KLASİK SOSYOLOJİ KURAMLARI

Emile Durkheim (1859-1917) -1

Prof. Dr. Erol Demir
Ankara Üniversitesi
Sosyoloji Bölümü
erol.demir@humanity.ankara.edu.tr
 Emile Durkheim – Ders İçeriği
Toplumsal Olgu
Maddi ve Maddi Olmayan Toplumsal Olgular
◦ Ahlak
◦ Kolektif Bilinç
◦ Kolektif Temsiller
◦ Toplumsal Akımlar
Toplumsal İşbölümü
◦ Mekanik ve Organik İşbölümü
◦ Dinamik Yoğunluk
◦ Baskıcı ve Onarıcı Hukuk
◦ Normal ve Patolojik Olan
◦ Adalet
 Emile Durkheim – Toplumsal Olgu
“Toplumsal olgu, eyleyenlerin dışında olan ve
onları zorlayıcı olan toplumsal yapılar ve kültürel
normlar ve değerlerdir.”
Dört ayırt edici özelliği söz konusudur:
A. Toplumsal olgular ampirik olarak incelenebilir.
B. Toplumsal olgular bireyin dışındadır.
D. Toplumsal olguların bireyi zorlayıcıdır.
E. Toplumsal olgular diğer toplumsal olgularla
açıklanabilir.
Emile Durkheim – Maddi ve Maddi Olmayan
Toplumsal Olgular
Maddi olgular, mimari stiller, teknoloji ve yasal
kodlar gibi somut olarak kavranabilen biçimlerdir.
Maddi olmayan toplumsal olgular ise bireylerin
ancak etkileşim yoluyla kavrayabildikleri ve
bireyler üzerinde zorlayıcı niteliği olan normlar ve
değerlerdir.
Emile Durkheim – Maddi ve Maddi Olmayan
Toplumsal Olgular
Maddi olmayan olgular bireyin dışında ve birey
üzerinde zorlayıcı olmakla birlikte, bir dereceye
kadar bireyin içinde de bulunur. Durkheim’a göre
bu olgular aynı zamanda “sosyal morfoloji” olarak
da adlandırılabilir. Örnek vermek gerekirse ahlak,
kolektif bilinçler, kolektif temsiller ve toplumsal
akımlar maddi olmayan olgulardır.
Emile Durkheim – Maddi ve Maddi Olmayan
Toplumsal Olgular
Ahlak: Ahlak üzerine oldukça yoğunlaşan
Durkheim için, çoğu zaman “ahlak sosyoloğu”
yakıştırması yapılmıştır. Durkheim ahlakın
normatif bir yorumundan çok bilimsel bir
incelemesi hedeflenmiştir. Ona göre ahlaki bağlar
olmadığında, birey doymak bilmeyen tutkularının
esiri olur.
Emile Durkheim – Maddi ve Maddi Olmayan
Toplumsal Olgular
Kolektif bilinç: Durkheim’a göre kolektif bilinç şöyle
tanımlanır: “Aynı toplumun ortalama vatandaşları
arasında ortak olan inançların ve duyguların toplamı,
kendine ait yaşantısı olan belirli bir sistemi oluşturur;
buna kolektif veya ortak bilinç denebilir.” Kolektif bilinç
başka bir anlatımla, paylaşılan anlayışların, normların ve
inançların genel yapısına işaret eder. Modern topluma
geçildiğinde kolektif bilinç azalmaya başlar.
Emile Durkheim – Maddi ve Maddi Olmayan
Toplumsal Olgular
Kolektif temsiller: Kolektif bilincin karmaşık ve amorf
yapısı Durkheim’ı “kolektif temsil” kavramını
kullanmaya götürdü. Kolektif bilincin maddi ve
maddi olmayan biçimleri temsiller yoluyla
kavranabilir. Dini semboller, etkileşim kalıpları,
ritüeller, mitler ve popüler efsaneler örnek olarak
verilebilir. Bu temsiller kolektif bilince uyulmasını
ister.
Emile Durkheim – Maddi ve Maddi Olmayan
Toplumsal Olgular
Toplumsal akımlar: Kamusal ortamlarda ortaya çıkan,
büyük duygu sellerini içeren “büyük coşku, öfke ve
acıma” dalgaları toplumsal akımlar olarak görülebilir.
Bayramlar, konserler, moda akımları örneğinde bu
akımlar en güçlü kurumları bile etkileyebilir. Bireylerin
toplumsal akımların oluşumuna katkısı vardır, ancak bu
akımlar bir kez oluştuğunda bireyden bağımsız bir
duruma gelir.
 Emile Durkheim – Toplumsal İşbölümü
Mekanik ve organik dayanışma: Mekanik dayanışma,
insanlar arası bağın, tüm insanların benzer faaliyetleri yerine
getirmesi ve benzer sorumlulukları üstlenmesi üzerine
kurulu olduğu dayanışma biçimidir. Organik dayanışmada
ise toplumsal bağ insanlar arasındaki farklılıkların, farklı
görev ve sorumluluklar aracılığıyla sağlanır. Modern topluma
doğru geçildiğinde mekanik dayanışmanın yerini organik
dayanışma almaya başlar. Her iki yapının kendilerine özgü
özellikleri vardır. Örneğin her iki yapıda da kolektif bilinç
olmasına karşın, organik toplumlarda kolektif bilinç zayıflar.
 Emile Durkheim – Toplumsal İşbölümü
Dinamik yoğunluk: Mekanik dayanışmadan organik
dayanışmaya geçişte dinamik yoğunluğun rolü vardır. Dinamik
yoğunluk nüfus artışıyla birlikte toplumsal etkileşimin miktarının
artmasına, kaynaklar üzerinde rekabete ve mücadeleye işaret
eder.
Baskıcı ve onarıcı hukuk: Mekanik dayanışmanın olduğu
toplumda baskıcı hukuk egemenken, organik dayanışmanın
olduğu toplumda onarıcı hukuk egemendir. Birincisinde
duygusal bir tepki verilir ve suç ağır şekilde cezalandırılır.
İkincisinde ise suçu işleyenin verdiği zarar karşılanır, suçlu
yeniden topluma kazandırılır.
 Emile Durkheim – Toplumsal İşbölümü
Normal ve patolojik olan: Durkheim toplumda normal
olanın patolojik olanı da yarattığını öne sürer. Bu
bağlamda tamamen patolojik olandan arındırılmış bir
toplum bulmak zordur. Yine de sonuçta patolojik olanın
sayısının azaltılabileceğini belirtir. “Anomi” kavramı bu
bağlamda normal olmayan bir duruma işaret eder ve pek
çok görünümü vardır.
 Anomik işbölümü
 Zorlanmış işbölümü
 Zayıf bir şekilde koordine edilen işbölümü
 Emile Durkheim – Toplumsal İşbölümü
Adalet: Modern toplumda insanları bir arada tutmanın
yukarıda dile getirildiği gibi çeşitli yolları (ortak inançlar,
temsiller, deneyimler vb.) olsa da bunların da sınırları
vardır. Bu bağlamda modern toplumda farklılıkları bir
arada tutmanın en etkili yolu adaleti sağlamaktır.
Durkheim bu konuda şöyle der: “Böylece en gelişmiş
toplumun görevi adaleti yerine getirmektedir.”