PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT

Kapitulli i I
Tema :
Koncept et baze ne percept i mi n e nje sist em transpor ti
Njohuri te pergjithshmet
Mjetet primitive te mbartjes jane shfaqur qe ne stadin fillestar te shoqerise njerezore.
Nevojat e njeriut per te levizur dhe per te mbartur sendet dhe produktet, e ka bere ate te
mendoje, e te veproje, per te perdorur rruge dhe mjete transporti, ne uje, toke dhe me vone
ne ajer. Me fjalen transport, do te quajme teresine e veprimeve per cvendosjen e nje
objekti materjal ose frymore, pa ja humbur vetite perberese te tij, brenda nje ambjenti te
caktuar me karakteristikat e pergjithshme te tij.
Transporti si fillim, ka mbartur dhe ka levizur ne toke, neper terrene natyrore me
kafshe, me slita, lugje, ose pjerresi, dhe me vone me shpikjen e rrotes, me karroca. Neper
ujrat e lumenjeve, liqeneve, e bregdeteve, ka perdorur mjete te thjeshte ne forme trape, e
me vone barka primitive, ose me rrema. Udhet e para ne toke nuk kane qene te rregullta,
ne konceptin e karakteristikave gjeometrike, por ato kalonin neper shtigje e monopate
natyrore, qe me kohe merrnin formen e nje rrypi toke te ngjeshur nga njerezit, kafshet, e
mjetet e thjeshta.
Me zhvillimin ne pergjithesi, te gjithe shoqerise dhe ndarjen shoqerore te punes, zhvillohen
dhe persosen me tej, rruget e mjetet e transportit. eshtu per te rrealizuar transporte me te
medha, e me te shpejta, u be e domosdodhme zvoglimi i rezistencave te medha, qe
ndesheshin ne rruget natyrore, duke forcuar siperfaqen e rrugeve nepermjet shtrimit te tyre,
me gure, ose dru, duke ulur pjerresite e medha natyrore, e duke ndertuar urat e para.
eshtu linden arteriet e para te rrugeve, ne destinacione kryesore !sic ka qene rruga
"gnatia etj#, qellimi i te cilave ishte, nderlidhja rreciproke e hapsirave, rrajoneve te
ndryshme, duhet te permendim se luftrat e bera neper kohera, rrealizuan disa zgjidhje te
trnasportit, qe per kohen ishin nje shtyse e vertete, ne organizimin e transportit, dhe
ndertimin e infrastrukturave perkatese. !shembuj tipike, eshte projektimi i rrugeve me
permasa te medha ne $arisi, si kunderpergjigje e barikadave te kryengritesave
etj...Ndertimet urbanistike te viteteve te fundit ne te gjitha qytetet e medha metropolitane, ku
dallimi eshte mjaft i dukshem ma urbanistiken e vjeter etj.#
Ne disa rruge, per te kursyer fonde, kohe, e materjale nuk shtrohej e gjithe
siperfaqja, por vetem dy shirita, ne formen e dy vijave, ose shinave, neper te cilat kalonin
rrotat e mjeteit. !mund te themi se nga kjo e ka prejardhjen hekurudha me dy shina#.
Mbeturinat e ketyre rrugeve prej guri, jane zbuluar ne germimet e qyteteve te lashte, ne
%reqi, "gjipt dhe te rrugeve prej druri, ne minjerat e Tirolit !&'()# ne *eki e +tali, neper te
1
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
cilat, behej transporti i mineraleve, per ne furrat e shkrirjes. $er te menjanuar rrezikun e
daljes se rrotave, ne rripat prej druri mbertheheshin brinje anesore, kurse ne gure
gdhendeshin kanale. Me vone u vendosen mbi dru rripa metalike. ,inja me e vjeter e ketij
lloji konsiderohet ajo e transportit te mineralit te Tirolit. Njohuri te hollesishme jan ruajtur
rreth nje linje druri ne minierat Ne-castle ne .ngli, e ndertuar ne &/0) me distance mes dy
rripave ' kembe ose &'01 mm. eto linja shfrytezoheshin fillimisht me forcen e njeriut, e me
vone, me ate te kuajve.
Ne kete kohe filloji edhe permiresimi i mjeteve levizese, kur u persosen edhe nocionet
teorike mbi 2karrocen3 !Leonardo da Vinci &1'04&'&5#. 6uke filluar nga viti &/)), duken dhe
organizimet e para te transportit, si te tille ketu mund te permendim transpoprtin postare,
duke aplikuar ndrrimin e kuajve, kjo behej per zvoglimin e kohes se udhetimit. Ne vitet
&/))4&/') u persosen edhe mjetet e transportit, duke n7jerre tipe te reja karrocash, gje qe
beri rritjen ne menyre te shpejte numurin e tyre.
$as venies ne perdorim te makinave me anen e forces se avullit !&/5)#, padyshim
dha nje shtyse ne zhvillimin e transportit ne pergjithesi, por perparimet ishin me te ngadalta
se tek aplkimit e tjera industriale, vetem kur Hadley ndertoi nje lloj makine vetlevizese, me
avull, e cila u aplikua per disa vjet per transportin e qymyrit, nga minjera ne port, e cila dha
konkretizimin dhe nje hop ne persosjen e keti lloji, duke e shtuar ndjeshem volumin e punes
dhe shtrirjen, ose perhapjen e tij.
Nderkohe u persosen edhe mjetet e transportit ujore, nga varka te vogla e me
rrema, ne varka me dimensione te medha, duke perdorur gjithnje e me shume, e ne menyre
efikase, forcen e eres, kjo solli nje persosmeri ne teknologjine e mjetit lundrues, si dhe ne
tekniken e drejtimit e tyre, duke marre persiper distanca te medha, e me pergjegjesi. Mbas
shekullit te 89, forca e shteteve matej me numurin e mjeteve lundruese, si dhe aftesite e
tyre per transport, ne kuptimin e saise se moleve, si dhe te kapaciteteve perpunuese, te
ketyre molove, apo kantjereve etj. eshtu mund te konkludojme qe nevojat e ekonomise
kerkuan nje organizim shkencore te kesaj fushe, e ne historikun e transportit, duhet te
permendim shkollen e pare per ndertimin e rrugeve e urave e themeluar ne :rance me
&;&/
Ne vitin &<)0 ne .ngli, u ndertua anija e pare e drurit, me rrote vozitese, qe vihej ne levizje
nga nje makina me avulli, e cila shebente per terheqjen e varkave lumore, zhvillimi i
metejshem na con ne &<00, po ne .ngli, ku u prodhua anija e pare prej qeliku, si dhe ne
&<(/ anglezi Shmid, zevendesoj rroten vozitese, me eliken, koncept, i cili edhe sot eshte ne
funksionim. =ysh ne fillimet e shkullin te 88, u bene perpjekje per te krijuar nje lloj transporti
pa shina, kjo ide, coj ne krijimin e automobilit, si date e fillimi te tij ka vitin &<;/ nga francezi
2
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
uno, i cili krijoje nje tip karroce, me fuqi levizese avullin. ,indja e vertete njihet nga zbulimi i
motorrit me djegje te brendeshme, ne fund te shekullit te 8+8, nga gjermani !en".
Me zbulimet ne fushen e energjise elektrike, u hapen perspektiva edhe per llojet e
transportit, me kete forme energjie, per tu permendur eshte krijimi i llojit te sherbimmit
urban, te ashtuquajtur Trame, ne $aris &<<&, e U>. &<;/. >ot ky sistem eshte mjaft i
perhapur ne transportin e brendeshem tek qytetet shume te medha, te quajtur
Metropolitane, mund te themi se te gjithe qytetet e medha, dallohen ne organizimi i
transportit dhe ne pergjithesi nga niveli social ekonomik, vetem nga transporti me tramvaji,
si eshte i organizuar dhe si shtrihet ai, neper siperfaqen e qytetit. Transporti hukurudhore,
sot gjithnje e me shume, po kalon ne perdorimin e kesaj lloj energjie, ne te cilin motorret me
djegje te brendeshme, po zevendesohen me motorre elektrike, por ky zevendesim nuk
eshte i thjeshte mekanik, pasi shoqerohet me elemente te tjere. !kemi parasysh invenstimet
e medha ne elektrifikimin e linjes se hekurudhes#. Ne transportin me goma, kjo lloj energjie
sot, per sot, eshte ne perpjeket e para te saj. e rendesishme eshte qe, vet prodhuesit e
motoreve me djegje te brendeshme, po invenstojne ne perparimin e aplikimit te shpejte te
kesaj energjie, tek transporti me gomea. !jo si dukur kur prodhuesit e kaldajave, pengonin
prodhuesit e motorrave me djegje te brendeshme, per faktin e shikimit nga an e tyre si nje
konkurues direkt.#
Ne transportin ajrore, si fillim njihen fluturimet e para me balone, deri ne ndertimin e
motorreve me djegje te brendeshme, nuk paten ndonje permiresim, zhvillimi i tyre eshte i
lidhur me zhvillimin teknologjik te motoreve me djegje te brendeshme, jane pikerisht
karakteristikat e ketyre, qe percaktojne gjithshka ne elementet e fluturimit. 6ata e lindjes se
ketij lloj transporti njifet viti &5)( kur vellezerit francez #ait fluturuan ne ajer me nje
aeroplan, ne te cilin kishin te instaluar nje motorr me nje fuqi prej&0 ?$, dhe fluturuam per
&0 sekonda duke pershkruar nje distance '( m. >ot ky lloj transporti, perfaqesion llojin me
te shpejte te transportit. Nga pershkrimet e mesiperme, mund te bejme klasifikime te llojeve
sherbimeve ne transportit, sipas teknologjise se rrealizuar per kete transport !pasi ne mund
te rrealizojme klasifikime te ndryshme sipas kendshikimeve te ndryshme, p.sh. energjitika,
shpejtesia etj. etj...#
Dasa lloje sherbim transporti
* Transporti hekurudhore, mbi shina
"shte transporti i pare qe pranoi fuqin motorrike, nga makinat me djegje te jashme, ose te
brendeshme. y lloj transporti konceptohet, si nje varg, ne formen e nje zin7hiri, me
vagone, te destinar per mallra, ose pasagjere, te terhequr keto se bashku, nga njesia e
fuqise, e quajtur lokomutive, !mund te jete edhe me shume si nje#, e gjithe kjo mase quhet
garniture, dhe leviz neper linjat hekurodhore, sipas nje rregulli te caktuar, nga nje organizim
3
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
i vetem, !ne kuptimin, destinacioneve, shpejtesise, shenjave e konvencioneve etj..# Ndretimi
i lokomotivave dhe i hekurudhave, perfeqeaon nje revolucion te vertete ne fushen e
transportit. Me shume se nje shekull, ky lloj transportit, mbizoteroi dhe ndikoi ndjeshem ne
zhvillimin ekonomik dhe social te njerezimit. .ktualisht ndonese jane zhvilluar me ritme,
edhe llojet e tjera te transportit, ky vazhdon te zere nje vend paresor, ne treguisit total, te
transportit, per cdo vend. !mund te kujtojme nje krahasim, nga pikpamja sasiose ne volum
per transport, nje linje hekurudhore eshte e barabarte me tre autostrada se bashku#.
@hvillimi i rrjetit hekurudhore ne cdo vend, varet nga kushtet gjeografike, nga zhvillimet e
ekonomise, ose niveli i tyre, si dhe politikat e shtetit dhe e shoqerise, ne fushen e
transportit. .ktualisht ne te gjithe boten shtrihen &.( miljard kilometra linje hekurudhore, mbi
te cilat punojne afersisht &0) mije lokomotiva, mbi (.' miljon vagone mallrash dhe (<) mije
vagone pasagjeresh. ,injat hekurudhore mund te perdoren per shfrytezim te pergjithshem
ose per shfrytezim vetiak !degezimet ose linjat e brendeshme te uzinave, fabrikave, si dhe
e njesive ekonomike te cileve u sherbejene#. Treguesite universale ne vleresimin cilesor te
linjave hekorudhore, eshte ngarkesa per aks, qe pranon dhe shpejtesine maksimale te
levizjes se sigurte, pergjate saj. %jithashtu linjat hekurudhore ndahen ne linja kryesore, linja
te dyta dhe linja te stacioneve nyje hekurudhore
* Transporti rrugor, mbi goma.
=A nga lindja e tij ne fillim te shekullit, e deri me sot, ka marre nje zhvillim te madh dhe
eshte rritur me ritme shume te shpejta. Ne shume vende te botes, ai zen peshen kryesore
ne transportin e mallrave dhe te udhetareve. Ne historine e ritjes se invantarit te mjeteve te
transportit rrugore kemi kete pasqyreB
Ne fillim te shekullit 88, ne bote ekzistonte nje inventare mjetesh &&) mije cope.
Ne prag te luftes se pare boterore, kjo shifer arriti &.< miljon,
$as luftes se pare ne && miljon,
Ne vitin &51), mbi 1/ miljon,
Ne vitin &5;), mbi 0/) miljon,
>ot aktualisht e kalon shifren & miljardi, njesi mjetesh automobilistike.
" gjithe kjo sasi mjetesh, ose inventari, leviz neper nje infrastrukture, ose rrjet rrugore, i
shtrire ne forme vijash, ne te gjithe hapsiren teritoriale, te cCdo vendi. >htriria dhe
permiresimi i parametrave gjeometrike te tyre, eshte detyre e komuniteteve, shteteve, ti
zhvilloje ato ne perputhje me rritjen e inventarit te tyre. ,evizja e tyre neper kete hapsire te
stermadhe, eshte dhe nje element i rendesishem ne trajtimin e dokumentaciot, ose kapituj
me permbajtje juridike, i destinuar per kete transprot. "lementet financiare te transportit
automobilistik, eshte nje problem, te cilin do ta trajtojme, ne leksionet tona te meposhme, ne
kapitujt dhe ceshtjet respektive.
4
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
Nje tregues cilesor, ne vleresimin e kasaj infrastrukture, ne te cilen leviz ky inventare gjigant
i mjeteve rrugore, eshte ngarkesa aksiale e rruges. Druget automobilistike mund te jene,
rruge te brendeshme !fshati#, rruge urbane, rruge periferike, rruge nderqytetese, deri ne
autostrada, te cilat vleresohen ne grup kategorie te ndryshme. *Cdo grup karakterizohet nga
elemente te ndryshem siE karakteristikat gjeometrike, in7hinieria e sinjalistikes, taksat e
shfrytezimit te mirembajtjes etj.
>ipas puneve qe kryen transporti automobilistik, mund te perdoret, per transport mallrash,
udhetaresh, ose per transport te perziere.
.i mund te jete transport per vehte, !kuptohet qe i sherben te njejtes, njesi prodhimi#,
Transport me qira, !per te trete, per perdorim te pergjithshem ose me kontrate individuale#
* Transporti ujore.
"shte nje nga llojet e transporteve me te vjeter. 9ecanArisht, pas pArdorimit te fuqise
motorike dhe tA celikut, nA ndertimin e anijeve, u rrit me ritme shume te shpejta numuri dhe
madhesia e tyre, ne varesi nga kushtet gjeografike, ne vendet bregdetare dhe ato me ujra
te brendeshme te lundrueshme. Transporti ujor, zen nje peshe te rAndesishme ne
ekonomine e atij vendi i cili e ka kete element, ujin, lumin, detin. "dhe ne kete rast, mjeti
lundrues, financiarisht mund te jete i ndare nga malli, ose format e bashkimit ne biznes,
mund te jete te larmishem, kjo per faktin se vlera e mjetit, eshte relativisht e larte, ne lidhje
me vleren e transportit te mallit. Mund te permendim se, ne te gjithe boten per vitin &5;/,
numuri i anijeve me kapacitet mbi &)) %DT !%ross Degister Ton#, arrinte /'5)) cope, te
cilat se bashku kapnin shifren e nje kapaciteti ;10 miljon %DT, ku vellimi i pergjithshem i
transportit te tyre, arriti nje shifer (.( miljarde TonFvit. Transporti ujore mund te grupohetE
$ransporti ujore mbi lumenje li%ene, i quajtur si nje transport i brendeshem.
$ransporti mbi det, i cili perfshine transportin e brendeshem te nje vendi, por dhe me vendet
e tjera, te cilet e kane kete lloj transporti, Ndaria ne grupe per tipodimensionet te mjeteve
lundruese, sherben njesia e analit te $anamas, n.q.se vaporrin e n7en anali i $anamas
!()'m gjatesi 7 ((.'m gjeresi 75m thellesi#, quhet 9apor $anama, ne te kundert 9apor
$ostpanama
* Transporti airor
Transport ajrore do te kuptojme cCvendosjen e mallit, ose te njeriut nga nje vend, ne tjetrin,
me ndihmen e nje mjeti fluturues !lloji i avionit.#, kuptohet qe kjo levizje, nuk kryhet vetem
me prezencen e mjetit, pasi kerkon edhe elemente te tjere, te organizimit, per te cilat edhe
ketu, !si tek rastet e tjera, ose lloje te tjera, te transportit#, ka nje vend te rendesishem per
funksionimin e transportit. Natyra e funksionimit te ketij lloj transporti, sjell nje menyre disi te
5
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
vecante, ne teresine e teknologjise se ketij lloji, gje per te cilen do te flasim ne kapitullin
perkates.
Me rritjen e teknologjive ne pergjithesi, si dhe zhvillimet ekonomike, te ketyre vendeve te
zhvilluara, simuluan shtimin e numurit te avioneve, pasi ky lloj transporti, dallohet per
shpejtesine e kryeries se tij. Doli i ketij lloj transporti, eshte rritur ndjeshem, ne perputhje me
sjelljen, ose ndryshimet e ritmit te jetes. Ne varesi me siperfaqet e vendeit, linjat e
transportit ajrore dallohen
ne linja nderkombetare transporti ndermjet vendeve te ndryshme.
ne linja lokale ose rrajonale
ne linja te brendeshme. :liturime chart, pa plnifikim
& Transporti me teleferik. 'transporti me litare(
$araqet nje lloj transporti ajrore, i cili konceptohet ne levizjen e mallit mbi pajisjet mbartAse,
koshat, kovat, kabinat etj. dhe levizja e tyre neper telin, ose litarin ajrore,.i fiksuar ne dy pika
fikse, te cilat perfaqesojne ne vetvehte pikat e fillimit e te mbarimit te transportit. y lloj
transporti, eshte tipik, ne realizimin e transportit neper terrenet e thyera, minierat, ne qendrat
turistike malore, etj. %jatesia e nje transporti te tille shkon nga nje distance &)) metra ne nje
distance me dhjetra kilometra p.sh. Teleferiku i 6ajtit me &0m me shpejtesi 14'mFsek
Teleferiku i "lbasanit &0 km !fabrika e cimentos#, olombi </ km, U>. 0) km, :inlande &(
km. etj.etj...$ronesia ose elementet financiare te ketij lloj transporti, mund te jete vetiak, qe
eshte e vete prodhuesit te mallit, ose pronesia e inkuadruar ne nje mjedis kompleks, tipik per
kete eshte industria e turizmit. "kziston dhe forma e saj ne sherbimin urban ne qytet, si nje
element me mundesi per tu futur ne hapsiren e sherbimeve urbane.
* Transporti me dekovil.
Ndondse eshte i llojit te hekurudhes, e vecojme ate per vete funksionet e tij te rendesishme,
vecanerisht ne transportin e brendeshem e te afert. @akonisht ndortohet mbi shina me
gjeresi /)) ose ;)) mm dhe levizja behet me anene e terheqesave me elektrike ose me
djegje te brendeshme. >ot, ky lloj transporti eshte modernizuar se tepermi ne aspektin
funksionale dhe te komandimit te tyre, konkretisht keto kane elementin kryesore ne nje
prodhim te robotizuar.
* Transporti me konvejer ') panderprere, shirit(
$erfaqeson nje sistem ne te cilin, transportimi kryhet ne nje rruge levizese e
vendosur ndermjet dy pikave fikse te caktuara, distanca e te cilave eshte relativisht e vogel
por ka edhe raste qe mund te kapi distanca me km. Malli vendoset mbi kete rruge, ne njeren
pike dhe hiqet ose zbret ne piken tjeter. y lloj transporti perdoret kryesisht ne transportin e
brendeshAm, ne fabrika , miniera dhe kantiere tA materialeve te nertimit,
6
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
* Trasporti pneumatik
onceptohet si nje transport, i cili rrealizohet duke levizur mallin !jo cdo lloj malli#, me
ndihmen e ajrit te komprimuar. >i transport, eshtA tipik ne transportin e brendeshem te
njesive prodhuese, me nje prodhimtari te vazhdueshme, ku prodhimi ose malli, eshte i afte,
ose ka karakteristika fiziko4teknike te tilla, qe te mbartet nga ajri i presuar , p.sh. cimento
grure etj...
* Transporti me tubacione
$erdorimi i transportit me tubacione, tek ujesjellesat, apo gazsjellesa, ose naftesjellesit, etj.
eshte nje rast i vecante i llojit te transportit pneumatik, per faktin se ketu mungon elementi
mbartes, ose elementi i fuqise, ajri i komprimuar. etu, fuqia e llogarituar per transportin ne
fjale, i jepet direkt mallit, pra malli eshte njekohesisht edhe elementi i fuqise dhe vete malli
qe do te transportohet. >a me siper, jo mbi cdo mall, mund te aplikohet ky lloj transporti.
ete e percaktojne vetite fiziko4teknike te tij, mund te kujtojme qe, cdo tubacon i mallrave
te permendur me siper, ndryshojne ne aspektin teknike te tyre sigurimit etj.. etu duhet te
permendi karakteristikat e vecanta speciale, si siguria nga zjarri, vazhdueshmeria etj..
Dallime te tjera per sherbimet ne transporti 'vleresim tjter(.
.# Ne lidhje me menuren se si konceptohet zjgidhja e procesi te levizjes se objektitne
hapsire, mund te dallojme ne
Transport 2 dimesonal. ur kemi procesin e levizjes neper 0 pika fikse, pikat fillimi
dhe e mbarimit jane te pandryshueshme ne kohe. !shembull tipik transporti me teleferik#
Transport me shume dimensione onceptojme nje levizje me shume pika te
shperndara ne nje hapsire, ne te cilen zhvillohet procesi + transportit. !shembull tipik,
makinat ngrutese transportuese#
G# >herbimi i transportit realizohet ne nje priudhe kohe, ne te cilen merren ne
konsiderate, pervec kohes kryesore te levizjes edhe kohet ndihmese te perpunimit, ose te
pritjes gjate kohes se sherbimit te transportit. ete periudhe kohore e vleresojme nepermejt
ciklit te transportit. Ne lidhje me ciklin ne mund te dallojme
Transport i panderprere !tipik eshte transporti pneumatik, etj#
Transport me cikel kohore !tipik eshte sherbimi urban, transporti me teleferik, etj#
*# Ne cdo sherbim transporti, elementi i fuqise se konsumuar per kete sherbim, eshte
inputi kryesor + sistemit dhe si + tille mund te dallojme E
>istem Transporti ne te cilin energjia e perdoru eshte kombustibile !lenda djegese
nafte qymyr etj#
>istem Transporti ne te cilin energjia e perdoru eshte elektrike !sistem energjitik
rrajonal, lokal etj#
7
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
Influenca te tjerane nje sherbim transporti
>ic duket me siper transporti eshte i prezantuar ne forma te ndryshme, per faktin se
transporti, eshte i gershetuar me format e shumellojshme te ekonomise, po ashtu edhe
menyrat e zgjidhjes se kerkesave per transport, jane te ndryshme, per kete mjafton te
kujtojme qe, jo te gjitha shtetet e zhvilluara i kane treguset financiare te njellojte. Hemi te
bindur qe sherbimi + transportit per cCdo vend eshte jetik, ne funksionimin normal te tij, per
kete mjafton te kujtojme veshtiresite ekonomike te vendit, si rezultat i zhvillimit te grevave te
ndryshme, ne sektoret e sherbimeve te transportit !si ne %reqi, :rance, Gelgjike etj etj#
=e te kemi nje transport, duhet te ekzistojne elemetet kryesore te tij siE
konsumatori !shprehje, qe do ta ndeshim shpesh ne ekujvalentimin e Kerkesesper
transport #
*rodhimi ! ne pergjithesi do te themi perdoruesi ose oferta per realizimin e nje
sherbim transporti #
cdo kombinacion, lidhje, ose zgjidhej e ketyre dy elementeve, do te quajme nje sherbim
transporti, pra sherbim transporti lind si rezultat i prezences se dy elementeve !do ti shohim
ne aspektin e rraportit ofert-kerkese, etj#
Ne menyre figurative mund ti shprehim keto elemente, ne formen e dy bashkesive, ku
hapsirat ndermjetese eshte mundesia e realizimit te sherbimit te transportit, !d.m. ne ato
pika ku bashkesite takojne nuk ka nevoje per transport#. Nje prodhim n.q.se eshte i
nevojshem per shoqerine, do te thote qe perimetri i bashkesise !ose i konsumatorit# te jete
me i madh, ose rraporti kerkese oferte, ketu mund te konceptohet si rraporti ndermjet
perimetrave respektive, i cili ndryshon me ndryshimin e njeres vije ose perimeter. ?apsira e
bashkesise perfaqeson simbolikisht, volumin e mundeshem ne sherbimin e transportit, pa e
dalluar se ma cCfar, se me si, se me ku.
$o te vazhdojme me tej diskutimin, duhet te kemi njesi te tjera prodhimi, brendaperbrenda
shoqerise, pra ne kete rast do te lindete ideja e nje ristrukturim te po ketij transporti, ose nje
riorganizim te po ketij volumi transporti. !mund te ndrohen mjetet e perpunimit e te
transportit ne menyra speciale, si dhe mund te permiresohej cilesisht menyra e zhvillimit te
transportit, ne ambalazhimet, ciklet, magazinimet, etj. etj.#. $ranojme nje situate te
ngjajshme si ne shembullin e mesiperm, por tani kemi dy masa ne te njejten hapsire,
!konceptohet si nje mall ne dy pozicione te te njejtes hapsire#, eshtu kerkesa per sherbim
transporti do te rrealizohet me njeren prej qendrave te bashkesise, perderisa te kemi te
8
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
njejtin objekt ne dy qendra. @gjidhja do te jete me ate qender ne te cilen vlera, koha, te jete
minimumi ne te dy qendrave. !konkurenca e sherbimit te transportit #. y shembull shpreh
rraportin ofert4kerkese, sa me e vogel te jete diferenca e cmimeve, aq me pak kerkesa ka
per sherbim transporti. y diskutim con ne lindjen e organizimit te nje sherbim transporti te
sukseshem, pra nuk mjafton vetm ekzistenca e kerkeses per transport. eto elemente te
sipercituar, jane tipike ne ligjet e konkurences.
Ne fushen e transportit, shpesh kemi dhe perjashtime, kur transporti + objekteve ose
mallrave behet per qellime te tjera, si ushtarake, politike etj. keto nuk i tokojne lendes tone.
Ne kapitujt e meposhteme te lendes, ne do trajtojme se si zgjidhen, vleresohen, rrealizohen,
permiresohen, sistemet e sherbimeve te transportit, te ndryshme ne ambjente, apo ne
shoqerti te ndryshme, ose se si gershetohen ato njera me tjtren, per perfeksionimin e tyre
gjithnje e me shume.
Ne cdo transport dallohen dy perberesit e tij !kujtojme fig e siperme#
a( objekti %e mund te jete mall njere" ose te dyja bashke
Ne kete element malli shikohet si nje objekt me karakteristika fiziko4teknike, si dhe bioligjike,
te caktuara. y element eshte i domosdoshem ne formimin e teknologjise se procesit te
sherbimit ne transport, siE sigurisia e sherbimit, cikli kohor i sherbimit, saisa e volumit te
sherbimit, etj. objekti %e mund te jete mall njere" ose te dyja bashke
b( teknologjia per rreali"imin esherbimit te transportit
Me termin teknologji, ne do te kuptojme, nje sere elementesh te thjeshte, a te perbere, te
lidhur teknikisht ne nje hapsire te caktuar, me anen e te cilave rrealizojme nje sherbim
transporti te garantuar ose te sigurte, Me elemente nenkuptojme siperfaqe, infranstrukture,
vendet e perpunimit te objektit, legjislacionet e rregullat e hapsires ne levizje, etj.
Transporti nje biznes real
Me kete, ne duhet te konceptojme transportin si nje element i rendesishem, ne marketingun
e prodhimit. Giznesmenet perendimore, e quajn klientin 2Mbret3, pra ai qe blen sherbimin
tone, duhet te vleresohet me shkalle superlative. >herbimi i transportit i prezantuar me larte,
rezulton nje volum prodhimi me specifikat dhe vecorite e tija, keshtu si nje shebim eshte nje
funksion marketingu i rendesishem, sepse permban proceset ndihmese te ne proceset e
prodhimit te te mirave materiale, per te cilat ka nevoje shoqeria, ne sasine, vendin, kohen,
ciklin, cmimin e duhur. $o permendim nje fakt te vetem per vitin &55< transporti i mallrave
ne +tali, nje vend i industrializur ishte <0 miljon T., me 01.<' miljard TFkm, me nje distance
mesatare (1/ m dhe nje kosto '1.&,. per TFkm !duke perjashtuar transportin e cikleve te
mbyllura ne proceset e prodhimeve, te cilat mund te arrijne vlera te medha#.
"kziston nje ledhje organike midis sherbimeve te transportit dhe ekonomise ombetare te
nje vendi, per nje stad te caktuar. eshtu mund te japim nje shembull tjeter, qe per
9
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
periudhen e viteve 5), per shtete e "uropes perendimore, varesia e volumit te transportit
me ate te ekonomise kombetare e shprehur ne I U>. eshte
M J0.<< $4 )./' dhe U J (.<5 . 4 ).5< ku E
M volumi global i transportit te mallrave Ton.km &)
5
U volumi global i transportit te udhetareve U.km &)
5
$ $rodhimi i pergjithshem kombetar I U>. &)
5
. Te ardhurat kombetare I U>. &)
5
Ndersa per >hqiperine periudha e viteve <) kjo varesi rezulton
M J ).)'&<< $ !&)
5
Ton.km# dhe U J ).);5 . !&)
5
U.km#
Mund te theksojme qe per nje shoqeri te civilizuar sherbimet e transportit jane jetike, per
kete te permendim demet e medha ekonomike, qe peson nje vend i industrializuar vetem si
rrezultat i grevave ne fushen e sherbimeve te transportit.
Transporti duke qene si pjese e pandare me procesin e prodhimit te te mirave materiale, si
dhe per rolin e pazevendesueshem qe ka ai, ne zhvillimin e ekonomise, rezulton seE
perdorimi i nje sherbim transporti efektiv, te shpejte, te lire, ndikon drejteperdrejte dhe ne
menyre te ndjeshme ne E
rritjen e perfeksionimit te prodhimit te te mirave materiale
rritjes se rendimentit te punes, ne proceset e prodhimit
ulje te kostos se prodhimit,
Ne prezantimin e nje pasqyre apo statistike per sherbimet e transportit, eshte e
rendesishme te cilesojme disa njehsime, ose grupime, ne kendveshtrimin e teknologjise se
sherbimeve te transportit, ne baze te ngjajshmerive te tyre si neE
transport mbi bazen e veprimtarise ! mallra, udhetare, i brendeshem etj# treguesa
sasiore
transort mbi bazen e energjive qe perdoren !me qymyre, me gaz, me naft, me
elektrik etj#, treguesa energjitike ose eficent
Transporti mbi bazen e levizjes se tij !automobilistik, hekurudhore, detare, ajror,
lumore, pneumatik, teleferik, tubacione, konvejere etj# etj. Treguesa te konkurences ose te
fizionomise se transportit ne total.
>herbimi i transporti si nje tregues i rendesishem i ekonomine ne nje treg te lire, do te kete
dhe ai elemente te marketingut, >a me siper mund te citojme !grupojme# 0 grupe
marketingu, ne fushen e transportitE
a. Marketingu i orientuar nga prodhimi i sherbimit te transportit, i cili koncepton nje
sherbim transporti i mire do te shese vehten. y besim ndaj sherbimit, ka nje ecuri per
shume firma ose shoqeri !p.sh. sherbimi postar, sherbimi hekurudhore, qarkullimi ne
stacionet hekurudhore, ajrore, detare, ose ne nje transport te mbyllur etj#
10
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
b. Transport i orientuar nga konsumatori, i cili quhet si nje marketing total dhe bazohet
ne besimin se, nje firme perpara se te ofroje nje sherbim, !te shese# duhet te zbuloje cCfare
kane nevoje klientet, !p.sh. parkimet ne qendrat spitalore, tregetare etj, sherbimet taksi, etj#,
pra konsumatoret jane pjesa kryesore dhe e rendesishme qe e orientojne biznesin ne
sherbimin e transportit.
trategjia dhe roli i cilesise, cmimit ne sherbimin e nje transporti
*ilesia dhe cmimi i sherbimit ne transport, si pjese e marketingut te biznesit ne sherbimet e
transportit, luajne nje rol kyc ne ecurine e sherbimit te transportit me sukses ne
vijueshmerine e kohes. =ellimi i firmave, ne perspektiven e tyre, e marrin ne konsiderate
njekohesisht te dy elementet se bashku, por ka edhe firma, te cilat e vene theksin me
shume ne njerin nga elementet p.sh. cmimi. !p.sh. ne transportin tone jane sherbimet e
shumellojshme ne taksi, vetura, mikrobuze, autobuze, kamjoncina etj. keshtu mund te
komentosh cmimin me kualitetin e sherbimit sipas linjave Tirane 4orce Tirane4Ndroq etj.#
>humica dermuese e konsumatoreve ne shqiperi, nuk deshirojne sherbime te klasit te pare,
ose ekstra.
=ellimi strategjik ne ndertimin e nje teknologjie ne sherbimin e nje lloj transporti, eshte qe,
produktet ose malli te levizin
sipas nje cikli, ne kohe dhe sasi, ne siguri etj. arakteristikat fizike te sistemit
me nje cmim blerie te ulet, mbi bazen e nje konkurence te barabarte. $arametrat
cilesor te sistemit, rendimenti eficenca, etj.
*Cdo shmangje ose vonese, apo nje sherbim i dobet i transportit, sjell nje ndryshim te
domosdoshem ne skemen e prodhimit, te ruajtjes, te shitjes, te sasise se transportit etj. i cili
shoqerohet githmone, me har7hime financiare te teperta
>ipas qellimit strategjik mund te verejme disa sherbime transporti te konceptuara si me
poshte E
K +orma e pare dhe me e perhapur, prodhuesi e con mallin tek shitesi me shumice
kjo ben qe sherbimi i transportit te perfshihet ne pjesen e prodhimit. $o ashtu shitesi me
shumice e dergon tek shitesi me pakice dhe ketu sherbimi i transportit perfshihet ne te
njejten strukture . lienti ose konsumatori e blejne ne dyqan, se bashku me sherbimin e
transportit te realizuar ne te dy hapat.
K+orma e dyet me e preferuara, nga prodhimi ne dyqan !p.sh. prodhime brumi
sallami etj.# ky lloj tansporti quhet i mbyllyr ku shume elemente te sherbimit te transportit
humbasin !si magazinimi ruajtja, zvoglimi ne minimum numuri i ngarkim4shkarkimeve etj.#
11
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
igurimi i nje informacioni per tregun .
@batimi i funksioneve dhe velerave te marketingut ne sherbimin e transportit, eshte nje
proces kompleks. $er ti bere funksionet e marketingut pjese te nje strategjie te
sukseseshme, drejtuesit i duhet te pergatitin vetvehten e tyre, nepermjet te kuptuarit te
tregut, te cilit duhet ti drejtohen. Nje treg konceptohet si nga nje grup klientesh, te cilet kane
lek dhe deshire per te blejne kete sherbim transporti. >herbimi i transportit ne fund,
konkludon ne skemen vetiake te tije, qe perfaqeson ne vetvehte nje organizim ne kohe ne
mjet energji fiqi punetore legjislacion etj. p.sh. per transportimin e personave mallrave apo
te dya bashke !qofshin keto dhe frymore#, keto kliente mund te vleresohen sipas te
kuptuarit te tregut
a. >herbim transporti i voliteshem, eshte ai qe klienti priren ta blejne me nje
minimum perpjekjesh, !sherbime tipike me cmime te ulta, p.sh. sherbimi urban udhetimi me
tren.#
b. >herbim transporti i debatueshem !pazari#, eshte ai lloj sherbim transporti te
cilin klienti e blene vetem pasi krahasohen karkateristikat e ndryshme te sistemeve te
transportit, ne kete proces ata marrin ne konsiderate cmimin, cilesine etj, sepse ato duan te
dine, se cfar do te blejne. ! p.sh. linjat e ndryshme ajrore detare etj.#
c. >herbim transporti special, eshte ai per te cilin konsumatoret, kane deshire te
bejne perpjekje te posacme, per te gjetur dhe zgjedhur nje lloj sherbim transporti.
+nformacini per tregun, ndihmon biznesmenet e sherbimeve te transportit, te percaktojne
dhe te adresojne kerkesat e konsumatoreve. :irmat kerkojne pergjigje, ne pergjithesi, per
shume pyetje, qe organizohet ne formen e nje testi, me te cilen marrin informacion se si
eshte qendrimi i klientit, ndaj asaj qe eshte me efektive, ndaj reklames dhe deri tek shija e
sherbimit. :irma te madha si 6?,, etj. shpenzojne shuma te medha per cdo vit, per te
siguruar informacion per tregun, ato kerkojne te dijne, se si behet sherbimi nga agjentet e
saj, dhe cCfare sherbimesh te tjera deshirojne klientet dhe a mund tCia afroje vete ajo, dhe si
mund ta beje kete, apo ta realizoje ate kerkese.
$amvarsisht nga zhvillimi i politikave ne transport, ka shume rendesi te kuptojme se si sillen
klientet, ose se si kane nevoje te trajtohen mallrat. lienti gjithmone eshte ne zhvillim, ne
nje proces psikologjik te gershetuar me zhvillimin e industrial. $er cCdo rast klienti, ose
trajtimi i mallit, kerkon opsionet e mundeshme te voliteshme per qellimin e tij. Ne fund
rrezulton qe, do te kryhet, ose do te blihet, apo nuk do te procedohet, ose nuk do te
realizohet, mbi bazen e specifikimeve te shenuar.
!inancimet ne sherbimet e transportit
>herbimi i transportit i pare si nje produkt i te mirave materiale per shoqerini, qe ka dhe nje
cmim blerie te tij, perben bazen e njehsimeve te rregullave financiare, si te gjitha bizneset e
12
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
tjere. Mund te prezantojme ne menyre te shkurtuar, vicorite financiare te sherbimit te
transportit. 6uke e pare transportin si nje perfundim te nje zhvendosje ne kohe, sasi te
personit apo mallit, nga nje vend ne nje vend tjeter dhe duke garantuar sigurine, rregullsine,
komoditetin etj, eshte e arsyeshme te konceptohet edhe kosto e transportit, e cila i
referohet cmimit te bleries se sherbimit qe kryhet. onkretisht po pranojme E
*i4 vleren e objektit ne nje vend 2i3
*j4vleren e objektit ne nje vend 2j3 dhe 6cij do te jete cmimi i bleries se sherbimit te
transportit, nga vendi 2i3 ne vendin 2j3, varesia e se ciles
*j LJ6*ij4*i kuptohet qe ky cmim nuk eshte thjeshte nje vlere ekonomike,
!gjithmone eshte me i madh se shpenzimet, e realizimit te ketij sherbimi# por ka edhe
faktore te tjere siE social, konkurence, politik, ambjentaliste etj. Te ardhurat e sherbimit te
transportit, llogariten si vlera monetare mesatare pergjate kohes ne te cilen ka funksionuar
ky sherbim !tipike permenen ne treguesit periodik te analizave financiare#, perfaqeson
biletat e shitura ose sherbimet e blera. ,ikujdimi + sherbimit te kryer realizohet ne forma te
ndryshmeE
:orma me e thjeshte dhe me e perhapur eshte qe, ne fund te sherimit te likujdohet
me vleren perkatese ne dore, !p.sh. sherbimet ta7i#
>herbimi mund te likujdohet me faturara, ose dokumente valutore, ne fund te nje
periudhe te caktuar, sipas volumit te kryer !per cmimin e njesise se volumit, eshte rene
dakort, ose eshte percaktuar, ne nje nga pikat e kontrates juridike#.
Menyra e dyte ka afat dhe cikel tjeter te pagese, pasi jane prezent entet financiare, gje qe e
nderlikon pak procesin e likujdimit, por eshte shume i efekteshem ne organizimin e
volumeve te medhe si dhe kur kemi mardhenie ndermjet firmave te medha, !pasi ne kete lloj
likujdimi gjithmone eshte prezent enti financiare, qofte dhe ne formen e sigurise
kontraktuale#. y rast lejon edhe mardhenie te tilla si kredi bankare, me afate te shkurtera,
per te likujduar faturen e sherbimit te kryer, qe ne rastin e pare nuk ekziston.
"kziston dhe forma e bashkaksionere te financimit ku firma transportuese merr persiper
transportin mbi bazen e normes se fitimit, ose te rezikut te aktivitetit financiare. jo
procedure eshte e komplikuar pasi kerkon prezencen e elementeve legjislativ e teknik, qe
ne statutin e krijimit te aktivitetit financiare. Marrja persiper e rrezikut eshte proces i
vleresimit te pergjegjesive potenciale, kurr meret persiper sherbmi + transportit nga ana e
firmes, kemi parasyshe qe klientit do ti pergjigjemi ne vjedhjen, ne djegjen, vonesen, ciklin,
demtimet sasine etj. *Cdo ze ka specifikat dhe priorittet e veta p.sh. ne transportin e
lendeve djegese ka rendesi mbrojtja nga zjarri, ne transportin e lendeve ushqimore ka
rendesi cikli kohor i sherbimit te transportit, !prishjen organike te tyre#, ose ne transportin e
konfeksioneve ka rendesi vjedhja dhe demtimet etj. etj. etu aftesia e firmes transportuese
13
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
eshte potenciali i saj themelore apo sigurimi i saj nepermjet shoqerive te siguracionit per
rastin konkret.
"arakteristikat e energjive #e perdoren ene Transport
Ne te gjirtha llojet e transportit, pa perjashtim, kerkohet energji nga sistemet e transportit
per te rrealizuar zhvendosjen, punene e kerkuar nepermjet sistemit te projektuar. :illimisht
si origjina e te gjitha llojevete te fuqise ne transport ka qene ajo e kafsheve, per kete mund
te permendim njesine e fuqise 2kal4fuqi3, e cila ka lindur pikerisht ne fushen e transportit, si
me e prekshmja, me thjeshta.
>ot perdoren shume burime energjitike per sistemet e traspostit, por me kryesorja dhe
strategjike eshte Nafta me produktet e saj. Nafta si element strategjik kombetare, per
transportin, sjell nje pike lidhjeje me kostot, e llojeve te ndryshme te transportit, kjo per efekt
konkurence etj. ,lojet e energjise, nuk jane vetem si element i cmimit te tyre, pasi ne
perdorimin e tyre konkret, influencojne ne menyre te prere edhe elemente te tjere te
konvertimit te fuqise, te cilet karakterizohen nga rendimenti i transformimit te energjise ne
energji mekanike te cvendosjes. eshtu mund te permendim qe ne perdorimin e energjise
elektrike, kemi nje rendiment te transformimit te energjise nga elktrie ne mekanike ne vlera
<)M45)M, ndersa per te njejeten fuqi, te perftuar nga perdorimin e energjise kombustibile,
!nenpodukte te naftes, etj#, do te kishim nje rendiment jo me shume se 1)M !ky tregues,
vetem ne makinen e kthimit te energjise#. eto jane arsyet qe, nuk pushojne se reshturi
kerkimit, per futjen ose perhapjen e energjise elektrike, ne sistemet e transoporti. $engasa
e aplikimeve te ketij qellimi, ose perdorimi e perhapjeve e llojeve te tjera energjitike, jane
vecorite e formes energjitike, e prezantuara qe ne fillim te detyres se projektimit per shebim
transporti.
*do person e ka te qarte prezantimi e llojeve te formave te energjise p.sh. nga nafta,
!nenproduktet e saj#, elektriciteti !me format e ndryshme te prodhimit te tij#, lendet djegese e
ngurte, !lloje te ndryshme qymyresh#, energjite termale, energjite e ererave, energjite
kimike, dhe energjia biologjike .
Hane politikat energjitike, qe shpesh percaktojne prodhimet, cmimet, zhvillimet ne fushen e
transportit. eshtu mud te permendim nje fakt qe, llojet e tipodimensionet e veturave ne
>?.G... dhe ne Haponi. >ot burimi i energjise, nga lenda djegese e ngurte, per sherbim
trnsporti, !p.sh. qymyre#, ka rene shume, aq sa mund te konsiderohet i paperfillshem !rrelike
te vjetra#, ne krahasim me ato, te lendes djegese te lenget. jo per faktin se aftesite
kalorifike te kesaj te fundit, jane shume here me te medha, si dhe teknologjia e trajnimit te
saj, shume me komode dhe me e thjeshte.
$engesat ne zevendesimi total, te lendes djegese te lenget, me energjine elekrtike, eshte
ne faktin se, kjo e fundit nuk akumulohet, ose eshte nje kosto e larte, per te akumuluar nje
14
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
sasi te konsiderushme, te energjise elektrike. ! pikerisht ne transportin detare 4 ajror, lenda
djegese e lenget, nuk zevendesohet dot me energjine elekrtike, sot per sot, ndoshta ne te
ardhmen, me rritjen e teknologjive, mund te ndodhe edhe, zevendesimi i energjise te lenget
me energjine e elekrticitetit#.
Me poshte po japim ne forme permbledhje, karakteristikat e transporit, ne perdorimet
energjitike te tyre
"nergjite qe perdoren per kryerjen e transportit
Energjia elektrike
Karakteristikat konstruktive e
transformuesit te energjise
Motor Nreduktor elektrik
arakteristiukat e transportit qe kryhet
,istancat
shume te shkyrtera, te shkurtera, te gjata
Shpejtesite:
te vogla, te madha
Sasite,volumet e punes:
shume te vogla, te vogla, te madha
*eshat
shume te vogla, te vogla, te madha
Lloji i ciklit ne transportin
+vazhdueshem, periodik ne ore ose min
Tipike E
Magazina,>tacione,$ika ngarkim shkarkimi
dhe me njesi ngarkese !kolite# relativisht te
vogla.
Energjia e lendes djegese
Karakteristikat konstruktive e transformuesit te
energjise
Motor me djegje te brendeshme N kuti ndrimi
Karakteristikat e tarnsportite kr!en
,istanca:
te shkurtera, te gjata, shume te gjata
Shpejtesite:
te uleta, te larta, shume te larta
Sasite, volumet e punes:
te vogla te medha shume te medha
*eshatE
te vogla te medha shume te medha
Lloji i ciklit ne transportin
me periudha ne dit,muaj vite
TipikeE
Transporti me distanca te medhe, shume te medhe
dhe me njesi ngarkese te medha e shume te
medha
Le te marrim nje shembull mbi perdorimin e llojeve te ndryshme te energjive per transpot.
-e perdorimin e nje lloj transporti me nje motorr me djegje te brendeshme me fu%i te instaluar ./ f, 'njesi kjo, per mjete transpori
te mesem 01 $, e traktore te mesem(, i cili ka nje konsum specifik orar 122 gr3f,ore ' kjoj vlere, eshte nje madhesi mjaft delikate
dhe strategjike e cdo firme prodhuese motorrash(.
$er & ore pune do te har7honm nje sasi &')))grFore, e ekujvalentuar ne vlere monetare lek do te rezultoje &') lekFore, me nje
hipoteze, qe cmimi i lendes djegese &) lekFkg !cmimi nuk eshte i vertet, por tregues#, $o kete vlere te fuqis ;' kf., te instaluar ne nje
sistem transporti, por si burim i energjise eshte energjia elektrike, do te kishim, per & ore '( k- ore, e ekujvalentuar me cmimin e
njesise se energjise elektrike do te rezultoje &)/ lekFore, edhe ketu me nje hipoteze, qe cmimi i energjise elektrike 0 lekFk- !cmimi
nuk eshte i vertet, po tregues#, :akti qe, ekziston per tte gjitha vendet, cmimi + energjise elektrike, eshte cmimi me + ulet, se te gjitha
cmimet e llojeve te tjera energjitike.
-e kete shembull duam te tregojme rraportet cilesore, ndermjet energjise elektrike dhe asaj te lendes djegese te lenget,' mund te
perdoret edhe ndermjet l.d. %ymyre te ndryshme me l.d. naften etj(,ketij treguesi duke i shtuar edhe thjeshtesine, si dhe cmimin me
te ulut te investimit kryesore te atrecaturave dhe teknologjive te mekinave elektrike. ' motore elektrike etj.(
*o ta shtrijme kete llogaritje te thjeshte treguese per nje vend me 42 miljon mjete ' vlera eshte per referim( do te re"ultoje nje
ndryshim vlere, afersisht ne 552 miljon leke3ore.
15
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
Ne figure jepet me perafersi rraportet dhe shperndarja e volumit te punes peshes se
njesise se ngarkeses se transpotit !kolia e ngarkeses#, shpejtesite etj.
$amvarsisht se vlerat treguese nuk jane te verteta por ato e japin shume qarte ndryshimin
ndermjet perdorimit te nje forme energjie ne nje tjeter. etu qendron fakti i kerkimeve,
gjithnje e me shume, i shkencareve per gjetjen dhe dhe perhapjen e formave energjitike me
te lira e me te thjeshta ne transport. Nuk duhet te leme pa e permendur qe ne vendet e
16
PROJEKTIMI I SITEMEVE TE TRANSPORTIT
zhvilluara fenomeni i ozonit ose i ndotjes se ambjentit e ben perparesore perdorimin e
llojeve te tjera te energjive.
$ikerisht problemet energjitike te transportit sherbejne edhe si pika kryesore ne ndertimin e
teknologjive per ndertimin e sistemeve ne pergjithesi te mjeteve te transportit. $.sh. per te
projektuar nje mjet luftarak nuk merrt fare ne konsiderate sasia qe har7hon por,
karakteristikat etjera te ketij mjeti !kjo per faktin se ky mjet transporti, luftarak, punon me nje
cikel shume te vogel te paperfillshem, eshte i destinuar te shkaterrohet..#. urse ne
ndertimin e nje mjeti transporti popullor, masiv, konsomi specifik eshte tregues kryesore,
pasi percakton sasira ditore e orare shume te medha, te punes se ketij mjeti te projektuar
!parashikohet te ponoje per cCdo dite dhe cCdo ore#. Ndersa politikat e konkurences per te
mbrojtur prodhimin vendas !d.m. te ruaj vendet e punes, ose te mos dali jasht valuta ..#,
realizohet nepermjet taksave, dhe politikave te servisit. >ot ky element eshte konkret, dhe
shume i mprehte, ne boton e zhvilluar.
17