Pushtimi i osmanëve në Shqipëri

Turqit osmanë pushtuan Shqipërinë në vitin 1388 dhe përfunduan pushtimin e

vendit rreth katër dekada më vonë (1430). Por pas vitit 1443, një shqiptar me gjeni
ushtarak – Gjergj Kastrioti (1405–68), i njohur si Skënderbeu – mblodhi princat
shqiptarë dhe ia doli të dëbonte pushtuesit.
Osmanët vendosën garnizone në të gjithë Shqipërinë jugore deri në vitet 1420 dhe
vendosën juridiksionin formal në Shqipërinë qendrore deri në vitin 1431. Edhe pse
osmanët pretendonin sundimin e të gjitha tokave shqiptare, shumica e territoreve
etnike shqiptare qeveriseshin ende nga fisnikëria mesjetare shqiptare që ishin të lira
nga sundimi osman.
 Ndërlidhja e kulturës osmane me atë
shqiptare
Islami dhe kulturat osmane kanë pasur një ndikim të rëndësishëm në
kulturën shqiptare që nga shekulli i 15-të e deri tashmë. Islami ka qenë një
mburojë që mbron kulturën shqiptare nga ajo slave e greke. Prandaj, kultura
islame ka pasur një ndikim shumë të forte pasi në ato komponentë formoi
strukturën shoqërore të shqiptarëve. Mund të shihen efektet e kulturës islame
në jetën e shqiptarëve nga stilet, kulturat familjare, ritualet e martesës,
marrëdhëniet juridike dhe gjithë mentaliteti dhe sistemi i vlerave që përbëjnë
shoqërinë. Është e mundur të gjesh shumë vlera të përbashkëta mes këtyre
dy kulturave. Për shembull, vlerat që përfshijnë tolerancën, kënaqësinë,
lirinë dhe më e rëndësishmja të qenit kundër diskriminimit janë elementët që
i bënë këto dy kultura më të afërta dhe të bashkuara me njëra-tjetrën.
Mjafton të shikojmë historinë për të kuptuar se sa tolerantë janë shqiptarët
ndaj fesë. Ata kanë qenë në gjendje të jetojnë së bashku me tre fe të
ndryshme për shekuj.
 Fjalori i përbashkët
Nga turqishtja kemi nje sasi te madhe te fjaleve qe kane hyre ne gjuhen
shqipe ne menyre krejt te panevojshme e te cilat zevendesohen shum
thjesht e paster me fjalet shqipe qe edhe atehere nuk kane munguar.
Disa prej tyre jane:
penxhere -> dritare
jatak......-> shtroje
kapak.....-> mbulese
hata....... -> gabim
rezil....... -> i turpshem
 Letërsia
Kur Perandoria Osmane pushtoi trojet shqiptare, atëherë, ajo u bashkua me një
kulturë të re. Atyjanë shumë letrarë shqiptarë që shkruajnë pjesë në arabisht dhe
turqisht. Suzi i Prizrenit, Meishi iPrishtinë, Dukaginzade Yahya Bey në letërsinë
turke (Yahya Bey Dukagjini i cili njihet si Jahja iTaşlıca, (1496-1582)), dhe
Ahmed Bej Dukagjini, i njohur si Dukaginzade Ahmed Beu në turqishtLetërsia,
janë më të njohurat prej tyre.Ajazi, Lutfi Pasha dhe Koçi Beu, të cilët krijuan
pjesë në fillim të shekullit të 16-të, janë gjithashtu.Prozatorë me origjinë shqiptare
(Memishi 2011, 51). Këta shkrimtarë lanë gjurmët e tyre në osmano-
turqishtenletërsi, krijuan vepra origjinale dhe hapën rrugë të reja. Gibi që është
historian i osmano-turqishtes, thekson se duke thënë se “Letërsisë osmano-turke ia
shtuan origjinalitetin sepse ata ishin shqiptarë”. Në këtë periudhë një atribut dhe
një akt si shkrimi në shqipgjuha në kulturë, arsimi dhe feja ishin të zakonshme.
 Veshja
Një vështrim më i afërt i modeleve tradicionale shqiptare portretizon shpirtin otoman, që është një
pjesë integrale e kulturës së Shqipërisë. Stilimet janë rezultat i një procesi të gjatë dhe të lodhshëm
dhe çdo stil ka një kuptim më vete. Shqiptarët njihen për besnikërinë e tyre ndaj traditave. Ndaj,
fustanet tradicionale janë ende në përdorim, veçanërisht në ceremoni dasmash.
Fustanet tradicionale konsiderohet të jenë një pjesë e rëndësishme e trashëgimisë kulturore, por në
vend nuk ka një kulturë homogjene të veshjeve. Shqipëria e veriut, e jugut dhe e mesme kanë
mënyra të ndryshme të të veshurit. Fustanet tradicionale shqiptare janë të zbukuruar me simbole
kombëtare dhe fetare. Veçanërisht, në Shqipërinë qendrore dhe veriore, stilet otomane mbizotërojnë
stilet tradicionale në qytete si Shkodra, Berati, Tirana, Elbasani dhe Kruja.
Ndërsa në pjesën jugore të vendit, duket ndikimi grek. Gratë shqiptare shpesh veshin një fustan të
gjatë me një rrip të leshtë dhe një xhubletë. Burrat veshin një këmishë të gjatë, pantallona të gjata
dhe një gunë. Ata mund të vënë edhe një rryp të kuq në brez.
Adber Shahini, një rrobaqepës që prodhon fustane tradicionale nënvizoi procesin e gjatë të punës së
nevojshme për të qepur këta fustanë. Ai thotë se vajzat që do të martohen i preferojnë ato. Qepja e
një fustani kërkon të paktën dy muaj kohë.
 Ndikimi në kulinari
Ndikimi i parë dhe më i fuqishëm i islamit te shqiptarët e islamizuar ka
të bëjë me të ushqyerit. Shembulli i parëkjo lidhet me ndalimin e Islamit
për mishin e derrit dhe alkoolin. Shembulli i dytë është prezantimi
iëmbëlsirat si hallva në bairame fetare dhe ditë të rëndësishme. Islami
ka përhapur përdorimin e ëmbëlsirave dhe hallallitpijet në kuzhinë te
shqiptarët mbi ndalimin e alkoolit. Kështu u zëvendësua vera dhe
rakime shurup dhe çajra të ndryshëm. Mirëpo nga osmanët ia merrnin
pasta, ëmbëlsirë, revani bashku me emrat e tyre origjinalë. Mënyra se si
shërbeheshin vaktet së bashku me llojet e tyre u zëvendësua metavolinë
orientale. Mendohet se ngrënia e ushqimit në një tas të përbashkët si
traditë e vjetër Iliro-Shqiptare nëne te njejten kohe.
 Ndikimi në tradita apo rituale
Nuk mund të thuhet se Islami ka një ndikim të madh në ritualet e
lindjes, përveç dhënies së emrave muslimanë që janëpërshtatur me
strukturën e gjuhës shqipe dhe po braktisin të pagëzohen natyrshëm në
kishë.Megjithatë, në disa rajone, ritualet e lindjes ishin një përzierje e
zakoneve pagane dhe të krishtera. Traditat martesore përgjithësisht
ruajtën karakteristikat e tyre tradicionale në shumicën e trevave
shqiptare. Ndryshimi i vetëm është se ceremonia e dasmës kryhet në
shtëpi para se të hyjë dhëndri e nusja, ceremonia e dasmës gjithashtu
nuk kryhej në kishë (Sulejmani dhe Martesa 1988, 82).
 Muzika
Është një fakt i pamohueshëm se lindja dhe konsolidimi i formacioneve popullore me vegla
muzikore në qytetet kryesore të Gegërisë, si dhe në Berat, u lidh ngushtë me vetë rëndësinë dhe rolin
që qytetet morën gjatë periudhës së pushtimit osman. Në jetën dhe veprimtarinë e shqiptarëve pas
pushtimit turk, u vu re tendenca e cila shfaqej si një orientim i detyrueshëm për nga tradita dhe
kultura islamiko-orientale. Kjo gjë filloi të pasqyrohej në të gjithë jetën e dukshme dhe të
padukshme të qyteteve tona. Në qytetin e Beratit, p.sh, duke filluar që prej shek. XVII
karakteristikën kryesore të strukturës urbanistike të qytetit e përbën lindja dhe zhvillimi i formacionit
urban islamiko-oriental[36] etj. Për periudhën ndërmjet shek. XVI-XIX, formacioni muzikor më i
njohur në muzikën popullore të qyteteve shqiptaro-veriore, ishin tajfat e muziktarëve popullorë.Sipas
Zija Shkodrës: si forma esnafore primitive të vogla vlejnë të përmenden edhe tajfat e muziktarëve.
Tajfate muziktarëve (të cilat janë konstatuar qysh në shek.XVI-XVII), janë vetëm një pjesë e
historisë apo e traditës së muzikës popullore shqiptare me vegla. Tajfat ishin formacione të
importuara nga perandoria (të cilat interpretonin kryesisht muzikë të llojit monodik), që luajtën rolin
e tyre krahas gjithë pjesëve të tjera të shtetit dhe administratës turke, dhe veprimtaria e tyre duket se
ka qenë pazgjidhshmërisht e lidhur me kulturën muzikore mbarëperandorake, të sjellë përgjatë
sundimit pesëshekullor. Si të tilla, tajfat ishin formacione profesioniste të lidhura fare ngushtë me një
skeme të përgjithshme të njësuar të funksionimit të shtetit perandorak, dhe jo si një realitet kulturor
shqiptar i pranuar dukshëm nga të gjithë.