Chuong 5

Trường ĐH Giao thông vận tải Tp.
HCM
Khoa Điện - Điện tử viễn thông Bài giảng: Xử lý số tín hiệu
Chương 5
BIẾN ĐỔI Z
Nội dung:
5.1 Biến đổi Z
5.1.1 Định nghĩa biến đổi Z
5.1.2 Các tính chất của biến đổi Z
5.1.3 Giản đồ cực-không
5.2 Biến đổi Z ngược
5.2.1 Phương pháp phân tích thành chuỗi lũy thừa
5.2.2 Phương pháp phân tích thành phân thức sơ cấp
5.3 Phân tích hệ thống dùng biến đổi Z
Bài tập
1
04/21/24
Trường ĐH Giao thông vận tải Tp.HCM
Chương 5 BIẾN ĐỔI Z
5.1 Biến đổi Z:
 là phép chuyển tín hiệu sang miền Z để thuận tiên trong phân tích, xử lý.
 biến đổi Z có vai trò như phép biến đổi Laplace trong mạch tương tự.
 được dùng để toán đáp ứng của hệ thống LTI, thiết kế các bộ lọc,vv...
5.1.1 Định nghĩa:
 Biến đổi Z của một tín hiệu rời rạc x(n):

(z: biến
phức)
X ( z)  
n 
x ( n) z  n
x(n) 
Z
 X ( z) X ( z )  Z  x ( n) 
 Ký hiệu: hay:
 Vùng hội tụ của biến đổi Z (ROC: Region Of Convergence)
 ROC là tập hợp những 
ROC giá trịzcủa
 
Z làm
|Xcho
( zX(z)
) có
giá trị hữu hạn. 
 Phải chỉ rỏ ra khi nói đến biến đổi Z. 2
04/21/24
Chương 5 BIẾN ĐỔI Z (tt)
5.1 Biến đổi Z (tt):
Ví dụ 1: Xác định biến đổi z của các tín hiệu sau ImZ
a. x(n) = {1,2,5,7,0,1} ROC
b. x(n) = anu(n)
ReZ
c. x(n) = -anu(-n-1)
-1 0 a 1
d. x(n) = anu(n) - bnu(-n-1)
Lời giải:
a. Từ định nghĩa:
X(z) = z2 + 2z + 5 + 7z-1+ z-3 ; ROC: z  0; z 
b. Ta có:    
X ( z)  
n 
x ( n) z n
 
n 
n
a u (n) z n
 a z
n0
n n
  (az 1 ) n
n0
Nếu: |az-1|<1 |z|>|a| thì:

1
X ( z)  ROC: |z| > |a|
1  az 1
3
04/21/24
 1 
c. Ta có: 1
X ( z)   x ( n) z
n 
n
  a
n 
n
z n
  a
n 
n
z   (a 1 z ) n
n
n 1
Nếu: |a-1z|<1 |z|<|a| thì:

1 a 1 z 1
X ( z)    1    ROC: |z| < |a|
1  az 1 1  a 1 z 1  az 1
  1
d. Ta có: X ( z)   x ( n) z n
 a z n n
 b n
z n
n  n0 n  ImZ
 
 a z n n
  b n z n
n 0 n 1
Nếu |b|<|a|: ROC = {Ø}: ROC ReZ

-1 0 a 1
không tồn tại X(z).
Nếu |b|>|a|: ROC : |a|<|z|<|b|:
1 1
X ( z)  
1  az 1 1  bz 1
4
04/21/24
 Một số cặp biến đổi Z thông dụng:
5
04/21/24
5.1.2 Các tính chất của biến đổi Z:
a. Tuyến tính:
 x1 (n)  X 1 ( z )
  a1 x1 (n)  a2 x2 (n)  a1 X 1 ( z )  a2 X 2 ( z ), a1 , a2
 x2 ( n)  X 2 ( z )
Ví dụ 2: Tìm biến đổi Z của tín hiệu sau:
x(n)  3(0.8) n u (n)  5(1.2) n u (n)
Áp dụng tính chất tuyến tính:
 x1 (n)  (0.8) n u ( n)  x2 ( n)  ( 1.2) n u ( n)
 &
a1  3 a2  5
 1
 (0.8) n
u ( n )  1
,| z | 0.8 3 5
1  0.8 z  X ( z)   ,| z | 1.2
 1 1
(1.2) n u (n)  1 1  0.8 z 1  1.2 z
,| z | 1.2
 1  1.2 z 1
6
04/21/24
5.1.2 Các tính chất của biến đổi Z (tt):
b. Dịch chuyển trong miền thời gian rời rạc:

 x ( n  n0 )  z  n0
X ( z)
x ( n)  X ( z )  

 x ( n  n0 )  z n0
X ( z)

n
1
x(n)    u (n  2)
2
n n2
Viết lại x(n): 1 1
x(n)    u (n  2)  4   u (n  2)
2 2
Áp dụng tính chất trên:
1
X ( z)  4z 2
1
,  | z | 0.5
1  0.5 z
7
04/21/24
c. Vi phân trong miền Z:
dX ( z )
x(n)  X ( z )  nx(n)   z
dz

x(n)  na nu (n)
Viết lại x(n): x(n)  nx1 (n), x1 (n)  a nu (n)
Áp dụng cặp biến đổi cơ bản:
1
x1 (n)  a u (n)  X 1 ( z ) 
n
1
, | z || a |
1  az
dX 1 ( z ) d 1  az 1
X ( z)   z  z  1 
 ; | z || a |
dz dz  1  az  1  az 
 1 2
8
04/21/24
d. Tích chập:
 x1 (n)  X 1 ( z )
  x ( n)  x1 ( n) * x2 ( n)  x( z )  X 1 ( z ) X 2 ( z )
 x2 (n)  X 2 ( z )
 chuyển đổi phép tích chập trong miền thời gian sang phép nhân thông thường
trong miền Z thuận tiện trong phân tích hệ thống.
Ví dụ 5: Tính tích chập của hai tín hiệu sau:
x1 (n)  {1, 2,1}; x2 ( n)  u ( n)  u ( n  6)
Ta có: X1(z) = 1- 2z-1 + z-2; ROC: z  0;
X2(z) = 1+ z-1 + z-2 + z-3 + z-4 + z-5; ROC: z  0;
X(z) = X1(z)X2(z) = (1- 2z-1 + z-2)(1+ z-1 + z-2 + z-3 + z-4 + z-5)
= 1- z-1 - z-6 + z-7 9

04/21/24
Suy ra: x(n) = {1,-1,0,0,0,0,-1,1}
e. Đảo thời gian:
1
x ( n)  X ( z )  x (  n)  X ( z )
n
1
x ( n)    u (  n)
3 n
 
1
Đặt: y ( n )  x (  n )    u ( n )  3n
u ( n)
3
Áp dụng cặp biến đổi cơ bản:
1
y ( n)  Y ( z )  1
, | z | 3
1  3z
1 1
X ( z)  Y ( z )  ; | z | 1/ 3
1  3z
10
04/21/24
 Tóm tắc một số tính chất quan trọng của biến đổi Z
11
04/21/24
5.1.3 Giản đồ cực-không:
 Biến đổi Z của các tín hiệu thực và các hệ thống LTI thường có dạng hữu tỉ,
nghĩa là, ta có thể biểu diễn:
N ( z ) A( z  z1 )( z  z2 )( z  z3 )......( z  z L )
X ( z)  
D( z ) ( z  p1 )( z  p2 )( z  p3 )......( z  pM )
 Các giá trị zi và pi được gọi lần lượt là các điểm không, các điểm cực.
 Đồ thị biểu diễn các giá trị điểm cực, điểm không trên mặt phẳng phức Z được
gọi là giản đồ cực - không. ImZ
Ví dụ 7: Vẽ giản đồ cực – không
1 z
x ( n)  u ( n)  X ( z )  1
 z1 p1 ReZ
1 z z 1 -1 *
0
Ta có:  z1  0;
 Ñieåm khoâng
 p1  1 Ñieåm
cöïc
12
04/21/24
5.2 Biến đổi Z ngược:
 biến đổi tín hiệu từ miền Z trở về miền thời gian rời rạc, ký hiệu:
x ( n)  Z 1{ X ( z )}
5.2.1 Phương pháp khai triển thành chuỗi lũy thừa:

 Biểu diễn X(z) thành dạng lũy thừa sau: X ( z)  C z

n
n
n
 So sánh với định nghĩa: X ( z)   x ( n) z

n 
n
 Suy ra, chuỗi tín hiệu x(n):

x ( n)  {Cn }, n
Ví dụ 8: Tìm biến đổi Z ngược của tín hiệu sau:
1
X ( z)  1 2
, ROC :| z | 1
1  1.5 z  0.5 z
Chia đa thức để có dạng lũy thừa:
13
04/21/24
5.2.1 Phương pháp khai triển thành chuỗi lũy thừa (tt):
Lời giải:
Chia đa thức để có dạng lũy thừa:
1 3 1 7 2
X ( z)   1 z  z  .....
1  1.5 z 1  0.5 z 2 2 4
Không cho dạng biểu
Suy ra giá trị chuỗi x(n): thức khép kín của
 3 7  x(n)
x ( n)  1, , ,...
 2 4 
5.2.2 Phương pháp khai triển thành các phân thức sơ cấp:
N
 Biểu diễn X(z) thành dạng sau: X ( z )   ak X k ( z )
k 0
trong đó: Xk(z) là các biểu thức có biến đổi Z ngược xk(n) đã biết.
N
 Lúc đó: x( n)   ak xk (n)
k 0
14
04/21/24
5.2.2 Phương pháp khai triển thành các phân thức sơ cấp (tt):
1
X ( z)  1 2
, ROC :| z | 1
Lời giải:
1  1.5 z  0.5 z
Đưa về dạng tổng các phân thức sơ cấp:

1 1
X ( z)  
1  1.5 z 1  0.5 z 2 (1  z 1 )(1  0.5 z 1 )
2 1
 
1  z 1 1  0.5 z 1
Mặc khác,áp dụng cặp biến đổi Z cơ bản:
 1
 u ( n )  ,| Z | 1
1  1 z 1
a n u ( n)  , | z || a |  
1  az 1 (0.5) n u (n)  1
,| z | 0.5

 1  0.5 z 1
Suy ra:x ( n )  2u ( n )  (0.5) n

u ( n)
15
04/21/24
 Phương pháp đưa về tổng các phân thức sơ cấp:
 Giả sử X(z) có dạng hữu tỉ: N ( z 1 )
X ( z) 
D( z 1 )
 Trường hợp 1: (bậc tử số nhỏ hơn mẫu số) xét 2 khả năng
 D(z) chỉ có các nghiệm thực đơn, tức là có thể biểu diễn:
N ( z 1 ) N ( z 1 )
X ( z)  
D( z ) (1  p1 z 1 )(1  p2 z 1 )(1  p3 z 1 ).......
1
A1 A2 A3
 1
 1
 1
 ....
1  p1 z 1  p2 z 1  p3 z
trong đó, các hệ số được xác định như sau:
A 
 (1  p z
i i
1
) X ( z)
 z  pi
16
04/21/24
2  2.05 z 1
X ( z) 
1  2.05 z 1  z 2
Biểu diễn thành tổng các phân thức sơ cấp:
2  2.05 z 1 2  2.05 z 1 A1 A2
X ( z)    
1  2.05 z 1  z 2 (1  0.8 z 1 )(1  1.25 z 1 ) (1  0.8 z 1 ) (1  1.25 z 1 )
Xác định các hệ số:

 2  2.05 z 1 
A1  (1  0.8 z ) X ( z ) 
1
z  0.8  1 
1
 1  1.25 z  z 0.8
 2  2.05 z 1 
A2  (1  1.25 z ) X ( z )  z 1.25  
1
1 
1
 1  0.8 z  z 1.25
Các biến đổi Z ngược có thể có:
 (0.8) n u (n)  (1.25) n u (n), | z | 1.25

x(n)  (0.8) n u (n)  (1.25) n u (n  1), 1.25 | z | 0.8
 (0.8) n u (n  1)  (1.25) n u (n  1), | z | 0.8
 17
04/21/24
 D(z) có các nghiệm thực bội, tức là có thể biểu diễn:
N ( z 1 ) N ( z 1 )
X ( z )  1 
D( z ) (1  p1 z 1 )(1  p2 z 1 )...(1  pk z 1 ) h ......
A1 A2  A1k A2k Ahk 
 1
 
1  1
 1 2
 ...  1 h 
 ...
1  p1 z 1  p2 z  1  p3 z (1  p3 z ) (1  p3 z ) 
Ai  (1  p i z 1 ) X ( z )  z  pi ;i  k
1 d h j
Ajk  
h j 
(1  p k z ) X ( z ) 
1 h
z  pk ; j  1,..., h
(h  j )! dz
18
04/21/24
 Trường hợp 2: (bậc tử số bằng bậc mẫu số)
N ( z 1 ) N ( z 1 )
X ( z)  
D( z ) (1  p1 z 1 )(1  p2 z 1 )(1  p3 z 1 ).......
1
A1 A2 A3
 A0  1
 1
 1
 ....
1  p1 z 1  p2 z 1  p3 z
A0  [ X ( z )]z 0 ; Ai  (1  p i z 1 ) X ( z )  z  pi
Ví dụ 10: Tìm tất cả các biến đổi Z ngược có thể có của X(z):
1  z  10 z 2
X ( z) 
0.25  z 2
19
04/21/24
1  z  10 z 2 10  z 1  z 2 A1 A2
X ( z)    A0  
0.25  z 2 1  0.25 z 2 1  0.5 z 1 1  0.5 z 1
Xác định các hệ số:
10  z 1  z 2 
A0   X ( z )  z 0  2 
4
 0.25  z  z 0
A1  (1  0.5 z 1 ) X ( z )  z  0.5 4

A2  (1  0.5 z 1 ) X ( z )  z 0.5 2
Suy ra: 4 2
X ( z)  4  
1  0.5 z 1 1  0.5 z 1
Các biến đổi Z ngược có thể có:
4 (n)  4(0.5) n u (n)  2( 0.5) n u ( n); | z | 0.5
x ( n)  
 4 ( n )  4(0.5) n
u (  n  1)  2( 0.5) n
u( n  1); | z | 0.5
20
04/21/24
 Trường hợp 3: (bậc tử số lớn hơn mẫu số)
Chia tử số cho mẫu số để đưa về dạng:
N ( z 1 ) 1 R ( z 1
)
X ( z)   Q ( z ) 
D( z 1 ) D( z 1 )
Việc tìm biến đổi Z ngược của Q(z) là dễ dàng, còn với đa thức còn lại
dùng trường hợp 1.
Ví dụ 11: Tìm tất cả các biến đổi Z ngược có thể có của X(z):
6  z 5
X ( z) 
1  0.25 z 2
6  z 5 1 3 6  16 z 1
X ( z)  2
 16 z  4 z 
1  0.25 z 1  0.25 z 2
Xác định các hệ số: (tương tự trường hợp 1)…..
21
04/21/24
5.3 Phân tích hệ thống dùng biến đổi Z:
 Xét hệ thống rời rạc có đáp ứng xung h(n). Biến đổi Z của đáp ứng xung được
gọi là hàm truyền (transfer function) của hệ thống.
 Hàm truyền của hệ thống rời rạc:

H(z) thường được
H ( z)  
n 
h( n) z  n sử dụng để mô tả
và phân tích hệ
 Quan hệ giữa ngõ vào- ngõ ra: thống rời rạc
Hệ thống
Tín hiệu vào Tín hiệu ra
rời rạc
H
x(n) y(n)=h(n)*x(n)
X(z) Y(z)=X(z)H(z)
22
04/21/24
5.3 Phân tích hệ thống dùng biến đổi Z (tt):
 Tính ổn định và nhân quả:
 Nhân quả:
 Hệ thống LTI nhân quả: h(n) = 0, n<0.
 ROC của biến đổi Z của một chuỗi nhân quả nằm ngoài một vòng tròn.
 Do vậy, hệ thống LTI nhân quả <=> ROC nằm ngoài vòng tròn có bán kính
r. ImZ
ROC
 Ổn định:
*

 Hệ thống LTI ổn định:  | h( n) |  

n  *p *p
i
p m
ReZ
-1 0 1
*p
 1
  | h(n) |z
n 
1
 , | z | 1 2
 Do vậy, ROC của H(z) phải chứa vòng tròn đơn vị.
 Tóm lại, một hệ thống LTI là nhân quả và ổn định nếu và chỉ nếu mọi
cực của H(z) đều nằm trong vòng tròn đơn vị. 23
04/21/24
5.3 Phân tích hệ thống dùng biến đổi Z (tt):
Ví dụ 12: Hàm truyền của một hệ thống LTI:
3  4 z 1
H ( z) 
1  3.5 z 1  1.5 z 2
Tìm đáp ứng xung khi hệ thống là nhân quả. Lúc này, hệ có ổn định không?
Lời giải:
Viết lại: 3  4 z 1 1 3
H ( z)   
1  3.5 z 1  1.5 z 2 1  0.5 z 1 1  3 z 1
H(z) có hai cực tại z = 1/2 và z = 3. Do đó, để thỏa điều kiện nhân quả thì
ROC: |z|>3. Đáp ứng xung của hệ thống:
n
1
h(n)    u (n)  2.3n u (n)
2
Lúc này, hệ thống sẽ không ổn định do ROC không chứa vòng tròn đơn vị.
24
04/21/24
Bài tập:
5.1 (bài 8.1.3 trang 311)
5.2 (bài 8.2.1 trang 312)
5.3 (bài 8.2.2 trang 312)
5.3 (bài 8.2.3 trang 312)
5.4 (bài 8.2.9 trang 313)
5.5 (bài 8.2.11 trang 313)
5.6 (bài 8.3.6 trang 315)
5.7 (bài 8.3.9 trang 315)
5.8 (bài 8.4.1 trang 315)
5.9 (bài 8.5.2 trang 316)
5.10 (bài 8.5.3 trang 316)
25
04/21/24

Chuong 5

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 5

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Trường ĐH Giao thông vận tải Tp.

Nếu: |az-1|<1 |z|>|a| thì:

Nếu: |a-1z|<1 |z|<|a| thì:

Nếu |b|<|a|: ROC = {Ø}: ROC ReZ

Ví dụ 3: Tìm biến đổi Z của tín hiệu sau:

Ví dụ 4: Tìm biến đổi Z của tín hiệu sau:

= 1- z-1 - z-6 + z-7 9

 So sánh với định nghĩa: X ( z)   x ( n) z

 Suy ra, chuỗi tín hiệu x(n):

Chia đa thức để có dạng lũy thừa:

Đưa về dạng tổng các phân thức sơ cấp:

Suy ra:x ( n )  2u ( n )  (0.5) n

trong đó, các hệ số được xác định như sau:

Xác định các hệ số:

trong đó, các hệ số được xác định như sau:

A1  (1  0.5 z 1 ) X ( z )  z  0.5 4

 Hệ thống LTI ổn định:  | h( n) |  

You might also like