POGLAVLJE IX

ANALITIKA LIPIDA
Masne kiseline su spojevi sa ravnim lancem
različite duljine bilo da su zasićene ( bez
dvostruke veze) ili nezasićene (sa dvostrukom
vezom)
MK mogu biti esterificirane sa glicerolom dajući
trigliceride, a mogu biti slobodne (FFA, SMK) ili
neesterificirane (NEMK, NEFA)
SMK u plazmi su vezane za albumine i izvor su
energije
 Lipoproteini
Lipidi mogu biti egzogeni (hranom) ili se sintetišu
(endogeni), nisu topivi u vodi pa se prenose kao
lipoproteini.
U krvnoj plazmi se praktično svi lipidi nalaze u
sklopu lipoproteina, osim neesterifikovanih masnih
kiselina, koje se putem krvi transportuju vezane za
albumine.
Lipoproteini krve plazme su heterogena grupa
lipoproteina sa različitim fizičkim i hemijskim
osobinama, koji se međusobno razlikuju po
molekulskoj masi, veličini, gustini, hemijskom
sastavu i elektroforetskoj pokretljivosti.
U plazmi formiraju globularne micelarne čestice
iz nepolarne srži koju grade triacil glicerol i
esteri holesterola i spoljašnjeg amfifilnog sloja
sagrađenog od proteina, fosfolipida i slobodnog
holesterola.
Ukoliko sadrže više lipida, zapremina im je veća,
a gustina manja i obrnuto.
Ako pak sadrže više bjelančevina, brže se kreću
u električnim polju pri elektroforezi i lakše talože
pri ultracentrifugiranju.
S obzirom na navedene karakteristike iz krvne
plazme se mogu izdvojiti na dva načina:
metodom elektroforeze i metodom
ultracentrifugiranja.
Metodom elektroforeze iz krvi uzete na tašte
normalno se izdvajaju tri frakcije: α, β i pre-β.
U hiperlipidemijama različite geneze nalazi se i
četvrta frakcija, frakcija hilomikrona.
α frakcija je najbrža, dok hilomikrone ostaju na
startu
Metodom ultracentrifugiranja, lipoproteini krvne
plazme se izdvajaju prema brzini taloženja.
Najbrže se talože lipoproteini velike gustine-HDL,
pošto sadrže najveći procenat proteina u svojim
česticama, a odgovaraju α-elektroforestkoj
frakciji.
Zatim se talože lipoproteini male gustine LDL
analogni β-frakciji na elektroforegramu.
I na kraju, lipoproteini vrlo male gustine VLDL
kojima odgovara pre-β-frakcija elektroforeze i
hilomikroni koje je ovom metodom skoro
nemoguće razdvojiti
Pored brojnih različitosti, lipoproteini krvne
plazme imaju i niz zajedničkih osobina:lipoproteini
predstavljaju micelarne čestice rastvorljive u
plazmi; različiti proteini u strukturi lipoproteina
sadrže skoro iste apolipoproteine u različitim
odnosima; veze lipid-lipid, lipid-protein i protein-
protein su hidrofobne; pojedini sastojci mogu da
se izdvajaju iz strukture lipoproteina; promet
proteinskih komponenti je poznat; u krvnoj plazmi
mogu da se transformišu jedni u druge.
I pored sličnosti i mogućnosti konverzije, svaki
lipoprotein ima svoje karakteristike i ispunjava
strogo svoje specifične funkcije
Glavna fiziološka uloga lipoproteina je transport
triacilglicerola i holesterola do ćelija različitih
tkiva, kako resporbovanih tako i endogeno
sintetisanih.
Lipoproteini, također, omogućavaju održavanje
normalne strukture ćelijskih membrana, budući da
su donatori holesterola, ali isto tako aktivno
učestvuju u uklanjanju viška holesterola.
Brojni apolipoproteini su aktivatori ili inhibitori
enzima koji učestvuju u metabolizmu lipoproteina.
Od posebnog značaja za njihov metabolizam je i
uloga apolipoproteina u prepoznavanju receptora
na ćelijskim membranama
Hemijski sastav lipoproteina krvne plazme u procentima

Ukupni
Lipoproteini Fosfolipidi Holesterol Triacilgliceroli
proteini
Hilomikroni 1.5 - 2.5 7–9 4-8 84-89
VLDL 5 - 10 15 – 20 15-25 50-65
IDL 15 - 20 22 30 30
LDL 20 - 25 15 – 20 40-50 7-10

HDL3 50 - 55 20 – 25 16 3

HDL2 40 - 45 35 16 5
Podjela lipoproteina
Veliki kompleksi s mnogo triglicerida:
Hilomikroni- prenose egzogene lipide od
probavnog trakta do svih stanica
VLDL (LIPOPROTEINI VRLO MALE GUSTOĆE)
prenose endogene lipide iz jetre do stanica
Mali kompleksi s mnogo holesterola:
LDL (lipoproteini male gustoće) nastaju iz VLDL i
prenose holesterol do stanica
HDL (lipoproteini velike gustoće) prenose
holesterol od stanice do jetre
Lipoproteini se sintetišu u jetri i crijevima, a
nakon izlučivanja modificiraju ih enzimi, a
produkte prihvaćaju receptori na stanicama
Cijeli proces reguliraju proteinske komponente
kompleksa – apolipoproteini (A,B,C,E9
Npr. A se javlja kod hilomikrona i HDL i
predstavlja kofaktor.
 Hilomikroni
Hilomikroni su lipoproteini odgovorni za
transport egzogenih masti.
Sintetišu se u endoplazmatskom retikulumu,
endotelnih ćelija tankog crijeva.
Iz novoformiranih triacilglicerola, resorbovanog
holesterola, novosintetisanih fosfolipida i
specifičnih proteina.
Najzastupljeniji sastojak ove frakcije su
triacilgliceroli, koji čine 84-89 % ukupne mase
čestice.
Najmanje ima proteina, svega 1-2 %. Holesterol i
fosfolipidi su zastupljeni sa 7-10%.
Putem krvi dospijevaju u kapilare prije svega
masnog tkiva i skeletnih mišića gdje adheriraju
za endotel.
Tu se u toku nekoliko minuta nakon ulaska u
krvotok, triacilgliceroli hilomikrona hidrolizuju
dejstvom enzima lipoproteinske lipaze (LPL) na
masne kiseline i glicerol.
Nastale slobodne masne kiseline rastvorljive u
mastima prostom difuzijom ulaze u ćelije.
Oko 80 % masnih kiselina prihvataju ćelije
masnog i mišićnog tkiva.
Ostatak triacilglicerola iskorištava se u ostalim
tkivima.
Lipoproteinska lipaza, koja je odgovorna za
katabolizam hilomikrona nalazi se u endotelu
kapilara.
Aktivira se pod dejstvom Apo CII, a najveća
aktivnost prisutna je u endotelu kapilara
masnog tkiva.
Nastale MK ulaze u masno ili mišićno tkivo ili se
vežu sa albuminima u plazmi, a glicerol ulazi u
glikolizu u jetri.
Time se hilomikroni smanjuju, a komponente s
njihove površine (apo A, apo C i fosfolipidi)
odvajaju se i prelaze u HDL
Mali ostaci hilomikrona sastoje se od holesterola,
apo-B i apo-E, brzo se vežu sa jetrenim receptorima
za ostatke hilomikrona koji su specifični za apoE,
ostatak ulazi u jetru, gdje se proteini kataboliziraju,
a holesterol oslobađa.
Količina holesterola u stanicama jetre ne utiče na
prihvaćanje ostataka hilomikrona, ali utiče na
ulazak LDL.
Tako se trigliceridi iz hrane dostavljaju masnom
tkivu i mišićima, a holesterol se doprema u jetru.
Apolipoproteini lipoproteina krvne plazme
Lipoproteini Glavni lipidi Apolipoproteini
Hilomikroni Egzogeni triailgliceroli AI, AII, B-48, CI, CII, CII,E
VLDL Endogeni TG
Esteri holesterola B-100, CI, CII, CIII, E
Holesterol
IDL Esteri holesterola
Holesterol B-100, CIII, E
TG
LDL Esteri holesterola
Holesterol B-100
TG
HDL Esteri holesterola
AI, AII, CI, CII, CIII, D, E
Holesterol
 VLDL
triacilgliceroli 50-65%, holesterol 15-15%,
fosfolipidi 15-20% i apolipoproteini 5-10%.
Transportuju endogene triacilglicerole i
holesterol sintetisane u jetri iz ugljenih hidrata,
glicerola i masnih kiselina.
U cirkulaciji VLDL primaju Apo C (CI, CII i CII),
Apo A i Apo E od lipoproteina velike gustine.
Istovremeno počinje delipidacija VLDL
djelovanjem lipoproteinske lipaze i hepatične
lipaze koje vrše hidrolizu triacilglicerola i estera
holesterola.
Masne kiseline preuzimaju ekstrahepatična
tkiva.
Na taj način se endogeno sintetisani
triacilgliceroli dopremaju do različitih tkiva
organizma. Poluživot triacilglicerola, koji se
nalazi u VLDL iznosi 1-3 sata.
U toku katabolizma VLDL Apo C, Apo A, dio
fosfolipida i slobodnog holesterola se vraća na
HDL.
Na taj način se ostvaruje recipročan odnos
između VLDL i HDL. Apo C se kasnije vraća na
hilomikrone i VLDL i tako se ciklus zatvara
Dok VLDL zahvaljujući dejstvu lipoproteinske
lipaze, predaje triacilglicerole tkivima
djelovanjem holesterol-ester transferproteina,
primaju esterifikovani holesterol od HDL.
Tako nastaje IDL-kratkoživeći lipoproteini.
Oni sadrže podjednake količine holesterola i
triacilglicerola, a kao najvažnije apolipoproteine,
Apo B i E.
IDL-a u plazmi normalno nema, jer prelazi u LDL
daljom delipidacijom
 LDL
LDL nastaje u krvnoj plazmi iz VLDL,ima mnogo
holesterola, a od proteina samo apoB.
Predstavljaju glavne nosioce holesterola od 40-
50%, što predstavlja 75 % ukupnog holesterola
krvne plazme.
Triacilgliceroli su zastupljeni sa 7-10%, fosfolipidi
15-20%, a ukupni proteini 20-25%.
Katabloziam LDL se vrši u jetri i perifernim tkivima.
Poluživot ovih lipoproteina iznosi od 2.15-3.58
dana.
LDL se vezuje za specifične receptore LDL ili B
receptore ćelijske membrane pomoću Apo B.
Izuzev eritrocita i nervnih ćelija, sva osttala tkiva
imaju i LDL receptor, dok ih najviše ima u jetri.
Kada LDL uđe u stanicu razgrađuje se pomoću
lizozomalne holesterol esteraze, a slobodni
holesterol ulazi u citoplazmu.
Ovaj slobodni holesterol pomoću tri regulatorna
mehanizma omogućava održavanje homeostaze
holesterola:
Inhibira aktivnost regulatornog enzima, biosinteze
holesterola, HMG-KoA reduktazu, blokirajući na taj
način sintezu novih molekula holesterola. Pored
toga, suprimira sintezu enzima HMG- KoA
reduktaze djelujući na nivo DNA i sinteze proteina.
Aktivira enzim acil-holesterol-acil transferazu
koja vrši esterifikaciju slobodnog holesterola, a
nastali esteri se deponuju u ćeliji u vidu
holesterolskih kapljica.
Inhibira sintezu LDL-receptora, fenomen poznat
kao down regulacija, čime se sprečava
prekomjerna akumulacija intracelularnog
holesterola receptorima posredovanom
endocitozom.
Većina ćelija posjeduje specifične LDL receptore,
koji omogućavaju preuzimanje holesterola iz
krvne plazme
Izvjesne ćelije, kao što su ćelije kore
nadbubrežne žlijezde i gonada sadrže veći broj
receptora, što se objašnjava većom potrebom
ovih ćelija za holesterolom kao prekursorom u
sintezi sterodinih hormona.
U ćelijama drugih tkiva, holesterol se može
ugraditi u membrane ili iskoristiti za sintezu
žučnih kiselina u jetri
U većini stanica holesterol se može sintetisati,
ali mehanizmi povratne sprege sprečavaju
nagomilavanje u stanicama (sam holesterol
unesen putem receptora sprečava sintezu
unutar stanica smanjenjem sinteze receptora za
LDL i time unosa holesterola)
Receptori za LDL odstranjuju LDL iz plazme, ako je
konc u plazmi velika nešto LDL-a može ući u
stanicu pasivno i nekontrolisano.
Ovaj put se uključuje u uslovima povećanog nivoa
LDL u krvnoj plazmi kada monociti i makrofage
RES-a procesom endocitoze preuzimaju velike
količine crikulišućeg lipoproteina i katabolišu ga.
Ove ćelije bivaju prepunjene esterima holesterola
i poprimaju izgled „pjenušavih ćelija“.
Na ovaj način hoolesterol akumuliraju i makrofagi
i glatke mišićne ćelije u zidovima arterija gdje
pjenušave ćelije postaju osnova aterosklerotičnih
plakova.
Lipoproteini niske gustine se javljaju u 5
subfrakcija (LDL1 , LDL2, LDL3, LDL4 i LDL5). LDL1 je
najeterogenija frakcija jer ima najduži poluživot
Genetski defekti u sintezi i funkciji LDL-receptora
što uslovljava pojavu familijarne
hiperholesterolemije.
Opisane su tri vrste poremećaja u ovih
bolesnika.
Receptori mogu biti odsutni, deficitarni i mogu
biti prisutni i normalno vezati LDL, ali postoji
poremećaj u internalizaciji kompleksa receptor-
LDL.
U homozigota, receptori su prisutni u malom broju
ili su odsutni.
U heterozigota se uglavnom nalazi polovina
normalnog broja LDL receptora.
Zbog nemogućnosti da LDL dopremi holesterol
ćelijama, raste aktivnost HMG-KoA reduktaze zbog
čega se povećava endogena sinteza holesterola.
Poremećaj odstranjivanja LDL iz plazme uzrokuje
porast LDL-holesterola u plazmi i povećano
preuzimanje LDL čestica od strane makrofaga i
glatkih mišićnih ćelija zbog čega se u zidovima
krvnih sudova stvaraju depoziti holesterola, a kao
posljedica nastaje prijevremena ateroskleroza
Konc LDL (a i stoga HOL) u plazmi ovisi najviše o
brzini kojom ga prihvaćaju receptori. Centralnu
ulogu u metabolizmu HOL ima jetra jer:
Sadrži glavninu LDL receptora
Sintetiše najveći dio HOL
Prihvaća HOL iz hrane i lipoproteina
Jedini je organ koji može izlučivati holesterol
Broj receptora na površini jetrenih stanica ovisi
o količini holesterola; kada se količina hol
poveća smanji se broj receptora.
Faktori koji dovode do nakupljanja hol u jetri
reduciraju broj receptora pa raste LDL u plazmi
U lumenu crijeva apsorbuje se 30-60%
holesterola, a značajno više ako u hrani ima više
zasićenih masti (lakše se stvaraju micele)
Holesterol stiže do jetre sa ostacima hilomikrona
a prihvaćaju ga receptori na koje konc hol u jetri
ne utiče.
Negativna povratna kontrola sinteze hol u jetri ne
može spriječiti nagomilavanje hol iz hrane, ali
njegovo nagomilavanje smanjuje broj receptora
za LDL, pa ulaz LDL u stanice pada, a konc u
plazmi raste.
Kada je nivo LDL holesterola visok, on počinje da
se lijepi za površinu krvnih sudova, ubrzava
aterosklerozu i smanjuje elastičnost arterija.
Zbog suženja arterija može nastupiti infarkt ili
moždani udar.
Pored holesterola na oštećenje srca djeluju i
povećani trigliceridi.
 HDL
HDL su heterogena klasa lipoproteina koja sadrži
tri subfrakcije: HDL1, HDL2,HDL3.
50% mase HDL čestice čine proteini, 30%
fosfolipidi i 20 % holesterol.
Odnos fosfatidil holina prema sfingomijolinu je
5:1, a odnos esterifikovanog prema slobodnom
holesterolu je 3:1.
Glavni apolipoproteini su AI i AII, koji čine 90%
ukupnih proteina HDL.
Kada se hol koga sintetišu stanice ne bi mogao
izlučivati, nagomilao bi se u stanicama
Jedini put za izlučivanje je žuč, a od stanica do
jetre prenosi ga HDL.
HDL se sintetiše u jetri i crijevima i iz njih se
izlučuje u obliku malih kompleksa fosfolipida s
apo A i E, a može nastati i iz VLDL i hilomikrona
Slobodni holesterol iz stanica i drugih
lipoproteina je u HDL esterificiran pomoću LCAT
Normalne, granične i kritične vrijednosti lipida za odrasle
od 20-50 godina starosti

Normalne Granične Kritične

Ukupni
holesterol <5.7 5.7-6.7 >6.7
(mmol/l)
LDL-C
<3.9 3.9-4.9 >4.9
(mmol/l)
HDL-C M Ž M Ž M Ž
(mmol/l) >1.9 >1.7 0.9-1.4 1.2-1.7 <0.9 <1.2

TG (mmol/l) <1.7 1.7-2.3 >2.3

 Apolipoproteini
Proteini koji su sastavni, površinski dio
lipoproteinskih čestica jesu apolipoproteini.
Osim ove, strukturne funkcije, apolipoproteini
imaju i druge funkcije: neki kao aktivatori ili
kofaktori enzima koji sudjeluju u metabolizmu
lipoproteina, a neki kao ligandi u vezanju
lipoproteina za specifične receptore.
Apolipopr Koncentracija u
Uloge Mjesto sinteze
otein plazmi (g/L)
AI Aktiviše LCAT Jetra, crijevo 1.210
AII Inhibiše LCAT Jetra, crijevo 0.370
AIV Transport TG
Crijevo
hilomikrona
B-100 Transport lipida
Jetra 0.980
klirens
B-48 Transport
Crijevo
hilomikrona
CI Aktiviše LCAT Jetra 0.070
CII Aktiviše LPL Jetra 0.037
CIII Inhibiše LPL Jetra 0.130
Trigliceridi i holesterol
Primjećeno je da je visok nivo triglicerida u
organizmu praćen visokim nivoom lošeg LDL
holesterola, a niskim nivoom dobrog HDL
holesterola, iako to ne mora biti pravilo.
Ova povezanost je naročito izražena kod starijih
žena.
Kod žena prije menopauze nivo dobrog HDL
holesterola je obično viši nego kod muškaraca.
Dobar HDL holesterol uklanja loš LDL holesterol
sa zidova krvnih sudova smanjujući time rizik od
srčanog i moždanog udara.
Kod većine žena nakon menopauze dolazi do
sniženja dobrog HDL holesterola, a povišenja
lošeg LDL holesterola što povećava rizik od
bolesti srca (npr. ateroskleroza, infarkt) i
moždanog udara.
Sve stanice u našem tijelu imaju vlastitu
sposobnost da stvaraju holesterol.
Potreba za holesterolom je izuzetno velika i ako
stanice nemogu proizvesti dovoljno tada u
proizvodnji holesterola pomaze jetra.
U našem tijelu se proizvodi 3 – 5 puta više
holesterola nego što ga unesemo sa hranom!
Ako hrana sadrži premalo holesterola – vlastita
produkcija se povećava.
Jedemo li puno holesterola – proizvodnja u
stanicama se smanjuje.
Hemijski procesi koji stvaraju nervne imulse
trebaju konstantnu lokalnu produkciju molekula
holesterola.
Zbog toga je upravo mozak organ koji sadrži
najveću količinu.
Trigliceridi: niska vrijednost je dobra (ispod 1,7
jedinica).
Visoka vrijednost obično ovisi o pretjeranom
unosu ugljikohidrata.
Razina iznad 1,7 je loša, to je znak metaboličkog
sindroma i znaci povisen rizik od srcanih bolesti.
HDL: Visoka vrijednost je dobra jer ovo je dobar
”zaštitni” holesterol.
Niske vrijednosti pokazuju rizik od srčanih
bolesti.
Unos zasićenih masnoća podiže HDL, unos
ugljikohidrata ga snižava.
Razina ispod 1,0 (muškarci) i ispod 1,3 (žene) je
loša i pokazatelj je metaboličkog sindroma.
LDL: preporuča se vrijednost ispod 3,0 jedinice ali
ovo nije tako jednostavno za procijeniti budući da
postoje LDL čestice raznih veličina, gdje su male
čestice opasne a velike nisu.
Niska vrijednost triglicerida i visoka vrijednost
HDL-a (što je dobro) ukazuje da su LDL čestice
velike i ”prozračne” i u tom slučaju veća
vrijednost LDL-a ne predstavlja rizik.
Međutim, visoka vrijednost triglicerida i niska
vrijednost HDL-a (sto je loše) ukazuje na to da su
LDL čestice one male, guste i opasne koje lako
oksidiraju pa je u tom slučaju visoki LDL - loš.
Ukupni holesterol/HDL: ovaj omjer govori puno
više nego vrijednost ukupnog holesterola.
Ako imamo visok ”dobar” HDL holesterol tada
će i ukupna vrijednost biti viša - što je u tom
slučaju samo dobro.
Ako je omjer ukupnog holesterola i HDL ispod 6
– to je dobro, ispod 5 – još bolje, a ispod 4 –
odlično.
Npr ako je ukupni holesterol 8 a HDL je 2, omjer
je 8:2 = 4, što je odlično.
No ako je ukupni holesterol 8 a HDL samo 1,
tada je omjer 8:1 = 8, što je loše.
Metabolički sindrom predstavlja skupinu
metaboličkih poremećaja koji povećavaju rizik za
razvoj srčano-krvne bolesti i dijabetesa tipa 2.
Ti poremećaji su povišen krvni tlak, povišen
šećer u krvi i/ili inzulinska rezistencija,
poremećena vrijednost masnoća u krvi (povišeni
trigliceridi i nizak HDL) te abdominalna pretilost
(nakupljanje masnog tkiva u području trbuha).
Poremećaj metabolizma lipida
Obično udruženi sa hiperlipidemijom
Rijetki urođeni poremećaji nagomilavanja lipida
u tkivima, a ne u plazmi
Nakupine lipida oštećuju stanice:
U zidovima arterija – najčešća manifestacija;
nakupine hol udruženo s proliferacijom
(biološko množenje) i stvaranjem fibroznog tkiva
(gušće vezivno tkivo) stvara ateromatozne
(masne naslage na arterijama) naslage u kojima
dolazi do kalcifikacija (očvršćavanje i sužavanje
arterija) i upale pa arterija postaje neprohodna
LDL i IDL su aterogenični (odnos pojedinih
frakcija lipida)
U potkožnom tkivu izazivaju ksantomatozu
(promjene kože nastale kao posljedica
ekstravazacije lipoproteina i njihove endocitoze
putem makrofaga. Promjene su obično praćene
hiperproteinemijom.
Ksantomi mogu da budu u vidu papula, nodula
(čvorova) i plakova različite veličine i boje
(xanthos – žut), od žućkaste do smeđe ili
purpurno crvene boje.
Osim na koži, ksantomi mogu biti lokalizovani i
na sluzokožama, tetivama i ligamentima, na srcu
i krvnim sudovima, u centralnom nervnom
sistemu, na rožnjači i na retini.
Kod ksantoma lokalizovanih na tetivama boja
kože koja ih prekriva nije izmjenjena.
Ksantomi pločastog oblika se nazivaju
ksantelazme.
Eruptivni ksantom – sitne žute kvržice koje svrbe
(porast VLDL ili hilomikrona)
Tuberozni ksantom – žute izrasline, nekad velike
i neugledne na laktovima i koljenima (mnogo
IDL), u koži oko očiju nazivaju se ksantelazma
(holesterol i LDL)
U tetivama – ksantoma tendinozum
U rožnici – arcus coroneae, sastavljen od naslaga
( u tetivama i rožnici javljaju se kod mlađih
osoba, usljed visokih konc holesterola i LDL)
HIPERLIPOPROTEINEMIJE (HLP)
Poremećaji u metabolizmu koji dovode do porasta
jedne ili više frakcija lipida i lipoproteina u krvi se
nazivaju hiperlipoproteinemije-HLP.
One mogu imati različite posljedice a prije svega
to je ubrzana i/ili prijevremena aterogeneza.
One mogu biti:
primarne (nasljedne) ili
sekundarne (udružene sa različitim bolestima ili
su posljedica uzimanja lijekova).
U razvijenim zemljama ateroskleroza i njene
komplikacije dovode do 50% svih smrtnih ishoda
i 1/3 smrti kod ljudi između 35 i 65 godine
života.
HPL mogu se podijeliti prema vrsti lipida koji su
povišeni u krvi ili prema patogenetskim
uzrocima nastanka ili prema tome koja je
lipidska frakcija dominatno povišena.
Dislipoproteinemija je pojam koji označuje
poremećen odnos lipoproteina u serumu, a
uključuje i hiperliipoproteinemiju i
hipolipoproteinemiju.
Uzroci dislipoproteinemija općenito se mogu
svrstatit u 4 glavne skupine:
a) poremećaj apolipoproteina npr. u katabolizmu
apo-A-I (Tangierska bolest-), manjak
apo-B-100/B48, manjak apo-CII, manjak apo-E i
dr.
Vrlo rijedak genetički poremećaj metabolizma
lipida, naračaste povećane tonzile, povećana
jetra i slezena (hepatosplenomegalija) i periferno
oštećenje živaca (neuropatija), dok u krvi
nalazimo nisku koncentraciju lipoproteinskih
čestica, lipoproteina velike gustoće (HDL), i
apolipoproteina apo A1 i apo A2, te umjereno
povišene koncentracije trigliceride.
b) poremećaj aktivnosti enzima vezanih za
metabolizam lipoproteina (npr. manjak LPL-a,
manjak LCAT-a);
c) poremećaj strukture i funkcije receptora
(poremećaj apo-B i apo-E receptora)
d) nepoznata etiologija (povećani VLDL,
smanjeni HDL)
Primarne HLP
Primarne hiperlipoproteinemije nastaju zbog
genetskih poremećaja u metabolizmu pojedinih
lipoproteinskih frakcija, usljed poremećaja u
funkciji odgovarajućih receptora, neadekvatnog
sadržaja i funkcije apoproteina ili neadekvatnog
djelovanja enzima koji učestvuju u metabolizmu
lipida ili kombinovanjem više navedenih
poremećaja.
U većini slučajeva karakterišu se ranom i
izraženom aterosklerozom.
One su podjeljene u 5 grupa prema WHO
Druga podjela primarnih HLP se može izvršititi
na osnovu poznatih uzroka i mehanizama
njihovog nastanka, kao i na osnovu
dominantnog tipa ispoljavanja lipidskih
poremećaja. Ova podjela se sada češće koristi.
Dominantna hiperholesterolemija (iznad 5,5
mmol/l)
1. Familijarna hiperholesterolemija (FH)
Posljedica preko 200, mutacija u genu za LDL
receptore.
Kao homozigotan oblik je rijetka (1/milion
stanovnika) a kao heterozigotni oblik se javlja u
1/500 osoba.
Nivo ukupnog holesterola je visok (7,0-13,0
mmol/l), a kod homozigota >13,0 mmol/l.
Nivo LDL holesterola u plazmi je povišen još od
rođenja, triglicerida normalan, a HDL je
normalan ili niži.
Smrtnost je izražena i prije navršene dvadesete
godine života.
Heterozigoti imaju ozbiljnu aterosklerozu u
ranim ili srednjim godinama života.
Tetivni ksantomi se nalaze u oko 75% odraslih.
2. Familijarni deficit apo B 100.
Autozomno dominantni poremećaj koji se
fenotipski ispoljava kao FH.
Heterozigoti imaju ukupni holesterol 7,0-13,0
mmol/l, a prevalenca kao i u predhodnom tipu HLP.
3. Poligenska hiperholesterolemija.
Promjene na većem broju gena.
Povećana je produkcija i smanjen katabolizmom
LDL.
Postoji povećan rizik za aterosklerozu.
Kod ovog oblika nema formiranja ksantoma. Postoji
umjereniji porast holesterola (6,5-9,0 mmol/l).
Dominantna hipertrigliceridemija
Familijarna hipertrigliceridemija
Nasleđuje se autozomno dominantno i
karakteriše se normalnim ili blago povećanim
vrijednostima holesterola i visokim
vrijednostima triglicerida.
Nagomilava se VLDL jer je katabolizam spor
zbog mutacije gena.
U porodičnoj hipertrigliceridemiji vrijednosti
triglicerida su 2,8-8,5 mmol/l.
Familijarni deficit lipoproteinske lipaze
Autozomno-recesivni poremećaj sa
nedostatkom ili odsustvom LPL koji dovodi do
masivne akumulacije hilomikrona u plazmi.
Ispoljava se u djetinjstvu, česti su pankreatitisi,
eruptivni ksantomi, hepatomegalija i lipemija
retinalis.
Ateroskleroza nije ubrzana.
Imaju visok nivo triglicerida (>8,5 mmol/l).
Familijarni nedostatak apo CII
Rijedak autozomno-recesivni poremećaj koji
uzrokuje funkcionalni deficit LPL.
Klinički liči na familijarni deficit LPL.
Nivo TG > 8,5 mmol/L.
Hiperholesterolemija udružena sa
hipertrigliceridemijom
1. Familijarna kombinovana hiperlipidemija (FKHL)
Čest poremećaj, javlja se u drugoj deceniji života.
Nasljeđuje se autozomno dominantno.
Postoje povišene vrijednosti samo triglicerida ili
samo holesterola ili oba.
Postoji rizik za aterosklerozu.
Porodična miješana HLP se karakteriše nivoom TG:
2,8-8,5mmol/l,dok je ukupni holesterol 6,5-13,0
mmol/l.
2. Disbetalipoproteinemija
Rijedak oblik HLP, nasljeđuje se autozomno
recesivno i pogađa 1 od 10 000 osoba.
Postoje povišene vrijednosti i holesterola i
triglicerida.
Zbog nedostatka apo E neophodnog za vezivanje
LDL frakcije za receptore u hepatocitima dolazi do
njihovog dugog zadržavanja u cirkulaciji.
Ispoljava se poslije dvadesete godine života.
Povišene su vrijednosti TG: 2,8-8,5 mmol/l, kao i
ukupnog holesterola 6,5-13,0 mmol/l.
 Sekundarne HPL
Sekundarne hiperlipoproteinemije uzrokovane
su vrlo različitim mehanizmima, na osnovu kojih
se dijele na hiperlipoproteinemije uzrokovane
egzogenim ili endogenim faktorima, a mogu se
ispoljiti praktično u svakom opisanom obliku.
Od primarnih HLP razlikuju se po tome što su
većinom reverzibilne ukoliko je izvodljivo
uspješno liječenje osnovne bolesti, a ukoliko se
radi o hroničnom progredijentnom oboljenju
tada je istovremeno potrebno sprovoditi i
liječenje hipolipemicima triglicerida.
Endogeno uzrokovane HLP nastaju u toku
različitih oboljenja i metaboličkih poremećaja,
dok su egzogeni činioci najčešće neadekvatna
ishrana bogata mastima životinjskog porijekla,
koncentrovanim ugljenim hidratima, alkohol,
kao i primjena nekih medikamenata.
Prema tome koji poremećaj dominatno
izazivaju, dijele se na one koji dovode do
porasta ukupnog holesterola ili one koji dovode
do porasta triglicerida
Uzroci sekundarne HLP udružene sa porastom
nivoa ukupnog holesterola
Način ishrane
Unos hrane bogate zasićenim masnim kiselinama
Akutna intermitentna porfirija - poremećena
sinteza hema i dolazi do prekomernog stvaranja
porfirina u tijelu.
Postoje bolovi u trbuhu, zatvor i neuropatije, ali
ne postoje problemi sa kožom (osipi).
Anorexia nervosa – strah od debljanja
Holestaza – prestanak protoka žuči u trudnoći
kada dijete pritišće jetru i žuč – svrbež
Primarna bilijarna ciroza jetre (PBC) –
autoimuno oboljenje jetre, destrukcija žučnih
puteva
Chusingov sindrom – povećanje kortizola u krvi
Chusingov sindrom
Hipotireoidizam – nedovoljno lučenja hormona
štitne žlijezde
Nefrotski sindrom (nefroza) – gubitak
bjelančevina urinom
Uzroci sekundarne HLP udružene sa porastom
nivoa triglicerida
Način ishrane i stanja
Ishrana bogata ugljenim hidratima
Konzumacija alkohola
Gojaznost
Trudnoća
Bolesti:
Akutna intermitentna porfirija
Hronična bubrežna insuficijencija
Cushingov sindrom
Diabetes mellitus
Hipopituitarizam,Hipotireoidizam
Lipodistrofija, Akutni hepatitis
Sistemski lupus
Metode određivanja
Ukupni holesterol
Enzimska metoda sa holesterol esterazom
Liebermann Burchardova reakcija bazirana na
oksidaciji holesterola uz kiselinu
Metode zasnovane na principu reaktivnosti sa
željeznim solima
Ukupni lipidi
Spektrofotometrijska reakcija sa fosfovanilinom
Ukupni trigliceridi
Enzimska metoda sa lipazom, esterazom, LPL,
glicerolfosfatoksidazom, glicerolkinazom
HDL određivanje bazira se na razdvajanju HDL
od lipoproteina koji sadrže apoprotein B (LDL,
VLDL) ultracentrifugiranjem, elektroforezom,
taloženjem
Taložne metode: dekstran sulfat-magnezijeva
metoda, metoda sa fosfovolframatom i
magnezijevim hloridom i metod sa heparinom i
mangan hloridom
LDL- taložne metode pomoću anionskih
policikličnih aktivatora
Slobodne masne kiseline – enzimska metoda
pomoću alifatskih karboksilata i
spektrofotometrijsko određivanje sa bakarnim
ionima te metode plinske hromatografije
pomoću organskih rastvarača u struji azota.
Fosfolipidi – hemijske metode obuhvataju
taloženje i razgradnju jakim kiselinama i
nezimske metode sa fosfolipazom
Lipoproteinske frakcije – elektroforetske metode
na acetatceluloznoj foliji ili agaroza gelu