di alam Melayu pada abad ke-19.

Peranan dan sumbangan beliau begitu besar bukan sahaja sebagai orang kanan kpd
YDM Riau malah sebagai ilmuan dan penulis sejarah yang profilik.

Karya-karya yang dihasilakn merangkumi pelbagai bidang

Segala ilmu yang terkandung di dalamnya melambangkan keperibadian serta menjadi

sebahagian daripada sumber berharga dalam bentuk persuratan.
SEKIAN, TERIMA
KASIH 