CHƯƠNG III

GIÁ TRỊ THẶNG DƯ TRONG NỀN

KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
 KHÁI QUÁT NỘI DUNG

I. LÍ LUẬN CỦA C.MÁC VỀ GIÁ TRỊ THẶNG DƯ

II. TÍCH LŨY TƯ BẢN
III. CÁC HÌNH THỨC BIỂU HIỆN CỦA GIÁ TRỊ THẶNG
DƯ TRONG NỀN KTTT
I. NGUỒN GỐC CỦA GÍ TRỊ THẶNG DƯ
1. Công thức chung của tư bản

H – T – H công thức lưu thông hàng hóa giản đơn

T – H – T’ công thức chung của tư bản

Sự vận động của tiền với tư cách là tiền và tiền với tư

cách là tư bản giống và khác nhau chỗ nào?
 So sánh hai công thức

:- Giống nhau
 Đều có 2 hành vi mua – bán.
Đều có hai yếu tố vật chất:Tiền và hàng
Khác nhau Đều BH MQH :người mua và người bán

Nội dung so sánh H-T-H T-H-T'

Điểm xuất phát và Khởi đầu và kết thúc Khởi đầu và kết
kết thúc là H.T là trung gian thúc là T.

Trình tự lưu thông Bắt đầu bằng bán Bắt đầu = mua
Kết thúc bằng mua Kết thúc = bán

Mục đích của sự vận Gía trị sử dụng Gía trị T’

động (T'=T+t)
Giới hạn của sự vđ Kết thúc khi được Không có giới
Tbản là giá trị mang lại GTTD cho nhà tư bản

Huyndai production line The Natural ovens production line

 2. Mâu thuẫn của T- H -T' ( T'= T+ t)
Lưu thông có sinh ra (m)?

Ngang giá
Lưu thông
Không ngang giá
Không
tạo Vậy(m)
Mua rẻ
ra m chỉ có
Bán đắt thể tạo
ra trong
Mua rẻ -bán đắt lĩnh vực
Không
có sx
Không có lưu thông m
Mâu thuẫn trong công thức chung của TB được biểu
hiện ở chỗ: (m)vừa được tạo ra trong quá trinh lưu
thông, vừa không được tạo ra trong quá trình lưu
thông
Để có (m) nhà TB phải bỏ tiền vào lưu thông và mua
   
các yếu tố đầu vào trong quá trình sx(TLSX và SLĐ)
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
     
     
     
     
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
     
     
     
     
     
     
     
     
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 
3. Hàng hóa sức lao động
Sức lao động trở thành H2 trong điều kiện nào?

Người LĐ được tự do về thân thể

SLĐ HH
Người LĐ không có TLSX và
của cải khác

Phải chăng trong mọi chế độ

xã hội SLĐ đều là H2

Thị trường SLĐ

 b. Hai thuộc tính của H2 sức lao động

TLiệu sinh hoạt

cần thiết để nuôi sống
người công nhân,
Gía trị gia đình anh ta..
Hai Mang yếu tố
thuộc tinh thần và lịch sử
tính
Dùng trong quá trình sản
GTSD xuất để tạo ra H2
Tạo ra giá trị mới
hơn giá trị sử dụng
Tại sao hàng hóa SLĐ là hàng hóa đặc biệt?
 II. Sản xuất giá trị thặng dư
1. Qúa trình sản xuất (m)
- Qúa trình sản xuất TBCN là quá trình thống nhất giữa
quá trình SX ra GT sử dụng, giá trị và giá trị thặng dư
- Qúa trình này có đặc điểm:
 Công nhân làm việc dưới sự kiểm soát của nhà TB
 Toàn bộ sản phẩm làm ra thuộc nhà TB
- Nghiên cứu quá trình sản xuất trong xí nghiệp TBCN, ta cần
giả định:
 Nhà tư bản mua TLSX đúng giá trị
 Khấu hao máy móc, vật tư đúng tiêu chuẩn kỹ thuật
 Năng xuất lao động ở một trình độ trung bình của XH
Giả định chung Chi phí sản xuất Giá trị sp mới
(mua TLSX, thuê LĐ)
(2 cái bàn)
 Để sản xuất 1 Mua gỗ (1 m3):  Cái bàn thứ nhất:
cái bàn cần dùng 200.000đ + Tiền gỗ:
hết 1m3 gỗ. 200.000đ
Hao mòn máy
 Năng suất lao móc: 10.000đ + Tiền hao phí
động của người máy móc:
Thuê mướn lđ
công nhân: trong 1 ngày 10.000đ
5h/1sp (10giờ): 50.000đ + Tiền công:
 Hao phí máy 50.000đ
móc trong 1sp là  Cái bàn thứ hai:
10.000đ + Gỗ: 200.000đ
+ Máy: 10.000đ
+ Công:
0đ
 Câu hỏi dẫn dắt

1. Sau 5 giờ lao động đầu tiên, người công nhân đã bị bóc lột
chưa?
2. Tại sao nhà tư bản lại bắt người công nhân làm 5 giờ tiếp
theo?
3. Nhà tư bản sẽ bán sản phẩm theo giá của chiếc bàn thứ nhất
hay chiếc thứ hai?
4. Tổng giá trị mà nhà tư bản thu được sau khi bán sản phẩm so
với giá trị bỏ ra ban đầu?
Rút ra kết luận

Tại sao nói sản xuất giá trị thặng dư lại thống nhất
giữa sx và lưu thông?
Gía trị thặng dư là phần giá trị dôi ra ngoài giá trị SLĐ do
công nhân làm thuê tạo ra và bị nhà TB chiếm không

Ngày lao động

Thời gian LĐ tất yếu (t)Thời gian LĐ thặng dư(t’)

Tạo ra giá trị bù Tạo ra

đắp giá trị SLĐ (m)
2. Bản chất của tư bản, Tư bản bất biến (c), Tư bản
khả biến (v)

Tư bản là giá trị

mang lại giá trị thặng
a. Bản chất tư bản dư bằng cách bóc lột
lao động không công
của công nhân làm
thuê.
 b. Tư bản bất biến(c), tư bản khả biến(v).

-Mua TLSX (máy móc,

Bất biến (c) nguyên liệu, nhiên liệu...)
- Gía trị ko thay đổi trong sx
TB

- Mua SLĐ
Khả biến (v)
- Tạo ra giá trị tăng thêm

Điều kiện

G = C + v + m
(Gía trị H )
2

Nguồn gốc
(c) Và (v) có vai trò như thế nào trong việc tạo ra (m)?
 b. Tư bản bất biến(c), tư bản khả biến(v).
Bộ phận tư bản biến
thành tư liệu sản xuất
mà giá trị được bảo
toàn và chuyển vào sản
phẩm, tức là không
thay đổi về lượng giá
trị của nó. Được gọi là
tư bản bất biến (được
ký hiệu là c)
Bộ phận tư bản biến
thành SLĐ không tái
hiện ra, nhưng thông
qua lao động trừu tượng
của công nhân làm thuê
mà tăng lên, tức là tăng
lên về lượng. Được gọi
là tư bản khả biến (được
ký hiệu là v)
 3. Bản chất của giá trị thặng dư(m)

a.Tỷ suất giá trị thặng dư m’: Tỷ suất giá trị

thặng dư
Tỉ suất giá trị thặng dư là tỉ số
v: Tư bản khả biến
phần trăm giữa giá trị thặng dư
và tư bản khả biến. t: Thời gian lao
động tất yếu
m
m’ = x 100% t’: Thời gian lao
v động thặng dư

m’ = t’ x 100% Chỉ rõ trình độ bóc lột của

TB đối với CN làm thuê
t
b. Khối lượng giá trị thặng dư (m)

Khối lượng giá trị thặng dư là tích số giữa

tỷ suất giá trị thặng dư và tổng tư bản khả
biến đã được sử dụng

M = m’.V Quy mô bóc lột của TB

4. Các phương pháp sản xuất gía trị thặng dư
- Gía trị thặng dư tuyệt đối
Giá trị thặng dư tuyệt đối là giá trị thặng dư được tạo
ra do kéo dài thời gian lao động vượt quá thời gian
lao động tất yếu, trong khi năng suất lao động xã hội,
giá trị sức lao động và thời gian lao động tất yếu
không thay đổi.

A B 4h( thặng dư)

4h( tất yếu) C
+ 2h

Ngày lao động 8h

4 6
m’ = x 100% = 100% m’ = x 100% = 150%
4 4
 - Gía trị tương đối
Giá trị thặng dư tương đối là giá trị thặng dư được tạo
ra do rút ngắn thời gian lao động tất yếu bằng cách
nâng cao năng suất lao động xã hội, nhờ đó tăng thời
gian lao động thặng dư lên ngay trong điều kiện độ
dài ngày lao động vẫn như cũ.
4 h tất yếu 4h thặng dư

3 h tất yếu 5h thặng dư

Ngày lao động 8h

4 5
m’ = x 100% = 100% m’ = x 100% = 166%
4 3
 - Gía trị thặng dư siêu ngạch
Giá trị thặng dư siêu ngạch là phần giá trị thặng dư thu
được do tăng năng suất lao động cá biệt, làm cho giá trị cá
biệt của hàng hóa thấp hơn giá trị thị trường của nó.

Dây chuyền mạ tự động trong ngành CN ô tô

5. Sản xuất (m) - quy luật kinh tế tuyệt đối của CNTB
-Tư bản là giá trị mang lại giá trị thặng dư bằng
cách bóc lột sức lao động không công của công
nhân làm thuê.
- Nó phản ánh mục đích của nền sản xuất TBCN:
(m)
- Phương tiện để đạt được mục đích: tăng cường độ
lao động, kéo dài thời gian lao động, tăng NSLĐ,
mở rộng sản xuất...
 III. Tiền công trong CNTB
1. Bản chất của tiền công
Tiền công là biểu hiện bằng tiền của giá trị H 2 sức lao
động- Là giá cả của hàng hóa SLĐ
- Trong xã hội TBCN, chúng ta thường dễ nhầm
lẫn tiền công mà nhà tư bản trả cho công nhân là
giá cả của lao động. Điều này là do:
 Một là: nhà tư bản trả tiền công cho công
nhân sau khi công nhân đã lao động để sản xuất
ra hàng hoá.
 Hai là: tiền công được trả theo thời gian
lao động, hoặc theo số lượng hàng hoá đã sản
xuất được.
Bản chất kinh tế của tiền công

Tiền công

Là biểu hiện bằng tiền

của giá trị sức lao
động nhưng lại biểu
hiện ra như là giá cả
của lao động
Tiền lương dùng để thỏa mãn nhu cầu của người lao động
2. Các hình thức tiền công cơ bản

Là hình thức tiền công mà Là hình thức tiền công mà

số lượng của nó ít hay số lượng của nó phụ
nhiều tuỳ theo thời gian thuộc vào số lượng sản
lao động của công nhân phẩm hay số lượng công
dài hay ngắn. việc đã hoàn thành.
Các hình thức cơ bản của tiền công

Tiền công tính theo thời gian

Các hình thức cơ bản của tiền công

Tiền công tính theo sản phẩm

3. Tiền công danh nghĩa và tiền công thực tế

Tiền công danh nghĩa Tiền công thực tế

Là khoản thu nhập mà người Là khối lượng hàng hóa và

lao động nhận được dưới dịch vụ mà người lao động
hình thái tiền tệ sau khi đã mua được bằng tiền lương
thực sự làm việc cho chủ danh nghĩa
doanh nghiệp
Các nhân tố biến đổi tiền lương

Giá trị sức lao động: Nhân tố thị trường:

-Trình độ chuyên môn. -Cung – cầu sức lao động
-Cường độ lao động. -Giá cả hàng hoá
-Năng suất lao động (Đặc -Thuế thu nhập…
biệt trong ngành sản xuất
TLTD).
 Tiền công danh nghĩa và tiền
công thực tế

Tiền công danh nghĩa Tiền công thực tế

IV. SỰ CHUYỂN HÓA GTTD THÀNH TƯ BẢN - TÍCH LUỸ TƯ BẢN

1. Thực chất và động cơ của tích luỹ tư bản

2. Những nhân tổ ảnh hưởng đến quy mô tích lũy TB

3. Quy luật chung của tích lũy tư bản

 IV. Tích lũy TBCN
1. Thực chất và động cơ của tích lũy tư bản

a. Tái sản xuất

TSX là quá trình sản xuất được lặp đi lặp lại và
tiếp diễn liên tục không ngừng.
TSX giản đơn: Là quá trình sản xuất
được lặp đi lặp lại mà không có sự
thay đổi về quy mô.
TÁI
SẢN
XUẤT
TSX mở rộng: Là quá trình sản xuất
được lặp đi lặp lại mà quy mô lần
sau luôn lớn hơn lần trước.
 TSXMR theo chiều rộng: Là quá
trình mở rộng sản xuất bằng cách
tăng các yếu tố đầu vào: vốn, tài
TSX nguyên, sức lao động...
MỞ
RỘNG TSXMR theo chiều sâu: Là quá trình
mở rộng sản xuất bằng cách tăng
NSLĐ và hiệu quả của các yếu tố
đầu vào.
b. Tích luỹ tư bản

Tiêu dùng (m2)

c1
M

v1

Tích luỹ (m1)

Tích lũy tư bản là quá trình chuyển

hóa một phần giá trị thặng dư trở
lại thành tư bản hay là quá trình tư
bản hóa giá trị thặng dư.
Giả sử
Tiêu
dùng
G =
C +
v +
m Tích (c)Phụ
lũy thêm
Ví dụ: m' = 100%, tỉ lệ c/v = 4/1
100 tiêu dùng (v) Phụ
G1= 800c + 200v + 200m 100 tích lũy thêm
G2= 880c + 220v + 220m
Nguồn gốc của tích lũy TB là (m) lao động của công
nhân bị nhà tư bản chiếm không.
 Thực chất và động cơ của tích luỹ

m – giá trị thặng dư

Thực chất của tích luỹ tư bản là tư bản hoá

một phần m thành TB phụ thêm để mở rộng
sản xuất
 Thực chất và động cơ của tích luỹ

động cơ của tích

luỹ

Thu ngày càng nhiều

giá trị thặng dư và tồn
tại trong cạnh tranh
khốc liệt
 c. Các nhân tố ảnh hưởng tới quy mô tích lũy TB

Tỉ lệ phân chia m
Khối lượng m
thành TL và TD
Nếu tỷ lệ phân chia thành TL và TD không đổi thì
QMTLTB phụ thuộc vào M các nhân tố làm tăng M
là các nhân tố làm tăng quy mô TLTB
Tăng m’
Tăng NSLĐ
Các nhân tố
làm tăng M Sự chênh lệch giữa
TB sử dụng và TB TD
Tăng QMTB ứng trước
 Những nhân tố quyết định quy
mô tích luỹ
Trinh độ bóc lột sức lao Tăng cường độ lao
động động
Những nhân tố quyết định quy
mô tích luỹ

Bớt xén tiền công của công nhân

 Những nhân tố quyết định
quy mô tích luỹ
Trinh độ năng suất lao động xã hội

Giá trị tư liệu Giá trị sức lao Khối lượng giá trị
sinh hoạt giảm động giảm thặng dư tăng
 Những nhân tố quyết định
quy mô tích luỹ
Sự chênh lệch ngày càng Sự phục vụ không
công của máy móc
lớn giữa tư bản sử dụng và thiết bị như lực
tư bản tiêu dùng lượng tự nhiên

Khối lượng m tăng

 Những nhân tố quyết định quy
mô tích luỹ
Quy mô tư bản khả biến ứng
trước

M = m’.V

Khối lượng giá

trị thặng dư tăng
 Tích tụ và tập
trung tư bản
Tích tụ tư bản là sự
tăng thêm về quy mô
của tư bản cá biệt
bằng cách tư bản hóa
giá trị thặng dư, nó là
kết quả trực tiếp của
tích lũy tư bản
Tập trung tư bản
Là sự tăng thêm quy
mô của tư bản cá biệt
bằng cách hợp nhất
những tư bản cá biệt
có sẵn trong xã hội
thành một tư bản
khác lớn hơn
 Quy luật chung của tích luỹ tư bản

Tích tụ tư bản

Tăng quy mô tư bản cá biệt bằng tư

bản hoá giá trị thặng dư
 Quy luật chung của tích luỹ tư bản

Tập trung tư bản

Tăng quy mô tư bản cá biệt bằng cách sát

nhập các tư bản sẵn có trong xã hội
Tập trung tư bản là sự tăng thêm quy mô
của tư bản bằng cách hợp nhất một số tư
bản nhỏ thành một tư bản cá biệt lớn.

Cạnh tranh
Tập trung
tư bản
Tín dụng
 TÍCH LŨY VÀ TẬP TRUNG TƯ BẢN
Giống nhau  Làm tăng quy mô của tư bản cá biệt
Khác nhau

Nội dung TLTB TTTB

so sánh
Quy mô Làm tăng quy mô tư Không làm cho TB xã
TBXH bản xã hội hội tăng thêm
Nguồn để TLTB là Nguồn để TTTB là các
Mối quan (m), vì vậy nó phản TB cá biệt do cạnh
hệ giữa ánh trực tiếp mối tranh dẫn tới liên kết.
TB và LĐ quan hệ giữa nhà TB Do đó, nó phản ánh
và LĐ quan hệ nội bộ g/c TS
3. CẤU TẠO HỮU CƠ CỦA TƯ BẢN

Cấu tạo kỹ thuật

1 dây chuyền máy /5 người sử dụng

Cấu tạo hữu cơ tư bản (c/v)

Cấu tạo giá trị

100.000đ hao mòn máy/ 200.000đ tiền công

QUÁ TRÌNH TÍCH LŨY TƯ BẢN LÀ QUÁ TRÌNH LÀM
TĂNG CẤU TẠO HỮU CƠ CỦA TƯ BẢN
+ Cấu tạo hữu cơ của tư bản
Tư bản tồn tại dưới dạng vật chất và giá trị. Cấu
tạo của tư bản gồm có cấu tạo kỹ thuật, cấu tạo
giá trị và cấu tạo hữu.
 Cấu tạo kỹ thuật của tư bản là tỷ lệ giữa khối
lượng tư liệu sản xuất với số lượng lao động cần
thiết để sử dụng các tư liệu sản xuất đó.
 Cấu tạo giá trị của tư bản là tỷ lệ theo đó tư bản
phân thành tư bản bất biến (hay giá trị của tư liệu
sản xuất) và tư bản khả biến (hay giá trị của sức
lao động) cần thiết để tiến hành sản xuất.
 Cấu tạo kỹ thuật thay đổi sẽ làm cho cấu tạo giá trị
thay đổi. C.Mác đã dùng phạm trù cấu tạo hữu cơ
của tư bản để chỉ mối quan hệ đó. Cấu tạo hữu cơ
của tư bản là cấu tạo giá trị của tư bản, do cấu tạo
kỹ thuật quyết định và phản ánh sự thay đổi của
cấu tạo kỹ thuật của tư bản.
Cấu tạo Cấu tạo
kỹ thuật giá trị

Cấu tạo
hữu cơ
Biểu tình đấu tranh cảu giai cấp công nhân cuối thế kỷ
XIX- đầu thế kỷ XX
IV. QUÁ TRÌNH LƯU THÔNG CỦA TƯ BẢN VÀ GTTD
1. Tuần hoàn và chu chuyển của tư bản

Sản xuất TBCN

Sản xuất Lưu thông

Tuần hoàn TB

Tư bản lớn lên

Chu chuyển TB
 a. Tuần hoàn TB
SLĐ
T - H ... SX ... H’ - T’
TLSX

GĐ I GĐ II GĐ III

HÌNH TB TB TB
THÁI TB TIỀN TỆ SẢN XUẤT HÀNG HÓA

MUA
CHỨC TẠO RA THỰC
CÁC
NĂNG GIÁ TRỊ HIỆN GIÁ
YẾU TỐ
CỦA TB VÀ (m) TRỊ VÀ (m)
ĐẦU VÀO
 Tuần hoàn của tư bản?

Tuần hoàn tư bản là sự vận động liên

tục của tư bản trải qua ba giai đoạn,
lần lượt mang ba hình thái khác nhau,
thực hiện ba chức năng khác nhau để
rồi lại quay trở về hình thái ban đầu có
kèm theo giá trị thặng dư.

Tại sao tuần hoàn của tư bản là sự thống nhất

của các quá trình trên?
b. Chu chuyển của tư bản
Chu chuyển TB là sự tuần hoàn TB, nếu xét nó
là quá trình định kỳ đổi mới và lặp đi lặp lại
không ngừng.
(t) lao động
(t) gián đoạn
Thời gian SX
lao động
Thời gian chu (t) dự trữ
chuyển tư bản sản xuất
Thời gian mua
Thời gian LT
Thời gian bán
Các loại TB khác nhau lại có tốc độ chu chuyển
khác nhau.
Tốc độ chu chuyển tư bản là số vòng (lần) chu
chuyển của TB trong một năm.
n: Tốc độ chu chuyển TB
Công thức CH CH: Thời gian trong năm
tính tốc độ
n=
ch ch: Thời gian của 1 vòng
chu chuyển chu chuyển
c. Tư bản cố định và tư bản lưu động
* Căn cứ vào phương thức chu chuyển giá trị của
các yếu tố SX vào sản phẩm mà người ta phân TBSX
thành tư bản cố định và tư bản lưu động

TBCĐ là một bộ phận của TBSX đồng thời là bộ phận

chủ yếu của TBBB (máy móc, thiết bị, nhà xưởng)
tham gia toàn bộ vào quá trình sản xuất, nhưng giá
trị của nó không chuyển hết một lần vào sản phẩm
mà chuyển dần từng phần theo mưc độ hao mòn của
nó trong QTSX.

TBLĐ là một bộ phận của TBSX (nguyên liệu, nhiên

liệu, vật liệu phụ, tiền lương...) được tiêu dùng hoàn
toàn trong một chu kỳ sản xuất và giá trị của nó
được chuyển toàn bộ vào sản phẩm mới một lần.
 Tư bản sản xuất
Tư bản cố định Tư bản lưu động
Hao mòn của tư bản cố định

Tư bản cố định được sử

dụng lâu dài trong nhiều
chu kỳ sản xuất. Nó bị hao
mòn dần trong quá trình
sản xuất. Có hai loại hao
mòn là hao mòn hữu hình
và hao mòn vô hình.

Hữu hình Về GTSD

Tư bản
Hao mòn
cố định
Vô hình Về GT
 Ý nghĩa của việc phân chia TB thành:
Tư bản cố định và Tư bản lưu động
Tư bản bất biến, Tư bản khả biến

Các loại Tư bản Căn cứ Ý nghĩa

để phân chia việc phân chia
Phương thức Là sở để quản lý
TBCĐ và TBLĐ chuyển giá trị của sử dụng vốn cố
các bộ phận tư định, vốn lưu động
bản vào giá trị sản một cách có hiệu
phẩm mới quả.

Vai trò của chúng Chỉ rõ nguồn gốc

TBBB và TBKB trong quá trình tạo tạo ra m
ra giá trị thặng dư
2. Tái sản xuất và lưu thông của tư bản xã hội
a. Một số khái niệm:

TSP xã hội là toàn

bộ sản phẩm mà
XH sản xuất ra
trong một thời Tổng sản phẩm
gian nhất định, Xã hội
thường là 1 năm.

Xét về mặt Xét về mặt

giá trị hiện vật

c v m TLSX TLTD
- 2 KV của nền SXXH

Khu vực
SX ra TLSX
I
Nền
SXXH

Khu vực
SX ra TLTD
II
- Tư bản xã hội

TBXH: là tổng thể các TB cá

biệt của XH vận động trong sự
liên kết chằng chịt và tác động
qua lại với nhau TB xã
hội

TBCB
A

TBCB TBCB
B C
 Nền KTTB chỉ có
2 g/c cơ bản: TS & CN

HH mua, bán đúng GT

giá cả phù hợp với GT
Những
giả định Cấu tạo hứu cơ của
khoa học tư bản không đổi
của CácMác
Tư bản cố định chuyển
hết giá trị vào sản phẩm

không xét đến

ngoại thương
 Điều kiện thực hiện SPXH trong TSX giản đơn
TSX giản đơn: là quá trình sản xuất lặp lại với quy mô như
cũ, toàn bộ m được nhà tư bản tiêu dùng hết cho cá nhân

 Sơ đồ: thực hiện TSPXH trong TSXGĐ

- Khu vực I: 4000c + 1000v + 1000m = 6000

- Khu vực II: 2000c + 500v + 500m = 3000

 Điều kiện thực hiện TSPXH trong tái sản xuất
giản đơn

Điều kiện thứ nhất

I(c + m) = IIc

ĐK thực hiện
TSPXH trong Điều kiện thứ hai
TSX giản đơn I(c+ v + m) = Ic + IIc

Điều kiện thứ ba

II(c+v+m) = I(v+m)+II(v+m)
Điều kiện thực hiện TSPXH trong TSX mở rộng

Tái sản xuất mở rộng: là quá trình sản xuất được lặp
lại với quy mô lớn hơn trước

 Sơ đồ: thực hiện TSPXH trong TSX MR

- Khu vực I: 4000c + 1000c + 1000m = 6000 (TLSX)

- Khu vực II: 1500c + 750v + 750m = 3000 (TLTD)

Điều kiện tiên quyết của TSXMR là phải tích luỹ tư bản
 Điều kiện thực hiện TSPXH trong tái sản xuất mở rộng

Điều kiện thứ nhất

I(c + m) > IIc

ĐK thực hiện
tổng SPXH trong Điều kiện thứhai
TSX mở rộng I(c+ v + m) > Ic + IIc

Điều kiện thứ ba

I(v+m)+II(v+m)>II(c +v + m)
 3. Khủng hoảng kinh tế
Nguyên nhân Mâu thuẫn giữa tính tổ chức,
của khủng tính kế hoạch trong từng xí
Khủng hoảng kinh tế nghiệp với tính tự phát vô
hoảng
TBCN là khủng hoảng chính phủ trong toàn xã hội
kinh tế là
sản xuất thừa so với
do mâu thuẫn
khả năng thanh toán
cơ bản của chủ Mâu thuẫn giữa khuynh
của xã hội
nghĩa tư bản hướng mở rộng sản xuất vô
hạn với sức mua eo hẹp
Phồn vinh của quần chúng
Kh

Chu kỳ kinh tế của CNTB là: khoảng

ủng
i ồ
Khủng hoảng

thời gian nền kinh tế TBCN vận

Phục h

hoả

động từ đầu cuộc khủng hoảng này

ng

đến đầu cuộc khủng hoảng sau

Chu kỳ kinh tế gồm 4 giai đoạn:
khủng hoảng- tiêu điều-phục hồi-
Tiêu điều hưng thịnh
Một số cuộc khủng hoảng kinh tế điển hình trong lịch sử:

 Cuộc khủng hoảng đầu tiên nổ ra năm 1825 ở nước Anh.

 Cuộc đại khủng hoảng kinh tế thế giới nổ ra vào năm 1929 – 1933.
 Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới 1947.
 Trong giai đoạn tự do cạnh tranh của CNTB cứ khoảng 8 đến 12
năm lại trải qua một cuộc khủng hoảng
 Từ sau chiến tranh thế giới thứ hai đến nay chu kỳ khủng hoảng
kinh tế đã rút ngắn lại khoảng 4 năm
 Khủng hoảng kinh tế trong nông nghiệp không có chu kỳ đều đặn
như trong công nghiệp và thừng kéo dài hơn trong công nghiệp.
 Trong CNTB đương đại, do có sự can thiệp của nhà nước vào kinh
tế, mặc dù không xoá bỏ được khủng hoảng, nhưng đã làm cho nó
có đặc điểm mới như:
- Mức độ suy sụp của sản xuất và tác động phá hoại của khủng
hoảng bị hạn chế. Thời gian tồn tại và độ dài của thời kỳ suy sụp rút
ngắn
- Xuất hiện những hình thức khủng hoảng mới như: khủng hoảng cơ
cấu (dầu mỏ 1973…), khủng hoảng tài chính tiền tệ 1997 ở châu Á;
khủng hoảng môi trường…
 Hậu quả của khủng hoảng kinh tế

Lực lượng sản xuất

bị phá hoại dữ dội

Hậu quả của

khủng hoảng kinh tế Đời sống nhân dân
biểu hiện cực khổ
trên nhiều mặt
Mâu thuẫn đối kháng
giai cấp ngày càng
sâu sắc
V. CÁC HÌNH THÁI TƯ BẢN VÀ CÁC HÌNH
THỨC BIỂU HIỆN CỦA GTTD
1. Chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa, lợi nhuận và
tỷ suất lợi nhuận
a. Chi phí sản xuất TBCN
Chi phí lao động thực tế (G) = c + v + m

Chi phí sản xuất TBCN (k) = c + v G= k+m

Chi phí sản xuất TBCN là phần giá trị bù lại giá của
những TLSX và giá cả SLĐ đã tiêu dùng để sản xuất
ra H2 cho nhà TB
 *VÒ mÆt l­îng:

G > k
*VÒ mÆt chÊt
:
Chi phÝ s¶n xuÊt TBCN (k) lµ chi phÝ vÒ t­b¶n,
cßn gi¸ trÞ hµng ho¸ (G) là chi phÝ lao ®éng thùc tÕ
®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸.
 b. lợi nhuận

Lợi nhuận là phần thu nhập thặng dư tính

bằng hiệu quả giữa gía trị tổng doanh thu trừ
đi tổng chi phí

G=k+m

G=k+p
Hãy so sánh lợi nhuận với giá trị thặng dư­?
 So sánh m và p:
Về chất

m: phản ánh đúng p: chi phản ánh

bản chất của CNTB Bên ngoài

Về lượng

Ngắn hạn Dài hạn

Giá cả > Giá trị p>m
 p =  m
Giá cả = giá trị p=m
c. Tỷ suất lợi nhuận (p’)

Tỉ suất lợi nhuận (p’) là tỉ lệ phần trăm giữa giá

trị thặng dư và toàn bộ tư bản ứng trước.

m p
p'   100% hay p '   100%
cv k
 So sánh p’ và m’
L­ượng Chất
P’ m’
Phản ánh mức Phản ánh trình độ
p’ < m’ doanh lợi của bóc lột của nhà tư
nhà tư bản bản

m m
p'   100% m'   100%
cv v
 C¸các nhân tố ảnh hưởng đến p’
Tỷ suất GTTD m’ p’
Cấu tạo hữu cơ
của tư bản
c/v p’

Tốc độ chu
chuyển của tư bản
n p’

Tiết kiệm tư bản

2. Lợi nhuận bình quân
a. Cạnh tranh nội bộ ngành và sự hình thành
giá trị thị trường
Là canh tranh giữa các xí
Khái niệm nghiệp trong cùng một ngành,
cùng sx ra 1 loại hh
C. tranh
Nội bộ Biện pháp Cải tiến kỷ thuật, nâng cao
ngành NSLĐ

Hình hành giá trị XH

Kết quả
(GTTT) của HH.
b. Cạnh tranh giữa các nganh

Là cạnh tranh giữa các nhà tư

Khái niệm bản sản xuất các ngành khác
nhau

CT giữa
các ngành

Hình thành P bình quân

Kết qủa
p'
 Giả định
Ngành m’ p’ Sự Sự vđ
Sản xuất K (%) m (%) Vđ Giá cả
TB HH
Cơ khí 80c + 20v 100 20 20
Dệt 70c + 30v 100 30 30
Da 60c + 40v 100 40 40

Tỉ suất lợi nhuận bình quân

p' =
( p’ ) là tỉ số tính theo %
giữa tổng giá trị thặng dư  m 100%
và tổng số tư bản xã hội đã
đầu tư vào các ngành của
 (c  v )
nền sản xuất TBCN.
Khi xuất hiện p’ thì lợi nhuận của các ngành sản
xuất khác nhau đều bằng nhau. Điều này dẫn tới
sự xuất hiện của lợi nhuận bình quân p

Lợi nhuận bình quân là

số lợi nhuận bằng nhau
của những tư bản bằng
nhau, đầu tư vào những
ngành khác nhau, bất kể
p = p’ x k
cấu tạo hữu cơ của TB
như thế nào.
3. Sự chuyển hóa của GTTD thành giá cả sản xuất

Ngành m Gía
sx K (10 trị p’ p' p GCSX

0%) hh

Cơ khí 80c+20v 20 120 20% 30% 30 130

Dệt 70c+30v 30 130 30% 30% 30 130

Da 60c+40v 40 140 40% 30% 30 130

p
Giá cá sản xuất = k+
4. Sự phân chia GTTD giữa các giai cấp
bóc lột trong CNTB
a. T­hương nghiệp và lợi nhuận thương nghiệp

T­ư bản thương nghiệp là một bộ phận của tư bản

công nghiệp tách ra khỏi quá trình SX chuyên bán
hàng cho TBSX
Công thức vận động của tư bản thương nghiệp :

T H T'
Vai trß cña t­b¶n th­¬ng nghiÖp ®èi víi t­b¶n c«ng nghiÖp?

Gióp TB c«ng nghiÖp gi¶m l­îng TB

øng vµo l­u th«ng vµ chi phÝ l­u th«ng.

vai trß
cña Gióp TB c«ng nghiÖp tËp trung cho SX,
tbtn
trong n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ.
cntb

T¨ng tèc ®é chu chuyÓn TB,t¨ng tû suÊt

vµ khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­hµng n¨m
- Lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp

Lîi nhuËn th­¬ng Doanh nghiÖp th­¬ng m¹i

Tr­êng h¶i
nghiÖp lµ mét phÇn
gi¸ trÞ thÆng d­®­îc
t¹o ra trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt mµ TB c«ng
nghiÖp nh­êng cho
TB th­¬ng nghiÖp ®Ó
TB th­¬ng nghiÖp b¸n
hµng ho¸ cho m×nh
Nhµ TB c«ng nghiÖp nh­êng gi¸ trÞ thÆng d­cho
nhµ TB th­¬ng nghiÖp theo c¬ chÕ nµo?
 b. T­ư bản cho vay và lợi tức cho vay

TB cho vay là tư bản trong trạng thái nhàn rỗi, chủ sở

hưu ko có nhu cầu sử dụng nên cho người khác vay trong
1 thời gian nhất điịnh để lấy lợi tức

Công thức vận động: T - T'

IMF Ng©n hµng ADB
 Lợi tức và tỷ suất lợi tức
Lợi tức là một phần của lợi nhuận bình quân mà người
đi vay phải trả cho người cho vay vì đã sử dụng lượng
tiền nhàn rỗi của nguời cho vay

Z
Ng­ười
cho vay
Ng­ười
đi vay
Kinh
doanh p
P
 Ty suat loi tuc (Z’)

Z
z’ = 100%
Kcho vay

Dieu kien de TBCV ton tai: 0 < Z’ < P '

Tai sao ty suat loi tuc phai lon hon 0 va nho hon
LNBQ ?
 c. Công ty cổ phần, tư bản giả và TTCK

công ti cổ phần là loại xí nghiệp lớn mà vốn của nó

được hình thành từ sự liên kết, hợp tác của nhiều
nhà tư bản
 Công ty cổ phần

Cổ phiều Cổ đông và đại hội Cổ tức Trái phiếu

cổ đông

Thị giá cổ phiếu =

Z cổ phần
Z 'ngân hàng
Sự xuất hiên của cty cổ phần tạo điều kiện cho
việc mở rông quy mô sx của các nhà tư bản

Hãy so sánh quyền hạn và nghĩa vụ của cổ đông và

người mua trái phiếu?
 T­b¶n gi¶
T­b¶n gi¶ lµ t­b¶n tån t¹i d­íi h×nh thøc chøng
kho¸n cã gi¸ vµ mang l¹i thu nhËp cho ng­êi së
h÷u chøng kho¸n ®ã.

cæ phiÕu
Nh÷ng h×nh thøc chñ yÕu
cña t­b¶n gi¶
Tr¸i phiÕu
Mét sè lo¹i chøng kho¸n cã gi¸
 Mang l¹i thu nhËp cho ng­êi së h÷u

§Æc ®iÓm - Cã thÓ mua b¸n ®­îc.

cña - Gi¸ c¶ cña nã phô thuéc vµo Z cæ
t­b¶n gi¶
phÇn vµ Z' ng©n hµng

- B¶n th©n TB gi¶ kh«ng cã gi¸ trÞ.

- Sù vËn ®éng cña nã hoµn toµn t¸ch
rêi sù vËn ®éng cu¶ TB thËt
 Thị trường chứng khoán
Trị trường chứng khoán là nơi trao đổi, mua bán
các loại chứng khoáng cá giá
Các loại Tb giả khác

Thị trường
Cổ phiếu Trái phiếu
Chứng khoán

TTCK coa vai trò như thế nào trong sự phát triển KT-XH?
TT chøng kho¸n NEWYORK

TT chøng kho¸n ViÖt Nam TT chøng kho¸n TOKYO

 d. Địa tô trong CNTB

Sự hình thành QHSX TBCN trong nông nghiệp

Cải cách trong

sx nông nghiệp

qhsx - G/c địa chủ

tbcn - G/c tB KDnn
trong nn - G/c CNnn

CM dân chủ tư sản

 B¶n chÊt ®Þa t« tbcn (R)

§Þa t« tbcn (r) lµ bé phËn lîi nhuËn siªu ng¹ch

ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n cña t­ b¶n ®Çu t­ trong
n«ng nghiÖp do c«ng nh©n n«ng nghiÖp t¹o ra mµ
nhµ TB kinh doanh n«ng nghiÖp ph¶i nép cho
®Þa chñ víi t­c¸ch lµ kÎ së h÷u ruéng ®Êt.

p
PNn
PSn R
 So s¸nh ®Þa t« TBCN vµ ®Þa t« phong
kiÕn
§Þa t« tbcn ®Þa t« phong kiÕn

§Òu dùa trªn chÕ ®é t­h÷u ruéng ®Êt vµ ®Òu

lµ kÕt qu¶ cña sù bãc lét ng­êi lao ®éng.
-Mét phÇn gi¸ trÞ th¨ng d­ -Toµn bé SPTD do n«ng d©n
ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n. lµm ra vµ 1 phÇn SPCT
-Ph¶n ¸nh quan hÖ gi÷a 3 -Ph¶n ¸nh quan hÖ gi÷a 2
giai cÊp. giai cÊp.
 Các hình thức địa tô TBCN

Các hình thức R

R chênh lệch R tuyệt đối R độc quyên

R chênh lệch I R chênh lệch II

§Þa t« chªnh lÖch

§Þa t« chªnh lÖch lµ phÇn lîi nhuËn siªu ng¹ch

ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n thu ®­îc trªn nh÷ng
ruéng ®Êt cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt thuËn lîi; nã
lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ s¶n xuÊt chung ®­îc
quyÕt ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trªn ruéng
®Êt xÊu nhÊt vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt c¸ biÖt trªn
ruéng ®Êt tèt vµ trung b×nh.

C¬ së cña R chªnh lÖch lµ do gi¸ c¶ cña n«ng

s¶n
®­îc h×nh thµnh trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt xÊu
 Các hình thức địa tô chênh lệch

sự màu mỡ tự nhiên, vị trí địa

Chênh Iệch I lý thuận lợi
Hình
thức
địa tô
chênh
lệch Kết quả của thâm canh và
Chêch lệch II đầu tư làm tăng độ màu
mỡ của đát đai
VÝ dô1: §Þa t« chªnh lÖch I thu ®­îc trªn nh÷ng ruéng
®Êt cã ®é mµu mì tù nhiªn trung b×nh vµ tèt (p ' =20% )

Lo¹i T­ Lîi S¶n GCSX GCSX §Þa t«

ruéng b¶n nhuËn l­îng c¸ biÖt chung chªnh
®Ç b×nh (t¹) 1t¹ TSP 1t¹ Tæng
lÖch I
u t­ qu©n
SP

Tèt 100 20 6 20 120 30 180 60

TB 100 20 5 24 120 30 150 30

XÊu 100 20 4 30 120 30 120 0

VÝ dô 2: §Þa t« chªnh lÖch I thu ®­îc trªn nh÷ng ruéng
®Êt cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi

GCSX GCSX §Þa t«

VÞ TB SL PhÝ c¸ biÖt chung chªnh
trÝ ®Ç P (t¹) VC lÖch I
TSP 1 1 Tæn
RĐ u t­ t¹ t¹ g
SP

GÇn 100 20 5 0 120 24 27 135 15

Xa 100 20 5 15 135 27 27 135 0

 VÝ dô3: §Þa t« chªnh lÖch II

GCSX GCSX
c¸ biÖt chung
Lo¹i LÇ S¶n RCL
ruéng n k P l­îng 1 Tæn 1 Tæn
II
®Ç (t¹) T¹ g T¹ g
u t­ SP SP

Cïng 1 100 20 4 30 120 30 120 0

 §Þa t« tuyÖt ®èi
§Þa t« tuyÖt ®èi lµ phÇn lîi nhuËn siªu ng¹ch d«i
ra ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n, h×nh thµnh nªn
bëi chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ n«ng s¶n víi gi¸ c¶ s¶n
xuÊt chung cña n«ng phÈm.

C¬ së cña ®Þa t« tuyÖt ®èi lµ do cÊu t¹o h÷u c¬ t­

b¶n
trong n«ng nghiÖp thÊp h¬n trong c«ng nghiÖp.
VÝ dô:
Trong CN: 80c+20v+20m = 120
Trong NN: 60c+40v+40m =140
Psn = 20 chuyÓn ho¸ thµnh ®Þa t« tuyÖt
§Þa t« ®éc quyÒn

§Þa t« ®éc quyÒn lµ h×nh thøc ®Æc biÖt cña

®Þa t« TBCN
N«ng nghiÖp:
Vïng ®Êt t¹o ra
s¶n phÈm ®Æc s¶n...

C«ng nghiÖp khai th¸c:

Vïng cã kho¸ng s¶n §Þa t«
quý hiÕm.. ®éc quyÒn

§Êt ®« thÞ:
N¬i cã vÞ trÝ s¶n xuÊt,
KD ®Æc biÖt thuËn lîi...
Nh·n lång H­ng Yªn V¶i thiÒu Thanh Hµ

B­ëi n¨m roi Xoµi c¸t Hoµ Léc

Gi¸ c¶ ruéng ®Êt

Gi¸ c¶ ruéng ®Êt lµ h×nh thøc ®Þa t« t­b¶n ho¸

R x 100
Gi¸ c¶ ruéng ®Êt =
Z’ng©n hµng

Lý luËn ®Þa t« cña C.M¸c cã ý nghÜa nh­thÕ

nµo trong viÖc nghiªn cøu CNTB vµ x©y dùng
chÝnh s¸ch ruéng ®Êt ë n­íc ta hiÖn nay?
HẾT CHƯƠNG V