ΕΝΟΤΗΤΑ 1

ΤΙ ΕΊΝΑΙ Η ΣΥΝΤΑΞΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.1
Τι είναι η Σύνταξη;
Τι είναι η Σύνταξη;
Οι επιστήμονες της Σύνταξης χρησιμοποιούν αυτό το όνομα με δύο
τρόπους.
Τι είναι η Σύνταξη;
Α) Για να δηλώσουν το όνομα της επιστήμης που μελετά την δομή των
προτάσεων.
Τι είναι η Σύνταξη;
Β) Για να δηλώσουν το όνομα του φαινομένου που μελετούν: το
κομμάτι της γραμματικής που μας οδηγεί στην ύπαρξη προτάσεων.
Τι είναι η Σύνταξη;
Η χρησιμοποίηση δύο όρων είναι συχνή. Για παράδειγμα, ο όρος
«χημεία» μπορεί να αναφέρεται στο επιστημονικό κλάδο που μελετά
τη χημεία, αλλά μπορεί να αναφέρεται και σε κάτι συγκεκριμένο που
μελετάται, για παράδειγμα τη χημεία ενός υγρού στοιχείου.
Με βάση τον πρώτο όρο, η Σύνταξη ορίζεται ως επιστήμη. Οι
συντακτικοί ερευνούν τις αρχές με βάση τις οποίες οι λέξεις και οι
φράσεις συγκροτούνται σε προτάσεις, χρησιμοποιώντας την
επιστημονική μέθοδο.
Τι είναι όμως οι προτάσεις;
Τι είναι οι προτάσεις;
Ας σκεφτούμε μια λίστα με τυχαίες λέξεις:
Έγλειψε, κουτάβι, γενναίο, το, γατάκι, το, βρωμερό
Ξέρουμε τη σημασία αυτών των λέξεων. Όμως δεν ξέρουμε την
κατάσταση που περιγράφουν, αν δεν τις οργανώσουμε σε μια
πρόταση.
Τι είναι οι προτάσεις;
Η παρακάτω πρόταση: «Το γενναίο γατάκι έγλειψε το βρωμερό
κουτάβι» περιγράφει μια τέτοια κατάσταση. Αν αλλάξουμε τη σειρά
των λέξεων, παίρνουμε πολύ διαφορετικές σημασίες: «Το βρωμερό
γατάκι έγλειψε το γενναίο κουτάβι» ή «Το γενναίο κουτάβι έγλειψε το
βρωμερό γατάκι» ή «Το βρωμερό κουτάβι έγλειψε το γενναίο γατάκι».
Τι είναι οι προτάσεις;
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι κάθε διάταξη λέξεων δημιουργεί μια
πρόταση.
Τι είναι οι προτάσεις;
Ας πάρουμε την παρακάτω πρόταση:
«Κουτάβι έγλειψε βρωμερό Το το γατάκι γενναίο»
Αυτή η πρόταση δεν βγάζει κανένα απολύτως νόημα. Οι λέξεις θα
πρέπει να οργανώνονται σε συγκεκριμένου είδους δομές. Θα πρέπει
να υπάρχει μια ονοματική φράση υποκειμένου, ονοματική φράση
αντικειμένου και θα πρέπει να βρίσκονται σε μια συγκεκριμένη
διάταξη σε σχέση με το ρήμα.
Βεβαίως υπάρχουν γλώσσες, όπως τα Ελληνικά, στις οποίες η διάταξη
των όρων είναι λιγότερο σημαντική και αργότερα θα δούμε τέτοιες
γλώσσες.
Τι είναι οι προτάσεις;
Ας γυρίσουμε πίσω στο θέμα σχετικά με το τι είναι η πρόταση.
Τι είναι οι προτάσεις;
Η πρόταση είναι η δομή των λέξεων, που οργανώνεται ιεραρχικά και
αντιστοιχίζει τις λέξεις με σημασίες, αλλά και το αντίστροφο.
Η μελέτη της Σύνταξης αποτελεί επιστήμη.
Η Σύνταξη είναι μια επιστήμη
Χρησιμοποιούμε επιστημονικές μεθόδους για να την ερευνήσουμε.
Παρατηρούμε δεδομένα, κάνουμε διάφορες γενικεύσεις,
δημιουργούμε υποθέσεις και μετά τις ελέγχουμε με βάση
περισσότερα δεδομένα.
Ας κάνουμε ένα παράδειγμα. Ας δούμε ένα φαινόμενο που ονομάζεται
αναφορικότητα.
Η δομή των αναφορικών στοιχείων
Τα αναφορικά στοιχεία είναι ουσιαστικά που αναφέρονται με τη σειρά
τους σε κάποιο άλλο ουσιαστικό μέσα στην πρόταση. Για παράδειγμα
οι λέξεις, τον εαυτό του, τον εαυτό της, τους εαυτούς τους (στα
Αγγλικά himself, herself, themselves) αποτελούν όλες αναφορικά
στοιχεία.
Στην πρώτη «Ο Γιάννης αγαπάει τον εαυτό του», η φράση «τον εαυτό
του» αναφέρεται στο Γιάννη.
Η δομή των αναφορικών στοιχείων
Ας δούμε τις τρεις παρακάτω προτάσεις:
Η δομή των αναφορικών στοιχείων
«Ο Γιάννης αγαπά τον εαυτό του».
«Η Μαρία αγαπά τον εαυτό της».
«Ο Γιάννης και η Μαρία αγαπούν τον εαυτό τους».
Ας προσπαθήσουμε τώρα να φτιάξουμε μια υπόθεση, σχετικά με το πότε
χρησιμοποιούμε τις φράσεις τον εαυτό του, τον εαυτό της και τον εαυτό τους. Εάν
δούμε τα δεδομένα (ακόμα και αυτή την μικρή ποσότητα), παρατηρούμε ότι η
μορφή του αναφορικού στοιχείου εξαρτάται από το γένος και τον αριθμό του
υποκειμένου, στο οποίο αναφέρεται το αναφορικό στοιχείο. Έτσι, μπορούμε να
δημιουργήσουμε μια υπόθεση, με βάση την οποία τα αναφορικά στοιχεία
συμφωνούν με το ουσιαστικό στο οποίο αναφέρονται, με βάση τον αριθμό και το
γένος. Μπορούμε να το ελέγξουμε με βάση περισσότερα δεδομένα.
Η δομή των αναφορικών στοιχείων
Μπορούμε να το ελέγξουμε χρησιμοποιώντας την ονοματική φράση υποκειμένου «ο
άντρας».
«Ο άντρας αγαπά τον εαυτό του». Η πρόταση ακούγεται σωστή. Όμως η πρόταση *«Ο
άντρας αγαπά τον εαυτό της» δεν ακούγεται σωστή. Η πρόταση *«Ο άντρας αγαπά
τους εαυτούς τους» επίσης δεν ακούγεται σωστή. Αυτό σημαίνει ότι δεν ακούγονται
σωστά στα αυτιά των φυσικών ομιλητών. Αυτό δείχνει ότι η υπόθεσή μας προχωράει
καλά.

* Σημαίνει ότι η πρόταση είναι μη αποδεκτή για έναν φυσικό ομιλητή

Η δομή των αναφορικών στοιχείων
Ας προσθέσουμε περισσότερα δεδομένα στο πείραμά μας. Θα
χρησιμοποιήσουμε προτάσεις που έχουν μια αντωνυμία ως
υποκείμενο. Για παράδειγμα έχουμε τις προτάσεις «Αυτός αγαπά τον
εαυτό του», «Αυτή αγαπά τον εαυτό της», «Αυτοί αγαπούν τους
εαυτούς τους», «Εγώ αγαπώ τον εαυτό μου», «Εσύ αγαπάς τον εαυτό
σου». Οι δύο τελευταίες προτάσεις δεν έχουν προβλεφθεί από την
υπόθεσή μας. Άρα θα πρέπει να αναθεωρήσουμε την υπόθεσή μας,
ώστε να δεχτούμε αυτές τις προτάσεις. Το «εγώ» και το «εμείς» είναι
α’ πρόσωπο, το «εσύ» και το «εσείς» είναι β’ πρόσωπο και το «αυτός»,
«αυτή», «αυτοί» είναι γ’ πρόσωπο.
Έτσι θα αναθεωρήσουμε την υπόθεσή μας: Έτσι η μορφή ενός
αναφορικού στοιχείου εξαρτάται από το γένος, τον αριθμό αλλά και το
πρόσωπο του υποκειμένου στο οποίο το αναφορικό στοιχείο
αναφέρεται.
Ολόκληρη η συντακτική έρευνα είναι το αποτέλεσμα επιστημονικής
μεθόδου. Θα ξεκινήσουμε με μερικές αρχικές υποθέσεις, που είναι
σχετικά απλές και έπειτα θα τις επανεξετάσουμε, με βάση καινούρια
δεδομένα και θα φτιάξουμε καινούριες εκδοχές αυτών των
υποθέσεων. Έπειτα θα δούμε περισσότερα δεδομένα και θα
επανεξετάσουμε εκ νέου τις υποθέσεις μας. Μάλιστα μέχρι το τέλος
των μαθημάτων, συνεχώς θα επανεξετάζουμε. Πολλοί φοιτητές
βρίσκουν τη συνεχή αναθεώρηση και επανεξέταση κουραστική και
βαρετή και απλώς ζητούν να μάθουν την απάντηση. Όμως η επιστήμη
δεν λειτουργεί έτσι και ούτε λειτουργούν οι γλωσσολόγοι με αυτόν τον
τρόπο.
Συνοψίζοντας
Ο όρος σύνταξη έχει δύο χρήσεις: Η πρώτη περιγράφει το φαινόμενο
της προτασιακής δομής και η άλλη περιγράφει τον κλάδο που μελετά
αυτό το φαινόμενο.
Συνοψίζοντας
Οι προτάσεις είναι σύνθετες δομές που συνδέουν τις λέξεις με
περιγραφές μεγαλύτερων συμβάντων ή καταστάσεων. Η σύνταξη
χρησιμοποιεί την επιστημονική μέθοδο, που σημαίνει ότι
παρατηρούμε μερικά δεδομένα, κάνουμε υποθέσεις και ελέγχουμε τις
υποθέσεις μας με βάση καινούρια δεδομένα.