RODZAJE MATERIAŁÓW

UŻYWANYCH W TECHNICE
I ICH WŁAŚCIWOŚCI

Adam Grzonkowski
nr albumu 7317
Ip1t semestr 1 2021/2022
RODZAJE MATERIAŁÓW I ICH WŁAŚCIWOŚCI
Podstawowymi rodzajami materiałów używanymi szeroko w produkcji, przemyśle oraz życiu codziennym zajmuje
się nauka o nazwie materiałoznawstwo. Jest to nauka o budowie, właściwościach i metodach badań materiału,
ustaleniu relacji między składem chemicznym a właściwościami, wpływem struktury na właściwości, analizą
procesów technicznych i ich wpływ na własności materiałów. Klasyfikować je możemy według:
o Pochodzenia surowca (naturalne pochodzenie, przetworzone - np. stop metali)
o Sposobu zastosowania (materiały funkcjonalne, konstrukcyjne)
o Struktury:
o Materiały metaliczne - metale i ich stopy mają strukturę metaliczną, elektrony tworzą gaz elektronowy i
poruszają się swobodnie między atomami. Dobra przewodność elektryczna, cieplna, duża wytrzymałość
mechaniczna, ale też duży ciężar.
o Tworzywa sztuczne - polimery wielocząsteczkowe, masa cząsteczkowa od kilku tysięcy do kilku
milionów. Dobre właściwości mechaniczne, duża odporność chemiczna, mała gęstość, wada: niewielka
odporność temperaturowa(poniżej 200 stopni C) znaczna rozszerzalność liniowa.
o Mineralne - nieorganiczne – np. cement, grafit, szkło (układy tlenków) - brak plastyczności, duża
twardość, kruchość, duża oporność elektryczna oraz odporność na dużą temperaturę.
RODZAJE MATERIAŁÓW - FIZYCZNE
Właściwości materiałów możemy podzielić na fizyczne oraz chemiczne.

FIZYCZNE:
o Podstawowe:
o Gęstość - stosunek masy do objętości (stal 7800 kg/m 3, miedz 8800 kg/m3, beton 2400 kg/m3, drewno
sosnowe 550 kg/m3, styropian 20-40 kg/m3, pianka polietylenowa 30-50 kg/m 3)
o Porowatość – stosunek objętości wolnych przestrzeni w materiale do całkowitej objętości(szkło 0, wełna
mineralna 90%)
o Wilgotność – stosunek masy wody w danym materiale do suchej masy tego materiału (wilgotność
naturalna, sztuczna)
o Nasiąkliwość – maksymalna wilgotność, maksymalna ilość wody jaką może zatrzymać w sobie dany
materiał, wyrażana w %, mniejsza od porowatości
o Higroskopijność - zdolność wchłaniania wilgoci z otaczającego powietrza, wilgotność materiału
higroskopijnego jest większa niż wilgotność otoczenia
RODZAJE MATERIAŁÓW - FIZYCZNE
FIZYCZNE:
o Podstawowe:
o Kapilarność - włoskowatość – zdolność podciągania wody w górę przez włoskowate kanaliki
o Mrozoodporność – nasycony wodą materiał nie ulega uszkodzeniu poprzez rozsadzenie go przez
zamarzającą wodę przy wielokrotnych cyklach odmarzania i zamarzania
o Ogniotrwałość – poddane działaniu długotrwałej temperatury nie ulegają zniszczeniu
– ogniotrwałe wytrzymują długotrwałe działanie temperatury 1580 oC
– trudnopalne –1350oC - 1580oC
– łatwo topliwe – do 1350oC
o Ognioodporność – odporność na działanie ognia w przypadku pożaru
– wysoko ogniotrwałe (cegła szamotowa, klinkier)
– ogniotrwałe (cegła ceramiczna)
– ognioodporne (beton porowaty, szkło zbrojone)
– Ogniochronne (papa)
– nie ogniochronne (szkło, styropian)
o Dźwiękochłonność
RODZAJE MATERIAŁÓW - FIZYCZNE
FIZYCZNE:
o Mechaniczne:
o Wytrzymałość na rozciąganie, ściskanie, ścinanie
o Twardość - miara odporności materiału (ciała stałego) na miejscowe odkształcenia plastyczne, powstałe
na niewielkiej powierzchni badanego przedmiotu, wskutek mechanicznego wciskania w nią drugiego,
twardszego ciała zwanego wgłębnikiem, o określonej geometrii lub też poprzez ścieranie powierzchni
o Udarność - odporność materiału na pękanie przy obciążeniu dynamicznym
o Ścieralność - właściwość mechaniczna materiału, której miarą jest pomiar utraty wysokości
lub ubytku masy na cm2 powierzchni ścieranej próbki
o Sprężystość - właściwość fizyczna ciał makroskopowych odzyskiwania pierwotnego kształtu
(postaci) i objętości po usunięciu sił zewnętrznych wywołujących odkształcenie
o Plastyczność - to zdolność materiału do nieodwracalnych, trwałych odkształceń pod
wpływem sił zewnętrznych
o Ciągliwość - właściwość mechaniczna materiału, jakościowo określana podatność na
odkształcenie trwałe bez naruszenia spójności materiał
o Kruchość - skłonność materiału do pękania przy obciążeniu, bez wyraźnych poprzedzających
zniszczenie odkształceń plastycznych
o Pełzanie - powolna zmiana kształtu ciała (odkształcenie) wskutek działania stałych, długotrwałych
obciążeń, mniejszych od granicy sprężystości materiału
RODZAJE MATERIAŁÓW - FIZYCZNE
FIZYCZNE:
o Cieplne:
o Przewodność cieplna materiału – określona współczynnikiem przewodności cieplnej lambda –[W/m *
K]. To ilość energii cieplnej przepływającej na wskroś pewnej masy próbki, w wyniku zewnętrznej
różnicy temperatur. To jedna z najważniejszych cech materiałów izolacyjnych
o Ciepło właściwe – ilość ciepła potrzebna do ogrzania 1 kg masy o 1 K, wyrażane w [kJ/kg * K]
zdolność akumulowania ciepła przez dany materiał, największą przydatność cieplną mają materiały
które przy niskim lambda maja wysokie ciepło właściwe; (woda 419, drewno 2.51, powietrze 1)
o Rozszerzalność cieplna (rozszerzalność termiczna) – właściwość fizyczna ciał polegająca
na zwiększaniu się ich długości (rozszerzalność liniowa) lub objętości (rozszerzalność objętościowa)
w miarę wzrostu temperatury
RODZAJE MATERIAŁÓW - FIZYCZNE
FIZYCZNE:
o Elektryczne:
o Przewodnik elektryczny – substancja, która dobrze przewodzi prąd elektryczny, a przewodzenie prądu
ma charakter elektronowy (przewodnik metaliczny). Atomy przewodnika tworzą wiązania, w których
elektrony walencyjne (jeden lub więcej) pozostają swobodne (nie związane z żadnym z atomów),
tworząc w ten sposób tzw. gaz elektronowy. W przypadku, gdy nośnikami ładunków są jony, mówi się o
przewodnikach jonowych lub przewodnikach elektrolitycznych. Przewodniki znajdują szerokie
zastosowanie do wykonywania elementów urządzeń elektrycznych.
o Półprzewodniki– substancje, najczęściej krystaliczne, których konduktywność może być zmieniana w
szerokim zakresie (na przykład od 10 −8 do 10³ S/cm) poprzez domieszkowanie, ogrzewanie,
oświetlanie lub inne czynniki. Przewodnictwo typowego półprzewodnika plasuje się między
przewodnictwem metali i dielektryków.
o Izolator - materiał, w którym bardzo słabo przewodzony jest prąd elektryczny. Może to być rezultatem
niskiej koncentracji ładunków swobodnych, niskiej ich ruchliwości, lub obu tych czynników
równocześnie.
RODZAJE MATERIAŁÓW - CHEMICZNE
CHEMICZNE - cecha substancji, którą można zaobserwować podczas reakcji chemicznej. Właściwość chemiczna
stanowi kontrast dla właściwości fizycznej.
o Toksyczność - cecha substancji chemicznych polegająca na powodowaniu zaburzeń funkcji lub śmierci
komórek żywych, narządów lub całych organizmów po dostaniu się w ich pobliże. Substancje te mogą
wywierać działanie trujące po wchłonięciu ich m.in. drogą doustną, oddechową lub w wyniku absorpcji przez
skórę.
o Palność - zdolność materiału do podtrzymywania ognia. Wartość palności jest oznaczana jako współczynnik
OI (ang. Oxygen Index), który wyraża procentową zawartość tlenu w mieszance z azotem niezbędną do
podtrzymania palenia się materiału, którego temperatura w chwili zapłonu wynosiła 20 °C. Materiały dla
których OI jest mniejsze niż 21 (czyli normalna zawartość tlenu w powietrzu) są określone jako łatwopalne.
Materiały dla których OI jest w granicach pomiędzy 21 i 28 są określane jako trudnopalne, natomiast dla OI
równego lub większego niż 28 jako niepalne.
o Reaktywność - zdolność związków i pierwiastków chemicznych do wejścia w reakcję chemiczną z innym
związkiem lub pierwiastkiem.
 METALE I ICH STOPY
W układzie okresowym pierwiastków występuje około 80 metali. Czyste metale, nie zawierające domieszek,
praktycznie nie występują w naturze. Metale charakteryzują się dobrą przewodnością elektryczna i cieplną.
Nieprzezroczyste, odbijają światło, mają połysk. Charakteryzują się także plastycznością – podatnością na trwałe
odkształcenia (pozostałe po usunięciu siły je powodującej). Mogą występować w trzech stanach skupienia:
o Stałym (krystalicznym)
o Ciekłym
o Gazowym
Różnice zależą od energii kinetycznej atomów, od stopnia uporządkowania atomów w strukturze, od wielkości sił
przyciągania między atomami. Zmiana stanu skupienia czystych metali zachodzi w określonych temperaturach,
wrzenia, topnienia i krzepnięcia. Przejście ze stanu ciekłego w stały – krystalizacja pierwotna. Krystalizacja wtórna
zachodzi przy przemianach budowy krystalicznej metalu w stanie stałym.
 METALE I ICH STOPY
Wielkość i kształt ziaren powstałych przy krystalizacji pierwotnej zależy od:
o stopnia przechłodzenia (różnica między teoretyczną temperaturą krzepnięcia a rzeczywistą temperatura
krzepnięcia, wynika to z tego ze podczas chłodzenia wydziela się dodatkowa energia podwyższająca
temperaturę)
o maksymalnej temperatury do jakiej nagrzewa się metal przed odlewaniem
o temperatury ciekłego metalu podczas wykonywania odlewu
o sposobu odlewania
o szybkości schładzania

W rzeczywistości spotykamy stopy żelaza – stal lub żeliwo. Własności stopów zależą od składników oraz od
struktury. Skład chemiczny metali określany jest w %.
 KLASYFIKACJA STALI

Stal – techniczny stop żelaza z węglem, zawierający dodatkowe pierwiastki z materiałów ogniotrwałych z których
wykonany jest piec hutniczy, z paliwa oraz z atmosfery. Plastycznie obrobiony i obrabialny cieplnie o zawartości
węgla nieprzekraczającej 2,11%, co odpowiada granicznej rozpuszczalności węgla w żelazie.

Stal dzielimy ze względu na skład chemiczny na:

o węglową – zawiera ograniczoną ilość domieszek, do 0,8% Mn, 0,4% Si, 0,3% niklu , chromu, do 0,2%
wolframu, kobaltu, miedzi, 0,1% glinu, 0,05% molibdenu, tytanu, jeśli więcej któregoś składnika, to mówimy
o stali stopowej
o stopową – dodajemy składniki aby zmienić jej właściwości
 KLASYFIKACJA STALI
Stal dzielimy ze względu na zastosowanie na:
o Stal konstrukcyjną
o Zwykłej jakości - siedem rodzajów, od St0 do St7 (cyfra oznacza zawartość węgla). Przeznaczenie to
konstrukcje i wyroby o małej wytrzymałości, blachy, kształtowniki, profile.
o Wyższej jakości - 13 gatunków - 08, 10, 15, 20 do 65 - określa % zawartości węgla. Z „08” wytwarza się
głównie blachy do tłoczenia na zimno, taśmy, druty, koła zębate, tuleje, sworznie, prowadnice. Przy „50”
oraz „60” po ulepszaniu cieplnym - kliny, ruszty; 65 po zahartowaniu- sprężyny, narzędzia ślusarskie do
obróbki drewna
o Stal narzędziową – węgiel powyżej 0,6%; wykorzystywana do pracy na zimno, temperatura mniejsza niż 250
st., niewielka hartowność, spowodowana niższą zawartością Mn i Si, stale narzędziowe np. N7E
o Stal specjalną – nierdzewna, odporna na korozję, żaroodporna, o szczególnych właściwościach magnetycznych
 KLASYFIKACJA STALI
Stal stopowa – zawiera domieszki różnych pierwiastków. W odpowiedniej proporcji mają pozytywny wpływ na
stop. Przy przekroczeniu pewnej wartości, możemy otrzymać niepożądane właściwości, np. przy zbyt dużej
zawartości węgla materiał jest wytrzymalszy, ale za to bardziej kruchy.
Pozytywny wpływ pierwiastków w stali stopowej:
o Mn – zwiększa wytrzymałość, twardość i hartowność, przy 13% zwiększa się odporność na ścieranie
o Si – podwyższa wytrzymałość, przenikalność magnetyczną, granice plastyczności, zmniejsza ciągliwość,
uodpornia stal na utlenianie w wyższej temperaturze (stal żaroodporna)
o Cr – zwiększa twardość, wytrzymałość, hartowność, obniża ciągliwość, przy dużych ilościach powoduje
odporność na korozję
o Ni – podnosi wytrzymałość, hartowność, droższy od chromu
o Wolfram – zwiększa temperaturę odpuszczania stali (po hartowaniu podgrzewa się do odpowiedniej
temperatury, ochładzanie - zmniejsza naprężenia wewnętrzne) drogi, stosowany przy produkcji narzędzi
o Molibden – podobnie jak wolfram, żaroodporność, odporność na korozję
o Tytan – podnosi wytrzymałość, odporność na korozję, drogi
 STALIWO I ŻELIWO
Staliwo – jest to stal odlewana do form, która nie podlega dalszej obróbce plastycznej, zawartość węgla podobna
do stali, ale w praktyce nie przekracza 0.6%. Zawiera inne dodatki stopowe Mn, Si, P, S, ilość domieszek nie
powinna przekraczać 1 %. Po raz pierwszy użyta w XIX w. na odlew dzwonu.
Odlewy staliwne pod względem składu chemicznego nie różnią się od stali, wykazują znaczną rozpiętość w
zakresie plastyczności. Wynika to z tego, ze w przypadku staliwa zachowana jest pierwotna struktura, zachowuje
izotropowość właściwości mechanicznych.
Wyższa wytrzymałość mechaniczna niż stali ma jedynie żeliwo sferoidalne. Staliwo charakteryzuje dobra
spawalność. Staliwo jest bardziej narażone na pęknięcia i odkształcenia w porównaniu do żeliwa.
Wpływ składników stopowych identyczna jak przy stali. O własnościach staliwa decyduje: skład chemiczny, jego
struktura oraz obróbka cieplna.
 STALIWO I ŻELIWO
Żeliwo – odlewniczy wieloskładnikowy techniczny stop żelaza z węglem, o teoretycznej jego zawartości 2.11%-
6,67%. Wzrost kruchości ze wzrostem zawartości węgla, w praktyce do 4% C. Poza węglem zawiera domieszki: do
3,5% Si, 1,2% Mn, do 0,8% P, do 0,15% S, pozostałe (Ni, Cr, Mo, V, Ti, Cu, Al, Sb) w ilościach śladowych.
Występowanie konkretnej fazy węgla (grafit lub cementyt) zależy od szybkości chłodzenia i składu chemicznego
stopu. Chłodzenie powolne sprzyja wydzielaniu się grafitu. Także i dodatki stopowe odgrywają tu pewną rolę.
 RODZAJE ŻELIWA
Żeliwo białe – przełom jasny, C występuje w postaci cementytu. Zawiera od 2,8% do 3,8% C pod postacią
cementytu. Aby powstała struktura żeliwa białego muszą być spełnione następujące warunki:
o zawartość krzemu mniejsza od 1%,
o dodatki stopowe zapobiegające grafityzacji (Cr, Mn, Mo),
o szybkie chłodzenie
Żeliwo białe charakteryzuje się większą od stali twardością i odpornością na ścieranie. Cechy te żeliwo białe
zachowuje do 400st C. Ponadto żeliwo białe jest kruche i bardzo trudno skrawalne oraz ma niewielką
wytrzymałość na rozciąganie.

Zastosowanie: głównie jako półprodukt do otrzymywania żeliwa ciągliwego w wyniku obróbki cieplnej. Ponadto
jest stosowane jako wykładziny i klocki hamulcowe.
 RODZAJE ŻELIWA
Żeliwo szare niestopowe - przełom szary, w którym C występuje głównie pod postacią grafitu płatkowego, a
częściowo tylko w formie cementytu. Produkuje się z niego około 90% odlewów. Własności żeliwa szarego zależą
głównie od zawartości krzemu oraz wielkości, kształtu oraz rozmieszczenia grafitu płatkowego w jego strukturze.
Cechy żeliwa są następujące:
o Wytrzymałość na rozciąganie (100-350Mpa)
o Wytrzymałość na ściskanie jest około 3,5 razy większa niż na rozciąganie
o Wydłużenie względne podczas rozciągania jest znikome ponieważ nie przekracza 0,5%
o Korzystny współczynnik tłumienia drgań w żeliwie powoduje, że wzbudzone drgania trwają o 75%
krócej niż w staliwie
o Płatki grafitu w strukturze żeliwa ułatwiają obróbkę skrawaniem i poprawiają własności ślizgowe
o Naturalna, lecz ograniczona ochrona żeliwa szarego przed korozją przez warstewkę tlenków i
krzemianów, które tworzą się na jego powierzchni
Zastosowanie: odlewy grzejników, wanien, a szczególnie rur wodociągowych i kanalizacyjnych.
 RODZAJE ŻELIWA
Żeliwo sferoidalne –produkowane od 1948 stanowi odmianę żeliwa szarego, w którym grafit występuje w postaci
kulistej. Modyfikację jego struktury uzyskuje się przez dodanie Mg (0,03-0,08%) lub cezu do ciekłego żeliwa
szarego. Bardzo dobre właściwości wytrzymałościowe porównywalne ze stalą, pewna plastyczność ,spawalne,
bardziej odporne na ścieranie.
Podstawowym produktem wytwarzanym z żeliwa sferoidalnego jest wyrób wałów korbowych, pierścieni tłoków,
łożysk, kół zębatych, elementów obrabiarek, maszyn rolniczych, hydraulicznych, turbin wodnych, rury
kanalizacyjne.

Żeliwo ciągliwe – o przełomie białym lub matowo-ciemnym, w którym C występuje w postaci kłaczków
grafitowych, tzw. węgla żarzenia powstającego w procesie wyżarzania grafityzującego. Wytwarza się z
niskowęglowego żeliwa białego (2,3-2,8%) w procesie wyżarzania grafityzującego, w efekcie którego wydziela się
grafit kłaczkowy, wskutek rozpadu cementytu. Struktura żeliwa ciągliwego jest zbliżona do stali, ponieważ grafit
kłaczkowy zmniejsza jej nieciągliwość, co polepsza plastyczność.
Żeliwo ciągliwe dzieli się na białe, czarne i perlityczne zależnie od barwy przełomu (biały, czarny, srebrzysty -
biały).
Zastosowanie: z żeliwa ciągliwego białego ze względu na ograniczenie grubości ścianki odlewu do 40mm
produkuje się różne kształtki typu kolanka, trójniki, redukcje, złączki itd. Wykorzystywane do łączenia rur w
instalacjach wodociągowych i gazowych.
Z żeliwa ciągliwego czarnego produkuje się odlewy części armatury ze względu na mniejsze ograniczenie grubości
ścianki
Żeliwo ciągliwe perlityczne stosuje się w częściach maszyn, ze względu na wysoką odporność na ścieranie.
 RODZAJE ŻELIWA
Żeliwo stopowe - zgodnie z normą dzieli się na żaroodporne, odporne na korozję i/lub ścieranie.
Umownie rozróżnia się także żeliwo niskostopowe (do 3% pierwiastków stopowych), oraz żeliwo średnio- lub
wysokostopowe o odpowiednio większej zawartości. W technologii wytwarzania żeliwa żaroodpornego największe
znaczenie mają Si, Al, Cr, Ni. Ilość i rodzaj składników stopowych decydują o odporności na korozję gazową w
zakresie od 700 oC (żeliwo średniokrzemowo-chromowe) do 1240 oC (żeliwo wysokoaluminiowe). Odporność na
korozję w środowisku stężonych kwasów i kwaśnych roztworów soli wykazuje żeliwo wysokokrzemowe (do 15%
Si), chociaż jego wytrzymałość na rozciąganie wynosi tylko 60MPa, a twardość aż 290HB. Odporne na działanie
środowiska zasadowego (ługów) oraz niskiej i wysokiej temperatury jest żeliwo wysokoniklowe (18-32% Ni).

Żeliwo odporne na ścieranie uzyskuje się poprzez wprowadzenie pierwiastków jak: Ni, Cr, Mo, Mn, Co, Sn, Sb,
stąd produkuje się 33 gatunki tego rodzaju żeliwa.
o W zależności od zawartości pierwiastków stopowych możemy wyszczególnić żeliwo stopowe:
o żeliwo krzemowe – odporne na korozję, ognio- i żaroodporne do 800 oC
o żeliwo aluminiowe – ognio- i żaroodporne do 1100 o C, dobra obrabialność
o żeliwo manganowe - odporne na działanie ługów
o żeliwo niklowe – odporność w wysokich temperaturach, odporne na działanie ługów
 METALE NIEŻELAZNE I ICH STOPY - MIEDŹ
Miedź - Otrzymujemy z rud siarczkowych (bornit) lub tlenkowych (kupryt).

W rudach typu bornit, znajduje się ok. 3% Cu, aby otrzymać miedź o zawartości 99,9% należy przeprowadzić:
o wzbogacanie miedzi metodą flotacji – rozdrobnioną rudę wkładamy do naczynia z wodą, przepuszczamy
powietrze, wykorzystując różny sposób nawilżania miedzi i zanieczyszczeń, miedź wypływa na powierzchnie (
30% czystej Cu )
o prażenie koncentratu w specjalnych piecach, następnie utlenianie miedzi w postaci siarczków
o wytapianie kamienia miedzianego w specjalnych piecach 40% Cu – miedz surowa, kamień miedziowy
o wytapianie miedzi surowej w konwertorach – dalsze usunięcie zanieczyszczeń do zawartości 99% Cu
o rafinacja – dalsze usuwanie zanieczyszczeń
o ogniowa – polega na utlenianiu zanieczyszczeń i usunięciu wraz z żużlem
o elektrolityczna – na katodzie osadza się miedź
 METALE NIEŻELAZNE I ICH STOPY - MIEDŹ
Miedź - Otrzymujemy z rud siarczkowych (bornit) lub tlenkowych (kupryt).

W rudach tlenkowych (kupryt) – proces otrzymywania miedzi nazywany hydrometalurgią miedzi. Polega na
ługowaniu (rozpuszczeniu miedzi z rud w rozcieńczonym kwasie siarkowym lub amoniaku) i wytrąceniu miedzi z
roztworu związkami żelaza lub termiczny rozkład roztworu amoniaku, lub elektrolizę – otrzymujemy miedz
hutniczą.
o miedź odlewnicza – ok. 1% zanieczyszczeń
o miedź odtleniona – ok. 0,5% zanieczyszczeń
o miedź rafinowana ogniowo – ok. 0,3-0,1% zanieczyszczeń
o miedź katodowa – ok. 0,05% zanieczyszczeń
o miedź beztlenowa – ok. 0,01 % zanieczyszczeń
 METALE NIEŻELAZNE I ICH STOPY - MIEDŹ
Własności miedzi:
o gęstość 8,92 kg/dm3 (większa od stali), miedź cięższa od stali;
o temperatura topnienia 1083 o C, zdecydowanie mniejsza od żelaza;
o odporna na korozję bo ma dodatni potencjał elektrochemiczny, zwłaszcza na korozję atmosferyczną, powstaje
warstwa patyny chroniącej; w miedzi zanieczyszczonej może powstawać korozja wżerowa;
o bakteriostatyczne oddziaływanie miedzi powoduje, że miedź nie ulega procesowi hydraulicznego starzenia się;
nie powstaje biofilm na wewnętrznych ściankach przewodu;
o dobra przewodność elektryczna, mniejsza od stali; im mniej zanieczyszczeń tym większa
o rozszerzalność liniowa 1,5 x większa niż w stali, trzeba przewidzieć możliwość kompensacji wydłużenia;
o twardość mniejsza od stali
o podatna na odkształcenia plastyczne na zimno i na gorąco ( 700 o C)
o dobra obrabialność plastyczna na gorąco i zimno. Obróbka plastyczna na gorąco prowadzona w temp około
700st C
Zastosowanie: w instalacjach CW, ZW i CO, w przemyśle chemicznym, druty miedziane sieci elektrycznej, blachy
a także materiał wyjściowy do wytwarzania stopów mosiądzu i brązu.
 METALE NIEŻELAZNE I ICH STOPY - MOSIĄDŹ
Mosiądz - Stop miedzi z cynkiem o zawartości do 42 % Zn. Własności zależą od zawartości Zn (odporność na
wydłużenie, twardość). Optymalne własności mechaniczne stopu uzyskuje się przy ok. 30 % zawartości Zn, wtedy
mamy największe wydłużenie przy dobrej wytrzymałości i twardości. Odporny na korozje. Wyróżnia się:
o mosiądz do przeróbki plastycznej do 36% Zn, tłoczony na zimno i na gorąco 36-42 % Zn
o mosiądz odlewniczy – zawartość ok. 40 % Zn więc odznacza się dobrą lejnością; odporny na korozję;
Mosiądz stopowy/dwuskładnikowy z dodatkami stopowymi:
o Pb – polepsza skrawalność
o P – utwardza, poprawia odporność na ścieranie
o Mn, Ni – polepsza własności mechaniczne, utrzymują się one wtedy w podwyższonych temperaturach
o Sn, Al. – zwiększa odporność na korozje, wzrost wytrzymałości na rozciąganie i twardości
Zastosowanie: armatura, wytwarzanie osprzętu, zasuw, zaworów, sprzęt kontrolny, elementy ozdobne, instrumenty
muzyczne.
 METALE NIEŻELAZNE I ICH STOPY - BRĄZ
Brąz - stop miedzi z cyną lub innymi metalami których zawartość >2%. Wieloskładnikowy stop miedzi z różnymi
dodatkami : Sn, Al, Be, Si, Pb, (Zn, Ni – w znikomych ilościach).
W zależności od dominującego składnika brązu:
o Brąz cynowy (do 20%):
o dobre własności odlewania, własności mechaniczne zależą od zawartości Sn, największe wydłużenie i
wytrzymałość przy 10 – 15 % Sn, twardość zwiększa się w sposób liniowy wraz ze wzrostem zawartości
Sn
o Dzielimy na brąz cynowy do obróbki plastycznej części przyrządów pomiarowych (cechuje się
sprężystością i odpornością na korozję), i na odlewy ok. 10% Sn – odlewy silnie obciążone, np. wirniki
pomp, osprzęt w instalacjach wodnych, parowych (odporny na ścieranie i ma lepsze własności
wytrzymałościowe)
o dodatki stopowe :
– P – ok. 1% poprawia odporność na ścieranie i twardość
– Zn – poniżej 8% lejność, wzrost wytrzymałości
– Pb – poprawia skrawalność, własności ślizgowe
 METALE NIEŻELAZNE I ICH STOPY - BRĄZ
o Brąz aluminiowy:
o Al. Poniżej 11 %, dobre własności odlewnicze i mechaniczne, żaroodporne i żarowytrzymałe,
charakterystyczna wysoka odporność na korozję, charakteryzuje się odpornością na korozję kawitacyjną
o Jako odlewy z brązów aluminiowych wytwarza się wirniki i korpusy pomp (podobnie jak odlewy z
brązów cynowych) a także elementy osprzętu i armatury narażonej na korozję.
o Brąz krzemowy:
o zawartość Si poniżej 5%
o wytwarzany z dodatkami stopowymi:
o Mn – wzrost odporności na korozje
o Fe - wzrost wytrzymałości
o Zn – poprawa lejności
o odlewniczy – części maszyn, wytwarza się z brazu krzemowego z dodatkiem cynku i manganu ponieważ
odporny na zmienne obciążenie, ścietanie i korozję. dobre wł. Mechaniczne , znaczna wytrzymałość
zmęczeniowa, dobra skrawalność, lejność, odporność na korozję
o do obróbki plastycznej – elementy części aparatury klimatyzującej, sprężyny. Odporny na korozje i
wysoką wytrzymałość zmęczeniową
 METALE NIEŻELAZNE I ICH STOPY - BRĄZ
o Brąz berylowy:
o podczas tarcia i uderzenia nie powstają iskry stąd zastosowanie jako szczotki w maszynach
elektrycznych
o bardzo wysoka wytrzymałość mechaniczna, porównywalna ze stalą; wytwarza się z niego sprężyny,
amortyzatory, membrany i elementy pomp
o twardość powyżej 500HB
o odporność na ścieranie i korozję
o Brąz ołowiowy:
o Pb 5-20 %, bardzo dobre własności ślizgowe, odporny na ścieranie
o Stosowany do panewek łożysk ślizgowych
METALE NIEŻELAZNE I ICH STOPY - ALUMINIUM
ALUMINIUM – podstawowym surowcem mineralnym jest boksyt, zawierający 60% Al. W postaci Al(OH) 3 a
resztę stanowią zanieczyszczenia tlenkowe.
Własności aluminium:
o gęstość do 2,7 kg/dm3
o przewodność cieplna λ=220 W/m*K
o oporność właściwa 2,65 μΩ*cm, 1,5x wieksza niż miedzi
o odporne na korozję
o nieodporne na działanie ługów, kwasu solnego i wody morskiej
o dobra przewodność elektryczna i cieplna
o dobra plastyczność- wydłużenie do 30-40%
o obrabialne plastycznie na zimno w T pokojowej, lecz także w T=450stC (walcuje się blachy, wytwarza folie)
o temperatura topnienia 660 o C
o nie wykonuje się odlewów z Al.- kiepska lejność; trudności odlewnicze; uciążliwa obróbka skrawaniem;
o na powierzchni powstaje warstewka tlenku Al., zabezpieczająca przed korozją
o odporne na działanie wody, wielu kwasów organicznych, związków azotu
METALE NIEŻELAZNE I ICH STOPY - ALUMINIUM
Zastosowanie:
o do produkcji stopów
o jako aluminium techniczne – nie stosowane na odlewy ze względu na trudności skrawania
o bardzo łatwo obrabialne plastycznie, blachy o rożnych grubościach, folie pręty, druty, kształtowniki
 TWORZYWA SZTUCZNE
TWORZYWA SZTUCZNE - materiały których podstawowym składnikiem są wielkocząsteczkowe związki
organiczne.
Otrzymywanie:
o chemiczne zmodyfikowanie produktów pochodzenia naturalnego
o synteza produktów chemicznych przeróbki węgla, ropy naftowej i gazu krzemowego
Czynniki mające wpływ na własności polimerów:
o budowa fizyczna makrocząsteczki
o kształt łańcucha
o jego konfiguracja tzn. sposób uporządkowania monomerów w łańcuchu
o przestrzenne uporządkowanie grup bocznych w makrocząsteczce
o fazy strukturalne tworzywa
o amorficzna
o krystaliczna
o temperatura
 TWORZYWA SZTUCZNE
POLICHLOREK WINYLU (PCW,PVC) - po raz pierwszy wyprodukowany w 1835 r., 1931 pierwszy raz na skale
przemysłowa – wytwarza się z chlorku winylu. Na skale przemysłowa dokonuje się połączenia chlorowodoru do
acetonu + chlorowanie etylenu.
Własności PCW:
o Biały, bezpostaciowy proszek, faza krystaliczna stanowi około 10% objętości
o Gęstość tworzywa wynosi około 1400kg/m 3, 5-6 x mniejsza od stali lub żeliwa
o Nietoksyczne tworzywo, samogasnące, pali się tylko w obcym płomieniu, ponieważ wymaga do spalania 40%
tlenu, a w powietrzu jest 21%
o Wrażliwe na zmiany temp i powinno być stosowane w temp <40 oC ponieważ jego temp. mięknienia=80 oC a
powyżej 135 oC następuje powolny jego rozkład z wydzielaniem Cl
o Staje się kruche w ujemnej temperaturze, stąd przewody należy układać poniżej głębokości przemarzania
gruntu
o Obliczeniowa wytrzymałość na rozciąganie wynosi 10MPa, natomiast w wypadku krótkotrwałego działania
obciążenia (do 3min) jest 5x większa
o Odporne na kwasy i zasady w zakresie pH od 2 do 12 a także alkoholi i benzyny, natomiast ulega spęcznieniu
w benzenie, estrach i eterze.
o Rozszerzalność liniwa jest 5x większa niż stali i żeliwa, ponieważ wynosi 0,06- 0,08 mm/m* oC przy liniowym
współczynniku rozszerzalnośći terminczej alfa=07-08*10 4 K-1
 TWORZYWA SZTUCZNE
Wyroby można podzielić:
o nieplastyfikowany – niezmiękczony PWC
o większa wytrzymałość cieplna i odporność chemiczna
o materiał twardy, plastyczny
o duża udarność, wytrzymałość na rozciąganie ok. 58 MPa
o własności mechaniczne zależą od temperatury; z 20 oC do –60 oC - udarność spada 5 x a
wytrzymałość na rozciąganie rośnie 2 razy, ograniczenie stosowania PWC w niskich
temperaturach
o plastyfikowany – zmiękczony PWC
o duża udarność także w ujemnych temperaturach
o łatwo przerabiać, modyfikować
o dobra odporność na nieorganiczne związki chemiczne
o miękkość, elastyczność – podobny do gumy
o pod wpływem dłuższego ogrzewania pow. 70 oC odparowanie plastyfikatorów, kruszenie
o odporność na działanie kwasów, zasad, alkoholi, olejów mineralnych, benzyny
o eter, benzen, estry – ulega spęcznieniu
 TWORZYWA SZTUCZNE
POLIETYLEN (PE) - wielocząsteczkowe węglowodory parafinowe o najprostszej budowie, powstają przez
polimeryzację etylenu.
Masa cząsteczkowa polietylenu zależy od warunków i parametrów polimeryzacji (temperatury i ciśnienia):
o W procesie wysokociśnieniowym uzyskuje się polietylen małej gęstości o masie cząsteczkowej od 15 do
50 tys., natomiast metodą niskociśnieniową otrzymuje się PE o dziesięciokrotnie mniejszej masie, nawet
do 500tys.
o Polietylen wysokociśnieniowy jest krystaliczny w około 60%, a niskociśnieniowy nawet w 95% co jest
cechą korzystną
o Największą gęstość ma PE o najwyższej krystaliczności, stąd gęstość PE wysokociśnieniowego wynosi
od 920 kg/m3 a niskociśnieniowego 960 kg/m3.
Wzrost stopnia krystaliczności PE powoduje wyższą:
o Wytrzymałość na rozciąganie
o Odporność temp
o Odporność chemiczną
Natomiast niższą:
o Przepuszczalność dla par i gazów
o Udarność (cecha niekorzystna) i przejrzystość
 TWORZYWA SZTUCZNE
TEFLON – syntetyczny fluoropolimer, po raz pierwszy zsyntezowany w 1938 roku.
o temperatura topnienia 380 oC
o wysoka gęstość 2200 kg/m3
o odporny na ozon i promieniowanie UV
o odporny na działanie wszystkich rozpuszczalników organicznych, nawet w wysokiej temperaturze
o niski współczynnik tarcia
o dobry izolator, niezależnie od temperatury
o nie wchłania wody
o własności adhezyjne (nie przykleja się)
o dobre własności ślizgowe
WADY:
o duża lepkość, która utrudnia jego przetwórstwo
o wysokie koszty wytwarzania
o podatny na pełzanie przy znacznych obciążeniach
o duży współczynnik rozszerzalności cieplnej.
Zastosowanie: uszczelki, membrany, łożyska ślizgowe, gospodarstwa domowe- wykładzina naczyń kuchennych.
 TWORZYWA SZTUCZNE
POLISTYREN (styropian):
o otrzymujemy w wyniku polimeryzacji ze styrenu
o styren produkowany z benzenu i etylenu
o wpływ temperatury na polistyren: mięknie w temp 70-110 oC
o przechodzi w stan półciekły 120-190 oC
o powyżej 190 oC ulega depolimeryzacji
o 300-350 oC rozpada się na monomer, powstaje benzen i etylen
o może mieć masę cząsteczkową 50 – 200 tyś
o polimery o małej masie są kruche; maja mała wytrzymałość
o w miarę wzrostu polimeryzacji wzrasta wytrzymałość, maleje kruchość
o rozpuszcza się w węglowodorach aromatycznych
o nie rozpuszcza się w węglowodorach parafinowych i alkoholach
o dobry izolator
Zastosowanie: Styropian jest używany do produkcji jednorazowych tacek, talerzy, kubków i opakowań na
podgrzane lub schłodzone artykuły spożywcze. Używany jest również do termoizolacji w postaci płyt lub luźnych
granulek wtłaczanych w wolne przestrzenie ścian budowli.