Ivan Antonovy Jefremov

Hodyna byka

Hodyna byka Molo Kyjiv, 1990

Ivan Jefremov HODYNA BYKA

Prysviaujesia T. J. Jefremovij

Naukovo-fantastynyj roman Chudonyk Oleksandr Dmytrijev

VID AVTORA
Tretij tvir pro daleke majbutnie, pislia Tumannosti Andromedy ta Sercia Zmiji, stav nespodivankoju dlia mene samoho. Ja zibravsia pysaty istorynu povis i populiarnu knyhu z paleontolohiji, odnae ponad try roky dovelosia prysviatyty naukovo-fantastynomu romanu, jakyj cho i ne stav bezposerednim prodovenniam dvoch perych mojich tvoriv, prote svidy pro liachy rozvytku hriaduoho komunistynoho suspistva. Pojavu knyhy Hodyna byka spryynyla poyrena u naij naukovij fantastyci (ne kauy ve pro zarubinu) tendencija rozhliadaty majbuttia v pochmurych farbach pryjdenich katastrof, nevda i nespodivanok, perevano nepryjemnych. Taki tvory, o distaly nazvy romaniv-poperede, abo antyutopij, buly b navi korysni, jakby, okrim kartyn pro bidy, e j pokazuvaly, jak jich unyknuty y prynajmni jak vybratysia z tych hriznych pastok, kotri hotuje majbutnie dlia liudstva. Druhym poliusom antyutopij mona vvaaty ymalu kikis naukovo-fantastynych tvoriv, vid dribnych opovida do obsiahovych romaniv, de aslyve komunistyne pryjdenie dosiahnuto niby samo soboju, i liudy epochy vseplanetnoho komunizmu stradaju y ne hirymy vadamy, ani my, jichni nedoskonali predky, ci nevrivnovaeni, nevvilyvi, balakui j banano-ironini heroji buduyny bie schoi na nedovenych i pohano vychovanych nerob suasnosti. Obydva poliusy ujavle pro hriadue zmykajusia v jednosti ihnoruvannia marksystko-dilektynoho traktuvannia istorynych procesiv i zneviry v liudynu. Svojim romanom ja chotiv by zapereyty takym tvoram i, ote, pity za trioma najvalyviymy tverdenniamy V. I. Lenina, kotri dyvovynym ynom vypadaly z uvahy tvorciv modelej majbutnioho suspistva na Zemli. Nejmovirna skladnis svitu i materiji, jaku my lye poynajemo osiahaty v druhij polovyni XX stolittia i pro jaku Lenin poperedav try verti stolittia tomu, vymahatyme veletenkych zusy dlia suttievoho postupu v piznanni. Perechid do bezklasovoho komunistynoho suspistva j cilkovyte zdijsnennia mriji osnovopolonykiv marksyzmu pro strybok z carstva neobchidnosti v carstvo svobody ne prosti, vony vymahatymu vid liudej onajvyoji dyscyplinovanosti j svidomoji vidpovidanosti za konu diju. I nareti, nyni jak nikoly doreno nahadaty poradu V. I. Lenina, jakyj rekomenduvav pymennykovi-fantast u O. O. Bohdanovu pokazaty rozhrabuvannia pryrodnych resursiv naoji planety kapitalistynym hospodariuvanniam. U Hodyni Byka ja zobrazyv hrupu zemlian, kotri, pereselyvy na inu planetu, cym samym povtoriuju pinerke zavojuvannia zachodu Ameryky, prote majuy znano vyyj rive techninych molyvostej. Nejmovirna vydkis rostu naselennia a kapitalistyne hospodariuvannia pryzvely do vysnaennia planety ta masovoji smertnosti vid holodu j chvoroby. Deravnyj lad na pohrabovanij planeti, zvisno, musy buty oliharchinym. Oto, aby pobuduvaty mode podibnoji deravy, ja prodovyv u majbutnie ti tendenciji hanhsterkoho profaystkoho monopolizmu, kotri zarodujusia teper v Ameryci ta dejakych inych krajinach, o namahajusia zberehty svobodu pryvatnoho pidpryjemnyctva na hustij nacinalistynij osnovi. Zrozumilo, o ne nauka j technika viddalenoho pryjdenioho y dyvni cyvilizaciji bezmirno dalekych svitiv staly metoju moho romanu. Kontrast mi liumy majbutnioji Zemli, vyroenymy bahatovikovym isnuvanniam vyoji, komunistynoji formy suspistva, i takymy zemlianamy, ale sformovanymy v hnoblenni j tyraniji oliharchinoho ladu inoji planety, o holovna meta i zmist knyhy. To jako cho jakoju miroju vdalosia ce pokazaty i tym dopomohty budivnykam majbutnioho naij molodi jty dali, do vsebinoho vdoskonalennia liudej komunistynoho zavtra, duchovnoji vysoty liudstva, todi moja pracia vykonana ne daremno. Serpe, 1968 r.

HOLOVNI DIJOVI OSOBY

EKIPA ZORELIOTA TEMNE POLUMJA Naanycia ekspedyciji, istoryk FAJ RODIS Komandyr zoreliota, inener anihiliacijnych ustanovok HRIF RIFT Astronavihator-I VIR NORIN Astronavihator-II MENTA KOR Inener-pilot DIV SIMBEL Inener broniovoho zachystu HEN ATAL Inener bilohinoho zachystu NEJA CHOLLI Inener obysliuvanych ustanovok SO SAJIN Inener zvjazku i zjomok OLLA DEZ Likar zorianoho flotu EVIZA TANET Biloh TIVISA CHENAKO Sociloh-linhvist EDI DAAN Astrofizyk i planetoloh TOR LIK PERSONAI PLANETY TORMANS Holova Rady otyrioch, Volodar planety OJO AHAS Joho zastupnyky HEN I ZET UH KA LUF Druyna ojo ahasa JANTRE JACHACH Kochanka ahasa ER VO-BI Inener informaciji CHONTEELO TOLLO FRAE (TAE) Naanyk lilovych JAN HAO-JUAR (JANHAR) Divyna Tormansa SIU AN-TE (SIU-TE) Vataok ky HZER BU-JAM

Di pi yu chou zemlia, narodena v hodynu Byka (inake Demona, o druhij noi) . (Staryj kytajko-rosijkyj slovnyk jepyskopa Inokentija. Pekin, 1909)

PROLOH
U koli tretioho cyklu rozpoavsia ostannij rik navannia. Naprykinci joho uni pid kerivnyctvom ue vybranych mentoriv povynni buly sprobuvaty povtoryty podvyhy Herkulesa. Hotujuy do cioho, junaky j divata z osoblyvym interesom prochodyly ohliad istoriji liudstva Zemli, osoblyvu uvahu prydiliajuy vyvenniu idejnych pomylok i chybnoho napriamu socinoji orhanizaciji suspistva na tych stupeniach joho rozvytku, koly nauka dosiahla rivnia, jakyj dozvolyv keruvaty doleju narodiv i krajin speru maloju miroju, a potim povnistiu. Istorija liudej Zemli porivniuvala iz bezliiu inych cyvilizacij na dalekych svitach Velykoho Kicia. Holubi ramy z opalescijujuymy ybkamy vhori buly vidyneni. Za nymy le uvsia chliupit chvy i elest vitru v lysti vina muzyka pryrody, o nastrojuje na spokijni rozdumy. Tya v klasi, vdumlyvi jasni oi Uyte ojno zakinyv svoju lekciju. Bezumno opustyvy tory nad velykymy ekranamy i natyskom knopky prymusyvy stereoproektor 1 schovatysia pid kafedru, vin siv i hlianuv na klas, mylujuy zoseredenymy. oblyiamy. Oevydno, TVF

lekcija vdalasia, cho jak vako bulo pojednaty male j velyke, mohutnij zlet liudstva j bezodniu joho strada u mynulomu, zvorulyvi vydkoplynni radoi okremych liudej i hrizni katastrofy derav. Uyte znav pislia movannia posypliusia zapytannia, tym dopytlyvii, ym synie zaepyla molodu duu zmaliovana nym istoryna kartyna. ekajuy cych z. apyta, vin namahavsia vhadaty, o siohodni najbi zacikavylo univ, a o mohlo lyytysia nezrozumilym Mabu, psycholohija liudej u vaki epochy perechodu vid nyych suspinych form do vyych, koly vira v blahorodstvo i esnis liudyny, v jiji svitle majbutnie rozjidala nahromadenniam brechni, bezhluzdoji orstokosti. j strachu. Sumnivy nadavaly snahy borciam za peretvorennia svitu abo robyly jich bajduymy do vsioho, ledaymy cynikamy. Inake ym pojasnyty oti povarlyvi masovi psychozy naprykinci ERS Ery Rozjednanoho Svitu, o pryzvodyly do znyennia kutury i vynyennia kraych? Mode ERZ Ery Ruk, jaki Zustrilysia bezmirno daleka vid usioho, povjazanoho z istoryno napruenoju nervoznistiu i strachamy mynulych asiv Dumky vytelia urvalysia, koly z-za stolykiv u riznych riadach odnoasno pidvelysia divyna i junak, schoi.odne na odnoho maneroju yroko vidkryvaty oi, vid oho oboje maly zdyvovanyj vyhliad. Vony perehlianuly, i junak pidniav ruku doloneju vhoru est zapytannia. y pravyno skazaty, o ve istorynyj dosvid stverduje nemynuu peremohu vyych form nad nyymy jak u rozvytku pryrody, tak i v zmini? poav junak. Pravyno, Lark, jako vykliuyty osoblyvi zbihy obstavyn, due ridkisni, jak i vse te, o vychody za mei velykoho dilektynoho procesu userednennia, vidpoviv uyte. Napryklad, vypadok iz Zirdoju, yji mertvi rujiny porosly ornymy makamy? zapytala Puna, vytiahujuy na ve nevysokyj zrist. Abo ini, zhodom vidkryti planety, dodav uyte, de je vse dlia yttia: holube sklepinnia mohutnioji atmosfery, prozore more j ysti riky, teple svitylo. Ale vitry perevivaju mertvi pisky, i jich um razom z umom moria y hromovyci jedyni zvuky, o poruuju bezhominnia neozorych puste. Mysliae yttia v dykij omani vbylo sebe i vse yve, ledve dotorknuvy do mohutnosti atoma j kosmosu. Ale my ve zaselyly jich? Ehe ! Ta jake ce maje znaennia dlia tych, yji slidy mijony rokiv tomu rozvijalysia pylom, ne zberihy nioho, aby my zmohly zrozumity, jak i nao vony znyyly sebe i vse yttia svojeji planety! U prochid mi stolykamy kovznula Ajoda movazna j polumjana, schoa na starodavnich divat Pivdennoji Aziji, jaki nosyly v zaiskach abo za pojasamy hostri kyndaly j smilyvo posluhovuvalysia nymy, koly treba bulo zachystyty svoju es. ojno ja ytala pro mertvi cyvilizaciji naoji Halaktyky, skazala vona nykym holosom, ne vbytych, ne takych, jaki samoznyyly, a same mertvych. Spadyna jichnich dumok i sprav, jako vona zberehlasia, inkoly moe posluyty nebezpenoju otrutoju, zdatnoju znyyty e nezrile suspistvo, jake slipo spryjmaje udavanu mudris, abo dorohocinnym dosvidom mi-jonolitnioji boroby za zvinennia iz put pryrody. Doslidennia zahyblych cyvilizacij tak samo nebezpene, jak likvidacija davnich skladiv zbroji, o asom trapliajusia na naij planeti. Meni chotilosia b prysviatyty svoje yttia takym doslidenniam, tycho dodala divyna. Zdajesia, my vidchylylysia vbik vid toho, z oho poav Lark, skazav uyte. Puna zapytala netono, pidvivsia opasystyj ornoubyj junak. Vin ohlianuvsia na tovaryiv, biis jakych pidniala ruky, malo ne pidskakujuy z neterpliaky.
1 Bahato terminiv pereneseno z romanu I. Jefremova Tumannis Andromedy.

 y slid rozumity tak, o nyninij rozvytok suspistva neodminno abo perechid u vyu, komunistynu, formu, abo zahana zahybe? I nioho inoho? provadyv vin dali. Formuliuvannia nepravyne, Kimi, zapereyv uyte. Ne mona pryrivniuvaty proces suspinoho rozvytku do dvoch aliok tereziv. Sered vidomych nam po Kiciu cyvilizacij isnuju vypadky vydkoho j lehkoho perechodu do vyoho, komunistynoho, suspistva. My ojno hovoryly pro samoznyennia rozjednanoho svitu, jakyj dosiah vysokoho rivnia naukovoho i techninoho piznannia. Buvaly peridy tryvaloji paniky, zhubnych vijn, o vidkydaly liudstvo dejakych planet nazad, do zlydniv i zdyavinnia. Poynalosia nove schodennia, nova boroba i tak kika raziv, a poky produktyvni syly planety vysnauvaly i technino dehraduvaly. Ciu dehradaciju naadkam dovodylo vypravliaty vikamy, nezvaajuy na bezmenu mohutnis vyoji suspinoji formy j pomi rozumu Velykoho Kicia. Ale j tut prychid cijeji formy komunistynoho suspistva buv nemynuyj? Ave! Todi ja nepravyno postavyv pytannia, pislia pauzy skazav Kimi. y vidomi vypadky, koly liudstvo na jakij inij planeti dosiahalo vysokoho rivnia nauky, techniky, produktyvnych syl, ale ne stavalo komunistynym i ne hynulo vid nyivnych syl peredasnoho piznannia? y bahato takych vyniatkiv iz zahanoho zakonu rozvytku, jakyj, koly vin zahanyj, povynen jich maty? Uyte chvylynu dumav, opustyvy oi na napivprozoryj zelenyj put kafedry, v jakomu pid as lekciji zahorialysia potribni dovidky j cyfrovi dani. Dyvovyna istorija planety Tormans bula sensacijeju v pamjati staroho pokolinnia. Zvyajno, pro neji znaju i joho juni uni. ymalo knyok, fimiv, pise i poem vyklykala doyttia epopeja zoreliota Temne Polumja. Trynadcia jiji herojiv uvineni pamjatnykom iz siajuoho ervonuvatoho kameniu na malekomu ploskohirji Revat, na tomu samomu misci, zvidky poav svij liach zorelit. Audytorija movazno ekala. Uni starych klasiv buly dostatnio trenovani odo vytrymky i samovladannia: bez vychovannia cych neobchidnych jakostej liudyna ne mohla ni zdijsnyty podvyhiv Herkulesa, ni navi vdatysia do nych. Vy maly pa uvazi planetu Tormans? promovyv uyte. My znajemo lye jiji! chorom vidpovily uni. A o, buly j ini, na neji schoi?

Ja ne maju konkretnych danych, uyte usmichnuvsia trochy rozhubleno, ja istoryk Zemli j vidaju pro cyvilizaciji inych planet lye v zahanych rysach. y treba vam nahaduvaty, o dlia piznannia najskladnioho procesu istoriji inych planet potribne due hlyboke pronyknennia v su uych dlia nas ponia ekonomiky j socinoji psycholohiji. Navi dlia toho, ob zrozumity, dobra y pohana cyvilizacija, nese vona radis y hore, rozkvit y zahybe? ozvavsia chlopyk, jakyj sydiv bilia vikna j vyrizniavsia z-pomi inych serjoznistiu. Navi dlia toho, Miran, pidtverdyv uyte. Inake my ne budemo vidrizniaty od naych predkiv, vydkych u dijach i nezrilych u sudenniach. Ja skazav vam pro zahybli vid lychoho rozumu planety, ale buly j ini svity, de nichto nikoho ne vbyvav, odnae rozumne yttia na nych skinylo, jak kazaly v davnynu, pryrodnym liachom. Mysliayj vyd yttia na cych planetach vidmer, jak vidmyraju nemynue vsi vydy tvaryn, o zminiuju odyn odnoho, i liudyna tako, jako vona znechtuje piznannia bilohinych javy v istorynomu rozvytku. Mekanci cych uporiadkovanych i prekrasnych planet, vmyrajuy, zalyaly jich pokolinniam, dlia jakych najbi pidchodyla ta y ina sukupnis pryrodnych umov. Usi dani peredavalysia po Velykomu Kiciu, a zaselennia vidbuvalosia pislia toho, jak vidchodyly ostanni predstavnyky pryreenoji cyvilizaciji i po Kiciu pronosyvsia syhnal smerti. Nae Rycari astia skazala soromjazlyva Kunti. Ale my malo znajemo navi pro planetu Tormans. Zvisno, pro neji ytav koen, ale zaraz, vyvajuy nau istoriju, e bie jiji zrozumijemo. Tym bie o planeta naselena takymy , jak i my, liumy, naadkamy zemlian, i vsi procesy jiji

rozvytku analohini naym, zhodyvsia vyte. Ce nepohana ideja. Ja poprou z Budynku Istoriji ziroku pamjatnoji mayny z povnoju rozpoviddiu pro mynuli ekspedyciji na Tormans. Ale dlia jiji perehliadu nam slid pidhotuvatysia. Domovtesia z rozpodinym biuro pro zvinennia vid inych lekcij. Krim toho, chaj chto-nebu iz vas, chto zachopliujesia kosmofizykoju, cho by Kimi, pryhotuje na zavtra referat pro peri zorelioty priamoho promenia. Ce dopomoe vam zrozumity osoblyvis umov praci ekipau Temnoho Polumja. Potim my pojidemo na ploskohirja Revat, do pamjatnyka, sporudenoho ekspedyciji. Tiky pislia cioho ziroka das vam cilkovyte rozuminnia vsioho, o stalosia A erez dva dni ostannij klas koly SP C-401 veselo vmouvavsia pid prozorym kupolom hihantkoho vahona Spiranoji Dorohy. Tiky-no pojizd nabrav vydkis, u centranomu prochodi zjavyvsia Kimi j oholosyv, o vin hotovyj ytaty referat. U vidpovi pouly energijni protesty. Uni dovodyly, o ne zmou buty uvanymy, bo uvaha rozporouvatymesia nadto cikavo za viknamy. Uyte prymyryv usich poradoju prosluchaty referat piznie, koly pojizd peretynatyme fruktovu smuhu zavyrky maje otyrysta kilometriv, a ce zajme dvi hodyny chodu. I o potiahlysia neskinenni, heometryno pravyni riady derev na misci kolynioho pustenoho stepu Dekana. Kimi vstanovyv u prochodi malekyj proektor i striamuvav na stinku salonu koliorovi promeni iliustracij. Junak hovoryv pro vidkryttia spiranoji budovy Vsesvitu, jake stalo potovchom dlia rozvjazannia problemy naddalekych mizorianych pereliotiv. Pro bipoliarnu budovu svitu matematyky vidaly e v ERS, prote fizyky toho asu zaplutaly pytannia najivnym ujavlenniam pro antyreovynu. Podumaty lye! vyhuknuv Kimi. Vony vvaaly, o peremina poverchnevoho zariadu astky zminiuje vsi jakosti materiji I peretvoriuje normanu reovynu naoho svitu v antyreovynu, zitknennia z jakoju nibyto spryyny cilkovytu anihiliaciju materiji. Vony vdyvlialysia v pimu ninoho neba, ne vmijuy ni pojasnyty jiji, ani zrozumity toho, o spravnij antysvit tut, poriad, ornyj i neprohliadnyj, nepidvladnyj pryladam, nastrojenych dlia vyjavlennia naoho, svitloho svitu Ne hariakuj, Kimi, zupynyv chlopcia vyte, ty daremno pohano vidhukujesia pro predkiv. Same naprykinci ERS, v epochu vidmyrannia davnich pryncypiv socinoho yttia, nauka stala providnoju syloju suspistva. Todi buly poyreni podibni odnoboki i, ja b skazav, nespravedlyvi sudennia pro poperednykiv. Chiba vako zbahnuty, o nepravynyj abo netonyj aspekt javya bude pomylkovym lye v rezutati nesumlinnoho y chybno orijentovanoho doslidennia? A reta pomylok poperednykiv zaley vid zahanoho rivnia, na jakomu perebuvala nauka v toj as. Sprobujte na my ujavyty, o, vynajovy sotni elementarnych astynok u mikrosviti, vony navi ne zdohaduvalysia, o vse ce lye rizni aspekty ruchu na riznych rivniach anizotropnoji struktury prostoru j asu. Neve? Kimi poervoniv do vuch. Uyte kyvnuv, i znijakovilyj junak viv dali, ale ve z menym zapalom: Antysvit, abo ornyj svit, buv nazvanyj uenymy Tamasom, jak nazyvaly okean bezdijanoji energiji v davnioindijkij filosofiji. Vin v usich vidnoenniach poliarnyj naomu svitovi j tomu absoliutno nespryjniatnyj naymy viduttiamy. Lye nedavno specinymy pryladamy, niby vyvernutymy po vidnoenniu do pryladiv naoho svitu, umovno nazvanoho svitom akti, poaly namacuvaty zovnini kontury Tamasa. My ne znajemo, y je v Tamasi analohini nam formaciji zirok i planet, choa, za zakonamy dilektynoji filosofiji, ruch materiji maje buty j tam. Vako ujavyty, prote jak udovo zvuy nevydyme sonce Tamasa! vyhuknuv Rer. I planeta-nevydymka, naselena takymy istotamy, jak i my, kotri namahajusia pronyknuty v bezodniu naoho svitu! prodzveniv iz zadnioho riadu holos Ivetty. I cili zoriani systemy, halaktyky z minus-hravitacijeju, nehatyvnymy vlastyvostiamy poliv tam, de vony v nas pozytyvni, i mertvoju neruchomistiu, de v nas ruch. I vzahali vse navpaky! pidchopyla Ajoda, o ziperlasia na mjakyj vystup bortovoho vikna. Do rei, pro halaktyky. Jichni klasyni spirani formy staly vidomi e perym vynachidnykam teleskopiv, rozpovidav Kimi, ale potribno bulo dekika stoli, aby zrozumity v nych reane vidbyttia struktury vsesvitu volokon, y, tonie, plastiv naoho svitu, perearovanoho z Tamasom i razom z nym zakruenoho v bezkonenu spira. I okremi elementy, vid halaktyk do atomiv, kotri na konomu abli maju svoji osoblyvi vlastyvosti zahanych zakoniv. Vyjavylosia, o svitlo ta ini vyprominennia nikoly ne poyriujusia u vsesviti priamolinijno, a namotujusia na spira, odnoasno kovzajuy po helikojidu j oraz bie rozvertajuy u miru viddalennia vid sposterihaa. Distaly pojasnennia i stysnennia ta roztiahuvannia svitlovych chzy iz skoroenniam jich pry vchodenni v hlybynu spirali j pozirne rozbihannia zirok ta halaktyk u dalekych vytkach. Rozhadaly Lorenceve rivniannia z joho ujavnym znyknenniam asu j zrostanniam masy pry vydkosti svitla. e krok i stav zrozumilym nu-prostir, jak mea mi svitom i antysvitom, mi svitom akti j Tamasom, de poliarni toky prostoru, asu j energiji vzajemno urivnovaeni j nejtralizovani. Nu-prostir tako skrueno v spira vidpovidno do oboch svitiv, ale Junak za-tnuvsia. Ja dosi ne mou zbahnuty, jakym ynom u niomu vynykaje molyvis peresuvannia, pry jakomu maje myttievo mona dosiahty bu-jakoji toky naoho vsesvitu. Meni pojasnyly ce nablyeno, o, movliav, zorelit priamoho promenia jde ne za spiranym chodom svitla, a niby vpoperek nioho, za pozdovnioju vissiu ravlyka, vykorystovujuy anizotropiju prostoru. Krim toho, zorelit u asi movby stoji na misci, a vsia spira svitu obertajesia navkolo nioho ervonijuy, Kimi bezporadno pochytav holovoju pid smich svojich

tovaryiv. Daremno vy tak viddiayly Kimi, nevdovoleno pidniav ruku vyte. U novij kartyni vsesvitu e bahato o dostupne lye matematynomu obmacuvanniu okremych javy. Vy zabuly, o nauka ruchajesia v pimi neznanych hlybyn vsesvitu, nae slipyj z prostiahnutymy rukamy, spryjmajuy neitki kontury. I lye pislia velyeznoji praci stvoriujusia aparaty doslidennia, zdatni vysvitlyty nevidome i pryluyty joho do piznanoho. Uyte ohlianuv prynyklych univ i zaveryv: Kimi ne skazav e pro odne, valyve. Davno buly vhadani dilianky nehatyvnoji hravitaciji v kosmosi, ale tiky try stolittia tomu vony distaly svoje pojasnennia, jak provaly z naoho svitu v Tamas abo v nu-prostir. Inkoly v nych bezslidno znykaly zorelioty inych cyvilizacij, ne prystosovani dlia ruchu v nuliovomu prostori. e na biu nebezpeku naraajesia zorelit priamoho promenia. Pry najmenij pomylci v urivnovaenni poliv vin ryzykuje ziskovznuty abo v na prostir akti, abo v prostir Tamasa. Iz Tamasa povernutysia nemolyvo. My navi ne vidajemo, o dijesia tam z naymy predmetamy. y vidbuvajesia myttieva anihiliacija, y vse aktyvni procesy tak samo myttievo zavmyraju, peretvoriujuy, prymirom, zorelit u brylu absoliutno mertvoji reovyny (ce nove poniattia reovyny te stalo naslidkom vidkryttia Tamasa). Teper vy moete ujavyty sobi nebezpeku, na jaku narazylysia peri ZPP Zorelioty Priamoho Promenia i sered nych Temne Polumja. Ale liudy jly na cej achlyvyj ryzyk. Molyvis myttievo pronyknuty v potribnu toku prostoru varta bu-jakoho ryzyku. Bo ie zovsim nedavno ovolodinnia bezkonenistiu kosmosu zdavalosia absoliutno nemolyvym, ne prohliadalosia nijakych liachiv do podolannia cioho prokliattia vsich asiv i vsich cyvilizacij kosmosu, objednanych u Velykomu Kici. Bayty odna odnu dosi jim dopomahaly lye Ekrany Zovninich Stancij. Mynulo trysta lit vidtodi, jak liudstvo vstupylo v ERZ novu Eru. Zdijsnylasia smilyva mrija liudej, i nyni daleki svity perebuvaju vid nas na vidstani prostiahnutoji ruky za asom. Zvisna ri, peresuvannia ZPP vidbuvajesia ne myttievo. Neobchidnyj as na vyvedennia v nu-prostir, as na due skladnyj rozrachunok toky vychodu j dotiahuvannia zoreliota iz nablyenoji toky do mety na zvyajnych anamezonnych dvyhunach i subsvitlovij vydkosti. Ale o znay dva-try misiaci cijeji praci porivniano z mijonamy svitlovych lit vidstanej zvyajnoho spirano-svitlovoho liachu v naomu prostori! Navi pryrist vydkosti vid erepachy do zvyajnoho zoreliota nio v porivnianni iz ZPP. Nemov iliustrujuy slova vytelia, pojizd pirnuv u dovhyj tune. U vahoni spalachnulo opalove svitlo, vidtiniujuy za viknamy neprohliadnu pimu. Na zminu jij jaskravym spalachom osvitylasia bezmena rivnyna, porosla sribliastoju travoju. Vid strimkoho bihu yroko zakrutylysia, rozlitajuy na vsi boky, vychory. Jaskravo-synia smuha vdalyni poznayla stupinasti drevni hory, posered jakych u napriamku Indijkoho okeanu lealo ploskohirja Revat. ob dosiahty joho, junym mandrivnykam dostatnio bulo maty lye trenovani v chobi j bihu nohy. Dalekyj bereh uhaduvavsia za vidtinkamy neba j pryzachidnoho soncia. Trava boliae mahala po holych nohach podoronich, viter obvivav jichni spyny suchym arom. Strumeni povitria, zdijmajuy uhoru, merechtlyvoju stinoju otoyly kiceve pasmo ploskych pahorbiv. Pidniavy na pereval, usi zavmerly. Nebaenyj haj vysoeznych sekvoj prychovuvav centr ploskohirja. Trydcia otyry yroki doriky za yslom holovnych vektoriv Velykoho Kicia rozbihalysia z haju do schyliv navkolynich pahorbiv z korynevoho bazatu, strimko zrizanych i vkrytych jakymy barejefamy. Uni ne staly jich rozhliadaty j, ruyly do haju po bilomu kaminniu yrokoho liachu. Lye dvi kruhli kolony ornoho hranitu poznaaly vchid. Pid rozprostertym na zapamorolyvij vysoti vittiam sekvoj slipue sonce peklo mene i elest vitru vuch. Suvora mohu veletenkych stovburiv zmusyla styyty kroky j pryhluyty holosy, niby uni pronykly u viddalene od usioho svitu schovye tajemnyci. Schvyliovano j u napruenni perehliadalysia, ekajuy oho nezvyajnoho. Ta koly vyjly na centranu haliavynu, pid nevblahannu jaskravis neba, pamjatnyk zoreliotu Temne Polumja zdavsia jim nadto prostym. Mode korablia napivsferynyj kupol z temno-zelenoho metalu bula rozitnuta navpil, nae chto udaryv po nij hihantkym meem. Dovkola osnovy pid kicevym vystupom roztaovuvalysia statuji liudej. Majdanyk pidniia pamjatnyka javliav soboju tuho skruenu spira svitloho, dzerkano polirovanoho metalu, vrizanoho v ornyj matovyj kami. yslo skuptur na konomu pivkoli rozrubu vyjavylosia neodnakovym: pja iz zachidnoho, visim iz schidnoho. Uni vydko rozhadaly neskladnu symvoliku. Ce smer, jaka rozdilyla zahyblych na planeti Tormans, i tych, chto povernuvsia na Zemliu, tycho skazala Ajoda, le zblidnuvy vid pouttia, o jiji ochopylo. Uyte movky schylyv holovu. A ti, chto povernuvsia? Vony yly nedovho nadto vysnalyvyj buv liach, na jakomu vony zaznaly stranych vyprobuva. U cej moment Lark, jakyj nablyzyvsia do zachidnoho pivkola skuptur, pidniav uhoru schreeni doloni, zaklykajuy movaty. Povino pidijla reta univ. Pozadu buv teper tiky vyte, vin dyvyvsia na kupol zoreliota, o vysoiv nad dovhoju tinniu haju i buv schoyj na blyskue temne dzerkalo. Trochy dali zupynylasia strunka inka z knykoju v rukach. Lehki skladky kostiuma z korotkoju spidnyceju obliahaly jiji stan. Lye tovstyj syhnanyj braslet astronavta vye liktia livoji ruky svidyv pro jiji pryetnis do naddalekoji kosminoji ekspedyciji. Vona dyvylasia poverch knyhy, velyki pasma hustoho volossia spadaly na zamyslene olo. Ta napruena dumka vidbyvalasia v skorbotnomu zhyni povnych hub i rysokach navkolo oej

 Sama Faj Rodis, komandyr ekspedyciji, epnula Puna, jaka peroju pidijla do statuj. U movanni pamjatnyka kroky po hladekomu metalu zdavalysia vyzyvno hunymy, i dity skynuly vzuttia. e odna inka stojala bokom, vystavyvy vpered live plee i zanuryvy ruku v rozkinu hryvu volossia, niby v tryvozi ekala na o. Jiji oblyia, pravyno ovane z javno monhokymy rysamy, bulo zvernene do hliadaiv. V oach z rozkosym rozrizom ajilasia due syna nervova napruha. Zdavalosia, o Tivisa Chenako, biloh ekspedyciji, o-o krykne: Dyvisia, jak ce pohano! I na protyvahu tryvozi biloha, opli z neju, astrofizyk zoreliota Tor Lik vino j spokijno zipersia na ramu liuka, a pravyciu estom zaspokojennia j zachystu poklav na plee Tivisy. Vin stojav, bezpeno schrestyvy nohy, i vid usijeji joho postati jla ne fizyna, dlia cioho vin buv nadto molodyj i chudorliavyj, a nervova syla. Vidvernuvy od astrofizyka i schylyvy velyku holovu, peryj astronavihator Vir Norin prostiah pravu ruku pered hrumy ostannioho z pjatirky inenera broniovoho zachystu Hena Atala. Inener vysoko zanis obydvi ruky, o trymaly rukivja jakoji prymityvnoji zbroji. Joho dovhe oblyia z vukymy, blyko posadenymy oyma, bulo hrizne. Hen Atal postav pered pamjattiu Zemli jak vojin u dvoboji z nenavysnym vorohom. Statuji tych, chto nazavdy lyyvsia na bezmirno dalekij planeti j viddav svoje yttia nevidomym liudiam Tormansa, rizko osvitliuvalysia promeniamy pryzachidnoho soncia, jaki probyvalysia kri verchivja sekvoj. Skuptury vomy z tych, o povernulysia, opynyly u prysmerkovomu zatinku, nae opovyti haboju smutku. Maje na liniji rozrubu, zovsim blyko vid pjaty zahyblych I trochy vidstupyvy vid inych, stojaly, micno obniavy, dvi inky. Odna, v povnomu rozkviti syl, odiahnena v toneku bluzku z vidkrytymy pleyma i zvyajni tany astronavta. Vona dyvylasia skosa z-pid opuenych vij, i hirka posmika torkala verchniu hubu. Do neji prytysnulasia nevysoka divyna v povnomu kostiumi zore-litnyci, tobto v lehkij kurtci iz stojaym komirom i vinych tanach. Vona vsia napruyla u napivoberti, niby strymujuy nepohamovni pouttia, i, spyrajuy stehnom na astynu jakoho pryladu, dyvylasia na hliadaiv z hnivom, horem i ridkisnoju na Zemli alistiu, v upertomu voliovomu zusylli stysnuvy tverdo okreslenyj zavelykyj rot. Likar Zorianoho Flotu Eviza Tanet i antropoloh-linhvist edi Daan, proytaly uni na postamenti, povino peresuvajuy do nastupnoji skuptury. Komandyr i najvidpovidaniyj specilist korablia, inener anihiliacijnych ustanovok Hrif Rift buv zobraenyj u krisli pilota, joho ruky lealy na umovno poznaenomu puti. Vin povernuv vysokoole, spovnene suvoroji riuosti oblyia, poorane zmorkamy rozdumiv i voli, vid pryladiv do inych statuj, niby nespodivano zibravsia skazaty svojim tovaryam o due valyve. I ne lye valyve v oblyi inenera bula vyrazno peredana chudonykom nedobra zvistka. Poru sydiv u krisli inener pilotnych prystrojiv Div Simbel, jakyj vystavyv. upered ruku z brasletom astronavta j nahnuvsia, ne zvodiay oej z Hrifa Rifta. Skuptor vylipyv joho v profi, bokom do hliadaa. Masyvna holova z micno stysnutymy elepamy na protyvahu reti, due yvym skupturam, zdavalasia kaminno-neruchomoju na pochylenij mohutnij yji. Pravycia styskala rukivja pryladu Div Simbel ekav syhnalu. Try inoi statuji naprykinci pivkola peredavaly zovsim inyj nastrij. Druhyj astronavihator Menta Kor, zatyno vmostyvy, pidhornuvy pid sebe nohy, sydila v kutku oho na zrazok hlybokoho dyvana. Jiji yroko vidkryti oi pid nykymy brovamy buly spriamovani vdalynu nad strikoju obysliuvanoji mayny. Vona oboma rukamy trymala striku maje vprytul do hubiv napivvidkrytoho v zadumi rota. Tonka majsternis zumila vidby i ty peremonu vpevnenis. Oevydno, astronavihatorovi vdalosia rozvjazaty o nadto vake. Neja Cholli inener bizachystu, taka juna, jak i edi Daan, sila na krajeok vystupu, nahnuvy upered i spyrajuy vidvedenymy nazad rukamy na korotki vaeli. Rvuko povernuvy holovu na live plee, vona niby dyvyla na voroha, jakyj znenaka zjavyvsia. Suvora smilyvis vidbyvalasia v usij jiji hnukij fihuri, odiahnenij u rozstebnutu na hrudiach bluzu iz zasukanymy rukavamy. Nohy, oholeni po vsij dovyni, buly perechreeni v javnomu zusylli, i liva, zakynuta vye pravoji, upyralasia v peda. Nedbali pasma volossia spadaly na prave plee, oku i astkovo prykryvaly lob. Vona meni podobajesia najbie, epnuv Lark podruzi, o stojala poru. Ta promovala, zaperelyvo chytnuvy holovoju, i pokazala na tretiu zorelitnyciu. Maje oholena, iz zuchvalym usvidomlenniam osoblyvoji syly vlasnoho tila, vona vyprostalasia z vysoko pidniatymy hrumy, obchopyvy doloniamy nejmovirno tonkyj stan i opustyvy oi. Starovynna korotka zaiska obramliala jiji oblyia, o zvuuvalosia do zahostrenoho pidboriddia. Mudra nepryjazna usmika hrala na jiji hubach z jamokamy v kutykach rota. Odne plee prykryvaly tonki skladky vyriblenoho z ornoho kameniu arfa, perekynutoho z-pid ruky na spynu. Molyvo, skuptor buv zakochanyj u cej obraz, prynajmni Olla Dez, inener zvjazku i zjomky, vtilylasia v navdyvovyu yvu statuju, spovnenu pouttia j inonosti. Ale ostannij len ekipau zoreliota So Sajin, rozmienyj za Olloju v kinci pivkola, ne dyvyvsia na neji. Vysunuvy iz-za i puta mayny, inener-obysliuva prymruyvsia v ninij i usmici, o lukavymy zmorkamy poorala joho chude oblyia. Zdavalosia, vin namahavsia zahlianuly po toj bik pamjatnyka, de stojala najblya i kochana, teper nazave schovana vid nioho. Sonce ostatono silo, kupol pohas, i tropina ni pidkralasia znenaka. Ale tut-taky, skoriajuy prysutnosti vidviduvaiv, avtomatyno spalachnuly lampy oranevoho svitla, prychovani v kicevomu piddai nad statujamy. V chymerno perechreenych promeniach statuji staly e yviymy, todi jak use

navkolo znyklo v neprohliadnomu moroci. Uni zatajily viddych vony nemov lyylysia na samoti z herojamy Temnoho Polumja. Kika chvylyn ekannia i zorelitnyky zitchnu, usmichnusia i podadu ruky svojim naadkam. Ale as mynav, i zakliakla neruchomis fihur dedali bie obtiauvala. Molyvo, vpere pouttia nemynuosti smerti, bezpovorotnoji vtraty hlyboko pronyklo v svidomis molodi. Chto holosno zitchnuv. Kimi poter skroni, riue stupyv krok do statuji Faj Rodis i schylyvsia pered neju v proanomu pokloni, ledve ne natknuvy na rih kamjanoji knyhy, jaku vona trymala pered soboju. Joho tovaryi rozbrelysia, spyniajuy u zadumi pered statujamy, jaki najbie spodobaly. Ini, vidijovy podali, rozhliadaly skupturnu hrupu cilkom. Biis univ zatrymalasia pered zachidnoju hrupoju. Ci liudy tak i ne povernulysia na liubu Zemliu, ne dotorknulysia bie do jiji ciliuoji pryrody, ne pobayly v peredsmertni hodyny odnoji liudyny ridnoji planety. Svit Tormansa, o perebuvav na nedostupnij niomu, krim ZPP, vidstani, zdavavsia e beznadijniym, nebezpeniym i tulyviym, ani mertvi planety, vyjavleni bilia blykych son, abo svity nezbahnennoho yttia na ekranach Velykoho Kicia. Molodi liudy perejnialysia nastrojem tych asiv, koly vidbuttia peroho ZPP bulo schoe na strybok u nevidamu bezodniu. Vony zabuly pro te, o ertva Zemli na Tormansi ne bula daremnoju, i stojaly pered pamjatnykom, jak ti, chto provodav Temne Polumja ponad stolittia tomu v joho nikym e ne protorenyj liach, spovneni nevyraznoji tryvohy j cilkom reanoho usvidomlennia velykoji nebezpeky ekspedyciji. Uyte domihsia svoho uni pidhotuvalysia do perehliadu ziroky Budynku Istoriji stereofimu z opysanniam ekspedyciji, bioju astynoju zniatoho z natury. Ini podiji buly vidnovleni za zapysom pamjatnych pryladiv i rozpovidiamy leniv ekspedyciji, jaki povernulysia. Molodym liudiam dovelosia nahadaty pro neobchidnis povernennia. Kika olovik zaproponuvaly zanouvaty na misci, prote biis pryjniala poradu vytelia povernutysia ninym pojizdom, ob zavtra perehlianuty ziroku, jaka vymahatyme ciloho dnia z perervoju na vidpoynok. Neochoe, asto ohliadajuy, uni zibraly i pily po dorozi erez haj. Ledve ostannia liudyna zijla z majdanyka pidniia, jak osvitlennia pamjatnyka pohaslo. Mode zoreliota i statuji joho komandy znykly v moroci, niby provalylysia v ornu bezodniu antysvitu Tamasa. Slabkym fosforynym siajvom zasvityly uzbiia liachu. Podoroni mohly vpevneno jty i v neprohliadnij pimi haju, i pid zorianym nebom erez pereval kola pahorbiv. U zoseredenij movanci vony prybuly do stanciji. Zvyna obstanovka Spiranoho liachu, svitlo j bezli liudej poslabyly vraennia, i molo vzialasia zbudeno obhovoriuvaty pooaene. Pytannia: chto komu bie spodobavsia hariae debatuvalosia, a poky pidijov pojizd i stomleni mandrivnyky pryliahly na mjakych sydinniach. A vse-taky ti pjatero, o zahynuly, krai za tych, chto povernuvsia, i ce ne vypadkovo! tverdyv Kimi, vmoujuy zrunie. Zovsim ni! zapereyla Puna, zhornuvy kalaykom. Meni Hrif Rift vydavsia najhlybym, najtverdiym, najrozumniym! omu todi vin zostavsia v korabli? Chto krim nioho, mih spravytysia z anihiliacijeju? Neve ty ne zrozumiv, o Temne Polumja zahynuv by na Tormansi abo v dorozi i my nikoly nioho ne dovidalysia b! Ce tak! I vse I vse ja chou spaty, a ne spereatysia z toboju. Tym bie to vsi po-riznomu postavylysia do liudej ekspedyciji. Danie u zachvati vid bojovoho Hen Atala i Neji Cholli, a ty ne zvodyv oej z Faj Rodis i Div Simbela. Pobaymo, chto krayj! zapereyly z druhoho riadu krisel, zavtra, pislia ziroky. Pobaymo, sonno proburmotila Puna, ale nevhamovnyj Kimi pidijov do vytelia, jakyj vlatuvavsia v zadniomu kinci salonu. Junak estom spytav dozvolu, i toj stverdno kyvnuv holovoju. O vy, z yttievym dosvidom i pohlyblenym rozuminniam, skazav Kimi, koho z nych vy obraly b svojim druhom? Ty dumaje pro tovaryiv u podvyhach y pro mentora? Kimi zaarivsia i opustyv oi. Rozumiju. Ale u vybori podruhy ne moe buty nasliduvannia, i ja tobi ne pryklad. Ni zvisno. Ale ja chotiv diznaty dumajuy pro pravynis sudennia i smaku. My vsi tak rozijlysia I dobre Nezalenis sudennia my, vyteli, prahnemo vychovaty u vas z perych krokiv u ytti. Potim, koly bude zdobuto pevnu sumu zna, vynykaje spinis rozuminnia. I vy? Jakby ja mih vybyraty, vybrav by Faj Rodis. Aha! I ja y Ollu Dez! omu? spantelyeno zapytav junak. Vony taki rizni, zovsim neschoi. U tim-to j ri. Bay, ja poperedyv tebe. as spaty, ne budemo rozpoynaty skladnoji rozmovy. Ale nevdovzi tobi dovedesia piznaty ve ne rozumom, a uttiam usiu nemynuu poliarnis viduva, dilektyku yttia, znano skladnii j vai za vsi najholovolomnii zadai tvorciv teorij u nauci j novych cpiachiv mystectva. Zavdy pamjataj, o najskladnie v ytti ce sama liudyna, ade vona vyjla z dykoji pryrody ne

pryznaenoju dlia toho yttia, jake povynna vesty po syli svojeji dumky i blahorodstvu pouttiv. Uyte zamovk i laskavo pidtovchnuv Kimi do joho miscia. Ci zakliuni slova orazu splyvaly v pamjati junaka v ti chvylyny, koly ziroka pamjatnoji mayny rozhortala povis pro planetu Tormans u maje naturanomu ytti ekraniv TVF.

Rozdil I MIF PRO PLANETU TORMANS

Na zakinennia dozvote rozpovisty pro pochodennia nazvy. U pjatomu peridi ERS u zachidnij sferi svitovoji kutury narostalo nevdovolennia cyvilizacijeju, jaka vyrosla z kapitalistynoji formy suspistva. Bahato pymennykiv i venych probuvaly zahlianuty v majbutnie. Pereduttia chudonykiv vchodylo tryvohoju v dumy peredovych liudej pered kryzoju, jaka nablyalasia, v ti roky, koly protyriia, o nazrivaly, zakinuvalysia vojennymy konfliktamy. Ale z vynachodom dalekych raket i jadernoji zbroji pobojuvannia za majbutniu doliu liudstva stalo zahanym i, jasna ri, vidbylosia v mystectvi. U Budynku Mystectv zberihajesia kartyna tych asiv. Korotkyj pidpys pid neju nam absoliutno zrozumilyj: Ostannia chvylyna. Na prostoromu poli riadamy stoja hihantki rakety, schoi na vysoki chresty na starovynnomu cvyntari. Nyko navyslo kalamutne bezsoniane nebo, zahrozlyvo prokreslene hostrymy spysamy bojovych holovok strachitlyvych nosijiv termojadernoji smerti. Liudy, bojazko ohliadajuy, niby sami v strachu vid zapodijanoho, vervekoju bia do ornoji peery hlybokoho blindaa. Chudonyk zumiv peredaty viduttia stranoji bidy, ve nemynuoji, bo u vidpovi na zahybe mijoniv beznevynnych liudej zvidty, kudy spriamovani chrestopodibni udovyka, pryletia taki sami rakety. Zahynu ne ti, kotri bia u blinda, a zobraeni na zvorotnomu boci dyptychu olovik i inka, juni j sympatyni. Vony staly na kolina na berezi velykoji riky. inka prytyskaje do sebe nemovlia, a staryj chlopyk micno vepyvsia rueniatamy za baka. olovik obnimaje inku j ditej, povernuvy holovu nazad, tudy, de z chmary atomnoho vybuchu, o nakoujesia, vysunuvsia zanesenyj nad bezporadnymy postatiamy liudej hihantkyj me. inka ne ozyrajesia vona dyvysia na hliadaa, i bezmenyj smutok pryreenosti na jiji oblyi pryhniuje konoho, chto bay ciu kartynu. Ne men syno vyraeno bezporadnis olovika vin znaje, o vsiomu kine, i lye prahne, aby vyde. Nastroji, analohini vidbytym na kartyni, sered liudej, jaki spoviduju chrystyjanku religiju j bezzastereno viria u nadzvyajni mistyni, jak nazyvaly todi, syly, o stojaly nad pryrodoju, zjavylysia e ranie, pislia peroji svitovoji vijny ERS. Moralisty davno pobayly nemynuis rozpadu kolynioji morali, jaka vychodyla z religijnych dohm, razom iz zanepadom religiji, prote na vidminu vid filosofiv-dilektykiv ne bayly vychodu u perebudovi suspistva. Prykladom takoji reakciji na dijsnis stala dlia nas nevelyka knyha Artura Lindseja, o zberehlasia vid toho asu, pro fantastynu podoro na odnu z planet u systemi zirky Arktur. Zvyajno, podoro myslyla jak duchovno-mistyna. Ni pro jaki zorelioty technika toho asu ne mohla j hadaty. Na ujavnij planeti spokutuvalysia hrichy liudstva. Pochmure, spovnene nuhy yttia, zmaliovane avtorom, dyvuje bahatstvom fantaziji. Planeta nazyvalasia Tormans, o davnioju movoju oznaalo katuvannia. Tak narodyvsia mif pro planetu muk, jakyj zhodom vykorystovuvaly, mona sudyty, i chudonyky, i pymennyky bahatioch pokoli. Do mifa pro Tormans povertalysia ne raz, osoblyvo v peridy kryz, tiakoji vijny, holodu j nepevnoho majbutnioho. Dlia nas planeta Tormans bula lye odnijeju z bahatioch tysia kazok, jaki pily v nebuttia. Ale vsim vidomo, o simdesiat dva roky tomu my oderaly po Velykomu Kiciu peru zvistku pro dyvnu planetu ervonoho soncia v suzirji Rysi. Istoryk Kin Ruch, jakyj vytiahnuv z-pid naaruva asu peroderelo mifa, nazvav novu planetu Tormansom symvolom tiakoho yttia liudej u nevlatovanomu suspistvi. Hlybokyj holos Faj Rodis zmovk, i v zali Rady Zoreplavannia na chvylynu zapanuvala tya. Potomu na trybuni zjavyvsia chudorliavyj olovik z rudym nepokirnym ubom. Joho dobre znala vsia planeta i jak priamoho naadka znamenytoho Ren Boza, jakyj perym zdijsnyv eksperyment priamoho promenia i malo ne zahynuv pry ciomu, i jak teoretyka navihaciji ZPP. Liudy, kotri bayly pamjatnyk Ren Bozu, vvaaly, o Vel Cheh due schoyj na pradida. Obyslennia zakineno i ne superea hipotezi Faj. Nezvaajuy na kolosanu viddalenis Tormansa, cilkom molyvo, o ti sami try zorelioty, jaki pokynuly Zemliu na poatku ESV, dosiahly cijeji planety. Ujavimo sobi, o korabli potrapyly v sferu nehatyvnoji hravitaciji, provalylysia v nu-prostir i zvidty, pryrodno, ziskovznuly nazad, v odnu, my proletivy sotni parsekiv. Pry cilkovytomu nevihlastvi v astronavihaciji zahybe zoreliotiv bula nemynuoju, prote jich vriatuvav ysto vypadkovyj zbih toky vychodu z planetoju, due blykoju za vlastyvostiamy do naoji Zemli. Teper vidomo, o planety naoho typu zovsim ne ridkisne javye i, jak pravylo, vony isnuju u konij zorianij systemi z kikoma suputnykamy. Tomu znachidka takoji planety sama po sobi ne dyvyna, ale vychid na neji v malo-zorianych yrotach Halaktyky podija vyniatkova. U davnynu hovoryly, pidmityvy zakon poperednioho podolannia obstavyn, o boevinych suprovoduje uspich. Tak i tut boevine poynannia vtikaiv iz Zemli, fanatykiv, jaki ne baaly skorytysia nemynuomu chodu istoriji, uvinalo uspichom. Vony jly navmannia na ojno vidkryte todi skupennia temnych zirok nepodalik vid Soncia, ne pidozriujuy, o cia pliama, otoena pojasom temnoji reovyny, zovsim ne skladna systema zirky-nevydymky, a proval, misce rozpovzannia pozdovnioji struktury prostoru, jaka obtikaje unduliaciju Tamasa. Ja e raz perehlianuv zapysy pamjatnych mayn spoluennia 886449, sto pjatoho kliua, dvadcia peroji hrupy informacijnoho centru 26 Velykoho Kicia. Opysannia mekanciv Tormansa bidni. Ekspedycija z planety v suzirja Cefeja, yja nazva e ne perekladena movoju Kicia, zmohla oderaty lye kika znimkiv, i z nych mona sudyty, o tormansiny vemy schoi na tych liudej, jaki vdalysia do

vidajdunoji sproby bahato vikiv tomu. Ue provadeno pidrachunok bipoliarnoji virohidnosti vin dorivniuje nu-otnriom. Mayna Zahanoho Rozumu po vsich okruhach pidsumuvala tak z vysokym indeksom, i Akademija Horia j Radosti tako vyslovylasia za ekspedyciju. Vel Cheh zalyyv trybunu, i joho misce zajniav holova Rady. Pislia takoji arhumentaciji Radi nioho vyriuvaty my pidkoriajemosia dumci planety! Sucine siajvo zelenych vohniv u zali bulo vidpoviddiu na slova holovy. Toj viv dali: Rada nehajno rozpoynaje robotu po formuvanniu ekspedyciji. Najholovnie, najvalyvie pidbir astronavtiv. Temne Polumja druhyj na ZPP nevelykyj i my ne zmoemo poslaty liudej stiky, skiky potribno. Keruju zoreliotom visim olovik, usi bezzminni, krim navihatoriv. e pja olovik, rachujuy naanyka, maksymum, o moe vziaty Temne Polumja. Inake liudy budu u nesterpnych umovach. My z hirkotoju usvidomliujemo, o nai ZPP ne bie ni doslidni mayny, i ti, chto jich vody, po suti, vyprobuvai najnebezpenioho vydu peresuvannia v kosmosi. Koen polit, osoblyvo v nezvidanu zonu kosmosu, jak i ranie, taji u sobi smertenyj ryzyk V odnomu z verchnich riadiv zalu tryi blymnuv ervonyj vohnyk. Pidvivsia molodyk u yrokomu bilomu plai. y varto pidkresliuvaty nebezpeku? zajavyv vin. Vy znajete, naskiky ce zbiuje pryplyv baajuych navi u techninomu eksperymenti. Ale jdesia pro Tormans, pro molyvosti zjednatysia z naymy liumy, astkoju liudstva, vypadkovo zakynutoju v bezkonenyj prostir! Holova pochytav holovoju. Vy nedavno prybuly z Jupitera i ne znajete podroby obhovorennia. Nema j krapli sumnivu my povynni ce zrobyty. Jako yteli Tormansa liudy iz Zemli, to nai i jichni pradidy Dychaly tym samym povitriam, molekuly jakoho napovniuju nai leheni. V nych i v nas spinyj fond heniv, spina krov, jak skazaly b u tu epochu, koly vony pokynuly Zemliu. I jako yttia v nych take tiake, jak ce vvaaju Kin Ruch i joho spivrobitnyky, to tym bie my zobovjazani pospiyty. My v Radi hovoryly pro nebezpeku, jak pro specinyj motyv doboru liudej. Nahaduju e j e raz: my ne moemo zastosuvaty sylu, ne moemo pryjty do nych ni karajuymy, ni vseproajuymy visnykamy vyoho svitu. Prymusyty jich zminyty svoje yttia bulo b boevilliam, i tomu potriben zovsim osoblyvyj takt i pidchid u cij nebuvalij ekspedyciji. Na o vy spodivajetesia? sturbovano zapytav olovik z Jupitera. Jako jichnia bida jak velyezna biis usich bid vid nevihlastva, tobto slipoty piznannia, todi nechaj vony prozriju. I my budemo likariamy jichnich oej. Jako chvoroba vid vakych zahanych umov planety, my zaproponujemo jim zcilyty jichniu ekonomiku j techniku, v usich vypadkach na obovjazok pryjty likariamy, vidpoviv holova, i vsi leny Rady pidvely, jak odyn, ob vyslovyty cilkovytu zhodu. A jako vony ne zachou? zapereyv jupiterinyn. Holova znechotia vidpoviv: Zvernisia v Akademiju Peredbaennia Majbutnioho. Vona ve obhovoriuje rizni varinty. Nam e, do toho jak leny Rady rozijdusia po roboych hrupach, treba vsim hurtom vyriyty pytannia pro naanyka ekspedyciji. Imja Faj Rodis, uenyci Kin Rucha, znavcia istoriji ERS, vyklykalo blysk pojasiv zelenych vohniv. Ja hadaju, dodav holova, hotujuy zijty z trybuny, o treba dobyraty liudej jakomoha molodych, u tomu ysli j specilistiv korablia. Molo psycholohino blya do ERS i ESV, ani zrili liudy, jaki daleko pily po liachu samovdoskonalennia j inkoly pohano rozumiju raptovis i sylu emocij molodosti. Holova posmichnuvsia pobino j lukavo, ujavyvy sobi obureni zajavy, jaki odery vid molodinych hrup informacijnyj centr Rady Zoreplavannia. Misce startu ZPP Temne Polumja vybraly tak, ob joho mohly provesty jakomoha bie liudej. Stepova rivnyna v otoenni nykych pahorbiv na ploskohirji Revat v Indiji vyjavylasia v ciomu vidnoenni ideanoju. Jak usi peri zorelioty priamoho promenia, Temne Polumja jov za mei sonianoji systemy na zvyajnych anamezonnych dvyhunach i tam, u poperednio rozrachovanij toci, ekranuvav svij stan u naij systemi prostoru-asu. Ce davalo molyvis staty na rubi Tamasa v nu-prostori. Nezhrabna forma zoreliota uskladniuvala joho vidryv vid Zemli. Dovodylosia pidnimaty ne na planetarnych, a vidrazu na anamezonnych dvyhunach. Tomu peri ZPP ne mohly zlitaty na zvyajnych kosmodromach, a lye u viddalenych i pustenych misciach.

Dvorohi aktyvatory mahnitnoho polia vysunulysia na zachyst. Ti, chto zibravsia na pahorbi, schovalysia za metalevoju sitkoju, odiahnuvy specini napivmasky, jaki nadijno prykryvaly vucha, nis, rot arom mjakoho plastyku. Na rohach aktyvatoriv spalachuvaly syhnaly, ledve pomitni v svitli tropinoho ranku. Zelenyj kupol velykoho korablia zdryhnuvsia, pidstrybnuv na desiatok metriv i zavmer na ti kika sekund, za jaki mahnitni amortyzacijni achty vseredyni korablia nabraly povnu potunis. Temne Polumja povys, povino obertajuy navkolo vertykanoji osi. Blidyj stovp anamezonu merechtlyvo roztikavsia pid nym do me zachysnoji stiny. Nespodivano zorelit zrobyv druhyj vertykanyj strybok u nebo i v odnu my znyk. Raptovis, prostota, a tako nesterpnyj dlia vucha rizkyj zvuk zovsim ne buly schoi na hunyj i uroystyj start zvyajnych zoreliotiv. Hihantki j hrizni korabli jly iz Zemli velyavo, niby pyajuy svojeju syloju, a cej ez, nemov utikajuy. Ti, chto provodav, rozijlysia trochy rozarovani. Ale nijak ne vsi ujavlialy sobi nebezpeku ZPP i skladnis ekspedyciji. Tiky zapana ujava, abo hlyboki znannia, abo i te j ine razom zmusyly astynu liudej lyytysia v zadumi pered sporoniloju ulohovynoju, jaka pokrylasia bilym porochom perepalenoho gruntu. Liudkyj rozum, cho jak zbahatyvsia i rozvynuvsia za ostanni try tysiai lit, vse e spryjmav dejaki javya lye z odnoho zovninioho jichnioho boku i vidmovliavsia viryty, o cia nezhrabna sporuda zdatna maje myttievo probyty prostir, zamis toho ob pokirno krutytysia v niomu, jak i promeni svitla, vprodov tysia rokiv za dozvolenymy kanalamy joho skladnoji struktury. Korystujuy svojimy mahnitnymy hasyteliamy inerciji, Temne Polumja prodovuvav nabyraty vydkis takymy ubyvymy dlia poperednich zoreliotiv strybkamy, i zvjazok z korablem urvavsia. Useredyni Temnoho Polumja, tiky-no prylady P (vydkosti prostoru akti) staly na indeks 0,10129, usi leny ekipau zalyyly inercijnu kameru j rozijlysia po svojich postach. U-spliuenomu sferojidi kabiny upravlinnia, pidvienomu v centri kupola, buly tiky komandyr korablia Hrif Rift, Faj-Rodis i Div Simbel. Vidlik za vidlikom brakuvalysia varinty akti orijentaciji zoreliota, o myttievo perebyraly elektronnym mozkom kursovoho puta. Sprytnymy, blyskavynymy povorotamy vaiciv Div Simbel zumysne vvodyv perekody na dystorsiju tiainnia i perebyvannia, imitujuy vypadkovosti Finnehana. Nareti slabke svitinnia osiajalo otyry ziroky v pidsumkovomu vikonci, i vibracija zoreliota stychla. Temne Polumja lih na kurs. Inener uvimknuv pilotnu ustanovku j zavmer nad cyferblatom stijkosti. Faj Rodis i Hrif Rift movky vstaly na dysk u pidlozi kabiny, jakyj opustyv jich na druhu perehorodku korablia. Tut obydva astronavihatory razom iz So Sajinom trudylysia nad rozrachunkamy toky vchodu i toky vychodu obydvi maly buty hotovymy odnoasno, bo zorelit kovzav na mei Tamasa v nu-prostori lye korotkyj as, jakyj vytraaje na povoroty pislia vchodu j na vychodi. Dlia prosuvannia v nu-prostori asu akti ne isnuvalo. Tonis rozrachunku dlia navihaciji cioho rodu perevaala bu-jake ujavlennia i ne tak davno e vvaalasia nedosianoju. Peryj ZPP Noohen mih vychodyty lye v pryblyzno vyznaeni sfery prostoru. Virohidnis pomylok bula velyka, o j pryzvelo vreti do zahybeli Noohena. Pislia vynachodu kaskadnoho metodu koreliacij stalo molyvym vyznaennia miscia vychodu z tonistiu do pivmijarda kilometriv. Stvoreni maje odnoasno prylady dlia obmacuvannia poliv tiainnia iz nu-prostoru vykliuyly katastrofy vid vychodu na zirku y ine nebezpene skupennia materiji. Na ci prylady pokladaly nadiji vidajduno smilyvi doslidnyky Tamasa. A zaraz Vir Norin i Menta Kor zakladaly v mayny vsi poperedni rozrachunky, zrobleni hihantkymy instytutamy Zemli, ob perevesty jich na konkretni umovy v misci anihiliaciji zoreliota. Praciuvaly ne kvapliay, ale j ne vidvolikajuy. U jichniomu rozporiadenni bulo sorok try dni. Faj Rodis estom poproalasia z Riftom i povino pila po mjakij dorici do svojeji kajuty, roztaovanoji sered inych po peryferiji druhoji paluby. Jiji prysutnis ne vymahala nide. Ekipa korablia, jakyj hotuvavsia misiaciamy, j specilisty ekspedyciji ne potrebuvaly nijakych vkazivok dlia odennoji praci taki umovy ve tysiaolittia isnuju dlia liudej Zemli. Poky nioho ne trapysia, as Faj Rodis naleav jij samij, tym bie o bezli sprav bula nezmirno vyoju vid jiji kompetentnosti. Tovsti dveri iz voloknystoho sylikolu avtomatyno vidynyly i zaynylysia, propustyvy Faj Rodis. Vona posylyla pryplyv povitria v kajutu j dodala jomu svoho uliublenoho aromatu svioho teploho zapachu nahritych soncem afrykankych stepiv. Slabo huly stiny kajuty, niby j spravdi navkolo rozstelialasia obvijana vitrom savana.

Faj Rodis sila na nykyj dyvan, podumala i ziskovznula na bilyj orstkyj kylym pered mahnitnym stolykom. Sered reej, o prylipylysia do joho poverchni, stojala opravlena v zolotystyj oval nevelyka dirama. Rodis posunula nepomitnyj vaile, i maleka ri peretvorylasia v prosvit neosianoji daleini yvych i synych barv pryrody. Nad syniuvatoju rivnynoju, o spuskalasia v nevidomis, letiv aparat u vyhliadi nezhrabnoji platformy, z hrubymy vypnutymy kutamy, kryvymy stojakamy i zaporoenym verchom. Uepyvy za jakyj vai, na niomu stojaly dvoje molodych liudej. Junak z rizkymy rysamy oblyia micno trymav za stan divynu monhoskoho typu. Jiji orni kosy majaly na vitri, a odna ruka bula pidniata vhoru y to syhnal, y to est proannia. Pochmura zaporoena rivnyna z achloju roslynnistiu zbihala v prirvu, prykrytu valom hustych ovtych chmar. Cia dyvna ri distalasia Rodis vid uytelia Kin Rucha, jakyj bayv u nij symvoliku, o vidobraala joho mriji. Dlia Kin Rucha, kotryj ostatono rozkryv infernanis mynulych epoch, cia Dirama stala mistkom dlia tych liudej, jaki davno znykly, naadkom dumok i pouttiv jakych vin buv, aby ocinyty j zrozumity nezmirnu sylu jichnich podvyhiv. Tych, chto ne zmyryvsia z bezvychidnym kolom strada, strachu, chvorob i nuhy, o ochopyly Zemliu z davnich heolohinych epoch i do tijeji pory, koly v ESV vdalosia, nareti, pobuduvaty spravdi vye suspistvo komunistyne. Due vaka robota istoryka, osoblyvo koly veni vzialysia za holovne istoriju duchovnych cinnostej, proces perebudovy svidomosti j struktury noosfery sumy zdobutych liudynoju zna, mystectva j mrij. Spravni nosiji kutury ranie skladaly neznanu kikis. Znyknennia duchovnych cinnostej, okrim dvircevych predmetiv mystectva, z archeolohinoji dokumentaciji cilkom pryrodne. Neridko ezaly v rujinach i pid pylom tysiaoli cili ostrivci vysokych kutur, obryvajuy lanciuok istorynoho rozvytku. Iz zbienniam zemnoho naselennia i rozvytkom monokutury jevropejkoho typu istorykam vdalosia perejty vid subjektyvnych zdohadok do istynnoho analizu istorynych procesiv. Z inoho boku, stalo vae zjasovuvaty spravnie znaennia dokumentaciji. Dezynformacija i achlyva brechnia staly znariaddiam politynoji boroby za vladu. Ve pjatyj perid ERS, vyvenniu jakoho Faj Rodis prysviatyla sebe, charakternyj kolosanymy nahromadenniamy psevdoistorynych tvoriv same cioho hatunku. V jich masi tonu okremi dokumenty i knyhy, o vidbyvaju istynne pojednannia pryyn i naslidkiv. Faj Rodis zhaduvala dyvne viduttia achu j ohydy, o prychodylo do neji v miru toho, jak vona zahlybliuvalasia v obranu epochu. V zoseredenych rozdumach vona nemov perevtiliuvala u jaku poseredniu liudynu tych asiv, odnoboko osvienu, vboho informovanu, obtiaenu zabobonamy j najivnoju viroju v udo, jaku poroduvalo neznannia. Uenyj tych asiv zdavavsia emocinano hluchym; zbahaenyj emocijamy chudonyk nevihlasom do slipoty. I mi cymy krajnostiamy zvyajna liudyna ERS, polyena sama na sebe, ne-dyscyplinovana vychovanniam, chvoroblyva, vtraala viru v sebe j liudej i perebuvala na hrani nervovoho nadlomu, kydajuy vid odnijeji bezhluzdosti do inoji v svojemu korotkomu ytti, jake zalealo vid bezlii vypadkovostej. Najachlyviym zdavalasia vidsutnis jasnoji mety i ahy piznannia svitu v due bahatioch liudej, kotri bez interesu dyvylysia v temne majbutnie, jake ne obicialo odnych suttievych zmin, okrim nemynuoho kincia smerti. Moloda dvadciatypjatyrina doslidnycia pryjla do vytelia, pochniupyvy holovu. Faj Rodis zave pouvalasia vpevneno na nevelykij nyvi starodavnioji monoistoriji, prote nyni vona vidula emocijnu slabkis. Faj Rodis zabaalosia spustyty u e biu davnynu, de okremi vohnya cyvilizacij ne davaly molyvosti dlia monoistorynoho syntezu j zdavalysia nabahato prekrasniymy. Brak faktiv davav prostir domyslam, osvitlenym ujavlenniam Ery Ruk, jaki Zustrilysia. Tvory mystectv, jaki zberehlysia, pokryvaly te mizerne, o bulo vidomo, oreolom velykoho duchovnoho zletu. Kin Ruch, ne prychovujuy usmiky, zaproponuvav Faj prodovyty vyvennia ERS ie na rik. Koly Rodis prosteyla, jak u nevlatovanomu ytti ERS vykonuvalysia duchovni morano-etyni osnovy majbutnioho svitu, vona bula vraena j povnistiu zachoplena kartynoju velykoji boroby za znannia, pravdu, spravedlyvis, za svidome zavojuvannia zdorovja i krasy. Vpere vona zrozumila nahanis, o zdavalasia zahadkovoju, perelomu chodu istoriji na rubei ESV, koly liudstvo, zmuene isnuvanniam na mei nyivnoji vijny, rozriznene klasovym, nacinanym i movnym rozbratom, jake vyerpalo pryrodni resursy planety, zdijsnylo svitove socilistyne objednannia. Nyni, z dalei vikiv, cej hihantkyj krok upered spravliav vraennia nespodivanoho strybka. Prosteennia korinnia majbutnioho, hidnoji podyvu vpevnenosti v svitlij i prekrasnij suti liudyny stalo dlia Faj Rodis holovnoju spravoju yttia. I teper, erez pjatnadcia rokiv, koly vona dosiahla sorokalitnioji zrilosti, doslidennia pryvelo jiji do kerivnyctva nebuvaloju ekspedycijeju v dyvovyno viddalenyj svit, schoyj na zemnyj perid kincia ERS, oliharchinyj deravnyj kapitalizm, jakymo ynom zupynenyj v istorynomu suspinomu rozvytku, o vvaavsia nemynuym. Jako ce tak, to tam zustrinesia nebezpene, otrujene brechlyvymy idejamy suspistvo, de cinnis okremoji liudyny mizerna i jiji yttia bez vaha prynosysia v ertvu omu zavhodno deravnomu ladu, hroam, vyrobnyomu procesu, nareti, bu-jakij vijni z bu-jakoho pryvodu. Jij dovedesia staty vi-na-vi z cym svitom i ne tiky jak cholodnomu doslidnykovi, yja ro dyvytysia, vyvaty j dostavyty na ridnu planetu zibrani materily. Jiji obraly, zvisno, ne za jiji neznani naukovi dosiahnennia, a jak poslannyciu Zemli, inku ERZ, jaka z usijeju hlybynoju pouttiv, taktom i ninistiu zmoe peredaty naadkam ridnoji planety radis svitloho yttia komunistynoho svitu. Faj Rodis vpevnenym ruchom vymknula diramu. Vziaty z soboju astoku mriji vytelia o ce, jak

ne vidlunnia jiji kolynioji zbenteenosti vid piznannia ERS! Nyni, v tu my, koly zorelit my nazustri nevidomij do. li, vona dyvylasia na divynu, o letila, jak na podruhu. Ta stojala v povnij hotovnosti, pidniavy dlia syhnalu tonku ruku pered spuskom u prirvu. I Rodis te nevdovzi stane pered smerteno nebezpenym dlia vsioho uoho svitom Tormansa. Jiji suputnyky ekatymu vid neji vyrianoho syhnalu. Faj Rodis peresunula vaile pid podukoju dyvana, i astyna stiny kajuty peretvorylasia na dzerkalo. Chvylynu vona vyvala v niomu svoje oblyia, ukajuy schoosti z trahino napruenym lycem divyny. Odnak tverde pravyne oblyia zriloji inky ERZ z ideano vyliplenoju strukturoju synoho kistiaka, jaka prostupala pid vyraznymy mjazamy i bezdohannoju kiroju, syno vidriznialosia vid napivdytiaoho vyrazu divyny, ERS navi u due schoych pereyvanniach. Pereduttia vyprobuva i tryvoha za uspich ekspedyciji pohlybyly serjoznis zelenych oej Faj Rodis, itkie okreslyly vpertyj i tverdyj vyriz hubiv. Faj Rodis yre rozkryla oi j pidniala ruku poruchom tijeji, o lety na platformi, ale dzerkalo vidbylo joho patetynym i kumednym. Korotko rozsmijavy, Rodis prybrala dzerkalo, skynula sukniu i liahla na dyvan, rozslabyvy tilo i vtupyvy pohliad u syniuvatu kuku nad holovoju, jaka le svitylasia. Vona lyala neruchomoju maje try hodyny, poky v systemi koncentrynych kil na steli ne zahorilasia ovta ciatka i ne prolunav slabkyj dzvin. Faj Rodis zrobyla kompleks himnastynych vprav. e kika chvylyn i pered dzerkalom stojala ina inka, jaka zdavalasia suvorioju u mjakomu j zrunomu odiazi astronavta i z korotkoju, ino vkladenoju zaiskoju. Vona nadiahla na livu ruku vakyj syhnanyj braslet i vyjla z kajuty. U kruhlomu prymienni, te na centranij osi korablia, pid pilotkym sferojidom i obysliuvanymy maynamy, ve zibralysia uasnyky ekspedyciji. Oyly cyferblaty dublernych pryladiv, i tijeji myti erez liuk u steli do zalu kovznuly Menta Kor i Div Simbel. Tycho zaspivala nastrojena v si bemo struna OEZ, o svidyla pro normanu robotu ochoronciv elektronnych zvjazkiv. Zorelit bie ne potrebuvav uvahy i jov za zadanym kursom u napriamku halaktynoho poliusa. Oikuvana tya zmusyla Faj Rodis vidrazu vdatysia do najvaoho rozdilyty liudej na tych, chto vysadysia, i tych, chto lyysia v nedotorkannij komandi korablia. Vona poala z pokazu znimkiv, peredanych uoju ekspedycijeju z Cefeja po Kiciu. Vony dosiahly b Zemli zvyajnym liachom e erez dva z polovynoju tysiaolittia, jakby ZPP z planet u zoni suzirja Drakona ne jov u nau astynu Halaktyky i ne dostavyv by povidomlennia v 26-j sehment Velykoho Kicia. Ekspedycija cefejan tiky dvii obletila planetu Tormans i, ne oderavy dozvolu na posadku, znykla, zrobyvy za perechoplenymy teleperedaamy zahanu zjomku planety i jiji mekanciv. ervone sonce Tormansa zvyajna zirka dlia zemnoho sposterihaa perebuvala v suzirji Rysi, temnoji, bidnoji na zirky zony vysokych yrot Halaktyky. Nikomu b ne spalo na dumku, o v cij. hlybyni prostoru zmohly oselytysia yteli Zemli. Ale peredani po Kiciu znimky ne lyyly sumnivu ce absoliutno schoi na zemlian liudy. Vako bulo sudyty pro kolir jichnioji kiry mabu, vona ne vidriznialasia vid smuhliaviych zemlian. Vuki j vydoveni oi zdavalysia nepronykno temnymy, kosi, pidniati do perenissia brovy nadavaly oblyiam trochy trahinoho vyrazu. Antropolohy znachodyly v profiliach yteliv Tormansa monholojidni rysy, a nevelykyj zrist i slabka, perevano nepravyna statura tako nahaduvala liudej kincia ERS i poatku ESV. Poverchnia planety, zniata v rozryvach chmarnoho pokryvu, ne bula schoa na Zemliu. Vona vyde skydalasia na planetu Zelenoho Soncia. Pokaznyk promenevoho zonduvannia hovoryv dosvidenomu pohliadu planetohrafiv pro nevelyku v porivnianni z okeanamy Zemli hlybynu moriv Tormansa. Oevydno, tovyna atmosfery Tormansa dorivniuvala zemnij. ervone sonce osvitliuvalo planetu, o obertalasia leay, vi jakoji zbihalasia z linijeju orbity i jiji bih navkolo svityla buv strimkiyj, ni u Zemli. Jako roslynnis, i, ote, sklad atmosfery tut schoi na nai, jako tut nemaje jakycho osoblyvo chvorobotvornych orhanizmiv, to na cij planeti yty lehko, poruyv movanku Tor Lik. Tut maju buty vidsutni rizni zminy klimatu, nadlyok radiciji, zemletrusy, urahany ta ini katastrofini javya, jaki tak dovho dovodylosia nam pomjakuvaty. Oevydno, vy majete raciju, pidtverdyv Hrif Rift. Ale navio todi Tormans? Molyvo, stan planety ne takyj ue j pohanyj i vyte Faj Rodis lye voskresyv mif mynuloho? Podejkuvaly, o vin nadto smilyvo najmenuvav planetu, gruntujuy lye na poperednich danych. Orbitani demohrafini profili ekspedyciji cefejan zasvidyly ysenis naselennia v pjatnadcia mijardiv olovik. Oborot vodnoji masy j charakter rejefu svida pro nemolyvis bilohinoho procvitannia takoji velykoji kikosti liudej. Unyknuty holodu mona, jako na planeti zdijsneni abo pryjniati po Kiciu naukovi vidkryttia u vyrobnyctvi syntetynoji jii, ne vdajuy do poserednyctva orhanizmiv vyoho poriadku. Z Velykym Kicem vony ne spilkujusia, a vidmova v pryjomi uoho zoreliota ciloju planetoju svidy pro isnuvannia zamknutoji centralizovanoji vlady, dlia jakoji pojava hostej z kosmosu nevyhidna. Ote, cia vlada pobojujesia vysokych pizna prybuciv, o pokazuje jiji nykyj rive, jakyj ne zabezpeuje neobchidnoji socino-naukovoji orhanizaciji suspistva. Nichto inyj ne vidpoviv na poklyk zoreliota Cefejan. Ce oznaaje, o oliharchinyj lad ne dozvoliaje nikomu korystuvatysia potunymy peredavaamy, navi u nadzvyajnych vypadkach. Ce znay, o na planeti pryduujusia indyviduani interesy, ade zorelit taka podija, na jaku povynni buly vidhuknutysia mijony liudej, skazala Faj Rodis, a z istoriji planet vidomo, o taka systema zave zbihajesia z naukovoju vidstalistiu i techninym rehresom.

 Kin Ruch maje raciju! vyhuknula edi Daan. Velyezne naselennia bez pryskorenoho prohresu vydko vyerpaje resursy planety, pohiry umovy yttia, e poslaby prohres, odne olovo, kice zamknulosia. Podibnymy slovamy mij uyte obgruntovuvav svoje najmenuvannia planety, bo muky liudej za formuloju infernanosti v takych umovach nemynui, pidtverdyla Faj Rodis. Vy majete na uvazi staru formulu y jiji novu rozrobku, danu Kin Ruchom? I te j ine. Teorija vysunuta i nazvana odnym filosofom i venym ERS. Ja znaju, vidpovila edi Daan, ce buv Erf Rom, jakyj yv u pjatomu peridi. Teoriju my obhovorymo piznie. Stavy suputnykom Tormansa, my zmoemo sposterihaty joho yttia, skazala Faj Rodis. A zaraz podilymosia na dvi hrupy. Koen hotuvatymesia do bahatohrannoji prosvitnykoji dijanosti, o ekaje jak tych, chto zalyysia ochoroniaty Temne Polumja, tak i tych, chto stupy na zaboronenyj grunt planety. Ale jako vony znovu ne zachou? zapytav Div Simbel. Ja vyhadala pryjom, jakyj vidkryje nam dostup na planetu, vidpovila Faj Rodis. Koho vy vimete z komandy korablia? zapytav So Sajin. Krim mene j trioch specilistiv ekspedyciji, tobto edi, Tivisy j Tora, neobchidni likar, technoloh i obysliuva vyoho klasu, jakyj volodije metodamy stochastyky. Jak technoloh vysadysia Hen Atal, obovjazky jakoho po broniovomu zachystu korablia vime Neja Cholli, obysliuvaem bude peryj astronavihator Vir Norin, a likar vona v nas odna. Diakuju, Faj, Eviza poslala povitrianyj cilunok, a Vir Norin radisno kyvnuv, ne zvodiay z Faj Rodis oej, i lehkyj rumjane zabarvyv joho oky, blidi vid napruenoji praci ostannich misiaciv u tisnych prymienniach korablia. Hen Atal micno stysnuv tonki huby, i hlyboka vertykana zmorka liahla mi joho briv. A jak e ja? nevdovoleno vyhuknula Olla Dez. Ja pidhotuvala do vysadky j perebuvaju v najkraij formi. Ja hadala, o te zmou vykonuvaty podvijnu ro doslidnyka i demonstratora! Pokazaty Tormansu plastyni tanci I vy pokaete, Ollo, bezsumnivno, vidpovila Faj Rodis, erez ekran naoho korablia. Vy potribni tut dlia zvjazku z osobystymy robotamy i dlia viddalenoji zjomky. Mi inym, jako vse bude blahopoluno, to koen z nas bude hostem Tormansa. A poky o rozrachunok na najhire, hirko vsmichnula Olla Dez. Na hire, ale ne naj skazala Faj Rodis.

Rozdil II PO KRAJU BEZODNI

Dvadcia dniv, jak plyvly karavely Na mohutnich chvyliach i vitrach. Dvadcia dniv, jak kompasniji strily Zamis kart pokazuvaly liach. Naspivujuy ci pradavni slova na melodiju Zorianoho Raju, edi Daan uvirvalasia do kruhloho zalu. Pobayvy Faj Rodis, jaka schylyla nad maynoju dlia ytannia, vona znijakovila. Vchodu v myslennia ERS, pojasnyla edi, siohodni rivno dvadcia dniv, jak my zahamuvaly i neruchomo vysymo v prostori! A vam ne zdajesia, slova Faj Rodis suprovoduvaly jiji zvynoju usmikoju, o Zorianyj Raj ne pidchody dlia viriv ERS? Dejra Mir, jaka nedavno stvoryla kantatu, prychynycia pochmuroho ervono-oranevoho spektra melodij. A ja hadaju, o poety ERS liudy poriadni, bo stvoriuvaly v tych umovach dobri, liudiani tvory holuboho spektra. Vy znajete, o z tych asiv ja nad use anuju rosijku poeziju! Vona vydajesia meni najhlyboju, najmunioju i najliudianioju sered poetynoji spadyny vsioho todinioho svitu. Poriadni liudy zavdy nosyly v sobi smutok nevlatovanoho, infernanoho yttia, i melodiji jichnich pise ne povynni buly buty maorniymy vid zelenoho spektra. Ale zapysy muzyky, o vcilily, zapereyla edi, bahati navi na ovti melodijni liniji. Ave, prote ne zabuvajte, edi, perevtiliujuy u divynu ERS, o v tvorosti toho asu zave rozdilialysia dvi storony zovninia i vnutrinia. Vnutriniu vmily vyraaty lye pobino, a zovninia bula maskoju v ovtomu, oranevomu j navi infraervonomu spektri melodij, jiji nazyvaly e abstraktnoju, skazaty b, nademocijnoju muzykoju. A maska sluhuvala vymoham suspistva y vlady? asto, ale ne zavdy. Jak bu-jaka maska, vona dlia chudonyka nasampered prykryvala rozryv mi poryvanniamy j yttiam, jake jomu dovodylosia vesty. Ale todi vsi nosyly masky, zdyvuvalasia edi Daan. Tak i bulo. Tych, chto zridka probuvav yty bez masky, vvaaly boevinymy, sviatymy y tak zvanymy durniamy todinij termin dlia neahresyvnych liudej z defektnym myslenniam. I ce dovedeno? Zvisno, ni. Pro vnutrinie yttia liudej tijeji epochy malo vidomo, i zavdy molyva dystorsija ujavle, ale, darujte, ja perebyla vas. U vas znano bie zna z ERS i vyboru, zaspivajte meni. Take, o vam osoblyvo podobajesia. Faj Rodis, zipery liktiamy na stil, obchopyla paciamy tverde pidboriddia. Kika chvylyn vona lyalasia v cij pozi, potim zaspivala synym vysokym holosom: Ni, ne dokir, i ne zvistka Ti osviaeni asy! Vrivnovaylysia blyko Sercia moho terezy. edi strymala podych zachoplennia. My mi svitlom i tinniu, De mi zymoju j vesnoju, Vsia pidkoriaju horinniu Pisni, o lyne zi mnoju! U syniomu spektri? zapytala edi. Zelenomu. Ja vziala melodiju z Bajduoji Bohyni. My mi svitlom i tinniu zadumlyvo povtoryla riadok adi. udova ri! Nazavdy zapamjatala. I jak pasuje vona do naoho majbutnioho liachu na mei mi zorianymy prostoramy akti i bezodneju Tamasa! My mi svitlom i tinniu ade ce nae Temne Polumja. Ja ne podumala pro ce, skazala Rodis, dlia mene zvuav lye vnutrinij zmist pisni, a vin pryviv do teperinioho. Nepoodynokyj zbih pry hlybokomu poutti! I Faj Rodis znovu zamyslyla, a edi Daan vyslyznula v kruhovyj korydor, de le ne zitknulasia z astronavihatoramy. Chodimo z namy, edi, zaprosyla Menta Kor, my biymo potanciuvaty. Siohodni dobre praciuvaly! My zaklaly ostanniu kochlearnu prohramu, ale vseredyni vse kypy vid napruhy.

 Harazd, ja tiky poklyu sobi partnera, vidpovila edi, Hrif Rifta. I vona pidniala pered sebe cyferblat syhnanoho brasleta. Menta Kor prykryla joho rukoju. Ne treba. Vin zijov na verandu. Menta zatnulasia, opustyvy oi. Navio tryvoyty Rifta? Meni zdajesia, vin rozmirkovuje nad hlobanymy problemamy. Same tomu j potribno joho vidvolikty. Oevydno, vy ne znajete, o vin pereyv. Hrif Rift utratyv kochanu inku. Vona zahynula, vidkryvajuy drevnij sklad bilohinoji otruty, jaku nai predky zapasly u kikosti dostatnij, ob otrujity vsiu planetu. Mudris liudej ERZ vriatuvala vsich vid achlyvoji katastrofy cinoju lye odnoho yttia. Ale ce yttia bulo dorohocinnym dlia Rifta. edi Daan pidijla do dverciat lifta, jaki poslulyvo vidynylysia pered neju. Verandoju nazyvavsia prostir mi kupolom navkolo sferojida pilotkoji kabiny, vin vykorystovuvavsia jak prohuliankovyj majdanyk i himnastynyj zal. Tam ue aleno j poryvasto hanialy Tizisa Chenako i Tor Lik. edi Daan pobayla Rifta, jakyj schylyvsia na poruni halereji i vtupyvsia v sribliaste dzerkalo basejnu dlia himnastyky. Zapovnenyj peretvorenym izotopom taliju, neotrujnym i neletiuym, vin sluhuvav dlia skladnych vprav v umovach normanoho j pidvyenoho tiainnia. edi povela inenera vnyz. I pochmuryj povelyte zoreliota mymochi usmichnuvsia, dyvliay zhory vnyz na rozrumjanene oblyia edi. Vony tanciuvaly povino j movky. edi vidula, jak naprueni ruchy Hrif Rifta staly viniymy. e kika dniv, i vony, edi kyvnula na astronavihatoriv, odera usi dani. Todi vimetesia za spravy vy, edi zitchnula. Kau, o nema nioho stranioho, ni vchodyty v nu-prostir. Molyvo Ja znajdu dlia vas misce v pilotkij kabini. Tam, za ocholoduvaem indykatora vydkostej, je maleke krislo. Treba socilohu podyvyty na korinnia Vsesvitu, neadnoho j ubyvoho dlia yttia, jake prolitaje v joho ornych hlybynach, nzmov ajka v ninomu urahani. I vse prolitaje. Tak, u ciomu j poliahaje najbia zahadka yttia i joho bezhluzdis. Materija, jaka poroduje v sobi syly dlia rozhaduvannia sebe, nahromaduje informaciju pro samu sebe. Zmija, o vepyla u svij chvist! Vy hovoryte jak drevnij olovik, o yv vuko, malo i bez radoiv piznannia. Usi my, jak i trydcia tysia lit tomu, stajemo vukymy j malymy, ledve zustrinemosia vi-na-vi iz neadnistiu svitu. Ne viriu. Teper my znano bie rozyneni v tysiaach duchovno blykych liudej. Zdajesia, o nioho ne strano, navi zahybeli, bezslidnoho znyknennia takoji maloji krapli, jak ja. Choa vybate, ja maju na uvazi tiky sebe. Ja i ne viduv vas uytekoju druhoho cyklu. Ta y znajete vy, jake strane slovo nikoly i jak vako z nym zmyrytysia? Vono nesterpne, i ja perekonanyj, o zave bulo tak! Vidtodi jak liudyna stala pamjattiu voskreaty mynule j ujavoju zahliadaty v majbutnie. A svit pobudovanyj tak, o nikoly povtoriujesia konoji myti yttia, mabu, ce jedyne, o nevidvorotno povtoriujesia. Moe, spravnia liudyna tiky ta, o znajla v sobi sylu pojednaty hlyboke pouttia i ce neadne nikoly. Ranie, ta j nyni, bahato chto staravsia rozvjazaty ce protyriia boroboju z pouttiam. Jako poperedu nikoly, jako liubov, druba ce vsioho lye proces, o maje nemynuyj kine, to kliatvy v kochanni naviky, drubi nazavdy, za jaki tak iplialysia nai predky, najivni j nereani. Ote, ym bie cholodnosti u stosunkach, tym lipe ce vidpovidaje istynnij strukturi svitu. Neve vy ne bayte, naskiky ce ne vidpovidaje liudyni? Ade v samij svojij osnovi vona vlatovana jak protest proty nikoly, vidpoviv Hrif Rift. Ja ne dumala pro ce, ziznalasia edi. Todi pryjmi borobu emocij proty myttievosti yttia, neadnoji bezkonenosti vsesvitu jak pryrodne, jak odnu z koordynat liudyny. Ale jako liudyna pojednala v sobi hlybynu pouttiv i nikoly, ne dyvujte jiji smutku! edi Daan schvyliovano podyvyla na schylene do neji oblyia inenera j nino pohladyla joho velyku ruku. Chodimo! korotko skazav Rift i poviv jiji na druhu palubu, v svoju prostoru kajutu. Inener uvimknuv sire svitlo, jake vykorystovuvalosia dlia rozhliadu koliorovych spivvidnoe, i vidsunuv lehku pane u stini. Plastyna holohrama voskresyla zovninis tijeji, kotra zostalasia kolynioju tiky v pamjati Hrif Rifta.

Moloda inka v yrokij bilij sukni sydila, sklavy oholeni ruky na kolinach i trochy pidniavy oblyia, obramlene serpopodibnoju ramkoju reteno zaesanoho svitloho volossia. Opuklyj hladekyj lob, tonki kosi brovy j veseli, lukavi oi harmonijuvaly iz smichotlyvym obrysom velykoho rota. Vysoka yja ochopliuvalasia kikoma riadamy roevych perlyn, jaki opuskalysia na nyko vidkryti za modoju nedavnich lit hrudy. Lehka juna radis ila vid usijeji jiji fihury. V kajuti zoreliota nemovby opynylasia feja Vesny nevmyruych kazok liudstva, ob peredaty astronavtam te osoblyve pereduttia astia, jake vlastyve lye due molodym u rozpali vesny, projniatoji vsima aromatamy, sonianymy vidblyskamy j sviym vitrom Zemli. Z cym viduttiam edi tycho vyjla z kajuty, koly Hrif Rift pohasyv stereoplastynyj portret i stojav u siromu svitli movaznyj i neruchomyj. edi strymuvala sliozy i nervovyj klubok u horli, dyvujuy, jak syno podijalo na neji pobaennia iz zahybloju kochanoju znamenytoho inenera. Sociloh Ery Ruk, jaki Zustrilysia, hovoryla vona sobi, o stalosia z toboju? y naspravdi ty staje inkoju ERS nestrymano alislyvoju, utlyvoju do bu-jakoho stradannia. Slid podumaty, y bude ce korysnym u vaki dni, koly dovedesia porynuty v yttia Tormansa? Vona ve davno vyriyla pobuvaty na planeti v roli zvyajnoji tormansinky, ne hosti, ne vyteky, a prosto uenyci, Zumity staty schooju, ne vyrizniatysia, zahubytysia v liudkych natovpach, jaki bayly na znimkach cefejan. Sudyty ne izzovni, a zseredyny osnovna zapovi sociloha vyych form suspinoho ustroju. Faj Rodis pidtrymuje jiji proekt, lye stavy umovu, o ostatone riennia bude uchvaleno na Tormansi Hrif Rift dotrymav svojeji obicianky. edi zabyla u hlybynu krisla. Vsi miscia v pilotkij kabini buly zajniati. V centri pivkola putiv sydiv Hrif Rift, trochy pozadu j pravoru Div Simbel, schoyj na kamjanu statuju borcia. So Sajin spriamuvav ziuleni oi na verchnij riad ekraniv. Vylyci joho suchoho oblyia rizko vystupaly, a hlyboka zmorka obbihala pidboriddia vid odnijeji oky do druhoji. Obydva astronavihatory, zbajduilym vyhliadom namahajuy pokazaty, o vony zrobyly vse, roztauvalysia za livym kincem puta. edi Daan zi svoho miscia mohla bayty v profi Faj Rodis, jaka sydila v krisli dlia hostej za dva metry pozadu inenera-anihiliatora. Hlava ekspedyciji zovni zdavalasia cilkom spokijnoju, prote ce ne mohlo vvesty v omanu utlyvu edi, jaka pomityla jiji chvyliuvannia. Te upere, podumala edi, ohliadajuy na ino zayneni dveri. Reta ekipau, krim Hen Atala, perebuvala v kameri bizachystu u vidanni Neji Cholli j Evizy Tajaet. Hen Atal usamitnyvsia v tisnij kajuti pid samym kupolom, vye pilotkoji kabiny, kudy, jak do poliusa, schodylysia liniji sylovych napruh, temperaturnoji deformaciji i reflektoriv kuliovych zhue mi-nus-polia. Palka ujava edi Daan zmaliuvala inenera broniovoho zachystu pradavnim vojinom, jakyj chovavsia za ytom, hotovym vidbyty nespodivani udary voroha. Po suti, tak vono j bulo, lye zamis rukivjiv mea j kyndala paci inenera trymaly vaeli nabahato mohutniych znaria. Tya poruuvalasia trioma notamy akordu OEZ. Hrif Rift povernuvsia do So Sajina i podav jomu jakyj znak. Zvuky OEZ zmovkly, tya stala takoju hlybokoju, o ekrany kruhovoho ohliadu, spalachnuvy, zdavalosia, zaelestily j zadzvenily kupkamy jaskravych zirok livoru, u napriamku halaktynoho centru. Splutani nytky holastych svityl tiahlysia pravoru, uzdov zovninioho rukava naoho vsesvitu. Za druhym znakom Hrif Rifta Div Simbel povernuv zorelit. Povino znykly z poperednich ekraniv dyko skujovdena tumannis hazu, o svityvsia, kraj chmary temnoji materiji, pidsvienyj inym vohnem kuliovoho skupennia, i dovhi nytky rozsijanoho svitla v Lebedi.. ornota kosminoji noi nasunulasia vprytul, vidkydajuy v bezmenu dalynu miani vohnyky dalekych zirok i halaktyk. Ce oznaalo, o nis korablia povernuvsia do suzirja Rysi j nablyavsia do repahuliumu niby perehorodky, jaka rozdiliala astynu obertu svitu j antysvitu, akti j Tamasa, vkladenych odyn v odnoho. Div Simbel rozkrutyv nevelyke ervone koleso, nasadene na konus, jakyj styrav z puta. Zorelit zdryhnuvsia, leheke pryskorennia vtysnulo edi v hlybynu krisla. Nyni kraji ekraniv zamerechtily, hasiay slipui zoriani vohni vidblyskamy roboty nejtronnoji vyrvy. Hrif Rift ymo klacnuv, pronyzlyvyj syhnal pronissia po vsich prymienniach korablia, i blakytne polumja, o spalachnulo na ekranach, zmusylo strepenutysia edi j Faj Rodis. Obydvi inky instynktyvno prykryly rukamy oi, poky ne zvykly do pereminy kolioriv blakytnoho j synioho. o vychryly i strimko obtikaly kupol zoreliota. V pilotkij kabini stalo temno, niby vona porynula v ozero pimy, nakryte zhory aeju vydkych potokiv svitla. otyry hihantki kruhli kaly spalachnuly odna nad druhoju na vertykanij peredilci, jaka

rozmeovuvala dva ekrany, na veryni duhy putiv. Hrif Rift kyvnuv ubik Div Simbela, j inener-pilot kvaplyvo povernuv ervone koleso nazad. edi Daan rade vhadala, ni vidula obertannia sferojida kabiny, cyferblaty zamyhotily perebihom ovtohariaych vohniv, i jichni velyki strilky popovzly livoru, zdryhajuy i hojdajuy tudy-siudy. Hrif Rift schylyvsia nad putom, i joho ruky, osvitleni lye polyskom cyferblativ, zamekaly na klaviach pryladiv iz vydkistiu peroklasnoho muzykanta. Strilky povino vyrivniuvaly, odna za odnoju prypyniajuy svoje nerivne tremtinnia, iz pravoho boku na ekrany poala napovzaty temi. Ce ne buv ninyj morok Zemli, napovnenyj povitriam, zapachamy j zvukamy yttia. I ne morok kosminoho prostoru, ornota jakoho zave peredbaaje neosianu prostori. Na zorelit povzlo o take, o ne piddajesia pouttiam i rozumu, ne nadilene odnoju iz zvynych dlia liudyny vlastyvostej, o ne piddajesia navi abstraktnomu vyznaenniu. Ce bula ne reovyna i ne prostir, ne poronea i ne chmara. o take, u omu vsi viduttia liudyny vodnoas tonuly j opyralysia, vyklykajuy hlybokyj ach. edi Daan vepyla u krislo i zcipyla zuby, ochoplena pervisnym strachom. edi vsia tremtila. Vona zatrymala pohliad na vydovenomu suvoromu oblyi Hrif Rifta, jakyj zavmer nad svojimy pryladamy. otyry cyferblaty nad joho holovoju teper horily mianym ovtym polumjam. itko vyriznialysia vistria strilok dvi vhoru, dvi vnyz, jaki pidpovzaly do vertykanoji mei. Ledve strilky torknulysia cijeji mei, zorelit trusnulo. Na my pered oyma edi postalo nezabutnie hrandizne vydovye zoriani chmary, o palaly kyndanymy promeniamy, smuhy j kuli a do vertykanoho stovpa iz cyferblatamy, a livoru stina pimy, jaka zapovnyla vse. I raptom use pohaslo. Viduttia provallia, padinnia v bezodniu bez opory i riatunku pryhnitylo pomarenu svidomis edi. Nevymovno bolisne viduttia vnutrinioho nervovoho vybuchu zmusylo jiji kryaty nadryvno j beztiamno. Naspravdi edi lye bezhuno voruyla hubamy. Jij zdavalosia, o vse jiji jestvo vyparovujesia, nenae kraplia vody. Potim kryanyj cholod skuvav jiji v hlybyni tijeji bezodni, kudy vona bez kincia padala Z viduttiam, o tilo neukodene, do edi povernulasia svidomis. Strumeni tonizujuoji hazovoji sumii tycho obvivaly jiji vkryte potom oblyia. Povino, bojay ne pereyty povtornoji neprytomnosti, edi skosyla oi na pravi ekrany. Na nych ne vydnilosia nioho, krim kalamutnoji j siroji poronei. Livoru, De ranie siajala svitlonosna potunis mijoniv son centru Halaktyky, te bulo sire nio. edi oyma zustrilasia z Faj Rodis, jaka mliavo usmichnula i, baay, o edi choe o skazaty, pryklala paci do hubiv. Hrif Rift, Div Simbel i So Sajin zsunuly svoji krisla. V trykutnyku jichnich pleej i holiv teper svitylasia nevysoka, prozora, jak kryta, kolona. Vseredyni jiji po ledve pomitnij spirali tekla schoa na rtu ridyna. Najmene upovinennia abo pryskorennia jiji potoku vyklykalo strybok odnijeji iz strilok na velykych cyferblatach i korotkyj vymohlyvyj hudok zvidky iz pidniia puta. Pry ciomu vsi try holovy zdryhaly, napruujuy, i znovu vpadaly v zacipeninnia, ledve strilky povertaly na meu. Prolunav osoblyvo nastyrlyvyj hudok, dvi strilky zsunuly odnoasno. Na pravomu ekrani iz siroji imly prostupyla pliama pimy. edi dostatnio znala novi ujavlennia pro budovu vsesvitu, ob zrozumity ciu pliamu tiky jak vystup Tamasa. Vona znala, o hravitacijni polia v naomu vsesviti maju due riznomanitnu formu, najastie vony schoi na dzyhy, vyrvy, syno spliusnuti konusy, jaki lanciuhamy tiahnusia v napriamkach anizotropiji prostoru-asu. To ne dyvno, o antyhravitacijni dlia nas polia antysvitu, tobto hravitacija Tamasa, pobudovani analohino i za cym chvyliastym vystupom prychovani zhuennia antymateriji orni halaktyky j soncia-nevydymky Tamasa. Koly liudiam zdavalo nejmovirnym, o v susidnich halaktykach, na zrazok Tumannosti Andromedy, mou opynyty naseleni svity. A e ranie pamoroyla holova vid ujavlennia pro yteliv planet Arktura y Atajira. Teper liudyni ve malo svoho vsesvitu z joho mijardamy halaktyk, i vona pidkradajesia do achnoho moroku antysvitu, jakyj perebuvaje zovsim blyko. Ale jaku vidvahu j adobu piznannia treba nabuty liudiam, aby ne lye bezstrano postaty pered stinoju achu, a j prahnuty pronyknuty kri neji v te, o v zvyajnoji liudyny, jak u samoji edi, navi ne maje vyznaennia! I vona malo ne nabralasia smilyvosti vyty yttia samoho Hrif Rifta! Ni, vona rozmovliala z nym emno, z drunim rozuminniam i jednistiu pouttiv My mi svitlom i tinniu ozvalasia v pamjati pisnia Rodis. Spravdi, my. Vertykana planka iz cyferblatom uosobliuje pevnu hra. Ziskovznuty z neji, i vona znaje teper, o bude v Tamasi. Mona opynyty i v naomu sviti, svitlomu akti, prote vin tako ubyvyj, jako vyjty nadto blyko do zirky abo v kuliove skupennia. Tak pronosiasia po hrebeniu chvyli, z tijeju riznyceju, o polit Temnoho Polumja z trynadciama yttiamy joho ekipau ekaje vemy slavna dolia. Hrif Rift skazav jij pro ajku, jaka lety u ninomu urahani y jomu ne znaty! Dlia nioho ce ne poetyne porivniannia, a tonyj obraz ZPP. Ni, hodi! Koreni vsesvitu nadto strani dlia neji, liudyny, jaka vyrosla v turbotlyvomu suspistvi Zemli. Cikavo, o vidula Faj Rodis, o vona, taka neruchoma, jak ti troje dovkola krytalevoji kolony, zvela pohliad na ekrany, za jakymy sira poronea i, pevno, te namahajesia ujavyty Tamas? edi ne vhadala dumok Faj Rodis. Viduttia, pereyti neju, buly boliuii, ni u edi, tomu o Rodis ne neprytomnila. Jiji syne, udovo natrenovane tilo opyralosia perechodu v nu-prostir maje tak samo, jak u vodijiv ZPP. vydko povernuvy do normanoho stanu, vona dumala pro kimnatu v instytuti Kin Rucha, na schodi Kanady, de vona hotuvala do ekspedyciji. Prostora kimnata zi stinoju, zasklenoju velyeznymy lystamy sylikolu, vychodyla na dolynu yrokoji riky, o proliahala sered sosnovych lisiv zapovidnyka. Faj Rodis pryhadalysia najneznanii detali vid

palevoho vidtinku sucinoho kylyma do velykych stoliv i dyvaniv iz tunoho siro-ovkovystoho dereva. Teplyj zatyok spryjav roboti. Osoblyvo koly za prozoroju stinoju hen nad rikoju povzly nyki chmary j cholodnyj do pronosyvsia za vitrom. Todi Faj Rodis vmouvala na dyvani, o stojav na protylenomu boci kimnaty bilia ytanoho aparatu j stosiv vidnovlenych starodavnich fimiv, ytala, dumala i spohliadala. aslyvyj as dlia vsotuvannia informaciji, ob buty zdatnoju do rozuminnia davnich istorynych procesiv i liachiv rozvytku liudstva. Odnoho razu jij potrapyv do ruk uryvok fimu pro vijnu. Hryb vody i pary vid jadernoho vybuchu stojav nad okeanom, siahajuy chmar, nad pahorbamy j pamovymy hajamy krutoho bereha. Kika korabliv buly perevernuti j porozkydani. Z berehovoho ukriplennia dvoje liudej sposterihaly za tym, o vidbuvajesia. Nemolodi j opasysti, vony buly v odnakovych kaketach iz zolotymy symvolamy oevydno, komandyry. jichni oblyia, osvitleni zahravoju morkoji poei, poorani zmorkamy, z prypuchlymy povikamy stomlenych oej vyraaly ne pereliak, a lye zoseredenu uvahu. Obydva maly vyrazni rysy, masyvni elepy j odnakovu vpevnenis u blahopolunomu zakinenni tytaninoji bytvy Rodis pryhadala, jak todi, dyvliay u ornu ni za prozoroju stinoju, dumala pro okean munosti, o znadobylasia liudiam Zemli, aby vyvesty sebe z dykoho stanu, a svoju planetu peretvoryty v svitlyj kvituyj sad. Devjanosto mijardiv liudej projly pid kosoju asu, poynajuy z chytkych kureniv na hilkach derev abo vukych ilyn v urvyach ske, poky z peremohoju rozumu j znannia, z nastupom vseplanetnoho komunistynoho suspistva ne skinylasia ni neas, jaka zdavna suprovoduvala liudstvo. Strachitlyva cina! Prote zaraz horda inka bula vraena i, jako esno ziznatysia, naliakana zitknenniam z reanistiu vsesvitu, naliakana ne mene, ni zaznavaly strachu jiji sestry, jaki koly yly na planeti. Strach pered reanistiu, o vede do rozryvu z neju, do stvorennia iliuzij i spotvorennia dijsnosti, zavdy volodiv liudynoju, ne zahartovanoju z dytynstva dlia boroby iz sylamy pryrody. Navi teper vona, dua, specino natrenovana psychino, tremty pered fundamentanymy strukturamy reanoho svitu Prote tverdi j nevblahanni oblyia jiji soratnykiv u borobi iz sylamy antysvitu, pered jakymy ne lye liudyna, a navi cila halaktyka pylynka, o bezslidno znykaje u voroij pimi Tamasa antyasu j antyprostoru Faj Rodis rozdyvlialasia trioch bezstranych pilotiv korablia, o sydily pered neju, i zapytuvala sebe: de mea i y je vona? Pislia vynachodu ZPP nastala Era Ruk, jaki Zustrily, a o pryjde jij na zminu v majbutniomu? Era zjednannia akti i Tamasa? Urivnovaennia korinnia dvopoliusnoho vesvitu? Ta jak unyknuty zamykannia, bezstrukturnosti, anihiliaciji? Navi nevyrazni zdohady pro ce jij ne pid sylu. I naraz krytaleva kolona pohasla, novyj zvuk, nae akord basovoji struny, vidbyvsia u pidlozi kabiny. Faj Rodis instynktyvno zrozumila, o Temne Polumja dosiah mety, a same-toky vychodu. Znovu o skojilosia z jiji tilom. Padinnia y zlit? Roztiahuvannia y stysnennia? Faj Rodis ne mohla zbahnuty. Znykly vsi zvyni pouttia. Vona niby plavala v nevahomosti, ne viduvajuy ni cholodu, ni tepla, ni dolu, ni hory, ni svitla, ni moroku. Vtratyvy vsi orijentyry, mozok vidmovyvsia bu-o spryjmaty. Odnotonni tupi dumky zakrutylysia po kolu, nazdohaniajuy odna odnu v neskinennij nyzci povtore. Vona ne viduvala ni strachu, ni radosti, ne rozumila svoho stanu, schooho na yttia, jake ve narodylo i e nerozumne, jak mijardy lit tomu. Ale neznane vderlosia v dumky, o maly po kolu, rozirvalo jichnij zamknenyj lanciuh. Svidomis znovu rozkryla svoji obijmy zovniniomu svitovi. Povernuvy iz nebuttia Ni, cej stan ne mona bulo tak nazyvaty. Rodis bula, ale ne isnuvala, y, tonie, isnuvala, a ne bula. Vona pobayla rozkinyj rozsyp zorianych vohniv. Lye pojasy ta kuli vohnennoji materiji teper opustylysia vnyz po livomu boci ekraniv. Poperedu, pravoru, u ornoti kosmosu zlovisno svitylo suzirja Pjaty ervonych Son, a zboku e dvi blyki blidi zirky. Hrif Rift pidvivsia, proviv doloniamy po oblyi, nemov zmyvajuy iz sebe vtomu. Div Simbel manipuliuvav cyfrovymy dyskamy na puti. Zorelit kika raziv zdryhnuvsia, niby zvir, o zaspokojuvav, i zavmer. Radis, nevyrazna j hlyboka, zihrila Faj Rodis. Tak pouvajesia liudyna, jaka, blukajuy v zhubnomu pidzemelli, vychody do holuboho neba, teploho soncia, yvoho zapachu trav i lisu. Vona vsim usmichalasia: Hrif Riftu, edi, obom astronavihatoram, jaki probyralysia vzdov putiv do lifta v prymienni obysliuvanych mayn. Pered ovanymy dveryma zvidkilia zjavyvsia Hen Atal. Vin peresunuv zelenyj vai, i masyvni dveri vidpovzly pravoru. Inener broniovoho zachystu pidijov do edi odnoasno z Hrif Riftom. Use! skazav Rift. Teper nechaj astronavihatory mudruju. Skoro vony skau nam, jak daleko my vidijly vid mety. Jak vy hadajete. Div? Inener-pilot pokazav na miane svitylo dimetrom otyrp-nja santymetriv, napolovynu prychovane ramkoju ekrana j ranie ne pomiene Faj Rodis. Jako ce sonce Tormansa i vono za rozmirom podibne do naoho, to do nioho moe buty vsioho trysta otyrysta mijoniv kilometriv. Ce dribnyci. A jako ne vono? Jake-nebu z tijeji pjatirky? zapytav So Sajin. Todi dovedesia mandruvaty dovho abo znovu vchodyty v nu-prostir, prote ve bez zavasu pidhotovlenoji na Zemli sitky. Bude lycho, ta ja viriu i rozrachunkam Zemli, i naym astronavihatoram. Ne vpere vony vedu ZPP, spokijno skazav Div Simbel. edi Daan obereno opustyla nohy na tuhu pidlohu. Jak pouvajete, edi? turbotlyvo spytav Hrif Rift. Moe, vyklykaty Evizu? Vse-taky my

ryzykuvaly, piddajuy vas takomu vyprobuvanniu. Ja pokladavsia na retene trenuvannia naoho ekipau. I ne pomylyly, vyprostalasia edi, z usich syl starajuy podolaty kvolis u nohach i merechtinnia pered oyma. Troje vodijiv zoreliota schvano perezyrnulysia. Vona vidpovidaje tak, niby neprytomnity dvii za korotkyj promiok asu dlia neji bulo zvynoju spravoju. edi zavvayla smichotlyvu iskorku v temnych oach So Sajina. omu vy ne turbujete pro Faj Rodis? Vona tako upere potrapyla v nu-prostir. Za Faj Rodis nichto ne tryvoyvsia, Hrif Rift prytyyv holos, vona ne lye vela rozkopky na danich planetach, ale j projla vsi desia stupeniv infernanosti. Navio? zdyvuvalasia edi Daan. Istoryky roblia use, aby hlybe zrozumity viduttia liudej daleko mynuloho. edi poroevila vid naplyvu riznych pouttiv. Vdruhe v tisnomu tovarystvi z trynadciaty olovik vona nedoocinyla liudynu. Spravdi, ne mona vvaaty sebe socilohom do pjatdesiaty rokiv. Dobre, o maynna linhvistyka sfera, v jakij vona moe pokladatysia na sebe. Skiky e siurpryziv prynese jij podaa robota z tovaryamy po ekspedyciji? Vona popriamuvala do svojeji kajuty, kynuvy skosa pohliad na Faj Rodis. Zipery na spynku krisla, ta dyvylasia na nedobre merechtinnia suzirja ervonych Son. edi raptom pryhadalasia kartyna odnijeji z chudonich vystavok. Bezradisnyj landaft: pasma buroho kaminnia, oslyzli y pokryti zvyvystymy smuhamy brudno-korynevoji roslynnosti Dovhych, schoych na vodorosti paosiv. Nyke zachmarene nebo piDpyralo, niby kolonamy, riadamy ervono-iravych aurnych ve. Na bantynach najblyych zahadkovych budive vysily ti korynevi pasma, vidchyleni vbik stijkym i rivnomirnym vitrom. Poperedu yrokym planom bula zobraena inka v skladnomu skafandri. Verchnia astyna oloma, trochy pidniata jak zaborolo starodavnich rycariv, vidkryvala astynu oblyia. Za charakternymy obrysamy loba, perenissia, briv i oej edi teper bezpomylkovo vpiznala Faj Rodis, choa nis, rot i pidboriddia chovaly u skladnomu respiratornomu prystroji. Tak, bezsumnivno, vona bula tam, na mokrych planetach infraervonych son! A ote, korotkyj, peredostannij strybok Noohena vidbuvsia za uastiu Faj Rodis. I vona movala, aby edi ta jiji tovaryi, jaki ne buly v nu-prostori, ne pouvalysia pered neju zelenymy novakamy. edi ne znala e bahato oho. A vtim, i sama Faj Rodis ne pidozriuvala, o v ciu samu my sered hir Peredkavkazzia sydiv bilia veletenkoho teleskopa avtor kartyny, vidomyj astronom. Pidbadioriujuy sebe tabletkamy, o znimaly son, vin erhuvav tretiu ni. Pered nym blymaly na ekrani ervoni ciatky pjatyzo-rianoho skupennia v suzirji Rysi, posyleni v mijon raziv. De tam, molyvo, poblyzu cioho malekoho ervonoho vohnyka vye skupennia, za tysiai lit liachu svitlovoho promenia, maje vyrynuty Temne Polumja. Na niomu nezabutnia Faj Rodis, yji bahatolyki obrazy teper zmoe sterty z joho pamjati lye smer Same v cej as u sferojidi pilotkoji kabiny Faj Rodis i Hrif Rift te dyvylysia na jaskravo-ervonu zirku. Inener-pilot pravyno zdohadavsia miane svitylo, o skydalosia na ekrani na malekyj dysk, bulo soncem Tormansa. Vir Norin i Menta Kor ue vyznayly vidsta trysta visimdesiat mijoniv kilometriv zorelit mav projty na aname-zonnych motorach zvyajnych kosminych dvyhunach. Jakby zorelit ne buv povnistiu zahamovanyj, a jov choa b iz tak zvanoju vydkistiu pidchodu v 0,1 L, to vin mih by dosiahnuty Tormansa rivno erez try z polovynoju hodyny. Ale rozhin, a vidtak hamuvannia Temnoho Polumja vymahaly e blyko trydciaty hodyn. Peremono prolunaly syhnaly, jaki zahnaly liudej v amortyzacijni kabiny mahnitnych acht. Temne Polumja strybkamy ponissia za novym kursom. h do pojavy ZPP zvyajni zorelioty, obladnani mahnitnymy hasy teliamy inerciji, oderaly prizvyko zorianych kenhuru same z.i ciu zdatnis nejmovirno vydkoho nabyrannia vydkosti. Div Simbel i So Sajin nalatuvaly avtomaty keruvanni korablia, ob projty nabyrannia vydkosti, polit i hamuvanni v jedynomu cykli. Ve ekipa, porynuvy v hipnotynyj son, jaky;i pomjakuvav nezrunosti, ne polyyv amortyzacijnych kabin Nichto na korabli, krim tych, o vely doroniu zjomku i urna i robotiv, ne mih sposterihaty, jak ervone sonce vyrostalo, zminiujuy zabarvlennia na ymraz ervoniyj kolir. Spoatku vono roslo povino, potomu stalo nablyaty iz zahrozlyvoju vydkistiu, vylyvajuy na zorelit svoju vohnennu sylu. Dosiahnuvy v poperenyku blyko dvoch metriv, vono vyhliadalo ne ploskym dyskom, a kuleju v mantiji, jaka yroko rozkynula i svitylasia. Vono viddalylo tak samo vydko, tiky-no korabe projov anasterij, i zrivnialosia za rozmiramy iz Soncem, jake bulo vydno iz Zemli. Zorelit zaveryv opysuvaty tonu kryvu. Joho vydkis upala do vyznaenoho minimumu. V okremij malekij kabini, de drimaly Div Simbel i Vir Norin, zapraciuvaly aparaty probudennia, jaki rozbudyly b erhovych na vypadok bu-jakoji nepoladky OEZ. Nevdovzi vsi trynadcia olovik zibralysia v pilotkomu sferojidi, dyvylysia na planetu, o nablyala. Druha vid svoho svityla j nabahato blya do nioho, ni Zemlia do Soncia, vona te mala lye odyn viddalenyj suputnyk ekvatorinoho obertannia. Astronavtam dobre znajoma ysta blaky ridnoji planety, jaka stavala dedali jaskravioju i radisnioju v miru nablyennia do neji. Natomis Tormans vyjavyvsia husto-synim, a tam, de zhuennia chmarnoho pokryvu vidbyvaly j mene rozsijuvaly promeni ervonoho soncia, filetovym. V hustoti zabarvlennia planety buv vidtinok nepryvitnosti. Bi nervovi, ni zorelitnyky, liudy, molyvo, pobayly b u zovniniomu vyhliadi Tormansa

o lychovisne. Temno-synia kulia vysila v ornomu nebi, a pid neju, ledve pomitnyj, plyv popeliastyj dysk suputnyka. Vse-taky Tormans, mabu, buv tretioju planetoju, holosno skazav Tor Lik. Pera davno vpala na svoje svitylo, jak to bude z naym Merkurijem. Cia zirka stara Astrofizyk zamovk, dyvliay na pryjmanyj ekran perednich lokatoriv, prokreslenyj duhoju punktyru. Hrif Rift kynuvsia do puta, prote Olla Dez vyperedyla joho j uvimknula zvjazok. U druhomu vikonci pid lokatorom pobihly korotki vertykani stovpci, a perekladna mayna stala vyspivuvaty dvi noty re i so, povtoriujuy jich bez upynu. Mova Kicia! vyhuknuv Hrif Rift. Olla Dez peresunula indeks perekladnoji mayny. Zrazu U vikonci otvoru pobihly cyfry: 02, 02, 02, 02 halaktyni pozyvni stancij Velykoho Kicia. Zorelit vyklykaly! Jaki nadzvyajno utlyvi lokatory vyjavyly nablyennia Temnoho Polumja i teper zvertalysia do nioho movoju, spinoju Dlia mijoniv planet Halaktyky i pozahalaktynych zorianych skupe, objednanych u mohutnij sojuz Velykoho Kicia. Navi halaktyka M-ZI, abo Tumannis Andromedy, teper z dopomohoju zoreliotiv priamoho promenia pryjednuje kolosanu potunis svoho kolektyvnoho rozumu, svoho Kicia, do naoho, i ce lye sam poatok novoji ery ERZ. Cia umovna mova, rozyfrovana synom Zemli, nezabutnim Kam Amatom, hotuvalasia zazvuaty v zvyajnych symvolach z planety Tormans! Ale todi zovsim nepravyni buly zemni ujavlennia pro neji! Jako tormansiny vchodia do Kicia, znaju joho movu i spilkujusia z bratamy po rozumu, to nijakoji planety muk ne isnuje. Ce mif, pomylka, zumovlena vypadkovym nerozuminniam. Oevydno, myslennia cefejan nadto vidriznialosia vid mekanciv suzirja Drakona, jaki poslaly ZPP u dvadcia ostu sferu vomoho obertu, i ce ne mohla pereviryty stancija Velykoho Kicia, jaka peredala povidomlennia Zemli! edi Daan zdalosia, o v zorelioti povijalo pidbadiorlyvym vitrom dalekoji Zemli. Zamis toho ob stukaty v dveri nehostynnoji, molyvo, vorooji planety, vony prychodia zvanymy hostiamy, jak rivni do rivnych. Tormansiny use zrozumiju, i marnymy vydajusia pobojuvannia obrazyty y buty obraenymy nedovirjam i strachom. Tovaryi edi rozdilialy jiji radis. Tiky v hostromu oblyi Olly Dez na my promajnulo rozaruvannia. Iz neusvidomlenoho baannia nasliduvaty Faj Rodis edi Daan speru podyvyla na neji, vpijmavy kynutyj Hrif Riftom pohliad veseloho polehennia, maje torestva. Faj Rodis zlehka vidkynula nazad, ob ne vidvertaty vid ekraniv, i podala Hrif Riftu ruku takym estom, o edi bula v zachoplenni: vona e nikoly ne dyvylasia na holovu ekspedyciji jak na inku, osoblyvo poru iz takymy nepereverenymy predstavnyciamy svojeji stati, jak Olla Dez i Eviza Tanet. A zaraz u Rodis niby zlylysia ninis materi, dobrota likaria i radis usvidomliuvaty sebe prekrasnoju. Perebih cyfrovych syhnaliv za sklom pryjmaa tryvav vyznaene yslo chvylyn. Potim nadijla nyzka inych znakiv. orstkyj, slabo moduliovanyj holos, jakym hovoryly malohabarytni perekladni mayny na korabliach, povino vymovyv: Usim, usim, usim. Sluchajte povidomlennia edi pocholola j bezporadno ohlianula. Faj Rodis myttiu nahnula do pryjmaa, a Hrif Rift stysnuv u kulak ruku, jaka ojno trymala paci trimfujuoji Rodis. Sluchajte povidomlennia ekspedyciji z planety, mayna niby zachlynula, vydavy kika nevyraznych zvukiv, i vela dali, jak i ranie, itko, bez intonacij: My vstanovyly orijentyr halaktynych koordynat i poperedennia na nenaselenomu suputnyku planety. Sluchajte spoatku poperedennia: 02, 02, 02, 02, sluchajte poperedennia. O-och, zitchnuv chto iz hirkotoju rozaruvannia, ledve mayna na sekundu zamovkla. Zastereennia kysnevoho yttia. Ne robi posadky. Planetu zaseliaje humanojidna cyvilizacija velykoji inosti ITV (indeks techninoji vysoty) blyko 36, o ne vchody u VK. Na prochannia pryjniaty zorelit, nadislane jichnioju movoju, katehoryno zapereyly. Vony ne chou vidviduvaiv. Ne robi posadky na planetu. Mayna zrobyla druhu pauzu, a u vikonci popovzly znaky jiji cyfry, nepotribni dlia zemlian, jaki zazdalehi znaly koordynaty. Liudy stojaly v movanci, poky znovu ne povtorylysia zvuky i cyfry halaktynych pozyvnych. Use zrozumilo! Olla Dez vymknula pryjma. Tak, neveselo skazav astronavihator, bombova stancija na suputnyku. Spravno praciuje tretie stolittia. Molodci cefejany! Vzahali, jakby ne vony poala Olla Dez. Nas by tut ne bulo, ozvavsia So Sajin, sucho zasmijavy vid pereytoho napruennia. Liudy zaruchaly i zahovoryly, namahajuy prychovaty odne vid odnoho svoje rozaruvannia. Prou uvahy, prypynyv rozmovy Hrif Rift i zvernuvsia do Faj Rodis: Jakyj plan? Jak i ranie, bez zmin, vidpovila vona, znovu peretvoryvy na kolyniu, spokijnu j neschytnu Rodis. y treba spoatku nablyatysia do suputnyka, spytav Hrif Rift, teper, koly povidomlennia cefejan pidtverduje joho bezliudnis? Treba. My z naym dosvidom moemo pobayty te, o ne mohly zrozumity i, ote, ne pomityty cefejany. Molyvo, na suputnyku zostalysia sporudy kolynioji cyvilizaciji Tormansa, jaka lye zhodom zanepala. Na planeti mohla isnuvaty e davnia cyvilizacija, o vymerla abo bula znyena suasnymy mekanciamy Tormansa, jako vony prybuci

Hrif Rift kyvnuv, movazno pohodujuy. Temne Polumja povino nablyavsia do suputnyka i, vyrivniavy z nym svoju orbitu, poav oblit pozbavlenoji yttia kuli dimetrom blyko estysot kilometriv, jak Mimas Saturna. Potuni stereoteleskopy obmacuvaly siru poverchniu, misciamy pooranu hlybokymy triynamy provaliv i nykych hir. Striky vidzniatych fimiv prosto z aparativ tiahlysia na zbiennia, dostatnie, aby rozdyvyty okreme kaminnia. Perechresnyj oblit ne dav ani najmenoho dokazu, o suputnyk koly naselialy rozumni istoty. Znajly navi bombovu stanciju cefejan, jaka zatyno roztauvala u napivcyrku, vrizanomu v krute urvye puchyrastoji svitloji lavy. U ce zruno zachyene vid meteorytiv misce na Druhomu koli obliotu skynuly bombovu stanciju Temnoho Polumja, jaka spovistyla movoju Kicia, o ZPP Zemli prybuv siudy iz specinoju misijeju i sidatyme na planetu. Prodovennia roboty stanciji bie pjaty rokiv z momentu skydannia oznaaje zahybe zoreliota, pro o planeta ST 3388 + 04F (Zemlia) prosyla povidomyty po Kiciu pry najperij molyvosti. Ne zabuty b vymknuty na zvorotnomu liachu, sturbovano skazav Div Simbel, taki vypadky traplialysia na radoach, koly riatuvalysia z nebezpenych planet. U nas je zapobinyj prystrij, zapevnyv So Sajin, tut dodatkovyj kontur. Budemo viddaliatysia vid Tormansa i joho suputnyka, stancija zavyvatyme, poky ne vymknemo. Todi vse hotovo! as ity na Tormans, skazav, pozichnuvy, inener-pilot. Ustyhnemo vidpoyty. Faj Rodis poperedyla, ob my pidchodyly do planety jakomoha povinie, z dennoho boku, ne korystujuy lokatoramy i ne syhnaliay. Pidkradajemo, nae davni myslyvci do zvira, nevdovoleno vsmichnuvsia So Sajin. Vam ne podobajesia? zdyvuvavsia Div Simbel. U ciomu je o nehidne chovatysia, skradatysia potajky! Faj Rodis hovoryla pro neobchidnis ne tryvoyty mekanciv Tormansa. Jako vony voroe nastrojeni do hostej z kosmosu, to prychid Temnoho Polumja vyklye oburennia, a nam dovedesia odyn-dva misiaci obertaty na orbiti navkolo planety, poky my vyvymo movu j oznajomymo iz zvyajamy. Jako vony diznajusia pro zorelit, o litaje nad jichnioju planetoju, to zaraz my navi re zmoemo pojasnyty, nao my tut! Cefejany pojasnyly! Pevne, zavyvy odnu-dvi frazy. I oderaly vidmovu. A my; ne povynni jiji uty nadto dalekyj buv liach, i Tormans naa meta, a ne mymochi pomiena planeta, skazav Div Simbel. A y ne schoe ce na neskromne pidhliadannia z-za rohu? ne zdavavsia So Sajin. Metody, jaki hodiasia dlia drevnich liudej, a ne dlia vyoji formy suspistva A o i na sociloh! Vy jakoji dumky, edi? Inener-kibernetyk perepoviv rozmovu. Ta zamyslyla, potomu riue oholosyla: Bulo b nedostojno liudej Zemli j naoji ery zjavytysia, pidhledity j tycho povernuty nazad. Nijakoji kody my ne zavdaly b, ale ce zazyraty do kimnaty liudyny, koly vona nioho ne pidozriuje My pojasnymo, koly spustymosia na planetu, i vony zrozumiju. A jako ne zrozumiju i ne pryjmu? opyravsia So Sajin hluzlyvo mruay. Ne znaju, jak by ja vyriyla. Ja zhodna z Rodis. I ja dumaju tak samo, skazav inener-pilot. Tym pae o vy obydva vypuskajete z polia zoru istotnu deta. Z velyeznoji vysoty, na jakij my moemo vesty stijkyj orbitanyj polit, pobaymo tiky najzahanii detali yttia planety. I zmoemo lovyty lye ti peredai, jaki pryznaeni dlia vsijeji planety. Inake kauy, my pobaymo j poujemo tiky vidkryte suspine yttia. Nam bie nioho j ne potribno dlia rozuminnia jichnioji movy j norm povedinky. Pravyno, Div! Jak ce do mene zrazu ne dijlo? o vy skaete, So? Inener-kibernetyk rozviv rukamy, pohodujuy. I e odne, provadyv Div Simbel. U nych nema vysokych tunych suputnykiv, i my nioho ne poruymo v systemi jichnioho zvjazku. A moe, vzahali nemaje suputnykiv, ni vysokych, ani nykych? zapytav So Sajin. Nezabarom pobaymo, skazav Div Simbel.

Rozdil III NAD TORMANSOM

Ekvatorina vydkis planety hamma 1 drib 16, perid obertannia 22 zemni hodyny dopovidav sumator, ne po-liudky itko vymovliajuy slova. yroka strika zapysiv povzla v pryjma marrutnoho urnalu. Avtomaty Temnoho Polumja reteno dosliduvaly Tormans, ne propuskajuy odnoj detali. Dyvuje kikis vuhlekysloty v nynich arach atmosfery, skazav Tor Lik. A skiky e rozyneno v okeanach! Schoe na paleozojku heolohinu eru Zemli, koly vuhlekyslota e ne bula astkovo povjazana procesamy vuhleutvorennia. Oranerejnyj efekt? pocikavyvsia So Sajin. Klimat tut, jak pravylo, mjakyj i rivnomirnyj. Ekvator Tormansa stoji vertykano porivniano iz zemnym, tobto perpendykuliarno do ployny orbity, a vi obertannia odnoznana z linijeju orbity. Ce mohlo stvoryty rizku zonanis, ale Tormans biy po orbiti raziv u otyry vyde za Zemliu Nestaa vody moe zvesty nanive ci perevahy, vtrutyvsia Hrif Rift, jakyj ytav kryvi zondai poverchni. Ploa okeaniv pjatdesiat pja sotych, a medinnyj perepad kolyva po hlybyni odyn-dva kilometry. Same po sobi ce e ne svidy pro nestau volohy, skazav Tor Lik, budemo dosliduvaty balans vyparovuvannia, nasyenosti vodianymy paramy, rozpodil vitrovymy potokamy. Vely kych zapasiv kryhy na poliusach pry takomu klimati ekaty ne varto my jich i ne baymo. Nema j poliarnych frontiv ta j vzahali synych peremie povitrianych mas. leny ekipau prodovuvaly praciuvaty bilia pryladiv, as vid asu pohliadajuy v achtu vizuanoho spostereennia, jaku vidkryv dlia nych Hen Atal. Pronyzujuy tovu stin korablia i zakinujuy yrokym viknom z prozoroji itrijevoji keramiky, achta erez systemu dzerkal dozvoliala ohliadaty planetu neobzroenym okom. U prozoromu vikni pid zoreliotom ledve pomitno ruchala planeta. Temne Polumja obertavsia na vysoti dvadciaty dvoch thia kilometriv trochy povinie planety: tak bulo zruno ohliadaty poverchniu Tormansa. Chmarnyj pokryv, jakyj spoatku vydavsia zemlianam zahadkovo inym, na ekvatori buv usijanyj velykymy rozryvamy. V nych proplyvaly svyncevi moria, korynevi rivnyny, schoi na stepy y lisy, ovti chrebty i masyvy zrujnovanych nevysokych hir. Sposterihai postupovo zvykaly do vyhliadu planety, i vse bie podroby stavaly zrozumilymy na znimkach. Tormans, maje odnakovyj za rozmiramy iz Zemleju i schoyj na neji bahama spinymy rysamy planetarnoho poriadku, pomitno vidrizniavsia vid neji u detaliach svojeji planetohrafiji. Moria zajmaly yroku zonu na ekvatori, a materyky buly zsunuti do poliusiv. Rozdileni merydinanymy protokamy, tonie, moriamy, materyky skladaly niby dva vinci, koen z otyrioch sehmentiv, jaki rozyriuvalysia do ekvatora i zvuuvalysia do poliusiv, schoych na Pivdennu Ameryku Zemli. Zdaleku i zhory poverchnia planety spravliala vraennia symetrynosti, rizko vidminnoji vid skladnych obrysiv moriv i suchodolu Zemli. Velyki riky tekly perevano vid poliusiv do ekvatora, vpadajuy v ekvatorinyj okean abo joho zatoky. Mi nymy vydnilysia yroki klynky nezroenoji sui, oevydno, puste. o skae planetoloh, za zvyajem prymruyvsia So Sajin, udernaka planeta? Nioho udernakoho! vako vidpoviv Tor Lik. Staria, ni naa Zemlia, ale vyde obertajesia. Ote, poliarnyj zsuv materykiv mynav aktyvnie i zajov dali, ni u nas. Symetrija, tonie, schois odnoho pivkola na ine, sprava vypadkova. Oevydno, hlybyny Tormansa spokijnii, ani zemni, ne taki hostri pidnesennia i opuskannia, malo abo j zovsim nemaje dijuych vulkaniv, slabi zemletrusy. Vse ce zakonomirno, dyvovyno ine Zbahaennia vuhlekyslotoju pry vysokomu vmisti kysniu? zapytav Hrif Rift. Tormansiny spalyly nadto bahato pryrodnoho palyva. Tut nam vako dychatymesia i dovedesia unykaty hlybokych zapadyn rejefu. Zate more, nasyene vuhlekyslotoju, bude prozorym, jak u najdavnii heolohini epochy Zemli, mabu, z masoju vapniakovoho osadu na dni. Vse ce ne povjazujesia z ysenistiu naselennia, vidznaenoho cefejanamy dvisti pjatdesiat lit tomu. Tut ymalo protyri mi planetohrafijeju i demohrafijeju, pohodyvsia Hrif. Moe, ne varto staratysia jich rozhadaty, poky ne spustymosia na nyku orbitu. Jako nema tunych suputnykiv, to, krim ryzyku vyjavlennia, nio ne zavady nam obletity planetu na bu-jakij vysoti. Tym bie, o my ve vse vzialy z peroji orbity, hariae pidchopyv Tor Lik. e zajniati edi i Faj. Naij linhvistci vdalosia oderaty teksty dostatnioho obsiahu, ob zjasuvaty strukturu movy metodom Kam Amata. Faj Rodis choe, ob my, nablyzyvy do planety i steay za teleperedaamy, mohly rozumity movu tormansin. Mudro! Unyknuty nepravynych asocicij, z jakych utvoriujusia stijki klie, o zavaaju rozuminniu. O, vas, planetolohiv, nepohano hotuju! Navi iz psycholohiji. Davno pomityly nedoskonalis fizykokosmolohiv, jaki zoseredylysia lye na svojij haluzi. Bez ujavlennia pro liudynu jak faktor planetnoho mastabu traplialysia nebezpeni pomylky. Teper za cym stea,

 skazav Tor Lik, pidvodiay i zupyniajuy povinyj chid ovtoji striky. I vodnoas vy dosiahly neabyjakych uspichiv u specinosti. Ledve zaveryvy podvyhy Herkulesa, vy vynajly hipsobolo-metr i z suputnyka vidkryly toj hihantkyj midno-rtutnyj pojas, pro jakyj dosi spereajusia heolohy, jak pro unikanyj vyniatok, dodav Hrif Rift. Molodyj planetoloh poroeviv vid zadovolennia i, ob prychovaty znijakovinnia, dodav: A vyniatok cej zaliahaje na hlybyni dvadciaty kilometriv malo ne pid usim Synijkym ytom!.. Planetoloh ekav nedovho. e kika dniv (noi buly due korotki na takij vysoti obliotu), i Temne Polumja nepomitno ziskovznuv na orbitu zavvyky mene polovyny dimetra Tormansa i, ob ne vytratyty bahato energiji, zbiyv vidnosnu vydkis. edi j Faj Rodis ponaviuvaly v kruhlomu zali hipnotably z movy Tormansa. Koen len ekipau, jakyj zaveryv bezposeredniu robotu, prychodyv siudy i zahlybliuvavsia v spohliadannia schem, vodnoas prosluchovujuy i pidsvidomo zapamjatovujuy zvuannia i zmist sliv uoji movy. Ne zovsim uoji jiji semantyka ta adeolohija nadto buly schoi na davni movy Zemli z dyvnoju sumiiu sliv Schidno-azitkoji movy ta anhlijkoji, poyrenoji naprykinci ERS. Jak i zemna, mova Tormansa bula vseplanetnoju, ale z jakymy zalykovymy dilektamy v riznych pivkuliach planety, dlia jakych dovelo prydumuvaty umovni nazvy, analohini zemnym. Pivkuliu, obernenu vpered za bihom Tormansa na orbiti, nazvaly Pivninoju, a zadniu Pivdennoju. Jak zhodom zjasuvalo, astronomy Tormansa nazyvaly jich vidpovidno pivkuliamy holovnoju i chvostovoju yttia i Smerti. Zahanis movy polehuvala zavdannia doslidnykiv, ale zmina vysoty holosu i nosova vymova, to roztiahnuta, to pryskorena, vyjavylysia znano vaymy vid zemnoji, z jiji itkoju i ystoju vymovoju. Navio ce? oburiuvavsia Hrif Rift, najvidstaliyj z usich univ edi. Chiba ne mona vyslovyty vidtinok dumky zajvym slovom zamis zavyvannia, zojku y niavkannia? y ne povernennia ce do predkiv iz ysla tych, o strybaly po hilkach? Dlia dekoho prostie odne j te slovo vymovyty po-riznomu, zminiujuy smysl, zapereyla Tivisa, jaka za vyslovom komandyra virtuozno niavkala. A dlia mene prostie zapamjataty desia sliv, ani zavyty v seredyni y v kinci ve vidomoho, nevdovoleno supyvsia Hrif. Chiba ne vse odno, sto y sto pjatdesiat tysia sliv? Ne vse odno, jako orfohrafija tak syno ne zbihajesia z vymovoju, jak u tormansin, avtorytejino zajavyla edi. Jak mohlo statysia take bezhluzde rozchodennia? erez nedalekohliadnyj konservatyzm. Vono sposterihalo i v nas za asiv dosvitovoji movy i do racinalizaciji superenosti, jaku zmusyla spryynyty pojava perekladnych mayn. Iz pryskorenniam rozvytku suspistva mova stala zminiuvaty i zbahauvaty, a pravopys lyyvsia na kolyniomu rivni. Navi hire: vperto sprouvaty or%fohrafiju, polehujuy movu dlia ledaych y tupych liudej, v toj as jak suspinyj rozvytok vymahav dedali bioho uskladnennia. I jak naslidok mova vtraala svoje fonetyne bahatstvo? Nemynue. Po suti, proces buv skladniyj. Napryklad, u konoho narodu Zemli z pidnesenniam kutury jlo zbahaennia pobutovoji movy, jaka vyslovliuvala pouttia, opysuvala navkolynij svit i vnutrini pereyvannia. Vidtak, u miru rozpodilu praci, zjavylasia technina, profesinana mova. Z rozvytkom techniky vona stavala dedali bahatoju, poky yslo sliv u nij ne perevyylo zahano emocinanu movu, a ta, navpaky, uboila. I ja pidozriuju, o zahanoemocinana mova Tormansa taka bidna, jak i naa naprykinci ERS, i navi e bidnia. y oznaaje ce perevahu profesinanoho yttia nad dozvilliam? Poza bu-jakym sumnivom. U konoho bulo malo asu na zaniattia samoosvitoju, mystectvom, sportom, navi prosto dlia spilkuvannia mi soboju. Nabahato mene, ni na obovjazky pered suspistvom i na oosobysti spravy. Moe buty j ine nevminnia vykorystovuvaty svoje dozvillia dlia samoosvity j samovdoskonalennia. Te j druhe oznaky pohanoji orhanizaciji i nykoho rivnia suspinoji svidomosti. Faj Rodis kae, o v proytanych namy tekstach radipereda Tormansa tak samo malo zmistu, jak u davni nai istoryni peridy ERS, koly viddrukovani na arkuach nejakisnoho paperu odenni biuleteni novyn, tele i radiperedai nesly ne bie trioch pjaty vidsotkiv korysnoji informaciji. Krim toho, Rodis, zvaajuy na najavnis velykoji kikosti semantynych stereotypiv, pidozriuje, o pysemnis planety omu na nykomu rivni rozvytku. Ale my e ne bayly jiji zrazkiv, a movu rozyfruvaly za zapysamy pamjatnych mayn.

 e j pysemnis uyty? artivlyvo zitchnuv Vir Norin. Skiky nam dovedesia krutytysia nad Tormansom? Ne tak ue j bahato, utiyla joho edi, teper sprava pide cikavie. Siohodni Olla Dez rozpoala perechopliuvaty, teleperedai, i, mabu, ne piznie ni zavtra my pobaymo yttia Tormansa. Vony pobayly. Telebaennia ne dosiahlo najtonoji ejdoplastynoji techniky Zemli, ale peredai vyjavylysia itkymy, z harnoju kolirnoju hamoju. Ekipa Temnoho Polumja, za vyniatkom erhovych, vmouvavsia pered velyeznym stereoekranom, hodynamy sposterihajuy ue yttia. Liudy Tormansa buly taki schoi na zemlian, o bie ni v koho ne lyalosia sumnivu v slunosti zdohadu istorykiv pro doliu trioch zoreliotiv ESV. Dyvne viduttia ochopliuvalo zemlian. Niby vony dyvylysia na svoji masovi vystavy, o rozihruvalysia na. istoryni temy. Vony bayly hihantki mista, podekudy rozkydani po planeti, nae vyrvy, jaki vsmoktaly v sebe osnovnu masu naselennia. U cych mistach liudy Tormansa yly v tisnoti bahatopoverchovych kamjany, pid jakymy v labiryntach pidzeme velasia povsiakdenna technina robota. Kone misto, otoene pojasom ubohych hajiv, roztynalo jich yrokymy dorohamy, nae upaciamy, o prostiahlysia v rozlohi polia, zasadeni jakymy roslynamy, schoymy na sojevi boby i kartopliu Zemli, jaki kutyvuvaly u velyeznij kikosti. Najbii mista lealy poblyzu berehiv ekvatorinoho okeanu, na tych diliankach det riok, de kamjanystyj grunt davav oporu velykym budivliam. Udalyni vid riok i obroblenych poliv rozkynulysia bezmeni ploi suchych stepiv z ridkoju travjanoju roslynnistiu i neskinenno odnomanitnymy zarostiamy aharnykiv. U pojasach obroblenoji zemli vraala vidsutnis postijnych posele. Jaki pochmuri sporudy, dovhi j nyki, stomliuvaly oko povtorenniam odnomanitnosti povsiudno i v holovnij, i v chvostovij pivkuliach, obi velykych mist i menych koncentracij naselennia. Vaki mayny ruchalysia v kuriavi, obrobliajuy grunt abo zbyrajuy vroaj, ne men vaki povozy z hurkotom neslysia po hladekych i yrokych dorohach. Zemni sposterihai ne mohly zrozumity, omu tak umlia ci velyezni mayny, poky ne zbahnuly, o achlyvyj hurkit vynykaje prosto erez nedoskonalu konstrukciju dvyhuniv, nedbale prypasuvannia astyn. Hodyna za hodynoju, ne smijuy poruuvaty movanku, ob ne zavadyty tovaryam, mekanci Zemli dyvylysia na yttia uoji planety, pryholomeni masoju perych vrae. as vid asu ti y ini leny ekipau Temnoho Polumja pidvodyly i jly do tijeji astyny kruhloji zaly za lehkoju perehorodkoju, kudy na dovhyj stil pidvely podau chariv. Tam, obminiujuy vraenniamy, vony jily i znovu povertalysia do ekraniv, bojay propustyty choa b hodynu z asu telepereda Tormansa. Vlasne, ne Tormansa, a planety Jan-Jach, jak vona nazyvala tormansinkoju movoju. Odnae nazva Tormans tak micno uvijla v svidomis leniv ekspedyciji za vsi ti misiaci, koly vona bula holovnym orijentyrom jichnich rozdumiv, o zemliany prodovuvaly neju korystuvatysia. Vpiznaly j holovne misto planety, yja nazva v perekladi movoju Zemli oznaala Centr Mudrosti. I nasampered pidtverdyvsia zdohad Faj Rodis, o pysemnis Tormansa javliala soboju systemu skladnych znakiv ideohram, na ovolodinnia jakymy navi hostrym umam zemlian znadobylosia b bahato asu. Na astia, isnuvav sproenyj nabir pymovych znakiv, jakymy posluhovuvaly u povsiakdennomu ytti ta v polehenij movi vyda drukovanych novyn. Novi tablyci prykrasyly stiny zalu na Temnomu Polumji. Prykrasyly, tomu o napysannia znakiv vidpovidalo estetynomu uttiu ekipau zore-liota. Jichni skladni perepletinnia zdavalysia vyukanymy abstraktnymy maliunkamy. Teksty pysaly abo ornym na jaskravo-ovtomu paperi, abo nasyenoju temno-zelenoju farboju na blido-holubomu tli.

 Jak harno v porivnianni z ubohoju prostotoju naoho linijnoho alfavitu! zachopliuvala Olla Dez. Molyvo, po povernenni varto podaty alfavit Tormansa v RZU Radu Zahanych Udoskonale? Ne dumaju, zapereyla Faj Rodis, alfavitamy cioho vydu ve korystuvalysia na Zemli bahato vikiv. Konservatory vsich asiv i narodiv dovodyly jich perevahu pered ysto fonetynymy, schoymy na ti, jaki zapoatkuvaly nae linijne pymo. Vony dovely, o znaky, jaki stanovlia systemu ideohram, ytajusia v jedynomu rozuminni riznomovnymy narodamy I litery staju ne lye abstraktnymy znakamy, a j symvolamy z konkretnym zmistom, pidchopyla Olla Dez. O omu jich taka velyka kikis! I nadto malo dlia vsioho obsiahu liudkoji dumky, jaka rozyriujesia eksponencino, dodala edi Daan. Vy pravyno zrozumily holovne protyriia, pidtverdyla Faj Rodis, nio ne dajesia daremno, i perevahy ideohrafinoho pyma staju mizernymy z rozvytkom kutury j nauky. Zate v sto raziv posyliujesia joho nedolik smyslova zakamjanilis, jaka spryjaje vidstavanniu myslennia, upovinenniu joho rozvytku. Skladne krasyve pymo, jake vyraaje tysiai vidtinkiv dumky tam, de jich potribni mijony, staje archajizmom, podoboju piktohram liudej kamjanoho viku, zvidky vono, bezsumnivno, i vynyklo. Ja davno zdalasia, Faj! rozsmijala Olla Dez. V RZU mene b oholosyly prybinyceju peernoho myslennia. Diakuju za riatunok vid haby. Navriad y RZU rozpravylasia b z vamy tak neadno, v ton jij vidpovila Faj Rodis U cij Radi biis olovikiv, i do toho skeptykiv. Pojednannia nestijke pered personamy naoji stati, osoblyvo z vaymy danymy. Vy artujete, serjozno skazala edi, a meni vydajesia trahinym take tryvale spivisnuvannia ideohram na Tormansi. Ce nemynua vidstalis myslennia Tonie, upovinenis prohresu j archajika form, popravyla jiji Rodis, vidstalis prypuskaje porivniannia. Z kym? Jako z namy, to na jakomu istorynomu rivni? Na suasnyj nabahato vyyj. Skiky vikiv chorooho, mudroho i drunioho yttia, adibnoho piznannia svitu, astia zbahaennia krasoju i radistiu lyylosia pozadu. Chto z nas vidmovyvsia b yty v ti asy? Ja, vidhuknuvsia Vir Norin. Vony, nai predky, znaly tak malo. Ja ne mih by I ja te, pohodylasia Faj Rodis, ale bezmenyj okean piznannia tak samo rozsteliajesia pered namy, jak i pered nymy. Emocinanoji riznyci nema. A vlasna hidnis, mriji i liubov, druba i rozuminnia vse, o vyrouje j vychovuje nas? U ciomu my odnakovi. Navio vidmovliaty Tormansu v schoomu abli? Tiky erez vidstalu pysemnis? Tym bie holovnyj dokaz tormansinstva, oevydno, vidpadaje. Nai demohramy ne pidtverduju kolosanoji ysenosti naselennia, pidrachovanoho cefejanamy. Rozbinis na cilyj poriadok! Nejmovirno! pochytav holovoju Hrif Rift. V usiomu inomu cefejany pokazaly sebe nepohanymy planetohrafamy. Pomylka ce y Rizke padinnia ysenosti, dokinyla Faj Rodis. Molyvo. Ale todi ce katastrofa, a my ne pomityly nioho osoblyvoho. Ne obovjazkovo katastrofa, zapereyla Tivisa Chenako. Z asu vidvidyn cefejan mynulo ponad dvisti pjatdesiat rokiv. Vimemo seredniu tryvalis yttia, charakternu dlia poatku ESV, simdesiat rokiv. Za perid, rivnyj etvertnij tryvalosti yttia, naselennia Tormansa mohlo zmenytysia e bie abo, navpaky, vyrosty z pryyn ysto vnutrinich. Hadaju, vnutrini pryyny najhiryj vyd katastrofy, skazala edi. Ne podobajesia meni poky o planeta Jan-Jach u svojich teleperadaach! Niby vypravdovujuy slova edi, z hlybyny stereoekrana poula melodijna muzyka, o lye zridka pereryvalasia dysonansnymy udaramy ta zojkamy. Pered zemlianamy na zhirku zjavylasia ploa, pokryta ymo na zrazok buroho skla. Skliana dorika priamuvala erez plou do schodiv iz toho materilu. Ustup, ozdoblenyj vysokymy vazamy i masyvnymy stovpamy iz siroho kameniu, vsioho za kika schodynok dosiahav sklianoho budynku, o vyblyskuvav u ervonomu sonci. Lehkyj fronton pidtrymuvavsia nykymy kolonamy z chymernoju vjazziu piliastriv i jaskravo-ovtoho metalu. Lehekyj dymok strumeniv iz dvoch ornych a pered vchodom. Sklianoju dorohoju ruchalosia jurmye molodych liudej, jaki rozmachuvaly korotkymy palykamy i vdarialy nymy v dysky, o dzvenily j huly. Dechto nis na perekynutych erez plee reminciach maleki ervoni iz zolotom koroboky, nastrojeni na odnu j tu muzyku, jaku zemliany vidnesly b do zeleno-holuboho spektra. Dosi vsia uta nymy muzyka Tormansa naleala tiky do ervonoho abo ovtoho vijala tonanostej i melodij. Kamera telepryjmaa nablyzyla do tych, o jly, vydilyvy sered natovpu dvi pary, kotri ohliadalysia na suputnykiv i dali na misto z dyvnoju mianynoju tryvohy i zuchvastva. Vsi etvero buly odiahneni v odnakovi jaskravo-ovti nakydky, ozdobleni zvyvamy ornych zmij iz ziajuymy paamy. Koen iz olovikiv podav ruku svojij suputnyci. Prodovujuy ruchaty bokom do schodiv, vony raptom zaspivaly, tonie pronyzlyvo zaholosyly. Tulyvyj naspiv pidchopyly vsi suprovodujui. edi Daan, Faj Rodis i Tivisa Chenako, kotri lipe vsich ovolodily movoju Tormansa, staly naprueno prysluchatysia. Klacnuv specinyj fitr zvukozapysu, o modeliuvav pryskorenu nerozbirlyvu movu. Vony ospivuju ranniu smer, vvaajuy jiji holovnym obovjazkom liudyny po vidnoenniu do

suspistva! vyhuknula Tivisa Chenako. Faj Rodis nachylyla do ekrana j movala: tak vona robyla zavdy, koly bula vraena ymo baenym. edi Daan zatulyla doloniamy oblyia, povtoriujuy navydku perekladenyj naspiv, melodija jakoho speru spodobalasia zemlianam. Vya mudris pity v smer spovnenym zdorovja i syl, Unyknuvy pealej starosti j nemynuych strada dosvidu yttia Tak idu u teplu ni pislia veirnich posydeniok druziv Tak idu u sviyj ranok pislia noi z kochanymy, tycho zaynyvy dveri kvituoho sadu yttia. A mohutni oloviky opora j ochorona idu, zayniajui vorota. Ostannij udar lunaje v moroci pidzeme asiv, o odna kovo prychovuju hriadue i mynule edi urvala pereklad i, zdyvovano hlianuvy na Faj Rodis, dodala: Vony spivaju, o obovjazok smerti prychody na sto peromu roci jichnioho yttia. Abo, za jichnim druhym kalendarem Bilych Zirok, jakyj ne vidrizniajesia vid naoho, pislia dvadciaty pjaty rokiv, cych otyrioch provodaju do Chramu Ninoji Smerti. Jak moe isnuvaty take suspistvo? zabuvy pro prystojnis, obureno zapytala Olla Dez. ym vya socina struktura i nauka, tym piznie liudyna dozrivaje. Tomu-to my, bilohy, nasampered e z davnosti ERS postavyly za metu prodovyty yttia, tobto molodis, skazala Neja Cholli, ne vidvodiay pohliadu vid procesiji tormansin, jaka pidnimalasia po schodynkach. U nas liudyna do zdijsnennia podvyhiv Herkulesa erez skladnosti yttia i velyeznyj obsiah informaciji vvaajesia dytynoju. e dvadcia rokiv tryvaje junis, zrilis nastaje lye pid sorok rokiv. Potim pered namy simdesiat rokiv, a to j cilyj vik zrilosti, spovnenoji energiji, potunoji praci j piznavannia yttia. Zamis desiaty-dvadciaty lit, jak u davnynu. Ranie liudyna vvaalasia staroju pid sorok rokiv. Ja bula b babuseju, skazala Faj Rodis. I liudyna pomyrala, tak nioho j ne diznavy pro rozmajittia i krasu svitu! obureno vidhuknuvsia Vir Norin. Ale v taku davnynu, koly devjanosto vidsotkiv liudej ne vmily navi ytaty, ce ne dyvno. Dovhe yttia bulo obtialyvym, prosto nepotribnym. Zamolodu pomerlych nazyvaly uliublenciamy bohiv. Ale na Tormansi dosy vysoka technina cyvilizacija. Jak e mou vony zrubuvaty dereva, jaki e ne daly plodiv? Ce bezumstvo i zahybe! Vir, vy zabuly, o pered namy ne komunistyne j navi ne socilistyne suspistvo, a klasova socina struktura. Po-mojemu, achlyvyj zvyaj rannioji smerti maje priame vidnoennia do perenaselenosti i vyerpannia resursiv planety, zapereyla Rodis. Rozumiju, skazala edi, rannia smer ne dlia vsich! Tak. Ti, chto ruchaje techninyj prohres, povynni yty dove, ne kauy ve pro pravliau verchivku. Pomyraju ti, chto ne moe daty suspistvu nioho, krim svoho yttia i neskladnoji fizynoji praci, tobto ne zdatni do vysokoho rivnia osvity. Prynajmni na Tormansi dva klasy: osvieni j neosvieni, nad jakymy stoja deravci, a de mi nymy liudy mystectva ti, chto rozvaaje, prykraaje i vypravdovuje. Vony tako ne pomyraju dvadciatypjatylitnimy! vyhuknula Olla Dez. Ave. Ale, mabu, dlia artystiv tam, de neobchidni molodis i krasa, mea yttia trochy bia, vidpovila Faj Rodis. A v TVF zoreliota zahrymila rizka, dyko rytmina muzyka, o zminiuvalasia naspivamy maru, tobto uzhodenoho rytminoho chodu bezlii liudej. Veresklyvi zvuky nevidomych instrumentiv perebyvaly le ulovymu kanvu metulyvoji i strybajuoji melodiji. Poynavsia fim. yrokymy stepamy, sered vysokych trav tiahlysia nezhrabni vozy, zapriaeni rohatymy otyrynohymy, schoymy na zemnych ujnych, y to antylop, y to bykiv. Verchy na dovhonohych, o nahaduvaly oleniv, tvarynach basuvaly naorno zasmahli Tormansiny, rozmachujuy sokyramy abo mechanizmamy, analohinymy vohnepanij zbroji starodavnioji Zemli. Vernyky bezstrano vidbyvaly od zhraj povzuych korotkolapych chyakiv, bezlii achlyvych zmij z vysokymy, stysnutymy z bokiv holovamy. Inkoly, striliajuy na povnomu skaku, na vozy napadaly taki vernyky. V perestrilci hynuv abo karavan, o jichav stepom, abo ti, chto napadav, abo ti j ini razom. Zemliany vydko zrozumily, o dyvliasia fim pro rozselennia tormansin po planeti. Nejasno bulo, chto taki rozbijnyky, jaki napadaly. Jich ne mona bulo vvaaty aboryhenamy planety, oskiky vony niym ne vidriznialysia vid pereselenciv. Fimiv, vystav i kartyn na temu pro herojke mynule, pro pidkorennia novoji planety ekipau Temnoho Polumja dovelosia pobayty bezli. Liuti bijky, perehony, vbyvstva erhuvalysia z navdyvovyu ploskym i vbohym pokazom duchovnoho yttia. Povsiudno i zavdy torestvuvaly molodi oloviky, nadileni jakostiamy, osoblyvo cinnymy v ciomu ujavnomu sviti rozvaanych iliuzij. Bojovytis, syla, vydka reakcija, vminnia striliaty z prymityvnoji zbroji u vyhliadi trubky, z jakoji syloju rozyrennia haziv vytovchuvavsia smertonosnyj matook metalu. Podibni temy povtoriuvalysia v riznych varicijach i due vydko nadokuyly zemlianam. Prote vony prodovuvaly dyvyty jich erez uryvky dokumentanoji chroniky davnich asiv, neridko vkraplenych u dosy-taky bezhluzdyj siuet. U starych uryvkach prohliadalo lyce nezajmanoji i bahatoji yttiam planety, jaka e ne zaznala vtruannia liudyny. Takoju , tiky z ie mohutniym tvarynnym i roslynnym yttiam, bula

doistoryna Zemlia. Povtoriuvala kartyna, ve vidoma v zemnij istoriji za asiv zaselennia Ameryky biloju rasoju. Pinery po peryferiji, vijih, nepryborkani, jaki zdebioho znevaaly zakony, i ochoronci viry ta suspinoho poriadku v obytych centrach. Potim pryborkannia pineriv do povnoho pryduennia vinoho suspistva. I nedarma stolycia planety nazyvajesia mistom Centru Mudrosti. Ce imja vynyklo v pinerki asy osvojennia planety Tormans. Na Tormansi spoatku stepy perevaaly nad lisamy. Pryroda planety ne porodyla tvaryn-hihantiv na zrazok sloniv, nosorohiv y yraf Zemli. Najbiymy iz nazemnych otyrynohych vvaalysia rohati tvaryny za rozmiramy blyki do serednioho zemnoho byka, jaki nyni ezly. Velyezni eredy bykopodibnych istot navodnialy koly velyezni stepy. U dribnych, prohritych promeniamy ervonoho soncia moriach kyily v sucinych chaach vodorostej ryby, navdyvovyu schoi na zemni. Vidsutnis synych vitriv na planeti pidtverduvalasia tym, o na vyvyenych diliankach ekvatorinoho uzbereia koly rosly dereva nebaenych na Zemli rozmiriv. U blyych do poliusiv zonach ranie isnuvaly obyrni bolota, vkryti zarostiamy odnomanitnych derev, schoych na zemni taksodiji, tiky z brunatnym vidtinkom dribnych i vukych, nae rozpliueni chvojinky, lystokiv. Use ce bulo na Tormansi, jak nezapereno svidyly starodavni fimy. Ale teper zemliany povsiudno bayly abo obrobleni polia, abo neozori ploi nykych aharnykiv, nahriti soncem i pozbavleni bu-jakoji inoji roslynnosti. Navi slabki vitry Tormansa zdijmaly i krutyly nad kuamy hustu kuriavu. Vidradnie vyhliadaly suchi stepy, ale j tam trava zdavalasia nykoju i ridkoju, vyde nahadujuy napivpusteli, koly poyreni v zoni pasatnych kile Zemli. Molyvo, fimy pro mynule planety vtamovuvaly pryrodnu nuhu za kolynioju rozmajitistiu ridnoji pryrody? Perevana biis naselennia yla u velyeznych mistach, de, zvyajno, molodeki perehony i strilianyna na stepovych prostorach abo myslyvki ekspedyciji v drimui lisy pid jaskravymy j ystymy zoriamy nazavdy vidijly v bezpovorotne mynule. Vae piddavaly pojasnenniu vydovya inoho charakteru, v jakych krasyvi inky astkovo oholiuvalysia, zdijsniujuy erotyni ruchy i zavmyrajuy v obijmach olovikiv u vidvertych do ohydy pozach. Vodnoas zemliany odnoho razu ne bayly povnoji nahoty abo ystoji vidkrytosti Erosa, takych zvynych na ridnij planeti. Tut neodminno o lyalosia prychovanym, spotvoriuvalosia, chovalo, natiakajuy na jaki zaboroneni abo tajemnyi jakosti, oevydno, z metoju zbudyty slabku ujavu y nadaty osoblyvyj smak stosunkam statej, jaki nadokuyly i vtratyly interes. Cej specyfinyj erotyzm pojednuvavsia z neznanoju na Zemli obovjazkovistiu odiahu. Nichto ne smiv zjavliatysia v hromadkych misciach abo perebuvaty vdoma v prysutnosti inych liudej, povnistiu ne prykryvy svoje tilo. inky zdebioho nosyly prostori korotki soroky z yrokymy j dovhymy rukavamy ta nykym stojaym komirom, perechopleni mjakym, jak pravylo, ornym pojasom, i yroki tany, inkoly dovhi, do kistook, spidnyci. Maje takym e buv oloviyj kostium, ale z korotymy polamy sorook. Tiky molo zjavlialasia v korotkych, vye kolin, tanach, due schoych na zemni. V hromadkych zibranniach y na sviata nosyly odiah z jaskravych i vizerunastych materij i kuci plai abo nakydky z udovym haptuvanniam. Odiah vydavsia zemlianam zrunym i prostym u vyhotovlenni, vidpovidav teplomu klimatu planety i najriznomanitniym umovam praci. Krasyvi pojednannia vidtinkiv ervonoho j ovtoho, oevydno, podobalysia biosti inok i due pasuvaly do smahliavoho tonu jichnioji kiry j ornoho volossia. oloviky viddavaly perevahu siro-filetovym i purpurnym kolioram z kontrastnym obramlenniam na komirach i rukavach. astyna Tormansin nosyla na livomu boci hrudej, nad sercem, nayvky u formi vydovenoho horyzontanoho romba z jakymy znakamy. Jak zavvayla edi, do tych, u koho v rombi blyalo o schoe na oko, vyjavliala osoblyva povaha. A zahalom povahy odne do odnoho maje ne viduvalo. Bezceremonna tovchanyna na vulyci, nevminnia postupytysia dorohoju y dopomohty podoroniomu, o spitknuvsia, dyvuvaly zorelitnykiv. Bie toho, dribni neastia na zrazok padinnia na vulyci vyklykaly smich u vypadkovych oevydciv. Dosy bulo liudyni rozbyty krychkyj predmet, rozsypaty jaku nou, jak perechoi posmichaly, niby radijuy malekij bidi. Jako traplialasia velyka bida teleperedai pokazuvaly inkoly katastrofy z povozamy y litanymy aparatamy, to nehajno zbyrala jurba. Liudy otouvaly tych, chto postradav, i movky stojaly, sposterihajuy z adibnym interesom, jak odiahneni v ovte oloviky, oevydno, likari j riatuvanyky, dopomahaly poranenym. Natovp zbiuvavsia, z usich bokiv zbihalysia novi hliadai z takoju poadlyvoju zvirynoju cikavistiu na oblyiach. Te, o liudy bihly ne dopomohty, a lye podyvyty, nad use dyvuvalo zemlian. Koly peredaa jla bezposerednio iz stadinu, zavodu, stancij spolue, vuly mista i navi pomeka, to movu dykto-, ra y muzyku nezminno suprovoduvalo hluche revye, jake spoatku zorelitnyky vvaaly za nedoskonalis peredai. Zjasuvalosia, o na Tormansi zovsim ne dbaju pro likvidaciju umu. Povozy revily j trialy svojimy dvyhunamy, nebo tremtilo vid hurkotu litanych aparativ. Tormansiny rozmovlialy, svystily j holosno kryaly, anitrochy ne zvaajuy na otoujuych. Tysiai malekych radiaparativ vlyvalysia v zahane revinnia bezladnoji mianyny muzyky, spivu y prosto hunoji i nepryjemno moduliovanoji movy. Jak mohly vytrymuvaty mekanci planety obrydlyvyj um, o ne vuchav ni na chvylynu, a poslabliuziajasia tiky hlybokoji noi, lyalosia zahadkoju dlia likaria j biloha Temnoho Polumja. Postupovo vnykajuy v ue yttia, zemliany vyjavyly dyvnu osoblyvis pereda vseplanetnych novyn.

Jichnia prohrama tak vidrizniala vid zmistu zahanoji prohramy pereda Zemli, o zasluhovuvala okremoho vyvennia. Mizerna uvaha prydilialasia dosiahnenniam nauky, pokazu mystectva, istorynych znachidok i vidkryttiv, o perevaaly v zemnych peredaach, ne kauy ve pro povnistiu vidsutni na Tormansi novyny Velykoho Kicia. Vseplanetno ne obhovoriuvav lysia nijaki pereminy v suspinomu ustroji, udoskonalennia y proekty velykych budov, orhanizaciji velykych doslide. Nichto ne poruuvav nijakych pyta, stavliay jich, jak na Zemli, pered Radamy y personano pered kymo iz kraych umiv liudstva. Nadto malo miscia nadavalosia demonstraciji j obhovorenniu novych problemnych vystav teatru, jaki namahalysia zreahuvaty na povoroty i zminy, o vynykaly v suspinij svidomosti. Bezli kinofimiv pro kryvave mynule, pidkorennia (a naspravdi, znyennia) pryrody i masovi sportyvni ihry zabyraly najbie asu. Liudy Zemli dyvuvalysia, jak mohly sportyvni zmahannia zbyraty taku velyku kikis hliadaiv, kotri ne braly v nych uasti, zate nevi omu nejmovirno zbuduvaly vid spohliadannia boroby sportsmeniv. Tiky zhodom zemliany zbahnuly su spravy. U sportyvnych zmahanniach vystupaly reteno vidibrani liudy, jaki prysviatyly ve svij as napolehlyvomu j tupomu trenuvanniu v svojij sportyvnij specinosti. Reti ne bulo miscia v zmahanniach. Tormansiny, slabki fizyno j duchovno, mov maleki dity, oboniuvaly svojich vydatnych sportsmeniv. Ce vyhliadalo smino j navi brydko. Malo ym vidriznialosia stanovye artystiv. Z-pomi mijoniv liudej vidbyraly odynyci, jim nadavalysia krai umovy yttia, pravo uasti v bu-jakych vystavach, fimach i koncertach. Jichni imena sluhuvaly prynadoju dlia syly-sylennoji hliadaiv, o zmahalysia za miscia v teatrach, a sami ci artysty, kotri nazyvalysia zirkamy, oboniuvaly tak samo po-najivnomu, jak i sportsmeny. Stanovye, dosiahnute zirkoju, pozbavlialo jiji y joho bu-jakoji inoji dijanosti. Vystupaty v roli artysta bu-jakij liudyni, kotra zumila samotuky dosiahty vysot mystectva, jak na Zemli, tut, oevydno, ne vdavalosia. Zahalom vidbytok vukoho profesinalizmu leav na vsiomu ytti Tormansa, zbidniujuy pouttia liudej i zvuujuy jichnij kruhozir. Molyvo, tak lye zdavalosia zorelitnykam vnaslidok vidboru podij i materiliv informaciji. Tiky priamyj kontakt z narodom planety mih rozvjazaty ce pytannia. U teleperedaach ta radiinformaciji due bahato uvahy prydilialosia nevelykij hrupi liudej, jichnim vyslovliuvanniam i pojizdkam, naradam i rienniam. Najastie zhaduvalo imja ojo ahasa, mirkuvannia jakoho na rizni temy suspinoho yttia, nasampered ekonomiky, vyklykaly nadmirne zachoplennia i vozvelyuvaly jak vya deravna mudris. Molyvo, daleki vid spravnioji prozorlyvosti henija, o ochopliuvav usiu hlybynu j yroi problemy, vyslovliuvannia ojo ahasa v omu buly valyvymy dlia mekanciv Tormansa? Jak mohly sudyty pro te prybuci, kotri litaly na vysoti esty tysia kilometriv?.. Faj Rodis i Hrif Rift nahaduvaly pro ce zapanym i rizkym u sudenniach molodym tovaryam. Dyvna ri, ale, nezvaajuy na postijni povidomlennia pro vystupy j pojizdky ojo ahasa i e trioch olovik, joho najblyych pominykiv, jaki skladaly Radu otyrioch verchovnyj or-han planety Jan-Jach, nikomu iz zorelitnykiv e ne vdavalosia jich pobayty. Najastie zhaduvani, ci liudy niby buly prysutni vsiudy j nide. Lye jedynyj raz u peredai z mista Centru Mudrosti jurba, o zapovnyla vulyci j ploi, zachoplenym revinniam vitala pjatirku mayn, jaki vako, nae pancernyky davnich asiv Zemli, propovzaly v stovpyi liudej. Kri temni yby nioho ne prohliadalo, ale tormansiny, ochopleni masovym psychozom, kryaly j estykuliuvaly, mov na svojich sportyvnych zmahanniach. Zemliany zrozumily, o ci etvero na oli z ojo ahasom i je spravnimy volodariamy vsich i vsioho. Jak zavedeno u drevnich narodiv, u yteliv Tormansa perevaaly odnomanitni imena, i tomu jim dovodylosia maty po troje imen. Inodi traplialysia liudy z dvoma imenamy. Oevydno, dvoimenni skladaly vyi klasy suspistva planety. Tormansinki imena zvualy poasty podibno do zemnych, ale u vaomu dlia zemlian dysonansi skladiv. ojo ahas, Hentlo i, Kando Leluf i Zetryno Umroh tak zvaly etvirku verchovnych pravyteliv. Dozvolialosia skorouvaty imena vsich, okrim ojo ahasa. Hen i, Ka Luf, Zet Uh povtoriuvalysia z nastyrlyvoju odnomanitnistiu v nezminnomu poriadku pislia imeni ojo ahasa, jake vvualo mahinym zakliattiam dykych predkiv. Olla Dez artoma oholosyla, o vsi zemliany z jichnioju systemoju podvijnych, bezkoneno riznomanitnych imen povynni naleaty na Tormansi do verchovnoho klasu. I ty chotila b, ne posoromylasia b? zapytala edi Daan. Ja b mala zmohu pobayty spravnich volodariv yttia i smerti bu-jakoji liudyny. e v koli druhoho cyklu ja zachopyla istorynymy fantazijamy. Nad use mene cikavyly knyky pro mohutnich koroliv, zavojovnykiv, pro pirativ I tyraniv. Nymy spovneni vsi kazky Zemli, cho by jakij starodavnij krajini vony nalealy. Ce neserjozno, Ollo, skazala edi, najbii stradannia liudstvu zavdaly same ci liudy, maje zavdy neosvieni j orstoki. Odne tisno povjazane z inym. U pohano pobudovanomu suspistvi liudyna abo povynna rozvyvaty v sobi micnu, bezstranu psychiku, jaka sluy samozachystom, abo, o buvaje znano astie, spodivatysia lye na zovniniu oporu boha. Jako nema boha, to vynykaje vira v nadliudej, z tijeju potreboju schyliannia pered soncepodibnymy vodiamy, vsemohutnimy volodariamy. Ti, chto hrav ciu ro, jak pravylo, temni politykany, mohly daty liudstvu lye fayzm i nioho bie. Sered nych buly i mudreci, i heroji, ne zbenteyla Olla Dez. Meni chotilosia b zustritysia z takymy liumy. Vona zakynula za holovu ruky i ziperla spynoju na vystup dyvana, mrijlyvo mruay oi. Faj Rodis pyno hlianula na inenera zvjazku.

 edi maje raciju v odnomu aspekti, skazala vona. V dijach usich volodariv, okrim obumovlenosti, bula e vidsutnis rozuminnia viddalenych naslidkiv. Ce poroduvalo bezvidpovidanis, jaka pryzvodyla do trahinoho rezutatu. I ja rozumiju Ollu Dez Jak? zapytaly razom edi, Vir i Tivisa. Bu-jakyj zemlianyn takyj oberenyj u svojich vynkach, o prohraje u porivnianni z volodariamy naoji drevnosti. U nioho nemaje zovninich oznak mohutnosti, choa naspravdi u nioho bie schoosti z veletenkym slonom, o storoko stupaje, ani z naliakanym olenem, jakyj lety naprolom. Volodar i naliakanyj? rozsmijala Olla. Odne superey inomu. A ote, i skladaje dilektynu jednis, pidsumuvala Faj Rodis. Podibni dyskusiji povtoriuvalysia bezli raziv, ale nespodivano spokijnomu vyvenniu planety nastav kine. Ninyj erhovyj po radiperedaach nym buv same Hen Atal pidniav po tryvozi Rodis, Hrifa j edi. Vsi etvero zibralysia bilia temnoho ekrana, prorizanoho lye jaskravoju indykatornoju linijeju z jiji spleskamy oscyliaciji. Perekladna mayna bula vymknuta, oskiky slova, o zvualy v obertonnij vyrvi, zore-litnyky teper rozumily. Povidomlennia holovnoji observatoriji Chvosta pidtverdeno sposterenymy stancijamy. Navkolo naoji planety obertajesia nevidome nebesne tilo, oevydno, kosminyj korabe. Orbita kruhova, kut do ekvatorinoji ployny 45, vysota 200, vydkis Vony vmiju rozrachovuvaty j orbity, burknuv Hrif Rift. Rozmiry kosminoho tila za poperednimy danymy znano meni zoreliota, o vidvidav nas u Vik Mudroji Vidmovy. Nastupne povidomlennia sposterenych stancij o vomij hodyni ranku. O my i vyjavleni, z vidtinkom smutku skazav Hrif Rift, zvertajuy do Faj Rodis. o robytymemo? Rodis ne vstyhla vidpovisty, jak spalachnuv velykyj ekran i na niomu zjavyvsia znajomyj dyktor. Terminove povidomlennia! Vsim sluchaty! Sluchaty misto Centru Mudrosti! Tormansinyn hovoryv uryvasto, rizko, niby pidvyvajuy v seredyni fraz. Vin peredav povidomlennia pro zorelit i zakinyv: O desiatij ranku vystupy druh Velykoho ojo ahasa, sam Zet Uh. Usim sluchaty misto Centru Mudrosti! o budemo robyty? povtoryv Hrif Rift, pryhluyvy povtorne povidomlennia. Hovoryty z Tormansom! Pislia vystupu Zet Uha perervemo peredau, i na vsich ekranach zjavliu ja z prochanniam pro posadku. Olla Dez pryhotuvalasia do takoho vypadku, na okach Faj Rodis vystupyv rumjane lehkoho chvyliuvannia. U pryznaenyj as ve ekipa zoreliota zibravsia bilia ekraniv zvjazku. Nastav najvalyviyj moment. Zarady nioho vony poslani Zemleju i prorobyly cej nejmovirnyj polit priamoho promenia. Vse zaley vid toho, jak skladusia stosunky hostej, na a, neprochanych, z tormansinamy tonie, z jichnimy volodariamy. Ade riennia cijeji nevelykoji hrupky liudej, abo navi odnoho lye ojo ahasa, vyznay voliu Tormansa j uspich ekspedyciji zemlian. Syhnanyj hodynnyk nad krylom vidbyvaa stereoekrana jov za asom holovnoho mista Tormansa. Faj Rodis na jakyj as znykla v svojij kajuti i zjavylasia pryblyzno za ver hodyny do vystupu Zet Uha. Oevydno, vona zarani pryhotuvala sukniu uliublenoho tormansinkoho kolioru ervonoho iz zolotysto-oranevym vidtinkom z puchnastoji materiji, jaka e bie pohlybliuvala ton. Vidtineni cijeju sukneju znajomi rysy Faj Rodis staly nepochytnii j tverdii, maje hrizni, a jiji plavni ruchy skydalysia na vidblysky ervonoho soncia Tormansa. Vona e korote zrizala volossia, povnistiu vidkryvy hordu yju. Reteno zaesana, z kuerykamy na skroniach, bez odnoji prykrasy, Faj Rodis sila v krislo pered ekranom, ne peremovyvy ani slovom iz suputnykamy. Pryhluenyj zvynyj spiv pryladiv OEZ ne poruyv napruenoji tyi korablia. Huni udary, o vidluniuvaly metalom, nae u velykyj bojovyj yt, spovistyly pro poatok vystupu odnoho z pravyteliv planety. Jakyj as ekran buv pustym, potim na niomu zjavyvsia nevelykoho zrostu olovik u ervonij nakydci, haptovanij chymerno perepletenymy zolotymy zmijamy, joho kira zdavalasia svitlioju, ni u biosti liudej Tormansa. Nezdorova odutlis pomjakuvala hlyboki skladky dovkola yrokoho tonkohuboho rota, maleki rozumni oi vyblyskuvaly riuistiu i vodnoas nespokijno bihaly, niby tormansinyn osterihavsia o vypustyty z vydu. Olla Dez strymala zitchannia podyvu ta rozaruvannia i skosa hlianula na Faj Rodis. Ta lyylasia nezvorunoju, nenae zovninis cijeji liudyny ne bula dlia neji nespodivankoju. Zetryno Umroh proviv malekoju rukoju po vysokomu, iz zalysynamy lobu, pooranomu poperenymy zmorkamy. Narode Jan-Jach! Velykyj ojo ahas doruyv meni poperedyty tebe pro nebezpeku. V naomu nebi zjavyvsia prybule iz pimy i cholodu vsesvitu. Kerovanyj voroyj korabe. My oholoujemo po vsij planeti nadzvyajnyj stan, ob vidbyty voroha. Naslidujmo pryklad naych predkiv, jichniu mudris za asiv pravlinnia Ino Kau i munis narodu, jakyj prohnav neprochanych prybuciv u Vik Mudroji Vidmovy. Chaj yve ojo ahas! Moe, dosy? Volodar vyslovyvsia jasno? epnula Olla Dez iz-za puta. Faj Rodis zhidlyvo kyvnula holovoju, i Olla povernula blakytnu kuku do kincia, vvimknuvy na povnu potunis nastrojenu ustanovku TVF. Zobraennia Zet Uha zatremtilo, rozbylosia na koliorovi zyhzahy i

znyklo. Na astku sekundy Faj Rodis ustyhla pomityty vyraz pereliaku na oblyi volodaria, pidvela i stala na kolo holovnoho fokusa. Vona pyno dyvylasia v rombyk centranoho promenia, a bokovym zorom mohla bayty sebe na ekranach, jak u dzerkali. Pered oeleenymy tormansinamy zamis skryvlenoho zobraennia Zet Uha zjavylasia naproud schoa na nych arivna, usmichnena inka, z holosom ninym i synym. Liudy i pravyteli Jan-Jach! My pryjly iz Zemli, planety, jaka porodyla i vyhoduvala vaych predkiv. Voleju vypadku viddalyly vy u nedostupnu nam ranie hlybynu prostoru. Teper my majemo sylu zdolaty joho i prybuly do vas jak krevni blyki rodyi, ob objednaty zusyllia v dosiahnenni kraoho yttia. My nikoly ne buly niyjimy vorohamy i spovneni dobrych pouttiv do vas. Mi namy nema nijakych superenostej i molyve cilkovyte vzajemorozuminnia. My prosymo dozvolu opustytysia na vau planetu, poznajomytysia z vamy, rozpovisty pro yttia na Zemli j peredaty vam use, o my znajemo korysnoho j dobroho. V ekipai naoho korablia vsioho trynadcia takych, jak vy, liudej, ce meka porivniano z bezliiu yteliv Jan-Jach. My ne zapodijemo vam nijakoho zla, jako vy pryjmete nas hostiamy svojeji planety. My vyvyly vau movu, aby unyknuty pomylok i neporozumi Ekran vkryvsia sirymy bryamy, zrobyvy ploskym i pustym. Zobraennia znyklo, natomis zjavyvsia pereryvastyj vyjuyj zvuk, kri jakyj nadryvno kryav znajomyj ue zemlianam holos dyktora mista Centru Mudrosti: Peredau prypyniajemo peredau Faj Rodis perezyrnulasia z Hrif Riftom i, vidstupyvy nazad, sila v krislo. Olla Dez prostiahnula ruku do kuky vymykaa, ale Rodis estom zupynyla jiji. Nahnuvy do pryjmaa, vona zahovoryla holosno j dzvinko, nezvaajuy na vyttia i svyst perekod. Zorelit Temne Polumja vyklykaje Radu otyrioch! Vyklykaje Radu otyrioch! Povtoriujemo prochannia dozvolyty posadku! Prosymo povidomyty pro ce ojo ahasa, holovu Rady otyrioch. ekajemo vidpovidi na nepriamij astoti vaych navihacijnych pereda. ekajemo vidpovidi! Olla Dez vymknula TVF. Zahorivsia synij vohnyk elipsojidnoji anteny. Pislia vyttia ta havkotlyvych krykiv u kruhlomu zali zapala mertva movanka. Jiji poruyla Faj Rodis. Ne mou vvaaty poatok uspinym, sturbovano movyla vona. Ja b skazav, o sproba poznajomytysia vyjavylasia nevdaloju, skupo usmichnuvsia Hrif Rift. Dobri meni pravyteli! obureno vyhuknula edi. oho vony bojasia? Toho , oho bojalysia vsi vychovani kapitalizmom, prosiaknuti zazdristiu vymuenoji nerivnosti. Bojasia konkurenciji, sumovyto vidpovila Faj Rodis. Tobto bojasia, o my zaberemo vladu? zapytala edi. Ave! Ale ce dyko j bezhluzdo. Navio nam vlada v uomu sviti? Ce jasno dlia nas, dlia liudej Zemli, dlia Velykoho Kicia, ale navriad y biis liudej na Tormansi rozumiju ce. Todi navio nam vzahali prosyty dozvolu na posadku? Oevydno, my ne zrozumijemo odne odnoho, stenula pleyma edi. Dlia tych, chto zmoe zrozumity. Ta j nam te slid zrozumity jich, navi cych dyvnych pravyteliv, tverdo skazala Rodis. I vy napoliahatymete? Sprobuju! Synie viko horilo hodynu, druhu, a planeta movala. Zorelit piov na ninyj bik, koly Faj Rodis pidvelasia j zaprosyla vinych vid vachty suputnykiv do jidani. Usi energijno vzialysia za temno-korynevi kubyky charovoji sumii, dostatnio smanoji, aby pidtrymaty apetyt, i dosy prunoji, ob daty robotu micnym zubam i elepam spadyni predkiv, jaki spoyvaly vsiliaku tverdu j vaku dlia travlennia jiu. Faj Rodis vypyla kelych hustoho KMT olyvkovo-zelenoho napoju. Hrif Rift obmeyvsia lye kikoma kovtkamy ystoji vody. edi Daan erhuvala na pryjomi teleperada, sposterihajuy perebih vseplanetnych novyn. Pered objektyvamy telekamer proplyvaly vulyci j ploi riznych mist Tormansa, zaly zibra ta audytoriji kil. Vsiudy zbudeni tormansiny estykuliuvaly, kryaly zdalia abo vylyvaly potoky sliv u bezposerednij blykosti vid pryjmanych aparativ. Vsiudy ulosia zapytannia: o robyty iz zoreliotom?, i najastie povtoriuvalysia slova: He, zabyrajtesia, ne dopustymo, znyymo!.. Na yrokomu vystupi pered budivleju, schooju na astronominu observatoriju, zjavyvsia molodyj olovik u blakytnomu odiazi. Dyktor oholosyv, o vystupy odyn iz Vartovych Neba orhanizaciji, poklykanoji ochoroniaty nedotorkanis planety Jan-Jach. olovik u blakytnomu zavolav: Vy uly merzennu brechniu nikemnoji inky, vataka zhraji mizorianych zlodiuh, jaka z neuvanym nachabstvom posmila nazvaty sebe krevnoju sestroju naoho velykoho narodu. Za odne ce bliuznirstvo nebezpeni prybuci zasluhovuju na karu. Nai veni davno vstanovyly j dovely, o predky narodu Jan-Jach prybuly z Bilych Zirok, aby pidkoryty pryrodu zabutoji planety i vlatuvaty tut yttia, povne astia i spokoju edi Daan, zachopyvy bezhluzdoju promovoju oratora, o proholouvala iz nezvynym dlia zemlian pafosom holosom, jakyj to tremtiv, to zryvavsia na kryk, ne pomityla, jak za jiji spynoju zjavylasia Faj Rodis i uvimknula perekladnu maynu. Ale navi vona ne zmohla znajty pojasnennia do sliv merzennyj,

zhraja, zlodiuhy, nikemnyj, bliuznirstvo. Rodis pila po dovidnyky, a edi, as vid asu rehuliujuy dyferencijne zbiennia, prodovuvala vdyvliatysia v natovp molodi oblyia, tiky molodi, z tym nepronyknym i viduenym vid svitu vyrazom, jakyj buvaje u fanatykiv abo v tupych, bajduych liudej. Raptovyj zdohad prymusyv edi uvimknuty na syhnanomu brasleti vyklyk Olly Dez. Ta prybihla, rozpaila pislia vidbyttia ataky, jaku provely na neji odrazu Vir Norin, Tivisa i Neja Cholli za jiji romantynu prychynis do volodariv. Slidom za neju vvijla Faj Rodis z arkuem ojno skopijovanoho iz ziroky slovnyka starodavnich ponia. Znajly zahadkovi slova? ne vytrymala edi, cho jak jij chotilosia rozkryty vlasnyj zdohad. Lajka, tobto slova na nykomu rivni rozvytku psychiky, jaki vvaajusia obrazlyvymy dlia tych, komu adresovani. Navio? Ade vony nioho ne znaju pro nas! Vony zastosovuju metody pronyknennia u psychiku liudyny erez pidsvidomis, svoho asu ci metody buly zaboroneni v nas zakonom, ale yroko vykorystovuvaly u demahohiji faystkych i psevdosocilistynych derav ERS. Zapeklyj zloyne Hitler, jakyj rozciniuvav svij narod jak stadne zbihovyko mavp, dijav dostotu jak ci tormansinki oratory. Vin repetuvav, aleniv, ervoniv u nestiami, vyverhajuy lajku i slova nenavysti, zaraajuy natovp otrutoju svojich nestrymnych emocij. U natovpi instynkt nad use, a z nioho vychody vira o joho slova, vykorystani zhodom v oliharchinomu psevdosocilizmi Kytaju. Iz suprotyvnykamy ne spereajusia. Na nych krya, pliuju, bju, a pry potrebi znyuju fizyno. Vy sami bayte, o dlia oratoriv Tormansa nema nioho, krim utovkmaenych u holovu ponia. Vony zvertajusia ne do zdorovoho hluzdu, a do tvarynnoho bezhluzdia, to chaj vas ne bentey cia lajka vona lye pryjom u rozroblenij systemi obmanu narodu. edi pidvela i projlasia pered stinoju ekraniv ta putiv, vid neterpinnia stysnuvy kulaky. A ja, zdajesia, zrozumila, povino zahovoryla vona, navi poklykala Ollu, per ni vy pryjly, dlia eksperymentu Rodis i Olla oikuvano dyvylysia na edi. U nych je druha merea vseplanetnych novyn. Ta, jaku my odenno pryjmaly, kontroliujesia j fitrujesia tak, jak i naa Svitova Merea. Ta jako my robymo ce dlia vidboru najcikavioho i najvalyvioho, o pidliahaje peroerhovomu povidomlenniu, to tut ce robysia z inoju metoju. Rozumiju, kyvnula Faj Rodis, pokazaty lye te, o chou pravyteli Tormansa. Doborom novyn stvoriujesia pevne vraennia. A moe, formujusia i sami novyny. Poza vsiakym sumnivom. Ja zdohadalasia, koly dyvyla na oburennia narodu. Hrupy liudej, jaki vyslovliujusia absoliutno odnakovo, z nahranoju zapopadlyvistiu. Vony vidibrani z riznych mist. A reanoho ohliadu liudej i dumok my ne baymo, jak ne bay joho i naselennia planety. Koly tak poala Faj Rodis. Maje buty e odna merea, vela dali edi. Neju jde spravnia informacija. Pravyteli ne dyvliasia fayvku. Ce ne tiky marno, a j nebezpeno dlia upravlinnia. I vy choete nastrojity na druhu mereu? zapytala Olla Dez. Je mirkuvannia pro jiji parametry? Pamjatajete, my spijmaly nini raporty observatorij? Olla Dez schylylasia nad aparatom chvylevoho rozrizu, i strilky joho indykatoriv oyly, promacujuy kanaly pereda. Faj Rodis obniala edi za plei j leheko prytysnula do sebe. Obydvi pyno dyvylysia na slipyj ekran. Proplyvaly i strimko pronosylysia rozmyti kontury y problysky itkych linij. Za kika chvylyn holosna mova zazvuala odnoasno z pojavoju na ekrani prostoroho prymiennia, zastavlenoho riadamy stoliv z rozhornutymy na nych tablyciamy i kreslenniamy. Zovsim ne schoi na tych, o bujanyly na vulyciach, liudy v korynevomu j temno-siromu odiazi stojaly kolom na zadniomu plani. Vony buly znano stari za ekzatovanu molo. Ne rozumiju cijeji paniky, hovoryv odyn u centri tych, o zibralysia. Treba b pryjniaty zorelit. Podumaty lye, jak bahato my zmoemo diznatysia vid nych, oevydno, liudej vyoji kutury i takych schoych na nas U tim-to j ri, perervav inyj, ale jak e buty z mifom Bilych Zirok? Komu vin zaraz potriben? serdyto nachmuryvsia peryj. Tym, chto tverdyv pro neporuni istyny v knykach najvydatnioho henija Coama, dostavlenych iz Bilych Zirok. Jako my spravdi z planety cych prybuciv i tam use tak zminylosia, todi Dosy! U otyrioch vsiudy oi j vucha, perebyv toj, o hovoryv perym, movimo. Niby za syhnalom, liudy rozijlysia po svojich misciach za stolamy. Oko telekamery zupynylosia na laboratoriji z aparaturoju ta stinoju sitastych klitok, v jakych voruylosia o yve. Tut stojaly litni liudy v ovtych chalatach, i rozmova te ila pro zorelit zemlian. Nezvyajne, nareti, stalosia, skazala inka z kumednymy kiskamy, jaki j na Zemli hodylysia b dlia divynky. Tysiaolittia my zapereuvaly rozumne yttia z vysokoju kuturoju dovkru nas, abo vvaaly joho velyeznoju ridkistiu. U vik Mudroji Vidmovy prylitav odyn zorelit, a teper zjavyvsia druhyj, ta e z naymy krevnymy rodyamy. Jak e mona joho ne pryjniaty! Cs-s! cilkom po-zemnomu dav znak movannia staryj, zihnutyj vikom tormansinyn. Tam, vin pidniav pale uhoru, e nioho ne skazaly. I znovu za movaznoju komandoju liudy rozijlysia. Kamera perejla na vysoku zalu z velykymy

stovpopodibnymy maynamy, trubamy j kotlamy. I raptom use pohaslo. Synie viko pryjmaa potemnilo, zelenuvate svitinnia osiajalo viko fitratora, i poulasia veresklyva tormansinka mova. Zemliany, jaki zatrymaly u jidani, pospiyly pryjednatysia do sposterihaiv. Prybuciam uoji planety. Prybuciam uoji planety. Rada otyrioch vyklykaje vas dlia perehovoriv. Vstupajte u dvostoronnij videozvjazok po osoblyvomu kanalu. Technik pojasny sposib vmykannia! Temnyj stereoekran spalachnuv znovu. U tisnij kameri, schoij na zvyajnu avtomatynu ustanovku TVF, sydiv nemolodyj tormansinyn u blakytnomu. Vin poav hovoryty v malekyj rupor pered soboju, namahajuy pojasnyty zemlianam parametry osoblyvoji liniji. Olla Dez myttiu pidjednala ve nastrojenyj TVF Temnoho Polumja. Tormansinyn vidkynuvsia nazad i zavmer vid podyvu, pobayvy na svojemu ekrani liudej zoreliota. Zorelit Temne Polumja do perehovoriv hotovyj, z le pomitnoju notkoju torestva skazala Olla Dez, trochy spotykajuy na tormansinkij vymovi. Technik u blakytnomu nareti ohovtavsia vid nespodivanky i pryhlueno promovyv o nerozbirlyve v kubyk na hnukij nici, vysluchav vidpovi i pidniav zblidle oblyia. Pryhotujte. Vyberi sered vas toho, chto vmije dobre hovoryty movoju Jan-Jach i znaje slova povahy. Peremykaju vas na Oseliu Rady otyrioch! Na ekrani zjavylasia velyka kimnata, vsia zadrapiruvana vertykanymy skladkamy vakoji materiji nasyenoho malachitovo-zelenoho kolioru. Na peredniomu plani stojav kruhlyj stil iz masyvnymy, ozdoblenymy riblenniam nikamy u formi pazurystych lap. Na stoli samotnio leala blido-holuba kulia. otyry krisla z tijeji zelenoji tkanyny stojaly na jaskravomu soniano-ovtomu kylymi. Na zadnij stini vydnila astronomina karta, jaka miano svitylasia nad ornoju afoju z dverciatamy, ozdoblenymy strokatymy j vytonenymy maliunkamy. Na afi stojala vysoka lampa z blido-holubym abaurom, obliamovanym zelenoju smuhoju, jaka kydala svitlo na otyrioch liudej, o z pychatistiu rozvalylysia v krislach. Troje chovalysia v zatinku, poperedu sydiv chudorliavyj i vysokyj olovik u bilij nakydci, z nepokrytoju holovoju i siro-ornym volossiam, o styralo jorykom. orstkyj rot ne harmonijuvav iz prytuplenym korotkym nosom, a uvani vuzeki oi z vysoko pidniatymy, mov u zusylli o zbahnuty, brovamy. Prote Olla Dez mohla buty vdovolena. ojo ahas spravliav vraennia volodaria i, bezsumnivno, buv nym.

Faj Rodis, jak zavdy v svojij ervono-oranevij sukni, stupyla na kolo holovnoho fokusa. ojo ahas vyprostavsia i dovho rozhliadav inku Zemli. Ja vitaju vas, cho vy javylysia bez dozvolu! nareti skazav vin. Dlia toho, ob zapytaty dozvolu na zaproennia i oderaty vidpovi, znadobylosia b kika tysia rokiv! podumala Rodis, i huby jiji zatremtily v ledve pomitnij usmici, o vyklykala u volodaria taku vydku reakciju brovy joho trochy zsunulysia. Nechaj toj, chto u vas volodariuje i komu dorueno predstavliaty pravyteliv vaoji planety, pojasny metu prybuttia, provadyv vin. Faj Rodis korotko j itko rozpovila pro ekspedyciju, pro derela vidomostej pro planetu Jan-Jach j istoriju znyknennia trioch zoreliotiv Zemli na samomu poatku ESV. ojo ahas nezvoruno sluchav,

vidkynuvy nazad i poklavy na mjaku pidstavku nohy, obtiahnuti bilymy hetramy. I ym pychatioju stavala joho poza, tym jasnie prozyrala rozhublenis, jaka naroduvalasia v dui holovy Rady otyrioch. Ja ne zrozumiv, vid yjoho imeni vy hovoryte, prybuci. Vsi vy zanadto molodi! skazav ojo ahas, ledve Rodis zakinyla svoje povidomlennia z prochanniam pryjniaty Temne Polumja. My liudy Zemli j hovorymo vid imeni naoji planety, vidpovila Faj Rodis. Ja bau, o vy liudy Zemli, ale chto veliv vam hovoryty tak, a ne inake? My ne moemo hovoryty inake, zapereyla Rodis, my tut astynka liudstva. Koen z liudej Zemli hovoryv by te same, tiky, molyvo, inymy slovamy abo jasnie. Liudstvo? o ce take? Naselennia naoji planety. Tobto narod? Poniattia narodu v nas bulo v davnynu, dopoky vsi narody planety ne zlylysia v jedynu simju. Ta jako korystuvatysia cym poniattiam, to my hovorymo vid imeni jedynoho narodu Zemli. Jak moe narod hovoryty poza zakonnymy pravyteliamy? Jak moe neorhanizovana jurba, a nadto prostoliud, vyslovyty jedynu j slunu dumku? A o vy rozumijete pid terminom prostoliud? obereno zapytala Faj Rodis. Nezdatnu do vyoji nauky astynu naselennia, jaku vykorystovuju dlia vidtvorennia ta dlia najprostiych robit. U nas nema prostoliudu, nemaje jurby i pravyteliv. Zakonne u nas lye baannia liudstva, vyraene erez pidsumuvannia dumok. Dlia cioho je toni mayny. Ja ne rozumiju, jaku cinnis maje sudennia okremych osib, temnych i nekompetentnych. U nas nemaje nekompetentnych osib. Kone velyke pytannia vidkryto vyvajesia mijonamy venych u tysiaach naukovych instytutiv. Rezutaty dovodiajisia do zahanoho vidoma. Dribni pytannia i riennia po nych uchvaliujusia vidpovidnymy instytutamy, navi okremymy liumy, a koordynujusia Radamy z holovnych napriamkiv ekonomiky. Ale je verchovnyj pravliayj orhan? Joho nemaje. Pry potrebi, v nadzvyajnychobstavynach vladu bere za svojeju kompetencijeju odna z Rad. Napryklad, Ekonomiky, Zdorovja, esti, Prava, Zoreplavannia. Rozporiadennia pereviriajusia Akademijamy. Ja bau u vas nebezpenu anarchiju i sumnivajusia, o spilkuvannia narodu Jan-Jach z vamy bude korysnym. Nae aslyve j spokijne yttia moe buty poruene Ja vidmovliajusia pryjniaty zorelit. Povertajtesia na svoju planetu anarchiji abo j dali voloisia po bezodniach vsesvitu! ojo ahas pidvivsia, vyprostavsia na ve zrist i tynuv ukazivnym pacem u Faj Rodis. Try inych leny Rady otyrioch pidchopyly i druno skynuly dohory ruky, spriamovani rebrom upered, est vyoho schvalennia i zachoplennia na Tormansi. Faj Rodis zblidla i te prostiahla vpered ruku zaspokijlyvym estom Zemli. Prou vas ie kika chvylyn podumaty, dzvinko skazala vona ojo ahasu. Ja zmuena zvjazatysia z naoju planetoju, pered tym jak vdatysia do riuych dij O i vykrylosia spravnie lyce prybuciv! ojo ahas kartynno povernuvsia do svojich soratnykiv. Jaki riui diji? Vin hrizno prymruyv svoji vuki oi. Ce zaley vid toho, jaki dozvoly Zemlia! Jako Ale jak vy zmoete zvjazatysia? neterpliae perervav ojo ahas. Vy ojno hovoryly pro nedostupnis vidstani. y vse ce obman? My e nikoly nikoho ne obmaniuvaly. Pry hostrij potrebi, vytratyvy velyeznu energiju, mona pronyzaty prostir priamym promenem. Suputnyky Faj Rodis z podyvom perehlianulysia. edi Daan vidkryla bula rot, ta Hrif Rift stysnuv jij plee, oyma nakazujuy movaty. Olla Dez nezvoruno pidijla do Rodis, i pohliady otyrioch pravyteliv zoseredylysia na novij predstavnyci Zemli. Olla podala Rodis zvyajnyj mikrofon dlia perehovoriv vseredyni korablia i sproektuvala ramku TVF na ekran u hlybyni zaly, de zvyajno ekipa zoreliota perehliadav vziati iz Zemli stereofimy ta ejdoplastyni zobraennia. Nichto ne mav sumnivu, o obydvi inky diju za ranie uzhodenym planom. Faj Rodis zachodylasia vyklykaty v mikrofon Radu Zoreplavannia. Korotki j melodijni slova zemnoji movy zvualy dlia Tormansin nae zaklynannia. etvero volodariv lyylysia stojaty poza svitlom lampy, i Faj Rodis ne mohla vsteyty za vyrazom jichnich temnych obly. Na ekrani, cilkom reani u tryvymirnij plastyci j pryrodnych barvach, zjavylysia liudy Zemli. U prostorij zali jlo zasidannia odnijeji z Rad, oevydno, uryvok iz chroniky. edi Daan rizko vyvinyla plee vid paciv Hrifa Rifta. Nehidnyj obman! holosno promovyla vona. Faj Rodis tak samo spokijno vela dali, schylyvy upered i ne zvodiay oej z volodariv Tormansa. Perekladaju svoji zapytannia Zemli movoju Jan-Jach! I vona stala hovoryty navpereminno to zemnoju, to tormansinkoju movoju. anovni leny Rady, ja zmuena prosyty dozvolu vyty nadzvyajnych zachodiv. Pravyteli Tormansa, ne zjasuvavy dumky i vsupere baanniu bahatioch liudej planety, vidmovylysia pryjniaty na zorelit z motyviv pomylkovych i nikemnych

 Brechnia! Chiba vy ne bayly po vseplanetnych peredaach, jak oburiujesia narod i vymahaje, ob vas ne tiky ne puskaly do nas, a j prosto znyyly? vladno perebyv ojo ahas. My vvimknuly u vau osoblyvu mereu j bayly ine, nezvoruno vidrizala Rodis i vela dali: Tomu ja prou dozvolyty nam sterty z lycia planety holovne misto centr samovladnoji oliharchiji abo provesty vseplanetnu narkotyzaciju z personanym vidborom. ojo ahas siv na kraj stolu, a reta troje kynulysia vpered, rozmachujuy rukamy. Olla Dez nepomitno peresunula kadry ejdoplastyky. Na ekrani TVF holova Rady energijno zahovoryv, pokazujuy na kartu vhori. leny Rady stverdno zakyvaly. Obhovoriuvalosia budivnyctvo trenuvanoji koly dlia majbutnich doslidnykiv Tamasa. Zboku mona bulo podumaty, o Faj Rodis oderala neobchidnyj dozvil. Neuvano! Ja bie ne mou! edi Daan vybihla iz zaly, kynula u svoju kajutu j zaynylasia tam, nevymovno stradajuy. Slidom za neju ruyly Hen Atal, Tivisa i Menta Kor, ale jich zupynyv vladnyj ton Faj Rodis. Ja oderala dozvil na nadzvyajni diji. Prou e raz podumaty. ekatymu dvi hodyny za asom Jan-Jach, Faj Rodis povernulasia, ob vyjty z holovnoho fokusa. Stryvajte! zavolav ojo ahas. Na jaki diji vy otrymaly dobro? Na bu-jaki. I o vyriyly? Poky o nioho. ekaju vaoji vidpovidi. Rodis pohasyla zvorotnyj zvjazok TVF, lyyvy volodariv Tormansa pered ekranom jichnioji sekretnoji merei. Vony ne zdohadalysia vidrazu vymknuty, i zemliany mohly kika chvylyn sposterihaty jichniu supereku i metulyvi, pereliakani esty. Stanovye nebezpene! hovoryv horbonosyj tormansi-nyn z kruhlymy j opuklymy oyma, jak zhodom diznalysia zemliany, peryj pominyk ojo ahasa Hen i. Mohutnis prybuciv ne vyklykaje sumnivu. Cho by jak vony brechaly, zorelit volodije velyeznoju syloju i, bezpereno, mohutnioju zbrojeju. Bez nioho nichto ne ruav by v daleku pu do nevidomych planet, buboniv Zetryno Umroh, ale zorelit, jakyj siv na planetu Ce zovsim ine! skazav ojo ahas i o vyhuknuv ubik. Ekran vymknuvsia. Rodis stomleno opustylasia v krislo i kika raziv provela doloniamy po oblyi j volossi znyzu vhoru, niby vmyvajuy. Hrif Rift movky podav kelych KMT, i vona vziala joho, vdiano usmichnuvy. Vystava vyjla blyskua! vdovoleno skazala Olla Dez i prorvala hrebliu oburenoho movannia. Hanebno! Soromno! Liudy Zemli ne povynni rozihruvaty brechlyvi sceny i vdavatysia do obmanu! Nikoly ne ekaly, o hlava naoji ekspedyciji zdatna na nehidnyj vynok! navperebij zahovoryly Tivisa Chenako, Menta Kor, Hen Atal i Tor Lik. Navi tverdokamjanyj Div Simbel osudlyvo dyvyvsia na Faj Rodis, u toj as jak Neja Cholli, Vir Norin, So Sajin i Eviza Tanet ne prychovuvaly svoho zachoplennia neju. Faj Rodis vidstavyla kelych, pidvela i pidijla do tovaryiv. Pohliad jiji zelenych, velykych, navi jak dlia inky ERZ, oej buv sumovytyj i tverdyj. Dumky pro mij vynok rozdilylysia u vas maje navpil schoe, ce svidennia joho pravynosti Ne treba vypravdannia, ade ja sama usvidomliuju provynu. Znovu pered namy, jak tysiai raziv ranie, postaje odne j te pytannia: vtruannia nevtruannia v procesy rozvytku, y, jak hovoryly koly, doliu okremych liudej, narodiv, planet. Zloynni navjazani sylomi hotovi recepty, ale ne men zloynne bajdue sposterihannia muk mijoniv yvych istot, y to tvaryn, y liudej. Fanatyk abo oderymyj vlasnoju velyiu psychopat bez vahannia i sovisti vtruajesia v use. V indyviduani doli, v istoryni liachy narodiv, znyujuy napravo j nalivo v imja svojeji ideji, jaka u velyeznij biosti vypadkiv vyjavliajesia porodenniam obmeenoho rozumu i chvoroblyvoji ujavy paranojika. Na svit peremonoho komunizmu due davno pokinyv iz stradanniamy vid psychinych pomylok i nevihlastva vlady. Zrozumilo, konyj iz nas prahne zaradyty tym, kotri e stradaju. Ale jak ne poskovznutysia na zastosuvanni davnich metodiv boroby syly obmanu, tajemnyci. Chiba ne oevydno, o, zastosovujuy jich, my stajemo na odyn rive z tymy, vid koho choemo riatuvaty? A perebuvajuy na tomu rivni, jake my majemo pravo sudyty, ade vtraajemo znannia? Tak i ja stupyla odyn krok po davniomu liachu, i vy sami kydajete meni zvynuvaennia v neprypustymomu vynku. Faj Rodis sila do stolu, za zvykoju pidpery pidboriddia rukoju i zapytano ohliadajuy liudej, kotri movaly. Vona ne znajla sered prysutnich edi Daan, zbahnula pryynu, i oi jiji staly e smutnii. Chiba mona povnistiu zapereuvaty vtruannia, spytav Hrif Rift, jako z dytiaych lit i vprodov usioho socinoho yttia suspistvo vede liudej po liachu dyscypliny i samovdoskonalennia? Bez cioho ne buvaje liudyny. Krok vye, do narodu udoskonalennia joho socinoho yttia, a potim i sukupnosti narodiv, krajiny y planety v cilomu. o take stupeni do socilizmu j komunizmu, jak ne vtruannia zna v orhanizaciju liudkych vidnosyn? Ce tak, prote koly vono stvoriujesia zseredyny, a ne izzovni, zapereyv Tor Lik. A tut my ui, prybuci iz zovsim inoho svitu. Ne ui! My dity Zemli, i vony te! vyhuknula Neja Cholli. Maje dva tysiaolittia vony jly sami, bez nas. I my ne majemo prava j esti teper rozhliadaty

tormansin jak svojich, rizko zapereyla Tivisa. y moe biloh i antropoloh sudyty tak poverchovo? skryvyla Eviza Tanet. Dvi tysiai lit bez nas, a mijony z namy i ve ostannij, najvayj liach vid varvarstva i feodalizmu do ESV. Usi ertvy, krov, sliozy j hore velykoho liachu z namy! Jaki vony ui? Chiba vy zabuly, o liudyna ce kuminacija trioch mijardiv rokiv pryrodnoho vidboru, slipoji hry na vyyvannia, inferno, zavisu nad jakym upere pidniav Darvin. My povjazani erez heny istorynoju spadkojemnistiu z usim tvarynnym yttiam planety, ote, tormansiny te. Chiba my moemo vidmovyty vid svoho korinnia, jak ce z vidomych nam pryyn vynyly predky suasnych mekanciv Jan-Jach? Viddavna vony, jak i my, znaly, o liudyna zanurena v amorfnyj okean dumky, nahromadenoji informaciji, jakyj vydatnyj uenyj ERS Vernadkyj nazvav noosferoju. V noosferi vsi mriji, zdohady, natchnenni idealy tych, chto davno eznuv z lycia Zemli, rozrobleni naukoju sposoby piznannia, tvora ujava chudonykiv, pymennykiv, poetiv usich narodiv i vikiv. My znajemo, o liudyna Zemli v svojij psychici poerpnula velyeznu snahu, jaka realizuvalasia v pobudovi komunistynoho suspistva: zauduvannia i schyliannia pered krasoju, povahu, hordis, tvoru viru v moranis, ne kauy ve pro osnovu osnov kochannia. Te, o tormansiny perervaly ciu spadkojemnis, nenormano. y nemaje tut poruennia peroho Zakonu Velykoho Kicia svobody informaciji? Jako je, to, vy znajete, my povnovani na najsuvorie vtruannia Perekonlyvo! skazav So Sajin. I vse ce ne vypravdannia metodiv davnyny, skazav Tor Lik. Ne vypravdannia, ja ve skazala, vidpovila Faj Rodis. Ale ujavimo sobi aku tereziv. Kynemo na odnu molyvis dopomohty vsij planeti, a na druhu brechlyvu komediju, rozihranu mnoju. o perevay? Ne varto spereatysia, zhodyla Menta Kor, ale su spravy ne v spivvidnoenni dobra j zla, horia j radosti, jaki, my znajemo, absoliutni lye v miri, a ne v porivnianni. Zerno nebezpeky tut, jak ja rozumiju, u rivni vynku, bo, stupyvy na liach brechni j zaliakuvannia, jak vyznayty miru i tu hra, dali jakoji ne mona projty, ob ne vpasty? Menta, vy due tono vyslovyly zahanu dumku, skazala edi Daan, jaka raptovo zjavyla u zali. Brechnia vyklye brechniu u vidpovi, pereliak vzajemni sproby nastrachaty, dlia podolannia jakych potribni novi obmany j zaliakuvannia, vse pokotysia vnyz nestrymnoju lavynoju achu j horia. Ja vpevnena, o sutnis protyriia vy formuliujete pravyno, ale poky o ci ostanni stupeni daleka abstrakcija, skazala Faj Rodis. Synie viko pohaslo. Planeta Jan-Jach vyklykala Temne Polumja. Zasvityly ekrany na korabli i v Oseli Rady otyrioch. ojo ahas sydiv nepryrodno tyvno, schrestyvy na hrudiach ruky, i dyvyvsia zemlianam u vii. Ja dozvoliaju vidvidannia planety i zaprouju do mene v hosti. Za dobu bude pidhotovlene i vkazane misce posadky korablia. Faj Rodis, pidvivy, uklonylasia, vklavy v cej ruch le pomitnu hrajlyvis i inou ironinis. Diakuju vam vid imeni Zemli ta mojich suputnykiv. Pospiaty z posadkoju nemaje potreby. My povynni projty imunizaciju, ob ne zanesty vam tych chvorobotvornych elementiv, proty jakych u vas nema antytil, i stvoryty imunitet dlia sebe. Teper, majuy dozvil, my vimemo proby zemli, vody j povitria Bez posadky? Ato, dlia cioho je aparaty u nas jich nazyvaju erkajuymy raketamy. Dumaju, o dniv erez desia my budemo hotovymy do posadky. Krim toho Faj Rodis na my zatnula. Krim toho? hostro zblysnuly oi ojo ahasa. Ja vyklyu druhyj zorelit. Vin obertatymesia na vysokij orbiti navkolo Jan-Jach, ekajuy nas, na vypadok avariji naoho zoreliota. Neve vodiji korabliv Zemli taki nevpravni? rozdratovano skazav ojo ahas. leny Rady otyrioch obminialysia zbenteenymy pohliadamy. Mandrivnyky kosmosu y burlaky vsesvitu, jak nazvaly nas Vartovi Neba, maju buty hotovymy do bu-jakych vypadkovostej, naholosyla na ostanniomu slovi Faj Rodis. Volodar Tormansa znechotia kyvnuv, i teleaudijencija skinyla.

Rozdil IV VIDHOMIN INFERNO

Hromadyko Temnoho Polumja nablyzylosia do poverchni planety. vydkis obliotu zrostala, i rozridene na vysoti sote kilometriv povitria ohlulyvo revilo za neprystupnymy stinkamy korablia, nadijno zachyenymy i vid perehrivu, i vid bu-jakoji radiciji. Cej zvuk strachitlyvoji syly vlovliuvaly zvukozondy Tormansa. Vyjavliajesia, i tut buly prylady, jaki zapysuvaly zvukovu chroniku neba. Pidsyliuvai donesly cej odnomanitnyj, rizkyj, jak syhnal nebezpeky, zvuk do kabinetiv uenych-sposterihaiv, do vysokych ve Vartovych Neba i prostorych apartamentiv pravyteliv, spoviajuy pro nablyennia neprochanoho hostia, jakyj liakav i pryvabliuvav. Nevtomno trudylysia techniky zoreliota, vyrachovujuy prohramy i zakladajuy jich u tuponosi rakety. Nevdovzi paky spiranych trubok, zaochleni v pjatymetrovi rybopodibni obolonky, odirvalysia vid korablia, okreslyly velyezni paraboly i torknulysia poverchni planety v zazdalehi vyznaenych misciach. Odna erknula po chvyliach okeanu, druha pronesla u joho hlybynach, tretia rozporola hladi riky, podai prooraly polia, riky j zeleni zony v dozvolenych tormansinamy misciach. I, znovu pidniavy na vysotu obliotu, rakety pryjednuvaly do bortiv Temnoho Polumja, nesuy dlia joho laboratorij bilohini proby vody, zemli j povitria uoji planety. Neja Cholli, Eviza Tanet i Tivisa Chenako tretiu dobu ne stulialy oej. Pid urlyvyj spiv utracentryfuh vony ne vidchodyly vid protonnych mikroskopiv i termostativ iz nezliennymy serijamy bakterinych ta virusnych kutur. Analityni komparatory porivniuvaly toksyny kidlyvych mikrobiv Zemli j Tormansa i vyvodyly dovhi formuly imunolohinych reakcij, ob nejtralizuvaty dosi neznani chvorobotvorni naala. Imunizaciju oderuvaly odnakovoju miroju jak pryznaeni do vysadky, tak i ti, o lyalysia na korabli. leny ekipau vako dychaly, u nych palaly oblyia, i oi hariakovo blyaly. Tor Lika i Mentu Kor dovelosia navi zanuryty v hipnotynyj son, oskiky syla reakciji orhanizmu vymahala vykliuennia bu-jakoji dijanosti. I vse za kika dniv Eviza Tanet oholosyla, o vona nevdo-volena rezutatamy i ne moe harantuvaty povnocinnoho zachystu. Jakyj termin dosiahnennia povnocinnosti? zapytala jiji Faj Rodis. Trochy zbenteena Eviza vidpovila ne zrazu. Ja hadala, o zustrinu tut zvyajnyj kompleks. Ade tormansiny pryvezly iz Zemli v svojich kyenykach tu samu bakterinu floru, bez jakoji ne moemo isnuvaty j my. Jako vony ne buly znyeni miscevymy mikrobamy, a, navpaky, procvitaly, ce oznaaje, o zemni bakteriji i virusy pryhluyly pervisnyj mikrosvit Tormansa. Odnae vyjavleno dva nadzvyajno kidlyvi virusy. Vony mohly vynyknuty lye v umovach kolosanoji skupenosti liudej. Zaraz nioho podibnoho my na Tormansi ne sposterihajemo. Ce nepriami pidtverdennia kolynioho perenaselennia planety, skazala Faj Rodis, ale nam treba jakomoha vyde spustytysia na Tormans. Perebudova naych zachysnych reakcij navriad y vidbudesia ranie, ani za dva misiaci, zajavyla Eviza Tanet takym tonom, niby vona bula vynna v nemolyvosti vyde provesty imunizaciju. Faj Rodis usmichnula jij. o vdije! Choesia buty povnopravnym hostem novoji zemli, i maje nikoly ce ne vdajesia. Povsiakas vynykaju obstavyny, jaki kvaplia, ne dozvoliaju ekaty. Bahato chto rozpovidav pro nezabutnie viduttia zustrii z novoju i nebezpenoju planetoju. Vychody iz korablia na ystisike povitria, pid nove sonce i, nemov dytyna, biy po laskavomu nezajmanomu grunti. alene baannia skynuty odiah i vsim jestvom zanuryty u sviis krytalevo-ystoho svitu. ob bosi nohy stupaly po mjakij travi, ob viter i sonce, torkajuy oholenoji kiry, peredavaly jij usi vidtinky minlyvoho dychannia pryrody. Due nebahatiom iz sote tysia mandrivnykiv na ini svity astylo viduty vse ce! Vychody, skafandry? spytala Cholli. Ave! Cho jak a! Potim, koly zakinysia imunizacija, my jich znimemo. Bez olomiv, lye z bifitramy i ce ve uspich! Zate my budemo hotovi za try-otyry dni. Moe, ce j na krae, skazala Neja Cholli. Analiz vody Tormansa pokazav dejaki strukturni vidminnosti vid zemnoji. Popervach, poky zvyknu do novoji vody, usi budu oslableni. Chiba valyvo, jaka voda? zapytala Faj Rodis. Darujte, ale ja znaju tak malo. Jako voda ysta j pozbavlena kidlyvych domiok? Vybaymo istoryku davniu pomylku, usmichnula Eviza. Nai predky dovho vvaaly vodu prosto vodoju, pojednanniam kysniu i vodniu i zovsim ne vmily jiji analizuvaty. Zjasuvalosia, o voda maje skladnu fizyko-chiminu strukturu z bahama elementamy. Tysiai vydiv vody korysnoji, kidlyvoji, nejtranoji, choa v prostomu analizi vona odnakova j absoliutno ysta zustriajusia v derelach, rikach i ozerach Zemli. Tormans ina planeta, iz svojeridnym charakterom zahanoho kruhoobihu vody, eroziji ta mineranoho nasyennia. My doslidyly, o cia voda v seredniomu moe poznaytysia na pevnomu pryhnienni nervovoji systemy. Proty nioho ja pidibrala tabletky IHN-102. Tiky ne zabuvajte poklasty jich u bu-jaku ridynu dlia pyttia y jii. Ote, skafandry, vtrutyvsia Hrif Rift, jakyj dosi movav. U nas bude odna perevaha Na vypadok nebezpeky? Eviza schylyla holovu, kynuvy pohliad na edi Daan.

Zdohad pravynyj. Skafandr ne piddajesia ni nou, ni kuli, ni piropromeniu, pidtverdyv Rift. Ale holova, najcinnia astyna tila, bez oloma piddajesia, veselo zapereyla Faj Rodis. edi Daan pyno hlianula na Rodis, niby dyvujuy jiji povavlenniu. Spravdi, strymanu, trochy suvoru kerivnyciu ekspedyciji zaraz, naperedodni vyprobuvannia, nenae pidminyly. To jak e z propozycijeju edi? zapytav Hen Atal. My povernemo do neji piznie, pislia aklimatyzaciji, h vidpovila Faj Rodis. edi lye micnie stysnula huby j vidvernula do velykoji karty Tormansa, o vysila nad vchodom do kruhloho zalu. edi, meni ojno spalo na dumku, ozvala do kolehy Eviza Tanet, vy vrazlyvo postavylysia do komediji, rozihranoji Faj Rodis i Olloju Dez. Ta y ne vvaajete vy, o namir zlytysia z narodom Jan-Jach, maskujuy pid divynu z Tormansa, te maje element obmanu? Dyvytysia uymy oyma na vidkryte vam, jak korinnij tormansinci? y ne pidhliadannia ce? Ja tak ni, ja ujavliala ce po-inomu. Prosto staty bly-e do nych, yvuy odnakovym yttiam, pereyvajuy odni j ti trudnoi j radoi, bidy j nebezpeky! Prote majuy molyvis bu-jakoji myti povernutysia do svojich? Volodijuy mohutnistiu liudyny ERZ? I astiam opynytysia znovu v prekrasnomu sviti Zemli? nastupyla Eviza. edi ohlianula na Rodis, za davnioju zvykoju ociniuvaty reakciju svoho idealu, ale zeleni oi Rodis dyvylysia na neji serjozno j nezvoruno. Ni, tut zovsim ine, movyla edi. Ja dumala pro valyvie. Dlia koho? Eviza bula nemyloserdna. Dlia nas. A jim, edi pokazala na kartu Tormansa, ne bude nijakoji kody. Ade my robymo ce, ob ne pomylytysia, ob znaty, jak i ym dopomohty. Nasampered treba diznatysia, y varto! skazav Hrif Rift. Moe vyjavytysia Slipuyj spalach rudoho vohniu blysnuv za viknom priamoho spostereennia. Zorelit zdryhnuvsia. Hen Atal myttiu znyk u lifti, a Hrif Rift i Div Simbel kynulysia do dubleriv pilotkoho puta. e spalach, e odyn lehkyj potovch korpusa Temnoho Polumja. Uvimkneni zvukopryjmai donesly strachitlyvyj hurkit, o zahluyv nepryjemne vyttia za bortom zoreliota. Liudy pobihly na misce avarijnoho rozkladu i zavmerly bilia pryladiv, e ne usvidomliujuy toho, o stalosia. Zorelit mav dali kri pimu na ninomu boci planety. Do terminatora lyalosia ne bie pivhodyny. Zadzvenily sribni dzvinoky syhnalu nebezpeky nema. Rift i Simbel spustylysia z pilotkoji kabiny, a Hen Atal z posta broniovoho zachystu. o ce bulo? Napad? zustrila jich Faj Rodis. Oevydno, pochmuro kyvnuv Hrif Rift. Mabu, strilialy raketamy. My z Hen Atalom ce peredbayly j trymaly uvimknenym zovninie vidbyvne pole, choa vono vyklykaje achlyvyj um v atmosferi. odnych pokode zorelit ne oderav. Jak vidpovidatymemo? Nijak! tverdo skazala Faj Rodis. Vdamo, o my nioho ne pomityly. Vony bayly spalachy j znaju, o vluyly obydva razy, ote, peresvidasia na korabe nadijno zachyenyj. Ja pevna, o inych sprob ne bude. Mabu, tak, zhodyvsia Hrif Rift, ale pole my zalyymo chaj krae vyje, ani usim nam ryzykuvaty vid jichnioho bojahuzlyvoho virolomstva. Teper ja e bie stoju za skafandry, skazala Eviza. e j iz olomamy SP, vidhuknuvsia Rift. olomiv ne potribno, zapereyla Faj Rodis. Todi ne bude kontaktu z yteliamy planety j naa misija prynese mizernu korys. Dovedesia pity na cej ryzyk. Navriad y olomy stanu nadijnym zachystom, znyzala svojimy prekrasnymy pleyma Eviza Tanet. Napadu na zorelit ne povtorylosia. Temne Polumja perejov na vysoku orbitu j vymknuv dvyhuny, Na korabli ni na chvylynu ne prypynialysia pryhotuvannia do vysadky. Bilohini fitry najreteniym ynom pidhanialy do nosa, rota, vucha semy desantnykiv. Osobysti roboty-suputnyky SDF nastrojuvalysia na indyviduani bistrumy. Cazva SDF vid perych liter latynkych sliv: sluha, zachysnyk, nosij vyznaala nazvu mayny. Najbie klopotu, jak zvyajno, bulo iz skafandramy, jich vyhotovliav specinyj instytut z najtonych ariv molekuliarno perebudovanoho metalu, izoliovanoho pidkladkoju, jaka ne podrazniuvala kiru. Nezvaajuy na nejmovirnu dlia techniky navi nedalekoho mynuloho micnis i termopronyknis, tovyna skafandra vymiriuvalasia astkamy milimetra, i vin zovni ne vidrizniavsia vid najtonoho himnastynoho kostiuma z vysokym komirom, o tisno obliahav use tilo. Liudyna, odiahnena v takyj kostium, bula schoa na metalevu statuju, tiky hnuku, yvu j teplu. Vybyrajuy koliory skafandriv, Olla Dez namahalasia predstavyty konoho uasnyka vysadky, osoblyvo inok, jakomoha efektnie.

Faj Rodis, ne vahajuy, uziala ornyj iz synim polyskom, kolioru voroniaoho kryla, jakyj due pasuvav jiji ornomu volossiu, tverdym rysam oblyia i zelenym oam. Eviza poprochala nadaty metalu sribliasto-zelenavoho kolioru verbovoho lystia. Vona vyriyla ne miniaty temno-rudoho vidtinku svoho volossia i topazovych kotiaych oej. ornyj pojas i orne ozdoblennia komircia e vyraznie pidkresliuvaly polumja jiji holovy. edi Daan vybrala popeliasto-holubyj, kolioru hlybokoho zemnoho neba, iz sribnoju ozdoboju, a Tivisa bez vaha uziala temno-hranatovyj z roevym pojasom, o harmonijuvav z jiji olyvkovoju kiroju i trochy zasmuenymy karymy oyma. oloviky chotily buly odiahty odnakovi siri skafandry, ale, pidkoriajuy napoliahanniam inok, vybraly sobi metalevu broniu pryvablyviych koliorovych pojedna. Faj Rodis zadumlyvo rozhliadala oblyia suputnykiv. Vony zdavalysia blidymy porivniano iz smuhliavymy mekanciamy planety Jan-Jach, i vona poradyla vsim vypyty tabletky dlia zasmahy. Moe, nam slid zminyty j kolir oej, zrobyty jich nepronykno-ornymy, jak u tormansin? zapytala Eviza. Ni, ne varto, zapereyla Rodis. Chaj vony budu takymy, jak je. Chiba o zrobymo jich e jaskraviymy. y molyvo ce, Evizo? Kika rokiv tomu buly v modi zirasti oi. Molyvo, tiky za umovy, o v mene bude otyry dni dlia seriji chiminych stymuliacij! otyry dni bude, zrobi usim nam promenysti oi, jaki nahaduju zori, i chaj baa zemlianyna zdaleku, v bu-jakij jurbi! Cikavo, jaki oi najbie podobalysia naym dalekym predkam u asy, koly e ne vmily dovino miniaty jichnij kolir? skazala Olla Dez. Faj znaje, prymirom, smaky ERS. Jako hovoryty pro smaky cijeji ery, to vony buly due minlyvi, nevyrazni j neobgruntovani. Ale omu u ti asy krasa vymahalasia perevano vid inok. Tvory literatury, foto, fimy pererachovuju inoi dostojinstva i maje ne zhaduju pro olovii. Neve nai daleki sestry buly takymy hanebno nerozbirlyvymy? oburyla Olla. Spadok tysiaoli vojennoho patrirchatu! Nadmir povelyteliv, jaki tak vas cikavlia, usmichnulasia Rodis, ta povernimosia do oej. Na peromu misci buly moji, ysto-zeleni oi, i ce cilkom pryrodno za bilohinymy zakonamy zdorovja i syly. A chto z nas na druhomu misci? edi. Syni abo filkovi, jaskravoho vidtinku. Dali jly siri, potim kari j holubi. Due ridkisnymy buly, a tomu j vysoko cinuvalysia topazovi oi, jak u Evizy, y zolotysti, jak u Olly, ale vony vvaalysia zlovisnymy erez te, o skydalysia na oi chyych tvaryn: kyciok, tyhriv, orliv. A dlia olovikiv buv jakyj kryterij? zapytala Eviza. Zelenych oej u nych, oevydno, ne bulo, ta, sudiay z literatury, i synich te, stenula pleyma Rodis. Najastie zhadujusia siri, jak krycia, abo holubi, jak lid, oznaka synych, voliovych natur, spravnich olovikiv, kotri pidkoriaju sobi inych, zavdy hotovych pustyty v chid kulaky abo zbroju. Za cijeju oznakoju slid bojatysia Hrif Rifta j Vir Norina, rozsmijala Eviza. Ale jako Hrif Rift pryrodenyj komandyr, to Vir Norin zanadto mjakyj jak dlia olovika ERZ, zapereyla Olla Dez. Oi oyma, a vse dovedesia odiahaty cej metal, zitchnula Eviza Tanet, i nadovho vidmovyty od viduttia svojeji kiry, vona doloneju provela po pleu j holij ruci odvinym estom liudyny, z dytynstva navenoji reteno dohliadaty tilo.

 Ponemo. Chto bude asystuvaty vy, Olla, i Neja? Bez Neji ne obijdemo, vidpovila Olla Dez. Todi poklyte jiji, i Faj Rodis pera perestupyla porih kamery bilohinoho kontroliu. Proces odiahannia buv tryvalyj i malopryjemnyj. Mynulo dosy asu, poky vsi semero zibraly u kruhlij zali. edi Daan e odnoho razu ne nadiahala skafandr i postupovo zvykala do viduttia podvijnoji kiry. Vona ne mohla vidvesty oej od Faj Rodis takym utilenniam krasy synoho inooho tila zdavalasia vona v ornomu pancyri, o vidtiniav blidis jiji oblyia i prozoris zelenych oej. Na pojasi v konoho bula ovana koroboka dlia destrukciji produktiv metabolizmu, na pleach vyblyskuvaly smuky pryladiv videozapysu i trykutni dzerkacia kruhovoho ohliadu. Na pravu ruku nadily druhyj syhnanyj braslet-dlia zvjazku z korablem erez personanoho robota, a v zahlybyni mi kliuyciamy rozmistyly cylindr povitrianoho obduvu. as vid asu mi tilom i skafandrom vid pleej a do stupniv probihala povitriana chvylia, stvoriujuy pryjemne viduttia lehkoho masau. Povitria vychodylo erez klapany na pjatach, a zboku zdavalosia, niby na metalevomu tili perekoujusia mohutni mjazy. Faj Rodis ohliadala tovaryiv, jaki staly na dyvo uymy, nedostupnymy v cholodnomu blysku metalu, o obliahav tilo I vy zbyrajete u takomu vyhliadi postaty pered tormansinamy? pouvsia pozadu holos Hrif Rifta. Rodis raptom usvidomyla, o jiji turbuvalo. Ni v jakomu razi! povernulasia vona do Rifta. My, inky, nadinemo zvyajni korotki spidnyky tropinoji zony, nakynemo pelerynky. Moe, lipe soroky, jak u tormansinok? zapytala Tivisa, jaka soromylasia zovninioji vidkrytosti skafandra. Sprobujemo, moe, vony vyjavliasia zruniymy, pohodylasia Rodis. A dlia olovikiv proponuju tropinyj kostium, skazav Vir Norin. orty hodiasia, ale soroka bez rukaviv pryverne uvahu do metalevych ruk, zapereyv Hrif Rift. Tormansinki soroky zrunii j dlia olovikiv. Jak dyvno, o na Tormansi na vulyciach, i vdoma liudy zakutuju sebe v odiah. Ale na scenach, u velykych zalach hromadkych vydovy abo v teleperedaach vony malo ne holi, zavvayla Olla Dez. Spravdi, tut bezhluzde protyriia odne z bahatioch, jaki nam naley rozhadaty, skazala Rodis. Molyvo, vydovya podibnoho rodu tomu j pryvablyvi dlia nych, o tormansiny zvyajno odiahneni z holovy do nih, zhodylasia edi. Ce proste i jmovirne pojasnennia napevno pomylkove; sudiay iz zakoniv psychiky, vse znano skladnie, zaveryla dyskusiju Rodis. Pislia peroho seansu mahnitnoji stymuliaciji, provedenoho Evizoju, desantnyky rozijlysia, pouvajuy sebe v pancyri nezvyno skutymy j viduenymy. Vony musyly zvykaty do nioho za dni, o lyylysia do posadky. Toneseka metaleva plivka, jaka, po suti, niskiky ne perekodala rucham, postala nezrymoju stinoju mi nymy j tymy, chto zostavsia v korabli. Vse nibyto lyalosia, jak zavdy, ale ve ne bulo odnostajnoho my v obhovorenni najblyych planiv zjavylysia vony j my. Na syhnal hotovnosti zoreliota z holovnoji observatoriji Vartovych Neba nadijla vkazivka pro misce posadky. Temne Polumja povynen buv sisty na yrokyj polohyj mys na pivninomu berezi ekvatorinoho moria, pryblyzno za trysta kilometriv vid stolyci. Zbieni znimky cioho miscia zobraaly pochmuryj, poroslyj vysokymy temnymy aharnykamy val, o vklynyvsia v siro-zelene more. I miscevis, i more zdavalysia bezliudnymy, i ce vyklykalo pobojuvannia sered tych, chto lyyvsia v zorelioti. Bezliuddia osnovna umova dlia posadky ZPP. My poperedyly Radu otyrioch, nahadav tovaryam Hrif Rift. Mohly b vybraty misce blye do mista, skazala Olla Dez. Vse odno vony ne dozvolyly vychodyty vsim. Vy zabuly odnu ri, Ollo, neveselo skazala Rodis. Poblyzu mista due vako utrymaty dopytlyvych. A tut vony postavlia dovkru ochoronu, i nichto z yteliv Tormansa ne pidijde do naoho korablia. Pidijdu! Ja podbaju pro ce! z nespodivanoju hariakovistiu vtrutyvsia Hrif Rift. Ja probju aharnyk ekranujuym korydorom, jakyj vidkryvatymesia zvukovym parolem. Misce vchodu ja peredam Faj po videopromeniu. I vy zmoete posylaty do nas hostej, baanych, zvisno. Budu i nebaani, zavvayla Rodis. Ne sumnivaju. Neja zastupaje Atala, i my z neju vidibjemo bu-jaku sprobu. Treba buty napohotovi. Pislia nevdai z raketamy vony vyhadaju o ine. Ta speru peresvidasia v tomu, o druhyj zorelit, pro jakyj ja kazala, ne pryjde. Do toho asu vy budete v bezpeci try-otyry misiaci, molyvo, j bie. Jak i my, tychie dodala Rodis. Hrif Rift poklav jij ruku na plee v teplomu ornomu metali, zahlianuv u sumovyti j bezstrani oi. Vy sami vyznayly termin vaoho povernennia na korabe, Rodis. I joho krae skorotyty, a ne podovuvaty. Ja rozumiju vau tryvohu, Rift Ujavi, o vy natrapyte na stinu hluchoho, absoliutnoho nerozuminnia i jiji ne vdassia probyty. y vypravdanym bude jodae perebuvannia? Nadto velykyj ryzyk.

 Ne poviriu, o tormansiny navaasia vidchylyty znannia i dosvid Zemli. Ade ce dveri v bezmene i jasne majbutnie z jichnioho korotkoasnoho, nesterpnoho i, bojusia, temnoho yttia, zapereyla Rodis. Viduttia neobchidnosti ertvy najrchajinie v liudyni, vono prochody erez usi religiji v istoriji drevnich suspistv, ob ulaskavyty nevidomu sylu, pomjakyty boestvo, nadaty dovhovinis slabkij doli. Vid zakoliuvannia liudej na vivtariach pered bojem, poliuvanniam, dlia vroaju y zasnuvannia budive, vid kolosanych hekatomb vodiv, cariv, faraoniv do nejmovirnoho vynyennia v imja prymarnych politynych i religijnych idej, nacinanoji voronei. Ale my, ti, chto piznav miru, tvorci velykych ochoronnych ustrojiv suspistva, poklykanych vidvertaty hore j ertvy, neve my e ne rozluylysia z cijeju drevnioju rysoju psychiky? Faj Rodis laskavo provela paciamy po upryni Hrifa. Jako my vtorhajemosia v yttia Tormansa, zastosovujuy zastarili metody zitknennia syly iz syloju, jako my spuskajemo do rivnia jichnich ujavle pro yttia i mriju Rodis zamovkla. Ote, pryjmajemo j neobchidnis ertvy. y ne tak? Tak, Rift Tiky-no Rodis uvijla do svojeji kajuty, jak jiji syhnanyj braslet spalachnuv edi Daan, kotra jakyj as unykala zustrii z neju sam na sam, prosyla dozvolu pryjty. Mabu, ja velyka netiama, zajavyla edi, ledve perestupyvy porih, ja tak malo znaju pro velyki skladnosti yttia Faj Rodis zlehka potysla hariai, obramleni na zapjastkach sribnymy kiciamy skafandra ruky divyny, mylujuy jiji oblyiam, o poalo smuhliavity v ovali popeliasto-rusiavoho volossia. Ne pobyvajsia tak, edi! Holovne zavdy i vsiudy ne robyty vynku, prodyktovanoho chybnoju dumkoju. Chto ne plutavsia u, zdavalo by, nerozvjaznych protyriiach? Navi bohy drevnich viruva buly schyni do cioho. Tiky pryroda buvaje nemyloserdno orstokoju, koly vyriuje protyriia slipym eksperymentom za rachunok usioho yvoho! Vony sily na dyvan. edi zapytano podyvyla na Rodis. Rozkai meni pro teoriju inferno, trochy povahavy, poprosyla vona j kvaplyvo dodala: Meni due valyvo ce znaty. Rodis zadumlyvo projlasia po kajuti i, zupynyvy bilia stelaa mikrobibliteky, provela paciamy po zelenych plativkach kodovych poznae. Teorija infernanosti tak jiji nazyvaju zdavna. Naspravdi ce ne teorija, a zvid statystynych sposteree na naij Zemli nad stychijnymy zakonamy yttia i osoblyvo liudkoho suspistva. Inferno vid latynkoho slova nynij, pidzemnyj oznaalo peklo. Do nas dijla udova poema Dante, jakyj, choa pysav lye politynu satyru, ujavoju stvoryv pochmuru kartynu bahatostupinatoho inferno. Vin e pojasnyv zrozumilu koly tiky okutystam stranu su nazvy inferno, joho bezvychi. Napys obly nadiju koen, chto siudy vvijde na vorotach pekla vidbyvav holovnu vlastyvis vyhadanoji liudstvom obyteli muk. Ce intujityvne pereduttia istynnoho pidgruntia istorynoho rozvytku liudkoho suspistva v evoliuciji vsioho yttia na Zemli jak achlyvoho liachu horia j smerti bulo vymiriane i vrachovane z pojavoju elektronnych mayn. Horezvisnyj pryrodnyj vidbir vyjavyvsia najjaskraviym vyraenniam infernanosti, metodom dobyvatysia polipennia naoslip, nemov u hri, kydajuy kosti bezli raziv. Ale za konym kydkom stoja mijony yttiv, jaki hynuly v stradanni i bezvychodi. orstokyj vidbir formuvav i spriamovuvav evoliuciju po liachu vdoskonalennia orhanizmu lye v odnomu, holovnomu, napriami bioji svobody, nezalenosti vid zovninioho seredovya. Ale ce nemynue vymahalo pidvyennia hostroty pouttiv, osoblyvo nervovoji dijanosti, zumovliuvalo neodminne zbiennia sumy strada na yttievomu liachu. Inake kauy, cej liach zavodyv u hluchyj kut. Vidbuvalosia mnoennia nedozriloho, hipertrofija odnomanitnosti, jak pisku v pusteli, poruennia unikanosti j nepovtornoji dorohocinnosti yslennym povtorenniam Prochodiay tryjony peretvore vid nevidomych morkych stvori do mysliaoho orhanizmu, tvarynne yttia mijardy lit heolohinoji istoriji perebuvalo v inferno. Liudyna jak istota mysliaa potrapyla v podvijne inferno dlia tila j dlia dui. Jij spoatku zdavalosia, o vona vriatujesia vid usich yttievych nezhod uteeju v pryrodu. Tak stvoriuvalysia kazky pro pervisnyj raj. Koly stala zrozumilioju budova psychiky liudyny, veni vyznayly, o inferno dlia dui ce pervisni instynkty, polon, v jakomu liudyna trymaje sama sebe, vvaajuy, o zberihaje indyviduanis. Dejaki filosofy, utverdujuy fatanu nezdolannis instynktiv, spryjaly jich rozvytku i tym samym uskladniuvaly vychid z inferno. Tiky stvorennia umov dlia perevahy osib ne instynktyvnych, a tych, jaki samovdoskonaliujusia, mohlo spryjaty zdijsnenniu velykoho kroku do pidnesennia suspinoji svidomosti. Religijni liudy staly propoviduvaty, o pryroda, jaka spryjaje rozvytku instynktiv, vid utilennia zla, davno vidomoho pid imenem Satany. Veni zapereuvaly, vvaajuy, o proces slipoji pryrodnoji evoliuciji spriamovanyj na zvinennia vid zovninioho seredovya i, ote, na vychid z inferno. Z rozvytkom potunych deravnych aparativ vlady j hnoblennia, z posylenniam nacinalizmu z nahlucho zakrytymy kordonamy, inferno staly stvoriuvaty i v suspistvi. Taka bula plutanyna v pryrodnych i v suspinych protyriiach, doky Marks ne sformuliuvav prostoho i jasnoho poloennia pro strybok iz carstva neobchidnosti v carstvo svobody jedyno molyvym liachom liachom perebudovy suspistva. Vyvajuy faystki dyktatury ERS, filosof ta istoryk pjatoho peridu Erf Rom sformuliuvav pryncyp

infernanosti, zhodom dokladno rozrobleni mojim uytelem. Erf Rom pomityv tendenciju bu-jakoji nedoskonaloji systemy samoizoliuvaty, oberihajuy svoju strukturu vid kontaktu z inymy systemamy, ob vriatuvaty sebe. Zvisno, o prahnuty oberihaty nedoskonale mohly tiky pryvilejovani klasy danoji systemy hnobyteli. Vony peredusim stvoriuvaly sehrehaciju svoho narodu pid bu-jakymy pryvodamy nacinanymy, religijnymy, aby peretvoryty joho yttia v zamknute kolo inferno, viddilyty vid rety svitu j spilkuvatysia z nym erez hrupu, jaka panuje. Tomu infernanis nemynue bula spravoju jichnich ruk. Tak nespodivano realizuvalosia najivno-religijne vennia Mani pro isnuvannia v sviti skerovanoho zla manichejstvo. Naspravdi ce bula cilkovyto materina boroba za pryvileji v sviti, de vsioho ne vystaalo. Erf Rom zasterihav liudstvo vid svitovoho volodariuvannia oliharchiji fayzmu abo deravnoho kapitalizmu. Todi nad naoju planetoju zakrylosia b hrobove viko povnoji nemynuosti infernanoho isnuvannia pid pjatoju absoliutnoji vlady, ozbrojenoji vsijeju mohutnistiu nyivnoji zbroji tych asiv i ne men ubyvoji nauky. Tvory Erf Roma, na dumku Kin Rucha, zaradyly pobudovi novoho svitu na perechodi do Ery Svitovoho Vozzjednannia. Do rei: same Erf Rom peryj pomityv, o vsia pryrodna evoliucija yttia na Zemli infernana. Pro ce zhodom tak jaskravo napysav Kin Ruch. Rodis zvyno nabrala yfr, i nevelykyj kvadrat biblitenoho ekrana zasvityvsia. Znajome oblyia vynyklo v ovtij hlybyni to buv Kin Ruch. Vin pyno dyvyvsia na hliadaok vraajue hostrymy biliastymy oyma. Uenyj poviv rukoju i znyk na ekrani, vse e hovoriay za kadrom. A na ekrani zjavylosia stomlene, zaurene j natchnenne oblyia staroho olovika z kvadratnym olom i vysoko zaesanym syvym lehekym ubom. Kin Ruch pojasnyv, o ce starodavnij filosof Aldis, jakoho ranie ototoniuvaly z vynachidnykom morkoho syhnanoho lichtaria. Vako rozibratysia v imenach narodiv, u jakych fonetyka ne zbihalasia z orfohrafijeju, vymovu bulo vtraeno za nastupni viky, o osoblyvo poznaylosia na poyrenij v ERS anhlijkij movi. Aldis, pomitno chvyliujuy i adychajuy vid serdenoji chvoroby, hovoryv: Vziaty b dlia prykladu molodoho olovika, jakyj vtratyv kochanu druynu, o pomerla vid raku. Vin e ne viduvav, o vin ertva osoblyvoji nespravedlyvosti, zahanoho bilohinoho zakonu, neadnoho, achlyvoho j cyninoho, aniskiky ne lipoho za zviriai faystki zakony. Cej nemyloserdnyj zakon proviav, o liudyna musy stradaty, vtraaty molodis ta syly i pomyraty. Vin dozvolyv, ob v molodoji liudyny zabraly vse najdoroe, i ne davav jomu ni bezpeky, ani zachystu, lyajuy nazavdy bezzachysnym pered bu-jakymy udaramy doli iz tini majbutnioho! Liudyna zave palko mrijala zminyty cej zakon, vidmovliajuy buty bilohinoju nevdachoju u hri doli, za pravylamy, o vstanovylysia mijardy lit tomu. omu my povynni pryjmaty svoju doliu bez boroby?.. Tysiai Ejntejniv u bilohiji dopomou vytiahnuty nas iz cijeji hry, my vidmovliajemosia schylyty holovu pered nespravedlyvistiu pryrody, skoryty jij. Kin Ruch skazav: vako jasnie sformuliuvaty poniattia inferno dlia liudyny. Bayte, jak davno liudy zbahnuly joho pryncypy? A teper Na ekrani vynykla mode zemnoji kuli, bahatoarovyj sferojid, osvitlenyj zseredyny. Kona dilianka joho poverchni bula krychitnoju diramoju, jaka kydala stereoskopine zobraennia prosto na hliadaa, nae z bezmenoji dalei. Spoatku zahorialysia nyni ary kuli, verchni lyalysia prozorymy j nimymy. Pered hliadaem prochodyla naono istorija Zemli, vidbyta v heolohinych naaruvanniach. Cia zvyajna demonstracija modeli bula nasyena nebaenym ranie edi zmistom. Kin Ruch oholosyv, o pobuduvav schemu evoliuciji tvaryn za danymy Erf Roma. Koen vyd tvaryn buv prystosovanyj do pevnych umov yttia, tak zvanoji ekolohinoji nii, jak jiji nazvaly bilohy te v davnynu. Prystrij zamykav vychid z nii, stvoriujuy okremyj oseredok inferno, poky vyd ne rozmnouvavsia tak, o bie ne mih isnuvaty v perenaselenij nii. ym doskonaliyj buv prystrij, tym biych uspichiv dosiahly okremi vydy, tym strania nastavala rozplata. Zahorialy i hasly dilianky hlobusa, mekaly kartyny potvornoji evoliuciji tvarynnoho svitu. Bahatotysiani stovpya krokodylopodibnych zemnovodnych, jaki kopoylysia v lypkomu muli bolit i lahun; ozercia, perepovneni salamandramy, zmijepodibnymy ta jaeropodibnymy tvariukamy, o hynuly mijonamy v bezhluzdij borobi za isnuvannia. erepachy, veletenki dynozavry, morki udovyka, jaki korylysia v otrujenych vid hnyttia buchtach, konaly z holodu na vysnaenych pustenych berehach. Vye za zemnymy naaruvanniamy ta heolohinym asom zjavylysia mijony ptachiv, potim hihantki stada zviriv. Nemynue rozvyvavsia mozok i pouttia, dedali syniym stavav strach smerti, turbota pro potomstvo, vse vidutniym stradannia travojidnych, jakych poyraly, i v prymityvnomu svitospryjmanni jakych velyezni chyaky povynni buly predstavliaty podobu demoniv i dyjavoliv, stvorenych zhodom ujavoju liudyny. Velyna mohutnis, micni zuby j kihti, jaki zachopliuvaly svojeju pervisnoju krasoju, maly tiky odne pryznaennia matuvaty, terzaty yvu plo, drobyty kistky. I nichto j nio ne mohlo zaradyty, nesyla bulo polyyty te zamknute kolo infernanosti, boloto, step y lis, v jakomu tvaryna zjavylasia na svit u slipomu instynkti rozmnoennia i zbereennia vydu A liudyna z jiji synymy pouttiamy, pamjattiu, vminniam rozumity majbutnie, nevdovzi usvidomyla, o, jak i vsi zemni stvorinnia, vona pryreena vid narodennia na smer. Pytannia lye v termini vykonannia ta v tij kikosti stradannia, jake vypadaje na doliu okremoho indyvida. I o vya, ystia, blahorodnia liudyna, to bia mira stradannia bude jij vidpuena edroju pryrodoju i suspinym buttiam-doty, doky mudris liudej, kotri objednalysia v tytaninych zusylliach, ne urve cijeji hry slipych stychijnych syl, jaka tryvaje ve mijardy

lit u hihantkomu zahanomu inferno planety O omu pere rozuminnia infernanosti yttia ranie spryynialo do stikoch psychinych nadlomiv i samovbyvstv u najprekrasniomu vici visimnadciaty dvadciaty rokiv. Ja zistavyla dva uryvky z lekcij moho vytelia, skazala Faj Rodis, i teper vam zrozumila horezvisna teorija infernanosti. Ale mijony lit na viru naych tak! Vidkazuje ty ni! prospivala Rodis, perefrazovujuy odnoho iz svojich uliublenych davnich rosijkych poetiv. O tak! vyhuknula edi. Ale y mona meni diznatysia pro vyprobuvannia, jakym piddavalysia dejaki istoryky? Vy, pevne, znajete pro mene bie, ni ja hadala, skazala Rodis, ytajuy jiji dumky, to dovidajte ie. Z cymy slovamy vona distala zirkopodibnyj krystal mne-mozapysu, jakyj nazyvajesia v prostorii zirokoju, i podala joho edi. Infernanis stokrat posyliuvala nemynui stradannia yttia, skazala vona. Naroduvaly liudy iz slabkoju nervovoju systemoju, jaki yly e vae, ce pere zhubne kolo. V peridy vidnosnoho polipennia yttia stradannia slabalo, porodujuy bajduych ehojistiv. Z perechodom svidomosti na vyyj suspinyj abe my perestaly zamykatysia v osobystomu stradanni, zate bezmirno rozyrylosia stradannia za inych, tobto spivuttia, turbota pro vsich, pro vykorenennia horia i bid v usiomu sviti te, o turbuje i tryvoy ohodyny konoho z nas. Jako ve perebuvaty v inferno, usvidomliujuy nemolyvis vychodu z nioho okremoji liudyny erez tryvalis procesu, to ce perebuvannia maje sens lye zadlia toho, aby dopomohty joho znyyty, a ote, zaraduvaty inym, robliay dobro, stvoriujuy prekrasne, poyriujuy znannia. Inake jakyj e sens u ytti? Prosta istyna, do jakoji prychodia na dyvo ne vydko. Tomu spravnich revoliucineriv bulo due malo v ti davni asy. Aby ujavyty miru osobystoho stradannia mynulych asiv, my, istoryky, rozrobyly systemu vyprobuva, umovno nazvanych stupeniamy infernanosti. Ce serija ne lye fizynych, a j psychinych muk, pryznaenych dlia toho, ob my, vyvajuy istoriju ERS, krae zbahnuly b viduttia predkiv. Motyvacija jichnich uynkiv i zaboboniv stala b zrozumilioju dlia viddalenych tysiaolittiamy svitloho yttia naadkiv. edi Daan zoseredeno schylyla holovu. I vy hadajete, o tut, na Tormansi, inferno? o viko vseplanetnoho hnoblennia tut zakrylosia tomu, o vony ne dosiahly U nych vseplanetna oliharchija nastala vydko erez odnoridnis naselennia i joho kutury, pojasnyla Rodis. edi Daan vyjla, ohliadajuy na neruchomu Faj Rodis, jaka polynula dumkamy y to na nezvidanu planetu vnyzu pid korablem, y to na bezmeno daleku Zemliu. Za dvi hodyny edi zjavylasia znovu, z rozpailymy okamy j opuenymy oyma. Vona movky podala ziroku, schopyla prostiahnutu ruku Rodis, pryklala do loba j nespodivano pociluvala. epnuvy: Probate meni za vse, vona vyskoyla z kajuty, e nezhrabna v skafandri. Rodis podyvyla jij uslid, i navriad y chto-nebu z ekipau zoreliota mih ujavyty sobi stiky materynkoji dobroty na oblyi naanyci ekspedyciji. Vraennia vid ojno perehlianutoji ziroky schvyliuvalo edi, zbudyvy v nij jaki drevni instynkty. Pobaene naplyvalo j vystupalo v pamjati z chvoroblyvoju rizkistiu, cho jak chotilosia edi vyde zabuty pro nioho. Znajuy bezli podibnych istorij iz starodavnich knyh i fimiv pro mynule, edi ujavliala sobi orstokis pradavnich asiv dosy abstraktno. Opir herojiv zapaliuvav, a same opysannia jichnich neas navi polyalo nevyrazno pryjemne viduttia bezpeky, nemolyvosti podibnoho svavillia doli ni z samoju edi, ni z kymo inym iz velyeznoji kikosti liudej na Zemli. Uyte psycholohiji pojasniuvav u koli, o v davnynu, koly bulo bahato holodnych i zlydennych liudej, syti j zabezpeeni liubyly ytaty knyhy j dyvytysia fimy pro vbohych, tych, kotri pomyraly z holodu, hnoblenych i prynyenych, ob synie viduty svoje zabezpeene j spokijne yttia. Najbie v toj nepevnyj i tryvonyj as ERS bulo stvoreno sentymentanych knyok pro obdilenych ta neasnych liudej i, jak antyteza do nych, pro neu-vano aslyvych herojiv i krasu. Todi liudy, pereduvajuy nemynuis hriznych potriasi u ytti liudstva, buly radi konomu tvoru mystectva, jakyj mih daty dorohocinne viduttia bodaj tymasovoji bezpeky: nechaj ce trapliajesia z inymy, ale ne zi mnoju. edi, jak i vsi, prochodyla zahartuvannia fizynymy trudnoamy, praciuvala v hospitaliach vakych zachvoriuva recydyviv rozladnanoji spadkovosti y due serjoznych travm z neridkymy vypadkamy evtanaziji vyrokom lehkoji smerti, cho by na jakomu vysokomu rivni rozvytku suspistva vono perebuvalo. Odnak use ce bulo pryrodnoju neobchidnistiu yttia, zrozumiloho, spovnenoho mudrosti j psycholohinoho hartu yttia, jake omyti viduvaje svoju jednis iz zahanym duchovnym potokom liudstva, o prahne do e prekrasnioho majbutnioho. V nioho ne treba bulo viryty, jak u davnynu, nastiky reano j zrymo vono postavalo pered usim, o vidchodylo v mynuvynu. Ale te, o pobayla edi v ziroci Rodis, zovsim ne bulo schoe na bezradisne yttia ERZ. Samotnis i bezporadnis liudyny, sylomi vidirvanoji vid usioho cikavoho, svitloho j dorohoho, buly tak jaskravo vyraeni, o viduttia nesterpnoji nuhy nastyrno ukoriniuvalosia v dui proty voli edi.

Prynyennia i muky, jakych zaznavala ta samotnia, uposlidena istota, povertaly liudynu ERZ v pervisne alenstvo navperemi iz hirkotoju bezsyllia, zdavalosia b, nemyslymoho dlia zemlianyna. erez vyprobuvannia Faj Rodis edi niby zanuryla v atmosferu zadulyvoji bezhluzdoji orstokosti j voronei davnomynulych vikiv. Horda, staleva hidnis inky ERZ ne pochytnula pid syloju psycholohinoho vplyvu, molyvo, tomu, o pered neju bula Faj Rodis uosoblennia vsioho, do oho prahnula sama edi. Moloda doslidnycia liudyny j suspistva, zasoromylasia, zhadavy, jak na dalekij Zemli vona ne raz stavyla pid sumniv neobchidnis skladnych ochoronnych system komunistynoho suspistva. Liudy Zemli z pokolinnia v pokolinnia vytraaly na nych velyezni materini koty j syly. Teper edi znala, o, nezvaajuy na nemynue zrostannia dobroty, aliu i ninosti, vid sumy pereytych za mijony lit infernanych strada, nahromadenych u hennij pamjati, zave molyva pojava liudej z archajinym rozuminniam doblesti, z dykym prahnenniam do vlady nad liumy, z baanniam pidnosyty sebe, prynyujuy inych. Odyn skaenyj sobaka moe pokusaty j piddaty smertenij nebezpeci sotni liudej. Tak i liudyna z vykryvlenoju psychikoju zdatna avdaty v dobromu otoenni, jake nioho ne pidozriuje, achlyvych bid, a poky svit, o davno zabuv pro poperedni socini nebezpeky, zumije izoliuvaty j transformuvaty jiji. O omu taka skladna orhanizacija PNOI psycholohinoho nahliadu, jaka praciuje razom z HTI gratastoju transformacijeju indyvida i bezperervno vdoskonaliujesia Radoju esti j Prava. Povna vidpovidnis z OEZ ochoronoju elektronnych zvjazkiv kosminoho korablia, tiky e skladnia j riznomanitnia. Vpere zrozumivy do kincia ro PNOI, edi zaspokojila. Nae materynka nevsypna turbota liudstva Zemli svojeju mohutnioju rukoju distala siudy, kri vytky akti j Tamasa. Hlyboko zitchnuvy, divyna perestala viduvaty metalevyj pancyr i zasnula tak spokijno, jak ne spala z momentu nablyennia do Tormansa.

Rozdil V U SADACH COAM

Neja Cholli, jaka pereselylasia pid kupol zoreliota na misce Hen Atala, prokynula vid hluchoho vyttia pryladiv zovninioho prosluchovuvannia. Vona zbahnula, o Temne Polumja perejov na nyku orbitu, ne vymykajuy zachysnoho polia. Na ekrani vnutrinioho TVF vona pobayla vodijiv zoreliota, jaki vavo rozmovlialy z Faj Rodis. Znyennia Temnoho Polumja povynno bulo rozburchaty vsiu planetu. Stav molyvym povtornyj napad same v toj as, koly zemliany vymknu zachysne pole. Faj Rodis, napoliahajuy nz vymknenni polia, vziala horu. Vona perekonala pilotiv korablia v tomu, o v oliharchinij deravi zvorotnyj zvjazok nemynue slabkyj. Poky zvistka pro te, o pole zniato j mona povtoryty napad, probjesia do verchovnoho volodaria, Temne Polumja vstyhne spustytysia. Zorelit kruliav nad planetoju Jan-Jach, vybyrajuy misce posadky. Cej mys, o vrizavsia v more, buv nadto malyj dlia velyeznoho, nepovorotkoho ZPP. Vidkryly e dvi ohliadovi achty, i zemliany ne mohly vidirvatysia vid nych, upere rozhliadajuy planetu na takij blykij vidstani. Temne Polumjam robyv ostanni vytky na vysoti blyko 250 kilometriv. Trochy inia, ni u Zemli, atmosfera ve poala nahrivaty korabe, o roztynav jiji. Perevaav filetovyj vidtinok, velyki ozera sered hir maly maje ornyj, iz zolotavym polyskom, kolir, a okeany husto-ametystovyj. Tam, de kri nehlyboku vodu prosviuvaly milyny, more pochmuro zelenilo. Zemliany z sumom zhaduvaly radisnyj zelenyj vidtinok Tibetu, jakym vony zapamjataly joho vostannie z takoji vysoty. Paraleni rebra rozsienych nevysokych hrebeniv, nyzky piramid, jaki nae napovzaly odna na odnu, labirynty suchodolu,jia neozorych ploskohirjach Jan-Jach zdavalysia svitlo-korynevymy z filetovym vidtinkom. Misciamy tonkyj roslynnyj pokryv nakydav na zrytyj i nerodiuyj grunt okoladnyj serpanok. Kolosani vylyvy bryuvatych temno-sirych lav poznaaly zonu ekvatorinych rozlomiv. Dovkru cych pochmurych zon hrut nabuv cehlianystoho kolioru, a ym dali vid lavovych hir, stavav ovtiym. Symetryni borozny pianych diun bryyly pustene uzbereia, i planeta zdavalasia bezliudnoju. Lye prydyvyvy, zemliany pobayly, o vzdov velykych riok ta v nykych ulohovynach, de grunt holubiv vid volohy vypariv, ymali ploi buly rozbyti na pravyni kvadraty. Vidtak prostupyly dorohy, zeleni ostrovy mist i velyezni buri pliamy pidvodnych zarostej na morkych milkovoddiach. Chmary ne drobylysia puchnastymy klubokamy, pirjistymy smuhamy y pomatovanymy slipuo-bilymy poliamy, jak na Zemli. Tut voly hromadylysia luskatymy, zernystymy masamy, skupujuy n.;d moriamy chvostovoji i holovnoji pivku. Zorelit strusnula vibracija. Hrif Rift uvimknuv ocholoduvai. Ohornutyj siroju chmaroju, korabe rynuv unyz. Ekipa cioho razu zustriv perevantaennia hamuvannia ne v mahn;t-nych kamerach, a v amortyzacijnych krislach i na kanapach. I znovu, nesvidomo dotrymujuy nezrymoji hrani, semero vdiahnenych u metalevyj pancyr zibralysia na kanapi okremo vid rety zors-litnykiv. Misce j as posadky Temnoho Polumja, jak potim diznalysia zemliany, trymalosia v tajemnyci. Tomu lye dejaki mekanci planety Jan-Jach bayly, jak hromaddia korablia, raptovo vychopyvy iz hlybyny neba, navyslo nad pustenym mysom. Hariayj stovp hamivnoji energiji vdaryv u puchkyj grunt, zdijniavy kurnyj, dymnyj smer. Kolona aleno krutyla i dovho ne piddavalasia natysku morkoho vitru. Jiji hariae dychannia poyrylosia daleko po moriu i sui, navstri dovhym, perepovnenym tormansinamy v odnakovych lilovych atach, vervekom mayn, o, hurkouy, pospialy siudy. Liudy buly ozbrojeni u konoho na hrudiach vysily korobky z korotkymy trubkamy, o styraly vpered. Zachopleni spenym dychanniam smeru, mayny zupynylysia na bezpenij vidstani. Tormansiny vdyvlialysia v pylovu zavisu, namahajuy zrozumity, o ce vdalyj spusk y katastrofa? Postupovo kri siruvato-korynevu imlu poav prostupaty temnyj kupol zoreliota, jakyj stojav tak rivno, nenae vin spustyvsia na ranie vymoenyj pidmurivok. Na podyv tormansin, navi zarosti vysokoho aharnyka navkolo korablia vyjavylysia nepokodenymy. Dovelosia prorubaty liach, ob propustyty pryznaeni dlia prybuciv mayny z emblemoju otyrioch zmij. Bezposerednio bilia samoho zoreliota roslynnis bula znyena, i grunt rozplavyvsia, utvoryvy rivnyj kicevyj majdanyk. Znenaka osnova zoreliota potonula v sribnij chmari. Na tormansin povijalo cholodom. Za kika chvylyn grunt zacholov. U korabli vidynylysia dva kruhli liuky, o nahaduvaly yroko postavleni velyezni oi. Opukli polirovani poverchni jich zahorilysia zlovisnym vidblyskom ervonoho svityla, promeni jakoho probylysia kri kluby pylu. Tormansiny v lilovomu, o kicem probyralysia erez aharnyk, zupynylysia, ohliadajuy na mayny, jaki zastrialy pozadu. Zvidty po lanciuku peredaly rozporiadennia blye ne pidchodyty. Mohutnie zitchannia prolunalo nad mysom. Spiranyj ruch povitria zakrutyv lystia, ulamky obvuhlenoho hillia i pyliuku, pidnosiay jich vysoko do filetovoho nebozvodu. Viter pidchopyv i vidnis smittia v pustene more. Ne hajuy, nad kicepodibnym vystupom osnovy kupola korablia rozpovzlysia navsebi tovsti pancerni plyty. Vysunulasia masyvna truba dimetrom ponad liudkyj zrist. Na kinci jiji bezumno rozhornulosia vijalo z metalevych balok, pid jakym opustylasia na grunt prozora klitka pidijmaa. Zatamuvavy podych, yteli Tormansa dyvylysia na ciu blyskuu, jak kryta, korobku. Faj Rodis, iduy poperedu po trubastij halereji, pohliadom proalasia z lenamy ekipau, jaki

zalyylysia. Vyykuvavy u riad i starajuy prychovaty tryvohu, vony provodaly druziv usmikamy j micnymy potyskamy ruk. Bilia vaeliv pidijmaa stojav Hrif Rift. Vin zatrymav metalevyj liko Rodis, epnuvy z nezvynoju dlia nioho mjakistiu: Faj, pamjatajte, ja hotovyj use vziahy na sebe! Ja zitru jichnie misto z lycia planety i rozryju joho na hlybynu kilometra, ob vyruyty vas! Faj Rodis obniala komandyra za yju, prytiahla do sebe j pociluvala. Ni, Hrif, vy nikoly ne zrobyte cioho! U tomu nikoly bulo stiky syly, o suvoryj zorelitnyk pokirno schylyv holovu Pered yteliamy planety Jan-Jach zjavylasia inka v kostiumi ornoho kolioru, schoomu na ti, jaki buly dozvoleni lye vyym vemoam mista Centru Mudrosti. Metalevi stojky na komiri trymaly pered oblyiam hosti prozoryj ytok. Na pleach u takt chodi zdryhalysia zmijepodibni trubky j slipue blyaly trykutni dzerkacia, nemov sviaenni symvoly vlady. Poru, vyblyskujuy voronovanoju nakryvkoju, chutko dribotiv devjama stovpciamy-nikamy jakyj mechanizm, o nevidstupno suprovoduvav inku Zemli Odyn za odnym vychodyly jiji suputnyky try inky j tfe olovikiv, koen u suprovodi takoji mechaninoji devjatyniky. Nad use hospodariv planety vrazyly nohy prybuciv, oholeni do kolin. Vony blyaly riznokolirnym metalom, a na pjatach vystupaly zubci na zrazok korotkych ostrohiv. Metal blyav i v rozrizach oloviych sorook, i v yrokych rukavach inoych bluz. yteli Jan-Jach iz zdyvuvanniam pomityly, o oblyia zemlian, hladeki, vkryti rivnoju zasmahoju, po suti, niym ne vidriznialysia od bilozorianych liudej, jak tormansiny nazyvaly sebe. Vony zrozumily, o metal na prybuciach lye due tonekyj odiah, jakyj ino obliahaje tilo. Dvoje statenych tormansin zijly z vysokoho j dovhoho povoza, o vyhnuvsia v zarostiach, nenae lenysta komacha. Vony zupynylysia pered Faj Rodis i rvuko vklonyly. inka Zemli zahovoryla ystoju movoju Jan-Jach. Ale jiji holos, dzvinkyj i vysokyj, metalevoho tembru, zazvuav z cylindra na spyni suprovodujuoho mechanizmu. Rodyam, jaki rozluylysia na dvadcia stoli, nastav as znovu zustritysia. Tormansiny vidhuknulysia nezhrajnym homonom, perezyrajuy iz vyhliadom nadzvyajnoho podyvu. Prykraeni emblemamy zmij sanovnyky pospichom nablyzyly i zaprosyly hostej do velykoho ekipau. Staryj za vikom vemoa distav iz nahrudnoji sumky arku ovtoho paperu, spysanyj krasyvymy znakamy Jan-Jach. Schylyvy holovu, vin poav vyhukuvaty slova tak, o joho pouly j liudy v zorelioti, i tormansiny, kotri stojaly viddalik za kuamy. Pry perych e slovach sanovnyka tormansiny anoblyvo vytiahnuly i jak odyn schylyly holovy. Hovory velykyj i mudryj ojo ahas. Joho slova do prybuciv: Vy javylysia siudy, na planetu astia, lehkoho yttia i lehkoji smerti. U velykij dobroti svojij narod Jan-Jach ne vidmovliaje vam u hostynnosti. Poyvi z namy, povisia i rozkai pro nau mudris, blahopoluia i spravedlyvyj ustrij yttia v tych nevidomych bezodniach neba, zvidky vy tak nespodivano pryjly! Orator zamovk. Zemliany ekaly prodovennia promovy, ale sanovnyk schovav papir, vyprostavsia i zmachnuv rukoju. Tormansiny vidpovily holosnym revinniam. Faj Rodis ohlianula na suputnykiv, i edi mohla poruytysia, o zeleni oi na nezvorunomu oblyi jiji kerivnyci smijaly, jak u pustotlyvoji koliarky. Dveri v bortu mayny rozynyly, i Rodis stupyla na opuenu pidniku. Robot-devjatynika, tobto virnyj SDF, ruyv slidom. Staryj sanovnyk zasterelyvo pidniav ruku. Myttiu z-za joho spyny vychopyvsia debelyj, odiahnenyj u lilove olovik z nayvkoju u vyhliadi oka na livomu boci hrudej. Faj Rodis ue pidnialasia v maynu, a SDF uepyvsia perednimy kincivkamy za kraj pidniky, koly olovik u lilovomu energijno tovchnuv robota nohoju prosto v kovpak z voronovanoho metalu. Zasterelyvyj kryk Rodis, o obernulasia nadto pizno, zavmer na jiji hubach. Tormansinyn zletiv u povitria i, opysavy duhu, vpav u huavynu koliuoho aharnyka. Oblyia ochoronnykiv spotvoryly vid liuti. Vony ladni buly kynutysia do SDF, spriamovujuy na nioho roztruby nahrudnych aparativ. Faj Rodis prostiahla ruku nad svojim robotom, opustyla zachysnyj ytok na oblyia, i vpere synyj holos inky Zemli prolunav na planeti Jan-Jach bez peredavanoho prystroju: Obereno! Ce vsioho lye mayna, jaka sluy valizoju dlia reej, nosijem, sekretarem i storoem. Mayna zovsim nekidlyva, ale vlatovana tak, o kulia, vypuena v robota, vidlety nazad z tijeju syloju, a udar moe vyklykaty pole vidtovchuvannia, jak ce ojno stalosia. Dopomoi vaomu sluzi vybratysia z kuiv i dajte spokij naym mechaninym sluham! Tormansinyn, o vpav u koliuky, borsavsia tam, zavyvajuy vid liuti. Ochoronnyky j obydva sanovnyky pozadkuvaly, i vsi sim SDF zalizly v poviz. Vostannie zemliany okynuly pohliadom Temne Polumja. Zatyna j nadijna astyna ridnoji planety samotnio stojala sered kurnoji haliavyny na jaskravo osvitlenij uym svitylom rivnyni. Liudy Zemli znaly: estero tych, o lyylysia, pyno stea za nymy, ale temi u hlybyni liuka j halereji zdavalasia nepronyknoju. Skoryvy znaku sanovnyka Zmijenoscia, jak nazvala joho Eviza, zorelitnyky opustylysia na hlyboki mjaki sydinnia, i mayna, pohojdujuy i pidstrybujuy, pomala nerivnoju dorohoju. De pid pidlohoju huly dvyhuny. Zdijnialasia brunatna tonka kuriava, chovajuy kupol Temnoho Polumja.

Roztruby mohutnioho kompresora zduvaly kuriavu nazad. Zemliany ohlianulysia. Ti, o suprovoduvaly, na oli z dvoma Zmijenosciamy sily viddalik, ne projavliajuy ni pryjazni, ni voronei, ni navi prostoji cikavosti. Odnak Rodis pomityla adibnu j oberenu dopytlyvis u pohliadach, jaki vony kydaly krakoma. Tak mohly b povodyty dity dalekoji mynuvyny Zemli, jakym pid strachom pokarannia velily ne znajomytysia z prybuciamy i trymaty ostoro jich. Vysadka zemlian zberihalasia v tajemnyci. Mayna, o aleno mala, spoatku ne pryvertala uvahy dedali yslenniych piochodiv ta liudej u vysokych povozach, jaki rozhojduvalysia na chodu. Ale utky pro hostej iz Zemli jakymo ynom rozijlysia po mistu Centru Mudrosti. Za otyry zemni hodyny, koly mayna stala nablyatysia do stolyci planety, obabi yrokoji dorohy ve tovpylysia liudy, vsi bez vyniatku molodi, v roboomu odiazi odnomanitnoho pokroju, ale riznych kolioriv. Pozadu lyylosia koryneve bezmeia suchodolu. Temno-zeleni husti haji erhuvalysia z pravynoju heometrijeju obroblenych poliv, a dovhi riady nyzekych ose z masyvnymy kubamy, oevydno, zavodkych budive. Nareti pid kolesamy mayny nesterpno zasiajalo dzerkano-skliane pokryttia vulyci, schoe na ti, jaki bayly zorelitnyky v televizijnych peredaach. Zamis toho, ob projichaty v misto, mayny povernuly na liach, obsadenyj vysokymy derevamy z temno-olyvkovoju koroju priamych stovburiv. Dovhe vittia, o nahaduvalo opachala, bulo spriamovane do liachu j kulisopodibno perekryvalo susidni dereva. Doroha jla v ti, mov u hlybynu sceny kri neskinenni riady dekoracij. Nespodivano dereva-kulisy postupylysia miscem potrijnomu riadu nevysokych derev, schoych na ovti konusy, perevernuti dohory osnovoju. Mi nymy v trykutnych prosvitach na tli temno-buzkovoho neba vydnilasia vsijana rozmajitymy kvitamy veryna horba, o vysoiv nad stolyceju. Hlucha otyrymetrova blakytna stina obmeuvala ovanyj prostir, v jakomu kluboyvsia, nae prahnuv perechliup-nutysia erez verch, hustyj haj stribliasto-zelenych, schoych na jalyny, derev. Cej sad y park, za strokatym kylymom haliavyny, vydavsia prekrasnym pislia burych, korynevych i temno-okoladnych stepiv, o prostiahlysia pid hustym buzkovym nebom vprodov triochsot kilometriv liachu vid zoreliota do stolyci. o ce za haj? upere poruyla movanku Faj Rodis, zvernuvy do staroho Zmijenoscia. Sady Coam, vidpoviv toj, zlehka vkloniajuy, misce, de yve sam velykyj ojo ahas i joho vysoki pominyky leny Rady otyrioch. Chiba my jidemo ne v misto? Ni. V svojij bezmenij dobroti j mudrosti velykyj das prytulok vam u sadach Coam. Vy budete joho hostiamy doty, poky ne polyyte planetu Jan-Jach O my j pryjichaly. Dali dorohy nema. Staryj sanovnyk z nespodivanoju sprytnistiu vidynyv zadni dverciata i stupyv na sklianu hladi majdanyka pered vorimy. Vin pidniav pered oblyiam blyskuyj dysk i znyk u prochodi, o vidynyvsia zboku. Druhyj Zmijenose, jakyj ve as movav, estom zaprosyv zemlian vyjty z mayny. Zorelitnyky zibralysia pered vorimy, rozmynajuy i po-pravliajuy trubky bifitriv. Vir Norin i edi Daan vidijly nazad, ob ochopyty pohliadom bahatopoverchovi sporudy iz vnutrinimy vystupamy j pozoloenymy hrebeniamy stylizovanoju bramoju sadiv Coam. I tut zmija! vyhujunula edi. Pomityly? Na hrudiach sanovnykiv, i na bortach mayn, i teper tut, na brami palacu volodariv. Nioho dyvnoho, skazav astronavihator, ade vony iz Zemli, de cej symvol tak asto zustriavsia v starodavnich cyvilizacijach. Zmija nedarma bula vybrana atrybutom Satany i vlady. Vona nadilena zdatnistiu hipnozu, pronykaje vsiudy j otrujna Ne ujavliaju, jak vony pozbavliajusia vid pylu v takych vytonenych i skladnych architekturnych formach? movyla, pidchodiay, Eviza Tanet. Bez liudkych ruk tut ne obijty, ale ce nebezpena robota, vidpoviv Vir Norin. Ote, ne cinujusia ni ruky, ni yttia, pidsumuvala edi, molyvo, zanadto pospino. jiji slova potonuly v hromovomu revinni, o prolunalo z nevelykoji veky v centri nadbramnoho perekryttia. Vitaju vas, uynci. Zachote, ne bijtesia, bo tut vy pid vysokym zachystom Rady otyrioch, najvyych obranciv narodu Jan-Jach, i osobysto mene, jichnioho hlavy Znenaka rozynylysia velyezni stulky vorit. Zemliany usmichnuly: zapevnennia volodaria Tormansa buly daremni nichto z nych ne viduvav navi tini strachu. Zorelitnyky pily po prunych plytach, jaki hasyly zvuky krokiv. Doroha opysuvala kruti zyhzahy, o nahaduvaly znaky blyskavky, jaki zdavna zastosovuvaly na Zemli. y ne zanadto bahato sliv pro bezpeku? zapytala edi z ledve pomitnym vidtinkom neterpinnia. I povorotiv, dodala Eviza. Kri huavynu derev vymaliovuvaly hromizdki liniji architektury palacu, o vako rozplyvsia za kylymom ovtych kvitiv, hostri, konini sucvittia jakych styraly cupko, ne kolyvajuy pid vitrom. Vysoezni, v otyry liudki zrosty, dveri zdavalysia vukymy. Temni paneli dverej buly vkryti blyskuymy metalevymy piramidkamy. Vsi sim robotiv SDF raptom podalysia vpered, uryvasto j tryvono vydzvoniujuy. Vony vyykuvaly pered dveryma, perepyniajuy liach zorelitnykam, ale za kika sekund zamovkly i rozstupylysia. Piramidky na dveriach pid strumom, vidpoviv na zapytanyj pohliad Faj Rodis Hen Atal. Tak, ale zariad ue vymknuly, pidtverdyv Tor Lik, jakyj trymavsia zboku i z vydymoju nepryjazniu

vyvav architekturu sadiv Coam. Znenaka j bezumno rozkrylasia temna vysoka paryna dvernoho prochodu, i zemliany vstupyly v kolosano vysoku zalu, rizko rozmeovanu na dvi astyny. Perednia, z pidlohoju z estykutnych dzerkanych plyt, bula na dva metry nya vid zadnioji, zastelenoji hrubym orno-ovtym kylymom. Promeni vysokoho svityla pronykaly kri ervono-zoloti ybky, i vid toho horinia astyna zaly bula pronyzana jakymo arivnym siajvom. Tam sydily v znajomomu poriadku nezminni otyry postati: odna poperedu i v centri, reta try livoru i trochy pozadu. V nykij astyni zaly panuvalo miane svitlo, jake probyvalosia zi steli mi hihantkymy metalevymy, zakriplenymy na vystupach zmijamy, jaki rozziavlialy iklasti paeky nad hostiamy iz Zemli. Dzerkani plyty vidkydaly nevyrazni minlyvi tini, posylajuy tryvonu bentehu, jaka ovolodivala konym, chto navauvavsia staty vi-na-vi z Radoju otyrioch. Volodariv Tormansa, oevydno, ve spovistyly pro vse, o stosuvalosia zemlian. Vony ne vyjavyly zdyvuvannia, koly pobayly kumednych devjatyniok, jaki tupcialy bilia nih zorelitnykiv, o vyblyskuvaly metalom. Pidkoriajuy znaku Faj Rodis, usi sim SDF vyykuvalysia v riad na mianij dzerkanij pidlozi. Zemliany spokijno pidnialysia po bokovych schodach na pidvyennia i zupynyly, movazni j suvori, ne zvodiay oej z volodariv planety. Ne kvapliay, ojo ahas pidvivsia navstri Faj Rodis i podav ruku. Te same, ale ve pospichom zrobyly troje inych. Vsioho sekunda znadobylasia Rodis, ob pryhadaty zabuti na Zemli davni formy pryvitannia. Vona potysnula ruku volodarevi, jak robyly tysiai lit nazad jiji predky, zasvidujuy vidsutnis zbroji j lychych namiriv. A vtim, navriad y zbroja bula tut vidsutnia naspravdi. V konomu zahlyblenni stiny mi siajuymy viknamy chovalasia ledve vydyma posta. Odyn, dva, try visim neruchomych liudej naliyv Tor Lik. Jichni oblyia ne vyraaly nioho, krim zahrozlyvoji hotovnosti. Mona bulo ne sumnivatysia, o za perym e znakom ci zakamjanili postati peretvoriasia v bezdumnych vykonavciv bu-jakoho nakazu. Tak, bu-jakoho, ce vyrazno vidbyvalosia na tupych oblyiach z masyvnymy kistkamy erepa, jaki prostupaly pid hladekoju smuhliavoju kiroju. Eviza ne vtrymalasia vid pustoiv i kynula na vartovych taki arivni pohliady, na jaki tiky bula zdatna. Ne pobayvy reakciji, vona zminyla taktyku, i vyraz jiji oblyia stav uleslyvo-rozulenym. Ce podijalo. U dvoch najblyych do neji storoiv po okach rozlyvsia temnyj rumjane. Zemliany sily v krisla z rozepirenymy u vyhliadi pazurystych lap nikamy. Zorelitnyky movazno rozhliadaly chytromudri vizerunky kylyma, a navproty, z neemnoju pynistiu vyvajuy hostej, tako movky sydily leny Rady otyrioch. Movannia stavalo obtialyvym. Vir Norin i Faj Rodis, kotri blye vid inych sydily do volodariv, mohly pouty jichnie vake dychannia dychannia liudej, dalekych vid sportu, fizynoji praci y asketynoji strymanosti. ojo ahas perehlianuvsia z chudym i ylavym Hentlo i, ve vidomym zemlianam pid skoroenym imenem Hen i, jakyj vidav myrom i spokojem planety Tormans. Toj vytiahnuv yju i skazav, le epeliavliay: Rada otyrioch i sam velykyj ojo ahas chou znaty vai namiry j pobaannia. edi uvano dyvylasia na volodaria planety, ne rozumijuy, jak moe liudyna, napevno rozumna, sluchaty prymityvni lestoi, ale oblyia ojo ahasa ne vykazuvalo nijakych pouttiv. Rada otyrioch znaje vsi nai baannia, vidpovila Faj Rodis, nam nioho dodaty do toho, o my prosyly po TVF. Nu, a namiry? uleslyvo zapytav Hen i. vyde rozpoaty vyvennia planety Jan-Jach i jiji narodu! Jak vy zbyrajetesia ce zrobyty? y usvidomliujete neposynis zavdannia za takyj korotkyj termin vyvyty velyeznu planetu? Vse zaley vid dvoch ynnykiv, spokijno vidpovila Rodis, vid spivrobitnyctva vaych schovy znannia, pamjatnych mayn, akademiji i biblitek ta vid vydkosti vaych zasobiv peresuvannia po planeti. Bezhluzdym bulo b dumaty, o my sami zmoemo piznaty vse te, o nakopyeno tysiaolittiamy praci vaych uenych. Ale my v zmozi vidibraty istotne i vnyknuty v su yttia narodu Jan-Jach, oznajomyvy iz joho istorijeju, literaturoju i mystectvom. Bahato o moemo zapysaty pamjatnymy maynamy zoreliota. My choemo povezty na Zemliu jakomoha bie informaciji. Chiba vy pidtrymujete priamyj zvjazok iz zoreliotom? vydko zapytav Zet Uh, nedavnij oponent Rodis po telebaenniu. Ave. I my rozrachovujemo pokazaty vam deo iz zapysiv pamjatnych mayn zoreliota. Na a, nai SDF ne mou rozhornuty proekciju na velykomu ekrani. Koen robot rozrachovanyj na audytoriju ne bie tysiai olovik. Sim SDF odnoasno pokau fimy semy tysiaam hliadaiv. Z neprychovanoju tryvohoju Hen i pidvivsia. Dumaju, o ce ne znadobysia! omu? Narod Jan-Jach ne pidhotovlenyj dlia takych vydovy. Ne rozumiju, z le pomitnym znijakovinniam usmichnulasia Rodis. Nioho dyvnoho, raptom skazav ojo ahas, jakyj dosi movav. Vid zvuku joho holosu, rizkoho, vladnoho j neterpymoho, reta leniv Rady zatremtila i povernulasia do volodaria. Tut bahato o bude vam nezrozumilym. A te, o vy povidomyte nam, moe buty nepravyno vytlumaeno. O omu mij druh Hen i pobojujesia pokazu vaych fimiv.

 Ale bu-jake neporozuminnia moe buty usunene lye piznanniam, ote, tym valyvie pokazaty jakomoha bie, zapereyla Rodis. ojo ahas linyvo pidniav ruku doloneju do zemlian. Ne budemo obhovoriuvaty te, o tiky-no pryjlo na porih rozuminnia. Ja nakau instytutam, biblitekam, schovyam mystectva pidhotuvaty dlia vas zvedennia i fimy. U nas, pevno, nema takych pamjatnych mayn, pro jaki vy hovoryte, ale informacija, zakodovana v najdribnii odynyci, prochody dvoma potokamy erez slova i zobraennia. Vse ce vy oderyte tut, ne polyajuy sadiv Coam. Zi vydkistiu ruchu naych hazovych litakiv ojo ahas zatnuvsia, maje tysiau kilometriv za zemnu hodynu, vy chutko distanete bu-jakoho miscia naoji planety. Nastala erha zemlian obminiatysia zdyvovanymy pohliadamy: volodar Tormansa znav zemni miry. Odnae, viv dali ojo ahas, vam slid skazaty napered, jaki miscia vy planujete vidvidaty. Nai litaky ne skri mou sidaty, ta j ne vsi rajony planety Jan-Jach bezpeni. Moe, my spoatku poznajomymo iz zahanoju planetohrafijeju Jan-Jach i potim vyznaymo plan vidviduva? zaproponuvala Rodis. Harazd, pohodyvsia ojo ahas, pidvodiay, i nespodivano pryvitno skazav: A teper chodimo u vidvedeni vam pokoji palacu. I ruyv poperedu, stupajuy bezumno po mjakych kylymach erez bokovyj chid po korydoru, stiny jakoho vyblyskuvaly mianym metalom. Neve cia maska zavdy prykryvatyme vae oblyia? Vin leheko dotorknuvsia do prozoroho ytka Faj Rodis. Ne zavdy, usmichnulasia inka, tiky-no ja stanu bezpenoju dlia vas i My dlia vas, volodar z rozuminniam kyvnuv. Tomu ja ne zaprouju poobidaty z namy. O tut, vin obviv rukamy prostoru zalu z velykymy viknamy, ybky jakych buly zatemneni vnyzu, vy moete pouvatysia v cilkovytij bezpeci. Do zavtra! Faj Rodis vdiano vklonyla. Zemliany ohlianuly kimnaty-dveri v nych buly navproty vikon, u stini livoru. Potim vony znovu zibralysia v zali. udernaka architektura, u nas tak buduju psycholikarni, skazala Eviza. omu verchovnyj volodar tak nastyrlyvo zapevniaje nas u bezpeci? zapytala Tivisa. Vychody, jiji nema, serjozno skazala Rodis. Vybyrajte-no kimnaty i my domovymo, chto kudy pojide, ob ja mohla vyslovyty nai pobaannia ojo ahasu. Pomityvy zdyvuvannia na oblyiach svojich suputnykiv, vona pojasnyla: Ja pevna, o ojo ahas pokvapysia pobesiduvaty zi mnoju tajemno. Vony dumaju, o ja vaa volodarka, a deravci povynni hovoryty naodynci. Neve? zdyvuvala Eviza. U davni asy na Zemli ce prynosylo nezmirni bidy. Ale budemo potyvymy hostiamy i pidkorymosia tomu, do oho zvykly nai hospodari. Meni treba napered znaty vai baannia i vai porady, inake jak ja vidpovidatymu volodarevi? Molyvo, popervach edi pidsumuje svoji spostereennia pry oblioti Tormansa? skazav Vir Norin. Todi j nam bude lehe vybyraty liniju povedinky. Ne dumaju, o ja diznalasia bie, ni vy, zasoromyla edi. Jako Faj dopomoe, sprobuju My zitknuly iz suspistvom svojeridnym, analohiv jakomu ne bulo v istoriji Zemli y nekomunistynych cyvilizacijach inych planet. Poky o nezrozumilo, stalo vono daym rozvytkom monopolistynoho deravnoho kapitalizmu y muraynoho psevdosocilizmu. Jak vy znajete, obydvi ci formy zmykalysia v naij zemnij istoriji podibnym vstanovlenniam oliharchinych dyktatur. Speru na Zemli socilizm nasliduvav kapitalizm u joho honytvi za materinoju mohutnistiu i masovoju deevoju produkcijeju, inodi prynosiay v ertvu ideolohiju, vychovannia, mystectvo. Dejaki socilistyni krajiny Aziji namahalysia stvoryty v sebe socilistynu systemu jakomoha vyde, ertvujuy vsim, ym tiky mona bulo, a najhire nepopravnymy liudkymy j pryrodnymy resursamy. Vodnoas u najmohutniij kapitalistynij krajini ERS Ameryci, jaka stala na liach vojennoho dyktatu, vynykla neobchidnis skoncentruvaty vsi najvalyvii haluzi promyslovosti v rukach deravy, ob zapobihty fluktuaciji ta oporu pidpryjemciv. Ce stalosia bez pidhotovky neobchidnoho deravnoho aparatu. Same v Ameryci z jiji antysocilistynoju politykoju hanhsterki bandy pronyzaly vsiu promyslovis, deravnyj aparat, armiju i policiju, vsiudy nesuy strach i korupciju. Poalasia boroba z politynym vplyvom bandytkych objedna, jakyj dedali posyliuvavsia, poalysia polityni terory, o zumovyly zbiennia tajemnoji policiji, a v kincevomu pidsumku zachoplennia vlady oliharchijeju hanhsterkoho typu. Muraynyj psevdosocilizm stvoryvsia v Kytaji, o tiky-no stav na liach socilistynoho rozvytku, pislia zachoplennia vlady malekoju hrupoju, jaka z dopomohoju nedovenoji molodi rozhromyla deravnyj aparat i vysunula jak absoliutno nezaperenyj avtorytet velykoho, najvydatnioho, soncepodibnoho vodia. V tomu j inomu vypadku kincevym naslidkom bula neliudka oliharchija z bahatostupenevoju ijerarchinoju piramidoju. Dobir na cij piramidi tryvav za oznakoju slipoji ta bezdumnoji viddanosti, jaka pidyvliuvala deevym pidkupom. Monopolistynyj deravnyj kapitalizm nemolyvyj bez oliharchiji, bo pry nemynuomu padinni produktyvnych syl mona dobre zabezpeyty lye pryvilejovanu verchivku. Ote, posyliuvala infernanis. Nezlienni zloyny proty narodu vypravdovuvalysia interesamy narodu, jakyj na

dili rozhliadavsia jak hrubyj materil istorynoho procesu. Dlia bu-jakoji oliharchiji valyvo lye, ob cioho materilu bulo jakomoha bie, ob zavdy isnuvala neosviena masa opora jedynovladdia i vijny. Mi takymy deravamy vynykalo bezhluzde zmahannia po zrostanniu narodonaselennia, jake potiahlo za soboju boevine marnotratstvo vyrobnyych syl planety, o zrujnuvalo velyku rivnovahu bisfery, dosiahnutu mijonamy stoli pryrodnoji evoliuciji. A dlia materilu narodu bezhluzdis yttia dijla kraju, zumovyvy narkomaniju v usich vydach i bajduis do vsioho edi pomovala j zakinyla: Ja hadaju, o na Tormansi my zustrily oliharchine suspistvo, jake vynyklo z deravnoho kapitalizmu, tomu o je tut retky religiji i sprava vychovannia maje nykyj rive. Kapitalizm zacikavlenyj u techninij osviti j pidtrymuje propovi religijnoji morali. Muraynyj psevdosocilizm, navpaky, staranno vykoriniuje religiju, ne zacikavlenyj u vysokomu rivni osvity, a lye v tomu minimumi, jakyj neobchidnyj, ob masy sluchniano spryjmaly velyki ideji volodariv dlia cioho liudy ne povynni rozumity, de zakon, a de bezzakonnia, ne peredbaaly naslidkiv svojich vynkiv i povnistiu vtraaly indyviduanis, stajuy astkamy nalahodenoji mayny hnoblennia j svavillia. A jak e mora? zapytala Tivisa. Mora zaleno vid obstavyn dyktujesia zhory. Krim morali religijnoji i zvyajnoho prava, o vynyklo iz suspinoho dosvidu, je duchovni pidvalyny, jaki siahaju korinniam tysiai stoli socinoho yttia dykoho rivnia rozvytku, v cyvilizovanoji liudyny prychovani v pidsvidomosti j nadsvidomosti. Jako v tryvalomu hnoblenni j rozkladu morali utraeno j cej dosvid, todi nioho vid liudyny ne lyajesia. Tomu v indyviduanostiach ne moe buty nioho postijnoho, krim vidsutnosti inicityvy ta e, moe, strachu pered vyestojaymy. Riznomanitni strachy, o pronyzuju take suspistvo, analohini marnovirnym stracham, jaki vynykaly v izoliovanych zalykach archajinych kutur, de ostrach pered bohamy zmuuvav zachyaty sebe onajskladniymy rytuanymy obriadamy zamis svidomoji vidpovidanosti za svoji vynky. Ale ce jurba! skazala Eviza. Zvisno, jurba. Pryduennia indyviduanosti zvody liudej v liudkyj natovp, jak bulo v Temni Viky Zemli, koly chrystyjanka cerkva faktyno vykonala zavdannia Satany, rozliutyvy i zrobyvy vbyvciamy bezli liudej Na a, holovna religijna knyha najtechninioji i najmohutnioji z mynulych cyvilizacij biloji, bula Biblija, napovnena zlom, zradoju, pleminnoju voroneeju i bezkonenymy vbyvstvamy Dlia inoji velykoji cyvilizaciji mynuloho ovtoji vennia Konfucija porodylo movaznu pokirnis obstavynam yttia Ale vy zmuujete mene vidchyliatysia vid ekonomiky v psycholohiju. Zakinuju. Na Tormansi isnuje klasove kapitalistyne suspistvo, oliharchija, jaka panuje nad dvoma osnovnymy klasamy, odnakovo pryhnoblenymy: klasom osvienych, jaki za neobchidnistiu yvu dove, inake nevyhidno jich uyty, i klasom neosvienych, jaki pomyraju u dvadcia pja rokiv. I vy, Rodis, zhodni z tverdenniamy edi? zapytav Vir Norin. Meni vony vydajusia cilkom imovirnymy, tiky ne zovsim zrozumila hra mi derkapitalizmom i muraynym psev-dosocilizmom. Molyvo, suspistvo Tormansa vynyklo z druhoho? Molyvo, pohodyvsia edi. Jako vony vyznaju nauku lye jak zasib zachoplennia j utverdennia vlady, a mora jak sposib zmusyty odnomanitno myslyty velyezni masy liudej, ale j sami todi, buvy neosvienymy j amoranymy, perebuvaju pid presom strachu j pidozr. Dlia cioho suspinoho ladu typovi dvi fazy: prymusyty plodytysia j roznouvaty, jak krolykiv, poky planeta e ne osvojena, vprovadujuy sviaennyj obovjazok rozmnoennia erez religijnu mora. Druha faza pospine znyennia odvinych duchovnych pidvalyn, koly tisnota perenaselennia vyklykala neobchidnis absoliutnoji pokory nezliennych liudkych mas. U ciomu bahatomijardnomu mori liudstva Tormansa sterla indyviduanis, potonuly vydatni liudy nauky j mystectva. I vynykla potreba vprovadyty obovjazok i povynnis rannioji smerti. Ja hadaju, edi maje raciju, skazala Faj Rodis, i jiji vysnovok pro nenaukovis upravlinnia pravynyj. Te j druhe: i vydke rozmnoennia, i znyennia nezliennych mas liudej vidbuvalosia stychijno, bez mety i smyslu, tak, o navi usia cia dyvovyna orstokis bula daremnoju. Zapereujuy socinu nauku, pravyteli Tormansa ne doslidyly, y pryrist naselennia daje zbiennia ysla obdarovanych liudej, y, navpaky, zmenuje ce yslo. y staje okrema liudyna aslyvioju i zdorovioju, a y zrostaje hore j neastia aprirno mona skazaty, o za takoho orstokoho ladu hore posyliuvalo. Napevno, nioho navi viddaleno schooho na nau Akademiju Horia i Radosti tut ne mohlo buty. A resursy planety vysnauvaly Skai nam, Rodis, poprosyla Eviza, neve i v nas na Zemli koly bulo o podibne? Ja vyvala istoriju, ale nedostatnio, i cej vakyj perechidnyj perid istoriji liudstva Ery Rozjednanoho Svitu ujavliaju pohano. V omu joho su? U cej perid poaly formuvatysia derkapitalistyni formaciji z tendencijeju poyrytysia po vsij planeti. Same v fazi deravnoho kapitalizmu vyjavylasia vsia neliudkis takoji systemy. Ledve usunula konkurencija, jak odrazu Eidpala neobchidnis u polipenni j zdeevlenni produktiv vyrobnyctva. Vako ujavyty, o dijalosia v Ameryci pislia vstanovlennia cijeji formy! V krajini, rozbeenij dostatkom reej! Oliharchija volodariuje lye zarady svojich pryvilejiv. Sutnis cijeji formy v nerivnosti rozpodilu, ne obumovlenoho ni vlasnistiu na zasoby vyrobnyctva, ni kikistiu i jakistiu praci. Vodnoas najholovniym staje pryvatne pytannia osobystoho uspichu, zadlia jakoho liudy hotovi na vse, ne turbujuy pro suspistvo j majbutnie. Vse prodajesia, sprava lye v cini. Psevdosocilizm, zasvojivy vid deravnoho kapitalizmu demahohiju i marni obicianky, zmykajesia z

nym u zachoplenni vlady hrupoju obranych ta pryduenni, tonie, navi fizynomu znyenni inakomysliaych, u vojovnyomu nacinalizmi, v terorystynomu bezzakonni, jake nemynue pryzvody do fayzmu. Jak vidomo, bez zakonu nema kutury, navi cyvilizaciji. V umovach psevdosocilizmu velyke protyriia osobystosti j suspistva ne moe buty rozvjazane. oraz tuhie skruujesia pruyna skladnosti vzajemnoji kooperaciji okremych elementiv u vyomu orhanizmi j vyomu suspistvi ym vya orhanizacija, tym synioju staje vlada suspistva nad indyvidom. I jako boroba za vladu vedesia najmen korysnymy lenamy suspistva, to ce i je zvorotnyj bik orhanizaciji. ym skladnie suspistvo, tym micnia v niomu povynna buty dyscyplina, ale dyscyplina svidoma, a ote, neobchidni dedali biyj i biyj rozvytok osoby, jiji bahatohrannis. Odnak za vidsutnosti samoobmeennia poruujesia vnutrinia harmonija mi indyvidom i zovninim svitom, koly vin vychody za ramky vidpovidnosti svojim molyvostiam i, namahajuy dosiahty vyoho, nabuvaje kompleksu nepovnocinnosti j zryvajesia v buzuvirstvo ta sviatennyctvo. O omu navi u nas take skladne vychovannia j osvita, ade vono tryvaje praktyno vse yttia. O omu obmeeno ja tak chou i zamineno na tak neobchidno. Chto buv perym na ciomu liachu? Neve znovu Rosija? zacikavylasia Eviza. Znovu Rosija pera krajina socilizmu. Same vona pila velykym liachom po lezu brytvy mi kapitalizmom, o hanhsteryzuvavsia, psevdosocilizmom i vsima jich riznovydamy. Rosijany vyriyly, o krae buty bidniymy, zate stvoryty suspistvo z bioju turbotoju pro liudej i z bioju spravedlyvistiu, vykorenyty umovy j same poniattia kapitalistynoho uspichu, vykorenyty bu-jakych volodariv, velykych i malych, u polityci, nauci, mystectvi. O kliu, jakyj pryviv naych predkiv do Ery Svitovoho Vozzjednannia. Joho my ne vyjavyly na Tormansi, tomu o tut erez dvi tysiai lit pislia ESV e isnuje inferno, oliharchija, jaka stvoryla vytonenu systemu hnoblennia. Dlia boroby z cijeju systemoju treba vychovaty liudej vysokoho psychofizilohinoho zahartuvannia i, jak i my, beznevynnych u svojij mohutnosti. I nasampered navyty jich boroty iz vsepronyknoju obranistiu systemoju protystavlennia volodariv i natovpu, vseznajuych uenych i temnych neukiv, zirok i beztalannych, elity j nyoho robitnyoho klasu. V cij systemi kori fayzmu j rozbeennia liudej Tormansa Semero zemlian sydily na yrokij kanapi bahriano-ervonoho kolioru. Kri vysoke vikno z jakoji tovstoji plastmasy roevoho vidtinku vydnilysia dereva sadu, pronyzani prominniam svityla Tormansa. Na vidminu vid zemnoho Soncia vono ne opysuvalo duhy po nebu, a opuskalosia povino j velyavo maje po priamovysnij liniji. Joho prominnia kri roevi vikna zdavalosia buzkovym. Bronzovi oblyia zorelitnykiv nabuly pochmuroho zelenuvatoho vidtinku. Ote, vyrieno, skazav Vir Norin, yj SDF vykonuvav obovjazky sekretaria i koduvav rezutaty narady dlia peredai na Temne Polumja. Vyrieno, pidtverdyla Rodis, vy zalyajete u stolyci sered uenych ta ineneriv. Tor Lik i Tivisa peretnu planetu vid poliusa do poliusa, pobuvaju u zapovidnykach i na morkych stancijach, Eviza v medynych instytutach, edi j Hen vyvatymu suspine yttia, a ja zajmu istorijeju. Zaraz treba zvjazatysia z korablem, a potim spaty. Nai hospodari rano liahaju i rano vstaju. Spravdi, ledve pohasly ostanni promeni zachodu i pid vysokoju steleju avtomatyno vvimknulo osvitlennia, jak nastala cilkovyta tya. Inkoly mona bulo pomityty v sutinkach sadu tini vartovych, kotri povino pochodaly, i znovu vse zastyhalo, jak u mertvij vodi kazkovoho ozera. Evizi stalo duno, vona pidijla do vikna j poala moroyty iz zasuvkoju. yroka rama rozynylasia, procholodne povitria sadu uoji planety, o pachlo po-osoblyvomu, povijalo v kimnatu, i v tu my hydotno zavyla truba. Z usich bokiv pobihly liudy, svitiay lichtariamy j zahrozlyvo pidnimajuy orni roztruby svojeji zbroji. Vir Novir odnym strybkom opynyvsia bilia pryholomenoji Evizy i zaynyv vikno. Vyttia prypynylo. Norin estamy namahavsia zaspokojity vartovych, o zjurmylysia pid viknom. Lichtari pohasly, ochoronnyky rozijly, i zemliany daly voliu svojim pouttiam, kepkujuy z oburenoji Evizy. Ja peven, o nas sluchaju i baa ve as, skazav Tor Lik. Dobre, o mova Zemli absoliutno nezrozumila Tormansu! vyhuknula Eviza. U nych nemaje e naych tekstiv dostatnioji dovyny. Ja hadaju, jiji lehko rozyfruju, zapereyla edi, bahato schoych sliv i ponia. Po suti spravy, ce odna z mov pjatoho peridu ERS, o zminylasia za dvadcia dva stolittia. Cho by jak tam bulo, nai rozmovy poky o nezrozumili i zajve ne poturbuju volodariv Jan-Jach, skazala Faj Rodis. Slid inkoly ekranuvatysia z dopomohoju SDF, ob ne pokazuvaty jim intymni storony naoho yttia. Skaimo, zaraz, koly my hovorytymemo iz zoreliotom. orno-synij SDF Rodis vyjov do centra kimnaty. Pid joho kovpakom zahuv danij proektor TVF, kimnata potonula v temriavi. Zorelitnyky posidaly inie na kanapi. Z protylenoho boku spalachnulo zelene svitlo j zazvualy melodijni zvuky pisni pro hilku verby nad hirkoju rikoju. Nevyrazni kontury liudej, jaki vydko ruchalysia, naraz namityly rizko j objemno, niby ti, o lyylysia v korabli, pereneslysia siudy, v sady Coam, i sily poru u cij vysokij kimnati palacu. Ekonomliay energiju batarej SDF, syla jakych mohla znadobytysia na valyvii spravy, koen styslo perekazav svoji vraennia peroho dnia na Tormansi. Rekord styslosti pobyv Tor Lik, kotryj hovoryv ostannim: Bahato pylu, sliv pro vely, astia i bezpeku. Poriad z cym strach i ochoronni prystroji,

pryznaeni ne dlia bezpeky, a dlia toho, ob zrobyty volodariv Tormansa nedostupnymy. Oblyia liudej smutni, navi ptachy i ti ne spivaju. Koly pohaslo stereozobraennia i zvjazok iz zoreliotom perervavsia, Rodis kazala: Ne znaju, jak vas, a mene zapobina syrovatka j bifitry chylia na son. Sonlyvis zamis zvyajnoji ahy dijanosti viduvaly vsi. Eviza vvaala ce normanym javyem i poperedyla, o zorelitnyky budu mliavymy e dniv try-otyry. Na ranok, ledve semero zemlian ustyhly posnidaty, jak zjavyvsia sanovnyk u vuhino-ornomu vbranni z vyytymy na niomu holubuvato-sribnymy zmijamy. Vin zaprosyv Faj Rodis na pobaennia z samym velykym ojo ahasom. Reti leniv ekspedyciji vin zaproponuvav prohulianku po sadach Coam, poky ne nastane as ity v centrane Kolo Vidomostej, kudy peredadu informaciju za nakazom velykoho ojo ahasa. Faj Rodis, poslavy rukoju tovaryam pocilunok, vyjla u suprovodi movaznoho ochoroncia v lilovomu. anoblyvo kyvajuy, vin pokazuvav dorohu. Bilia odnoho iz vychodiv, prykrytych vakym kylymom, vin zavmer, rozprostery ruky j zihnuvy navpil. Faj Rodis sama vidkynula kylym, i vraz rozynylysia masyvni dveri, o, jak i vsi dveri na Tormansi, povertalysia na zavisach, a ne vsuvalysia v stinu, mov u budynkach zemlian. Faj Rodis opynyla u kimnati z temno-zelenymy drapiruvanniamy i riblenymy mebliamy ornoho dereva, jaku zemliany ve bayly iz zoreliota po sekretnomu kanalu telepereda. ojo ahas stojav, zlehka torkajuy pacem krytalevoji minlyvoji kuli na ornij pidstavci. Zblyka velykyj buv malo schoym na svoji zobraennia na ekrani. ahas lukavo j pidbadiorlyvo vsmichnuvsia, rukoju zaproujuy jiji sidaty, i Rodis usmichnula u vidpovi, zruno vmoujuy u yrokomu krisli. ojo ahas siv blye, dovirlyvo nachylyvsia vpered i sklav ruky, nemov pryhotuvavy terpliae sluchaty svoju hostiu. Teper my moemo hovoryty naodynci, jak i naley veryteliam do. Navi, jako zorelit lye piynka porivniano z naoju planetoju, psycholohina vidpovidanis i povnota vlady odna j ta . Faj Rodis chotila zapereyty podibna formula stosovno neji ne tiky nepravyna, a j morano obrazlyva dlia liudyny Zemli, prote strymala. Bulo b smino j marno navaty zakoreniloho oliharcha osnov zemnoji komunistynoji etyky. Jaki normy liudkoho spilkuvannia u vas, na Zemli, viv dali ojo ahas, v jakych vypadkach vy hovoryte pravdu? Zavdy! Ce nemolyvo. Istynnoji, nezaperenoji pravdy nema! Je jiji nablyennia do idealu, tym blye, ym vyyj rive suspinoji svidomosti liudyny. Do oho tut vona? Koly biis liudej usvidomliuje, o bu-jake javye dvostoronnie, o pravda maje dvoje obly i zaley vid yttia, jake zminiujesia. Ote, nema absoliutnoji pravdy? Honytva za absoliutnym odna z najtiaych pomylok liudyny. Ce poroduje odnobokis, tobto napivpravdu, a vona hira, ni prosto brechnia, vona oukuje mene yslo liudej i ne strana dlia liudyny tiamuoji. I vy zavdy trymajete cioho pravyla? Neuchyno? Neuchyno! tverdo vidpovila Rodis i tut e podumky znitylasia, zhadavy inscenivku, rozihranu na zorelioti. Todi skai pravdu: nao vy prybuly siudy, na planetu Jan-Jach? Povtoriuju poperednie pojasnennia. Nai veni vvaaju vas naadkamy zemlian pjatoho peridu drevnioji epochy, jaku nazyvaju na Zemli ERS Eroju Rozjednanoho Svitu. My prypuskajemo, o vy nai priami rodyi. Ta chiba ce ne oevydno, dosy podyvytysia na nas z vamy? Narod Jan-Jach inoji dumky, itko skazav ojo ahas, ale prypustymo, o skazane vamy pravda. o dali? Dali my b chotily spilkuvatysia. Obminiatysia dosvidom, vyvyty uroky pomylok, zaradyty skruti, molyvo, navi, zlytysia v odnu simju. On vono o! Zlytysia v odnu simju! Tak vyriyly vy, zemliany, za nas! Zlytysia v odnu simju! Pidkoryty narod Jan-Jach. Taki vai tajemni namiry! Faj Rodis vyprostala i zavmerla, dyvliay u vii ojo ahasa. Jiji zeleni oi potemnily. Jaka neznajoma syla skuvala voliu holovy Rady otyrioch. Vin poborov skoromynue viduttia hnivu i viv dali. Chaj nai pobojuvannia perebieni, ale vy ne zapytaly nas, prybuvy siudy. y treba meni nazyvaty vsi pryyny, za jakymy naa planeta vidmovliaje vsim i bu-jakym prybuciam iz uych svitiv? A osoblyvo iz svitu takych schoych na vas liudej, pidkazala Rodis dumku, ne vyslovlenu ahasom. Toj kovznuv po inci pidozrilym pohliadom vukych oej: Vima, y o? i stverdno kyvnuv holovoju. Ja ne mou poviryty, o liudy Jan-Jach vidmovylysia b zahlianuty v okean bezmenych zna, vidkrytyj jim zavdiaky naij planeti j Velykomu Kiciu! Ja ne znaju, o ce take.

bu-jakoho vydu tvaryn?! Sumnyj i hanebnyj kine dlia homo sapijens liudyny mudroji. On jak? Vam vidoma istorija Jan-Jach? Zvidky? pidozrilyvo prymruyvsia ojo ahas. Lye uryvok z povidomlennia uoho zoreliota, jakyj sposterihav vau planetu dvisti visimdesiat rokiv tomu. Jomu vidmovyly v posadci vai poperednyky, kotri tako ujavyly, niby vony trymaju u svojich rukach doliu planety. Faj Rodis skazala ce hluzlyvo j rizko, rozumijuy, o lye tak mona probyty karalupu samovpevnenoji velyi cijeji liudyny. ojo ahas schopyvsia i zmiriav Rodis z holovy do nih takym pohliadom, vid jakoho u pidvladnych jomu liudej pidkouvaly nohy j vidbyralo movu. inka Zemli pidvelasia, sprokvola j nezvoruno rozhliadajuy volodaria, jak o cikave, o pidliahaje vyvenniu. Liudy Zemli zdavna navylysia tonko viduvaty psycholohinu atmosferu, jaka otouje konu liudynu, i z neji sudyty pro jiji dumky j pouttia. Znyennia tych, chto ne zhoden pryjom davnij i zastarilyj, skazala vona, ytajuy dumky volodaria. Ne lye za poslanciv inych svitiv, provisnykiv kosminoho braterstva rozumu, ale j za liudej svoho narodu kine kincem dovedesia vidpovidaty. Jakym ynom? strymujuy liu, zapytav ojo ahas. Jako doslidnyky zaprovadia na planeti kidlyvu orstokis i navmysnu dezynformaciju, perekody dlia liachiv piznannia, o vede do nevihlastva naselennia, todi vony mou apeliuvaty do arbitrau Velykoho Kicia. I o todi? My likujemo chvoroby ne tiky okremych liudej, a j cilych suspistv. I osoblyvu uvahu nadajemo profilaktyci socinych neas. Mabu, slid bulo b ce zrobyty na planeti Jan-Jach kika stoli tomu Vy zjavylysia z povanniamy, koly my ve sami vyplutalysia z due tiakoho stanovya, zaspokojujuy, skazav holova Rady otyrioch. Vy znajete, o zemliany koly ne mohly podolaty hihantkyj prostir. Ta my j ne pidozriuvaly, o nai predky iz Zemli zmohly podolaty taku nejmovirnu vidsta. Jakby ne doslidnyky iz Cefeja A vtim, navio my daremno hajemo as. Sprobujte vidkynuty ro vsesynoho volodaria. Dopomoi nam piznaty vas. A rezutat vyznay vai podai riennia. A vai? Ja ne mou vyriuvaty sama niyjich do navi tych, chto doviryvsia meni. O omu ja ne volodar u vaomu rozuminni. Vimu do vidoma, skazav ojo ahas, jakyj znovu stav liubjaznym i zaproponuvav Rodis sisty. y obdumaly vy plan oznajomlennia z naoju planetoju? Faj Rodis vyklala svoji mirkuvannia. ojo ahas sluchav uvano i, na podyv Rodis, ne vyslovyv nijakych zaperee. Vin stojav, pohliadajuy na krytalevu kuliu i nibyto zamyslyvy. Rodis zamovkla, i vin, ne vidvodiay oej vid kuli, dav zhodu na vsi pojizdky svojich hostej. Za odnijeji lye umovy, raptom povernuvsia vin do Faj Rodis, jako vy tym asom zalyyte hosteju sadiv Coam! Jak zalonycia? napivartoma-napivserjozno zapytala Rodis. Ni, o vy! Prosto ja perym povynen diznatysia pro svoju prabakivynu, ironino vidpoviv vin. Neve vy nioho ne znajete pro neji? ojo ahas le pomitno zdryhnuvsia j uchylyvsia vid mudrych zelenych oej. Zrozumilo! My z Bilych Zirok, jak vyznaeno naymy venymy. A vy zovsim ini. Vy ne bayte sebe zboku j ne rozumijete, naskiky vy vidminni vid nas. Nasampered u vas neuvana vydkis ruchiv, dumok, jaka pojednujesia z upevnenistiu j oevydnym vnutrinim spokojem. Vse ce moe neabyjak rozliutyty. Ce pohano. Vy demonstrujete nepovnocinnis, hlyboko zaajenu u vaij dui, pramatir bu-jakoji orstokosti. Koly prychodia do vlady liudy z takym kompleksom, vony zamis prykladu doblesti j sluinnia
2 Ekolohina nia sfera yttia toho y inoho vydu.

Tym bie! Rodis zdyvovano hlianula na ojo ahasa, nachylylasia blye. Chiba dlia vas ne holovne prymnoennia krasy, zna, harmoniji i v liudyni, i v suspistvi? Ce vaa pravda! A naa ce obmeennia zna, bo vony vidkryvaju liudyni strachitlyvu prirvu kosmosu, na kraju jakoji vona usvidomliuje svoju nikemnis, vtraaje viru v sebe. Rujnujesia cinnis prostych i prekrasnych projaviv yttia. astia liudyny buty zadovolenoju tymy umovamy, v jakych vona narodena j perebuvatyme zavdy, bo vychid iz nych ce smer, nio, iskra, o zhasla na vitri. I my stvoryly tut astia ne dlia toho, ob joho zrujnuvaly prybuci, nechaj navi ti, jaki pretenduju na krovnu sporidnenis iz namy! astia moliuska, o schovavsia v muliu i o-o maje buty rozduenyj nemynuym zbihom obstavyn, jakyj ranie nazyvaly na Zemli, ta j teper nazyvaju u vas doleju. U nas use peredbaeno! Bez znannia? A nedavni katastrofini naslidky perenaselennia? Vsia vaa planeta vkryta kladovyamy desiatky mijardiv ertv nevihlastva j zatiatosti, hirko movyla Faj Rodis. Zvyajna rozplata za cyvilizaciju, pozbavlenu mudrosti. Dopustyty slipe perepovnennia ekolohinoji nii,2 jak dlia

liudyni poynaju sijaty navkolo sebe ozloblennia i prynyennia, i vono rozchodysia jak kola po vodi. Puste! Ce vam lye zdajesia, liudiam z uoju nam psycholohijeju. Faj Rodis pidvelasia tak vydko, o ojo ahas ziulyvsia vid nespodivanky, jak chyyj zvir. Ale vona tiky dotorknulasia do krytalevoji kuli, jaka zacikavyla jiji svojimy osoblyvymy perelyvamy barv. Ci voroyni kuli dlia autohipnozu vmily robyty na Zemli lye v Japoniji pja tysiaoli tomu. Starodavni majstry vyribliuvaly jich z prozorych pryrodnych krystaliv kvarcu. Holovna optyna vi krystala orijentovana po osi kuli. Dlia voroinnia potribni dvi kuli, odnu stavlia vissiu vertykano, druhu horyzontano, jak va Tor vaa planeta. De druha kulia? Lyyla u predkiv na Bilych Zoriach. Molyvo, bajdue zhodylasia Rodis, niby vtratyvy interes do daoji rozmovy. Upere v ytti holova Rady otyrioch viduv nezvyajnu bentehu. Vin opustyv holovu. Kika chvylyn oboje movaly. Ja poznajomliu vas iz mojeju druynoju, nespodivano skazav ojo ahas i bezumno znyk za skladkamy zelenoji tkanyny. Faj Rodis lyylasia stojaty, ne vidvodiay pohliadu vid kuli j le usmichajuy svojim. dumkam. Naraz vona prostiahla ruku do pojasa j vytiahla maleku metalevu trubku. Pryklala jiji do pidstavky voroynoji kuli, i v nij opynylasia krychitna poroyna ornoho dereva, cilkom dostatnia dlia analizu. Faj Rodis ne zdohaduvalasia, o udostojila neuvanoji poesti. Osobyste yttia leniv Rady otyrioch zavdy bulo prychovanym. Vvaalosia, o ci nadliudy vzahali ne opuskajusia do takych ytejkych sprav, jak odruennia, zate mou vziaty v kochanky bu-jaku inku planety Jan-Jach. Naspravdi Eolodari braly druyn i kochanok lye z vukoho kola najviddaniych jim liudej. ojo ahas uvijov bezumno j nespodivano. Oevydno, ce bulo joho zvykoju. Vin kynuv vydkyj pohliad navsebi i lye potim podyvyvsia na neruchomu hostiu. Vony na misci, tycho skazala Rodis, tiky o tiky? neterpliae vyhuknuv ojo ahas, chutko peretnuv kimnatu j vidipjav skladaste drapiruvannia, jake niym ne vidriznialosia vid obbyvky stin. U nii za neju stojav olovik i yroko rozkrytymy oyma dyvyvsia na svoho volodaria. ojo ahas hnivno zakryav, prote vartovyj ne zruyv z miscia. ojo ahas kynuvsia v inyj bik. Rodis estom zupynyla joho. Druhyj te u takomu stani! Ce vai arty? u nestiami zapytav vladyka. Ja osterihalasia zustrity nerozuminnia, jak uora z viknom, vybalyvo pryznalasia Rodis. I vy moete ce zrobyty z konym? Navi zi mnoju? Ni. Vy vchodyte do tijeji pjatoji astyny vsich liudej, jaka ne piddajesia hipnozu. Spoatku treba zlamaty vau pidsvidomis. A vtim, vy ce znajete U vas zibrana i trenovana volia, mohutnij rozum. Vy pidkoriajete sobi liudej ne tiky vplyvom slavy, vlady, vidpovidnoji obstanovky. Choa j cymy sposobamy korystujete udovo. Vaa pryjmana zala: vy vhori, v osiajanni, a vnyzu, v sutinkach, usi ini, nikemni pryslunyky. Chiba pohano prydumano? zapytav ojo ahas z notkoju zverchnosti. Ci rei zdavna vidomi na Zemli. I znano velynii! Napryklad? U starodavniomu Kytaji imperator, vin e Syn Neba, orino vidpravliav molytvu pro vroaj. Vin iov z chramu v specinu marmurovu atanku vivtar erez park dorohoju, po jakij mav pravo chodyty lye vin. Doroha bula pidniata do verchivok derev parku j vymoena reteno vkladenymy plytamy marmuru. Vin priamuvav u cilkovytij samotyni j tyi, nesuy posudynu z ertvoju. Konomu, chto trapliavsia nenarokom tam, unyzu, pid derevamy, nehajno stynaly holovu. Ote, dlia povnoji velyi meni slid bulo b uora zitnuty holovy vsim vam?.. Ta oblymo ce. Jak vy spravylysia z mojimy vartovymy? Due lehko. Vony trenovani na bezvidpovidane j bezdumne vykonannia. Ce pryzvody do tuposti, vtraty rozumnoho spryjniattia i syly voli holovnoho komponenta stijkosti. Ce ve ne indyviduanis, a bimayna iz zakladenoju v neji prohramoju. Nema nioho prostioho, jak zaminyty prohramu Iz-za drapiruvannia nespodivano, jak i jiji olovik, zjavylasia inka nezvyajnoji dlia tormansinok vrody. Odnoho zrostu iz Faj Rodis, znano tenditnia, vona ruchalasia z osoblyvoju hnukistiu, javno rozrachovanoju na efekt. Volossia, take orne, jak u Rodis, ale matove, a ne blyskue, bulo zaesane nazad z vysokoho hladekoho loba, liahajuy na skroni j potylyciu vakymy chvyliamy. Na timji vyblyskuvaly dvi perepleteni zmiji z rozziavlenymy paamy, tonko vykarbuvani iz svitloho, z roevuvatym vidblyskom metalu. Namysto takoho metalu u vyhliadi mereanych kvadrativ, zjednanych roevym kaminniam z almaznym blyskom, ochopliuvalo vysoku yju i spuskalosia otyrma siajuymy pidviskamy v ulohovynu mi hrumy, ledve prykrytymy festonamy prunoho korsau. Pochyli vuki plei, krasyvi ruky j bia astyna spyny buly oholeni, zovsim ne za pravylamy povsiakdennoho odiahu Tormansa. Dovhi, le rozkosi oi pid lamanymy brovamy dyvylysia pyno j vladno, a huby velykoho rota z trochy pidniatymy kutokamy buly ino stysnuti, vyraajuy nevdovolennia. inka zupynyla, bezceremonno rozhliadajuy svoju hostiu. Faj Rodis pera ruyla navstri. Ne obmaniujte sebe, stycha skazala vona, vy, bezpereno, vrodlyva, ale prekrasnioju za vsich

buty ne moete, jak nichto u vsesviti. Vroda maje bezli vidtinkiv u ciomu bahatstvo svitu. Druyna volodaria prymruyla temno-korynevi oi j podala ruku estom vlasnoji velynosti, v jakomu prostupalo o udavano dytiae. Faj Rodis, kotra ve zasvojila pryvitannia Tormansa, obereno stysnula jiji vuzeku doloniu. Jak vas zvu, hostia iz Zemli? spytala ta vysokym rizkuvatym holosom, uryvasto, niby nakazujuy. Faj Rodis. Zvuy harno, choa my zvykly do inych pojedna zvukiv. A ja Jantre Jachach, v budennomu skoroenni Jan-Jach. Vas nazvaly po imeni planety! vyhuknula Rodis. Vdale imja dlia druyny verchovnoho volodaria. Na hubach inky Tormansa promajnula znevalyva usmika. o vy! Planetu nazvaly mojim imenem. Dyvovyno! Perejmenovuvaty planetu z konoju novoju volodarkoju jakyj velyeznyj i daremnyj trud! Ade treba perepysuvaty vsi poznaennia, ta j u knykach plutanyna! Klopit iz zminoju imen dribnyci! vtrutyvsia ojo ahas. Naym liudiam ne vystaaje roboty, to pracivnyky zavdy znajdusia. Faj Rodis upere znijakovila j movky stojala pered volodarem planety ta joho arivnoju druynoju. Oboje po-svojemu vytlumayly jiji zbenteennia i vyriyly, o nastav spryjatlyvyj moment dlia zaverennia audijenciji.

Unyzu, v ovtomu zali, ekaje inener, vin dopomahatyme vam oderuvaty informaciju. Vin ve as perebuvatyme tut, zjavliajuy za perym vaym poklykom. Vy skazaly inener? perepytala Rodis. Ja rozrachovuvala na istoryka. Ade ja nevihlas u pytanniach technolohiji. Krim toho, u nas na Zemli istorija najvalyvia halu zna, nauka nauk. ob rozporiadaty informacijeju, potriben inener. U nas tak zavedeno. ojo ahas poblalyvo usmichnuvsia. Diakuju, Rodis uklonyla. O, my zustrinemosia e ne raz! Koly vy pokaete meni fimy pro Zemliu? Koly zachoete. Harazd. Ja vyberu as i povidomliu. Do rei, ojo ahas kyvnuv na drapiruvannia, vyvedi jich iz hipnotynoho stanu. Moete podaty syhnal, vony vini. ojo ahas klacnuv paciamy, i tijeji sekundy obydva vartovi vyjly iz schovanok z pochylenymy holovamy. Odyn iz nych piov poperedu Faj Rodis erez korydory do zaly, zavianoji ornym drapiruvanniam i vstelenoji ornymy kylymamy. Zvidsy schody z ornoho kameniu dvoma pivkolamy spuskalysia do zolotysto-ovtoji nynioji zaly. Vartovyj zupynyvsia bilia baliustrady, i Faj Rodis pila vnyz odna, viduvajuy dyvnu polehkis, niby za pochmuroju ornotoju vhori zalyylasia tryvoha pro doliu ekspedyciji. Poseredyni na ovtomu kylymi stojav olovik, blidiyj za zvyajnoho tormansinyna, z hustoju i korotkoju ornoju borodoju, schoyj na starovynnyj portret epochy ERS. Mohutnij lob, husti brovy, o navysaly nad le opuklymy fanatynymy oyma, vuka duha ornych vusiv olovik nenae v transi dyvyvsia, jak spuskala po ornych schodach inka Zemli, navdyvovyu pravyni j tverdi rysy oblyia jakoji buly napivprycho-vani prozorym ytkom. o neliudke vyprominiuvaly jiji yroko rozkryti zeleni oi pid priamoju linijeju briv. Vona dyvyla niby kri nioho v bezmeni, jij odnij vidomi dali. Tormansinyn vidrazu zrozumiv, o ce doka svitu, ne obmeenoho odnijeju planetoju, vidkrytoho prostoram vsesvitu. Podolavy chvylynnu rozhublenis, inener pidijov. Ja Chonteelo Tollo Frae, itko vymovyv vin trysliv-ne imja, o oznaalo nyyj ranh. Ja Faj Rodis. Faj Rodis, ja poslanyj u vae rozporiadennia. Moje imja skladne, osoblyvo dlia hostej z uoji planety. Nazyvajte mene prosto Tae, inener usmichnuvsia znijakovilo j lahidno.

Rodis zrozumila, o ce pera po-spravniomu dobra liudyna, jaku vona zustrila na planeti Jan-Jach. U vas je jaki dodatky do imeni, o oznaaju povahu, vyrizniaju rozum, praciu, herojstvo, jak u nas na Zemli? Ni, nioho podibnoho. Vsich korotko nazyvaju ky korotkoyte, yteka; venych, technikiv, liudej mystectva, jaki ne pidliahaju rannij smerti, dy dovhoyteliamy, a do pravyteliv zvertajusia zi slovamy velykyj, vsemohutnij abo povelyte. Faj Rodis obmirkovuvala poute, a inener nervovo vodyv po kylymu noskom svoho erevyka, tverdoho j rypuoho na vidminu vid bezumnoho, mjakoho vzuttia Zmijenosciv. Moe, vy choete projty v sad? nesmilyvo zaproponuvav vin. Tam my moemo Chodimo Tae, skazala Rodis, darujuy inenerovi usmiku. Vin zblid, povernuvsia i piov poperedu. erez vikno-dveri vony spustylysia v sad, do vuzekych alej, rozplanovanych he po-zemnomu. Faj Rodis rozdyvlialasia, pryhadujuy, de vona bayla o schoe. y ne v jakij iz kil tretioho cyklu v Pivdennij Ameryci? Bezpeliustkovi kvity-dysky, jaskravo-ovti po krajach i husto-filetovi vseredyni, o pohojduvalysia na tonekych holych steblach nad biriuzovoju travoju, niym ne nahaduvaly Zemliu. uymy zdavalysia ovti lijkopodibni dereva. erez bifitry le utno pronykav prianyj zapach inych kvitiv, rizkoho synioho vidtinku, jaki ketiahamy zvysaly z kua dovkru ovanoji haliavyny. Faj Rodis stupyla krok do yrokoji lavy, zbyrajuy sisty, ale inener energijno pokazav v inyj bik, de koninyj horbyk uvinuvala atanka u vyhliadi korony z tupymy zubciamy. Ce kvity bezdumnoho vidpoynku, pojasnyv vin, dosy posydity tam kika chvylyn, ob porynuty v zacipeninnia bez dumok, strachu j turbot. Tut poliubliaju sydity verchovni pravyteli, i sluhy prychodia za nymy u pryznaenyj as, inake liudyna moe probuty tut nevyznaeno dovho! Tormansinyn i hostia iz Zemli pidnialysia v atanku z vyhliadom na sady Coam. Daleko vnyzu, za holubymy stinamy sadiv, bilia pidniia ploskohirja, rozkynulosia velyezne misto. Joho skliani vulyci vyblyskuvaly, nemov rikovi protoky. Ale vody brakuvalo navi u sadach Coam. U pidzemnych trubach umily strumky j deinde vlyvalysia v nevelyki basejny. Vid vysoennych vorit navi siudy dolynala bezladna muzyka, zlyvajuy iz umom holosiv, smichom i okremymy vyhukamy. Tam o kojisia? zapytala Rodis. Nioho. Tam vartovi j prysluha sadiv. omu vony taki nevytrymani? Chiba pravyteli, jaki tut yvu, ne vymahaju tyi? Ne znaju. V misti umu nabahato bie. V palaci ne utno, a do zrunostej inych jim bajdue. Sluhy volodariv nioho ne bojasia, jako do vpodoby svojim volodariam. Todi vony jich due pohano vychovuju! A navio? I o vy majete na uvazi? Nasampered uminnia strymuvaty sebe, ne zavaajuy inym liudiam. U ciomu jedyna molyvis zrobyty spine yttia aslyvym dlia vsich bez vyniatku. I vy dosiahly takoho na Zemli? Znano bioho. Vyych stupeniv spryjniattia i samodyscypliny, koly dumaje speru pro inoho, potim pro sebe. Ce nemolyvo! Ce dosiahnuto ve tysiaolittia tomu. Vychody, i u vas ne zavdy bulo tak? Ave. Liudyna podolala nezlienni perepony. Ale najvaym i najholovniym bulo podolannia samoho sebe ne zadlia odyny, a dlia vsijeji masy. A zhodom ce stalo prosto. Vminnia rozumity liudej i dopomahaty jim pryneslo viduttia vlasnoji znaymosti, dlia jakoho ne vymahalosia ni osoblyvoho talantu, ni vyniatkovoji intelektuanosti ce i je liach biosti liudej. Vony viduly, jak staju ujniymy, vpravniymy j vidkrytiymy, z velyeznoju perevahoju nad vukymy intelektualamy, navi i rozumniymy. Inener promovav, prysluchajuy do dalekoho revinnia radi j liudkoho homonu. A teper rozkai meni pro sposoby zberihannia informaciji na planeti Jan-Jach. I dopomoi oderaty jiji. o cikavy vas nasampered? Istorija zaselennia planety z asu prychodu siudy vaych liudej i donyni. Osoblyvo mene cikavlia peridy maksymanoho zaselennia ta podaoho rizkoho spadu naselennia Jan-Jach. Zvyajno, z ekonominymy pokaznykamy i zminoju ideolohiji. Use, o stosujesia naoji pojavy tut, zaboroneno. Tak samo zakryta vsia informacija pro peridy Velykoji Bidy j Mudroji Vidmovy. Ne rozumiju. Volodari Jan-Jach nikomu ne dozvoliaju vyvaty tak zvani zaboroneni peridy istoriji. Nejmovirno! Meni zdajesia, tut jake neporozuminnia. A poky o poznajomte mene cho by z tijeju istorijeju, jaku dozvoleno, ale tiky z tonymy ekonominymy pokaznykamy i statystynymy danymy obysliuvanych mayn. Dani obysliuvanych mayn nikomu ne pokazujusia, ne pokazuvaly i ranie. Dlia konoho peridu

vony obrobliajusia specinymy liumy v sekretnomu poriadku. Obnaroduvalo lye dozvolene. Jake znaennia maju ci vidomosti dlia nauky? Maje nijakoho. Koen perid pravyteli staralysia podaty takym, jakym chotily. y je molyvis dobuty spravni fakty? Lye pobinym liachom, u rukopysnych memuarach, u literaturnych tvorach, jaki unykly cenzury y znyennia. Faj Rodis pidvela. Inener Tollo Frae te pidvivsia, pochniupyvy, prynyenyj u svojemu rabstvi doslidnyka. Rodis poklala ruku na joho plee. Tak i vynymo, lahidno skazala vona. Spoatku zahanyj narys istoriji v dozvolenomu obsiazi, potomu postarajtesia znajty vse, o vcililo vid mynulych cenzur, vypravle, tonie spotvore i priamoji dezynformacii. Ne urisia, na Zemli buly schoi peridy. A o stalosia zhodom, nevdovzi pobayte. Inener movky proviv jiji do palacu.

Rozdil VI CINA RAJU

Evizo, de Rodis? Ne znaju, Vir. Ja ne bayv jiji try dni. edi ukala jiji vsiudy vid Kola Vidomostej do pokojiv verchovnoho volodaria, ale tudy jiji ne dopustyly. Rodis znykla pislia pokazu naych stereofimiv, jak tiky Tivisa j Tor poletily do chvostovoji pivkuli Tormansa, tak i ne doekavy dozvolu zniaty skafandry, skazav Vir. Na a, zhodyla Eviza, dovedesia e trochy ponosyty pancyr. Ja zvykla do metalevoji kiry, ta koly zvinylasia vid trubok i lyciovych ytkiv stalo prosto udovo. Bifitry zavaaju znano mene A o i Hen Atal! y znajete vy o-nebu pro Rodis? Rodis u Zali Temriavy. Ja pidnimavsia po ornych schodach, a vona jla poru z ojo ahasom u suprovodi vartovych, jakych tak nedoliubliuje edi. Ne podobajesia meni vse ce, skazav Vir Norin. omu vy tryvoyte? spokijno zapytav Hen Atal. Faj usamitniujesia z ahasom. Volodar z volodarem, jak vona artuje. Ci neemy-volodari, kotri znevaaju dyscyplinu, schoi na tyhriv. Vony nebezpeni svojimy nestrymnymy emocijamy, jaki tovchaju jich na bezhluzdi vynky. A SDF Rodis stoji tut vymknenyj. Zaraz pobaymo, inener broniovoho zachystu zrobyv u povitri chrestopodibnyj est rukamy. Korynevo-zolotystyj, kolioru Henovoho skafandra SDF vidrazu pidbih do joho nih. Kika sekund i cylindr na vysokij nici, o vysunulasia z kupola spyny robota, zahorivsia buzkovo-roevym svitlom. Pered stinoju kimnaty zhustylosia, fokusujuy, zobraennia astyny pilotkoji kabiny Temnoto Polumja, peretvorenoji na post zvjazku i spostereennia. Mylovydne oblyia Neji Cholli zdavalosia stomlenym u polyskach zelenych, holubych i oranevych vohnykiv, o zasviuvalysia na riznych putach. Neja pryvitala Hena i, raptom nastoroyvy, zapytala; omu ne v obumovlenyj ak? Treba hlianuty na doku yttia, skazav Hen. Neja Cholli perevela pohliad na svitlo-kremovu pane, de jaskravo j rivno svitylysia sim zelenych vohniv. Bau sam! vyhuknuv Hen, poproavsia z Nejeju i vymknuv robota. My vse vznaly! skazav vin Evizi j Viru. Rodis yva, i syhnanyj braslet na nij, ale, molyvo, jiji trymaju jak ce nazyvajesia U poloni! pidkazav Vir Norin. h Chto v poloni? prodzvenila pozadu edi. Faj Rodis! Vir bayv jiji v Zali Temriavy z ojo ahasom try dni tomu, a my zovsim z neju ne zustrialysia. To chodimo v Zalu Temriavy, i chaj Hen pokae, kudy vony znykly, edi chutko pila poperedu. U kinci serpopodibnoji zihnutoji halereji vony spustylysia na orni kylymy, otoeni kolom ornych kolon, akoviv i stin Zaly Temriavy, jak jiji nazyvaly zorelitnyky. Hen Atal vidijov do schodiv z baliustradoju, podumav kika sekund i vpevneno popriamuvav do temnoho prostoru mi dvoma zblyenymy kolonamy. Dveri za nymy vyjavylysia zamknutymy. Pislia kikoch nevdalych sprob vidynyty jich Hen Atal rizko postukav. Chto smije vryvatysia v pokoji volodaria Jan-Jach? harknuv zhory posylenyj elektronnymy pryladamy holos ochoroncia. My, liudy Zemli, ukajemo svoju volodarku! zarepetuvav, udajuy pidsyliuva, Vir Norin. Nioho ne znaju. Vertajtesia do sebe i di, poky volodari ne vvaatymu potribnym zjavytysia do vas! Zemliany perehlianulysia. edi epnula o Viru Norinu, i astronavihator po-chlopjaomu usmichnuvsia. Volodar Tormansa roby tak! i vin klacnuv paciamy. Za kika sekund poulosia lehke tupotinnia devjatyniky, I v ornij zali pojavyvsia ervono-filetovyj SDF. o vy zatijaly, Vir? sturbovano zapytala Eviza. Koly b ne nakodyty Rodis! Hire ne bude. Nastav as daty nevelykyj urok vsiliakym tam volodariam ta verchovnym istotam, jakych tut tak bahato. Eviza vidijla vbik z osudlyvym, prote zacikavlenym vyhliadom, a edi j Hen Atal zachopleno nablyzylysia do Vir Norina. Za komandoju astronavihatora SDF vysunuv upered kruhlu blyskuu koroboku na hrubomu kiastomu kabeli. Zakryjte vuni fitry, rozporiadyvsia Vir. Nesamovyte vyannia prorizalo bezmovnis palacu. Koroboka SDF opysala v povitri paralelohram, i

velyezni dveri povalylysia vseredynu temnoho prochodu. Zvidty pouly pereliakani kryky. Vir Norin poviv rukoju, vyprominiuva utrazvuku schovavsia pid SDF, postupyvy zvyajnomu roztrubu fonoperedavaa. Faj Rodis! Vyklykajemo Faj Rodis! vid hunoho revinnia SDF zhory posypalysia matoky skla, chytnuvsia i pohas hruepodibnyj svitynyk, pidvienyj mi kolonamy. Klyemo Faj Rodis! e holosnie zalementuvav SDF, i raptom zemliany viduly, o pidloha ornoji zaly plyve z-pid nih, a vony kovzaju po pochylij halereji. Vid nespodivanky, popry vsiu blyskavynu reakciju zemlianyna, Vir Norin ne vstyh vymknuty svij SDF. Devjatynika prodovuvala zvertatysia do Faj Rodis u neprohliadnij temini pidvalu, kudy skotyly usi etvero zemlian. Vir Norin erknuv doloneju po povitri, i SDF zamovk. Slipui lichtari schrestyly svoji promeni na oblyiach zemlian. Vony ledve mohly rozhledity, o provalylysia v kruhlyj pidval zi stinamy z neobroblenoho, hrubo sklepanoho zaliza. Z pjaty bokiv ziajaly nyki prochody, v konomu pojavyla hrupa ochoronnykiv u lilovij uniformi, jaki spriamuvaly orni roztruby svojeji zbroji na zorelitnykiv. Devjatynika vystavyla vyprominiuva zachysnoho polia, schoyj na hryb iz zahostrenoju apkoju. Zemliany zoseredeno ohliadalysia, rozmirkovujuy, jak vybraty iz pastky. Spokijnyj vyhliad porunykiv sviaennoho pokoju palacu rozliutyv ochoronnykiv. Rozziavliajuy orni roty v neutnomu krykovi, vony kynuly do hrupy zemlian, ale buly vidkynuti do zaliznych stin. Z livoho prochodu zjavyly liudy z nayvkamy oko v trykutnyku. Pidlyj prystrij! obureno vyhuknula edi. Dotepnyj z jichnioji toky zoru, skazav Hen Atal, Ja dumaju, jak by probyty steliu i pidniatysia v ovtu Zalu, zadumlyvo skazav Vir Norin. Ale na ce pide nadto bahato energiji. y ne lipe zaekaty, o bude dali? poradyla Eviza. Ato! zhodyvsia astronavihator.

Dovho ekaty ne dovelosia. Lilovi vartovi zrobyly kika postriliv iz svojeji zbroji. Zorelitnyky nioho ne uly zachysne pole ne propuskalo navi zvukiv, lye pomityly spalachy malynovoho polumja, o vyryvalosia z roztrubiv. Vidbyti zachysnym polem kuli vdaryly rykoetom po tych, chto jich vypustyv. Ti, o strilialy, iz spotvorenymy oblyiamy popadaly na zaliznu pidlohu. Vir Norin zanepokojeno hlianuv na pokayk batareji vysnauvaly. Vin koduvav, o e otyry mohutni pominyky stoja u jichnich kimnatach nahori bez diji Faj Rodis prosyla vymykaty robotiv, ob jakymo vypadkovym syhnalom ne zmusyty jich poruyty suvori pravyla. Nespodivano a tut, na Tormansi, vse traplialosia nespodi-. vano, ade erez neznannia charakteru i suspinych vidnosyn Tormansin hostiam iz Zemli bulo vako peredbayty rozvytok podij rozhublenis mynula, i lilovi ochoronci, vynisy poranenych, schovalysia v prochodach, a v monotonne hudinnia zachysnoho polia vrizavsia syhnal Faj Rodis. Vymkni SDF, Vir! Z polehkistiu zitchnuvy, astronavihator schovav parasoku i pouv u pidsyliuvaach nakaz ojo ahasa: Neporozuminnia prypynyty, rozijty, oam provesty hostej nahoru, do jichnich pokojiv. Za kika chvylyn velykyj pidijma dostavyv otyrioch herojiv do toho zhynu korydora, zvidkilia

poynalysia chory Zalu Temriavy. Bilia rozynenoho vikna v sad vydiliavsia itkyj syluet Faj Rodis. Protiah le voruyv jiji korotke orne volossia. Peroju do neji kynula edi. Rodis poklala ruky na jiji plei. Huby jiji usmichaly, ale oi buly sumni, sumnii, ni u peri dni perebuvannia na Tormansi. Narobyly perepolochu, liubi! vyhuknula Rodis bez osudu. Ja e ne polonena e! Ale tak nadovho znyknuty! pokartala Eviza. Spravdi, ja vynyla pohano. Ta stiky pobayla za ci dni, o zabula pro vae chvyliuvannia. Vse odno treba bulo trochy protverezyty jich tut, hnivno nasupyvsia Hen Atal. yttia staje nesterpnym vid bezhluzdych obmee, smichovynnoho samovdovolennia i rozsijanoho dovkola strachu. Ale Faj slid vidpoyty, perebyla edi. Stavy pid yvynyj du nehatyvnych iniv, u toj as jak tonki lapky SDF lehkymy dotorkamy bilohino aktyvizovanych rukavy masauvaly jiji, Faj Rodis perebyrala spohady pro dni, provedeni v pokojach ojo ahasa. Ce vyprobuvannia pochytnulo jiji vpevnenis u vyznaenomu ranie plani. Use poalosia z demonstraciji stereofimiv Zemli. Z dopomohoju dvoch SDF po specinomu kanalu Temne Polumja poav peredavaty due naturani jaskravi zobraennia, jaki po-starovynnomu nazyvaju na Zemli stereofimamy. Dlia yteliv Jan-Jach vony vyjavylysia dyvom, yvymy kartynamy yttia dalekoji planety. leny Rady otyrioch, jichni druyny, kika vyych sanovnykiv, inener Tae, zatamuvavy podych, steyly, jak pered nymy rozhortalysia kartyny pryrody j yttia liudej Zemli. Na prevelyke zdyvuvannia tormansin, nioho tajemnyoho j nezrozumiloho v usich sferach yttia cioho udovoho budynku liudstva ne bulo. Hihantki mayny, avtomatyni zavody i laboratoriji v pidzemnych y pidvodnych prymienniach. Tut u nezminnych fizynych umovach tryvala nevtomna robota mechanizmiv, jaki napovniuvaly produktamy dyskopodibni budivli pidzemnych skladiv, zvidky rozbihalysia transportni liniji, te schovani pid zemleju. A pid holubym nebom rozkynuvsia prostir dlia liudkoho yttia. Tormansiny pobayly neosiani parky, yroki stepy, ysti ozera j riky, nezapliamovanoji bilyzny hirki snihy j apky kryhy v centri Antarktydy. Pislia tryvaloji ekonominoji boroby mista ostatono postupylysia zorianym i spiralepodibnym systemam sely, mi jakymy buly rozkydani centry doslidennia j informaciji, muzeji ta budynky mystectva, povjazani v odnu harmonijnu mereu, o prostiahalasia po najzruniych dlia pomekannia zonach pomirnych subtropikiv planety. Inake vyhliadaly kini sadyby riznych cykliv. Vony roztaovuvalysia merydino j nadavaly riznomanitnosti umovam yttia pidrostajuoho pokolinnia komunistynoho svitu. Sami zemliany spoatku vydalysia yteliam Jan-Jach nadto serjoznymy j zoseredenymy. Jichnia nebahatoslivnis, neschynis do nasmikuvatosti j povne nespryjniattia bu-jakoho bliuznirstva, postijna zajniatis i strymane vyraennia pouttiv v oach balakuych, neterpliaych, psychino netrenovanych tormansin zdavalysia nudnymy, pozbavlenymy spravdi liudkoho zmistu. Lye opislia yteli Jan-Jach zrozumily, o ci liudy spovneni bezturbotnoji veselosti, porodenoji ne lehkovanistiu i nevihlastvom, a usvidomlenniam vlasnoji syly j neoslabnoji turboty vsioho liudstva. Prostota j yris zemlian vyplyvaly z hlybokoho usvidomlennia vidpovidanosti za koen vynok i z vytonenoji harmoniji indyviduanosti, zusylliamy tysia pokoli pryvedenoji u vidpovidnis iz suspistvom i pryrodoju. Sered nych ne bulo ukaiv slipoho astia, i tomu ne bulo liudej rozarovanych, jaki znevirylysia v usiomu. Buly vidsutni psycholohino slabki indyvidy, kotri hostro viduvaju svoju nepovnocinnis i erez ce otrujeni zazdristiu i sadystkoju liuttiu. Na voliovych i pravynych oblyiach ne prohliadalosia ni rozhublenosti, ni nastoroenoho pobojuvannia, ni sturbovanosti pro doliu svoju i svojich blykych, jaka izoliuje liudynu vid ji pobratymiv. Tormansiny ne pobayly odnoji znemoenoji nuhoju liudyny. Zemliany usamitniuvalysia dlia rozdumiv, pereyva, dlia vidpoynku pislia ojno zaverenoji tiakoji praci. Ale tymasova neruchomis i hlybokyj spokij buly hotovi v odnu my zminytysia mohutnioju dijeju dumky i tila. yvi vydinnia prekrasnoji Zemli rozbudyly hostru, neznanu ranie tuhu v nevelykoji kupky zemlian, vidrizanych vid bakivyny nejmovirnoju bezodneju prostoru. Tormansiny namahalysia ne pomiaty nezdolannu pryvablyvis pobaenoho svitu, vony perekonuvaly sebe v tomu, o jim pokazaly navmysne pidhotovleni inscenuvannia. Ale hihantki ochoplennia, vseplanetnyj mastab vydovya svidyv pro pravdyvis stereofimiv. I, peresvidyvy u dostemennosti, yteli Jan-Jach perejnialysia takoju tuhoju, o j yteli Zemli. Ta pryyna cijeji tuhy bula ina. Tut, na veryni horba u forteci hriznych volodariv, v oseli strachu i vzajemnoji nenavysti, postalo vydovye kazkovoho yttia. Niby jich pidvely do yroko rozynenych vorit sadu, de nio ne prychovuvalo vid jichnich adibnych oej i vodnoas bulo nedostupne. A vnyzu tulylosia bahatomijonne misto Centru Mudrosti, nazva jakoho zvuala ironino na kurnij i vbohij planeti. Moe, dosy dlia peroho razu? zapytala Faj Rodis, pomityvy vtomu na oblyiach hliadaiv. ojo ahas skosa hlianuv na prysutnich, joho druyna Jantre z usich syl prytyskala ruky do hrudej. Inener Tae pidviv holovu i namahavsia nepomitno zmachnuty sliozy, o kotylysia v hustu borodu. Taki sliozy ojo ahas pobayv u Zet Uha. Spalach nepojasnennoho hnivu ovolodiv nym: Tak, hodi! Kinajte! Zdyvovano hlianuvy na volodaria, Faj Rodis vymknula zvjazok iz zoreliotom. SDF pohasyly j schovaly vyprominiuvai. Hliadai pily do sebe, a Faj Rodis stupyla do ojo ahasa, jakyj znakom poprosyv jiji zatrymaty. Koly v sporonilomu zali lyylysia tiky vony vdvoch, ojo ahas upere vziav Rodis za liko, ale zlehka skryvyvsia i vidpustyv ruku. Rodis zasmijala.

 Ja zvyk do vaoho oblyia bez ytka i zabuv, o reta metal. Inkoly meni zdajesia, o zemliany zvyajnisiki roboty z holovamy yvych liudej, poartuvav volodar, zavodiay hostiu do znajomoji kimnaty iz zelenym drapiruvanniam i krytalevoju kuleju. A moe, my spravdi lye roboty? zapytala Rodis, vklavy v pohliad i usmiku nimoho koketstva, i inoyj vyklyk. ojo ahasu dovelosia napruyty vsiu voliu, ob ne piddatysia mohutnij prynadnosti zemnoji inky. Vin odvernuvsia, vidynyv ornu afu j distav predmet, schoyj na starodavniu liuku. Vlatuvavy u krisli navproty Rodis, zakuryv. Kri dymok, o rizko pachnuv, volodar planety prydyvliavsia do Faj Rodis, i joho vuki oi pojnialysia pelenoju zabuttia. Vin movav tak dovho, o Rodis zahovoryla peroju: o oznaala vaa komanda kinajte!? Neve vam ne spodobalasia Zemlia? Fimy technino bezdohanni. My nikoly ne bayly nioho podibnoho! Chiba sprava v technici? Ja maju na uvazi nau planetu. Ne meni sudyty pro kazoky. Jak ja mou vidriznyty brechniu vid pravdy, ne znajuy pro vau planetu nioho, krim ocych kartynok? Faj Rodis pidvelasia, trochy zipery na kraj chymernoho stola, j uvano podyvyla na ojo ahasa. Zaraz vy breete, skazala vona rivno, unykajuy zvynoho dlia tormansin moduliuvannia tonanosti holosu. Dopomoi meni zrozumity vas. Vy, liudyna vydatnoho rozumu, omu vy unykajete hovoryty priamo, pravdyvo? oho vy bojite? ojo ahas povino pidvivsia, cholodnyj i bundiunyj. Faj Rodis ne vidstupyla, koly vin zupynyvsia pered neju, vytiahnuvy yju i navalyvy na stil stysnutymy kulakamy. Jichnij movaznyj pojedynok tryvav doty, doky volodar ne vidstupyv, vytyrajuy loba tonekoju ovtoju chustynoju. My mohly b vas znyyty, skryvyvsia vin u nedobrij i nedorenij posmici, a natomis ja e zmuenyj pered vamy zvituvaty! Neve cia ertva vas obtiauje? intonacija Rodis zvuala neprychovanym hlumom. Vy bojitesia, o zjavysia e odyn zorelit i obydva korabli roztroa vai mista, palacy, zavody? Ale ja pevna, o vy j vai poplinyky bajdue spryjmete zahybe mijoniv yteliv Jan-Jach, rujnuvannia tysiaolitnioji praci, znyknennia vydatnych tvoriv liudkoho, henija, tiky b lyylysia yty vy! y ne tak?! znenaka rizko zapytala Rodis. Tak, zdryhnuvy, ziznavsia ojo ahas. A koho ality? Poha, nikemnych liudciv z dribjazkovymy pouttiamy? Staryj motloch vidyloho mystectva, jakyj ley nepotribnym zvalyem u prypalych pylom schovyach? kidlyvych fantazeriv dy? Ale vony liudy! vyhuknula Rodis. De tam! Ni! A chiba vy dopomahajete jim staty liumy? Ja ne mou zrozumity vas. Najprekrasnie v ytti zaraduvaty liudiam, i osoblyvo koly maje dlia cioho vladu, sylu, molyvosti. y moe buty bia radis? Neve vy navi ne dumaly pro ce, neasnyj olovik? Ni, ce vy neasna! zavolav volodar. Istynna davnia prykazka, o dlia inky isnuje teperinie i majbutnie, mynule ni. Jakyj vy istoryk, koly ne rozmijete, o more poronich du rozlyvalosia po planeti, vypyvy, obery, vytoptavy vsi jiji zakutky! Faj Rodis ue zaspokojila. y vidomo vam, o mozok liudyny nadilenyj unikanoju zdatnistiu vypravliaty spotvorennia zovninioho svitu, i ne tiky vizuani, a j rozumovi, jaki vynykaju erez vykryvlennia zakoniv pryrody v nepravyno vlatovanomu suspistvi? Mozok boresia z dystorsijeju, vypravliajuy jiji do prekrasnoho, spokijnoho, dobroho. Ja kau, pevna ri, pro normanych liudej, a ne pro psychopativ z kompleksom nepovnocinnosti. Chiba vy ne znajete, o oblyia liudej zdaleku zavdy krasyvi, a ue yttia, pobaene zboku, zdajesia cikavym i znauym? Ote, v konij liudyni zakladeni mriji pro prekrasne, jaki sformuvalysia za tysiai pokoli, i pidsvidomis schyliaje nas do dobra bie, ni nam zdajesia. Jak e mona hovoryty pro liudej, jak pro nepotrib istoriji? Meni poynaje podobaty vaa vidvertis, z kryvoju posmikoju skazav ojo ahas. Ale kai dali! Znaju, o vy teper ne sumnivajete u nekidlyvosti naych namiriv. Skiky raziv vai liudy namahalysia vlovyty choa b krapliu voronei v bu-koho z nas, navi pislia probnoji ataky zoreliota za vaym nakazom! Ade tut nioho ne ynysia bez nakazu Rady otyrioch?! Ave, znovu piddajuy dyvnij mahnetynij syli inky Zemli, pidtverdyv volodar. Koly tak, to sprava u vyhadanij zahrozi, jaka nibyto vychody vid nas. Ja zrozumila, o vy choete zaboronyty pokazuvaty yttia Zemli narodovi Jan-Jach. Ale vy povynni dijaty za jakoju sponukoju, prodyktovanoju vaym baenniam svitu, systemoju pohliadiv. My, zemliany, ne uhledily u vaij prymityvnij propahandi nijakych hlybokych turbot pro vdoskonalennia vaoho suspistva i liudej. Zbereennia isnujuoji struktury potribne lye kupci pravyteliv. V istoriji Zemli ce zanapastylo sotni derav i mijony liudej. Vy tut ne tak davno pereyly katastrofu perenaselennia Faj Rodis obirvala movu, z podyvom vidznayvy, o volodar Tormansa raptom zminyvsia na oblyi. ojo ahas upere vtratyv samovladannia. Hodi! Ne chou! Ni slova pro Zemliu! Nenavydu! Nenavydu prokliatu Zemliu, planetu bezmenoho stradannia mojich predkiv!

 Vaych predkiv? zapytala Faj Rodis, i v neji perechopylo v horli: jiji zdohad pidtverdyvsia. Tak, tak, mojich, tak samo, jak i vaych! Ce tajemnycia, jaku oberihaju bahato stoli, i rozholoennia jiji karajesia smertiu! omu? ob ne vynykaly mriji pro mynule, pro inyj svit, jaki pidtouju pidvalyny naoho yttia. Liudyna ne povynna znaty pro mynule j ukaty v niomu sylu, ade vse ce zminiuje jiji perekonannia j poroduje ideji, nesumisni z pidkorenniam vladi. Istoriju treba zrizaty vid korenia i poaty z momentu, koly derevo liudstva pryepylosia na Jan-Jach. ojo ahas chvylynu stojav u rozdumach, potomu siv, pokazavy Rodis na jiji krislo. Vin kuryv, zoseredeno dyvliay na krytalevu kuliu, a hostia iz Zemli sydila neruchoma, jak statuja, v hlybokij tyi pokojiv volodaria. ojo ahas kovznuv pohliadom po jiji nezvorunij postati i, navayvy, pidvivsia. Z potajnoho miscia vin vydobuv nabir instrumentiv, schoych na starovynni kliui. Odnym, korotkym i tovstym, vin vidimknuv nepomitni dverciata z tovstoho metalu, povernuv o useredyni j znovu reteno zaynyv jich. Chodimo, prosto skazav vin, vidkydajuy zelenu zavisu pered vuzekymy, jak ilyna, dveryma. Faj Rodis, ne vahajuy, ruyla za nym. ojo ahas opustyv holovu i jov, ne ohliadajuy, dovhym prochodom, ledve osvitlenym mianym svitlom vinych hazovych lamp. Vin obernuvsia lye bilia dverciat pidijmaa, propuskajuy Rodis u kabinu. Prolunav skrehit staroho mechanizmu. Kabina strimko poletila donyzu. U Faj Rodis, jaka omu ekala pidjomu, perechopylo podych. Vony spustylysia na znanu hlybynu j vyjly v korydor, po odyn bik jakoho buly zalizni opory i rejky. ojo ahas ohlianuvsia, zavodiay svoju suputnyciu do nevelykoho temnoho vahona j sidajuy za vaeli keruvannia. Vin uvimknuv liachovyj proektor, i z hurkotom, jak u starovynnych mayn Zemli, vahon pomav u neprohliadnu temi. Rodis, usmichnuvy schvyliovanomu volodarevi, tycho zaspivala, piddajuy hipnozu myhotlyvych vertykanych riznokolirnych znakiv, i pomityla, o ojo ahas uvano sluchaje, asto ohliadajuy na neji v polyskach syhnanych liuminoforiv. o za pisnia? uryvasto zapytav vin, pryskoriujuy i bez toho alenyj bih vahona. Pirnuty strimko j nevblahanno u mertvu i stranu hlybi, ob vriatuvaty z dna hrukoho poala perekladaty Rodis movoju Jan-Jach. Oto j use? zapytav ojo ahas. A o vy ekaly? oho vojovnyoho. Nadto badiora j rytmina melodija, skazav volodar, rizko hamujuy pered kvadratom filetovoho liuminofora. Vony vyjly v morok pidzemellia. Lye rysoky pokazykiv miano svitylysia v pidlozi, movby plavajuy v temriavi. ojo ahas obereno vziav Rodis za ruku. Nablyzyvy do kvadratnoji kolony, vin znajov u nij malekyj liuk, vidkryv joho i prysluchavsia. Treba peresvidyty, o vymyka u mojij kimnati spraciuvav, pojasnyv vin bezmovnij Rodis, inake pry sprobi vidynyty sejf iz dvernymy rele koen bude vbytyj na misci. Druhym kliuem iz zvjazky vin vidynyv e odyn liuk, uziavsia za schou na strilu rukojatku i z syloju potiahnuv na sebe. Vysunuvsia sribnyj stere, i tijeji myti zi skrehotom rozynylysia vaki, jak vorota, dveri do jaskravo osvitlenoji prostoroji zaly. Ledve vony uvijly, jak volodar natysnuv na knopku j dveri zaynylysia. Rodis ohledila, poky ojo ahas, nahnuvy nad yrokym kamjanym stolom, o peresuvav na niomu j klacav tumbleramy, schoymy na vaeli starovynnych elektronnych mayn, jaki Rodis asto bayla v istorynych fimach i muzejach. Prymiennia te bulo schoe na muzej. Vysoily zaskleni kolonky af i stelaiv, riady ino zasunutych uchliad buly pomereani mianymy ijerohlifamy. Schidci peresuvnych drabyn, o posirily vid pylu, de-ne-de zberihaly slidy nih tych, chto pidnimavsia po nych do verchnich poly. ojo ahas vyprostavsia, uroystyj i blidyj. Vin skydavsia na drevnioho ercia, chranytelia sokrovennych zna, ta j naspravdi vin nym buv. Vy znajete, kudy my pryjly! chrypko zapytav volodar. Ja zbahnula. Tut zberihajesia te, o vy vai predky pryvezly na zoreliotach iz Zemli. Faj Rodis napruyla vid chvyliuvannia. e b pak, istoryk ERS potrapliaje do schovya svide pro najtemniyj, pevne, perid ery velykych perevorotiv naperedodni ESV Ery Svitovoho Vozzjednannia! Rodis anoblyvo torknulasia hromizdkoho puta, oevydno, zniatoho iz zoreliota dalekych asiv odnoho z perych korabliv, jakyj vidajduno pirnuv u nezvidani hlybyny vsesvitu, o vyjavylysia bezmirno skladnymy. ojo ahas pidbadiorlyvo kyvnuv zbenteenij Faj Rodis i vkazav jij na riad orstkych sticiv z metalu j plastmasy v centri zaly. Ja rozumiju, o tut dlia vas use cikavo. Prote my, ne zabuvajte cioho, prodovujemo rozmovu. Vy perehlianete fimy, pryvezeni predkamy jak pamja pro planetu, zvidky vony vtekly. Vtekly z prymarnoju nadijeju na poriatunok, ale znajly nezajmanu planetu i nove yttia, jake obernulosia starym. Koly sumniv y nejasnis liachu dolaje stomleni nervy, ja prychodu siudy, ob nasytyty nenavystiu i v nij poerpnuty sylu. Nenavys do oho, do koho? Do Zemli i jiji liudstva! z prytyskom skazav ojo ahas. Podyvisia o ciu seriju. Meni ne bude

potreby pojasniuvaty vam motyvy zaborony vaych stereofimiv. Pobayvy istoriju vaoho raju, z jidkoju hirkotoju skazav volodar, chto ne zasumnivajesia v pravdi pokazanych vamy vydovy? Jak mohlo statysia, ob pohrabovana, zniveena planeta peretvoryla na udovyj sad, a rozliueni liudy, kotri ne viryly ni v o, zrobylysia ninymy druziamy? Jaki znariaddia, jaki liachy zaliznoho strachu trymaju narody Zemli v leatach takoji dyscypliny? A vtim, chiba vy skaete? Vy vmijete zvabliuvaty. Ja sam ce viduv. Pamjatajete lehendu pro Circeju, aklunku, jaka peretvoriuvala liudej u svynej? Inodi meni zdajesia, o vy Circeja Circeja udovyj mif z davnich-daven, jakyj vynyk e vid matrirchanych boestv pro seksuanu mahiju bohyni zaleno vid rivnia erotynoho prahnennia: abo vnyz do svynstva, abo vhoru do bohyni. Vin maje zavdy tlumayvsia nepravyno. Vroda i baannia volodity inkoju vyklykaju svynstvo lye v psychici tych, chto ne pidniavsia v svojich seksuanych pouttiach vye tvaryn. inky v davni asy due ridko rozumily liachy boroby iz seksuanoju dykistiu olovika, i ti, chto ce znav, vvaalysia Circejamy. Zustri iz Circejeju bula probnym kamenem dlia bu-jakoho olovika, ob diznatysia, y liudyna vin v Erosi. Seksuana mahija dije lye na nykyj rive spryjniattia Krasy j Erosu. Choete sprobuvaty? zaproponuvala Rodis i, do nevpiznannia zminyvy, spriamuvala na volodaria pohliad yroko vidkrytych vladnych oej, hordovyto vyhnuvy svij velyavo strunkyj stan. Temna syla skuvala voliu ojo ahasa, jaka mohutnia pruyna stala rozvyvaty u niomu, spyrajuy dychannia, styskajuy elepy i zvodiay mjazy nesamovytym baanniam. Ni! znavisnilo kryknuv vin. Rodis opustyla pohliad, i volodar vako siv na kraj stola, natysnuvy na vaici. Pohaslo svitlo, stina pidzemellia znykla, probyta zobraenniam, jake po hlybyni navi pereveruvalo zvyajni TVF. I Faj Rodis zabula pro vse, polynula u daleke mynule ridnoji planety. Spoatku jly inscenuvannia. ojo ahas pidibrav fimy v istorynij poslidovnosti podij. Dlia najdavniych asiv e ne isnuvalo fimovoji dokumentaciji. Dovelosia stvoriuvaty rekonstrukciji najvalyviych podij. Odnak ci podiji neadno rujnuvaly prekrasni kazky Zemli pro dobrych cariv, mudrych korolev, vidvanych rycariv zachysnykiv hnoblenych i znedolenych. Lehendy pro slavetnych polkovodciv i borciv za viru obertalysia nyzkoju kryvavych ubyvstv, orstokoho fanatyzmu j buzuvirstva, rujnuvanniam krasyvych mist, krajin i rodiuych ostroviv. Zemna istorija, jaku pysaly i vyly daleki predky, bula spriamovana na prychovannia istynnoji ciny zavojuva, zminy volodariv i cyvilizacij. Ale fimy-rekonstrukciji piznioji ERS stavyly pered soboju zavdannia pokazaty, o zusyllia liudej do stvorennia krasy, uporiadkuvannia Zemli, myrnoji praci j piznannia pryrody nezminno vyjavlialysia marnymy, zaveruvalysia bidamy i rujnuvanniamy. To ozvirili liudoery poyraly bi cyvilizovane plemja pered joho turbotlyvo ozdoblenymy j oporiadenymy peeramy. To na tli palajuych mist assirijki zavojovnyky ubyvaly ditej i starych, gvaltuvaly inok pered natovpom po-zviriaomu zvjazanych olovikiv, pryvjazanych do kolisny za protiahnuti kri nyni elepy remeni. Neskinennoju vervekoju prochodyly palajui poselennia, rozhrabovani mista, vytoptani polia, jurby vysnaenych liudej, jakych hnaly, nae stado. Ni, nijakyj skotar nikoly ne povodyvsia tak zi svojimy tvarynamy. Cilkom oevydno, o liudyna cinuvala kudy mene chudoby. Bie toho, liudy postijno zaznavaly sadystkych katuva. Jich povino perepyliuvaly navpil na majdanach Kytaju, sadyly na pali po dorohach Schodu, rozpynaly na chrestach u Seredzemnomorji, vialy na zaliznych hakach, jak obbilovani mjasni tui. Technika masovych znye nevpynno vdoskonaliuvala. Vidrubuvannia holiv, bahattia, chresty j pali ne mohly znyyty skupennia liudej u zavojovanych mistach. Liudej staly skladaty u vjazky na poliach, i kinni ordy basuvaly po nych. Spysamy j abliamy hnaly oalili natovpy v hory, skydajuy jich iz strimkych kru. Prymuuvaly muruvaty z yvych liudej stiny j vei, perekladajuy riady til aramy hlyny. Iz cijeji fantasmahoriji masovych znye, v jakych najbi pryholomlyvoju bula cilkovyta pokirnis liudkych mas, zahipnotyzovanych syloju peremociv, Faj Rodis zapamjatala scenu padinnia Rymu. Hordi rymlianky zi svojimy dimy probuvaly znajty prytulok na Forumi. Bezzachysni, pozbavleni zvynoji opory bakiv, olovikiv, brativ, perebytych u boju, divatka, molodi j stari inky z zacipenilomu bezvychidnomu vidaji dyvyly, jak do nych nablyajesia jurba huniv y hermanciv, spjanilych vid peremohy, iz zakryvavlenymy sokyramy j meamy. Cia nezabutnia scena, postavlena vmilym chudonykom, stala dlia Rodis uosoblenniam odnoho iz stupeniv inferno. Nemov u vidpovi na spivuttia Rodis, u fimi odna za odnoju postavaly kartyny zloyniv rymlian, dovodiay cym samym spravedlyvis pomsty, jaka, na a, tak ridko nastyhala zloynni deravy j narody v chodi istorynoho rozvytku. Z usich padi liudstva v dalekomu i v nedavniomu istorynomu mynulomu dehradacija rymlian ne mala sobi rivnych, chiba o v Nimeyni v epochu fayzmu. Rymliany, jaki vysoko pidnosyly sebe nad varvaramy, sami buly najhirymy dykunamy v stavlenni do liudej. Poturajuy najnyciym instynktam, pravyteli Rymu peretvoryly svojich hromadian na sadystkyj natovp nevihlasiv, nevsytymych u vymahanni chliba j vydovy. orstokis i cilkovyta vidsutnis spivuttia peretvoryly muky liudyny v rozvahu, a brak ujavlennia pro hidnis inopleminnykiv ta inovirciv vyklykaly atrofiju sovisti j blahorodstva. e v dochrystyjankyj perid rymliany poaly praktykuvaty v cyrkach, jak specino sporudenych dlia cijeji mety, tak i v perebudovanych hrekych teatrach, vydovya kryvavych pojedynkiv liudej z dykymy zviramy abo mi soboju. Zvyaj cej, o pryzviv do achlyvych vynye, tryvav ponad pjatsot rokiv, do

edyktu imperatora Konstantyna, kotryj zaboronyv ihry z ubyvstvom liudej. Zvyne prytuplennia synych viduttiv zmuuvalo imperatoriv i konsuliv narouvaty yslo vbyvstv i uriznomanitnyty pryjomy. Pompej vidsviatkuvav svoju peremohu, vlatuvavy Veneciju, abo poliuvannia, v cyrku. Za pja dniv ihry bulo vbyto istsot leviv i 1400 olovik. Imperator Tit, o pobuduvav velyeznyj cyrk u Rymi Kolizej, znyyv devja tysia zviriv i dvanadcia liudej. Peroho dnia zahynulo sim tysia olovik i pja tysia zviriv. Chrystyjan, zaytych u zviriai kury abo pryvjazanych do stovpiv, chyaky erly yvymy pid revye pjatdesiaty tysia hliadaiv tak zvanych vinych hromadian velykoho mista. Imperator Trojan zanapastyv dvadcia otyry tysiai olovik i odynadcia tysia zviriv. Slony, behemoty, levy, leopardy, vedmedyci, hijeny, krokodyly, tyhry, kabany vse hynulo na vtichu znavisnilych natovpiv. Tysiai holych inok, zovsim junych divat i ditej buly pomatovani na arenach chyakamy, roztoptani slonamy, nosorohamy j dykymy buhajamy. Imperator Probuje nasadyv lis na areni Kolizeju i vlatuvav poliuvannia iz sta leviv, dvochsot leopardiv i triochsot vedmediv. Liudy-myslyvci musyly vbyvaty chyakiv korotkymy spysamy. Nastupnoho dnia bulo vbyto try tysiai kabaniv, oleniv i strausiv. Imperator Hordin vlatuvav sviatkuvannia z tysiaeju vedmediv, a v de tysiaolittia Rymu dvi tysiai hladitoriv zahynuly na areni. Taki vystavy, zvyajno, buly ne v odnomu Rymi, a v usich velykych mistach. Ne menu orstokis i duchovnu dehradaciju projavlialy rymliany j pid as zavojovnykych pochodiv. Zamis povahy do munosti j herojkoho oporu svojich vorohiv, vony vynialy pidlu rozpravu nad bezzbrojnym myrnym naselenniam, zhaniajuy peremoenych razom z simjamy, dimy j starymy v rudnyky i kameniarni, de vony tiako pomyraly v neliudkych umovach, ne majuy navi ytla, postelej, vody dlia vmyvannia. Osoblyvo orstoko rozpravlialysia z chrystyjanamy ta jevrejamy. Pryduyvy povstannia v Ideji, rymki lehiny zihnaly vse jiji naselennia v afrykanki kameniarni. olovikiv, kastrovanych, osliplenych na odne oko rozpeenym zalizom, v kajdanach i z tavrom na lobi prymuuvaly dobuvaty znamenytyj numidijkyj marmur dlia rozkinych rymkych budive. Jako ujavyty sobi velyeznu kikis marmuru, vykorystanu na forumy, palacy, chramy, akveduky j navi dorohy, to okean liudkych strada ne moe ne vyklykaty v dui konoji spravnioji liudyny vidrazu j nenavys do nepopravnoho mynuloho. Takoju bula velyna cyvilizacija, o lyyla hordi napysy Hlorija Romanorum (Slava Rymlian), jaku narody Jevropy vprodov bahatioch stoli vvaaly nedosianym vzircem. Vidplata, jak zavdy, pryjla pizno j zvalyla, jak ce buvaje, na beznevynnych. Ale deravy, jaki zjavylysia znano piznie, te zmahalysia v orstokostiach. Francuki koroli, kotri nosyly pyni prizvyka, na zrazok KoroliA-Soncia, z nejmovirnoju dykistiu rozpravlialysia z inovirciamy-francuzamy. Skutych odnym lanciuhom po kikasot olovik, jich hnaly na halery Seredzemnoho moria, de v achlyvych umovach, zovsim holi, prykuti do lav, vony praciuvaly na veslach dovino, ne majuy za soboju nijakoji provyny. Kona halera potrebuvala 300400 vesliariv, a cych suden buly tysiai na Seredzemnomu mori, v tomu ysli j arabkych, na jakych muylysia raby-chrystyjany. Najkrovoerniyj sultan Marokko Mulaj-Izmajil zamknuv u svojemu haremi visimdesiat tysia polonianok. Ne vidstavaly vid cych volodariv j afrykanki carky ta caryci. Aby vanuvaty pamja korolevy ornoho narodu Aanti, try tysiai pjatsot rabiv bulo vbyto vidtynanniam ruk i nih, astynu spaleno yvcem. Pered cymy orstokostiamy bliaknu starodavni pochovannia cariv, prymirom, faraona Dera, na mohyli kotroho bulo vbyto 587 olovik, abo skifkych vodiv na Kubani ta v Pryornomorji, kurhany jakych riasno polyvaly krovju liudej i konej, jaki piddavalysia masovomu znyenniu. Perlyna starodavnioji kutury Ellada, o stala koziaym pasovykom na poatku Temnych Vikiv; rujiny e davnioji cyvilizaciji morkych narodiv Kritu; sterta kopytamy azitkych poly kutura drevnioji Rusi; kolosani znyennia aboryheniv Pivdennoji Afryky plemenamy zavojovnykiv, jaki vderlysia z pivnoi, vse ce, ve znajome, ne vyklykalo novych asocicij. Prote Rodis nikoly ne bayla uryvkiv dokumentanych zjomok, vmontovanych u inscenovani fimy pro ostanni peridy ERS. Iz zbienniam naselennia planety j rozvytkom mohutnioji techniky masovi vynyennia nabuly e achlyvioho vyhliadu. U velyeznych koncentracijnych taborach fabrykach smerti, de holodom, vysnalyvoju praceju, hazovymy kameramy, specinymy aparatamy, o vyvertaly cili zlyvy ku, liudy znyuvalysia sotniamy tysia i mijonamy. Hory liudkoho popelu, trupiv i kistok take ne snylosia navi starodavnim vynyuvaam rodu liudkoho. Atomnymy bombarduvanniamy za kika sekund zmitalysia z lycia zemli velyezni mista. Dovkru uent spalenoho centru, de sotni tysia liudej, derev i sporud hynuly myttievo, pomi zrujnovanych budive povzaly oslipleni, obpaleni ertvy. Z-pid ulamkiv lunav rozpalyvyj kryk ditej, jaki klykaly bakiv i blahaly daty vody. Ci kartyny zminylysia scenamy masovych represij, o peremeovuvalysia z bytvamy, v jakych tysiai litakiv u nebi, broniovanych harmat na sui :i korabliv z litakamy na moriach zitovchuvalysia v bezperervnomu kvali vyjuoho zaliza i nurtujuoho vohniu. Desiatky tysia pohano ozbrojenych soldativ zatiato, naprolom ily na sucinu zavisu vohniu skorostrinoji zbroji, poky hora trupiv ne zavaliuvala ukriplennia, pozbavliajuy protyvnyka molyvosti striliaty, abo joho soldaty ne boevolily. Pid as bombarduvannia mist vidajduni liudy fotohrafuvaly zrujnovani palajui budivli. Pryreeni na smer piloty-samovbyvci maly kri zavisu snariadiv i rozbyvalysia ob paluby hihantkych korabliv. Zdijmajuy vohnenni smeri, letily vhoru liudy, harmaty, ulamky mayn. Pidvodni korabli nespodivano vyrynaly z hlybyn moria, ob pryholomyty vorohiv

zalpom raket z termojadernymy zariadamy Prokyte, zemleyteko, poula Faj Rodis holos ojo ahasa. Vona zdryhnula, i vin vymknuv proektor. Vy ne znaly vsioho cioho? hluzlyvo zapytav ojo ahas. U nas ne zberehlysia tak povno fimy, mynulych asiv, vidpovila Faj Rodis. Pislia toho, jak poletily vai zorelioty, bula e velyka bytva. Nai predky ne zdohadalysia schovaty dokumenty pid zemliu abo v more. Bahato o zahynulo. ojo ahas kynuv pohliad na hodynnyk. Rodis pidvela. Ja zabrala u vas bahato asu. Vybate j diakuju vam. Holova Rady otyrioch spynyvsia, pro o rozmirkovujuy. Ja spravdi bie ne mou buty z vamy. Ta jako vy choete Bezumovno! Todi dovedesia vytratyty ne odyn de! Ja mou dovho obchodytysia bez chariv. Potribna tiky voda. Vodu znajdete tut, ojo ahas vidimknuv tretim kliuem e odni maleki dverciata. Bayte zelenyj kran? Ce moja linija vodozabezpeennia, usmichnuvsia vin, to pyjte i ne bijte. Ja vas zamknu, ale syhnanu afu lyu vidynenoju. Ne namahajtesia vyjty sami: tut nadto bahato pastok. Materil pro ostannie stolittia vy zmoete podyvyty ne ranie, jak erez dva dni. Vytrymajete? Faj Rodis movky kyvnula holovoju. Ja pryjdu po vas sam. Mikrokotuky z perezniatymy oryhinalamy o u cych uchliadach. aslyvo proyty! tak hovoria u nas rozluajuy. Faj Rodis podala volodarevi ruku v znak druby. Vin stysnuv jiji i na my zatrymav, vdyvliajuy u hlybynu siajuych zorianych oej svojeji hosti, jaki tak raziue vyriznialysia z usioho, o bulo jomu znajome j na ridnij planeti, i zi starovynnych fimiv Zemli, jakoji zreklysia joho predky. Znenaka cej dyvnyj olovik vidpustyv, tonie, vidtovchnuv ruku Rodis i znyk za dveryma. Velyezna broniovana plyta zaynyla uryvastym udarom, schoym na zvuk mechaninoho molota. Rodis zajnialasia vpravamy dychannia i zoseredennia, ob zariadyty tilo energijeju dlia majbutnioji praci. Ne lye perehlianuty, a j zberehty v pamjati pobaene. Nadto pizno dumaty pro zapysy erez SDF, ta j navriad y nevrivnovaenyj volodar planety pohodyvsia b povtoryty svij poryv. Rozibravy kotuky, Rodis pobayla, o ojo ahas pokazav odnu hrupu, poznaenu ijerohlifamy, jaki vona proytala jak Liudyna liudyni. Druha j tretia uchliady buly nadpysani: Liudyna pryrodi ta Pryroda liudyni. Fimy Liudyna pryrodi pokazuvaly, jak ezaly z lycia. Zemli lisy, peresychaly riky, znyuvalysia rodiui grunty, rozvijani y zasoleni, hynuly zalyti vidchodamy j naftoju ozers j moria. Velyezni dilianky Zemli, podovbani hirnyymy robota my, zacharaeni vidvalamy acht y zaboloeni marnymy spro bamy utrymaty prisnu vodu v poruenomu balansi vodoobminu suchodolu. Fimy-zvynuvaennia, zniati v odnych i tych e misciach z promikom kikoch desiatkiv rokiv. aliuhidni aharnyky na misci velyavych, jak chramy, hajiv kedriv, sekvoj, araukarij, evkaliptiv, hihantiv iz najhustiych tropinych lisiv. Movazni, oholeni, objideni komachamy dereva tam, de znyyly ptaok. Cili polia trupiv dykych tvaryn, otrujenych erez nepravyne zastosuvannia chimikativ. I znovu neoadlyve spaliuvannia mijardiv tonn vuhillia, nafty, hazu, nakopyenych za mijardy rokiv isnuvannia Zemli, syla-sylenna znyenoho dereva. Nahromadennia cilych zvaly bytoho skla, pliaok, iravoho zaliza, nezlamnoji plastmasy. Znoene vzuttia zbyralosia tryjonamy par, utvoriujuy potvorni kupy vye jehypetkych piramid. uchliada Pryroda liudyni vyjavylasia najnepryjemnioju. U achlyvych fimach ostannich stoli, de zitovchuvalysia nyivna syla techniky j kolosani masy liudej, liudka indyviduanis, nezvaajuy na ohrom stradannia, styralasia, rozyniajuy v okeani zahanoho achu j horia. Liudyna integrana odynycia v bytvi y u pryreenomu do zhuby natovpi pryrivniuvala za znaenniam do kuli abo smittia, jake naley prybraty. Antyliudianis i nemynua haba padinnia cyvilizaciji, jiji mastaby tak pryhniuvaly psychiku, o ne polyaly miscia indyviduanomu spivuttiu i rozuminniu muk liudyny jak blykoji istoty. Fimy tretioji uchliady rozhliadaly okremych osib velykym planom, pokazujuy stradannia i chvoroby, o vynykaly erez bezladne yttia, erez vidirvanis vid pryrody, nerozuminnia potreb liudkoho orhanizmu j chaotynoho, stychijnoho ditonarodennia. Promajnuly hihantki mista, opustili erez brak vody kupy ulamkiv betonu j zaliza, asfatu, o bravsia puchyriamy. Velyezni hidroelektrostanciji, zaneseni mulom, hrebli, rozlamani zmienniam zemnoji kory. Hnyjui zatoky j buchty moriv, bilohinyj reym jakych buv poruenyj, a vody otrujeni nahromadenniam vakoji vody vid pryskorenoho vyparovuvannia tunych milkovodnych basejniv na perehorodenych rikach. Hihantki smuhy mertvoji piny vzdov bezliudnych berehiv: orni vid naftovoho brudu, bili vid mijoniv tonn myjuych chimikativ, spuenych u moria j ozera. Potim potiahlysia skorbotnoju vervekoju perepovneni likarni, psychitryni kliniky j prytulky dlia kalik ta iditiv. Likari vely vidajdunu borobu iz zachvoriuvanniamy, o dedali zbiuvaly. Sanitarno-bakterilohini zachody znyyly epidemini chvoroby, o atakuvaly liudstvo izzovni. Ale vidsutnis mudroho rozuminnia bilohiji, a tako likvidacija orstokoho vidboru slabkych rozchytaly micnis orhanizmu, nabutu mijonamy lit pryrodnoho vidboru. Nespodivani vorohy napaly na liudynu zseredyny.

Riznomanitni alerhiji, najstraniym vyraznykom jakych buv rak, defekty spadkovosti, psychina nepovnocinnis mnoyly i staly spravnim lychom. Medycyna, o, cho jak ce dyvno, ne bula ranie naukoju peroriadnoji vahy, tako rozhliadala okremu liudynu mov abstraktnu kikisnu odynyciu i vyjavyla ne hotovoju do novych form chvorob. e bie lycha dodala hruba fasyfikacija produktiv. Choa liudstvo ve bulo naveno hirkym dosvidom z manikoju, batatom i kukurudzoju krochmalystoju jieju pradavnich suspistv tropinych oblastej, odnae navi v epochu ERS do nioho ne prysluchaly. Ne chotily zbahnuty, o cej dostatok chariv pozirnyj; naspravdi jia nepovnocinna. Potomu nastavalo postupove vysnaennia vid nestai bilkiv, a na stadiji dykosti rozvyvavsia kanibalizm. Pohane charuvannia zbiuvalo yslo neminych, mliavych liudej vakoho tiaharia dlia suspistva. Faj Rodis ledve staylo syl dyvytysia na zamuenych rakom chvorych, aliuhidnych, defektyvnych ditej i apatynych doroslych; na spovnenych snahy liudej, energija i adoba dijanosti jakych pryzvely do spraciuvannia sercia, nemynuoho v umovach nelehkoho yttia mynulych asiv, i do peredasnoji smerti. Najhrizniymy vyjavylysia nerozpiznani psychozy, jaki nepomitno pidtouvaly svidomis liudyny i kaliyly jiji yttia ta majbutnie jiji blykych. Alkoholizm, sadystka liu i orstokis, amoranis i nezdatnis strymuvaty navi chvylynni baannia, peretvoriuvaly liudynu na vidvorotne bydlo. I najhire, o liudy ci rozpiznavalysia nadto pizno. Ne bulo zakoniv dlia zachystu suspistva vid jichnich uynkiv, i vony vstyhaly morano zniveyty bahatioch liudej dovkola sebe, osoblyvo svojich vlasnych ditej, nezvaajuy na vyniatkovu samoviddanis inok jichnich druyn, kochanych i materiv A tonie, podumala Rodis, zavdiaky cij samovidannosti, terpinniu i dobroti rozpuskalysia pyni kvity zla iz nevynnych butoniv vrodenoji nestrymanosti j bezvillia. Bie toho, terpinnia i pokirnis inok dopomahaly olovikam pereyty tyraniju i nespravedlyvis suspinoho ladu. Prynyujuy i plazujuy pered volodariamy, vony potim pomalysia na svojij simji. Najdespotynii reymy dovho isnuvaly tam, de inky buly najpryhnienii j najpokirnii: u musumankych krajinach starodavnioho svitu, v Kytaji j Afryci. Skri, de inky buly peretvoreni na robou chudobu, vychovani nymy dity vyrostaly temnymy j vidstalymy dykunamy. Ci mirkuvannia zdalysia Faj Rodis cikavymy, i vona prodyktuvala jich zapysuvanomu prystroju, zachovanomu v dzerkanomu kryci pravoho plea. Pobaene pryholomylo Faj Rodis. Vona rozumila, o fimy davnich zoreliotiv projly specinyj vidbir. Liudy, jaki nenavydily svoju planetu, znevirylysia v zdatnosti liudstva vybratysia z pekla nevlatovanoho yttia, vzialy z soboju vse, o habylo cyvilizaciju, istoriju narodiv i krajin, ob nastupne pokolinnia ujavlialo sobi polyenu Zemliu miscem nejmovirnych strada, kudy ne mona povertatysia ni za jakych vyprobuva, navi todi, koly liudstvo ekav trahinyj kine. Oevydno, ce viduttia rozryvu z mynulym prymusylo predkiv nyninich tormansin, koly jim dyvovyno potalanylo znajty cilkom prydatnu dlia yttia planetu bez rozumnych istot, oholosyty sebe prybuciamy z mifinych Bilych Zirok, naadkamy mohutnioji i mudroji cyvilizaciji. Nio ne zavadylo b i piznie pokazuvaty fimy zemnych achiv. Na jich foni suasne yttia Tormansa vyhliadalo b suym rajem. Ale stalo ve nebezpeno rujnuvaty viru, o vkorenylasia, v jaku vyu mudris Bilych Zirok i jiji ochoronciv oliharchiv. Napevno, isnuvaly j ini motyvy. Faj Rodis stomylasia. Zniavy psevdotormansinkyj odiah iz tonkoji tkanyny, vona vykonala najskladniu systemu vprav i zakinyla improvizovanym tancem. Nervovyj perebih dumok zupynyvsia, i Rodis znovu stala zdatnoju do spokijnych rozdumiv. Sivy na kraju velyeznoho stola v klasynij pozi starodavnich schidnych mudreciv, Rodis zoseredylasia tak, o vse navkolynie znyklo i v ujavi lyalasia tiky ridna planeta. Navi vona, fachive z najkrytynioho j najhriznioho peridu rozvytku zemnoho liudstva, ne ujavliala ve obsiah i vsiu hlybynu inferno, erez jake projov svit liachu do rozumnoho j vinoho yttia. Drevni liudy yly v cych umovach use yttia, inoho v nych ne bulo. I kri cej astokil ubohosti ta orstokosti z pokolinnia v pokolinnia vikamy protiahuvalysia zoloti nytky ystoho kochannia, sumlinnia, blahodatnoho spivuttia, dopomohy i samoviddanych poukiv vychodu z inferno. My zvykly schyliatysia pered tytanamy mystectva i naukovoji dumky, mirkuvala Rodis, ale jim, odiahnenym u pancyr viduenoji tvorosti y piznannia, bulo lehe probyvatysia kri zlyhodni yttia. Kudy vae dovodylosia zvyajnym liudiam ne myslyteliam i ne chudonykam. Jedynym, ym mohly vony oboronytysia vid udariv yttia, buly zajaloeni j pomjati v joho nezhodach mriji i fantaziji. I vse vyrostaly novi, schoi na nych, skromni j poriadni liudy nepomitnoji praci, po-svojemu viddani vysokym prahnenniam. I za Eroju Rozjednanoho Svitu nastala Era Svitovoho Vozzjednannia i Era Zahanoji Praci, i Era Ruk, jaki Zustrilysia. Lye teper ne rozumom, a sercem zbahnula Faj Rodis usiu nezmirnis ciny, zaplaenoji liudstvom Zemli za joho komunistyne siohodennia, za vychid z inferno pryrody. Zbahnula po-novomu mudris ochoronnych system suspistva, hostro vidula, o nikoly, ni za jakych umov ne mona dopuskaty ani najmenoho vidchylennia do mynuvyny. Ni kroku vnyz po schodach, nazad do tisnoji bezodni inferno. Za konym ablem cijeji drabyny stojaly mijony liudkych oej, tulyvych, mrijlyvych, stradennych i hriznych. I more sliz. Jakyj velykyj i jakyj proroyj buv uyte Kin Ruch, o postavyv teoriju infernanosti v osnovu vyvennia starodavnioji istoriji! Lye pislia nioho ostatono zjasuvalasia najvalyvia psycholohina obstavyna davnich epoch brak vyboru. Tonie, vybir buv, prote nastiky uskladnenyj suspinoju nevlatovanistiu, o bu-jaka sproba podolannia obstavyn vyrostala v morano-psycholohinu kryzu y v zahrozlyvu fizynu nebezpeku.

Slidom za dumkamy pro vytelia pered Faj Rodis zrynuv obraz inoji liudyny, jaka tako ne pobojala duevnoho tiahara doslidnyka istoriji ERS. Orhanizator slavnozvisnych rozkopok, artystka i spivaka Veda Konh e z dytynstva stala dlia Rodis nezminnym idealom. Davnym-davno tilo Vedy Konh vyparuvalosia v blakytnomu spalachu vysokotemperaturnoho pochovanoho promenia. Ale udovi stereofimy Ery Velykoho Kicia jak i ranie nesu erez stolittia jiji yvu arivnu zovninis. Nemalo molodych liudej zapaliuvalysia prahnenniam projty tym e liachom. U suspistvi, de istorija vvaajesia najvalyvioju naukoju, bahato chto obyrav cej fach. Odnak istoryk, kotryj spivpereyvaje vsi nezhody j trudnoi liudej epochy, jaku vyvaje, zaznaje inodi nesterpnoho psycholohinoho navantaennia. Biis unykaje hriznych Temnych Vikiv i ERS, pronyknennia v jaki vymahaje osoblyvoji vytrymky j duchovnoho zahartuvannia. Faj Rodis vidula ve tiahar mynuloho, o lih na jiji duu, tiahar vikiv, koly istorija bula ne naukoju, a lye instrumentom polityky i hnoblennia, nahromadenniam brechni. Fasyfikatory dokladaly due bahato zusy, aby prynyzyty riadovych liudej davnich asiv i tym samym nemovby kompensuvaty nepovnocinne, aliuhidne yttia jichnich naadkiv. Dlia liudej novych, komunistynych er istoriji Zemli, jaki bezstrano j samozreeno zahlybliuvalysia v mynule, nezmirnis najavnoho tam stradannia liahala ornoju tinniu na vse yttia. Rodis tak hlyboko porynula v svoji rozdumy, o, ne poula skrehotu broniovanych dverej, jaki obereno vidynyv ojo ahas. Horinie osvitlennia bulo vymknute. Lye blidi promeni filetovych hazovych lamp perechreuvalysia v sutinkach pidzemnoji zaly. ojo ahas ne odrazu zbahnuv, o bay svoju hostiu v skafandri, jakyj obliahav jiji, nae vlasna kira, i chtyvo stav jiji rozdyvliatysia. Faj Rodis otiamyla, lehko ziskoyla zi stolu j pid pynym pohliadom ojo ahasa pidijla do sticia, na jakomu leala jiji odi. ojo ahas pidniav ruku, zupyniajuy Rodis. Vona neriue hlianula na nioho, popravliajuy volossia. Neve vsi inky Zemli taki prekrasni? Ja zvyajnisika, usmichnulasia Faj Rodis i zapytala: Mij vyhliad u skafandri vam podobajesia? e j jak! Vy prosto arivna. Faj Rodis skrutyla tonkyj odiah u pynyj dhut i obhornula navkolo holovy, na zrazok yrokoho tiurbana. Odiahnenyj trochy nabakyr, tiurban nadav pravynym i dribnym rysam zemnoji inky bezturbotnoho j lukavoho vyrazu. ojo ahas zapalyv horinie svitlo j ne pospiav ity, dyvliay na hostiu z neprychovanym zachoplenniam. Chiba v zorelioti je inky e krai vid vas? Tak. Olla Dez, napryklad, ale vona siudy ne pryjde, koda. Ja poprou jiji zatanciuvaty dlia vas.

Vony povernulysia do zelenoji kimnaty, jaku Rodis pokynula try dni tomu. ojo ahas zaproponuvav jij vidpoyty, Rodis vidmovyla. Ja pospiaju, bo zavynyla pered suputnykamy. Moji druzi, mabu, tryvoasia. Fimy zemnoho mynuloho zmusyly mene zabuty pro ce. Ale ja tak vdiana vam za vidvertis! Lehko ujavyty, naskiky valyva dlia istoryka cia zustri z dokumentamy j tvoramy starodavnioho mystectva, vtraenymy u nas na Zemli. Vy odna z due nebahatioch, chto bayv ce, suvoro skazav ojo ahas. Vy zvjazujete mene obiciankoju nioho ne hovoryty yteliam vaoji planety? Same tak! Faj Rodis podala ruku, i znovu ojo ahas sprobuvav zatrymaty jiji v svojij. Prolunav lehekyj svyst perehovornoho prystroju. Volodar vidvernuvsia do stolyka, skazav kika nerozbirlyvych sliv. Nevdovzi do kimnaty zajov schvyliovanyj inener Tae. Spynyvy bilia dverej u anoblyvij pozi, vin vklonyvsia ojo ahasu, ne vidrazu pomityvy Rodis u hlybyni kimnaty. Hosti Zemli ukaju svoju volodarku. Vony zjavylysia v Zalu Zasudennia i pryvely z soboju odyn iz devjatynohych aparativ. Jaki budu nakazy?

 Nijakych. Jichnia volodarka tut, vona zaraz pryjde do nych. A vy lyyte, treba poradyty! Inener Tae povernuvsia i ostovpiv. Metaleva Rodis, uvinana chvakym ornym tiurbanom, pid jakym siajaly jiji nezvyajni zeleni oi, vydalasia jomu mohutnim stvorinniam neznanoho svitu. Vona stojala nezaleno j vino, o bulo nemyslymo dlia inky Jan-Jach, povnistiu vidkryta i vodnoas taka daleka j neprystupna, o inenerovi stalo boliae do nestiamy. Faj Rodis usmichnula jomu i zvernula do holovy Rady otyrioch: Vy dozvolyte nevdovzi pobaytysia z vamy? Ajake. Ne zabute pro vau Ollu j tanci! Faj Rodis vyjla. Vona teper chodyla bez suprovodu erez bezliudnyj korydor i bezliudni zaly. V perij zali z roevymy stinamy z klynopysom ornych stril i lamanych linij stojala inka. Rodis upiznala druynu volodaria, jaka svoho asu dala imja cilij planeti. Krasyvi huby Jantre Jachach skryvylysia v zverchnij posmici, itkiym stav nedobryj zlam briv. Ja bau vau hru, ale ne ekala vid uenoho vataka prybuciv takoji bezsoromnosti j zuchvalosti! Faj Rodis movala, zhadujuy semantyku zabutych na Zemli lajlyvych sliv, z jakymy dovelosia poznajomyty na Tormansi. Ce e bie rozhnivalo tormansinku. Ja ne dozvoliu, ob vy rozhuliuvaly tut u takomu vyhliadi! zakryala vona. U jakomu vyhliadi? zdyvovano ohlianula sebe Faj Rodis. A, zdajesia, ja rozumiju. Ale va olovik skazav, o cej vyhliad jomu do vpodoby. Skazav! zadychnulasia vid hnivu Jantre Jachach. Vy ne rozumijete, o vy neprystojni. Vona z pidkreslenoju vidrazoju ohlianula Rodis. Vbrannia za vaymy zvyajamy ne hodysia dlia vulyci, pohodylasia Rodis Ale v ytlach? Va odiah, prymirom, meni zdajesia i krasyviym, i zuchvaliym. Tormansinka, odiahnena v sukniu z nykym korsaem, o oholiuvav hrudy, i v korotkij, rozrizanij na vuki striky spidnyci, jaka pry konomu poruchu vidkryvala stehna, zdavalasia spravdi bi oholenoju. Krim toho, ledve pomitna usmika kovznula po hubach Rodis, u ciomu metali ja absoliutno neprystupna. Vy, zemliany, abo bezmirno najivni, abo due chytri. Neve ne rozumijete, o vy vrodlyva, jak nijaka inka mojeji planety? Vrodlyva, nezvyajna j nebezpena dlia naych olovikiv Navi tiky dyvytysia na vas Jantre Jachach nervovo stysnula ruky. Jak meni vam pojasnyty? Vy zvykly do doskonalosti tila, ce stalo u vas normoju, a v nas ridkisnyj dar. Faj Rodis poklala ruku na oholene plee Jantre Jachach, i ta vidsachnulasia, zamovknuvy. Vybate meni, leheko vklonylasia Rodis. Vona rozmotala tiurban i vmy odiahnula. Ale vy obicialy olovikovi jaki tanci? Tak, ce dovedesia vykonaty. Ja ne dumaju, o ce moe buty vam nepryjemnym. Odnae stosunky z volodarem planety sprava osoblyva, jaka vyznaaje kontakty naych svitiv. I ja tut ni do oho? znovu spalachnula tormansinka. Tak! pidtverdyla Faj Rodis, i Jantre Jachach znykla, onimila vid liuti. Faj Rodis postojala v zadumi j povino ruyla erez zalu. Syna vtoma prytupyla jiji postijnu hostrotu pouttiv. Vona peretnula druhu, ovtu z korynevym, zalu i tiky-no stupyla v ostanniu, miano osvitlenu halereju, o zjednuvala pokoji volodaria z vidvedenoju zemlianam astynoju palacu, jak vidula yj pohliad. Rodis vraz napruyla u psychinomu zusylli, jake nazyvalo pryjomom vidsii zlovmysnosti. Nevyraznyj zvuk, schoyj na skryk zdyvuvannia j rozhublenosti, prolunav z temriavy. Rodis nabrala duchu i projla mymo, a pozadu neji, nyko nachylyvy, bihla liudyna, priamujuy v toj bik, zvidky vona zjavyla. I raptom unyzu o vako hupnulo. Kryk SDF, o klykav Rodis, pronyk v usi zakutky palacu. Probihly ochoronci. Ce buv toj samyj moment, koly riatuvana kompanija provalylasia kri pidlohu Zaly Moroku, y Zaly Zasudennia, jak vona oficijno nazyvala. Liudy Zemli e ne rozumily, o ochoronciv palacu j nyych naanykiv ne mona vvaaty za normanych, chaj nedostatnio osvienych ta vychovanych, ale liudej, jaki vidpovidaju za svoji vynky. Ni, lilovi buly morano nepovnocinnymy, psycholohino zlamanymy istotamy, nezdatnymy myslyty, viddanymy voli vyych naanykiv, jaki povnistiu zvinyly sebe vid vidpovidanosti. Takoho vysnovku j dijly zorelitnyky, jaki pislia stysloho zvitu Faj Rodis obhovoryly te, o stalosia. Usi my narobyly bezli pomylok. Rodis obvela tovaryiv usmichnenymy oyma. y meni dorikaty vam, koly samij choesia rozvoruyty, rozvalyty ciu avunnu vpertis, baannia zberihaty potvorni poriadky? Nas prosto pryholomyly schovya informaciji, skazala edi, starovynni chramy ta ini zanedbani prymiennia, nabyti stosamy knnok, paperiv, kart i dokumentiv, zaplisniavilych, inkoly napivzohnylych. ob daty lad choa b odnomu takomu schovyu, potribni sotni starannych pracivnykiv, a pryblyzne yslo takych schovy po vsij planeti maje trysta tysia. Ne kraa sprava i z vytvoramy mystectva, zauvayv Hen Atal. U budynkach Muzyky, yvopysu j Skuptury vystavleno lye te, o podobajesia Radi otyrioch ta jichnim najblyym poplinykam. Retu, stare j nove, zvaleno v zaynenych prymienniach, kudy nichto ne navidujesia. Ja zahlianuv v odne. Tam kupy zleanych poloten i bezladni piramidy statuj, vkrytych tovstym arom pylu. Serce styskajesia, koly dyvysia na ce kladovye kolosanoji tvoroji praci, mrij, nadij, jaki o tak realizovuvalo liudstvo Jan-Jach!

 Ote, vse zrozumilo, skazala Eviza Tanet. Perebuvajuy tut, my nioho ne pobaymo, krim toho, o nam dozvolia pokazaty. V rezutati my dostavymo na Zemliu achlyvo spotvorenu kartynu yttia Tormansa, i naa ekspedycija das due malo korysti! o vy proponujete? zapytav Vir Norin. Pity v huavynu zvyajnoho yttia planety, perekonano vidpovila Eviza. Dniamy my zmoemo zniaty skafandry, i naa metaleva zovninis nikoho ne benteytyme. Zniaty skafandry? A zbroja vbyv? vyhuknuv Hen Atal. I vse dovedesia, spokijno skazala Rodis, inake nas curatymusia liudy Tormansa. A lye zavdiaky jim my matymemo istynne ujavlennia pro yttia tut, joho cili j sens. Bezhluzdo rozrachovuvaty, o my, semero olovik, rozkopajemo velyezni zavaly zanedbanoji informaciji i zmoemo rozibratysia v nij. Nam potribni liudy z riznych mis, riznych suspinych rivniv i profesij. A profesija tut due valyva, vona v nych odna na vse yttia. I, nezvaajuy na ce, vony praciuju pohano, zauvayla edi. Tivisa j Tor ohliadaly bilohini instytuty planety j buly vraeni nejmovirnoju zanedbanistiu zapovidnykiv i parkiv-hynu vysnaeni lisy, povnistiu vyrodujesia fauna. Znimajte-no skafandr, Evizo! Dovedesia poterpity e dniv is. Zorelitnyky staly rozchodytysia po kimnatach, ob pidhotuvaty erhovu peredau na Temne Polumja. Vy chotily pobayty Vedu Konh? Todi chodimo, raptom zvernulasia Rodis do edi. ornyj SDF, jakyj dovho nimuvav, zadribotiv z kutka do dyvana. Faj Rodis distala z nioho ziroku pamjatnoji mayny i rozhornula fohu. Hranatovyj kolir svidyv pro bihrafiju lirynoho napriamu. Kika manipuliacij Rodis i pered vysokoju, zadrapirovanoju blakytnym stinoju vynyklo yve marevo. Stereofimy EVK niym ne postupalysia suasnym, i Veda Konh kri stolittia, o splyvly v mynule, vvijla i sila pered Rodis ta edi v aurne metaleve krislo toho asu. Ja postavyla na pjatyj promi, poepky skazala schvyliovana Rodis. Te, o ja nikoly ne bayla sama, ostannie desiatyriia jiji yttia. Koly vona zakinyla rozyfruvannia vojennoji istoriji etvertoho peridu ERS edi z druhoho kutka dyvana bayla pered soboju odnoasno Vedu Konh i Faj Rodis, kotri niby sydily odna navproty odnoji, ilku Ery Velykoho Kicia i inku Ery Ruk, jaki Zustrilysia Kona koliarka Zemli znala Vedu Konh, doslidnyciu stranych pidzeme ERS, herojiniu davnich kazok, kochanu dvoch znamenytych liudej svoho asu Erh Noora i Dar Vitra, pryjateku lehendarnoho Ren Boza. edi porivniuvala znajomyj obraz iz yvoju prodovuvakoju jiji spravy. Faj Rodis ne dovelosia probyvatysia kri tovi kaminnia j nebezpeky zachysnych prystrojiv. U bezodni kosmosu na vidstani, nejmovirnij navi dlia liudej epochy Vedy Konh, vona znajla cilu planetu, jaka niby vcilila vid tych krytynych asiv zemnoho liudstva. edi z dytiaym zachoplenniam rozhliadala vytonene oblyia Vedy, nine, z laskavymy sirymy oyma, z mrijlyvoju usmikoju. Holova le schylylasia pid vahoju dovhych kis. Roky ne vidbylysia na divoij strunkosti jiji stanu, ale edi, jaka pamjatala fimy molodych lit Vedy, zdalosia, niby prychovana tuha pronyzuvala vse jiji jestvo. Velyke rozmajittia liudkoji zovninosti na Zemli, nadto v Eru Zahanoji Praci, koly staly zlyvatysia najriznomanitnii rasy i narodnosti, perebiuvalo bu-jake ujavlennia. Rizni vidtinky volossia, oej, kolioru kiry j osoblyvosti statury pojednuvalysia v naadkach kchmero-indijciv, ispano-rosijko-japonciv, anhlo-polinezo-zuluso-norveciv, basko-italo-arabo-indonezijciv too. Perelik cych yslennych kombinacij zapovniuvav cili kotuky rodovidnych. yroi vyboru henetynych pojedna zabezpeuvala bezkonenis yttia bez vyrodennia, tobto bezmene schodennia liudstva. astia Zemli poliahalo v tomu, o liudstvo vynyklo z riznych viddalenych hrup i stvorylo na istorynomu liachu bezli vidhalue, kuturnych i fizynych. Blye do Ery Velykoho Kicia typ liudyny Zemli stav doskonaliym, zaminyvy bahatolyki typy Ery Zahanoji Praci. Do kincia Cijeji Ery liudy rozpodilialysia na dvi holovni katehoriji: neandertalojidnu micnu, z masyvnymy kistkamy hrubuvatoji statury, i kromaniojidnu, z tonym kistiakom, vysokym zrostom, vrazlyviu psychino j delikatniu v pouttiach. Spravoju henetykiv bulo vziaty vid konoji krae, zlyvy jich v odne, o j zrobyly protiahom EVK. A do ERZ ystota zovninosti stala e jaskravie vyraenoju, i ce pomityla edi, porivniujuy asketynu tverdis niby vykarbuvanoho z kameniu oblyia Faj Rodis z ninym lykom Vedy Konh. Faj Rodis uosobliuvala e odyn stupi pidvyennia energiji j universanosti liudyny, jaku svidomo vyrobliaje suspistvo, o unykaje zhubnoji specilizaciji. Faj Rodis v usiomu zdavalasia micnioju, tverdioju vid inky EVK i obrysamy synoho tila z micnym skeletom, i hordo pidniatoju holovoju na vysokij, ale ne tonkij yji, i nevblahannym pohliadom oej, rozstavlenych yre, ni u Vedy, i vidpovidno yrym olom i pidboriddiam. Okrim cych zovni archajinych rys bioji psycho-fizynoji syly i micnosti tila, Rodis i vnutrinio vidrizniala vid Vedy Konh. Jako do Vedy koen potiahnuvsia b bezzastereno j dovirlyvo, to Rodis bula nemov vidhorodena meeju, dlia podolannia jakoji neobchidni vpevnenis i zusyllia. Jako Veda vyklykala liubov z peroho pohliadu, to Rodis pouttia hlybokoji povahy i pevnyj ostrach. Veda Konh zvernula do nevydymych hliadaiv: Dvi pisni vojennoho peridu ERS, nedavno perekladeni Tir Tvistom. Melodiji zalyeni bez zmin.

yji ruky peredaly Vedi lehkyj muzynyj instrument z yrokym ploskym rezonatorom i strunamy, napnutymy na dovhyj hryf. Z-pid jiji paciv polynuly dovhi dzvinki zvuky prostoji i tulyvoji, jak povini sliozy, melodiji. Molytva pro kuliu, skazala Veda, i jiji nykyj duyj holos napovnyv velyku kimnatu palacu. To bulo zvertannia do jakoho boha z blahanniam daruvaty zahybe u boju, ade v ytti dlia liudyny ve bie nioho ne lyalosia. Kuliu smertenu poly meni navstri, bo myloserdia bezmirne tvoje, povtoryla edi. Jak mohlo suspistvo dovesty liudynu, taku spokijnu j chorobru, do molytvy pro kuliu? Ina pisnia zdalasia e nejmovirnioju: aslyvyj ly mertvyj. Letia litaky, Harmaty hurkou, i tanky idu. A kuli siu, i liudy tremtia, I hory trupiv rostu Veda Konh spivala, schylyvy do strun, o tulyvo j hrizno rokotaly. Skorbotno skryvyly jiji vusta, stvoreni dlia yroji usmiky. Vyjde na more trupy na chvyliach Tiky-no znyklo zobraennia, Faj Rodis pidvela i zasmueno skazala: Veda Konh due, ni my, viduvala ve bezmir stradannia, o joho zaznavaly nai predky. Neve antyhumanizm buv takyj poyrenyj v ERS, neve vin vyznaav perebih usioho yttia? zapytala edi. Na astia, ni. I vse antyhumanizm pronyzuvav use, navi mystectvo. Najvydatnii poety tych asiv dozvolialy sobi viri, podibni do cych. Rodis prodeklamuvala nyko j holosno: Kuliamy riasno po pereliakanych, po vtikaach udar, parabelume! Nejmovirno! zdyvuvalasia edi. o take parabelum? Kuliova kyekova zbroja. To ce serjozno? Byty riasno kuliamy po tych, chto tikaje, riatujesia vid nebezpeky? edi spochmurnila. Cilkom serjozno. Ale do oho ce pryzvelo? Zamis vidpovidi Rodis vidkryla binu stinku SDF i vytiahla dovhastyj rombinyj futliar krystalochvyliovoho orhanu. Pidniavy joho na doloni livoji ruky, vona kika raziv provela nad nym pravoju. Prolunala muzyka, mohutnia j lycha, vona kotylasia valom, u jakomu tonuly j zachlynalysia dysonansni akordy roztiahnutych zvukiv. Ale ci prytlumleni skarhy micnialy, zlyvalysia, skruuvaly u vychor prokliattia j hluzuvannia. edi nesamochi ziulylasia. Veresklyvi zvuky, to ponyujuy, to pidvyujuy, rozplyvalysia v pryhluenomu haranni. V ciomu chaosi melodiji, jaka lamalasia, strybala, pouvsia holos Faj Rodis: Zemle, ne artuj zi mnoju, He ubohe sky vbrannia, Znov zoreju sta jasnoju, Vohnesiajnoju do dna! Ohlulyvyj svyst i vyttia, niby spalach atomnoho polumja, zdijnialysia slidom, i muzyka obirvala. o ce bulo? Zvidkilia? schvyliovano zapytala edi. Proannia z planetoju skorboty j hnivu, pjatyj perid ERS. Viri davnii, i ja pidozriuju, o poet koly vklav u nych inyj, lirynyj, zmist. Baannia znyyty doentu lychovisne yttia na planeti, jake uspadkuvaly joho naadky, realizuvalosia, zokrema, u vtei predkiv tormansin. I nezvaajuy na vse ce, naa Zemlia vidrodylasia svitloju i ystoju. Tak, ale ne vse liudstvo. Tut, na Tormansi, povtoriujesia naa istorija. edi pryhornula do Faj Rodis, nemov doka, jaka ukaje pidtrymky materi.

Rozdil VII OI ZEMLI

Temne Polumja vysoiv jak dykyj strimak u suchomu p pustenomu prymorkomu stepu. Viter ue navijav rebrystyj ar tonkoho pisku i pylu na ostrive speenoho dovkruhy zoreliota gruntu. oden yvyj slid ne peretynav hrebinci bryiv. Inkoly kri zvukonepronykni povitriani fitry do zemlian dolynaly schoi na vyhuky rozmovy vartovych, jaki patruliuvaly navkolo, i hunyj hurkit dvyhuniv transportnych mayn. Zorelitnyky rozumily, o varta stoji tut dlia toho, ob perekodyty kontaktu z tormansinamy, i a nijak ne dlia zachystu hostej vid mifinych zloynciv. Odnoho razu vnoi z boku deravy bula zdijsnena sproba napadu na Temne Polumja. Zorelitnykiv ne vdalosia zachopyty znenaka, i aparaty ninoji zjomky zafiksuvaly podrobyci boju. Bytvy, vlasne, ne vidbulosia. Lilovi, jaki nespodivano obstrilialy halereju i kynulysia v jiji nazemnyj prystrij, buly zupyneni zachysnym polem i poraneni postrilamy: za brakom dosvidu Neja Cholli perestarala, uvimknuvy pole raptovo j na velyku potunis. Vidtodi nichto ne nablyavsia do Temnoho Polumja. Liudyni, jaka siudy potrapyla vpere, mohlo zdatysia, o zorelit polyenyj davno. Ekipa ekav povnoji aklimatyzaciji, koly mona bude vlatuvaty vidkrytu halereju i, ekonomliay zapasy zemnoho povitria, vidynyty liuky korablia. Div Simbel i Olla Dez mrijaly zdijsnyty ekskursiju v more, a Hrif Rift i So Sajin planuvaly nasampered vstanovyty kontakt z naselenniam Tormansa. Nasylu vony poaly rozbyratysia v ytti planety, jaka, vyjavylosia, bula blykoju liumy, ale uoju istorijeju, socinym ladom, pobutom i nevidomymy ciliamy. Terpliae oikuvannia stalo odnijeju z osnovnych jakostej vychovanoho zemlianyna, i tut joho vytrymaty bulo b lehe, jakby ne postijna tryvoha za simoch tovaryiv, jaki zanurylysia v potik yttia uoji planety i viddalysia voli jiji nevidomych zakoniv. Oto bu-jakoji chvylyny vony maju buty hotovymy dopomohty tovaryam. Usi kanaly zvjazku zvodylysia do dvoch sehmenta 46 u chvostovij pivkuli i podvijnoho kanalu, spriamovanoho na misto Centr Mudrosti. Vony pidnimaly nad planetoju do vidbyvnoho zaatmosfernoho aru i zvidty kaskadom padaly donyzu, nakryvajuy vijalom yroku plou. Vyprominiuvai holovnoho kanalu buly schoi na oi v kupoli Temnoho Polumja, jaki vde minylysia sklianoju syniavoju, a vnoi palaly ovtym vohnem. Ci pyni oi vselialy v tormansin strach. U nadrach korablia vseredyni sferojida pilotkoji kabiny sydiv bezzminnyj erhovyj i steyv za simoma zelenymy vohnykamy na horinij smuzi pochyloji doky puta. Vnoi, jak povelosia, erhuvaly oloviky za davnioju zvykoju, jaka zberehlasia vid tych pradavnich asiv, koly z nastanniam temriavy poblyzu ytla y stojanky liudyny nykaly nebezpeni chyaky. Splyvav tyde za tynem, i rehuliarni pobaennia z tovaryamy po TVF pomjakuvaly hostrotu rozluky i pobojuvannia. Div Simbel navi zaproponuvav peremknuty optyni indykatory na zvukovu tryvohu j vidmovyty vid erhuvannia bilia puta, ale Hrif Rift vidchylyv udoskonalennia. My ne majemo prava pozbavliaty tovaryiv naoji turboty, zavdiaky jakij vony viduvaju zvjazok z cijeju astynkoju zemnoho svitu, komandyr zoreliota obviv korabe yrokym hordym estom. Tam, na Zemli, koen z nas perebuvav u psychinomu poli vzajemnoji ujnosti i turboty. Tut e povsiakas viduvajesia ue, rozkydane i lyche. My nikoly e ne buly taki samotni, a duevna samotyna e boliuia, ni zreenis zvynoho svitu. Nam vypaly vaki vyprobuvannia. Odnoho veora Hrif Rift sydiv pered putom personanych syhnaliv, postavyvy likti na polirovanu doku j pidpery kulakamy vaku holovu. Pozad nioho znenaka i bezumno zjavyvsia So Sajin. o vy brodyte, So? ne povertajuy, zapytav Rift. Nespokijno na dui? Ja mov bihun, o viddav usi syly ryvku, a joho zadovho do finiu raptom spynyly. Vako vytrymaty vymuene nerobstvo. Vy zajmajete upakuvanniam oderuvanoji informaciji? Marna robota. Nam tak malo vdajesia dobuty o putnie. Bida v tomu, o tormansiny ne spivrobitnyaju z namy, a inkoly j prosto zavaaju. Zaekajte-no e trochy. My nalahodymo zvjazok nasampered z liumy, a ne z ustanovamy vlady. Koly b vyde! Tak choesia zrobyty dlia nych o dobre. I vstyhnuty jakomoha bie. A zaraz cho poynaj kuryty jakyj lehkyj narkotyk. Oj, o vy kaete, So! Inener So Sajin pidniav holovu, i zeleni vohnyky nadaly nezdorovoho vidtinku joho suchomu oblyiu, tuho obtiahnutomu hladekoju kiroju. Moe, ce nemynue v naych umovach? o vy majete na uvazi, So? Bezsyllia. Ne mona probyty najmicniu z usich stin stinu psycholohinu, jakoju otoyly nas Ale omu ne mona? Ja b na vaomu misci usi svoji znannia i talant konstruktora vykorystav, ob vyhotovyty najneobchidnii instrumenty dlia yteliv Tormansa. Vony jim due potribni. I o, po-vaomu, najneobchidmie? Indykator voroosti i zbroja. I te j ine hranyno minitiuryzovane, do rozmiru gudzyka, vyhliadaje jak maleka priaka y inoa sereka. I zbroja? Ave. Vid bombook UBT do promenevych pronyzuvaiv.

 UBT? Vy moete dumaty pro take i vodnoas vvaaty amoranym moje beznevynne baannia zakuryty? Skiky yttiv zabrav UBT dvi tysiai lit tomu v nas, ta j na inych planetach! A skiky vriatuvav, rozhromyvy ordy vbyv? Ja ne mou pohodytysia z vamy. Ce bulo neobchidnym u ti asy, i my znajemo pro te lye z knyok. Ja ne mou So Sajin zamovk, baay, jak nespodivano vyprostavsia komandyr. Live verchnie zelene viko pomerklo, dvii blymnulo j znovu zasiajalo rivnym svitlom. Zoseredene oblyia Hrif Rifta projasnilo, velyki, instynktyvno stysnuti kulaky obmjakly. So Sajin z polehkistiu zitchnuv. Obydva dovho movaly. Vy due liubyte jiji, Rift? So Sajin dotorknuvsia ruky Hrif Rifta. Ja zapytav ne z cikavosti, tverdo skazav vin, ade ja te Chto? vydychnuv Rift. edi! vidpoviv So Sajin, pomityvy ti zdyvuvannia, jaka promajnula v pohliadi komandyra, i dodav: Tak, maleka edi, a ne arivna Eviza! Rift dyvyvsia na livyj verchnij vohnyk, obereno torkajuy paciamy zovninioho riadu knopok na puti, niby piddajuy spokusi vyklykaty na zvjazok stolyciu Tormansa. Pryreenis Rodis viddaliaje jiji vid mene, a za mojeju spynoju te ti smerti. Rift pidvivsia, projovsia kika raziv po kabini j nablyzyvsia do So Sajina z le pomitnym zanepokojenniam. Je davnia piseka: Ja ne znaju, o ekaje v temnoti poperedu, i nazad ohlianuty boju! I vy, dorikajuy meni v slabkosti, robyte take ziznannia? Tak, tomu o dorikaju sobi te, A e j vybaaju. Ale jako vony posmiju Ja skazav jij, o rozryju vsiu planetu na kilometr hlybynoju, a jiji vnajdu. I vona zaboronyla? Zvyajno! Rift, chiba vy zmoete ce zrobyty z liumy? komandyr namahavsia peredaty intonaciju Faj Rodis, dokirlyvu j sumnu. Vy ne posmijete vdavaty navi do najmenoho nasystva A priamyj napad na Temne Polumja? zapytav So. Ina ri. Tretij zakon jutona vony ve osiahnuly na dosvidi. I koda, o v ciomu suspistvi vin ne zdijsniujesia pry indyviduanomu nasystvi. Vse jichnie yttia bulo b kudy aslyviym i prostiym Tak o navio zbroja! Ato! Ale jako jiji oderuju usi? Darma. Koen bude znaty, o ryzykuje holovoju, i dvadcia raziv podumaje, per ni vynyty nasyllia. A koly podumaje, to navriad y ce zroby. Verchnie live viko na my pohaslo, spalachnulo i blymnulo kika raziv. Z polehkistiu vsmichnuvy, Rift metnuvsia do puta, uvimknuv systemu krajovych astot. Malyj ekran dopominoho TVF sluchniano zasvityvsia, ekajuy impusu. Hrif Rift perekryv zvorotnyj zvjazok i zvernuvsia do So Sajina: Mene stryvoylo, meni zdalosia Ale ja zhadav pro umovu z Faj Rodis. Jako vona zachoe poradyty, to podas syhnal, koly ja budu erhuvaty. So Sajin ruyv do vychodu. Zalyte! Ja ne du sekretiv, tych vinych i mylych sekretiv, jedynych, o vcilily e na naij Zemli, zaureno skazav Rift. So Sajin stojav u neriuosti. Molyvo, z neju bude edi, kynuv Rift. Inener-obysliuva povernuvsia j siv u krislo. ekaty dovelo nedovho. Ekran spalachnuv filetovym vidtinkom hazosvitlovych lamp planety Jan-Jach. U fokusi vynyk nevelykyj kvadratnyj sad na zalomi zvernenoji do hir astyny palacu. Hrif Rift znav, o cej sad vidvedeno dlia zemnych hostej, i ne zdyvuvavsia, pobayvy Faj Rodis v odnomu skafandri. Poru z neju iov tormansinyn z hustoju ornoju borodoju u niomu Rift upiznav inenera Taelia. So Sajin zlehka pidtovchnuv komandyra, pokazujuy na SDF, jaki stojaly v dvoch protylenych kutkach sadu. Ekranovano dlia rozmovy vi-na-vi, zdohadavsia Rift, ale todi navio ja? Vidpovi na ce zapytannia pryjla ne vidrazu. Faj Rodis ne dyvyla u bik zoreliota i povodylasia tak, niby ne zdohaduvalasia, o peredava SDF praciuje, choa naspravdi sama joho vvimknula. Vona jla z pochylenoju holovoju, zadumlyvo sluchajuy inenera. Zorelitnyky, jaki malo hovoryly movoju Jan-Jach, rozumily jiji lye poasty. elestila na vitri vysoka trava, pochytuvaly dykorosli, rozhornuti vijalom kui, i vaki dysky temno-purpurovych kvitiv chylylysia na prunych steblach. Nevelykyj sad buv spovnenyj nespokoju minlyvoho yttia, jake osoblyvo viduvalosia z nedostupnoji navi kosminym sylam pilotkoji kabiny korablia. Sad ohortalo kice pimy. Na Tormansi nine osvitlennia zosereduvalo u velykych mistach, valyvych transportnych vuzlach i na zavodach. Na vsij inij terytoriji planety temriava, panuvala pivdoby. Nevelykyj i viddalenyj suputnyk Tormansa ledve rozsijuvav morok. Poodynoki zori zboku halaktynoho poliusa pidkresliuvaly ornotu neba. V napriamku centru Halaktyky miano svitylasia sucina pliama zorianoho pylu, jaka sumno zhasala v kosminij bezodni. Faj Rodis rozpovidala tormansinovi pro Velyke Kice, jake dopomahaje zemnomu liudstvu o ue

blyko pivtory tysiai rokiv, pidtrymuje viru v mohutnis rozumu i radis yttia, rozkryvaje neosianis kosmosu, zasterihaje vid slipych poukiv i tupykiv na liachu. A teper te, o ranie prochodylo zrymo, ale ne vtiliuvalo na ekranach zovninich stancij Zemli, z rozkryttiam tajemnyci spiranoho prostoru i pojavoju zoreliotiv Priamoho Promenia stalo blykym. Nastala Era Ruk, jaki Zustrily, i o my tut, zakinyla Rodis. Jakby ne Velyke Kice, dovelosia b ekaty mijony lit, per ni my, dvi planety, naseleni liumy Zemli, znajly b odna odnu. Liumy Zemli! vyhuknuv pryholomenyj inener. Chiba vy ne znajete? nasupyla Rodis. Vvaajuy Taelia nablyenoju do Rady otyrioch osoboju, vona dumala, o jomu vidoma tajemnycia trioch zoreliotiv i pidzemellia v palaci. Naspravdi inener Chanteelo Tollo Frae vyjavyvsia perym iz tryjmennych tormansin, jakym vidkrylasia tajemnycia Rady. Tae bezhuno voruyv hubamy, sylkujuy o skazaty. Rodis pryklala doloni do joho skro, i vin z polehkistiu zitchnuv. Ja poruyla obicianku, danu vaomu volodarevi. Ale ja navi ne zdohaduvalasia, o zavidujuyj informacijeju vsijeji planety ne znaje jiji spravnioji istoriji. Vy, ja bau, ne usvidomliujete do kincia, jaka prirva viddiliaje nas, zvyajnych liudej, vid tych, chto nahori i chto jim prysluhovuje. Taka , jak mi dy dovhoyvuymy, i ky korotkoyvuymy, tymy, chto ne zdobuvaje osvity i pryreenyj do peredasnoji smerti? Bia. Ky mou popovnyty znannia samostijno j zrivniatysia z namy v rozuminni svitu, a my bez nadzvyajnych obstavyn nikoly nioho ne diznajemo, okrim toho, o nam dozvoleno zhory. I vy ne znajete, o peredai Velykoho Kicia inkoly lovlia tut, na planeti Jan-Jach? Ne moe buty! Faj Rodis le usmichnula, zhadavy vidvidannia bibliteky v Instytuti Suspinoho Ustroju. Vdovolenyj interesom zemlian, naanyk-zmijenose proviv jich erez prostoru zalu z yslennymy kolonamy, vystupamy, riblenym kamenem i pozoloenym derevom, ozdoblenymy barejefamy. Zmiji, schoi na kvity, y kvity na zmij, cej nadokulyvyj motyv povtoriuvavsia na stupinastych vystupach horinioji astyny stin, reitkach choriv, kapiteliach i pidniiach kolon. Vuzeki vikna prorizaly masyvy knykovych af, tini jakych perechreuvaly, nemov vijala, na kamjanij pidlozi, a prozori kupoly steli osvitliuvaly vysoko roztaovani skuptury tvaryn, erepaok i liudej u spotvorenych bezumstvom y liudtiu maskach. Po centranij osi dovhoji zaly na chymernych midnych pidstavkach stojaly nebesni hlobusy, vidhorodeni odyn vid odnoho stolamy z koliorovymy kartamy. Zemlianam bulo dosy lye hlianuty na nych, ob zrozumity, o zobraennia inych svitiv, take detane i nablyene, ne mohly daty nijaki teleskopy. Ote, tormansiny zridka lovyly peredai Velykoho Kicia. Bidolacha inener use e dyvyvsia na Rodis zdyvovanymy oyma. Pohliad idealista, podumala Rodis, porivniujuy joho z yriajuymy oyma Zmijenosciv ta z pynym, pronyklyvym pohliadom lilovych vartovych. Vona zrobyla umovnyj znak. Hrif Rift uvimknuv zvorotnyj zvjazok. Poznajomtesia z vaymy pobratymamy v zorelioti, Tae, skazala Rodis, pokazujuy na stereozobraennia Rifta i Sajina, tiky hovori povinie. U nych brakuje praktyky z movy Jan-Jach. Zorelitnykam spodobavsia cej yryj tormansinyn z vidkrytoju dueju. Faj Rodis povino pila vzdov kvitkovoji klumby, dozvolyvy Taeliu samomu hovoryty z jiji druziamy. Vy moete zapovnyty prirvu naoho neznannia? Moete pokazaty nam i Zemliu, i planety inych zirok, i najvyi dosiahnennia jich cyvilizacij? zbudeno zapytuvav inener. Use, o my vyvyly sami! zapevnyv joho Rift. Ale u vsesviti vidomo tak bahato javy, pered jakymy my nemov dity, kotri e ne vmiju ytaty. Nam cho by desiatu astynu vaych zna, usmichnuvsia inener Tae, ja kau nam. Je bahato liudej na planeti Jan-Jach, jaki kudy bie zasluhovuju znajomstva z vamy, ni ja! Jak ce zrobyty? Siudy, v cej palac, jim chodu nema. Mona demonstruvaty fimy j hovoryty navi z tysiaeju olovik bilia zoreliota, skazav Hrif Rift. I zabezpeyty jichnij zachyst, dodav So Sajin. Vony poaly obhovoriuvaty plan dij. Rodis ne brala uasti. Hrif Rift pohliadav na jiji posta, o temnila viddalik bilia jakoji chymerno vykryvlenoji skuptury na rozhaluenni dvoch sadovych doriok. Najholovnia skladnis, jak zave, ne v technici, a v liudiach, pidsumuvav Hrif Rift. Vyjavliajesia, vy ne vmijete rozriznyty psychinu strukturu liudyny za jiji zovninim vyhliadom. Vy peredbayly ce, hovoriay pro indykator voroosti, nahadav So Sajin. Poky joho nemaje, jakyj sens u mojemu peredbaenni! i Pidijla Faj Rodis i skazala: Poky my ne prydumaly psychoindykatora, dovedesia nam uziaty na sebe joho ro. Eviza, Vir i ja, jak zahartovanii psychino, vidbyratymemo znajomych i druziv Taelia. Tak zberesia poatkova audytorija. Koly v kabini zoreliota znyklo zobraennia sadu, So Sajin skazav: Use ce nahaduje lehendu pro Ilantu, tiky navpaky. Navpaky? ne zbahnuv Rift. Pamjatajete lehendu pro nezriau divynu, jaka ne rozumila, o vona nezriaa, poky ne pryjov do neji lycar? Tak samo j tut: i zaboronenyj sad, i osliplenyj nevihlastvom olovik, i lycar z yrokoho svitu, tiky v

inoij podobi. I navi u panceri Hrif Rift skupo usmichnuvsia, stycha postukujuy paciamy po putu. Spokonviku odne j te pytannia: y zadlia astia potribni znannia, y krae cilkovyte nevihlastvo, ale zlahoda z pryrodoju, nevybahlyve yttia, prosti pisni? Rift, de vy bayly proste yttia? Vono proste lye v kazkach. Dlia mysliaoji liudyny odvino jedynym buv liach do piznannia neobchidnosti j peremoha nad neju, zrujnuvannia inferno. Inyj liach mih buty tiky erez prytuplennia dumky, vynyennia rozumnych stvori do cilkovytoho peretvorennia liudyny v tvarynu. Vybir: abo vnyz-u rabstvo, abo vhoru do nevtomnoji praci, tvorosti j piznannia. Vy majete slunis, So. Ale ym zaradyty jim? Znanniam. Tiky znajui mou obyraty svoji liachy. Tiky vony mou stvoryty ochoronni systemy suspistva, jaki dozvolia unyknuty despotyzmu i obmanu. Rezutat nevihlastva-ocia rozhrabovana planeta, de socina struktura daje zmohu zdobuty osvitu lye dvadciatij astyni liudej, a reta zvelyuje krasu peredasnoji smerti. Ta dosy sliv, ja pobudu kika dniv na samoti i podumaju nad indykatorom. Peredajte upakovku informaciji Menti Kor. So Sajin vyjov. Dovha ni Tormansa tiahlasia povino. Hrif Rift dumav: liudy Zemli prahnuly dopomohty yteliam Tormansa, prote y ne bulo v jich dijach toho zaboronenoho i zloynnoho vtruannia v ue yttia, koly predstavnyky vyoji cyvilizaciji, jaki ne rozumiju jiji zakoniv, zavdavaly nepopravnoji kody procesu normanoho istorynoho rozvytku? Liudstvo dejakych planet vidobrazylo ci vtruannia v lehendach pro poslanciv Satany, duchiv pimy j zla. Rift zakrokuvav po kabini, zanepokojeno pohliadajuy na sim zelenych vohniv, niby ukajuy vidpovidi. Vin chotiv poradytysia z Faj Rodis, prote ne vstyh. Ce vona poznajomyla jich z Tormansinynom nyoho stanu i spriamuvala rozmovu v take ruslo, iz jakoho zemlianam odrazu stav zrozumilym zloynnyj rozryv informaciji. Ni, znannia i krasa, na jaki maje nezaperene pravo kona liudyna, ne porua istorynoho rozvytku, jako zjednaju obirvani providni nytky! Navpaky, vony vypravlia zlovmysno zupynenu teiju istorynoho procesu, spriamuju joho v potribnyj bik. Velyke astia vriatuvaty odnu liudynu, jakoju bude radis, koly vdassia dopomohty cilij planeti! I v cilkovytomu bezhominni ninoho korablia joho komandyrovi pouvsia holos Faj Rodis, jakyj tverdo i riue skazav jomu: Tak, liubyj Rift, tak! Zodiahnuti u lehki avarijni skafandry Neja Cholli, Olla Dez, Hrif Rift i Div Simbel stojaly na kupoli zoreliota. Nad nymy vysoiv bilyj balon, siajav dzerkalamy elektronnoho peryskopa i slabo derkotiv turbinkoju, o vtrymuvala joho proty vitru. Pered Div Simbelom rozkrylasia v usij krasi miscevis navkruh zoreliota. Pilot pidniav ruku, i Hrif Rift povernuv yroko rozstavleni objektyvy dalekomira-stereoteleskopa v napriami, o poznayvsia na limbi. Vsi zemliany po erzi prypadaly do vikoneka dalekomira: jim spodobavsia vybir inenera-pilota. Posered bezplidnych urvy korynevoji zemli, vrizanych u pasma ovtych pryberenych pahorbiv, leala nyrkopodibna ulohovyna, rizko obmeena vystupamy perevernutych ariv piskovyka. Zvernenyj do zoreliota bik prymorkoho casma pidrizavsia krutym beskydom, o zachyav ulohovynu od vitru. Z prymorkych pahorbiv a do vody spuskalysia husti zarosti aharnyka. Miscevyna ideana! skazav zadovolenyj Simbel. Zahoroduje zachysnymy poliamy obydva kraji ulohovyny, a zboku chvosto-poliarnu astynu a do moria. Hliadai pryplyvatymu unoi i, mynuvy aharnyk, spuskatymusia v dolynu. A majak? zapytav Hrif Rift. Ne potriben, vidpovila Olla Dez. Dlia zachysnoho polia dovedesia stavyty veku, vona sluhuvatyme j peredavaem TVF za kilometr vid Temnoho Polumja. Pidnimemo ohlu zi ilynnym utrafiletovym vyprominiuvaem, a jich nechaj zabezpea liuminescentnymy honimetramy. Sposterihajuy za zoreliotom, ochoronci pobayly, jak spustyvsia bilyj balon, i udovyko, o zjavylosia z nevidomych hlybyn kosmosu, zarevilo. Dvoma protianymy hudkamy vono vyklykalo predstavnyka varty. Oficer, pidijovy do zoreliota, zrozumiv, o zemliany, jaki stojaly na kupoli, maly namir o robyty zboku vid korablia. Ale zavvayvy, o u cij zrytij jaruhamy miscevosti ne bulo odnoji dui, vin podav syhnal dozvolu. Chvyli pylu j dymu rynuly vid zoreliota, peretvoryvy u priamovysnu stinu, jaka zakryvala prymorki pahorby. Koly dym rozvijavsia, tormansiny pobayly priamu dorohu, o proliahala erez zarosli j bajraky i zakinuvala na pidvyenni, de rosly poodynoki dereva z koliuym, obvyslym vittiam. Oficer varty vyriyv povidomyty naanykiv pro nespodivanu aktyvnis zemlian. Ta ne vstyh vin zvjazatysia po raditelefonu z Upravlinniam Oej Rady, jak iz nadr Temnoho Polumja vypovzla sporuda, schoa na nykyj, vertykano postavlenyj cylindr i, velyavo perevaliujuy, ruyla ojno prokladenoju dorohoju. Za kika chvylyn cylindr dosiah kincevoji toky i zavertivsia tam, vyrivniujuy kamjanystyj grunt. Vin obertavsia dedali vyde i naraz stav rosty vhoru, vysuvajuy obert za obertom spirano skruenu tovstu smuhu biloho metalu. Poky oficer varty dopovidav, nad derevamy ue pidniala blyskua veka, schoa na roztiahnutu pruynu j uvinana tonkoju erdynoju z kubykom na verchivci. Iz zoreliota nichto ne vychodyv, veka stojala neruchomo. Na suchomu i spekotnomu poberei vse stychlo, i tormansiny vyriyly nioho ne robyty. Toho veora Temne Polumja peredav Faj Rodis kartu miscevosti i plan improvizovanoho teatru.

Rodis poperedyla, o volodar Tormansa nahadav jij pro zmahannia v tanciach. Olla Dez poobiciala za dobu pidhotuvaty svij vystup. Navi So Sajin vyjov iz svoho vidliuddia, koly uvimknuly velykyj stereoekran zoreliota. U palaci Coam otyry SDF daly rozhornute zobraennia prostoroji kruhloji kimnaty korablia i zvorotnym zvjazkom uve Perlynnyj zal palacu. Slavetna tancivnycia Haje Od Timfift vystupyla zi svojim partnerom, pleystym, nevysokym, z munim i zoseredenym oblyiam. Vony vykonaly due skladnyj, z rizkymy povorotamy i krulianniamy akrobatynyj tane, o vidobraav vzajemnu borobu olovika j inky. Tancivnycia bula v korotkij spidnyci z ledve zytych nytkamy vukych ervonych striok. Vaki braslety kajdanamy stiahuvaly livu ruku. Vysoko na yji vyblyskuvalo namysto, schoe na nayjnyk. inka padala, ipliajuy za partnera, i prostiahalasia na pidlozi pered nym. U krasyvij i bezsylij pozi vona leala na boci, hracijno vytiahnuvy ruku j nohu i pidniavy blahanyj pohliad. Vona pokirno podala partnerovi druhu ruku j pidihnula kolino, ladna bu-jakoji myti pidvesty za joho baanniam promovystyj vyjav vlady olovika i mizernoji, ale vodnoas nebezpenoji syly inky. Majsternis i krasa vykonavciv, bezdohanna lehkis i vyukanis najskladniych poz, prystrasnyj, znadlyvyj zaklyk tancivnyci, tilo jakoji bulo le prykryte strikamy, spravyly vraennia navi na volodariv Tormansa. ojo ahas, ne zvertajuy uvahy na pochmuris Jantre Jachach, posadyv Faj Rodis poru iz soboju i nachylyvsia do hosti, poblalyvo usmichajuy: Mekanci planety Jan-Jach krasyvi j volodiju mystectvom vyraaty vytoneni pouttia. Bezumovno! zhodyla Rodis Nam ce osoblyvo cikavo, ade na Zemli nemaje olovikiv-tanciurystiv. Jak? Vy ne tanciujete vdvoch?

Tanciujemo, i bahato! Ale ja maju na uvazi specini soni vystupy velykych artystiv. Lye inky zdatni peredaty, svojim tilom usi chvyliuvannia, pereyvannia i baannia, jaki ochopliuju liudynu v jiji poukach prekrasnoho. Vidijly v mynule vsi dramy supernyctva, uraenoho samoliubstva, ponevolennia inky. Ale o todi mona vyrazyty v tanci? U nas tane peretvoriujesia v arodijstvo tajemnyo minlyve i vidutno reane. ojo ahas znyzav pleyma. Faj daremno starajesia, dobyrajuy poniattia, jaki lye viddaleno vidpovidaju naym, epnula Menta Kor, o sydila pozadu Div Simbela. Mabu, Olla ne matyme uspichu, skazala Neja Cholli, pislia toho jak inku krutyly, hnuly, malo ne byly. Polynula melodija, nemov rika, o biy, z jiji spleskamy i kolovorotamy. Potim zavmerla, nespodivano zminyvy inoju, tunoju j upovinenoju, nyki zvuky nemov vyrynaly iz dzerkano tychoji, prozoroji hlybini. Vidpovidajuy jij, u hlybyni improvizovanoji sceny, rozdilenoji na dvi polovyny ornu j bilu zjavyla oholena Olla Dez. Lehekyj um pouvsia iz zalu palacu Coam, ta joho zahluyly vysoki j rizki akordy, v rytmi jakych vyhynalosia zolotave tilo Olly. Melodija zminiuvala, stavala maje hriznoju, i tanciurystka opyniala na ornij polovyni sceny, a potim prodovuvala tane na tli sribliastoj biloji tkanyny. Dyvovyna harmonijnis, cilkovyta, nadzvyajno vysoka vidpovidnis tanciu j muzyky, rytmu j hry svitla ta tini zachopliuvala, nae vela na kraj prirvy, de musyv obirvaty neuvano prekrasnyj son. Zachopleni poezijeju nebaenoho tanciu, yteli Tormansa to popleskuvaly po byciach krisel, to zdyvovano znyzuvaly pleyma, inkoly navi poepky peremovlialysia. Povino haslo svitlo. Olla Dez rozynyla u ornij polovyni sceny. Inoho ja j ne spodivalasia! vyhuknula Jantre Jachach, i prysutni zahomonily, prytakujuy. ojo ahas metnuv na druynu nevdovolenyj pohliad, vidkynuvsia na spynku krisla i skazav, ni do koho ne zvertajuy: Je o neliudke, neprypustyme v takij vidkrytosti j syli pouttiv. I nebezpene tomu, o cia inka tak nedozvoleno harna.

Faj Rodis bayla, jak spalachnuly oky edi, o sydila poru. Divyna podyvyla na neji z blahanniam, maje nakazujuy: Zrobi e o-nebu! Tupis nikoly ne povynna torestvuvaty naslidky nezminno buvaju pohanymy, majnula v holovi Rodis fraza z jakoho pidrunyka. Vona riue pidvela, pomanyvy do sebe Evizu Tanet. Teper my stanciujemo, spokijno oholosyla vona, jak o take, o vchodylo v prohramu. edi radisno plesnula rukamy. Z mene dosy! vjidlyvo skazala Jantre Jachach i ruyla do vychodu. Za neju pokirno pidvelysia e pja zaproenych do palacu tormansinok. Ale ojo ahas lye zrunie vmostyvsia v krisli, i oloviky ne navayly pity. A vtim, zemliany, jaki dyvyly iz zoreliota, uhledily, o inky Tormansa na oli z druynoju volodaria zaajilysia za sribliasto-sirym drapiruvanniam. Faj Rodis i Eviza Tanet na kika chvylyn znykly i potim zjavylysia v samych skafandrach, kona nesuy na doloni prykriplenyj do neji vomyhrannyj krystal iz zvukozapysom. Dvi inky, odna kolioru voronovoho kryla, druha sribliasto-zelena, jak verbove lystia, staly poriad, vysoko pidniavy ruky z krystalamy. Rvukyj, nezvyajnyj rytm, o zminiuvavsia dribnymy i zatianymy udaramy, zahurkotiv u zali. U takt rytminij muzyci tane poavsia vydkymy ruchamy prostiahnutych upered, do hliadaiv, ruk i rizkymy vyhynamy stehon. Vid ruk z povernutymy donyzu doloniamy lynuly na tormansin chvyli, syla jakych vyklykala zacipeninnia. Pidkoriajuy monotonnomu rytmu, Eviza j Rodis opustyly ruky, prytysnuvy jich do bokiv i vidstavyvy doloni. Povino j uzhodeno vony poaly obertatysia, vidueno i vladno dyvliay z-pid nasuplenych briv na hliadaiv. Vony krulialy, vysoko pidnimajuy ruky. Posypaly udary tajemnyych instrumentiv, spivzvuni omu hlyboko prychovanomu v serciach olovikiv Tormansa. Eviza i Faj zavmerly. Stysnuti huby oboch inok le roztulyly, pokazavy ideani zuby, a jichni siajui oi peremono smijaly. Vony vroysto zaspivaly protianyj starodavnij irankyj himn: Spjanila i zakochana Vnoi, mov nezemna, V ovkach napivzrostebnutych I z kelychom vyna Palka aha v oach jiji, Nuha u zhyni hub! Hromovycia zvukiv rozsypala dribno j hlumlyvo, zmusyvy hliadaiv zaajity podych. Neruchomi tila z ornoho j zelenoho metalu oyly znovu. Ne schodiay z miscia, vony zhynalysia v takt muzyci, vyhrajuy navdyvovyu sluchnianymy i synymy mjazamy. Jak voda pid poryvom vitru, oyvaly raptovo j vydkoplynno ruky j plei, yvit i stehna. Ci korotki spalachy zlylysia v odyn bezperervnyj potik, o peretvoryv tila Evizy j Rodis u o nevlovyme j nadzvyajno pryvablyve. Muzyka urvalasia. Cha! vyhuknula Eviza j Faj, razom opuskajuy ruky. inky za porjeramy zacipenily vid achu, koly pobayly, o ojo ahas i leny Rady otyrioch pid vplyvom hipnotynoji muzyky nachylyly upered i vyvalylysia z krisel, ale tut e spochopylysia, vdajuy, nibyto nioho ne stalo, i nesamovyto zaliaskaly doloniamy po byciach, o oznaalo vyu pochvalu. Rodis i Eviza vybihly. Jak mona! dokirlyvo skazala Olla Dez, jaka uvano sposterihala dyvovynyj tanok. Ni, ce udovo! Dyvisia, tormansin jak okom urazylo! vyhuknuv Div Simbel. Spravdi, hliadai v palaci Coam maly vyhliad rozhublenyj, a inky, o povernulysia na svoji miscia, prynykly, vraeni pobaenym. Odnak, koly zjavylysia Faj Rodis i Eviza Tanet, jich pryvitaly hunymy udaramy po krislach i schvanymy vyhukamy. Rodis povernulasia do tovaryiv u zorelioti, na paciach pokazala, o batareji rozriadylysia, i vymknula SDF. Olla Dez te perervala peredau z Temnoho Polumja i skazala: Rodis inodi povodysia jak koliarka tretioho cyklu. Ale vony spravdi buly udovi! zapereyv Hrif Rift. Ja ne porivniuju jich z vamy. Vy bohynia tanciu, ale tiky na Zemli. Bezumovno, ja peremoena tut, pohodyla Olla. Rodis i Eviza vmilo skorystalysia vplyvom rytmiv na pidsvidomis. Spinyj rytminyj spiv, kruliannia vvaalysia v davnynu jak element mahiji dlia vplyvu na liudej, tak samo jak vojenni maryruvannia i spina himnastyka u johiv. Tantryni ervoni orhiji v buddijkych monastyriach, misteriji na es bohiv kochannia i rodiuosti v chramach Ellady, Finikiji i Rymu, tanci yvota v Jehypti j Pivninij Afryci, arivlyvi tanci Indiji, Indoneziji i Polineziji v mynuli asy spravlialy na olovikiv ne stiky erotynyj, jak hipnotynyj vplyv. Lye nabahato piznie psycholohy rozibralysia v pojednanni zorovych asocicij holovnoho pouttia liudyny v jiji vidutti krasy, micno spajanoho z erotykoju sotniamy tysiaoli pryrodnoho vidboru najdoskonalioho. Hnukis i muzynis inooho tila nedarma spraviku porivniuvalysia z tancem zmij. Faj Rodis, jak istoryk, vidibrala vse hipnotyne z davnich tanciv, i efekt vyjavyvsia nezaperenym, ale koly vona vstyhla navyty Evizu? Oto ne slid zvynuvauvaty Rodis u lehkovanosti j neobdumanosti dij. Cej tanok vona, jak vydno, hotuvala davno, aby pokazaty jichniu sporidnenis iz namy, perekonano skazav Hrif Rift. Poza stinamy sadiv Coam na druhomu zalomi peredhirjiv ris nevelykyj lisok, dereva v niomu nastiky

buly schoi na zemni kryptomeriji, o navi zdaleku vyklykaly v Rodis pryplyvy tuhy za ridnoju planetoju. Kryptomeriji rosly dovkruh jiji koly peroho cyklu. Peryj cykl buv najvaym u dytynstvi. Pislia svobody i bezturbotnosti nuliovoho cyklu nastavala pora suvoroji vidpovidanosti za svoji vynky. Maleka Faj asto tikala v zatinok kryptomerijevoho haju, ob tam vyplakatysia. I nyni, opynyvy za meamy palacu i prohuliujuy z inenerom Taelem, Rodis kynula do dereva i pryhornula do joho stovbura, vdychajuy ridnyj zapach smoly j kory, nahritoji soncem. Skafandr zavaav jij viduty zapach yvoho dereva, bo prytupliuvav prytamanne zemlianam zahostrene viduttia navkolynioho kiroju vsioho tila, a vid stovbura pachlo lye pylom. Pouttia bezvychodi, zabute z asiv infernanych vyprobuva, styslo hrudy Rodis, i vona opustyla holovu, aby Eviza j Vir ne proytaly na jiji oblyi tuhu za bakivynoju. Ridne derevo oukalo. A skiky e ekaje tut obmaniv, nasampered sered liudej, schoych na zemnych i takych udovych duevno! Inener Tae pid riznymy pryvodamy proviv pered zemlianamy blyko sotni tovaryiv i znajomych. Nezvaajuy na dyvovynu odnoridnis hrupy, hosti iz Zemli poradyly vyluyty maje trydcia olovik. Takyj vysokyj vidsiv spoatku pryholomyv Taelia. Zemliany pojasnyly, o vony rozpiznaly ne lye priamych nosijiv zla i zazdrisnykiv, jaki prychovuvaly svoju pokodenu, nepovnocinnu psychiku, a j tych, yji prahnennia do zna i duchovnoji svobody postupalysia vlastyvym netrenovanij liudyni nedolikam jiji psychiky. erez visim dniv liudej Tormansa zibralosia dostatnio, ob rozpoaty seansy. Na podyv zemlian, ce buly lye dy dovhoyvui: technina intelihencija, veni, liudy mystectva. Faj Rodis zaadala, ob zaprosyly j ky korotkoyvuu molo. Inener Tae zbenteyvsia. Vony ne oderuju dostatnioji osvity, i my maje ne spilkujemosia z nymy. Tomu ja ne znaju tych, jaki zasluhovuju dovirja. I do toho navio ce jim? Ja daremno zmarnuvala na vas as, suvoro skazala Rodis, jako vy dosi ne zbahnuly, o majbutnie moe naleaty abo vsim, abo nikomu. U nych klasove hnoblennia prynyzlyvie, ni bulo u nas pry feodalizmi! vyhuknula edi. Vidhony rabovlasnykym ladom! Tormansinyn pobahroviv, huby joho zatremtily, i vin vtupyv svoji fanatyni oi v Rodis z takoju sobaoju viddanistiu i blahanniam, o edi stalo nijakovo. Spravdi, u nas rizko rozdileni ti, o maju pravo na osvitu, i neosvieni. Ale vony vidbyrajusia za reanymy zdibnostiamy z usijeji masy ditej, jaki narodujusia. I vony spovna aslyvi, ci liudy ky! Cilkom tak samo, jak i vy, dy. Vy zajmajete obranoju spravoju, tvoryte, robyte vidkryttia. Todi ym pojasnyty vai ukannia j duevni terzannia? Ni, ja bau, o my dosiahly e nebahato oho. Ce mij prorachunok! Prohulianky vidminiajusia, i my z vamy vimemo do istorynoji dilektyky. Pereliak, o siahav vidaju, ne schodyv z oblyia Taelia. Vin ekaje neadnoji rozpravy za konu pomylku, zdohadalasia edi. Oevydno, tut takyj sposib spilkuvannia z liumy. Nezvaajuy na vsi trudnoi j perekody, pokaz fimiv vidbuvsia erez istnadcia dniv. U spekotnij ulohovyni, de stebla napivsuchoji travy, o kolyvalysia vitrom, buly y ne jedynymy oznakamy yttia, vynyk takyj blykyj, pryholomlyvo schoyj na Zemliu svit. Hrif Rift i Olla Dez skorystalysia vyhynom zachysnoho polia jak vnutrinioju poverchneju ekrana i, zminiujuy kryvyznu, utvoryly pid krueju pahorba velyku scenu. Dlia mekanciv planety Jan-Jach use tut bulo nezvyajnym: i plavannia potajky na nykych naduvnych plotach po temnomu moriu, i raptova pojava svitnych znakiv na honimetri vid nevydymoho utrafiletovoho majaka, i vysadka pid pryberenymy kuamy, jpidjom uhoru z orijentyrom na rozmytu siajuu pliamu jakoho zorianoho skupennia, i pouky dvoch nevysokych derev, mi jakymy proliahav vchid u zaboronenu teper dlia vsich inych ulohovynu, i nezvyajne rozsijane j pochmure svitlo, o vychodylo nizvidky i osiavalo dno ulohovyny z boroznamy vymojin, mi jakymy sidaly schvyliovani vidviduvai. Ce nastiky vidriznialosia vid monotonnoho yttia Jan-Jach z jiji do otupinnia odnomanitnoju robotoju i prymityvnymy rozvahamy, o stvoriuvalo nezvynu atmosferu nervovoho pidnesennia. Znenaka z nepronyknoji pimy zachysnoho polia vynyklo zobraennia kruhloji zaly zoreliota, de estero zemlian vitaly hostej jichnioju ridnoju movoju. Spoatku vsi prybuci dalekoho svitu zdavalysia tormansinam krasyvymy, ale due schoymy. oloviky vysoki, z munimy vyraznymy oblyiamy, serjozni do suvorosti. inky z vyukano pravynymy dribnymy rysamy, ideano priamymy nosamy, tverdymy pidboriddiamy, hubati j dui. Lye koly oko zvykalo do cych zahanych osoblyvostej, mekanci Jan-Jach pomialy indyviduanu riznomanitnis zemlian. Chto-nebu iz zorelitnykiv, najastie Olla Dez, korotko pojasniuvav temu stereofimu, i zorelit znykav. Pered tormansinamy chliupalosia nejmovirno prozore more z synioju vodoju. ysti pliai ornoho, roevoho i ervonoho pisku vabyly pojednatysia z soncem i morem. Prote maliovnyi berehy buly maje bezliudni na vidminu vid zrunych dlia kupannia mis na Tormansi, ver zapovnenych liumy. as vid asu siudy prychodyly liudy, plavaly, pirnaly j potim vydko znykaly, rozjidajuy u vidkrytych vahonach malekych pojizdiv, o snuvaly vzdov uzbereia. Vraala yteliv Jan-Jach hihantka Spirana Doroha: zniate vprytul nablyennia velyeznoho pojizda

navijuvalo nezvynij liudyni pervisnyj strach. Tropini sady, o rozkynuly na neozorych prostorach, i taki bezmeni polia kazkovoji penyci z kolossiam, zavbiky z kukurudzianyj kaan, tak rizko kontrastuvaly z ubohymy aharnykamy j bobovymy lanamy Tormansa, o Hrif Rift vyriyv bie ne pokazuvaty edroty ridnoji planety, aby ne ranyty hostej. Avtomatyni zavody tunoho mjasa, moloka, masla, roslynnoho ovtka, ikry ta cukru niby ne maly nijakoho vidnoennia do poliv, plodovych sadiv i erid domanich tvaryn. Ploski, prozori ai ulovliuvaiv radiciji dlia vyrobnyctva bilka skladaly lye nevelyku astynu velyeznych pidzemnych sporud, v jakych pry postijnij temperaturi cyrkuliuvaly potoky aminokyslot. yroki vei cukrovych zavodiv tajemnye, pryhlueno umily, mov luna dalekoji hromovyci. Cia kolosana kikis povitria vsmoktuvala u jich pryjmai, osadujuy zajvu vuhlekyslotu, o nahromadylasia za tysiai rokiv nedbaloho hospodariuvannia. Najkrasyviymy buly snino-bili kolonady fabryk syntetynoho ovtka, jaki vyblyskuvaly na kedrovych uzlissiach. Tiky pobayvy techninyj rozmach charovoho vyrobnyctva, tormansiny zrozumily, omu na Zemli malo molonoji chudoby koriv i antylop-kan i zovsim nema zabijnoji, nema ptachofabryk i rybnych zavodiv. Koly vidpala neobchidnis zabyvaty dlia jii, todi liudstvo zdijsnylo ostannij krok vid neobchidnosti do istynno liudkoji svobody. Cioho ne mona bulo zrobyty doty, doky my ne navyly iz roslynnych bilkiv stvoriuvaty tvarynni. Zamis koriv fabryka tunoho moloka i mjasa, pojasniuvav Hrif Rift. omu u nas nemaje cioho dosi? zvyno zapytuvaly tormansiny. Vaa bilohija, oevydno, zajmalasia ymo inym abo bula nepovnocinnoju, vytisnenoju inymy naukamy, men valyvymy dlia procvitannia liudyny. Stanovye, vidome i v zemnij istoriji I vy dijly vysnovku, o ne mona dosiahty spravdi vysokoji kutury, zabyvajuy tvaryn dlia jii? Tak! Ale tvaryny potribni j dlia naukovych doslidiv? Ni! ukajte obchidnyj liach, ale unykajte tortur. Svit nadzvyajno skladnyj, i vy neodminno znajdete bahato inych liachiv do rozkryttia istyny. Likari j bilohy planety Jan-Jach nedovirlyvo perehliadalysia. Ale znovu j znovu vynykaly pered nymy krasyvi, jak chramy, naukovi instytuty, bahatokilometrovi pidzemni labirynty pamjatnych mayn schovy vseplanetnoji informaciji. Zbuvalysia slova starodavnioho poeta, jakyj zyyv liudyni buty prostoju, jak viter, nevyerpnoju, jak more, i nasyenoju pamjattiu, jak Zemlia. Teper usia planeta rukamy svojich mudrych ditej nasyuvalasia pamjattiu ne lye svoho yttia, a j tysia inych naselenych svitiv Velykoho Kicia. Bahato inenernych sporud vchodyly hlyboko v zemliu. Zamis vysnaenych u davni epochy kopale praciuvaly samozbahauvani hidrotermy, zvjazani z pidkorkovymy teijamy v mantiji na diliankach vydilennia juveninych vod. Ci hidrotermani vyschidni potoky na poverchni vykorystovuvalysia v energetynych i obihrivanych ustanovkach. Mabu, najdyvovynie dlia tormansin bulo zahane poyrennia riznych vydiv mystectv. Praktyno kona liudyna volodila jakymo iz vydiv, zminiujuy joho v rizni peridy yttia. Prostota v korystuvanni informacijeju pojednuvalasia z molyvistiu ohliadaty bu-jaki kartyny, skuptury, dobuvaty elektronni zapysy bu-jakoho muzynoho tvoru, bu-jakoji knyky. Nezlienna kikis Budynkiv Astrohrafy, Knyhy, Muzyky, Tanciu, jaki, po suti, javlialy soboju palacy, de vsi vidviduvai v spokoji i zrunosti mohly nasoloduvatysia vydovyem kosmosu, joho naselenych planet i vsioho nevyerpnoho bahatstva liudkoji tvorosti za tysiai lit dokumentovanoji istoriji. Voistynu nejmovirne yslo tvoriv mystectva bulo stvoreno za dva tysiaolittia, o mynuly z asiv ESV Ery Svitovoho Vozziednannia! Tormansiny bayly koly iz zdorovymy j veselymy dimy, pyni sviata, na jakych usi zdavalysia odnakovo molodi j povni snahy. Suspine vychovannia ne zdyvuvalo yteliv Jan-Jach. Najbi vraajuoju vydala vidsutnis bu-jakych ochoronciv y nadilenych osoblyvoju vladoju liudej, o vidmeuvaly od svitu v palacach i sadach, jaki ochoronialy. U odnomu z tysia mekajuych pered tormansinamy obly ne zmyhnula j ti strachu y zamknutoho ehojistynoho pobojuvannia, choa nastoroenis i tryvoha neridko ytalysia na lyciach likariv-vychovateliv, sportyvnych instruktoriv. Hliadaiv vraala vidsutnis u mistach Zemli umu, holosnoji muzyky j rozmovy, ne uty bulo mayn, jaki hurkotily j dymily, vraaly vulyci j provulky, schoi na tychi aleji, de nichto ne smiv tryvoyty inu liudynu. Muzyka, spiv, tanci, veseloi, navi pustotlyvi do nestiamy ihry na zemli, na vodi i v povitri dozvolialysia v specino pryznaenych dlia cioho misciach. Veseli ne perebuvaly razom iz sumnymy, dity z doroslymy. I e odna rysa zemnoho yttia dyvuvala. Vlasni prymiennia liudej Zemli, skromno umebliovani, spravlialy na yteliv Jan-Jach vraennia napivporonich, navi ubohych. Nao nam o-nebu bie, krim najneobchidnioho, vidpovila na nemynue zapytannia Olla Dez, jako my bu-koly moemo korystuvatysia vsijeju rozkiiu hromadkych prymie? Spravdi, yteli Zemli praciuvaly, dumaly, vidpoyvaly i veselyly u prostorych, zrunych, obsadenych sadamy budynkach, z harno umebliovanymy kimnatamy j zalamy, palacach i chramach mystectv abo nauk. anuvanyky starovyny vidnovliuvaly budynky z tovstymy stinamy, vukymy viknamy i hromizdkymy, masyvnymy mebliamy. Ini, navpaky, sporuduvaly prostori, vidkryti vsim vitram i sonciu vysiai sady, o vhanialysia v more y povysaly na vysokych hirkych schylach, vid oho pamoroylasia holova. A v nas, hovoryly tormansiny, hromadki budivli, parky j palacy perepovneni liumy j nadto hominki. erez bezli vidviduvaiv jich ne mona utrymuvaty v nalenij ystoti, zberehty vytonenis ozdoblennia. Tomu nai vlasni kvartyry schoi na forteci, jaki sluhuju nam zachystom vid zovninioho svitu i

v jaki my chovajemo vse, o nam osoblyvo dorohe. Vako tak odrazu zbahnuty pryynu cijeji vidminnosti, skazala Olla Dez. Oevydno, vy liubyte hamir, tovchanynu, skupennia narodu. Ta ni bo, my nenavydymo ce, jak biis liudej rozumovoji praci. Ale orazu kone krasyve misce, zanovo vidbudovanyj Palac vidpoynku vyjavliajusia perepovnenymy liumy. Ja, zdajesia, zrozumiv, u im ri, skazav So Sajin. U vas nema vidpovidnosti mi kikistiu naselennia i resursamy. V danomu vypadku ne vystaaje hromadkych prymie dlia vidpoynku i rozvah. A u vas je? Ce onajpere zavdannia Rady Ekonomiky. Lye u vidpovidnosti ysla liudej i reanych ekonominych molyvostej osnova blahopoluia i stabilizaciji resursiv planety na vini asy. Ale jak vy cioho dosiahajete? Rehuliuvanniam ditonarodennia? Ave, a krim toho peredbaenniam vypadkovostej, fluktuaciji uspichiv i neuspichiv, kosminych cykliv. Liudyna povynna vse ce znaty, inake jaka vona liudyna? Holovna meta vsich nauk poliahaje u dosiahnenni astia liudstva. A jake vono, vae astia? Nasampered, ce zrune, spokijne i vine yttia, z odnoho boku. A tako jaknajsuvoria dyscyplina, odvine nevdovolennia dosiahnutym, prahnennia prykrasyty yttia, rozyryty mei piznannia svitu. Ale ce superey odne odnomu! Navpaky, stanovy dilektynu jednis, v jakij i poliahaje rozvytok! Taki besidy suprovoduvaly demonstraciju konoho stereofimu, a inkoly peretvoriuvalysia v lekciji y schvyliovani obhovorennia. Tormansiny za skladom svojeji psychiky niym ne vidriznialysia vid zemlian. Jichnia peredistorija bula spinoju. Tomu j suasne zemne yttia, navi u zahanych rysach, stavalo dlia nych zrozumilym. Mystectvo Zemli te lehko spryjmalosia mekanciamy Jan-Jach. Z naukoju sprava hira. U piznanni naj-tonych struktur svitu daleko vpered pily zemliany. e vae spryjmalysia stereofimy Velykoho Kicia. Dyvni istoty, u omu schoi na zemlian, jichnia nezrozumila mova, zvyaji, rozvahy, budivli, mayny. Pozirna vidsutnis mekanciv na planetach poblyzu centru Halaktyky, de pid kilometrovymy sklepinniamy zastyhly abo povino obertalysia prozori dysky, jaki vyprominiuvaly blakytne siajvo. V inych svitach zustrialy zirasti formy, obliamovani tysiaamy slipuych filetovych ku, na vidminu vid dyskiv orijentovanych vertykano. Tormansiny tak i ne zbahnuly, o ce: mayny, jaki kondensuvaly jakyj vyd energiji, y psychine vtilennia mysliaych istot, jaki baaly lyyty nerozpiznanymy navi dlia pryjmaiv Velykoho Kicia. Nadto lychovisnymy vydavalysia naseleni vyym yttiam planety infraervonych son, o vchodyly v Kice. Zapysy buly zrobleni do vvedennia vynajdenych na planeti zirky Beta ai chvylevych invertoriv, jaki davaly zmohu bayty za bu-jakych umov osvitlennia Vsesvitu akti. Ledve pomitni kontury hihantkych budive, pamjatnykiv, arkad tajemnye ornily pid zoriamy, i ruch syly-sylennoji narodu zdavavsia hriznym. Naproud arivlyva muzyka lynula v pimi, i nevydyme more chliupalosia z takym hekzametrynym umom, jak na Zemli j na planeti Jan-Jach. Olla Dez pokazala i dejaki zapysy, o lyylysia nerozyfrovanymy i buly dostavleni zorelitnykamy Priamoho Promenia z halaktyk Andromedy i M-51 u Honych Psach. Bahatobarvni spirali, o dyko vertilysia, i kuliasti pusujui tysiaohran-nyky niby prosverdliuvaly okean inoji pimy. Tiky ekipa Temnoho Polumja, o projov po kraju bezodni, zdohaduvavsia: ci zobraennia mohly oznaaty pronyknennia v Tamas, nedostupnyj i nezrymyj antysvit, jakyj ohortaje na Vsesvit. I vse peredai z dalekych i dyvovynych svitiv, nezvaajuy na svoju nezvynis, malo cikavyly tormansin. Zate jich bezmeno chvyliuvaly stereofimy pro zemlian na inych planetach, skaimo, ne tak davno zaselenoji planety Zelenoho Soncia v systemi Achernara. Ne mohly ne zapolonyty jichniu ujavu sympatyni ervonokiri liudy z Epsilon Tukana z cijeju planetoju Zemlia vstanovyla rehuliarne spoluennia. Pislia toho jak ZPP staly zdijsniuvaty rejsy na Epsilon Tukana i nazad protianistiu sto visimdesiat parsekiv za simnadcia dniv, na Zemli, osoblyvo sered molodi, spalachnula epidemija zakochanosti v ervonokirych liudej. Ale zjasuvalosia, o liuby mi zemlianamy i ervonokirymy tukanciamy pryreeni na bezplidnis: ce zavdalo nemalo rozaruva. Mohutni bilohini instytuty oboch planet zoseredyly svoji zusyllia na podolanni nespodivanoji perekody. Nichto ne sumnivavsia, o skladne zavdannia nevdovzi bude rozvjazane i zlyttia dvoch liudstv, na dyvo schoych, prote riznych za pochodenniam, stane molyvym, a ce v svoju erhu bezmeno prodovy perid isnuvannia liudyny Zemli jak vydu. Liudy, jaki pereselyly na planetu Zelenoho Soncia, proyly tam e nebahato vikiv, ale erez radiciju svityla nabuly buzkovoho kolioru kiry i zovni vidriznialy vid bronzovo-smuhliavych mekanciv Jan-Jach. Prote yttievyj ustrij pineriv zemnoho liudstva na Achernari niym ne postupavsia ustroju na jichnij bakivyni, i ce ne davalo tormansinam upevnenosti v jichniomu osobystomu sojuzi z mohutnioju Zemleju. Pryvitne j uvane stavlennia zorelitnykiv do svojich hostej zmicniuvalo ciu nadiju. Choa zemliany zdavalysia jim cholodnuvatymy i zlehka viduenymy, tormansiny usvidomliuvaly riznyciu interesiv i smakiv. Ci yri j esni liudy nikoly ni na my ne pokazuvaly svoju perevahu, i yteli Jan-Jach pouvalysia z nymy prosto j lehko, jak iz najblyymy. Audytorija v pusteli skladala iz osvienych i mudrych dy, jaki nevdovzi zrozumily, o sojuz Zemli

vychid u kosmos i zrozumily velyezni trudnoi pozazemnych poliotiv, skladnis osvojennia mizorianych prostoriv i mertvych planet sonianoji systemy. Todi znovu zvernuly do Zemli, usvidomyvy, o vona e tryvalyj as povynna sluyty domivkoju dlia zemnoho liudstva, spochopyly i vstyhly vtriatuvaty jiji vid zrujnuvannia.
3 Eskapizm tendencija do vtei vid dijsnosti, vid reanoho yttia.

ta Jan-Jach oznaaje nasampered krach jichnioho oliharchinoho ladu, zrujnuvannia systemy dy ky j filosofiji peredasnoji smerti. Taka struktura ne zdatna vyvesty planetu iz stanu zlydarstva. Vodnoas cej lad zabezpeuvav najvyi pryvileji oliharchinij verchivci. Choa suma perevah vyjavyla mizernoju porivniano z vinym, svitlym i zdorovym yttiam komunistynoho ladu Zemli, poviryty v ce i vidmovytysia vid svojich pryvilejiv volodari Jan-Jach, zvisno, ne mohly. Tomu pere znajomstvo iz stereofimamy Zemli vyklykalo v pravliaoji verchivky pouttia voroosti j ostrachu. Vony zrozumily, o yttia Zemli samym svojim isnuvanniam bulo voroym ustroju Tormansa, sprostovujuy obranyj volodariamy nibyto jedyno pravynyj liach, i zvodiay ninao palke vychvaliannia, jakym zachopliuvalysia demahohy-propahandysty Rady otyrioch. Vidvidannia improvizovanoho teatru v pusteli poblyzu zore-liota Zemli, do jakoho bulo zaboroneno navi nablyatysia, vvaalosia, z toky zoru volodariv Jan-Jach, deravnym zloynom i povynno bulo karaty. Ale tormansiny ladni buly vytrymaty vse, tiky b potrapyty na peredau stereofimiv Temnoho Polumja. Pryrodno, o zemliany nepokojilysia za svojich hliadaiv. Detektor bistrumiv dlia rozpiznannia liudej, jakomu So Sajin dav nazvu DPA, abo dysektor psychosutnosti, e ne vdalosia dovesty do robooji hotovnosti, to ne vykliueno, o pry vmilomu maskuvanni mohly buty pomylky. Stanovye vriatuvala Neja Cholli, jaka dopomahala So Sajinu v konstrujuvanni DPA. Vona pomityla zbiennia zubciv K u bistrumach usich tormansin, jaki yro j vidkryto prahnuly informaciji. Bu-jakyj sumniv, nedovira y prychovana syna emocija neodminno vyklykala spad zubciv K. U prochodi mi dvoma derevamy vlatuvaly dodatkove pole, jake propuskalo lye liudej z pevnym rivnem zbudennia zubciv K i vidkydalo vsich inych. Tak tormansiny oderaly dodatkovu harantiju bezpeky. Za try tyni Olla Dez provela visimnadcia demonstracij dlia kikoch tysia mekanciv Jan-Jach. Odnijeji z ostannich demonstracij uenyj-tormansinyn z tytulom zmijeznavcia i udernakym jak dlia movy zemlian imenem admo Sonte Taztot zasumnivavsia v molyvosti spinoho pochodennia liudstva oboch planet. Liudyna Jan-Jach pohana za samoju svojeju suttiu, zajavyv uenyj, uspadkovanoju vid predkiv, o vbyvaly, revnuvaly, zraduvaly, i cym zabezpeuvaly sobi vyyvannia; erez te vsi zusyllia kraych liudej rozbyvaly ob stinu duevnoji poronei, strachu j nedovirja. Jako liudstvo Zemli pidnialosia na taku vysotu, to, oevydno, vono inoho pochodennia, z blahorodniymy duevnymy zadatkamy. Olla Dez podumala, poradylasia z Riftom i Sajinom i vziala ziroky z fimamy pro mynule. Ne dokumentani zapysy, a vyde ekskursy v rizni istoryni epochy, vidnovleni za archivamy, memuaramy i muzejnymy kolekcijamy. Vkraj pryholomeni tormansiny pobayly achlyvi poneviriannia, zaturkane j bezprosvitne yttia perenaselenych mist, hromadki dyskusiji, de slova zastorohy j mudrosti hubylysia v revi obdurenych natovpiv. Zvyajna liudyna v ti asy hostro viduvala svoju nepovnocinnis pered velykymy dosiahnenniamy nauky i mystectva, rozumu j ujavy. Psycholohini kompleksy prynyenosti j neviry v sebe poroduvaly ahresyvni prahnennia vyrizniatysia bu-jakoju cinoju. Psycholohy Zemli peredbaaly nemynuis pojavy nadumanych, bezhluzdych, poniveenych form mystectva z usijeju hamoju perechodiv vid marnych sprob beztalannych liudej vyslovyty nevymovne do psychopatynoho droblennia obraziv u zobraenniach i slovopotokach literaturnych tvoriv. Liudyna, v masi svojij nevy-chovana, nedyscyplinovana, jaka ne znaje liachiv do samovdoskonalennia, prahnula vtekty vid nezrozumilych problem suspistva j osobystoho yttia i vdavalasia do narkotykiv, z jakych najpoyreniym buv alkoho, ohlulyva muzyka, pustoporoni, halaslyvi ihrya j masovi vydovya, neskinenna honytva za deevymy reamy. Rozmnoennia na Zemli v epochu ERS niym ne obmeuvalo v imja konkurenciji narodiv, vijkovoji perevahy odnijeji naciji nad inoju, todi jak na Tormansi, de ve ne bulo vojennych konfliktiv, ditonarodennia ne rehuliuvalosia z inoju metoju dlia vidboru tych pjaty vidsotkiv zdibnych do navannia liudej, bez jakych zupynylasia b mayna cyvilizaciji. Dejaki veni Zemli, u vidaji vid nazrivajuoji nebezpeky potvornoho kapitalistynoho rozvytku, o dedali pryskoriuvavsia, zaklykaly do toho, ob zoseredyty vsi zusyllia na vdoskonalenni technolohiji tunych chariv i syntetynych tovariv, prypuskajuy, o vsi bidy kojasia vid nedostai materinych blah. Vony povjazuvaly z cym hlobane rozorennia Zemli, nahadujuy, o liudyna pervisno bula myslyvcem i zbyraem, a ne zemlerobom. Dlia naych pravnukiv, pysav odyn uenyj, nai nynini turboty j tryvohy zdadusia lychym snom temnoho rozumu. My povynni znovu vidkryty zabuti v nas samych i restavruvaty nau Holubu Planetu do istynnoji krasy. Prynajmni najzapeklii eskapisty3 staly tvereziaty, koly zemliany zrobyly peri kolosani vytraty na

 Vakym i ternystym liachom, vidpoviv So Sajin, podolaty jakyj mih lye kolektyvnyj rozum planety. Ne orhanizovana zhory dumka natovpu, a spine obdumuvannia i vira v slunis svojeji spravy na osnovi vzajemorozuminnia i pravdyvoji informaciji. Pry velykij kikosti liudej na Zemli vse ce stalo molyvym lye pislia vynachodu kompjuteriv liynych mayn. Z jich dopomohoju my zdijsnyly retene sortuvannia liudej. Spravnia boroba za zdorovja naadkiv i ystotu spryjniattia poalasia, koly my profesiji vyteliv i likariv pidnesly vye vsich inych na Zemli. Vprovadyly dilektyne vychovannia. Z odnoho boku, suvoro dyscyplinovane, kolektyvne, z inoho pomjakeno indyviduane. Liudy zrozumily, o ne mona ni na abe spuskatysia z ue dosiahnutoho rivnia vychovannia, znannia, zdorovja, cho by o tam bulo. Tiky vhoru, dali, vpered, cinoju navi serjoznych materinych obmee. Ale na Jan-Jach tako je liyni mayny, i ve davno! My nazyvajemo jich kiciamy drakona, ne vhavav zmijeznave. Zdajesia, ja zdohadavsia, v im ri! vyhuknuv So Sajin. Na Zemli v nas bezli narodiv, kika velykych kutur, rizni socini systemy. U vzajemopronyknenni y v priamij borobi vony zatrymaly utvorennia monokutury i svitovoji deravy do toho asu, poky ne pidnialasia suspina svidomis i technika ne zabezpeyla suspistvo neobchidnoju dlia spravnioji komunistynoji spravedlyvosti j kolektyvnosti aparaturoju. Krim toho, zahroza nyivnoji vijny zmusyla deravy serjoznie stavyty odna do odnoji v svitovij polityci, tak nazyvalasia todi nacinana konkurencija mi narodamy. A v nas na planeti Jan-Jach, naselenij odnym, po suti, narodom, pry monokuturi rozvytok vyjavyvsia odnomanitnym. I vy ne vstyhly opamjataty, jak na vsij planeti zapanuvala oliharchina systema deravnoho kapitalizmu! vyhuknula Menta Kor, i nadzvyajne zbudennia tormansin zasvidylo pravynis jiji tverdennia. Pislia cijeji besidy inener Tae poprosyv pozaerhovoho pobaennia z Faj Rodis. Tym asom Eviza Tanet vyznayla, o vyroblennia antytil v orhanizmach zorelitnykiv dostatnie dlia imunitetu. Vona dozvolyla zniaty skafandry. Zemliany zradily i buly hotovi nehajno skynuty obrydli pancery. Faj Rodis vidklykala vbik Hen Atala: Tivisa j Tor peredaly na Temne Polumja, o vony zakinyly ohliad instytutiv i zapovidnykiv. Teper vony chou obsteyty polyeni mista i vcilili pervisni lisy v zoni Dzerkanoho moria. Vlasti poperedaju pro jaku nebezpeku, odnae nam neobchidno poznajomyty iz zapovidnymy kutokamy planety. Ja zrozumiv vas. Utrioch nebezpeka ne taka strana. Koly meni letity? Zavtra. Ale Tivisa j Tor vyriyly ne znimaty skafandriv. A ja znimu. Ta jako dvoje vaych suputnykiv budu u metali, a vy ni, to y ce ne poruy nadijsnosti hrupy? Ade vy budete lankoju menoji micnosti o , dovedesia e pochodyty metalevym.

cym?

Velyka Zmija! vyhuknuv admo Sonte Taztot. Ce tak schoe na nas, ale jak vy vporalysia z

Hen Atal hlianuv na Evizu. Ta vidpovila spivutlyvym kyvkom, ale inener broniovoho zachystu ne proytav u jiji topazovych tyhriaych oach potribnoji vidpovidi. Vin povernuvsia do Rodis i sumno skazav, o jde latuvaty svij SDF. Rodis dokirlyvo podyvyla na Evizu, tiky-no Hen Atal znyk za dveryma. Eviza rozsmijalasia, zakynuvy temno-rudu holovu, i Rodis pokoduvala, o Hen Atal ne bay jiji cijeji chvylyny. Meni tak chotilosia b ne zasmuuvaty joho, ale o ja mou vdijaty iz soboju, skazala Eviza, Chodimo. Ja odvykla vid normanoho viduttia tila, niby vyrosla v lusci, jak tormansinka zmija. Inener Chonteelo Tollo Frae pryjov do Faj Rodis i ekav jiji v sadku, de vpere pouv tajemnyciu svojeji planety. Faj Rodis vyjla do nioho, naspivujuy, lehkoju i prunoju chodoju, u korotekij domanij sukni Zemli. Tuhyj korsa z nyko vidkrytymy pleyma i yroka spidnyka, o liahala vinymy skladkamy, bula stiahnuta v taliji ornoju strikoju. Ruky j oholeni do polovyny stehon nohy pokryvala rivna ervonuvato-koryneva zasmaha, o harmonijuvala z blido-zolotym koliorom sukni. V ciomu vbranni vataok zemlian utratyla astynu svojeji velyi, niby stala molodoju i, na dumku Tormansinyna, e harnioju. Faj Rodis ue zvykla do toho, o neznani pereminy v zovninosti abo vynkach spravliaju nevypravdano syne vraennia na yteliv Jan-Jach, i pokvapylasia na dopomohu inenerovi. o stalosia? spytala vona, vsmichajuy, i dodala: Ja staju spravnioju inkoju Jan-Jach, jako tak asto dumaju pro nebezpeku. Nebezpeky nemaje. Ale treba poradyty, inener ozyrnuvsia. Rodis natysla knopku na syhnanomu brasleti. Poulosia dribne tupotinnia, i v sad prymala sluchniana devjatynika, jaka zberehla na svojemu kupoli orno-voronyj kolir skafandra svojeji chaziajky. Rodis vidhorodyla sebe j inenera zachysnym polem. Ja bayvsia z druziamy. Vony naradyly mene pryjty do vas. Pislia perehliadu fimiv pro vau i nau, dodav vin, istoriju vsi dumaju lye pro te, jak zrobyty yttia podibnym do zemnoho. Per ni vy poletyte vid nas na daleku Zemliu, vy povynni zalyyty nam zbroju. Zbroja bez znannia zavdas tiky kody. Ne majuy jasnoji, obgruntovanoji j perevirenoji mety, vy stvoryte lye tymasovu anarchiju, jaka zave poroduje e hiru tyraniju. o robyty? Za dilektynymy zakonamy zvorotnoho boku zalizna fortecia oliharchinoho reymu vodnoas due krychka. Treba vyvyty jiji vuzlovi kriplennia i potim systematyno vdariaty po nych, poky vsia budivlia, nezvaajuy na jiji pozirnu monolitnis, ne rozsyplesia, tomu o trymajesia vona lye na strachu znyzu doverchu. Oto vam treba nebahato liudej, munich, smilyvych, rozumnych, ob rozvalyty oliharchiju, ale due bahato prosto dobrych liudej, aby pobuduvaty spravnie suspistvo. I tomu vy tak napoliahajete na pidhotovci narodu? zapytav Tae. Dilektynyj paradoks poliahaje v tomu, o dlia pobudovy komunistynoho suspistva neobchidnyj rozvytok indyviduanosti, a ne indyvidualizmu konoji liudyny. Chaj bude misce dlia duchovnych konfliktiv, nevdovolenosti, prahnennia vdoskonalyty svit. Mi ja i suspistvom povynna lyatysia hra. Jako vona zitresia, to utvorysia natovp, adaptovana masa, o vidstaje vid prohresu tym synie, ym bia jiji adaptacija. Pamjatajte zavdy, o nyninioho, po suti, nema, je tiky proces perechodu majbutnioho v mynule. Cej proces ne mona zatrymuvaty, tym pae zupyniaty. A vaa oliharchija zahamuvala rozvytok suspistva Jan-Jach na joho nemynuomu liachu do komunizmu holovnym ynom tomu, o vy dopomahaly jij zmicniuvaty svoje panuvannia. Vai veni ne povynni stavaty na liach ubyv, nezvaajuy na poesti, pryvileji, pidkup. Zatiamte, o vaa suspina systema zvedena na pryduenni j terori. Bu-jake vdoskonalennia cych metodiv nemynue povernesia proty vas samych. Ade bida v tomu, o ky nazyvaju vas ubyvciamy, i vony maju slunis, choa rozpaliuvannia vzajemnych obraz vyprobuvanyj pryjom oliharchiv. Vy ne ujavliajete, jakymy rozbeenymy staly liudy, uperto skazav Tae. Ja maju na uvazi demahohiju, o nibyto vsi liudy odnakovi, i varto jich lye nalenym ynom vymutruvaty, vychovaty (te odnakovo), jak my oderymo jednis myslennia 1 zdibnostej. Naspravdi stalosia zvorotne: faktyna nerivnis porodyla more personanoji zazdrosti, zazdris porodyla kompleks prynyenosti, v jakomu prytlumyla klasova svidomis, meta i sens boroby proty systemy. Ky proty nas, my proty nych, a systema stolittiamy lyajesia nedotorkanoju. Zahane otrujennia nenavystiu i hlybokym nerozuminniam. Tae, i ce hovoryte vy? Poynajete vtomliuvaty? A pryklad Zemli? Ade tiky velyki j tryvali zusyllia peretvoria bezvychidni kola inferno v neskinennu spira, o rozkruujesia. Ot my j pryly do toho, z oho poaly. Ni, ne do toho. Vy, jak i ky, zvynuvaujete nas? Tak, Tae. U kapitalistynij oliharchiji, ym vye toj inyj klas, hrupa y proarok stoji na hradaciji suspino: ijerarchiji, tym bie v nij ubyv, priamych i nepriamych, potencij nych i reanych. Ubyvci buvaju rizni svidomi j nesvidomi. Odni ynia tak erez prysluhovuvannia vemoam, ini vid nevihlastva, koly vysoku posadu zajmaje neosviena, temna liudyna. Dy, choa sered nych nemalo temnych i zaturkanych liudej, zdebioho osvieni j intelihentni, tomu, stajuy vbyvciamy, vony vynni podvijno. Vydy vbyvstva riznomanitni. Ubyvaju nevidpovidnistiu vykonuvanoji roboty j umov, u jakych vona provodysia. Otrujuju vidchodamy vyrobnyctv i myjuymy chimikatamy riky j gruntovi vody; nedoskonalymy,

vyhotovlenymy navydkuru likamy; insektycydamy, fasyfikovanymy zdeevlenymy produktamy. Vbyvaju zrujnuvanniam pryrody, bez jakoji liudyna ne moe yty, vbyvaju budivnyctvom mist i zavodiv u misciach, kidlyvych dlia proyvannia, z neprydatnym klimatom, ubyvaju umom, jakyj nichto j nio ne obmeuje. Pohano obladnanym; kolamy i likarniamy, nareti, nevmilym keruvanniam, o poroduje velyku kikis osobystych neas, a ti pryzvodia do velyeznoho spektru nervovych chvorob. I za vse ce vidpovidani peredusim dy veni j technolohy, bo komu, jak ne jim, slid peredbaaty pryyny, o vyklykaju zhubni naslidky. A vypadky, koly dy vystupaju priamymy vbyvciamy, ozbrojujuy ochoronni syly dlia znyennia inakomysliaych? Koly rozrobliaju novi metody tortur i psycholohinoho pryhniennia, koly stvoriuju znariaddia masovoho vbyvstva? Za zakonamy Velykoho Kicia ci dijai pidliahaju pozbavlenniu prava praciuvaty p nauci, a do fizynoho pereselennia na dyki planety. Inener Tae neporuno stojav pered Rodis. Znajomyj jij vyraz dytiaoji rozhublenosti dedali vyraznie prostupav na joho oblyi. Faj Rodis vidula, o slid pidtrymaty tormansinyna i joho druziv, davy oporu jichnij netrenovanij psychici. Mabu, vam potriben odyn vyd zbroji, ob vykorinyty steennia, donosy, nasystva. Ce IKP pusacijnyj inhybitor korotkoji pamjati. Na korabli vyhotovliaju kika desiatkiv IKP, ale vy ne povynni puskaty jich u chid ranie, ni rozmnoyte sotni tysia ekzempliariv. Meni nezrozumile pryznaennia IKP, stomleno skazav Tae. Vy znajete pro dva vydy pamjati? Vony kerujusia v mozku riznymy systemamy molekuliarnych mechanizmiv. Pozbavyvy liudynu dovhoji pamjati, vy peretvoryte jiji v idita. Ale, vyluyvy korotku pamja usi neodavno zdobuti znannia i navijani psychotampy, vy znekodyte najnebezpenioho voroha, ne vidibravy v nioho molyvosti povernutysia do bu-jakoji dijanosti. Cho by j do poperednioji? Ato. Ale jomu dovedesia poynaty vse zanovo, jak i joho vyteliam. To ce udovo! Koly b e cia zbroja ta nevelykoho rozmiru Vona minitiuryzovana, trochy bia vid prykras, jaki koly nosyly na paciach. Dodajte do neji dysektor DPA dlia rozpiznannia psychiky liudyny. Te rvuko schopyv ruku Faj Rodis i, opuskajuy na kolina, prypav hubamy do kinykiv jiji paciv. Rodis strepenulasia, viduvajuy, o cej est archajinoho pokloninnia ne takyj nepryjemnyj, jak jij zdavalosia ranie.

Rozdil VIII TRY ARY SMERTI

Sudno na dvoch syharopodibnych poplavciach kovzalo po morkij hladini. Dovha zatoka Ekvatorinoho okeanu nedaremno mala nazvu Dzerkanoho moria. Roztaovane v pojasi spokijnoji atmosfery, blye do chvostovoho poliusa, more ridko zaznavalo bur. Vidsutnis velykych riok, jaki vpadaly v nioho, zberihala vody pervozdanno ystymy, temnymy v hlybyni j slipue vyblyskujuymy v ervonych promeniach svitla Tormansa. Hen Atal zachopliuvavsia hroju barv za kormoju, a Tivisa Chenako j Tor Lik myluvalysia nezvyajnoju ystotoju moria. U tryhrannomu vystupi kajuty bilia vaeliv keruvannia sydily dvoje tormansin u buzkovij uniformi, bezvidryvno dyvylysia vpered i lye zridka obminiuvaly uryvastymy vyhukamy. Vony trymaly kurs na urvye bokopodibnoji hory. Jiji temno-sira kamjana masa bula rozbyta rozhaluenymy proylkamy ervonoji porody, nemov kryvavymy arterijamy. Livie, pid horoju, bereh buv oblyciovanyj kamjanymy brylamy. Za naberenoju vydnilysia budynky, o v bezladdi vidstupaly vid moria. Kynute misto endin-Tot lealo poblyzu zapovidnoho haju, ostannioho na planeti Jan-Jach. Tut viddavna buv kraj prychynykiv pryrody liudej, jaki ne vyznaly zahanoji urbanizaciji j pereselylysia u zony z nezdorovym klimatom. Nepomirne zbiennia naselennia planety zmusylo zbuduvaty j zapovidnyj rajon. Prychynyky pryrody znykly, vlyvy u zahanu masu mikych yteliv. Use neznana dilianka pervisnoho lisu vcilila vid zachlannoho spoyvactva istnadciaty mijardiv naselennia Tormansa. Oevydno, ce stalosia vypadkovo. Katastrofina kryza vybuchnula ranie, ni buv zrubanyj ostannij haj. Bahato mist vymerlo, i ti, o perebuvaly v men spryjatlyvych klimatynych zonach, nikoly ve ne zaselialysia. Bereh nablyavsia. Zemliany chotily pidniaty na dach kajuty, o zaminyla soboju mistok, ale providnyky riue zapereyly. Vony hovoryly due vydko, z vymovoju yteliv chvostovoji pivkuli kovtajuy pryholosni. Zemliany, kotri zvykly do itkoji vymovy deravnych radipereda i povinoji movy ynovnykiv, nasylu rozumily svojich suputnykiv. Zjasuvalosia, o v Dzerkanomu mori vodiasia limaji. Ci nenaerlyvi udovyka svojimy dovhymy upaciamy chapaju z vidkrytoji paluby vse yve i tiahnu u hlybynu. U mori jich a kyy. Dyvovyna analohija iz zemnymy moriamy, skazala Tivisa. Koly v Eru Rozjednanoho Svitu znyyly kaalotiv, rozmnoylysia velyki holovonohi, z jakymy dovelosia vesty spravniu vijnu. Vzahali znyennia bu-jakoho vydu nehajno poruuvalo mijo-nolitniu rivnovahu pryrody. Z ohliadu na vybirkovu

napravlenis bu-jakoho lychoho namiru, jaku my teper nazyvajemo Striloju Ari-mana, znyuvalysia tvaryny j roslyny perevano krasyvi, pomitni, mene prystosovani do novych umov yttia. Zalyalysia zdebioho kidlyvi vydy. Inodi vony rozmnouvalysia fantastyno vydko i bukvano zalyvaly chvyliamy svojeji bimasy velyezni prostory. Zakon vyyvannia perevano kidlyvych vydiv tam, de pryroda nevmilo niveylasia liudynoju, osiahly na vlasnomu dosvidi j tormansiny. koda, o prekrasne krytaleve more naselene takoju hydotoju! Ja chotila b skupatysia tut, jakby ne skafandr, sumno zakinyla Tivisa. Ty ne pomiaje povsiudy na Tormansi odnu dyvnu zakonomirnis? zapytav Tor Lik. V usich dobrych misciach, budynkach, navi u liudiach prychovanyj jakyj hand. Liubyj Afi (tak na Zemli nazyvaly astrofizykiv), Tivisa skujovdyla uprynu Tora, tobi as povernutysia v zorelit. Nostahija projavliajesia vse astie Ty maje raciju. Ja stupyv na ciu spustoenu planetu, jak u zasochlyj sad, z jakoho nemaje vychodu! Neve liudyna tak zminyla vsiu planetu? zapytav Hen Atal, kotryj na my ujavyv sobi nevyerpnu edris Zemli. Resursy bu-jakoji planety obmeeni, vidpoviv Tor, nioho ne mona braty, ne viddajuy. Povernuty vziate mona liachom uporiadkuvannia planety. Inake, jak traplialo i v nas na Zemli, ustaleni formy yttia nemynue rozpadusia, vysnaasia nahromadeni za mijony stoli energetyni resursy, a ce pryrikaje na zuboinnia i zlyhodni nastupni pokolinnia. My zaraz na planeti, jaku pohrabuvaly ne lye vijny, a j boevine kroliae rozmnoennia. odo ekspluataciji bahatstv pryrody vony liyly lye dochody, ne dumajuy pro zbytky tako i v liudkych resursach. Tak, my bayly bahato sumnoho, pohodyla Tivisa, perebyto vsich zviriv, velykych ptachiv, vylovleno rybu, zjideno moliusky j vodorosti. Vse ce pilo v jiu pid as katastrofinoho Stolittia Holodu. Nedalekohliadna honytva za kikistiu, za deevyznoju j masovistiu produktiv otrujila riky, ozera j moria. Riky vysochly pislia znyennia lisiv i synoho vyparovuvannia vodoschovy elektrostancij, vidtak poalo obmilinnia j zasolennia ozer. Maje povsiudno prisna voda taka doroha, jak i chari. Jiji ledve vystaaje na zemlerobstvo cijeji bidolanoji planety. Dlia oprisnennia nedostatnioji energiji. Velykych poliarnych apok tut nemaje ote, nema j zapasiv prisnoji kryhy. A tvarynnyctvo Vy bayly jichniu chudobu? Bilohino ce ti kozy, jaki koly vriatuvaly biblejku cyvilizaciju, ale znyyly vsiu roslynnis po berehach Seredzemnoho moria. Ale vony sami cho rozumiju, o nakojily? zapytav Hen Atal. Vy zustrialysia z uenymy v bilohinych instytutach? Ja hadaju, o rozumiju. Ale jichnia bilohija archajina j zvodysia holovnym ynom do selekciji, praktynoji anatomiji, fizilohiji j medynych jiji haluzej. Navi svojich tvaryn ne vstyhly jak slid vyvyty, a vony znykly. Ce vtraeno ve nazavdy. Nazavdy! o ja nadto asto uju ce nesterpne dlia liudyny slovo, skazav Tor Lik i, zamovknuvy, vtupyvsia v more. Krytalevu vodu poperedu vkryla bryi. Spoatku zemlianam zdalosia, o to splyvly perepleteni vodorosti. Ale z drahlystoji masy pidnialysia cili chai synio-zelenoho kolioru upale, jaki zzyvalysia. Vony zdijmaly na vysotu blyko otyrioch metriv nad poverchneju moria, vyvertajuy i vymachujuy na vsi boky rozpliuenymy ervonymy kinykamy. Sudno zrobylo krutyj povorot, zemlian kynulo na stinu kajuty, a liva syhara poplavcia pidnialasia nad vodoju. Dvyhuny zarevily, i za valom, o pidniavsia, strachovyko znyklo. Obydva tormansiny staly neholosno spereaty, i peremih sternovyj, o energijno pokazuvav rukoju kudy ubik vid vybru-kovanoho kamenem bereha. My ne pryalymo prosto do mista, pojasnyv svojim pasayram druhyj tormansinyn, bilia prystani due hlyboko j mou napasty limaji. Nichto e ne zustriav jich tak blyko vid mista. Nepodalik je milyna, kudy limaji zajty ne mou, i my pryalymo. Dovedesia lye zrobyty velykyj hak piky. My ne bojimosia vidstanej, usmichnula Tivisa. Ale my ne bojimosia i cijeji hydoty, vtrutyvsia Tor Lik, nai SDF videnu jich abo znya! Navio rozriadaty batareji? zapereyla Tivisa. Choa Hen pryviz svii, ale v nas ie dovhyj liach. Tivisa sluno kae. Nam hovoryly pro jaki nebezpeky. Krim toho, pry pidvodnomu napadi dovedesia vytraaty energiju podvijno. Tor Lik na znak zhody pidnis ruky do loba. Pid sudnom vyrynuv z hlybyny pidhirok milyny. Vodiji dozvolyly pasayram vybraty na palubu. U vakomu zastojanomu povitri vuvavsia prysmak okysu azotu. Schoe bulo, bezyvni chimini procesy perevaaly v tutenij pryrodi. Dyvovyno rivne dno zelenoho kolioru vyjavylosia zatuavilym mulom. Za kormoju rozplyvaly velyezni kluby skalamunoho osadu. Nu jake tut kupannia, Tiviso? pokazav na dno Hen Atal. Tut zahruzne z holovoju. Revnuly dvyhuny, dovkola zakypila kalamu. Sternovyj z rozmachu vykynuv sudno na pryberenyj val pisku ta dribnoji haky. Zvidsy zemliany lehko perebraly na bereh po yrokij doci j perevely svojich devjatyniok. Koly my povynni povernuty? uryvasto zapytav sternovyj. Povertatysia ne treba, skazav Tor, i obydva moreplavci zitchnuly v neprychovanoju polehkistiu.

My pidemo v hlybynu krajiny i perevalymo erez chrebet u napriami ekvatora, aby vyjty na rivnynu Men-Zin, viv dali astrofizyk, zviriajuy iz kartoju, tudy pryliu litak. I my ohlianemo najbie mertve misto chvostovoji pivkuli Kin-Nan-Te, dodala Tivisa. Kin-Nan-Te! vyhuknuv sternovyj i zamovk. Tovary pidtovchnuv joho, odnoasno klaniajuy zemlianam i baajuy liachu zmija: nepochytnoho j nevidstupnoho. Moreplavci rozchytaly sudno. Vono zirvalosia z obmilyny j poneslo u Dzerkane more. Majuy zmohu dijaty samostijno, zemliany skynuly odiah, skaaly v tuhi valyky i pryvjazaly jich do SDF. Potim try riznobarvni postati temno-hranatova, malachitovo-zelena i korynevo-zolota ruyly yrokoju nevtomnoju chodoju uzdov bereha do ovanoho majdanyka bilia prystani. Polyene misto endin-Tot zustrilo jich hnitiuoju odnomanitnistiu budynkiv, kil, kolynich mis rozvah i likare, jaka bula charakterna dlia pokvaplyvoho i nedbaloho budivnyctva epochy vybuchu naselennia. Dyvna manera zvodyty v skupenych kvartalach budivli riznoho pryznaennia pryrikala na bezradisnu pryhnienis ditej, chvorych i litnich liudej, obmeuvala ruch transportu, o hurkotiv u vukych kanalopodib-nych vulyciach. Vse ce Tivisa i Tor sposterihaly v yvych mistach. U nepokaznych paralelepipedach sporud z odnakovymy projmamy vikon ne bulo nioho tajemnyoho, o zvyajno pryvabliuje v pokynutych mistach. Zemliany kvapylysia peretnuty pochmuri, vkryti pylom vulyci. Vykryvleni skelety derev, o zastyhly v zadulyvomu povitri, rozsypaly pry onajmenomu dotorku. Tor navmannia zajov u budynok, jakyj zacikavyv joho koliorovym obramlenniam vchodu. Kriplennia cementovych perekryttiv proiravily i ledve vtrymuvaly steliu. Tor Lik vyriyv projty vseredynu. Plavno zihnuti kontury interjeru rizko vidriznialy vid ponurych priamokutnykiv biosti sporud. erez napivkicevyj chol, zacharaenyj ulamkamy mebliv, Tor Lik probravsia do kruhloji zaly, jaka vidrazu nahadala jomu Zemliu. Ozyrnuvy, vin pobayv, o stiny ozdobleni plytkamy polirovanoho dunitu j hiperstinovoho pi-roksenitu hlybynnych utraosnovnych porid fundamentu zemnoji kory, jaki, oevydno, i tut skladaju nyni zony kory Tormansa. Nemov pidkresliujuy schois, dva valykopodibni fryzy kri pyl vidsviduvaly ervonym. Tor Lik vpiznav u nych bahati velykymy hranatamy eklohity. De ty, Tor? holosno poklykala Tivisa, vchodiay slidom. Cs-s-s! Jdy zvidsy, budynok ledve trymajesia. o ty znajov cikavoho v cij zakiptiuenij kimnati? Vona oporiadena mineralamy z hlybyn Tormansa, vidpoviv Tor, vychodiay na vulyciu. Due schoa na kimnatu v Urakomu hirnynomu muzeji. Vnutrinij sklad planety, jak mona peredbaaty, due podibnyj do Zemli. Svidy pro ce maje odnoznana hravitacija i charakter heolohinych procesiv. Za mistom prostiahlasia hola rivnyna, jaka poloho pidnimala do hir. Hen-hen u ahuomu marevi rozplyvaly orni pliamy. Zobraennia na stereoteleskopi pokazuvalo, o ce yvi dereva. Troje zemlian jly i jly po starij zvyvystij dorozi z nakatanoho ebeniu, schoij na ruslo riky: za stolittia kolesa vakych voziv nastyl liachu vtysly v puchkyj grunt. Raptom Hen Atal zupynyvsia tak rvuko, o SDF, jakyj dribotiv poriad, zaryvsia v dorohu svojimy korotkymy lapkamy, pidniavy chmarynku pylu. Dyvisia, my jdemo erez kladovye! vyhuknuv inener broniovoho zachystu, pokazujuy na bezkonene pole le pomitnych pahorbkiv. Podekudy, poruujuy odnomanitnis, vysoily zalyky ohoroi, cementni bryly zamis nadhrobkiv. Vy dyvujete, Hen? skazav Tor Lik. A vtim, vy ojno iz sadiv Coam. Dovkruhy konoho velykoho mista na desiatky kilometriv rozsteliajusia podibni kladovya, o vynykly v epochu perenaselennia, koly za brakom palyva musyly vidmovyty od spaliuvannia trupiv i povernuty do staroho zvyaju pochovannia. Hihantki kladovya Tormansa odyn iz promovystych dokazi fosfornoji katastrofy, o stala na planeti. Jako Tormans za elementarnym skladom takyj schoyj na Zemliu, to, jak i na Zemli, resursy fosforu na niomu buly vemy obmeeni. Tormansi-ny ne lye rozynyly fosfor u vykynutych v okean kupach smittia, zvidky joho ne v zmozi dobuty jichnia prymityvna energetyka vony zvjazaly joho v tryjonach svojich kistok i zakopaly na cyk vysochlych kladovyach, vyluyvy z kruhoobihu planety, ne vrachovujuy, o vzahali vsi procesy proty teiji entropiji nemolyvi bez fosforu. Tak, dyvno, ale omu vony ne vidmovyly vid drevnioho metodu uvinennia prachu? Mabu, jim stalo ne pid sylu povernuty podiji, skazav Hen. Anihiliacija jakosti kikistiu, skazala Tivisa. V zelenych dunhliach tyhr zdavavsia dyvovynym zvirom, do mistyky strachitlyvym. Ale ujavi desia tysia tyhriv, vyhnanych o na taku rivnynu! Cho jaka nebezpena cia masa, ale vona vsioho-na-vsioho pryreene stado, tyhra v nij nemaje. Hen Atal omu zitchnuv i bie ne vymovyv odnoho slova. Ridka poros prostyrala v usi boky i na peredhirnomu pasmi pahorbiv vychodyla a za horyzont. Zemliany pidijly do blynich dereve. Temno-buri korotki stovbury pidnimaly v svynceve nebo vittia z hrubym lystiam okoladnoho kolioru. Dyvovyna symetrija pryzemkuvatych, postavlenych verynoju donyzu konusiv nahaduvala pro postijne bezvitria na okolyciach Dzerkanoho moria. Podoroni znemahaly vid speky, choa povitriane produvannia skafandriv praciuvalo na vsiu potunis. Povitria pronosylo pid metalevoju kiroju i vyryvalo erez klapany v pjatach, z konym nastupnym krokom zdijmajuy korotki strumeni porochniavy. Bezsutinkovyj veir Tormansa zastav zemlian sered tych e derev, ale tovych i z takymy hustymy

kronamy, o v lystianij masi vako bulo rozhledity okreme vittia. Dovhi tini liahly na suchyj grunt. Nio yve ne zjavlialosia v zacipenilim haji. Koly zemliany vlatuvalysia na vidpoynok bilia dereva, jake roslo poblyzu dorohy, na svitlo lichtaria zletily jaki napivprozori komachy. Zemliany pro vsiak vypadok uvimknuly povitriane obduvannia z komiriv skafandriv. Tivisa povino vtiahnula povitria rozyrenymy nizdriamy i skazala: Velyke dilo navijuvannia. Patrony produvu zariadeni povitriam Zemli, i, choa ja znaju, o ce lye atomarna sumi, he pozbavlena zapachu j smaku, meni vuvajesia v tutenij zadusi zapanyj viter pivninych ozer Tam ja praciuvala do ekspedyciji. Tut bu-jakyj ventyliator vydassia pivninym vitrom, porivniano iz cijeju zaduchoju i pylom, burknuv Tor Lik, vytiahujuy ocholoduvanu poduku i prylatovujuy do boku SDF. Napivdobova ni Tormansa tiahla nadto dovho, i zemliany ne mohly dozvolyty sobi ekaty svitanku! Perym prokynuvsia Hen Atal, jakoho dijmaly strachitlyvi sny. jomu vvyalysia hihantki tini, o metuylysia pooda, nevyrazni postati, jaki skradalysia vzdov pochyloho astokolu kaminnia, ervoni kluby dymu v ziajuych ornych prirvach. Jakyj as Hen leav, analizujuy svoji vydinnia, poky ne zrozumiv, o instynkty pidsvidomosti poperedaju pro zahrozu, viddalenu, ale nemynuu. Hen Atal pidvivsia, i tijeji chvylyny prokynula Tivisa. Meni snylosia o pohane, tryvone. Tut, na Tormansi, meni asto buvaje tiako vnoi, osoblyvo na svitanku. Druha noi hodyna Byka, zauvayv Hen Atal. Tak nazyvaly v davnynu najprykriu dlia liudyny poru pered svitankom, koly panuju demony zla j smerti. Monholy Centranoji Aziji vyznaaly tak: Hodyna Byka zakinujesia, koly koni vliahajusia vdosvita na zemliu. Dolor ihnis ante liucem nesterpna tuha pered svitankom. Starodavni rymliany te znaly dyvnu sylu cych hodyn noi, skazala Tivisa i zajnialasia himnastykoju. Ce j ne dyvno, podav holos astrofizyk. Cilkom zakonomirno, o take viduttia sklalosia e za davnich asiv iz fizilohiji orhanizmu, na jakomu vidbyvavsia nezvyajnyj stan atmosfery na svitanku. Dlia Afi zavdy vse povjazano z kosmosom! Tivisa zasmijalasia. ervono-zolotyj SDF Hena vysunuvsia vpered. Vysoko pidniata na hnukomu sterni lampa osvityla liach. Nemov uvi sni Hen Atala, dyko zametalysia orni tini u vymojinach i zapadynach. SDF pochytuvavsia na nerivnostiach dorohy, i navkolynia pima te vidstupala, to nabihala vprytul. Mi naplyvamy temriavy vhori na my zjavlialy poodynoki vohnyky zirok. Pravoru, le okresliujuy pravynyj kupol danioji hory, nemino svityv suputnyk Tormansa. Zemliany nezuly, jak dosiahly perevalu. I znov oholena pustelia Poavsia spusk, takyj e polohyj, jak i pidjom. Poperedu kri dedali ridu pimu vydnilosia o temne, o zakryvalo soboju ve le vydymyj nebokraj. Slabkyj i rivnomirnyj um pouvsia poperedu i vnyzu. Zemliany zvykly do bezvoddia velyeznych prostoriv planety Jan-Jach i ne zrazu zbahnuly, o ce dziurkoe voda. Korotkyj svitanok pohasyv lichtar SDF, pochmure purpurove svitylo spalachnulo pozadu pravoru. Vono pidnimalosia, jasnijuy, i mi horamy vidkryla uholovyna. De popid schylom umila rika, a za neju na nykych pahorbach vydni-lasia huavyna hihantkych derev. Navi u zemlian, zvyklych do shopjatdesiatymetrovych evkaliptiv i sekvoj na Zemli, perechopylo podych. Kolonada porivniano tonkych stovburiv, zavvyky ne mene dvochsot pjatdesiaty y triochsot metriv, uhori prykryvalasia sucinoju apkoju hilok i lystia. Mandrivnyky spustylysia do riky, spodivajuy pobayty hirkyj potik, o biy po haci, a natknulysia na hlyboku, temnu vodu, jaka le pomitno tekla, pidhaenu ulamkom velyeznoho dereva, o lealo vpoperek potoku. Obereno balansujuy na slykij zahati, vsi estero piochodiv troje liudej i try SDF perebralysia na mjakyj mochopodibnyj pokryv. SDF vymueni buly strybaty, ob ne zahruznuty v niomu korotkymy lapkamy. Za smuhoju mochu znovu piov suchyj kamjanystyj grunt, vkrytyj u lisovij smuzi tovstym arom opaloho lystia j hilok. Pid nohamy tych, chto jov, napivzhnyliji jiji pokryv peretvoriuvavsia v korynevyj poroch-oevydno, vikamy ne stupala noha po cych sporochniavilych retkach. Tak o jak vyhliadaly lisy Tormansa do prychodu naych zoreliotiv! tycho skazala Tivisa. Cikavo, chto tut yv u ti asy? zapytav Hen Atal, pidbyvajuy nohoju zotlilu masu lystia i plodiv, vid oho zdijmalasia temna porochniava. Navriad y chto mih prohoduvaty tut, unyzu! U velykych lisach Zemli, vidpovila Tivisa, vse tvarynne yttia zosereduvalosia tam, vona pidniala ruku do pokruenych hilok, o hubyly u vysoyni. Nemov vidhukujuy na jiji est, pronyzlyvyj zojk prorizav nimotu lisu, prymusyvy liudej zavmerty vid nespodivanky. De daleko pouvsia kryk u vidpovi, schoyj na veresk bahatoobertnoji almaznoji pylky. Tor Lik, vychopyvy stereoteleskop, namahavsia rozhledity o-nebu u hustomu lysti. Na triochsotmetrovij vysoti jomu pryvydilosia le pomitne chytannia hilok. Aha! veselo vyhuknuv Hen Atal. Ne vse vymerlo tut, za Dzerkanym morem! Ne vse zjily tormansiny! Jako dije faktor SA, to navriad y tam lyylosia o putnie, zitchnuv Tor Lik. Cej veresk ne vyklykaje v mene sympatiji. Zemliany dovho stojaly, vsluchajuy i nalahodyvy fotooko SDF na miane osvitlennia. Ale hihantkyj lis, zdavalosia, chovav u sobi ne bie yttia, ni kubyky budynkiv endin-Tota, o ledve trymalysia. e dva dni zemliany provely v lisi, probyvajuy iz pahorba na pahorb erez nahromadennia roslynnoho porochu. Inkoly nevelyki prohalyny jly vhoru osiajnymy trubamy svitla. Vysoko vydnilosia

svyncevo-sire nebo v obramlenni volochatoho okoladnoho hillia. Na tretij de vony zupynyly na uzlissi odnijeji z prohalyn. My marno hajemo as, riue skazala Tivisa. Jako tut, u zapovidnyku, v ciomu drevniomu lisi vcilila mizerna kikis tvaryn na zrazok cych vereskuniv, to v nas malo nadiji ne lye sposterihaty, a j navi myhcem pobayty jich! Nadto bojasia vony liudyny. Jakyj kontrast iz Zemleju! Ostanni dni ja asto zhaduvala naych pernatych i volochatych druziv. Jak yvu bez turboty pro svojich molodych brativ tormansiny? Ade liubov do pryrody zhasaje, jako nemaje nikoho, z kym mona neju podilytysia. Okrim o cioho! proepotiv Hen, pokazujuy na protylenyj bik haliavyny. Tam, za stovpom svitla mi stovburamy, pryajilasia tvaryna zavbiky z vedmedia, tiky nya zrostom. Pyni, jak u ptacha, oi steyly za neruchomymy zemlianamy bez tini strachu, nemov porivniujuy svoji syly iz sylamy prybuciv. Tivisa zirvala z pojasa narkotyzatornyj pistolet i poslala sribnu ampulu v bik tvaryny. Ta hlucho zarevila, pidstrybnula i, distavy ampulu v zadniu nohu, pomala he. Hen Atal kynuvsia navzdohin, ale Tivisa vhamuvala joho zapal, skazavy, o preparat na velykych tvaryn dije protiahom dvoch chvylyn. Pravda, jako tvaryna maje nyku orhanizaciju, to preparat potrebuvatyme i bie asu. Slid, prooranyj poranenym zvirom u derevnij porochniavi, pryviv do pidniia dereva, veletenkoho navi sered hihantiv cioho lisu. Ohluena synym narkotykom tvaryna z rozhonu naletila na stovbur i zvalylasia ny. Nesterpnyj trupnyj smorid zmusyv zemlian vstanovyty v nosy fitry j lye potim pidijty do tajemnyoho zvira. V nioho bula orna, jak tormansinka ni, bezvolosa luskata kura. Velyki oi, vytrieni j osklili, svidyly pro ninyj sposib yttia. Dvi pary zihnutych lap rozmiuvaly tak blyko odna do odnoji, o, zdavalosia, vychodyly z odnoho miscia na tulubi. Pid vakoju kubinoju holovoju vydnilasia e odna para kincivok, dovhych, ylavych, z kryvymy serpopodibnymy pazuramy. yroka paeka bula rozkryta. Bezhubyj rot oholyv dvoriadni duhy koninych prytuplenych zubiv. Vid diji narkotyku y udaru ob derevo strachovyko vyverhnulo smerdiuyj vmist svoho lunka. Tor Lik schopyv Tivisu za ruku j pokazav na napivperetravle-nyj liudkyj erep, vykynutyj razom z ulamkamy inych kistok. Obydva doslidnyky zdryhnulysia vid vyhuku Hen Atala: Oberenie, vono oyvaje! Zadnia lapa smyknulasia raz, udruhe. Ne moe buty! podumala Tivisa. Paralizator dije ne mene hodyny. Vona ohlianula i vidskoyla pid pohliadom kikoch oej, takych e velykych, prozorych i ervonych, jak u paralizovanoho strachovyka; vony nezmyhno dyvylysia na neji z temriavy mi derevamy. Odna z tvaryn, napivprychovana arom truchliavyny, povzla, zvyvajuy, do zvalenoho narkotykom zvira. Tor, vyde! proepotila Tivisa. Zachysne pole SDF vidkynulo nachabnu tvarynu, i jiji revinnia zatychlo v nepronyknij stini. Tor Lik postavyv SDF z inoho boku dereva, i Tivisa poala dosliduvaty anestezovanu tvarynu. Tym asom Hen Atal distav iz svoho SDF prylad, schoyj na paralizujuyj pistolet Tivisy, i nasadyv na nioho kruhlu korobku iz zazubrenym ypom, o styrav u centri. Astrofizyk dopomahav Tivisi. Vony vdvoch perevernuly strachovyko i zrobyly elektronohramy. Hen Atal pereviv pistolet na maksymanyj udar i vystrilyv uzdov stovbura dereva, bilia pidniia jakoho vony stojaly. Korobka micno prylypala v rozvylci dvoch veletenkych hilliak na vysoti ponad trysta metriv. Telekerovanyj dvyhun opustyv na tonkomu trosi zasuvku. Do neji Hen Atal pryepyv pleteni striky, zjednav jich dvoma priakamy i pidijmanyj prystrij buv hotovyj. Za kika chvylyn prychovanyj u barabani dvyhun pidniav Tivisu na zapamorolyvu vysotu. Vona skorystala svojim pistoletom, ob zabyty kika hakiv dlia ohoroduvanoho trosa j pidvisky SDF. Ostannim pidnialy SDF Hen Atala. Ledve vymknulosia zachysne pole, jak zviri, o atuvaly za derevamy, kynuly do tvaryny, jaka e ne prokynula. Chruskit kistok i protiane vyttia ne polyyly nijakoho sumnivu v doli odnijeji z ostannich velykych tvaryn Tormansa, o naselialy planetu do toho, jak jiji spustoyla liudyna. Tonkyj, micnyj, nemov staleva pruyna, stovbur le pochytuvavsia vid roboty pidijmanoho dvyhuna. Tivisu zachopyla cia pryhoda. Pislia kurnych dorih i tisnych mist vona vpere opynyla na pjankij vysoti. Tonkyj stovbur posyliuvav viduttia nebezpeky, a nevyznaenis stanovya, z jakoho treba bulo vychodyty, napruujuy dlia cioho syly rozumu j tila, spokuala Hen Atal vydersia e vye. Z hustoho lystia pouvsia joho radisnyj vyhuk: Tak i je! o je? zapytav Tor Lik. Povitriana teija, stijkyj viter! Pevna ri! Jako tiky po ce my lizly siudy, to slid bulo spytaty mene. Jak e tobi vdalosia bez pryladiv vyjavyty povitrianu teiju? A vy zvernuly uvahu na pidvyenu volohis kron? Tak, spravdi. Teper use zrozumilo! O ym pojasniujesia velyezna vysota derev. Vony tiahnusia do postijnoho strumenia povitria, jake prochody nad horamy, nese volohu v bezvitrianij krajini Vse udovo. Pidnimajtesia siudy, vytiahnemo SDF i hotuvatymemo planer. Planer? Nu, zvyajno. Ja peredbayv molyvis perepravy erez uelyny, riky y morki zatoky. inyj zelenuvato-brunatnyj pokryv vydnivsia metriv na sto nye veepodibnoji krony dereva, jake

vpodobaly mandrivnyky. V napriamku ekvatora j osiovoho merydina (Tivisa ne raz hovoryla, o ne moe zvyknuty do vertykanoho ekvatora Tormansa i joho horyzontanych merydiniv) lisovi chai obrizalysia siro-filetovymy urvyamy hir. Za nymy bula koly velyka rika, o protikala po rodiuij rivnyni Men-Zin, i odne z najdavniych mist planety Kin-Nan-Te. Zemliany spodivalysia distaty do Nan-Te j vyklykaty tudy litak. Hen i Tor zachodylysia rozhortaty velyezni polotnya tonkoji plivky, napynajuy jiji na ramy z nytok, jaki vydko tuavily v povitri. Tivisa zariadala informacijni kotuky novymy spostereenniamy. Koly zijlo sonce, zemliany spustyly nye j schovaly u lysti, oikujuy posylennia povitrianych potokiv. Vid hruboho, ha-kopodibno zihnutoho lystia vijalo zapamorolyvym zapachom, o suyv horlo. Dovedesia odiahnuty masky, poradyla Tivisa. oloviky skoryly, i dychaty stalo lehe. Tor Lik prychylyvsia do stovbura, zaarovano dyvliay na Tivisu. Vona vmostyla u rozvylci hilky, prostiahnutoji jak dolonia hihanta, i spokijno praciuvala, rozmireno pohojdujuy na triochsotmetrovij vysoti, niby vse svoje nedovhe yttia lazyla po derevach. Hen Atal rozdav patronyky z jieju i zamyslyvsia. Ne mou zabuty pro erep, o joho vyverhnulo strachovyko, raptom skazav vin. Neve ci zviri-liudoery? Molyvo, vidpovila Tivisa. Schoe, o vony charujusia trupamy. Zverni uvahu na dvi osoblyvosti, jaki niby vykliuaju odna odnu. Zavbiky ci tvaryny jak velykyj chyak, a zuby v nych cho i mohutni, ale korotki j tupi. Oevydno, ce najbii z tych zemnych tvaryn Tormansa, jaki vcilily tomu, o zminyly rid charuvannia. Stalosia ce v perid katastrofy, v Stolittia Holodu, koly bulo bahato trupiv, jako tiky sami liudy ne supernyaly z cymy tvarynamy v pojidanni jichnioji jii. achlyvi rei vy hovoryte, Tiviso, skryvyvy, skazav Hen Atal. Pryroda vychody iz svojich tupykiv najbezalisniymy liachamy. Kanibalizm perestaje buty zaboronenym pry nykomu rozvytku psychiky ta intelektu, koly nakaz holodnoho tila zamariuje pouttia j paralizuje voliu. Tor Lik vyprostav stomleni nohy.

Jako liudynu zjily, to okolyci ne zovsim bezliudni. Tuporyli chyaky mou probihaty velyki vidstani. Do toho ty chiba zabuv, o nam nedavno hovoryly v Bilohinomu instytuti? Pro brodiaych liudej i cili selya, jaki prychovujusia v hluyni? zhadav Tor Lik. Moe, ce i je nebezpeka, pro jaku nas zasterihaly? A molyvo, vony maly na uvazi limajiv y cych, Tivisa pokazala vnyz i burnula tudy poronij patronyk. U vidpovi prolunalo rozkotyste revinnia. Vse-taky dyvno, o nas ne poperedyly, skazav Tor Lik. y vony sami nioho ne znaju? Vako poviryty! zapereyla Tivisa. A j spravdi, dyvno. Moe, v zapovidnych lisach davno nichto ne buvav?

 Jak nemaje potiahu do pryrody, to jiji ce molyvo, vidpoviv Tor. Tut vid pryrody lyylysia tiky uryvky, i to suto utylitarnoho pryznaennia, bez hlybyny, vnutrinioji dui, skladnych vzajemozvjazkiv. Jakyj tut moe buty do neji interes! Jak e tak! zdyvuvavsia Hen. Vy vidvidaly desiatok zapovidnykiv, i neve nio ne zacikavylo vas, ne zachopylo cho by svojeju nezvyajnistiu? Nam pokazaly pjatnadcia zapovidnykiv, skazala Tivisa. Tym bie. I v usich, mabu, o znajly? I liudej, naadkiv tych, jaki revno oberihaly pryrodu v usich kinciach planety? Hen, zrozumijte, o vsi zapovidnyky Tormansa ce novi nasadennia na misci znyenych lisiv i stepiv, u jakych ne zberehlosia pradavnich roslyn, tak samo jak ne zberehlysia dejaki vydy tvaryn, o vcilily v zoolohinych sadach, vyrodyly, a zhodom znovu povernuly do tuno-dykoho yttia sered nasadenych pravynymy riadamy roslyn. A my ne bayly odnoho po-spravniomu velykoho dereva! Tak, znay, my z vamy peri vidviduvai na ostrivci davnioji pryrody Tormansa! Odnak ne chotilosia b meni bie tut zalyatysia. Trioch dniv cilkom dostatnio. Hodi, Hen! ekaty nioho. Molyvo, my e povernemosia siudy na hvyntolioti, ob vysteyty vereskuniv, skazala Tivisa. Vitere slabo zaelestiv lystiam. Zemliany kvaplyvo zibraly druhyj rombinyj planer z maje nevahomoji plivky, pryjednaly turbokorobky iz skladnymy povitrianymy hvyntamy. Energiji v nych vystaalo vsioho na dvi-try chvylyny zliotu. Hen ta dvoje SDF staly ekipaom peroho romba. Tivisa, Tor i tretij SDF roztauvaly na karkasi druhoho planera. Zavertilysia hvynty, romby odyn za odnym ziskovznuly z verchivky dereva j povino poplyvly nad kylymom spletenych kron u bik hir. Hen Atal z polehkistiu zitchnuv. Poky krutylysia hvynty, planery dosiahly haliavyny lisu i, pidchopleni vyschidnym potokom, doletily do druhoho ustupu hir. Priamovysni temno-buzkovi stiny vysokych ploskohirjiv ne mona bulo podolaty pry slabkych povitrianych teijach. Hen Atal spriamuvav planer u yrokyj prochid, o roztynav strimki skeli. Na podyv zemlian, vony opustylysia sered pahorbiv zatverdiloji hlyny, poriad z nepohanoju dorohoju, lye de-ne-de pokodenoju osypamy ta rozmyvamy. Tor Lik chotiv sklasty svij planer, ta Hen machnuv rukoju. Zariady v turbokorobkach vytraeno, drit zatverdiv, i joho ne zihnuty. Marnyj vanta. Astrofizyk z alem podyvyvsia na velyezne rombine krylo, o prosterlosia na schyli pahorba, j ruyv do dorohy. Pidjom po spekotlyvij uelyni zajniav kika hodyn. Zem. ny zupynylysia na vidpoynok u zatinku krutoho urvya. Dorohoju my moemo jty i vnoi, skazav Tor Lik i si naduvaty toneseku poduku. Chotilosia b distaty do perevalu e zasvitla, sproki la zavvayv Hen Atal. Podyvymosia, o tam, za horamy. Jaki. doroha kraa, to pojidemo na SDF. udovo! pohodyvsia Tor Lik. Chto ne liuby katatysia na SDF! A Tivisa e v koli slavylasia vpravnistiu v ciomu sporti Do rei, de vona? spochopyvsia astrofizyk. Podoro po Tormansu dajesia vznaky, spokijno vidpoviv Hen Atal, vsich nas as vid asu spostyhaju napady marnoji tryvohy. A Tivisa on, vin pokazav na vysokyj strimak iz plastiv pianyka i mjakoji biliastoji hlyny. Strimak zdijmavsia kruto, rozkolotyj triynamy i zavalenyj brylamy, schoyj na rujiny tytaninych schodiv. Krychitna posta vyblyskuvala v promeniach ervonoho svityla, Tivisa sprytno strybala z vystupu na vystup velyeznoji krui. Tor i Hen pomachaly jij, klyuy v zatinok obryvu, Tivisa energijno manyla do sebe. Tor Lik pidvivsia i z alem pohlianuv na svoju mjaku poduku. Prote koly zorelitnyky pobayly ulamky velykych ornych tovstych kistok bilia pidniia strimaka, vid jichnioji rozslablenosti ne lyylosia j slidu. Tivisa stojala na ustupi, de z-pid vidvalenoji bryly vydnilysia kistiaky velykych tvaryn. Trochy dali z pianyka vystupav napivzrujnovanyj velyeznyj erep e odnoho zvira. Tovstyj ulamok y to roha, y byvnia styrav z krui, niby e zahrouvav voroham. Usi troje movky spohliadaly skelety; kolir i neukodenis zakamjanilych kistok svidyly pro pochovannia tvaryn u velykych vodojmyach. Ve strimak buv usijanyj kistkamy, ote, stalo zrozumilo, o koly tut procvitalo mohutnie yttia. Tivisa j Tor bayly kika skeletiv vykopnych tvaryn u muzeji bilohinoho centru. Ci paleontolohini kolekciji ne vidbyvaly spravnioji istoriji yttia na Tormansi i ne jly ni v jaki porivniannia z velykoju kartynoju mynuloho, vidtvorenoho v muzejach Zemli. Zbajduinnia tormansin do istoriji svojeji planety, napevno, zumovliuvalosia zahanym zanepadom istorynych doslide pry oliharchinomu ladu. Oliharchija ne liuby istoriji. Ale dostovirnioju bula, oevydno, ina pryyna. Hlyboko v Zemli, v plastach mijonolitnioji davnosti znachodylysia ostanky drevnich liudej, zdebioho razom z ostankamy sloniv. Poriad z najmohutniymy sered velykych tvaryn Zemli buly j fizyno slabi. e hlybe v mynuvynu pronykaly ary, o nalealy do asiv, koly pra-liudy hotuvaly peri znariaddia j ovolodivaly vohnem i, nareti, koly liachy spinych predkiv liudyny i mavpy ne rozmeovuvalysia. Dlia liudyny Zemli jiji koreni na ridnij planeti buly oevydni. Vona mohla prosteyty ve liach velykoho schodennia vid pervisnoho yttia do dumky, projdenyj za mijony stoli strada, nevpynnoho narodennia i smerti yvoji materiji.

Grunty Tormansa zberihaly svidennia istorynoho rozvytku yttia do rivnia ne vye tvarynnoho, z intelektom znano nye zemnych konej, sobak, sloniv, ne kauy ve pro kytopodibnych. Tut paleontolohija dovodyla, o liudyna uyj prybule, i keruvalasia pry ciomu faktamy zloynnoho znyennia neju poperednioho yttia Tormansa, darma o vona ne prykryvala svoje pochodennia Bilymy Zirkamy. Bezkraji stepy chvostovoji pivkuli nyni kurni, pusteni, buly, oevydno, taki bahati yttiam, jak bezmeni rivnyny vysokoji chvyliastoji travy z mijonnymy stadamy tvaryn i zhrajamy ptachiv, znyeni v Pivninij i Pivdennij Ameryci ta Afryci. Tivisi jaskravo pryhadalasia kartyna v Budynku istoriji ekvatorinoji zony Afryky. Neadno vypalena soncem rivnyna z rozkydanymy de-ne-de zontynymy akacijamy vsijana vybilenymy kistiakamy dykych tvaryn, o rozsypalysia v prach. Spyrajuy na raditor vydkochidnoji mayny, na peredniomu plani stoji olovik z bahatozariadnoju hvyntivkoju, mruay znudeni oi vid dymu pryliplenoji do kutoka rota syharety. Pidpys staroanhlijkoju movoju hroju sliv oznaav odnoasno i Kine dyyny i Kine hry. Tiviso, o z toboju? zapytav Tor Lik. Zamrijala! Prynesy aparaty. My zrobymo holohramy. Tivisa prymruyla rozkosi oi, o stomyly vid jaskravoho svitla. Troje mandrivnykiv i try virni devjatyniky napolehlyvo dolaly pidjom, zahlybliujuy u zatinok temno-filetovych urvy holovnoho masyvu. Promeni svityla ve kovzaly paraleno poverchni ploskohirja, koly uelyna rozyryla. Horyzont stav opuskatysia donyzu. Pozadu lyylasia prostora ulohovyna z pervisnym lisom, a poperedu v napriamku ekvatora prostyravsia chaos riznokoliorovych kamjanych porid, rozmytych e do vysychannia planety. Hrebni, pyli, pravyni konusy j ustupasti piramidy, uelyny, jak rvani rany, stiny z architekturno pravynymy ansambliamy kolon, osypy i vysochli rusla vse peremialo u strokatomu labirynti z pliamamy hustych tinej, to synich, to filetovo-ornych. Hen-hen u serpanku, pidsvienomu purpurovym nykym svitylom, chaotyni nahromadennia vyrivniuvaly, nepomitno perechodiay v pustenyj step rivnyny Men-Zin. Kri zakurenyj porochniavoju nebokraj le problyskuvala voda. Purpurova imla peretvorylasia tam u rozirvane pasmo synich chmarynok, jaki nyko stelylysia ponad stepom. Tut bulo procholodnie, i zemliany ruyly pid horu bihcem. Zvyvystu dorohu misciamy perehoroduvaly obvaly. Mandrivnyky bihly hodyna za hodynoju, a poriad, ne vidstajuy, triuchykaly try SDF. Nye pila zona piskiv, navijana vitrom mynulych asiv na schyly peredhirjiv. Piani zamety peretynaly liach na joho zhynach hostrymy hrebinciamy. Tivisa vako dychala, pomitno stomyly i Tor z Henom. Astrofizyk nespodivano zupynyvsia. oho, vlasne, my biymo, ta e j u takomu tempi? Do vody na horyzonti e daleko, a zaraz stemnije. Ta j tonoho asu prybuttia v Kin-Nan-Te my ne vyznaaly. Tivisa rozsmijala i perevela podych. Spravdi? Oevydno, namy keruje nezdolanne pidsvidome baannia pity dali vid nepryjemnych lisiv ta jichnich mekanciv. Vidpoynok! Vertykani smuty krystaliv hipsu peretynaly zriz pahorba, pid jakym vlatuvalysia zemliany. Dlia bezpeky navkolo taboru postavyly SDF, ne vmykajuy polia, ale zachystyvy barjerom nevydymych promeniv, zjednanych z avtomatynym rele zachystu. Na vypadok, jako j tut vodiasia poyrai holiv, usmichnuvsia Hen Atal, nastrojujuy zachyst. Tor Lik sprobuvav zvjazaty iz zoreliotom erez vidbytyj promi, ale marno. Potunosti SDF ne vystaalo dlia stvorennia svoho chvylevodu, a bez nioho takyj dalekyj zvjazok vymahav znannia atmosfernych umov. Tivisa prokynula vid lehkoho umu j ne zrazu zbahnula, o ce elesty viter, jakyj naletiv udosvita z prostoriv rivnyny Men-Zin. Koliui kuyky, o rosly dovkruh, buly schoi na skorbotno pochylenych karly iz splutanym i opuenym do pisku volossiam. Vony voruylysia, chytajuy holovamy. Vynyklo tulyve viduttia i tijeji myti znyklo. Tivisa ne znala, y bulo vono vyklykane davno ne utym elestom vitru postijnoho suputnyka yttia na Zemli, y cymy zaurenymy roslynamy tormansinkoji pusteli. Znovu ruyly v dorohu. liach polehyvsia. SDF vtiahnuly korotki orstki lapky, zaminyvy jich valykamy z mjakymy gruntozaipkamy, vysunulysia pidstavky dlia nih, a v centri pidniavsia stere dlia opory j upravlinnia. Liubyteli jizdyly na SDF bez opory, pokladajuy na myttievu reakciju j rozvynute viduttia rivnovahy. Todi proste peresuvannia nabuvalo vyhliadu sportyvnych zmaha. Tivisa v svojemu temno-hranatovomu, z roevym ozdoblenniam skafandri, z hryvoju ornoho volossia, o rozvivalo, hracijno j sprytno balansujuy na nonych pidstavkach, mala sered pusteli. Hen Atal zamyluvavsia neju i ledve ne poletiv storaka, koly joho SDF zahamuvav pered povorotom. Tivisa zadala takyj temp jizdy, o erez dvi hodyny vony ve spustylysia v yroku rikovu dolynu. Koly tut protikala mohutnia rika. Pozbavlena pislia vyrubky lisiv vodozboru, o yvyv jiji, peretiata hrebleju, vona peretvorylasia v lanciuh ozer, vyparovuvannia jakych bulo tym synie, ym mene lyalosia vody j suchiym stavav klimat. Nevdovzi tiky okremi ozercia hustoho rozsolu tiahnuly nyzkoju vzdov najhlyboji smuhy kolynioho rusla. ervoni, tverdi jak beton pisky vkryvaly kraji dolyny. Blye do vody vony roevily, svitlijuy, a dovkola ozer rizala oi hroju svitlovych promeniv obliamivka biriuzovych, ametystovych i liluvatych krystaliv. Taki krystaly oblipyly prosiaknuti ropoju retky mertvych derevnych

stovburiv, o styraly tut i tam z milkoji blakyti vody vykryvlenymy pniamy, rozepamy i koramy u vysnalyvij spekoti nad neruchomoju hladinniu ozere. erez dejakyj as zemliany, objichavy bahnystu hriaziuku, peretnuly ruslo tam, de dva pahorby vysokoho bereha rozdilialy dolynoju prytoky, o polehuvalo pidjom na stometrove urvye. Viduttia liachu j tut ne obmanulo zemlian. Ledve mandrivnyky zijly na bereh, jak pobayly velyezne misto. Vono lealo vsioho za kika kilometriv vid riky. Odnak vysota bereha ta svojeridna refrakcija rozpeenoho nad solevymy ozeramy povitria perekodyly zemlianam e z hir pobayty najbie misto chvostovoji pivkuli Kin-Nan-Te. Navi zdaleku vony pomityly, o stara astyna mista zberehlasia krae, ni piznie zabudovani rajony. Vei, schoi na archajini pahody Zemli, hordovyto vysoily nad aliuhidnymy rujinamy na okolyciach staroho mista. Vomyhranni, bahatopoverchovi, o trochy zvuuvalysia vhoru, zei z rozkinymy ornamentamy, vystupamy j balkonamy vyblyskuvaly strokatym oblyciuvanniam, na jakomu povtoriuvalysia liaklyvo vykryvleni oblyia mi zvyvynamy zmij y stylizovanych rozetok z dyskopodibnych kvitiv Tormansa. Ini pahody zdavaly operezanymy tonkozubastymy hrebinciamy z ornoho metalu, o erhuvalysia z poverchamy iz sirych metalevych bryl, pomereanych ijerohlifamy, abo z reitok, prorizanych chrestopodibnymy otvoramy. Vei vysoily na postamentach-arkach. Koly jich otouvaly sady j basejny, teper vid nych zalyylysia tiky truchliavi peky ta jamy z keraminym oblyciuvanniam. Hen Atal sylkuvavsia zhadaty, de na Zemli vin bayv podibnu architekturu. V jakych restavrovanych mistach davnyny? y ne na schodi Aziji? Aerodromy, prydatni dlia posadky litakiv, roztaovuvalysia z ekvatorinoho boku Kin-Nan-Te. Mandrivnykam nalealo peretnuty vse misto, ale vony lye zradily takij molyvosti. Starodavnie misto varto ohlianuty, vytratyvy navi zajvyj de. Zemliany nasylu probyralysia v rujinach budov ostannioho peridu Kin-Nan-Te. Buri j lehki zemletrusy, o ne zaepyly misto ep-din-Tot na berezi Dzerkanoho moria, tut uent zrujnuvaly nemicni, naspich zve peni budynky, peretvoryvy jich u potvorni kupy kaminnia, bryl i balok. Lye hihantka truba starovynnoho truboprovodu, o spyralasia na skrueni v spirani pruyny zalizni zmiji, priamo j neuchyno prorizala chaos rujin. Ne men velyavo vyhliadala kolosana brama na mei Staroho mista. V nij bulo visim symvolinych prochodiv. Vaki portaly z hostrokutnymy dachamy opyraly na kvadratni kolony zavvyky pjatnadcia metriv. Zemliany projly erez centranyj vchid, niby stupajuy v inyj svit. Tut perevaala taka hnitiua monumentanis architektury, jak i v sadach Coam, tiky e neprychovanie. Koen z vysotnych budynkiv posyliuvav viduttia nikemnosti liudyny, i sered nych vona viduvala sebe mizernoju, lehko zaminnoju detalliu suspinoho mechanizmu, v jakomu slipo vykonuvala robotu. Vidbytok smerti e hostrie viduvavsia v centranij astyni mista, de vydnilysia vysochli stavky, kanaly, zotlili dereva parkiv, kruti, smilyvi arky mostiv, jaki marno horbliasia nad bezvodnymy ruslamy. Rozmirena choda zemlian i itke tupotinnia SDF, jaki znovu staly na svoji orstki lapky, holosno vidluniuvaly po brukivci vuly i majdaniv. yroki schody vely do velykych, otoenych kolonamy budive, na jakych ie vcililo jaskrave ozdoblennia. Hordovyto kryvyly zaderti rohy dachiv; dverni otvory u formi velykych zamkovych ilyn, zdavalosia, prychovuvaly o zaboronene. Zamis zvynych kapi-teliv kolony uvinuvalysia skladnym perepletinniam krontejniv. Pidmurky zvyno zobraaly abo zvjazanych liudej, rozavlenych vahoju, abo luskati kicia zmij. Mandrivnyky mynuly skupennia vysokych budive i opynyly pered hihantkoju, mabu, due staroju veeju. astyna z jiji dvanadciaty karnyziv zavalyla, oholiujuy vnutriniu strukturu skladnych prochodiv, o ornily v tovi starych stin. Na zemlian povijalo tajemnyistiu, nedobre pereduttia zavolodilo nymy. Ciomu, pevno, spryjaly j dvi zlovisni statuji z hruboho, pobililoho vid vapnianych patiokiv metalu, jaki ochoronialy pidchid do vei. U udernakomu odiazi, z liuto stysnutymy kulakamy i brydko vypnutymy yvotamy, vony stojaly, rozstavyvy nohy. Oblyia, vyribleni z osoblyvoju ekspresijeju, konoju rysoju vyraaly tupu orstokis. U yrokomu, ino stysnutomu roti, v hlybokych zmorkach, o zbihaly vid pleskatoho nosa do pidboriddia, u vytrienych pid vakymy kosymy nadbrivjamy oach prohliadavsia nepryborkanyj potiah ubyvaty, muyty, toptaty j prynyuvaty. Vsiu merzennis, na jaku lye zdatna liudyna, zibraly talanovyti skuptory, jak u fokusi, v cych brydkych oblyiach. Tut navi zapach nepryjemnyj, skazala Tivisa, poruujuy hnitiue movannia. Prysivy, vona stala rozhliadaty masni pliamy na kaminni. Krov! Zovsim svia krov! Tajemnya tya starovynnoho mista stavala zahroujuoju. Chto mih lyyty slidy krovi na brukivci majdanu? Zviri y liudy? Nespodivano zviddalik dolynuly nezrozumili zvuky. Podoronim zdalosia, o ce pryhlueni vidstanniu zojky liudej i uty jich z vikon vei. Sponukuvani jedynym poklykom, mandrivnyky chotily pronyknuty u veu, ale jim ni na krok ne vdalosia prosunuty useredynu. Zrujnovani vnutrini perekryttia zavalyly nyniu astynu budivli, ne lyajuy navi malekoji lazivky. Vony znovu povernulysia na majdan i prysluchaly. Kryky teper ulysia vyraznie.

Zvuky, vidluniujuy pomi budynkamy, dolynaly z riznych bokiv, to posyliujuy, to zavmyrajuy. Nareti vid vorit, erez jaki vony projly, poulysia vyrazni liudki holosy. Tivisa rozriznyla okremi slova movoju Jan-Jach. Bayte, tut, vyjavliajesia, je yteli! radisno vyhuknula vona, ale mova jiji perervala takym vidajdunym krykom, o vsi troje zdryhnulysia. Kryk poslabav, a poky ne zavmer, zahluenyj hamorom bahatioch liudej. Tivisa bezpomino ohlianula. Jiji znannia iz socilohiji nyko-orhanizovanych suspistv buly nadto obmeeni, aby peredbayty podiji i vyznayty najbi pravynu liniju povedinku. Tor Lik kynuvsia buv upered, tudy, zvidky dolynaly kryky, ale, podumavy, povernuvsia do tovaryiv. Hen Atal, ne hajuy asu, vysunuv vyprominiuva zachysnoho polia SDF. Holosy nablyaly odrazu z dvoch bokiv jedynych vychodiv z ploi do prylehlych vuly. Do vei prymykala stina iz siroho kameniu z vukym prochodom mi dvoma stovpamy, ozdoblenymy dvoma zaliznymy zmijamy. Hen Atal zaproponuvav schovatysia pid stinoju. Na horiniomu majdanyku schodiv zjavyvsia natovp liudej. Pidniia vei prychovuvalo vid zemlian velyku astynu zbihovyka. Nichto ne pomityv mandrivnykiv, i ti mohly rozdyvyty prybuciv. Ce buly molodi liudy, jaki, oevydno, nalealy do hrupy ky, obidrani j neochajni, z tupymy, niby odurmanenymy narkotykom, oblyiamy. Sered nych zbudeno metalysia inky z neesanymy brudnymy pasmamy zlyploho volossia. Poperedu dui molodyky tiahly dvoch zmuenych liudej, inku j olovika. Holych, brudnych i zakryvavlenych. Rozpuene dovhe volossia inky chovalo pochylene na hrudy oblyia. Zboku bramy poulosia alene revinnia. Inyj natovp liudej, o halasuvaly, alily, vychliupnuvsia na plou, jaka, mabu, sluhuvala dlia zibra. Tivisa hlianula na Tora z nimym zapytanniam. Vin pryklav paci do hubiv i stenuv pleyma. Z druhoho natovpu vystupyv oholenyj do pojasa olovik, upryna na joho holovi bula zvjazana vuzlom. Vin pidniav pravyciu i o vyhuknuv. U vidpovi zi schodiv prolunav smich. Perebyvajuy odna odnu, zalementuvaly inky. Stranyj zmist poutoho ne vidrazu zbahnuly zemliany. My spijmaly Dvoch! Odnoho vbyly na misci. Druhoho dotiahnuly do vorit. Tam vin i zdoch, poyva dlia Mandrivnyky ne zrozumily neznajome slovo. A my schopyly e dvoch, z tijeji ekspedyciji! Je inka! Vona harna! Mjaka j hlada vid naych. Daty? Daty! harknuv napivholyj iz dhutom volossia. Polonianci skrutyly ruky, i vona zihnula vid boliu. Todi odyn z molodciv synym stusanom zbyv jiji zi schodiv, i inka pokotylasia do statuj. Napivholyj pidbih do ohluenoji padinniam ertvy j potiahnuv jiji za volossia na kupu pisku bilia vei. Todi olovik-polonenyj vypruavsia vid kata, ale joho schopyv olovik u rozstebnutij kurtci, na holych i brudnych hrudiach jakoho buv vytatujovanyj ptach. Polonenyj u alenomu bezumstvi, dyko zahorlavy, vepiryvsia u vucha tatujovanoho. Obydva pokotyly po schodach. Polonenyj orazu, jak opyniavsia zhory, byv holovoju katiuhu ob rebra schodynok. Tatujovanyj lyyvsia leaty bilia pidniia. Natovp z revom rynuv donyzu. Polonenyj ustyh dobihty do napivholoho, o volik inku. Toj zvalyv joho synym udarom, ale ne spynyv. Schopyvy peremocia za nohy, polonenyj upjavsia zubamy v ykolotku, i toj povalyvsia na zemliu. Liudy prybihly na pomi, odirvaly polonenoho vid napivholoho, kynuly dolily bilia statuj. Napivholyj schopyvsia, vykiryvy ridki zuby. V tij posmici-oskali ne bulo hnivu, a lye hlumlyve torestvo, nasoloda peremohoju nad poverenoju liudynoju. Hen Atal vidsachnuvsia vid stiny, ta per ni vin stupyv druhyj krok, napivholyj vychopyv iz-za pojasa zajorenyj, jak harpun, kyndal i uvihnav po rukivja v spynu polonenoho. Troje zemlian, kartajuy sebe za zvolikannia, vybihly na plou. Trimfujue revinnia vyrvalo iz sotni zdyavilych horodianok, ale natovp rozhlediv neznajomych liudej i vuch. Tivisa schylyla nad polonenym, jakyj koryvsia na zemli, ohlianula kyndal. Vin buv pokrytyj plastynkamy stali, jaki pruysto viddilialysia od klynka, nemov dovha luska na chvojnij yci. Taku zbroju mona bulo vyrvaty lye z nutroamy. Tivisa vahala lye sekundu: zaspokojivy poranenoho navijuvanniam, natysnula na dvi toky na joho yji, i yttia muenyka urvalo. inka, ne majuy syl zvesty na nohy, dopovzla do zemlian i blahano prostiahnula do nych ruku. Napivholyj vataok strybnuv do neji, ta raptom zakrutyvsia i, hlucho hupnuvy, vdaryvsia holovoju ob kamjanu pidlohu. Tor Lik, o zbyv joho povitrianoju chvyleju iz nezariadenoho narkotyzatornoho pistoleta, kynuvsia do inky, ob pidniaty jiji. Zvidky iz natovpu vyletiv takyj samyj vakyj ni i vchromyvsia mi lopatkamy inky, vbyvy jiji napoval. Druhyj ni udaryvsia ob skafandr Tor Lika j vidletiv ubik, Tretij prosvystiv bilia oky Tivisy. Hen Atal, jak zavdy pokla-dajuy na techniku, uvimknuv zachyst svoho SDF, jakomu vin zavasno nakazav buty poru. Pid rev zbudenoho natovpu j dzvin noiv, jaki vidlitaly vid nevydymoji perekody, zemliany schovaly u prochodi za stinoju. Ne vidrazu napasnyky zbahnuly, o maju spravu z nezdolannoju syloju. Vony vidstupyly na plou, staly radyty. Ohledivy, mandrivnyky zrozumily, o perebuvaju v ohorodenomu masyvnymy stinamy kolyniomu parku. Protruchli pni, jaki rozsypaly, pahorbkamy vysoily mi kamjanymy stovpamy z napysamy, postamentamy i skupturamy. Ce bulo kladovye tych pradavnich asiv, koly liudej

chovaly v misti bilia znamenytych chramiv. Stina kladovya ne zachystyla b vid napadu, tomu Hen Atal vybrav misce dlia zachysnoho polia nepodalik vid vchodu. Vin postavyv dva SDF na visiovych kutach kvadrata, okonturenoho stovpciamy iz synioji keramiky. Tut dlia napasnykiv nahliadnioju bula mea zaboronenoji zony. Pislia kikoch atak u nych vyrobysia refleks na neperebornis, i todi mona bude inodi vymykaty pole. Stan batarej due nepokojiv inenera broniovoho zachystu. Ne peredbayvy takych pryhod, vony vytratyly bahato energiji na vydku jizdu Tor Lik pidniav peryskop SDF, jakyj odnoasno pravyv za antenu. Nablyavsia as, koly Temne Polumja stvory dzerkalo-reflektor u verchnich arach atmosfery nad mistom Kin-Nan-Te. Mandrivnyky vyklyu litak i zmou poradytysia z pryvodu toho, o stalosia. Indykator zvjazku zablymav synim vohnykom. Dlia zaoadennia energiji vyriyly vesty perehovory bez zobraennia, z vymknutymy TVF. Vraena Tivisa snovyhala mi mohylamy i vse nijak ne mohla zaspokojity, dokoriajuy sobi, o ne vriatuvala polonenych. Tor Lik pidijov do neji j chotiv obniaty, ale inka vidstupyla. Chto ci istoty? jich ne vidrizny vid liudej i vodnoas ne nazve liumy. oho vony tut? bolisno prozvualo jiji zapytannia. Oce, mabu, ta sama nebezpeka, na jaku natiakaly ynovnyky Tormansa, vpevneno skazav Hen. Oevydno, vony soromliasia ziznatysia, o na planeti Jan-Jach je taki vydy suspistvom ne nazve, vydy bandytkych zhraj, jaki niby voskresly z Temnych Vikiv Zemli! Tak, nebezpeka nabahato strania, ni limaji Dzerkanoho moria i poyrai erepiv u lisi, pohodyvsia Tor. Ja pryhadav, na a, pizno, odnu z lekcij Faj Rodis, zaureno zitchnuv inener broniovoho zachystu, pro dyvovynu orstokis, o nahromaduvalasia v psycholohiji starodavnich ras. Zvidsy vyplyvav vysnovok pro rizni rivni inferno v riznych narodiv v odyn i toj e as. Vnaslidok prynyenosti pered volodariamy yttia v bu-jakomu obrazi zvira, boha y monovladcia vynykaje potreba usvidomlennia vlasnoji vyosti erez vytoneni tortury j znuannia nad usima, chto potrapliaje pid vladu takych neliudej. Meni zdajesia, tut ne te! zbudeno kryknuv Tor Lik. Jak i bu-jake ine, tormansinke suspistvo nabuvalo moranych cinnostej zavdiaky vychovanniu v suvorij koli yttia. Vony vtraalysia v tytaninij ekspluataciji, i nastala zahana amoranis, jaku ne mou strymaty nijaki hrizni zakony y orstokis lilovych. Ni, ja muu pohovoryty z nymy! Hen, vymykajte pole. Tivisa popriamuvala do otvoru v stini. Pojava Tivisy vyklykala zbudennia natovpu, o zapovniuvav majdan. Tivisa pidniala ruky, pokazujuy, o choe hovoryty. Z dvoch bokiv pidijly, oevydno, vataky napivholyj z uprynoju, stiahnutoju u dhut, i tatujovanyj u suprovodi svojich podruh. inky, schoi odna na odnu, jak sestry, jly, krutiay chudymy stehnamy. Chto vy? zapytala Tivisa movoju Jan-Jach. A vy chto? zapytav u svoju erhu tatujovanyj, vin hovoryv na nykomu, prymityvnomu narii planety, z joho nezrozumiloju vymovoju, prokovtuvanniam pryholosnych i rizkym pidvyenniam tonu v kinci fraz. Vai hosti iz Zemli! etvero vybuchnuly rehotom, tyciajuy paciamy v Tivisu. Smich pidchopyv uve natovp. omu vy smijete? Nai hosti! prorepetuvav napivholyj, naholoujuy na peromu slovi. Nevdovzi ty bude naa i vin zrobyv est, o ne lyav sumniviv u doli Tivisy. inka Zemli ne zbenteyla i, ne zdryhnuvy, skazala: Chiba vy ne rozumijete, o kotyte u bezodniu bez vorottia, o nahromadena u vas liu povertajesia proty vas? o vy staly vlasnymy katamy j muyteliamy? Odna z inok, zlisna i najiaena, jak rozliuena kyka, znenaka nablyzyla do Tivisy. My pomajemo, pomajemo, pomajemo! zakryala vona. Komu? Usim! jim! Chto konaje bezslovesnoju tvariukoju i tym cholujam, o sluyly u volodariv, a teper vymoliuju yttia. A chto takyj choluj? Merzennyj rab, jakyj vypravdovuje svoje rabstvo, toj, chto oburiuje inych, povzaje na yvoti pered volodariamy, chto zraduje i vbyvaje krakoma. O, jak ja jich nenavydu! Cia inka piddalasia tiakomu prynyenniu, nasystvu, o postavylo jiji na hra bezumstva, podumala Tivisa j tycho spytala: Ale chto obrazyv vas? Same vas, osobysto? Oblyia inky spotvorylo vid hnivu. A! Ty ysta, vrodlyva, vseznajua! Byjte jiji, byjte vsich! oho stojite, bojahuzy! zavereala vona. Psychopatka! podumala Tivisa. Vona hlianula na oblyia liudej, jaki nablyalysia do neji, i sachnula: odnoji dumky ne bulo v nych. Zdyavila j temna, ploska, jak tariloka, dua nedorozvynutoji dytyny dyvyla na neji oyma cych liudej. I Tivisa vasno vidstupyla do vorit, Hen Atal, o steyv za perehovoramy, trymajuy ruku na knopci,

zamknuv zachyst. Vidkynuti peresliduvai pokotyly po plytach drevnioji ploi. Tivisa schopylasia za oku, jak zave v chvylyny rozaruvannia i nevda. o ty moe ie, Tiche? zapytav Tor Lik, nazyvajuy jiji intymnym imenem, jake vynyklo e za asiv podvyhiv Herkulesa. Bula b na mojim misci tut Faj Rodis!.. z hirkotoju skazala Tivisa. Bojusia, o j vona ne dobylasia b vid nych nioho dobroho. Chiba o zastosuvala b svoju sylu masovoho hipnozu Nu, zupynyla b jich, a o dali? My jich te spynyly, ale ne vbyvaty jich lazernym promenem, riatujuy nai dorohocinni yttia! O ni, zvyajno! Tivisa zamovkla, vsluchajuy u homin jurmya, o dolynav erez ohorou kladovya. Molyvo, jim potribni narkotyky? zapytav Hen Atal. Pamjatajete, jak yroko vyvalysia vony v davnynu, osoblyvo koly chimiky vynajly narkotyk deevyj i efektyvniyj, ani alkoho i tiutiun? Ne sumnivajusia, o v nych je odurmaniujui zasoby. Dosy pohlianuty, jak vony ruchajusia. Ale su bidy v inomu u vtrati liudianosti. V davnynu traplialosia, o dyki zviri vychovuvaly malekych ditej, voleju vypadku polyenych napryzvoliae. Vidomi dity-vovky, dity-paviny, navi chlopyk-antylopa. Pevna ri, mohly vyyty lye indyvidy, nadileni osoblyvym zdorovjam i rozumovymy zdibnostiamy. I vse vony ne staly liumy. Dity-vovky vtraaly zdatnis chodyty na dvoch nohach. O o robysia z liudynoju, koly instynkty j pryrodni potreby tila ne vrehuliovani vychovanniam. Ne dyvno, skazav Tor Lik. Davno vidomo, o mozok liudyny stav mohutnim, lye rozvyvajuy u socinomu seredovyi. Peri roky yttia dytyny maju nabahato bie znaennia, ni dumaly ranie. Ale Ale liudynu vychovalo suspistvo, a ne stado, pidchopyla Tivisa. Liudyna bula hrupovoju, ale ne stadnoju tvarynoju. A natovp stado, vin ne moe nahromadyty j zberehty informaciju. Zloynno pozbavliaty liudej zna, pravdy; merzenna brechnia pryvela liudynu do cilkovytoji dehradaciji. Kerovani lye najprostiymy instynktamy, taki liudy zbyvajusia v stado, de holovna rozvaha sadystki vtichy. I perebuduvaty jichniu psychiku, jak i ditej-vovkiv, bezposerednio zvertajuy do liudkych pouttiv, ne mona. Treba zastosuvaty osoblyvi metody Jak use-taky ja koduju, o z namy nema Rodis. o zavaaje vyklykaty jiji siudy? zapytav Tor.

Afi, neve ty ne zdohadavsia, o Rodis lyylasia zalonyceju v palaci volodariv? skazav Hen Atal. I bude tam doty, doky vsi my ne povernemo u Temne Polumja. Dyvisia, vony perelizly erez stinu! vyhuknula Tivisa. Napadnyky zdohadalysia: zachysne pole perekryvaje tiky vorota, i polizly erez stinu. Nevdovzi jurmye, revuy, ve bihlo po kladovyu, vytisniajuy j tovchajuy odne odnoho v prochodach mi pamjatnykamy. Bilia synich polyvjanych stovpciv napadnykiv vidkynulo nazad. Zapraciuvaly dva kutovych SDF. Hen Atal ustanovyv minimanu napruhu zachysnoho polia, pronyknu dlia svitla j synoji zbroji, jakoji v suprotyvnykiv ne bulo. Zemliany ne mohly ujavyty, o liudyna moe dijty do takoji nycosti. Rozliueni nevdaeju, yteli Kin-Nan-Te vyhukuvaly lajky, kryvlialy, pliuvaly, oholiujuy j vystavliajuy soromiki, z jichnioji toky zoru, astyny tila, navi moyly i vyporonialy. Nykyj, schoyj na viddalenyj hrim syhnal zoreliota prynis nebuvalu polehkis. Synij vohnyk SDF zminyvsia ovtym. Temne Polumja vyklykav na zvjazok. Tor Lik vymknuv pole bilia vorit, de na varti stav Hen, i tretij SDF poav peredau. Hrif Rift zapytav: Naskiky vystay kolovoho zachystu? Vse zaley vid toho, jak asto nas turmuvatymu, vidpoviv Tor. Rozrachovujte na najhire. Todi onajbie na visim hodyn. Hrif Rift zviryvsia z kartoju Tormansa. Na dyskolit prolety ci sim tysia kilometriv za pja hodyn. vydkisna raketa pryjla b za hodynu, ale

pry nedostatniomu znanni fizyky planety jiji ne mona nacilyty z potribnoju tonistiu. Moe, varto prorvatysia za misto? Ne mona. Bojusia, o bez ertv ne obijtysia. Zhoden z vamy, Tor. Tomu ne varto prysylaty i dyskolit. Chaj tormansiny sami rozberusia. Jichni litaky letitymu do Kin-Nan-Te tako ne bie pjaty-esty hodyn. Zaraz zvjausia z Rodis. Pidkliuaju TVF i pamjatnu maynu. Dajte videokanal dlia znimkiv. I trymajte. Tor Lik navydku peredav kruhovu panoramu j vymknuv zvjazok. Vasno. Hen Atal podav znak nebezpeky, i znovu tretij SDF perekryv vorota. Splyvav as, a natovp, jak i ranie, iz zatiatistiu i tupistiu aleniv bilia kordoniv, poznaenych synimy stovpciamy. Hen Atal dosaduvav, o ne zdohadavsia zachopyty iz zoreliota batareji psychinoji diji, stvoreni na vypadok napadu tvaryn. Ci batareji rozihnaly b zdyavilych tormansin, vyklykavy v nych pouttia tvarynnoho achu. Podibnyj zachysnyj prystrij tut znadobyvsia b, jak nikoly ranie, ale zaraz lyalosia tiky ekaty. Dykyj natovp mona bulo b znyyty, prote sama cia dumka navi u holovu ne mohla pryjty zemlianam. Tym asom u sadach Coam Faj Rodis poviduvala inenerovi Taeliu pro te, o stalo, i prosyla joho nehajno vidpravyty litaky na vyruku. Poliotamy erez brak panoho rozporiadajesia lye Rada otyrioch. Tak povidomte zaraz Radu, a e lipe samoho volodaria. Tae stojav u neriuosti. Vy rozumijete, naskiky malyj u nas zapas asu! zdyvovano vyhuknula Rodis. oho vy zvolikajete? Dlia mene due neprosto dopovisty volodarevi, chrypko skazav Tae, bude vyde, jako vy sami o vy ne skazaly odrazu! i Faj Rodis kynula do pokojiv holovy Rady otyrioch. Na astia, ojo ahas siohodni ne vyjidav. erez pivhodyny Rodis zavely do zelenoji kimnaty, jaka stala ve postijnym miscem jiji zustriej z volodarem Tormansa. Ja peredbayv podibnu sytuaciju, skazav ojo ahas, podyvyvy na peredanyj iz zoreliota znimok, tomu upravyteli na misciach i vidmovlialy vaych doslidnykiv vid ryzykovanoji mandrivky. Ale jim ne pojasnyly stupi nebezpeky! Koen zonanyj upravyte soromysia, tonie, bojisia, hovoryty pro cych neliudiv. Jich nazyvaju znevanykamy dvoch blah. Dvoch blah? Ave, dovhoho yttia i lehkoji smerti. Vony vidmovylysia vid toho j inoho j tomu musia buty znyeni. Derava ne moe terpity svavillia. Ale vony riatujusia v polyenych mistach, a brak transportu uskladniuje borobu z nymy, i vony lyajusia haboju dlia zonanoho upravytelia. My neprypustymo zvolikajemo, skazala Rodis, zhajani chvylyny mou obernutysia zahybelliu naych tovaryiv. Choa vony nadijno zachyeni, ale jemkis batarej obmeena. Vuki nepronykni oi ojo ahasa pyno steyly za Rodis. Vai devjatyniky volodiju ubyvoju syloju. Ja pamjataju, jak vony roznesly dveri v ciomu palaci, ujidlyvo usmichnuvsia volodar. Zvyajno, v konoho SDF je rizanyj promi, infrazvuk dlia podolannia perepon, nareti, fokusovyj rozriad Prote ja ne rozumiju vas! Taka mudra inka j ne moe zbahnuty, o zamis toho, ob vytraaty energiju na zachysne pole, treba znyyty nehidnykiv. Vony cioho ne vynia! Navi jako vy nakaete jim? Ja ne mou viddaty takoho amoranoho nakazu. Ale jakby navi i sprobuvala, vse odno nichto joho ne vykonaje. Ce odna z holovnych pidvalyn naoho suspistva. Nejmovirno! Jak moe isnuvaty suspistvo na takych chystkych pidvalynach? Pojasniu vam zhodom, a zaraz prou, ne hajuy asu, viddajte nakaz! My moemo poslaty svij dyskolit, ale vin litaje ne vyde vaych ochoronnych litakiv, i holovne my ne znajemo, jak za vaymy zakonamy povodyty iz takym dykym natovpom. o vy zastosovujete v podibnych vypadkach? Zaspokijlyvu muzyku y HTR Haz Tymasovoji Radosti? Haz Radosti! skazav ojo ahas z dyvnoju intonacijeju. Chaj bude tak. Na skiky hodyn u vaych liudej vystay energiji? Chiba ne mona poslaty jim raketu z batarejamy z vaoho vsesynoho korablia? Rodis hlianula na braslet, jakyj zafiksuvav moment oderannia syhnalu z mista Kin-Nan-Te. Zapasu energiji vystay hodyn na sim. A posadyty raketu tono bez koryhujuych stancij ne vdassia. My b piddaly nebezpeci svojich tovaryiv: nadto malyj majdan, na jakomu vony perebuvaju v otoenni. ojo ahas pidvivsia. Ja bau, jak vas turbuje jichnia dolia. Zretoju vy ne tak ue bajdui, jak choete zdatysia nam, mekanciam Jan-Jach! Vin povernuv malekyj dysk na stoli j ruyv do susidnioji kimnaty. Ja pryjdu erez chvylynu! joho ekav vysokyj chudyj Zmijenose iz zapalymy oyma j tonkohubym, po-abjay yrokym rotom.

 Poli dva litaky z rezervu ochorony v Kin-Nan-Te na vyruku naych hostej iz Zemli, movyv volodar, dyvliay poverch schylenoho u anoblyvomu pokloni ynovnyka. Zachyst u nych propraciuje e sim hodyn, viv dali ojo ahas, ote, erez sim z polovynoju hodyn bude ve pizno. ujete erez sim z polovynoju! Ja zrozumiv, velykyj! ynovnyk zviv na volodaria viddani oi. Znevanyky povynni buty znyeni vsi do odnoho. Cioho razu bez tortur i procedur prosto znyyty! Zmijenose uklonyvsia e nye j vyjov. ojo ahas povernuvsia do zelenoji kimnaty, kauy sobi: Pobaymo, y taki vony po-dytiaomu najivni, jak zapevniaje Circeja. Chaj ce bude svojeridnyj eksperyment. Nakaz viddano! Moji nakazy tut vykonujusia! Faj Rodis podiakuvala pohliadom i nespodivano nastoroylasia. Pro jakyj eksperyment vy dumajete? Ja sam chotiv by vas pro deo zapytaty, pospichom skazav ojo ahas. y budete vy pislia cioho vypadku poryvaty u viddaleni oblasti planety? Ni. Cia ekskursija bula vyklykana vykliuno baanniam naych doslidnykiv pobayty pervisnu pryrodu Jan-Jach! o , vony jiji pobayly! Nebezpeka pryjla ne z pryrody. Znevanyky produkt liudkoho suspistva, pobudovanoho na hnoblenni j vidsutnosti rivnosti. Pro jaku rivnis vy kaete? Jedynu! Rivnis odnakovych molyvostej. Rivnis nemolyva. Liudy taki rizni, ote, ne rivni j jichni molyvosti. Popry velyku riznyciu mi liumy je rivnis viddai. Durnyci! Koly obmeeni resursy planety vysnaeni do kraju, daleko ne kona liudyna hidna yty. Liudiam tak bahato treba, a jako vony bez zdibnostej, to ym vony krai za ervjakiv? Vy vvaajete hidnymy lye tych, u koho vydatni zdibnosti? Ale je prosto dobri, ujni, dbajlyvi pracivnyky! Jak jich vyznayty, chto dobryj, a chto pohanyj? nedbalo usmichnuvsia ojo ahas. Ta ce tak prosto! Navi u hlyboku davnynu vmily rozpiznavaty liudej. Ne moe buty, ob vy ne znaly takych starych sliv, jak sympatija, pryvablyvis, vplyv osobystosti? A jakym vy vvaajete mene? zapytav ojo ahas. Vy rozumni. U vas vydatni zdibnosti, ale vy j due pohana liudyna, a tomu due nebezpena. Jak vy ce vyznayly? Vy dobre znajete sebe, i zvidsy vaa pidozrilyvis, i kompleks velynosti, j potreba postijno znevaaty liudej, jaki krai za vas. Vy choete volodity vsim na planeti. Choa vam zrozumila irracinanis takoho baannia, prote vono synie za vas. Vy navi vidmovliajete vid spilkuvannia z inymy svitamy, bo znajete, o nymy zavolodity nemolyvo. Do toho tam mou vyjavytysia liudy vyi, krai j ystii za vas! Jasnovydycia! ojo ahas staravsia prychovaty svoji pouttia pid zvyajnym vyrazom znevalyvoji pychatosti. 3 dejakoho asu ja chou zavolodity j tym, oho nema, oho ne bulo e na mojij planeti. ojo ahas povernuvsia i vyjov z kimnaty. Tivisa otiamyla vid samohipnozu. Z joho dopomohoju zemliany po erzi riatuvaly vid vydovya nesamovytoho natovpu, dyvyty na ce bulo nadliudki syly. Mesnyky volodily nevtomnistiu psychopativ. Bajduyj vyhliad trioch zemlian, jaki neruchomo sydily, pidibhavy nohy, na kamjanij plyti, pryvodyv natovp u alenstvo. Molyvo, nam slid udaty pereliak, ob vony trochy zaspokojily, podumala Tivisa. Maje pja hodyn mynulo pislia rozmovy iz zoreliotom. Tivisa bula pevna, o pomi pryjde svojeasno, ale ostanni hodyny pasyvnoho ekannia v oblozi vydalysia nejmovirno dovhymy. A pislia probudennia kona chvylyna posyliuvala tryvohu. Biis liudej Zemli v Epochu Ruk, jaki Zustrilysia, buly zdatni peredbaaty podiji. Koly liudy ne rozumily: tonke viduttia vzajemozvjazku toho, o vidbuvajesia, i molyvis zahlianuty v majbutnie ne je nadpryrodnymy i zahalom podibni do matematynoho rozrachunku. Poky ne isnuvala nauka peredbaennia, podiji mohly zavbayty lye liudy, nadileni viduttiam zvjazku j protianistiu javy u asi. Vvaalosia, o vony volodiju nezvyajnym darom jasnovydinnia. Teper psychine trenuvannia davalo molyvis volodity cym darom, zvisno, pry riznomu stupeni zdibnostej. inky spraviku v ciomu buly zdibnii za olovikiv. Tivisa prysluchala do svojich viduttiv vony vyrazno pidbyvaly zhubnyj pidsumok. Nevidvorotna smer, nemov cia kolosana pahoda za vorimy, navysala nad nymy. V tulyvomu baanni viddalyty nevidvorotne Tivisa sila v uzholivji Tora, kotryj spokijno spav, i sumno vdyvliala u bezmeno dorohe, mudre j vodnoas po-dytiaomu najivne oblyia. Usvidomlennia bezvychodi pidstupalo vse synie, i z nym rosly ninis i dyvne viduttia provyny, nibyto ce vona vynna, o ne zumila zachystyty svoho kochanoho.

Astrofizyk, viduvy jiji pohliad, pidvivsia, rozbudyv Hen Atala. oloviky nasampered ohlianuly SDF. Minimani vytraty vyznaeno vdalo, tycho skazav Tor Lik, ale zapas due malyj Dvi nytky iz dvadciaty semy i to lye z rezonansnym nakauvanniam, zhodyvsia Hen Atal, jakyj sydiv navpoipky pered SDF. U mojemu try Jako litaky ne pryletia vasno, vyklyemo Temne Polumja. Stryvoenyj Hrif Rift povidomyv, o Rodis bula v samoho volodaria. Pry nij viddaly nakaz. Dopomoha povynna prybuty z chvylyny na chvylynu. Rift prosyv ne vymykaty kanal, poky vin a vede dovidky. Mynulo e pivhodyny Sorok chvylyn. Litaky ne zjavlialysia nad Kin-Nan-Te. Veirnia ti velyeznoji pahody peretynala vse kladovye. Navi mesnyky prytychly. Vony posidaly na dorikach i mohylach i, obchopyvy rukamy kolina, steyly za zemlianamy. y zdohaduvaly vony, o zachysne pole, jake spoatku chovalo mandrivnykiv tonkoju stinoju tumanu, staje dedali prozoriym? as vid asu chto kydav noa, niby probujuy sylu zachysnoji stiny. Ni vidlitav, dzveniv ob kaminnia, i vsi znovu zaspokojuvaly. Holos Hrif Rifta mylozvunoju zemnoju movoju raptom uvirvavsia v storoku tyu kladovya, vyklykavy u vidpovi homin natovpu. Uvaha! Tiviso, Hen, Tor! ojno Rodis hovoryla z ojo ahasom. Litaky probyvajusia kri buriu, jaka liutuje na rivnyni Men-Zin. Pryjdu iz zapiznenniam. Ekonomte batareji naskiky molyvo, povidomliajte stanovye v bu-jakyj moment, ekaju bilia puta! Nespodivana buria tut, u najspokijniych yrotach Tormansa? I omu pro ce stalo vidomo lye zaraz, koly v indykatorach batarej horila ostannia nytka? Tor Lik pochmuro vidynyv zadnij liuk SDF i ne vstyh vytiahnuty atmosfernyj zondoperyskop, jak Hen Atal podav jomu svij. Tor Lik movky kyvnuv. Rozmovliaty stalo vae. Zachysne pole ve ne hluylo revya natovpu. Blyskuyj cylindr, jakyj zdijniavsia v nebo, zmusyv mesnykiv prytychnuty. Vsioho dvi chvylyny znadobylosia, ob peresvidytysia v cilkovytomu spokoji atmosfery na bahato kilometriv do ekvatora vid Kin-Nan-Te, tak samo jak i u vidsutnosti litakiv prynajmni na vidstani hodyny poliotu. ojo ahas bree. Dlia oho jim potribna naa smer?! vyhuknula Tivisa. oloviky promovaly. Hen Atal vyklykav Temne Polumja. Pidnimaju zorelit! Trymajtesia, skoroujuy pole, korotko skazav Hrif Rift. Hen Atal podumky zrobyv myttievyj rozrachunok: zlit iz stacinarnoho stanu try hodyny, posadka e hodyna. Ni! Pizno! Probyvajtesia za misto, rozkydajuy natovp infrazvukom! kryknuv komandyr. Marno. Daleko ne vteemo. My nadto dovho daly, poviryvy v litaky ahasa, inake b postaralysia zakripyty u jakomu-nebu prymienni, z vynuvatoju notkoju skazav inener broniovoho zachystu, lyylo odne, ale due nebezpene Poklyte vsich, Rift, my poproajemo na vsiakyj vypadok. Tiky vyde. Hen Atal pospichom vymknuv peredau. Tivisa, obniavy svojich druziv, z bezmenoju ninistiu skazala Tor Liku: Meni bulo z toboju zavdy liubo, Afi, i bude tak do kincia. Ja ne boju, tiky due sumno, o tut i tak achlyvo. Afi, v mene z soboju krystal Straiv u Pimi Z prozoroho bahatohrannyka tryvonym oikuvanniam nevidomoho prolunala suvora melodija jiji uliublenoji symfoniji. Tivisa pidvela i povino ruyla kamjanoju dorikoju, kovzajuy pohliadom po navkolynich rujinach, a dumky lynuly odna za odnoju, jasni, spovneni velykoji peali, jaka pryluala jiji do nezliennoho sonmu mertvych, o projly svij liach na dalekij Zemli i tut, na uij planeti, jaka bjesia v poloni inferno. Kladovye, jak i v davnynu na Zemli, sluhuvalo dlia pryvilejovanych merciv, udostojenych pochovannia v centri mista, pid pokrovom drevnioho chramu. Vaki bryly buly pomereani vytonenymy ijerohlifamy, siajaly pozolotoju. Tivisa dyvylasia na statuji prekrasnych inok iz skorbotno opuenymy holovamy j olovikiv v ostanniomu poryvi peredsmertnoji boroby; ptachiv, o rozprosterly mohutni kryla, ve bezsyli pidniaty jich u polit; ditej na kolinach, kotri obnimaly kami, jakyj nazave schovav bakiv. Liudyna, pryjovy na novu planetu, sterla z jiji lycia yttia, jake sformuvalosia tut, lyyvy tiky aliuhidni uryvky koly harmonijnoji symfoniji. Vona vybuduvala ci mista j chramy, pyajuy uynenym, zvela pamjatnyky tym, chto dosiah osoblyvych uspichiv u pidkorenni pryrody y v stvorenni iliuzij vlady j slavy. Nerozumne poturannia instynktam, neusvidomlennia toho, o zakoniv svitu ne mona unyknuty, a mona lye uzhodyty svoji liachy z nymy, pryzvelo do nejmovirnoho perenaselennia. Po vsij planeti znovu projla smer, teper ue pryrody. I v pidsumku polyeni mista j nazavdy zanedbani kladovya A siohodni ostanky liudej svitloho svitu Zemli zmiajusia z tlinniu bezimennych mohyl, retkamy marnoho yttia. Marnoho i bezhluzdoho? Tivisa strepenula. Nikoly na Zemli jij ne spadalo na dumku, o yttia, jake bere poatok z hlybyny vsesvitu, napovnene radistiu dopomahaty inym, pomiaty krasu, piznavaty nove, viduvaty vlasnu sylu, moe vyjavytysia takym, o ne maje sensu. Ale tut!.. Tivisa tak jaskravo ujavyla sobi mijardy jasnych dytiaych oej, jaki dyvylysia v svit, ne vidajuy pro zlo i hore, o zapovniuvaly joho; bezlii inok, kotri z liubovju i nadijeju spodivajusia na astia schyliajusia,

mov trava, pid smertenym vitrom yttia; olovikiv, yje dovirja j hidnis rozavleni vakym kotkom brechlyvoji vlady; tvaryn, yji nizdri rozduvaly, vucha ulyly, oi ozyralysia v napruenij uvazi zberehty svoji vydkoplynni, mov iskorky, yttia. Navio? V imja oho ce yttia? Tut, u ciomu otoenni smerti j vidrazlyvo dehradovanoji dumky ce spokonvine pytannia bulo zahostrene usvidomlenniam nebezpeky. orstokyj smutok pereduttia styskav Tivisu, koly jiji pohliad prykypiv do statuji divyny u serpanku. Bezstrane oblyia, hordyj obrys tila, vidaj ziplenych ruk vsia trahina syla smutku za mynulym i palkoji viry v krasu pryjdenioho, superelyve pojednannia jakych i skladaje liudynu. Tor Lik i Hen Atal kvapyly. Jako trosyk zondoperyskopa vytrymaje vahu liudyny, je nadija vybratysia z pastky, v jakij vony opynylysia erez neuvanu zradu. Vony vdyvlialy u rozvaleni poverchy staroji pahody, vybyrajuy misce, de mih by zakripytysia balon z parautom. Druhyj cylindr zletiv i blysnuv myttievym spalachom, znyknuvy v temnij nii. Hen Atal obereno posmykav tonekyj trosyk, potiahnuv synie Prylad zakripyvsia! Operezanyj micniym trosom, Hen Atal z nadzvyajnoju oberenistiu poliz po maje nepomitnij nytci na nedostupnyj druhyj poverch pahody. Neabyjaka vytryvalis i trenovanis mjaziv, jakymy volodily lye zemliany, vymahalysia zaraz jaknajbie. Povino, povino inener broniovoho zachystu prosuvavsia vpered i vhoru. Tor i Tivisa stojaly bilia SDF, hotovi potiahnuty Hen Atala nazad na vypadok obryvu trosyka zonda. Tor Lik pleem viduv svoju kochanu. Vona zdavalasia spokijnoju, ale bula napruena, niby nakruena do ostannioho zusyllia pruyna. Hen Atal uepyvsia za kraj obvalenoho poroha, posypalosia kaminnia. Vin pochytnuvsia, prypav na kolino j vidajdunym zusylliam utiahnuv sebe v niu. Za kika sekund, zakripyvy tros, vin pojavyvsia na ve zrist u napivtemnij zapadyni. Natovp dyko zareviv, kynuvsia do barjera. Zemliany vidstupyly do ostannioho SDF. Tivisa vchopylasia za tros, symfonija Straiv Pimy zavmerla na dovhij, protianij noti. Hen Atal zhory pobayv, jak mesnyky peretnuly meu synich stovpciv. Tor, vyde, vidbyjte jich infrazvukom u nioho samostijnyj zariad, zakryav vin, batareji zhasaju! Tiky oberenie! Tivisa j Tor hlianuly vhoru na hihantku stareznu veu, o zakryvala yste pryzachidne nebo. Nechaj! zhodylasia Tivisa. Trymaj mene micnie, Afi! Tor Lik povernuv rupor na natovp. Dva SDF bilia stovpciv niby zitchnuly: zachysne pole pohaslo. Oskaenilo vyjuy, mesnyky kynulysia do pary zemlian, jaki obnialysia. Nykyj, neperedavano hriznyj ryk infrazvuku zupynyv, vidkynuv, rozmetav peredni riady, ale zadni napyraly, davliay tych, o vpaly. Tor Lik vvimknuv usiu sylu zariadu: poaly padaty, perekydatysia fihury, iz zojkom popovzly he, ale ne vriatuvalysia: kolosana vea povalyla nevidvorotno, chovajuy zemlian i napasnykiv i zasypajuy drevni mohyly.

Rozdil IX SKUTA VIRA

Vir Norin ta Eviza Tanet, jaki pryletily do Kin-Nan-Te, zastaly tam cile vijko lilovych. Hora ulamkiv rozvalenoji vei bula ve rozibrana, trupy kryvdnykiv prybrani, ti, chto lyyvsia yvym, ezly. Tila trioch zemlian lealy na kladovyi v atanci z ervonoho kameniu. Tivisa j Tor tak i ne rozimknuly obijmiv. Jichni oblyia vcilily i zberehly vidbytok peredsmertnoho poryvu bezmenoji ninosti. Hen Atala mona bulo vpiznaty lye po skafandru. Eviza j Vir zvinyly jich vid zachysnoho odiahu, jakyj doslidnykam tak i ne dovelosia zniaty, j rozpoaly obriad pochovannia. Potunyj rozriad iz SDF i na pamjatnomu obelisku vykarbuvalysia lye kontury til, poznaeni tonkym arom popelu. U nimij skorboti Eviza j Vir zibraly i zmialy popil: v ostanniomu bratstvi zlylysia zahybli zemliany. Platynovu urnu j try SDF, na kovpakach jakych vydnilysia slidy nevdalych sprob zlomu, vysadyly na Temne Polumja. Rodis otrymala zaproennia Rady otyrioch. Volodari planety vyslovliuvaly jij spivuttia z pryvodu zahybeli trioch hostej iz Zemli. Vypadkovo y navmysne Rada zibrala u ornij zali, jaku zemliany prozvaly Zaloju Moroku. Rodis, nezvoruna j zakamjanila, stojay vysluchala korotku promovu ojo ahasa. Holova Rady otyrioch, mabu, rozrachovuvav na vidpovi, prote Rodis movala. Nichto ne navauvavsia poruyty skorbotnu tyu. Nareti Faj Rodis nablyzyla do ojo ahasa. Ja bahato oho navyla na vaij planeti, promovyla vona bez afektaciji, i teper rozumiju, o bree liudyna tomu, o jiji sponukaje do cioho zahrozlyve stanovye. Ale omu bree toj, chto nadilenyj mohutnistiu bezmenoji vlady, syloju, jaku dala jomu vsia piramida liudstva Jan-Jach, na verchivci jakoji vin stoji? Navio ce? y, moe, vsia systema vaoho yttia nastiky prosiaknuta brechneju, o navi volodari skoryly jij? ojo ahas pidvivsia, zblidnuvy, i, roztiahujuy micno stysnuti huby, procidyv: o?! Jak vy smijete Kerujuy dostojnymy namiramy, ja smiju vse. Vy zapevnyly mene, o litaky poslani, i naholosyly, o vai nakazy vykonujusia neuchyno. Na druhe zvertannia vy vidpovily, nibyto litaky zatrymujusia erez buriu i probyvajusia kri neji. Nevihlastvo u planetohrafiji Jan-Jach prymusylo mene poviryty, prote Hen Atal i Tor Lik obsteyly atmosferu, rozhadaly obman i vstyhly pered zahybelliu poperedyty nas. Rodis zamovkla. Oblyia ojo ahasa spotvorylo. Vin kryknuv facetom na ve zal: Hen i! Sluchaju, Velykyj holovo! Zjasujte, chto viv litaky, chto povidomyv pro buriu i chto komanduvav operacijeju. Usich siudy! Ja sam provedu rozsliduvannia, Prou vas, holovo Rady! Faj Rodis sklala doloni j pochylyla holovu. Ne treba bie ertv jich ue j tak zabahato. Vid ruk vaoji storoi zahynulo bahato liudej u misti Kin-Nan-Te, a my, holos Rodis raptom zatremtiv, vtratyly blykych. Vy ne rozumijete, zlisno zasyav ojo ahas, ti, chto vynen, zbezestyly mene, Radu, usich nas, vystavyvy brechunamy j obludnykamy! Chiba o zminysia, jako jich stratia? Use! Porunyky nakazu budu pokarani, vy peresvidyte u pravdyvosti j istynnosti naych namiriv. Faj Rodis zadumlyvo hlianula na ahasa. Nimyj dokir Faj Rodis stav nesterpnym dlia volodaria Tormansa. Vin opustyvsia v krislo, nezhrabno zihnuvy, i pomachom ruky rozpustyv Radu. Faj Rodis pidnialasia schodamy v zemne krylo palacu, hotujuy do vakoji rozmovy z Hrif Riftom. Komandyr napoliahav na besidi odyn na odyn. Rodis bula pevna, o ce prochannia vyklykane lye baanniam zoseredyty vsiu svoju voliu na nij odnij. Vony opynylysia vi-na-vi, tak niby Rodis uvijla i sila v kabini pilota mi stinoju j putom. Nevydyma mea kontaktu frontanych storin stereoproekciji vbyrala u sebe vsiu vidsta, jaka jich rozdiliala. Rift i Rodis, jak usi zemliany z rozvynutoju i trenovanoju psychikoju, rozumily odne odnoho bez sliv slova tiky pidtverduvaly jichni viduttia. I, zustrivy pohliad Hrif Rifta, kotryj z dokorom spohliadav syhnaly yttia zeleni vohnyky, jakych lyylosia vsioho otyry, Faj Rodis tverdo movyla: Ce nemolyvo, Rift. Utea, vidstup, nazyvajte ce jak choete, nemolyvi. Nemolyvi pislia toho, jak my vselyly nadiju, pislia toho, jak cia nadija poala pererostaty u viru!.. Komandyr zoreliota vako pidvivsia. Styskajuy velyki kulaky, trochy horbliay, vin pyno dyvyvsia v zeleni oi inky, jaku ne mona bulo ne kochaty. Potim vin vyprostavsia, rozpravyv hrudy. Use joho jestvo vyjavlialo oburennia. Prokliata planeta ne varta j tysianoji astky naych vtrat. Ni do oho dobroho vony e ne hotovi!

My ne moemo dopustyty takoji ertvy! Rift vkazav pravyceju u bik nazavdy zhaslych syhnaliv yttia. Rodis blyko pidijla do mei, o rozdiliala jichni proekciji. Zaspokojtesia, Hrif, lahidno j tycho promovyla vona, pidvodiay do nioho sumne oblyia. My oboje, vtajemnyeni u znannia, pro jake tut i ujavlennia ne maju, ne moemo yty spokijno j buty vinymy, poky isnuju neasni. y dostojno perestupyty porih vyoji radosti, koly vsia planeta v inferno zachlynajesia v mori horia? oho varte porivniano z cym moje yttia, vae j usich nas? Spytajtesia mojich trioch suputnykiv! Ja znaju, o vony skau, ovolodivy soboju, vidpoviv Hrif Rift, dyvliay povz Rodis. Vony skau, o same jichnia prysutnis neobchidna, o vona daje liudiam Tormansa mriju i spodivannia i cym objednuje zusyllia v dosiahnenni mety. Ot vy j vidpovily, Rift! Znajete, ym dove my tut, tym krae dlia nych. Pry vsij naij nedoskonalosti my vse-taky staly dlia nych vtilenniam usioho toho, o nese liudyni komunistyne suspistvo. Jako my vteemo, todi zahybe Tivisy, Tora i Hena spravdi bude marnoju. Ale jako tut zhurtujesia kolektyv liudej, jaki volodiju znanniamy, syloju i viroju, todi naa misija vypravdana, navi jako my vsi zahynemo. Lehenda pro simoch pravednykiv. Ale usia planeta ne misteko, ta j nas nadto obma! pochmuro vsmichnuvsia komandyr zoreliota. Vy znovu zabuvajete, o z namy Zemlia, jiji znannia, jiji obraz u stereofimach, jaki vy z takym uspichom demonstrujete. Dodajte nai lekciji, i rozpovidi, i nas samych. Nevdovzi edi, Vir ta Eviza vyrua do mista, jako my z volodarem dijdemo zhody. Tae kazav vam, o ynovnyky Rady obureni demonstracijeju fimiv? spytav Hrif Ryft. e ni. Prote ja ce peredbaala. Spodivaju vladnaty z volodariamy, ob vony ne vzialysia za tych, chto ci fimy dyvyvsia i dyvytymesia. I ne stijte, dobrodiju, tak, niby vy zaderevjanily! Hrif Rift bezporadno rozviv rukamy, unykajuy pohliadu Rodis. Naraz vin pomityv pozadu neji na stini maliovnyi kontury jakycho zobrae: ranie jich ne bulo. Rodis peremistyla fokus ekrana, a sama vidstupyla vbik. Usia stina jiji kimnaty bula rozmaliovana jaskravymy hrubuvatymy farbamy Jan-Jach. ojno zaverena freska, jak odrazu zbahnuv Hrif Rift, symvolizuvala schodennia z inferno. Karkolomnymy urvyamy, dopomahajuy odne odnomu, z ostannich syl derlysia liudy. Unyzu, na sokovytij travi, jurmylosia riznoridne zbihovyko, znevalyvo pokazujuy na vkrytych potom, aliuhidnych i blidych skelelaziv. Ostoro stojaly hrupamy vpevneni u svojij vyosti, dyvylysia vony vidueno j bajdue. Trahino beznadijnym zdavavsia cej pidjom. Vysoko vhori, maje na hrebeni stiny, o ochopliuvala pryvinyj dil, hostrym klynom styrav pryskalok ostannia stupi pidjomu. Blakytne siajvo lylosia z tini j vidbyvalosia u skeli. Na samomu kraju pryskal-ka, skuta blyskuym lanciuhom, navkoliky stojala inka, kysti jiji ruk buly syno pidtiahnuti do spyny tretim zakrutom lanciuha, jakyj ochopliuvav jij yvit i prave stehno. Zalizni lanky vrizalysia v oholene tilo, zlehka prykryte na spyni ornoju chvyleju volossia. Zvjazana, ne majuy zmohy prostiahty ruky tym, chto dersia nahoru, i navi podaty pidbadiorlyvyj znak, use-taky bula symvolom neporunoji vpevnenosti. Vona nemovby skoncentruvala v sobi vsi radoi vtichy j nadiji. Skuta Vira zdavala nezalenoju j vinoju, niby j ne bulo orstokych put, smerti j strada. Vypadkovo y zumysne, ale Skuta Vira bula schoa na edi Navio ne tut? zasumnivavsia Hrif Rift. y zrozumiju? Zrozumiju, upevneno vidkazala Rodis, ja chou lyyty v palaci pamja pro nas. Vony znya! Molyvo. Ale do toho jiji reprodukciji rozijdusia po vsij planeti. orazu vyjavliajesia, o vy synii za mene Rift, pomovavy, podyvyvsia na Rodis, nemov pered rozlukoju. Ta schylylasia do samoho kraju fokusa, zaspokijlyvo j nino provela rukoju. Meni stala snyty Amrija Maen, najvya hora Aziji. Na hirkomu plato, de zarosti himalajkych jalyn meuju iz bezlisym pahorbom, stoji buddijkyj drevnij chram prytulok dlia podoronich. U ciomu chrami, misci vidpoynku j rozdumiv, roztaovanomu v pidnii hir, o vladno poryvalysia do neba, na svitanku i v peredzachidni hodyny lunaju velyni honhy kolioru ystoho zolota z tantalovo-midnoho splavu. Protiani mohutni zvuky lynu u bezmenu dalynu, i konyj udar dovho dzveny u navkolynij tyi. Take viduttia vyklykaju dzvinyci drevnich rosijkych chramiv, vidnovleni j obladnani tytanovymy dzvonamy. Ci sribliasti dzvony vidluniuju takymy dovhymy zvukamy krytalevo-ystoho tonu, jakyj vaby zdalia arivnym poklykom. I nibyto ja probyrajusia na cej poklyk kri ridkyj vraninij tuman sribliastoho svitanku A tut svitanok prynosy pochmure nahaduvannia nezbutnioho. I kvapysia tiky as Rodis vydko poproala i vymknula TVF. U susidnij kimnati Eviza Tanet osudlyvo dyvylasia na edi j Vir Norina, jaki vliahlysia, zbyrajuy spustytysia unyz za mei sadiv Coam, u huavynu yttia stolyci, jak na zemlian, straenno perenaselenu. Tak ne hodysia, edi, riue movyla Eviza, za kilometr bude vydno zemnu inku. Jako tuteni mekanci spravdi pohano vychovani, to za vamy ruy cila jurba. A jak e vy? Ja ne maju namiru brodyty vulyciamy sama, jak vy z Nori-nom, mene suprovoduvatymu miscevi kolehy. Vony prynesu meni specinyj odiah medyka, kanarkovo-ovtoho kolioru. Tomu z mene dosy

taniv i bluzky. Vychid jedynyj, skazav astronavihator, nechaj Tae dostavy nas, ne pryvertajuy niyjeji uvahy, do svojich druziv, i ti dopomou nam vdiahtysia. Jako jomu dozvolia, a nas vidpustia, ade u palaci nioho ne mona robyty bez specinoho dozvolu. Ce my dobre zasvojily, edi zasunula ruky za pojasok, vidvela nazad plei j skoryla hrymasu bundiunoji nedobrozylyvosti, vlastyvu usim Zmijenosciam Tormansa. Vyjlo tak schoe, o Vir i Eviza usmichnuly, i nevlastyvyj dlia zemlian nevymovnyj smutok, navijanyj trahedijeju u Kin-Nan-Teni, trochy rozsijavsia. Liudy Ery Ruk, jaki Zustrilysia, ne liakalysia smerti j munio zustrialy nemynui nezhody yttia, spovnenoho aktyvnoji praci, veselych i smilyvych rozvah. Prote bezhluzda zahybe trioch druziv na orstokij planeti pereyvala vae, ni koly b ce stalosia na bakivyni. y ne nadto malo jich na Tormansi? Ni, jako podumaty. Nevelykij hrupi prostie znajty spinu movu z liumy planety, lehe viduty jiji psycholohinu atmosferu, vyznayty pravynu maneru povedinky j hlybe zrozumity tormansin. Velyka ekspedycija vidhorodylasia b od svitu Jan-Jach svojim pobutom i buttiam. Znadobyvsia b ne odyn desiatok rokiv, poky dva svity brativ po krovi, cho i ne schoych za svojimy ujavlenniamy j viduttiam svitu, vidkryly by odyn odnomu. Vony pravyno ynia, koly kydajusia v liudke more Jan-Jach i rozyniajusia v potoci jiji yttia. Podibni dumky prymuuvaly zemlian hartuvaty v sobi osoblyvo suvoru koncentraciju syl i pouttiv. Jich lyylosia etvero, navi troje, zadlia toho, ob zdijsniuvaty kontakty z narodom Tormansa. Rodis iz jiji velykoju duevnoju syloju zostajesia poloniankoju u palaci j ne matyme zvjazku z liumy Jan-Jach. Oevydno, vsioho cioho j baaje unyknuty dalekohliadnyj ojo ahas. Chtozna, y dozvoly vin jim yty u misti?.. Pro ce hovoryly edi, Vir ta Eviza, koly Rodis uvijla do nych. Rodis zblidla vid bezsonnych noej bilia kartyny, jakoju vona namahalasia rozradyty sebe. Eviza pokazala na krislo, ale Rodis zaperelyvo pochytala holovoju. Tut i tak sydia nadto bahato, jak buvalo u nas na Zemli, koly liudyna, ruchlyva vid pryrody i nebajdua do podoroej, nezruno zasila za stoly y vmostylasia v krislach transportnych mayn, obtiayvy tilo j rozum. Aj spravdi, pohodyla Eviza, dumajuy pro svoje, i nespodivano spytala: Faj, vam ne zdajesia, o ciu planetu ve ne vyvesty z inferno? o chvoroba vemy zanedbana j liudy otrujeni zipsovanoju spadkovistiu dyshenikoju? o mekanci Tormansa ve ne zdatni viryty ni v o i dbaju lye pro elementarni zadovolennia, zarady jakych vony hotovi na vse? Eviza zapytano podyvylasia na Rodis, ta pidbadiorlyvo kyvnula, j Eviza prodovuvala: Koly po planeti brodia zdyavili jurbya, koly nasuvaju pusteli, znyujuy rodiui zemli, koly vykorystani minerani bahatstva, koly dehraduje vse, i osoblyvo liudki dui, to o, jaka syla jich pidvede? Koly inkam Tormansa try stolittia tomu zaproponuvaly obmeyty ditonarodennia, vony rozcinyly ce jak zamach na najsviaennii prava liudyny. Jaki ce prava? Ne prava, a zvyajnisiki instynkty, vlastyvi vsim tvarynam, instynkty, o ne zbihajusia z potrebamy suspistva. I dosi tut ne mou zbahnuty, o svoboda moe buty lye zavdiaky velykomu rozuminniu j vidpovidanosti. Nijakoji inoji svobody v usiomu vsesviti ne isnuje. Tormansinam zovsim ne valyvo znaty, y budu jichni dity zdorovi, rozumni, dui, y aslyvym bude jichnie majbutnie yttia. Vony pidkoriajusia myttievomu baanniu, anitrochy ne dumajuy pro naslidky, pro te, o vony kydaju v ubohyj, nevlatovanyj svit nove stvorinnia, viddajuy joho u rabstvo, pryrikajuy na peredasnu smer. Neve mona nadijatysia, o dytia narodysia velykoju liudynoju, znajuy, o taka imovirnis aliuhidno mizerna? Chiba mona tak lehkovano stavyty do najvalyvioho, najsviatioho? Rodis pociluvala Evizu. Taki serjozni pytannia, Evizo, vynykaly j u nas vdoma. U krytynu epochu Ery Rozjednanoho Svitu, koly rujnuvalasia kapitalistyna jevropejka cyvilizacija, antropolohy zvernuly uvahu na indinciv chopi, jaki mekaly v pusteli na pivdennomu schodi Pivninoji Ameryky. Vony yly v umovach nabahato hirych, ni na Tormansi, prote stvoryly osoblyve suspistvo, za bahama oznakamy blyke do komunistynoho, choa j iz nykym materinym rivnem. Veni ERS vbaaly v nych pryklad dlia nasliduvannia i nadiju: vini inky, kolektyvna turbota pro ditej, vychovannia samostijnoji trudovoji dijanosti z rannioho dytynstva pryvely chopi do vysokoji intelihentnosti j psychinoji syly. Na podyv i zbenteenis uenych-jevropejciv, pislia pjatnadciaty stoli proyvannia u vakych i suvorych umovach zdibnosti v ditej chopi vyjavylysia biymy, ni v obdarovanych bilych ditej. Vraala jichnia vysoka intelihentnis, sposterelyvis, skladne j abstraktne myslennia. Zvisno, z nych vyrostaly liudy, schoi na suasnych zemlian, serjozni, vdumlyvi j due aktyvni; vony keruvalysia ne zovninimy spokusamy j nakazamy, a vnutrinim usvidomlenniam neobchidnosti. Fizyno chopi te buly doskonalii vid susidnich narodiv. Ja pryhaduju fotoznimok odnijeji divyny, vona bula due schoa na edi Ote, zlydennis Tormansa ne zavady schodenniu? povavyvy, zapytala edi. Ja pevna cioho, riue movyla Rodis. o do henetyky, to porivniajte perid psuvannia henofondu z nahromadenniam zdorovych heniv pid as stanovlennia liudyny na naij planeti: dekika tysia rokiv i try mijony. Vidpovi zrozumila. A o robyty z beznadijno zipsovanoju psycholohijeju? zapytala Eviza. Vy povtoriujete pomylku psycholohiv ERS, sered nych i znamenytoho v toj as Frejda. Vony

spryjmaly dynamiku psychinych procesiv za statyku, vvaajuy postijnymy, raz i nazavdy vidlytymy okremi sutnosti na zrazok libido y mentanosti. Naspravdi reano isnuju lye impusni spalachy, jaki lehko koordynuvaty vychovanniam i vpravamy. Koly zrozumily ciu prostu ri, poavsia povorot vid psycholohiji vlasnyka j ehojista kapitalistynoho suspistva do komunistynoji svidomosti. Tym asom vyjavylo, o vysokyj rive vychovannia tvory u duach liudej i u vlatuvanni suspistva. Poalasia tryherna reakcija zlyva dobra, liubovi, samodyscypliny j turboty, jaka odrazu pidniala j vyrobnyi syly. Liudy mohly b peredbayty svij zlet, jakby zamyslyly nad tym, naskiky syni nevymovno prekrasni pereduttia junosti-dokaz vrodenoji krasy pouttiv, jaku my nosymo v sobi, due malo realizujuy jiji v poperedni epochy. Ale tut vidsutnia vira v liudej u krae majbutnie? zastupyvsia za Evizu astronavihator. O omu tormansiny i vdalysia do mistycyzmu, skazala Rodis. Koly liudyna ne maje opory v suspistvi, koly jiji ne ochoroniaju, a lye zahrouju jij, i vona ne moe dovirytysia zakonovi j spravedlyvosti, vona dozrivaje dlia viry u nadpryrodne ostannij jiji schovok. Naprykinci Ery Rozjednanoho Svitu mistyka posylyla i v tyranijach derkapitalizmu, i v krajinach lesocilizmu. Pozbavleni osvity, temni masy perestaly viryty vsevladnym dyktatoram i kynuly u sektanstvo j mistycyzm. Novyj povorot istorynoji spirali povernuv biis liudstva do atejizmu piznannia. Jako provesty analohiju, to zaraz najspryjatlyviyj moment, ob u narodi Tormansa poselylasia nova, spravnia vira v liudynu. Koly na Zemli poyryvsia mistycyzm? zapytala Eviza. U syniomu cykli simnadciatoho kola. Istoryky dlia tych asiv korystujusia peridyzacijeju, pryjniatoju u chronikach monastyria. Ban Toholo v Karakorumi. Litopysci-samitnyky neuperedeno rejestruvaly svitovi podiji ERS, korystujuy dvopromenevoju systemoju zistavlennia superelyvych radipovidomle. Buddijkyj monastyr buv viddalenyj, i same erez ce tam zberehlysia litopysy (u ti asy bezli istorynych dokumentiv v inych krajinach zahynula). V Ban Toholo vcilila najpovnia chronolohija, i my korystujemo jiji kalendarem. Velyka bytva Zachodu i Schodu, abo bytva Mary, te bula v simnadciatomu koli? zapytala edi. U rik ervonoji y vohnennoji kurky simnadciatoho kola, pidtverdyla Faj Rodis, i tryvala do roku ervonoho tyhra. Cikava chronolohija! promovyla Eviza. Zvuy archajino bezhluzdo. Ne taka ve vona j bezhluzda, jak vydajesia na peryj pohliad. Kone kolo vidpovidaje serednij tryvalosti liudkoho yttia i tomu spryjmajesia ne tiky rozumom, a j pouttiamy. A v Ban Toholo zberehlysia litopysy davnioho peridu? spytala Eviza. Vony siahaju daleko v hlyb asiv, a za Eru Zmiuvannia Formacij. U Temni Viky? Todi vony prypadaju na as mi pjatym i trynadciatym kolamy. ERS poala u pjatnadciatomu, vydko vyrachuvala edi. A zakinyla u ornomu cykli simnadciatoho kola, dodala Rodis. y ne as prypynyty pouky, cho by v jakomu koli my perebuvaly? zaproponuvala Eviza. My zamuyly Faj. U rik synioho konia pjatdesiat peroho kola, rozsmijala Rodis. Chodimo do mene. My bahato dumajemo ostannim asom. I navi zabuvajemo potanciuvaty erez tyde do Rodis zjavyvsia poslane ojo ahasa sam naanyk lilovych Jan Hao-Juar, abo skoroeno Janhar: zdorova z vyraznymy rysamy velykoho oblyia. Same lye joho imja prymuuvalo inenera Taelia ozyratysia z obavoju. Z-pid opuenych, niby vtomlenych, povik pyno, nezmyhno dyvyly jasni, bezdumni oi chyoho ptacha, bezalisni j bezstrani. Zhodom inener Tae pojasniuvav, o naanyk lilovych zavdy dyvysia, niby pryciliujesia. Vin buv slavetnym na vsiu planetu stricem iz kuliovych pistoletiv, jaki nosyly oficery ochorony i sanovnyky Jan-Jach. Zuchvalo rozhliadajuy hostiu iz Zemli, jaku vpere bayv zblyka, Janhar perekazav zaproennia volodaria. Faj Rodis obiciala pryjty erez kika chvylyn, prote naanyk lilovych ne jov. Meni nakazano suprovoduvaty. Ja znaju dorohu do zelenoho kabinetu. Ne tudy! I meni nakazano suprovoduvaty! Obstavyny zminyly, podumala Rodis. Uvijovy do sebe v kimnatu, vona zavmerla na kika chvylyn, ob zoseredyty i zibraty energiju. Naanyk lilovych iov na krok pozadu, ne dajuy Faj Rodis vyprobuvaty joho psychinu stijkis. ojo ahas, oikujuy jich, pochodav po ervonych kylymach. Vysoki j vuki vikna propuskaly malo svitla, stvoriujuy roevyj napivmorok, jakyj liubyly tormansiny. Cioho razu volodar ne zaproponuvav hosti sisty. Rodis, ne pobayvy zrunych mebliv, schrestyvy nohy, sila prosto na kylym. ojo ahas pidviv brovy, znakom vidpustyv Janhara i, pochodajuy tudy j siudy zaloju, zupynyvsia pered Rodis, pidozrilo j hnivno dyvliay na neji zhory vnyz. My pokazuvaly fimy tiky tym, chto prahnuv zna, dolajuy zadlia cioho trudnyj liach do zoreliota i ryzykujuy buty zachoplenymy vaymy kordonamy, skazala Rodis, ne ekajuy pytannia. Ja zaboronyv hromadkyj pokaz! naholoujuy na konomu slovi, promovyv voldar. I

poperedyv, ob vy ne vtrualy u spravy naoji planety! Masovoho pokazu ne bulo, tverdo vidpovila Rodis. Vykonujuy vae baannia, my ne demonstruvaly fimy vsij planeti. Mabu, u vas je na te pryyny? Ja zaboronyv pokazuvaty bu-komu! Na ce ne maje prava odna derava, odna planeta u vsesviti. Sviaennyj obovjazok konoho z nas borotysia z takym neu-vanym hnoblenniam. Chto smije stavaty na zavadi mysliaij istoti piznavaty svit? Faystki dyktatury mynuloho Zemli ta inych svitiv ynyly podibni zloyny, zavdajuy nejmovirnych bid. A tomu, koly u Velykomu Kici znachodia deravu, jaka zakryvaje svojim liudiam liach do zna, to taku deravu rujnuju. Ce i je toj vypadok, jakyj daje pravo na priame vtruannia u spravy uoji planety. Chiba moe sudyty jake tam Kice pro konkretnu kodu y korys u uomu ytti! oskaenilo kryknuv ojo ahas. Ne moe. Ale zaboroniaty piznavaty mystectvo, nauky, yttia inych planet ne dopustymo. Dlia toho, ob vstanovyty z vamy druni vidnosyny i vzajemorozuminnia, my zrobyly postupku, ne vymahajuy vseplanetnoho pokazu fimiv. ojo ahas nevyrazno hmuknuv i e vyde zakrokuvav zaloju. Meni prykro, tycho movyla Rodis, o vy ne ocinyly naych stereofimiv. Na protyvahu hnitiuomu peklu dokumentiv, zibranych vaymy predkamy tam, unyzu, vony dovodia kincevu peremohu liudkoho rozumu. A kontro? Chto zaruysia cilkovytoju nekidlyvistiu vaych fimiv? Ce propahanda uych idej! Poluda na oi! Komunistyne suspistvo Zemli ne potrebuje ni propahandy, ni okozamyliuvannia. Zbahni, volodariu planety! Rodis pidchopylasia na nohy. Navio ce Zemli? Vy rozumnyj olovik, cho jak vas obmeuju dyktatorki umovy! Chiba vy ne bayte, o jedyne nae baannia, poky my tut, dopomohty vaym liudiam znajty liach do inoho yttia Bezvidplatno! Nemaje vyoji radosti dlia liudyny, ni viddavaty j dopomahaty, zrozumijte ! Vona trymala pered soboju zepleni v poryvi ruky j zavmerla za pivkroku vid ojo ahasa, nachylyvy upered, jak vychovateka y maty pered nerozumnoju dytynoju. Prystrasna perekonlyvis sliv Faj Rodis spravyla vraennia na volodaria. Vin hlybokodumno vtupyvsia v pidlohu j movky poviv Rodis do zvynoho miscia jichnich zustriej do zelenoji kimnaty z ornymy mebliamy j hadanoju krytalevoju kuleju. Tam vin uziav svoju liuku i zatiahnuvsia. Rodis ulovyla znajomyj rizkyj zapach dymu. Liudy, movyv ojo ahas, prymruyvy svoji vuki oi, ce tini, jaki ne maju nijakoho znaennia v istoriji. yvu lye jichni dila. Dila ce hranit, a yttia pisok. Tak kazaly v davnynu. Ja znaju cej vysliv vid naych spinych predkiv Ale zhadajte, o jurba j volodar dilektyna jednis protylenostej okremo ne isnuju. I obydvi storony neosvieni, po-sadystky orstoki, rozliueni odyn na odnoho, osoblyvo koly nazrivaje superelyvis socinoji skladnosti j duchovnoji ubohosti. Todi mene vraaje, omu vy tak turbujete pro bezimenni jurby Jan-Jach? Ce liudy, z jakymy mona zrobyty vse, o zavhodno! Pohrabuvaty, vidibraty druyn i kochanych, prohnaty z domivok. Treba tiky zastosuvaty davnij, jak na i zemnyj svit, sposib vychvaliaty jich. Kryi jim, o vony velyki, prekrasni, chorobri j rozumni, i vony dozvolia vam use. Ale sprobujte nazvaty jich tym, ym vony je naspravdi: nevihlasamy, durniamy, tupymy i bezpominymy nikemamy, i revye oburennia zahluy bu-jake rozumne zvernennia do nych, choa vony j yvu use yttia u kudy hiromu prynyenni. Vy, mabu, z fimiv, o jich pryvezly iz Zemli, zasvojily najhiryj sposib keruvannia liumy, z dokorom promovyla Rodis. Ale j todi ve nai predky zastosovuvaly inyj metod: zvernennia do zdorovoho hluzdu liudej, prahnennia pojasnyty jim pryynu diji i dovesty naslidky. Todi zavdiaky hlyboko zakladenomu v nas viduttiu spravedlyvosti my zrobymo nabahato bie j pidemo na nelehki vyprobuvannia, o j bulo dovedeno liumy mynuloho. Ne mona vybyraty zavdy lehkyj liach nedovho opynyty u bezvychidnomu inferno. Vakyj i plidnyj liach nemolyvyj pry velykij kikosti liudej. o bie liudej, to yryj vybir umiv, objednani zusyllia jakych daly Zemli jiji noosferu, mohutniu j ystu. Suasna liudyna rezutat zlyttia riznomanitnych parostej, jaki schodylysia protiahom mijoniv rokiv. Tomu jiji spadkovis misty bezli psycholohinych sutnostej, i riznycia mi indyvidamy due velyka. U ciomu kliu do vdoskonalennia i perekoda dlia peretvorennia liudstva v murayne carstvo. Zlyttia riznych typiv psycholohinych struktur, jaki zavdy povodytymusia po-riznomu v zahanomu potoci kutury, nepereverene dyvo i svidennia prekrasnych jakostej liudyny u spriamovujuych ramkach suspinoji svidomosti. A mijardy durniv i psychopativ, jaki rozarpuju istynu na dribjazkovi odkrovennia i stvoriuju velyku plutanynu pohliadiv? Odyn mudre pysav pro znannia jak pro yr, o zasmiuje mozok. Vono v nych take. Navio jim yty, marnujuy retky resursiv planety? Vy ve dosiahly neuchynoho padinnia naroduvanosti sered vaoji intelihenciji. Vy prahnete pozbavyty liudej prychynostej, ob peretvoryty jich na znariaddia hnoblennia i vlady! Nu o , ce pryrodnyj naslidok tyraninoho stavlennia do liudej. Vidomosti, otrymani vid inenera Tollo Fraelia! vyhuknuv ojo ahas, niby zvynuvaujuy Rodis.

 Do rei, vin znav pro pokaz stereofimiv? Nudotne viduttia neobchidnosti brechaty pidkotylosia do Rodis. U sviti Tormansa neuchyne dotrymannia zakoniv Zemli zavdy mohlo pryzvesty do tiakych naslidkiv. Ja davno zdohadalasia, o vin zobovjazanyj donosyty, uchyno vidpovila vona. ojo ahas inake zrozumiv vidrazu, o promajnula v oblyi Rodis, i samovdovoleno posmichnuvsia. Rodis zbahnula, o zahroza Taeliu mynula. Vona opustyla oi, ob prychovaty najmenyj vidtinok svojich emocij vid pynoho pohliadu ojo ahasa. Skai vidverto, vy zmohly b mene vbyty? zapytav vin raptom. Nespodivani strybky dumok ahasa ve ne dyvuvaly Rodis. Navio? spokijno zapytala vona. ob usunuty mene j poslabyty vladu. Usunuty vas! Vae misce vidrazu zachopy inyj, e hiryj. Vy cho rozumnyj Cho! hnivno skryknuv volodar. Vaa suspina systema ne zabezpeuje prychid do vlady rozumnych i poriadnych liudej, u ciomu jiji najbia bida. Bie toho, za zakonom, uchvalenym e v Eru Rozjednanoho Svitu Piterom, cia systema maje tendenciju do zbiennia nekompetentnosti pravliaych kil. ojo ahas chotiv zapereyty, strymavsia j uleslyvo zapytav: A praktyno mohly b ubyty? I ym? U bu-jakyj moment. Nakazaty vmerty. Ja te mou Eas znyyty vmy! Rodis stenula pleyma z ysto inooju znevahoju. U ciomu vypadku komandyr naoho zoreliota obiciav zryty poverchniu usijeji Jan-Jach na kilometr uhlyb. Ale vy ne ynyte vbyvstv! I napevne zaboronyte jomu! Mene todi ne bude sered yvych, usmichnulasia Rodis, a vin komandyr!.. ojo ahas zamysleno postukav paciamy po stolu, i niby u vidpovi prodzelenav nevydymyj dzvinook. Z toho, jak stryvoyvsia holova Rady otyrioch, Faj Rodis zrozumila, o syhnal spoviaje pro o due valyve. Vona pidvela, ale volodar, jakyj u cej as dyvyvsia v aparat, schovanyj vid Rodis riblenoju derevjanoju stinkoju, vladno pokazav jij na krislo Vas vyklykaje va korabe. Do Jan-Jach nablyajesia zorelit. Zemnyj? O ni! vyhuknula Rodis tak upevneno, o volodar hlianuv na neji z pidozroju. Ja joho skoro ne ekaju, dodala vona, zrozumivy joho dumky. A vy moete zvjazatysia z cym novym prybucem? Zvyajno, jako jichnia planeta vchody u Velyke Kice. Ja chou buty prysutnim! Rodis dosy dobre znala zvyaji Tormansa. Volodaria ne mona zaprouvaty ni do sebe, ni v jake ine misce. Do nioho zjavliajusia tiky za joho vyklykom. Prymav Vir Norin z dvoma SDF. U zelenij kimnati, jaka povsiakas vraala tormansin reanistiu, vynykla kabina Temnoho Polumja iz zoreliotnykamy, o zibralysia po tryvozi. Olla Dez manipuliuvala selektorom chvy. Korabe nablyavsia, ale koho syhnaly buly poza spektrom Velykoho Kicia. O Olla Dez potiahla na sebe ornyj vai u verchnij astyni puta j odnoasno natysnula nohoju ervonu peda, vmykajuy mayny obyslennia i pamjati, ob vyrachuvaty nezvynyj spektr peredai. Kabina spovnylasia protianym dzvonom nenastrojenoji osnovnoji chvyli. Na velykomu ekrani u kabini zoreliota zamyhotily, ykujuy i rozsypajuy, klapti zobrae. ojo ahas stulyv poviky, bojay napadu zapamoroennia. Myhotinnia upovinylo, astyny rozdroblenoji kartyny zastriahaly v ekrani, niby spijmani u teneta. Vreti z cych astyn sklalosia marevo jakoho nezvyajnoho korablia. Vin mav otyry ployny z kikoch ariv velyeznych trub, jaki perechreuvalysia na hihantkomu pozdovniomu cylindri, niby otyry muzynych orhany, zjednanych u kosyj chrest. U trubach pusuvalo blide polumja, jake kicem ochopliuvalo vsiu sporudu. Zobraennia zoreliota zbiylosia, pohlynulo ve ekran, rozynylo u niomu. Lyyvsia tiky serpopodibnyj vystup pozdovnioho cylindra na tli ornoji kosminoji bezodni. Z napivsferynoji lunky vylitaly i maly vpered schoi na visimky znaky, jaki svitylysia zseredyny. Vony erhuvaly u vertykanomu j horyzontanomu orijentuvanni, bihly to okremymy hrupamy, to bezperervnym lanciuhom. Vydinnia tryvalo ne dove chvylyny j zminylosia kartynoju vnutrinioho prymiennia korablia. Try ployny peretynalysia pid riznymy kutamy ua architektura le rozpiznavalasia pid riznymy kutamy u rakursi peredavaa. Uvahu pryvernuly is neruchomych postatej, o potonuly v hlybokych sydinniach pered pochyloju, u formi trykutnyka, stinoju, o blymala, mov orne dzerkalo. Sribliasto-lilove miane svitlo perebihalo zmijepodibnymy potokamy po navskisnych ploynach steli. Prymiennia to zanuriuvalo u sutinky, to spalachuvalo slipuym vohnem, bez tinej i napivtoniv. Pusacija osvitlennia zavaala rozhledity podrobyci. Usi is postatej neporuno sydily po-liudky, vdiahneni u o schoe na temni plai iz zahostrenymy kapturamy, jaki prychovuvaly oblyia tajemnyych istot. Zemliany ne mohly vyznayty rozmiry korablia. Na ekrani ne zjavlialosia nioho, o bulo b bodaj

trochy znajome kosminomu dosvidu Velykoho Kicia. Poodynoki spalachy svitla, zastyhli temni postati, dyvno nadlomleni j perechniableni kriplennia korpusu vse dijalo hnitiue. Nezrozumila syla ila z hlybyn vsesvitu. Oevydno, korabe nablyavsia. Nevpynno narostav vibrujuyj stohin, schoyj na zvuk metalu, o rvesia. Cej zvuk, jakyj to zhasav, to vidroduvavsia z novoju syloju vid konoho svitlovoho spalachu, prymuuvav liudynu zdryhatysia z nezbahnennoju vidrazoju. Usia tremtiay vona ne zmohla b peredaty, o viduvaje v ci chvylyny Olla Dez prytyyla zvukovyj fon j uvimknula peredava Temnoho Polumja. Za dekika sekund mayny vyznayly ci i skeruvaly do neji promi, jakyj povtoriuvav vidomyj usij Halaktyci poklyk Velykoho Kicia. Nioho ne zminylosia v peredai z nevidomoho zoreliota. Tak samo myhotily sribliasti spalachy, tak samo neruchomo j pochmuro sydily postati v temnych kapturach.

Olla Dez pidsyliuvala poklyk na tij e chvyli, jakoju korystuvavsia uyj zorelit. Stovpyk synioho vohniu pokayk potunosti kaskadu pidniavsia do kincia trubky. Olla Dez vidkryla zvukovyj kanal j odrazu zmenyla joho do minimumu cej skorbotnyj stohin nemolyvo bulo sluchaty. Temne Polumja klykav, perechodiay na rizni kody. Protianyj zvuk pomalu slabav. Stalo jasno, o uyj zorelit viddaliajesia, ne zvertajuy uvahy na syhnaly. Dejakyj as na ekrani bovvaniv otyryrebernyj kontur korablia, ale j vin rozynyvsia v kosminomu moroci. Z veselym siuranniam u riadu indeksiv holovnoho lokatora pobih laciuok cyfr. Kurs 336-11 za pivninym limbom Halaktyky, rive etvertyj, vydkis 0,88, povidomyv Div Simbel. Jde vpoperek Halaktyky, pryblyzno vid Volossia Veroniky, vye rivnia holovnych zhue, skazav Hrif Rift. Dyvno, o ruchajesia u zvynomu prostori. Joho vydkis nevelyka. Na ve liach jomu znadobysia ponad sto tysia zemnych rokiv, holosno vidhuknuvsia z palacu volodaria Vir Norin. Vid nespodivanky ojo ahas i kika prysutnich sanovnykiv rvuko obernuly u joho bik. A y yvi ti, o na korabli? Menta Kor zapytala pro te, o muylo vsich zorelitnykiv. I zorelit ityme nevpynno? zapytav ojo ahas, zvertajuy do Faj Rodis. Za neji vidpovila Menta Kor: Poky ne vyerpajesia zapas energiji dlia avtomativ, jaki vypravliaju kurs, zorelit nevrazlyvyj. Ale j potomu, v rozridenij zoni etvertoho rivnia, ansy na zustri iz skupenniam materiji nastiky neznani, o vin promy usiu Halaktyku j letityme e ne odyn mijon rokiv. Mijon rokiv, povino movyv ojo ahas i, spochopyvy, nasupyvsia. Chiba zavedeno na Zemli vidpovidaty, koly ne pytaju? hrizno promovyv vin, dyvliay tiky na Rodis. Ta e v prysutnosti starych? Zavedeno, vidkazala Rodis. Koly rozmovliaju dekika olovik, vidpovidaje toj, chto ranie sformuliuvav vidpovi. Starynstvo ne beresia do uvahy. Ja maju na uvazi vik. A zvannia te ne beresia do uvahy? V obhovorenni pytannia ni. Anarchisty! burknuv ojo ahas, pidvodiay. Rodis zrobyla znak, i Olla Dez vymknula zvjazok. Zatychlo mjake hudinnia proektoriv SDF. Zaviana jaskravymy tkanynamy zala palacu nabrala zvynoho vyhliadu, niby j ne bulo pochmuroho pryvodu korablia, o promajnuv povz planetu, posylajuy u prostir nezrozumilyj stohin-poklyk. Zemlian pryholomyla zustri z mizorianym mandrivnykom. o bezvychidne, infernane bulo v myhotinni svitla pomi hostro perechreenych metalevych ployn bezliudnoji zaly korablia. Hnitiua tuha zavolodila, oevydno, ne lye zemlianamy. ojo ahas, ne hovoriay ni slova, ruyv do svojich pokojiv ne vlastyvoju jomu vtomlenoju chodoju. Pozadu neutno jly dvoje lilovych, znevalyvo ozyrajuy na kupku nablyenych, o suprovoduvaly jich. Faj Rodis daremno pobojuvalasia, o jiji suputnykiv zatrymaju ie na dekika dniv. Inener Tae vruyv edi, Evizi ta Vir Norinu matoky hnukoho plastyku, vkryti poznakamy j zapajani v prozoru plivku.

Kartky davaly pravo zjavliatysia v usich ustanovach, zibranniach ta instytutach mista Centru Mudrosti. Na prevelykyj podyv zemlian, vyjavylo, o takym pravom volodily lye dejaki mekanci stolyci. Biis maly kartky inoho rodu, jaki obmeuvaly jichnich vlasnykiv u pravach. Osoba bez kartky vvaalasia poza zakonom. Jiji mohly schopyty j pislia diznannia abo vysylaly do inoji oblasti planety, de vymahala fizyna pracia, abo koly cijeji potreby ne bulo, pryrikaly na lehku smer. Tae proviv trioch zemlian razom z jichnim SDF za mei zaboronenoji zony sadiv Coam i, peredavy providnykam, povernuvsia. Vin znajov Faj Rodis bilia prozoroji stiny chodu, do jakoho vychodyly dveri sporonilych kimnat. Bez skafandra, v korotekij yrokij spidnyci z korsaem, vona stala blyoju, domanioju. Rodis vdyvlialasia v sad, de zdryhalysia hilky derev, o adibno prostiahaly jich do neba. Tae raptom podumav, naskiky myli joho serciu roslyny maju zdavatysia zemlianam uymy. I samitnia Rodis u jiji lehkovano junakomu, za mirkamy Jan-Jach, vbranni Ujavliala jomu poloniankoju, zasmuenoju i bezzachysnoju. Inener zabuv pro vse. Dovho strymuvane pouttia vychopylo nazovni z nespodivanoju dlia nioho samoho syloju. Vin prypav na kolino, upodibniujuy, sam toho ne usvidomliujuy, drevnim lycariam Zemli. Schopyvy opuenu ruku Faj Rodis, vin poav palko, holosno j kvaplyvo osviduvaty u svojemu kochanni. Rodis sluchala joho, ne ruchajuy i ne dyvujuy, niby vse, o kazav tormansinyn, davno jij vidome. Tae dyvyvsia v jiji oi, namahajuy proytaty y bodaj vhadaty vidpovi. Siajui, jak v usich zemlian, kazkovi zeleni oi yteky Zemli pid zovninioju lahidnistiu prychovuvaly nepochytnu vidvahu j pynis, stojaly na storoi jiji vnutrinioho svitu. I, rozbyvajuy ob ciu nevydymu stinu, zhasaly mriji j slova kochannia, jaki pidnialy inenera na odyn rive z Faj Rodis. Tae pochylyv holovu i vmovk, use e stojay bilia nih Rodis u pozi, jaka ve zdavalasia jomu bezhluzdoju. Faj Rodis stysnula joho zjednani doloni j lehko pidniala. Vona namahalasia poklasty ruky na plei Taelevi, prote vin, znajuy jichniu zaspokijlyvu sylu, vidsachnuvsia, maje oburenyj. Za vidomym liudkym zakonom, odnakovym dlia Zemli j Tormansa, olovik, jakyj blahaje pro kochannia, mih lehe pereyty vidmovu, ani drunie spivuttia. Ne a, ni, aliu do sebe ne viduv tormansinyn, i za ce buv udianyj svojij obranyci, jaka ne vidtovchnula joho, buvy vodnoas takoju nedosiano dalekoju. Probate meni, z dostojinstvom promovyv Tae, zamrijavsia, i meni zdalosia slovom, ja zabuv, o u vas ne moe buty liubovi do nas, nyych istot zanedbanoji planety. Moe, Tae, tycho vidpovila Rodis. Inener do boliu stysnuv paci zakladenych za spynu ruk. Znovu, lamajuy voliu i styskajuy hrudy, zachopyla joho nebezpena syla zemnoji inky. Todi proburmotiv vin, znovu pidbadiorenyj. Pohliate oyma Zemli, Tae. Vy bayly nae yttia. Znajdi meni misce u vaomu, bo kochannia v nas lye u spinomu liachu. Inake ce tiky fizyna prystras, jaka realizujesia i mynaje, vykonavy svoje pryznaennia. Spalachy jiji buvaju neasto, tomu o vymahaju takoho pidnesennia pouttiv i napruennia syl, o dlia nerivnoho partnera javliaju smertenu nebezpeku. Dlia inenera mentorke zabarvlennia, jakoho nabulo joho osvidennia, stavalo nesterpnym i obrazlyvym, choa vin udovo rozumiv, o Faj Rodis hovory z nym dovirlyvo, priamo, i, holovne, jak z rivneju. Inener Tae poproavsia j pobriv do vychodu, namahajuy trymatysia z nezalenistiu j hidnistiu zemlianyna. Faj Rodis skruno podyvyla uslid i raptom huknula: Vernisia, ja maju skazaty vam o valyve. Rodis provela joho do svojeji kimnaty j micno pryynyla dveri. Zastuhoniv SDF. Vvimknuvy zachysne pole, Rodis rozpovila pro rozmovu z ojo ahasom. Tormansinyn sluchav jiji z lehkoju posmikoju, jakoju mekanci planety Jan-Jach prychovuvaly hirkotu bezsyllia. Vy kazaly, o ja zobovjazanyj donosyty? zapytav vin. Rodis kyvnula. Tak, ce pravyno! I ja donosyv uve cej as, inake meni ne mona. omu? De bez donesennia i ja ne zmih by bayty vas. Nikoly bie. o vy donosyly? O, ce nebezpena hra. Rozpovisty pravdu, jaka ne pokody vam, promovaty pro valyve, vyhadaty napivpravdu. Maje spravu z rozumnymy vorohamy, ale napivpravda, vynajdena dlia politynoho obmanu, hodysia jak zbroja proty nych samych. Navio vy hrajete v taki ihry? Jak navio? A desiatky tysia liudej Jan-Jach, o bayly komunistynu Zemliu? A znannia, jakymy vy ozbrojily nas? A radis spilkuvannia z vamy? Meni vypalo take astia! Pobayty ine yttia, kazkovo prekrasne, stojaty na mei dvoch svitiv! Zrozumity, poviryty, vpevnyty u molyvosti spasinnia narodu Jan-Jach! Probate meni, Tae, anoblyvo, jak staromu, movyla Faj Rodis, ja e tak malo znaju i robliu prykri pomylky

 o vy, zore moja! vyhuknuv vraenyj Tae, zadkujuy do dverej. Rodis syno potiahla joho za ruku jiji posadyla na velykomu dyvani na niomu ne raz sydily zemliany. Inenera ochopylo dyvne pouttia bajduosti. Nemovby vse ce vidbuvalosia z kymo inym, a sam vin buv storonnim svidkom rozmovy mekanciv riznych svitiv. Faj Rodis vmostylasia na dyvani, pidibhavy nohy i obchopyvy rukamy oholeni kolina. Vona dyvylasia teper na tormansinkoho inenera inake, rozumijuy, zvidky ci hlyboki zmorky, jaki pooraly jomu loba, omu stradnyky j nazavdy nevblahanno nachmurylysia brovy nad svitlymy j pronyklyvymy oyma myslytelia, omu proliahly hlyboki skladky, o zbihaly vid kryl nosa daleko na oky, mynajuy kutyky povnych, zavdy stysnutych hubiv, omu rannia rideka syvyna prozyrala u borodi j vusach. Za svojim zvyajem, Faj Rodis poklala paci na ruku inenera, vstanovliujuy tilesnyj kontakt, jakyj dopomahav viduvaty liudynu, daleku za svojimy pohliadamy j blyku u svojich prahnenniach. Tae dyvyvsia zadumlyvo j sumno. Viduttia kosminoji bezodni, o nemovby rozverzlasia pozadu Rodis, pidstupylo, jak ce traplialosia ve ne raz, znovu, i tormansinyn zdryhnuvsia. Rodis micnie natysnula na joho ruku, tycho zapytala: Bute vidverti zi mnoju, Tae. ym pohrouju vam, o stoji za pleyma u vas i, oevydno, u konoho mekancia Jan-Jach? Zaley vid provynnosti. Jako ja poruu zobovjazannia donosyty, to mene ekaje vyhnannia. Dovedesia jichaty kudy u daleke misto, bo v stolyci ne bude dlia mene roboty. A koly zjasujesia, o vy skorystalysia spilkuvanniam z namy, ob peredavaty svojim druziam nau informaciju? Zvynuvatia u deravnij zradi. Zaaretuju, katuvatymu, ob vykazav spivuasnykiv. Tych katuvatymu u svoju erhu, vony vykau retu i e kikasot nepryetnych, prosto ob pozbutysia achlyvych muk. Potim usich znya. Rodis zdryhnulasia, choa vse ce jij bulo vidome. Ale teper pered neju rozhortalasia ne istorija, ne pereyvannia starodavnich liudej Zemli, jaki potonuly v tysiaolittiach. Same yttia Tormansa v osobi inenera Taelia dyvylo na neji lahidno j sumno. U ciomu spokoji bulo bie trahediji, ni u rozpalyvomu kryku. I ekranovana kimnata, v jakij tycho huv SDF, vydavalasia Rodis truchliavym plotykom u voroomu okeani, de bereh v usi boky odnakovo; dalekyj i nedosianyj. Ja jich ne bojusia, movyv Tae, i ne tomu, o peven svojeji syly. Nichto ne moe vstojaty. Te, o rozpovidajesia v lehendach pro nepochytnych liudej, abo brechnia, abo svidoctvo nedostatnioho uminnia kativ. Je liudy najvyoho herojizmu, ale, koly jich dosy dovho i dosy syno katuvaty, vony tako zlamajusia, peretvoriasia z liudyny u zabytu, napivmertvu tvarynu, jaka u napivsni vykonuvatyme nakazy. Na o vy spodivajete? Na svoju slabis. Katy speru nya liudynu fizyno. Druhyj stupi psychine niveennia. Ja zahynu na peromu stupeni, i jim nema na o spodivaty! Faj Rodis vyprostala, zitchnuvy. Tormansinyn ne mih vidvesty oej vid jiji vysoko pidniatych hrudej. Neprystojno i soromno za moralliu Jan-Jach, prote inka Zemli spryjniala pohliad inenera jak pryrodnu danynu potiahovi olovika. Faj Rodis bula pevna, o pryroda, nezvaajuy na nevblahannu orstokis procesu evoliuciji, use vyjavliajesia bi humannoju, ni liudyna. Liudyna, jaka vynajla tonki znariaddia, o hlyboko pronykaju doseredyny strily, spysy, kuli, rizko zbiyla inferno muk na Zemli, vidkynuvy bojovu taktyku chyoho zvira, osnovanu na oku vid peroho udaru, rozryvi velykych sudyn i bezbolisnij smerti vid vtraty krovi. ertvy liudyny poaly hynuty u achlyvych stradanniach vid hlybokych vnutrinich zapale. A koly psychino nepovnocinni dijly do sadyzmu, vona stvoryly pekenu techniku katuva, jaku odrazu bulo vykorystano z metoju politynoju i vijkovoju. I o dity Zemli povernulysia v podibnyj svit, davno stertyj z lycia jichnioji planety! Faj Rodis provela rukoju po upryni inenera. Sluchajte, Tae! Informujte jich dali, vy znajete, o v nas nemaje sekretiv. My vimemo vas do Temnoho Polumja, vylikujemo, zmicnymo psychino j fizyno. Vy navytesia keruvaty svojim tilom, pouttiamy, pidkoriaty sobi liudej, jako ce znadobysia dlia vaoji spravy. I vy povernetesia siudy inoju liudynoju. Na vse ce pide vsioho dva-try misiaci! Tormansinyn pidvivsia z dyvana, riue trusnuv holovoju. Ni, Rodis, vin vymovyv zemne imja nezvyno dlia rizkoji movy Tormansa spivue j nino, ja ne zmou buty ideano zdorovym sered chvoroblyvych liudej svojeji planety. Ne zmou, bo znaju, jak bahato asu j syl potribno vytraaty na sebe, ob trymatysia na ciomu rivni. Ja ne otrymav ideanoho tila u spadynu vid predkiv. Same lye nablyennia do vaoji syly vymahatyme stiky asu j uvahy do sebe, o mene ne stane na valyvie: dobrotu, liubov, spivuttia j turbotu pro inych, u omu ja bau svij obovjazok. Zamalo liubovi j dobra v naomu sviti! Zamalo liudej obdarovanych, kotri ne roztrykaly svoji duevni syly na dribnyci na zrazok karjery yttia, bahatoho materinoho, y vlady. Ja narodyvsia slabym, ale z liubovju do liudej, i ne maju prava zijty z cioho liachu. Diakuju vam, Rodis! Rodis pomovala, vhliadajuy v inenera, potim jiji zoriani oi zhasly, prychovani opuenymy vijamy. Harazd, Tae! Sponukannia vai prekrasni. Vy po-spravniomu syna liudyna. Majbutnie planety v

rukach takych, jak vy. Ale pryjmi vid mene lye odyn podarunok. Vin pozbavy vas strachu pered molyvymy katuvanniamy i vyvede z-pid vlady kativ. Jako vvaatymete za potribne, to peredaste joho inym Vona znovu hlianula na inenera: y rozumije? Tak, vy pravyno zdohadaly. Ja navu vas uminniu odrazu pomerty v bu-jaku my, za vlasnym baanniam, ne korystujuy niym, okrim vnutrinich syl orhanizmu. Spokonviku vsi tyrany nad use nenavydily liudej, jaki samovino vyslyzaly z-pid jichnioji vlady nad yttiam i smertiu. Pravo rozporiadatysia yttiam i smertiu stalo nevidjemnym pravom volodaria. I liudy poviryly v cej fetyyzm, pidtrymuvanyj chrystyjankoju cerkvoju. Za tysiaolittia cyvilizacij, o promynuly na Zemli, vony ne vyhadaly nioho, okrim bolisnych sposobiv samovbyvstva, dostupnych i zvirovi. Lye mudreci Indiji rano zrozumily, o, zrobyvy liudynu volodarem vlasnoji smerti, vony zviniaju jiji vid strachu pered yttiam Rodis podumala j zapytala: Ale, molyvo, z vaym obovjazkom rannioji smerti vse ce ne tak istotno, jak u davnynu na Zemli? Due valyvo! vyhuknuv Tae. Lahidna smer te cilkom v rukach oliharchiji, i bez dozvolu nichto ne uvijde do jiji palacu. A dlia nas, osvienych dovhoyteliv, zalenis yttia i smerti vid volodariv absoliutna. Znajdi as, riue movyla Rodis, z vaoju psychinoju natrenovanistiu vam znadobysia dekika zania. Tak bahato! Ce nemolyvo zasvojity bez dosvidenoho vytelia. Treba znaty, jak zupynyty serce u bu-jakyj baanyj moment. Tiky-no zvyajna liudyna Jan-Jach pone hamuvaty svoje serce, jak mozok, ne otrymujuy potribnoho osekundno kysniu i yvlennia, vidrazu pidtovchne joho. Tomu dlia hamuvannia sercia neobchidno pryspaty mozok, ale todi vtraajesia samokontro i urok zakinysia smertiu. Moje zavdannia navyty vas ne vtraaty samokontroliu do ostannioho kroku z yttia. Ja due, due vdianyj vam! radisno vyhuknuv Tae. Smilyvo schopyvy obydvi ruky Rodis, vin vkryv jich pocilunkamy. Vona vyvinyla ruky i, pidvivy holovu do inenera, sama pociluvala Taelia. Nikoly b ne mohla podumaty, o viddam zakochanij u mene liudyni vminnia vmyraty. Jake bezmeno dyvne j sumne yttia u vladi inferno!.. Pomityvy, o Tae zdyvovano hlianuv na neji, vona dodala: V odnij iz starodavnich lehend Zemli rozpovidajesia pro bohyniu smutku, jaka vtiala smertnych otrujenym vynom. Ja pamjataju ciu lehendu i teper znaju, o vona pryjla vid naych spinych predkiv! Tiky v naij lehendi vyno pryhotuvaly iz loz, jaki vyrostaly na mohyli kochannia. U vas te? U nas te. I ce tak, bohyne smutku! Do zavtra? Harazd? Inener Tae sam vymknuv ekranuvannia i, ne obernuvy, vyjov, obereno pryynyvy vaki vysoki dveri. Faj Rodis liahla na dyvani, poklavy pidboriddia na schreeni ruky. Neju zavolodily dumky pro jiji podvijnu ro na planeti Jan-Jach. Rozumnyj volodar, zrobyvy jiji nehlasnoju poloniankoju svoho palacu, izoliuvav od liudej Jan-Jach. Vodnoas mymovoli dav jij molyvis zbahnuty samu su vlady nad planetoju, vyvyty oliharchinu systemu, zrozumity jaku liudyni vyoho, komunistynoho suspistva bulo b nadzvyajno vako. Oliharchina struktura, zdavalo, bula hranyno prostoju i praktykuvalasia z davnich-daven na Zemli, nabyrajuy riznomanitnych form vid tyraninych dyktatur v Assiriji, Rymi, Monholiji, Serednij Aziji do najreakcijniych vydiv nacinalizmu na kapitalistynomu Zachodi, jaki nemynue vely do fayzmu. Koly oholouju sebe jedynym i v usich vypadkach nosijem istyny, ce avtomatyno spryyniaje vynyennia vsich, chto mysly inake, tobto najntelihentnioji astyny narodu. ob perekodyty vidrodenniu svobodoliubstva, oliharchy stavyly zavdannia zlamaty voliu svojich piddanych, zlamaty jich psychino. I dlia zdijsnennia cioho zavdannia povsiudno namahalysia zaluyty venych. Na astia, dehradacija bilohinych nauk na Tormansi ne dozvolyla takym uenym dosiahty serjoznych uspichiv u tych zlovisnych haluziach bilohiji, jaki v okremych krajinach Zemli svoho asu malo ne pryzvely do peretvorennia biosti narodu v tupych deevych robotiv, pokirnych vykonavciv bu-jakoji voli. Tut, na zuboilij planeti, zasoby duchovnoho niveennia buly neskladnymy: teror i holod ta e cilkovyte svavillia v osviti j vychovanni. Duchovni nadbannia znannia i mystectva, tysiaolittiamy nahromadeni narodamy, vylualysia z obihu. Zamis nych navijuvaly honytvu za udavanymy cinnostiamy, za reamy, kotri stavaly dedali hirymy v miru rujnuvannia ekonomiky, nemynuoho pry morano-psychinomu zanepadi liudej. Na Zemli, pry riznomanitnosti krajin i narodiv, oliharchija nikoly ne dosiahala nepodinoji vlady, jak na Tormansi. V bu-jakyj moment u bu-jakomu misci planety volodari mohly vynyty o zavhodno, kynuvy lye kika sliv. Rozjasnennia neobchidnosti y pojasnennia toho, o traplialosia, nadavalosia venym sluham. Cia absoliutna vlada asto-husto potrapliala do ruk psychino nenormanych liudej. Svoho asu na Zemli same paranojiky z jichnioju nesamovytoju energijeju i fanatynoju vpevnenistiu u svojij pravoti robylysia politynymy y religijnymy vodiamy. Jak naslidok sered fizyno slabkych rizko zbiuvalasia kikis liudej z manikano-depresyvnoju psychikoju, osnovoju yttia jakych buv strach: strach pered pokaroju, damokliv

me chroninoji bojazni tiky b ne pomylytysia i ne vynyty te, za o karatymu. Na Tormansi volodari ne bojalysia oporu i, na astia, buly pozbavleni paranojidanoho kompleksu ta maniji peresliduvannia, i cia obstavyna, bez sumnivu, vriatuvala yttia mijonam liudej. O, ci sny pro nebo zolotave, pro prystani krylatych korabliv! pryhadala Rodis viri drevnioho poeta Rosiji: najbie liubyla vona rosijku poeziju toho asu za ystotu j viddanis liudyni. Sny zbulysia zovsim ne tak, jak mrijalo poetovi. Z rozvytkom techninoji cyvilizaciji dedali bie liudej vidchodylo vid aktyvnoji uasti v ytti, bo dijaly v due vukij sferi svojeji specinosti, krim neji nioho ne vmijuy j ne znajuy. Do Ery Rozjednanoho Svitu serednia, liudyna Zemli bula dosy riznobino rozvynenoju osoboju vona mohla vlasnoruno zbuduvaty ytlo y korabe, znala, jak povodytysia z konem i vizkom, i, jak pravylo, zavdy bula hotova z meem u rukach bytysia v lavach vijka. A potim, koly liudej stalo bie, vony peretvorylysia neznauymy prydatkamy svojich vukych i dribnych profesij, pasyvnymy pasayramy riznomanitnych zasobiv peresuvannia. Jako ujavyty sobi liudstvo u vyhliadi piramidy, to o vya vona, to hostria j neyslennia verchivka, jaka skladalasia z aktyvnoji astyny liudstva, i yra osnova. Jako koly okrema osoba bula vsebino rozvynuta j syna, to z rostom piramidy, iz vtratoju interesu do yttia vona stavala slaboju i prynosyla mene korysti. Bahato myslyteliv ERS vvaaly nuhu, vtratu interesu do yttia nebezpeniymy vid atomnoji vijny! Jakoju b ne bula elita verchnich proarkiv, use tiae stavalo nyym i pohlybliuvalo inferno. Pry takij tendenciji cyvilizacija, jaka vyrosla z technokratynoho kapitalizmu, povynna zrujnuvaty i zrujnuvalasia! Ijerarchina piramida vlady na Tormansi ujavlialasia Rodis jak stupinate nahromadennia proarkiv, o rizko rozyriuvalysia donyzu. Vono spyralo na yroku osnovu mijardy ky, neosvienych, malozdibnych, oaslyvlenych pryvilejem pomerty molodymy. Nai veni j mij Kin Ruch maly cilkovytu raciju, podumala Rodis, hovoriay pro prymnoennia inferno, koly nemaje vychodu dlia nyych proarkiv piramidy. Vona musy buty zrujnovana! Ale piramida najstijkia z usich budov! Usunennia verchivky nioho ne vyriuje: na misci prybranych odrazu vynykaje nova veryna z nyoho aru. U piramidi treba rozvalyty osnovu, a dlia cioho neobchidne daty potribnu informaciju samym ky. Rodis vyklykala Temne Polumja treba bulo poradytysia z Hrifom. Hrif Rift postav pered neju za try, na a, neperechidni kroky vin zradiv cij pozaprohramnij zustrii. Rodis rozpovila pro piramidu, i Hrif Rift zamyslyvsia. Tak, jedynyj vychid. Do rei, ce davnia metodyka vsich istynnych revoliucij. Nastane as, i piramida vpade, tiky todi, koly vnyzu nahromadiasia syly, zdatni na orhanizaciju inoho suspistva. Nechaj zrozumije va inener, o dlia cioho potriben sojuz dy i ky. Inake Tormans ne vyjde z inferno. Rozryv mi dy i y osiovyj strye oliharchiji. Vony ne obijdusia bez tych i bez tych, ale sami isnuju lye za rachunok jichnioho rozjednannia. Ky i dy odnakovo bjusia v najmicniij klitci, stvorenij zusylliamy oboch klasiv. o bie vony vorohuju, to micnia j bezvychidnia klitka. Treba zabezpeyty jich ne lye informacijeju, ale j zbrojeju. My ne moemo vslipu rozdavaty zbroju, promovyla Rodis, a zahana informacija dije nadto povino! Zaraz najholovnie dlia nych zasoby oborony, a ne napadu, tonie, zasoby zachystu vid despotyzmu. Dva potunych instrumenty: DPA detektor psycholohiji ta IKP inhibitor korotkoji pamjati zachystia novonarodeni hrupy vid pyhuniv i spryjatymu jichniomu rostu j dozrivanniu. Zhoden. Ale informaciju slid rozpovsiuduvaty inake, movyv Rift. My buly najivni j stvoryly nebezpenu sytuaciju. Ja radu oholosyty volodariam pro prypynennia demonstraciji fimiv. Vy skaete pravdu, a my pryhotujemo mijon patroniv, sotnia jakych nepomitno pomistysia u bu-jakij kyeni. Zamis seansu stereofimiv my rozdamo patrony z videoinformacijeju na vsi neobchidni temy. Ti, chto bayv fimy, pidtverdia, o informacija reana pravda, vidibrana dlia tych, kotri zablukaly v pimi. Siohodni ja zrozumila, o, krim DPA, jim neobchidne psycholohine trenuvannia, ob zvinyty jich vid strachu peresliduvannia j vid fetyyzaciji vlady. Nadto daleko rozijlysia tut stosunky liudej z deravoju. Vona stoji nad nymy jak lycha i vsemohutnia syla. Pora jim zrozumity, o u pravovomu vidnoenni konyj indyvid i narod odnoznani, i a nijak ne antahonisty. Perechid odynynosti u mnoynu j navpaky o na omu vony zovsim ne rozumijusia, plutajuy pry ciomu metu j zasoby, techniku j piznannia, jakis i kikis. Hrif Rift neveselo posmichnuvsia. Ne rozumiju, omu cia cyvilizacija e isnuje. Ade tut porueno zakon Sined Roba. Jako vony dosiahly vysokoji techniky j maje nablyzylysia do ovolodinnia kosmosom i ne podbaly pro moranyj dobrobut, nabahato valyviyj, ni materinyj, to vony ne perestupyly porih Roba! odnomu suspistvu z nykym morano-etynym rivnem ne dano joho perestupyty, ne samozny-yvy pry ciomu, i vse-taky vony joho perestupyly! I jak vy ne zdohadalysia, Rift! jichnia cyvilizacija z samoho poatku bula monolitnoju, tak samo, jak i narod, cho by na jaki deravy vony tymasovo rozjednuvaly. Zalizne viko oliharchiji prykrylo vsiu planetu, znialo zahrozu poroha Roba, prote j znyylo molyvis vychodu z inferno Zhoden! Ale jak buty iz Striloju Arimana? Pobaymo Rodis storoko prysluchala i pospichom dodala: Siudy jdu. Buvaj, Hrif! Hotujte patrony informaciji, a pro temy podumajemo, koly vsi zberete vsich na radu. I jakomoha bie DPA ta IKP! Usi

syly na nych! Rodis vymknula SDF i vmostylasia na dyvani, viduvajuy nablyennia uoji liudyny. U dveri postukaly. Zjavyvsia vysokyj i chudyj staryj Zmijenose. Velyka holova zaprouje volodarku zemlian provesty veir u joho pokojach. Vin ekatyme vas za Sanovnyk pidviv oi do stiny, de na velykomu hodynnyku svitylysia kruhovi blyskui smuky, i pobayv kartynu Faj Rodis. Staryj zatnuvsia na vroystij movi j pokvapom zakinyv: Za dva kicia asu. Podiakuvavy, Rodis vidpustyla poslancia. Znovu s nove, podumala vona, pidchodiay do dzerkala j krytyno ohliadajuy svoje skromne vbrannia. inky Zemli, pryrodeni artystky, zachopliuvalysia hroju v perevtilennia. Zminiujuy vyhliad, vony nastrojuvaly sebe vidpovidno do pryjniatoho obrazu. Za as podoroi zoreliotom Olla Dez perevtiliuvalasia na markizu kincia feodanoji epochy, Neja Cholli stavala pustotlyvym divykom ERS, a Tivisa Chenako hejeju starodavnioji Japoniji. oloviky na ce ne zvaaly vlastyva jim bidnis ujavy i ysto olovia bajduis do dribny perevaala. Rodis, vertiay pered dzerkalom i perebyrajuy ti y ini perevtilennia, spynylasia na inci davnioji Indiji maharani. Ubir indijkoji inky sari pasuvav najbie: i za prostotoju vykonannia i tomu, o lyyv molodij inci jak nijakyj inyj. Sari tono peredaje nastrij i viduttia inky. Vono moe stavaty i nepronyknym pancyrom i niby rozyniatysia na tili, vidkryvajuy vsi joho liniji. Rodis majsterno skorystalasia nebahama zasobamy, o buly v jiji rozporiadenni. Nastrojivy SDF, vona pryjniala innyj du i elektrynyj masa, potim posylyla pihmentaciju kiry do vidtinku zolotavo-brunatnoho plodu tinhi. Korotke volossia, rozdilene na timji prodilom i tuho skruene na potylyci, utvoriuvalo velykyj vuzol. matook tytanovoho drotu, vidpolirovanoho do dzerkanoho blysku, Rodis rozlamala na astyny j zrobyla z nych kicia, nadivy jich jak braslety na zapjastia i ykolotky. Bilosninyj, rozytyj sribliastymy zirkamy vidriz tkanyny peretvoryvsia na sari, trochy korote, ani u davnynu. Namaliuvala temnu ciatku mi brovamy, projlasia po kimnati, ob vyde zvyknuty do novoho kostiuma. Pokoduvala, o ne zachopyla z soboju harnych sereok. Lyalosia blyko pivhodyny. Vona zoseredylasia, vyklykajuy v ujavi kartyny starodavnioji Indiji, jaki povino lynuly pered oyma Vesela, trochy zbudena, pid lehekyj dzvin svojich brasletiv, vona uvijla do zelenoho kabinetu, rozsijujuy navkolo pryjemnyj, ledve vlovymyj zapach zdorovoho tila, svioho vid tonizujuoho povitrianoho potoku. ojo ahas pidvivsia trochy kvaplyvie, ni zavdy. Vin pryvitav Rodis, za svojim zvyajem, hluzlyvo, ale vydno bulo, o radyj jij. Tiky v hlybyni vuzekych oej krylasia zvyna nedovirlyva nastoroenis. Zet Uh ta Hen i sydily za stolom u ornych krislach, a bilia drapirovky stojav vysokyj i chudyj Zmijenose, jakyj prychodna po Faj Rodis. Uhledivy jiji, vin zitchnuv z polehkistiu j opustyvsia na vakyj taburet z chymernymy nikamy. Z-za porjery, jaka chovala vnutrini dveri, vpevneno vyjla na seredynu kimnaty due vysoka, stavna inka. Po tomu, jak pryvitaly jiji leny Rady, Faj Rodis ocinyla stanovye neznajomky u skladnij ijerarchiji Tormansa. Bula vona znano vyoju vid Rodis, z dovhymy, molyvo, a nadto tonkymy nohamy, atletynymy pleyma j velyavoju postavoju. Vytonene j suvore oblyia, hostri rozkosi oi pid priamymy brovamy, velyka kopycia ornoho volossia. Jedynoju prykrasoju neznajomky buly sereky. Kona z desiaty siajuych ervonymy vohnykamy kuliok kydaly dykuvati vidblysky na le zapali oky j vysoki vylyci inky. Plei j hrudy jiji buly hlyboko vidkryti. Dvi vuzeki strieky vrizaly u ninu kiru, pidtrymujuy sukniu. U povsiakdennomu ytti na Tormansi hodi bulo navi dumaty pro te, ob povnistiu oholyty hrudy. inka, jaka zrobyla ce bodaj nenarokom, vvaalasia zhablenoju. Vodnoas veoramy inkam omu dozvolialosia zjavliaty malo ne holymy. Ce morane protyriia Rodis dosi ne mohla zbahnuty. Faj Rodis spodobalasia chya vroda neznajomky i jiji artystyne vminnia pokazuvaty konyj kueryk nedbalo zaesanoho volossia, ukladenyj z pevnym efektom. inka spokijno ohledila zemnu hostiu, le prymruyvy cholodni oi j vidkryvy velykyj, harno okreslenyj, nedobryj rot. ojo ahas pereekav kika sekund, niby dajuy inkam molyvis rozdyvyty odna odnu, a naspravdi bezceremonno porivniujuy jich. Er Vo-Bi, mij druh i poradnyk u deravnych spravach, oholosyv vin nareti, a volodarka zemlian vidoma vsij planeti. Podruha ahasa posmichnula i skynula hordu holovu, niby skazavy: Ja te vidoma vsij planeti! Vona prostiahla ruku Faj Rodis, i ta, za zvyajem Jan-Jach, podala svoju. Micna hariaa dolonia inky syno stysla jiji paci. Ja hadala, o kosmini mandrivnyky odiahajusia inake, promovyla vona, ne prychovujuy svoho zdyvuvannia vid vbrannia Rodis. Dlia podoroej zvyajno. A v povsiakdennomu ytti jak komu do vpodoby. I vam spalo na dumku siohodni vdiahty same ce vbrannia? vapytala Er Vo-Bi. Siohodni meni zachotilosia buty inkoju drevnich narodiv Zemli, vidpovila Rodis. Er Vo-Bi peresmyknula pleyma, niby skazavy: Naskri bau vai vytrebeky. ojo ahas posadyv inok bilia stolu, na jakomu ve stojaly rozmaliovani kelychy z duchmianym

tonizujuym napojem. Holova Rady otyrioch buv u harnomu nastroji, Vin navi sam podav Rodis jiji kelych. Faj Rodis vyriyla skorystatysia momentom. Pislia rozmovy z Taelem i Riftom jiji nepokojila dumka pro lehkovanis, z jakoju vony zachodylysia demonstruvaty fimy vsupere zaboronam oliharchiv. Spravdi, mohutni prybuci iz Zemli ne bojalysia vlady Tormansa. Ob jichniu sylu rozbylysia sproby vlastej perekodyty narodovi diznatysia pro svoju prekrasnu prabakivynu. I vodnoas mudri dilektyky Zemli zabuly pro ine-pro tych, komu vony peredavaly zaboronenu informaciju, i cym samym sponukaly ynyty zloyn. Cho jakym dykym vydavalosia ce v oach liudej komunistynoho svitu Zemli, vsich, chto prahnuv zna, ekala velyka kara. I vony, astronavty, sprovokuvaly ciu nebezpeku! Zalyajuy nedotorkanymy, vony zitovchuvaly bezzachysnych mekanciv Tormansa vi-na-vi z orstokym aparatom vlady, hnoblennia, zradnyctva i pyhunstva. Ja i moji druzi obdumaly svoji vynky pislia mojeji rozmovy z vamy, neholosno poala Rodis. Nu? neterpliae nachmuryvsia ojo ahas, oevydno, ne baajuy rozmovliaty tut pro spravy. I dijly vysnovku, o pomylialy. My prypynyly peredai i prosymo nas vybayty. On jak? zdyvuvavsia j pomjakav ojo ahas. Pryjemna zvistka. Ja bau, nai besidy pily na korys. O ni! vyhuknula Rodis z nepidrobnym entuzizmom i cilkom yro, vid oho volodar buv zadovolenyj e bie. ojo ahas pocikavyv u Rodis, jak prosuvajesia kartyna. Vona zdyvuvalasia lye na my. Inake j ne mohlo buty. Pro jiji robotu donosyly, pevno, ne raz. Meni zdavalo, o vona zakinena. Naspravdi dovedesia pererobyty. Koncepcija pomylkova! ob znajty liach z inferno, potribna peredusim Mira, a ne Vira. koda, bajdue promovyv ahas, ja rozrachovuvav pobayty jiji cymy dniamy. Er Vo-Bi znenaka zaarilasia, blysnuvy oyma. Bezceremonno uvijov naanyk lilovych Janhar. Nablyzyvy do volodaria, vin stav hovoryty jomu o upivholosa. Faj Rodis pidvelasia j vidijla do afky, mylujuy majsternistiu starovynnoho maliunka. ojo ahas nezadovoleno vidstoronyv Janhara i zapytav, omu pila Rodis. Volodar planety ne liubyv, koly v joho prysutnosti liudy vstavaly bez dozvolu.

Ja ne chotila vam zavaaty. Na planeti Jan-Jach use nahane i vse sekretne. Daremno. Nioho valyvoho, nevdovoleno movyv ojo ahas, u toj as jak Janhar vtupyvsia v zemnu hostiu, aby zbenteyty jiji svojim cholodnym dohliadom suddi j kata. ojo ahas rizkym estom vidislav Janhara, sam e schylyvsia na poruni blye do Rodis. Er Vo-Bi j dali skosa sposterihala za Rodis, vreti ne vytrymala j napriamky zapytala jiji, de i jak na Zemli navaju mystectva zvaby. Jako vy majete na uvazi vminnia povodyty i podobaty olovikam u arivnij hri vzajemnoho potiahu to z dytynstva. Kona inka Zemli vmije pidkresliuvaty v sobi te, o oryhinane, cikave, krasyve.

Meni zdajesia, o zvaba, jaku majete na uvazi vy, deo ine. Ce vminnia zakochaty v sebe olovika, vidkazala tormansinka. Todi ja ne bau riznyci. Molyvo, ne lye vminnia, a j vrodena zdatnis. Meni zdalosia, niby vy promovyly ce slovo z vidtinkom osudennia, jak pro o pohane. Zvaba jakoju miroju zavdy obman, fa. Ja bau vas upere, ale meni kazaly, o vy ne taka. Usi prysutni, krim vas, bayly mene v inych podobach riznych. I jaka spravnia? Ta, do jakoji ja vdajusia najastie. Tut, na planeti Jan-Jach, ja naanycia zemnoji ekspedyciji, istoryk, ale j cia ro ne postijna i z asom zminysia. Na Zemli ja budu inoju, zovsim inoju! mrijlyvo zakinyla Rodis. Er Vo-Bi pidnesla do hub kelych, vidpyla z nioho i o tycheko prokazala Zet Uhu. Podruha ojo ahasa zovni bula efektnia, ni Rodis. Pymennyky j prydvorni poety Jan-Jach pysaly, o jiji pryvablyvis dije jak elektrynyj strum. Jiji inoe jestvo bulo prosto-taky kryuym. Literatory Jan-Jach vidznaaly: vona vyklyaje take ahue baannia, o navi zvir ka lanciuhu, pobayvy jiji, zdaten obirvaty svoju pryvja. Er Vo-Bi vyprominiuvala tajemnyis. Vona niby stojala na tij mei, poza jakoju leala zaboronena zona. Tysiaolittia cia inoa tajemnycia obiciala nabahato bie, ni viddavala, i vse-taky zalyalasia pryvablyvoju navi dlia buvalych u buvaciach liudej. Er Vo-Bi posmichnula, i raptom na junij hladekij kiri zjavylysia tonki zmorky svidennia toho, o cij nezvyajnij inci dovelosia nemalo pereyty na svojemu inoomu liachu. Faj Rodis, nezvaajuy na masku maharani, lyylasia tijeju priamoju, vidvertoju i bezstranoju inkoju, jaka vrazyla volodaria z peroji zustrii. Jiji vnutriniomu svitu, mabu, bula vlastyva rivnovaha i vminnia vydko vidnovliuvaty u sobi spokij. Jakosti, molyvi lye pry nadmiri psycholohinoji micnosti j voli. Same tomu, buvy kontrastnymy vykryvlenij psychici Jan-Jach, ci jiji udovi liudki jakosti cilkovyta vidsutnis nepryjazni, pidozrilyvosti y samovdovolenosti use taky ne pryvabliuvaly do neji tormansin. Nezminnoju lyalasia prirva mi neju ta vsima inymy, navi samym ahasom. Navi z nym, velykym i vsemohutnim! z oburenniam vyznavav volodar. Vin pryhadav uryvok z rozmovy mi inenerom Taelem i Faj Rodis pro ce jomu dopovily svoho asu. Rodis pojasniuvala Taeliu, o na planeti Jak-Jach he vidsutnia odna z due valyvych psycholohinych pidvalyn tvoroho yttia usvidomlennia bezkonenosti prostoru z joho nedosianymy meamy i yslennymy, e ne vidkrytymy liudynoju svitamy. Bezdonni hlybyny kosmosu isnuju navi poza znanniam Velykoho Kicia i v najnespodivaniych kombinacijach zakoniv materinoho svitu. Inener vidpoviv, o sama Rodis je dlia nioho vtilenniam cijeji bezmenosti, a jiji dua tak samo vidminna vid jichnioji psychiky, jak bezkonenis vidrizniajesia vid zamknenoho j nudnoho svitu Jan-Jach, holovnyj strye jakoho u suvorij ijerarchiji. Rozumnyj kompliment inenera, dumav volodar, ale je ine, pro o, bidolacha, zvyajno, i hadky ne maje. Vona inka odnoho korenia z usima j tomu nemynue musy korytysia voli j syli olovika. A vtim, ja ne dumaju, o cia cholodna, vesela j samovpev-nena doka Zemli bude takoju dobroju kochankoju, jak moja Er Vo-Bi. Ta vse treba sprobuvaty! I, jak usi volodari vsich asiv i svitiv, holova Rady otyrioch rozpoav, ne hajuy, zdijsniuvaty svij namir. Vin pidvivsia, i odrazu pidchopylysia Zet Uh ta Hen i. Er Vo-Bi lyylasia sydity, poklavy nohu na nohu j pochytujuy erevykom iz zirokoju-lichtarykom. Promeni lichtarykiv, spriamovani vertykano, pideziuvaly strunki nohy tormansinky, okresliujuy jich na vsiu dovynu kri tonku tkanynu sukni. Faj Rodis, vvaajuy pryjom zakinenym, te pidvelasia, dumajuy pro kartynu u svojij kimnati. Pislia besidy z Taelem jij chotilosia siohodni uziatysia za penzli j farby. Ale ojo agas zajavyv, o jomu kone treba obhovoryty z neju valyve pytannia. Obydva leny Rady, vklonyvy, znykly, pokynuvy svoho holovu, jak vydalosia Rodis, iz zadovolenniam. Er Vo-Bi pidvelasia, kynula pohliad na ojo ahasa. Vona schvyliovano dychala, oholyvy u syluvanij usmici velyki syniuvati zuby. Ta ojo ahas niby j ne pomityv jiji zaklynoho pohliadu. I todi Er Vo-Bi ruyla do vychodu, ne poproavy i ne ozyrnuvy, obraena, rozhnivana j lycha. ojo ahas upere v prysutnosti Rodis zarehotav, i vona zdyvuvalasia tomu, jak hrubo prolunav joho smich. Volodar vidchylyv seredniu zavisu j vyviv Rodis do slipuo svitloho korydora, de na lavach odyn proty odnoho sydilo dvoje ochoronciv u zelenomu vbranni. Ne zvertajuy na nych uvahy, ojo ahas projov do dverej u kinci korydora j zachodyvsia prorobliaty jaki manipuliaciji iz zamkom. Hrubi dveri vidynyly, i Faj Rodis opynylasia v osobystych, nikomu ne dostupnych pokojach volodaria, zachovanych u tovstych murach palacu. Velyezna krytaleva pryzma pravyla za vikno, vidbyvajuy vohnennyj pryzachidnyj obrij. ojo ahas natysnuv vaile, pryzma povernula, vidkryvy pochmure nebo Tormansa, a v kimnati avtomatyno spalachnuly ovtohariai svitynyky. Velyke pjatykutne dzerkalo vidbylo sribliastu maharani j poru volodaria v ornomu, haptovanomu sribnymy zmijamy vbranni. ahas stupyv krok do yrokoji kanapy, vstelenoji volochatym kylymom z vizerunkom iz spletenych kile, spynyvsia pozadu Rodis j terez jiji plee pohlianuv na vidobraennia u dzerkali. Vona zrozumila, o malo statysia. Poatu hru treba dovodyty do kincia, ne stvoriujuy zaplutanych protyri. Rodis vidpovila

volodarevi bajduym i poblalyvym pohliadom. Velyki ruky ojo ahasa obchopyly jiji tonkyj stan. My, i Rodis prytulysia do nioho spynoju, poklade holovu jomu na plee Nioho podibnoho ne trapylosia. Nezrozumila syla vidkynula joho ruky, joho samovpevnenis myttiu ezla, i niby ne bulo i baannia. Vin navi vidsachnuvsia od neji, nastiky ce bulo vraajue. Chaj use bude jak dosi, le utno promovyla Rodis. ojo ahas upav na dyvan, niby sprosonnia ukajuy na stolyku kuryvo. Faj Rodis spokijno, bez sliv sila bokom na krajeok kanapy. Oeleenyj ojo ahas zakuryv. Upere za bahato rokiv vin ne znav, jak povesty. Vdaty, o nioho ne stalosia, y rozhnivaty? Rodis dopomohla jomu. Hra skinyla, vid maharani lyylosia same tiky bile sari. Neve volodar planety te pidvladnyj instynktam, jak i najtemniyj ky? zapytala vona, zasvojivy etymolohiju Jan-Jach. ahas obureno zapereyv. Vaa arivnis tak vplynula na mene, o ja ne osvidyvsia, jak musylo b buty, ta v ciomu vy sami vynni! Rodis usim svojim vyhliadom pokazala movazne zdyvuvannia. Neve vam dosy kika raziv zustritysia z inkoju, ne schooju na inych, ob otak nesamovyto zahoritysia? zapytala vona tonom, v jakomu brynily notky spivuttia, o neabyjak dijalo na volodaria. Mona zrozumity liudej, jaki malo bayly, jaki stoja de na nyomu abli u vaij ijerarchinij systemi, obmeenych vukym yttiam. Dlia nych ce, mabu, nemynue, ale vy! Na my oblyia volodaria zrobylosia bahrianym. Prote vin tut-taky ovolodiv soboju. Vy hovoryte tak, ne rozumijuy istynnych motyviv. Ja chotiv upevnyty u vaij pryvablyvosti dlia mene, per ni prosyty vas pro odnu valyvu ri! I o, upevnyly? Upevnyvsia! Zla usmika na my spotvoryla oblyia volodaria, vin zihnav jiji zvynym zusylliam voli. Rozumijete, meni vpere dovodysia prosyty, a ne nakazuvaty. koda. Podibne samovladdia neodminno psuje liudej. Chiba v dytynstvi y junosti vy lye nakazuvaly? Ade vlada vaa ne spadkova? Na a, ni. Zhadky pro prynyennia v dytynstvi ta junosti, choa j pomianili z rokamy, inodi obpaliuju jak vohnem. Zvisno! Kompleks obrazy j pomsty nemynuyj dlia bu-koho, chto zaepyvsia za vladu. Ale chiba te y ine prochannia prynyzlyve? Chiba ne dovodylo vam prochaty matir, baka, vyteliv i mentoriv? Peru kochanu? My vidchyliajemo. Povernimosia do moho prochannia, sucho promovyv volodar. Vy z vaoju bezdonnoju intujicijeju i mjakoju sympatijeju vydajete meni najheninioju z usich baenych mnoju inok. Ja ve ne kau pro znannia, pro psycholohinu mohutnis i, vreti, pro vrodu, o te due valyvo. Ja pamjataju rozmovu pro vozvelyuvannia, zasmijalasia Rodis, ym vy zbyrajetesia mene prynyzyty? Prynyzyty? Velyka Zmija! Ja chou vozvelyyty vas nad usijeju planetoju Jan-Jach, ja chou, ob vy viddalysia meni! Faj Rodis vyprostalasia. ojo ahas nezvoruno viv dali: ob narodyty meni syna. Spodivaju, o na Zemli navylysia keruvaty henetykoju i vy zmoete narodyty dytynu podibnoji stati? Navio vam syn vid mene? Do vaych posluh pivmijarda inok Tormansa! Daleko jim do vas za stanom zdorovja, doskonalistiu tila j dui. Va syn stane perym spadkojemnym volodarem planety Jan-Jach, y jak vin zachoe jiji nazvaty. Molyvo, vaym imjam! Oburennia ne zminylo smahliavyj kolir kiry Rodis. Ote, vy mrijete pro spadkovu vladu? Navio? Meta zrozumila. ob polipyty yttia na planeti. Dosiahnennia cijeji mety proliahaje erez zmicnennia vlady do jiji cilkovytoji absoliutnosti. Volodar musy staty nezmirno vyym vid usich, bohom planety ta jiji narodu! Meni zdajesia, v ciomu vy dosiahly uspichu, strymujuy oburennia, promovyla Rodis, vy j vai pominyky stojite tak vysoko nad masoju naselennia Jan-Jach, jak ce bulo molyvo lye v najdavniych deravach naoji Zemli. ojo ahas skryvyvsia i raptom, dovirlyvo nachyliajuy do spivbesidnyci, zaepotiv: Zrozumijte, o ja maju ne takyj ue vseosianyj rozum, ob pered nym yro schylyly usi moji piddani!.. Ale vy dosy rozumni, ob rozumity ce! Rozumity nemolyvis dlia odnijeji liudyny osiahty kolosanu sumu zna, jaku vymahaje naukove upravlinnia planetoju. Ta vy majete venych, vony dopomou. koda, o vy ne doviriajete jim i vzahali nikomu. Tak, tak! Ja ne mou obijtysia bez nych, bez cych dy, ale ne viriu jim. Bahato pokoli vony duryly pravyteliv i narod Jan-Jach, i, naskiky meni vidomo, te same vidbuvalo u davnynu na Zemli. Vony obicialy,

o planeta moe prohoduvaty neobmeenu kikis liudej, i zovsim ne vrachuvaly, o zemlia vysnaysia zadovho do pryznaenoji nymy krajnioji cyfry. Ne vrachuvaly kody vid chiminych dobryv, jaki otrujily roslyny i grunt, ne vrachuvaly neobchidnosti povnoho yttievoho prostoru dlia konoji liudyny. Ne rozumijuy vsioho cioho, vony ne posoromylysia vystupyty z katehorynymy vysnovkamy. erez ce j vyklykaly achlyvu katastrofu. Visimdesiat rokiv Holodu i Vbyvstv! Choa za pomylky j zuchvastvo vony poplatylysia. Tysiai venych buly povieni vnyz holovamy na mikych vorotach abo pered jichnimy naukovymy instytutamy. Veni zavdy oburiuvaly nas, volodariv, i osoblyvo matematyky j fizyky, v reanych uspichach jakych nichto, krim nych samych, ne mih rozibratysia. Tak ynyly erci j mahy Zemli. Ni, ja ne liubliu venych. Dribni, marnoslavni liudy, rozbeeni lehkym yttiam, a dumaju, o jim vidomi tajemnyci doli! Faj Rodis, zacikavlena joho vidvertistiu, zamrijano usmichnula. Usia jichnia vyna u vidsutnosti dvostoronnioho myslennia, istynnoji dilektyky. Vony ne rozumily, o pry neosianij bahatohrannosti svitu matematyni metody schoi na movu. Ale mova te odna z najlohiniych budov liudkoji dumky. Slovamy mona hraty, dovodiay vse, o zavhodno, j mona pidibraty matematyni dokazy oho zavhodno. Takymy artamy rozvaajusia veni Zemli. Bezkarno? Chto karaje za art? Ne spryjmajte joho vserjoz, ne obraajte erez dribnyci. A vtim, vy sami schoi na matematykiv, vydajuy dekrety j nakazy i viriay u te, o slovam vlastyvo zminyty suspistvo ta chid istoriji. Chto todi moe? Sami lye liudy! Ot my j vplynemo na liudej! Ne tak! Bu-jake nasystvo neodminno poroduje kontrsylu, kotra nevmolymo rozvyvatymesia i projavysia ne vidrazu, ale nemynue, inodi z neoikuzanoho boku. Vy znajete pryklady? jich dostatnio. Vimi prosuvannia liudej u suspistvi, zasnovanomu na ynach i zvanniach. Taka systema avtomatyno j nemynue poroduje nekompetentnis na vsich rivniach ijerarchiji. Ot ja j chou zmicnyty vsiu systemu, poavy z jiji verchivky. Ja zaviv movu pro venych, ob vy zrozumily, jak ja prahnu daty Jan-Jach volodaria, jakyj pereveryv by syloju rozumu suasnych uenych-cholujiv. Vony vyduriuju u mene velyki koty, obiciajuy vysoki technini dosiahnennia. Naspravdi vyjavliajesia, o konyj krok na liachu znanych vidkryttiv straenno dorohyj i staje dedali zbytkoviym dlia planety. Ne vypadkovo u nas zaboroneno kosmini polioty. Nauka vede v hluchyj kut, a ja ne mou znyyty jiji i hoden peredbayty jiji pomylky j obmany. Mou lye trymaty svojich uenych sluh pid strachom, o bu-jakoji myti kynu na nych masu ky, kotri rozpravliasia z nym iz takoju neadnistiu, o pamja pro ce zalyysia u vikach. Taka pamja ue zostala i na Jan-Jach i na Zemli pislia kytajkoho lesocilizmu, vtrutylasia Rodis. Istorija povtoriujesia. Vy jiji povtoryly. Ale vy rozumijete, o ce pomylka liudstva. Navio , raz prypustyvy jiji, vy choete povtoru? ob dosiahty toho, oho ne vdalosia predkam! I vy mrijete pro syna z vydatnym rozumom, jakomu b vy doviryly planetu? tycho zapytala Rodis. Same tak! liachetna meta! Vy zapevniajete, o prybuly siudy dlia blaha mojim liudiam. O reana molyvis stvoryty blaho! I ojo ahas oblyzav huby v nepidrobnomu chvyliuvanni. Jaki vy najivni, volodariu planety! raptom holosno promovyla Faj Rodis. o?! Rodis zaspokijlyvym estom prostiahla do nioho ruku. Darujte meni nespravedlyvu hostrotu. Vam ne vdassia vyjty z noosfery Jan-Jach. Usi zabobony, stereotypy i prytamannyj liudyni konservatyzm myslennia panuju nad vyoju liudynoju v deravi. Dumky, mriji, ideji, obrazy nakopyujusia v liudstvi j nezrymo prysutni z namy, protiahom tysiaoli vplyvajuy na pokolinnia. Poriad z jaskravymy obrazamy vyteliv, tvorciv krasy, rycariv korolia Artura y rukych bohatyriv temnoju fantazijeju buly stvoreni demony-vbyvci, satanynki inky j sadysty. Isnujuy u vyhliadi stalych klie, ujavnych form u noosferi, vony mohly stvoriuvaty ne lye haliucynaciji, ale poroduvaty j reani rezutaty, vplyvajuy erez psychiku na povedinku liudej. Oyennia noosfery vid brechni, sadyzmu manikano-zlisnych idej ue doroho obijlasia liudstvu Zemli. Tut, u vas, ja fizyno viduvaju koliuu noosferu hruboiv i ozloblennia. Oevydno, v ciomu vynni veni, jakych vy tak ne liubyte. Namahajuy zaminyty liudynu maynoju, vy prypustylysia orstokoji pomylky i rozpovsiudyly u noosferi odnoboke linijno-lohine myslennia, o spryjmalo jak sutnis rozumu. Darma! Todi tym potribnia nadliudyna! Ni! Mozok liudyny fizyno zminiujesia povino. Tryvalis navi naoji zemnoji cyvilizaciji mizerna, i tomu vona ne vnesla v nioho istotnych zmin. Bu-jakyj rozvytok cilkom vyznaajesia obstavynamy. Navkolynimy? Ne tiky! Mijony zdibnych liudej zahynuly, ne davy svitovi, o mohly, lye tomu, o ne znajlosia vidpovidnosti jichnich zdibnostej zavdanniam suspistva j rivnevi asu. O omu ja ne ujavliaju sobi svoho

syna v roli volodaria na takomu nykomu rivni svidomosti. Jak nykomu?! Tak, holovo, prahnennia panuvaty, vyvyuvaty nad inymy, volodariuvaty nad liumy-odyn z najprymityvniych instynktiv, jakyj najjaskravie projavliajesia sered samciv paviniv. Emocijno ce najnyyj i najtemniyj rive pouttiv! Vy choete skazaty I e dodam, koly b vy spravdi maly syna majbutnioho spadkojemcia-volodaria, z bi ni vydatnym intelektom, to ce napevno b naklykalo bidu. Za zakonom Strily Arimana o vono za Strila? Tak my umovno nazyvajemo tendenciju pohano vlatovanoho suspistva z morano tiakoju noosferoju prymnouvaty zlo j hore. Kona dija, cho by j zovni humanna, obertajesia lychom dlia okremych liudej, cilych hrup i vsioho liudstva. Ideja, jaka. proholouje dobro, maje tendenciju u miru vykonannia nesty z soboju bie pohanoho, staje kidlyvoju. Suspistvo nyoho, kapitalistynoho typu ne moe obijtysia bez brechni. Cilespriamovana brechnia te stvoriuje svojich demoniv, perekruujuy vse: mynule, tonie, ujavlennia pro nioho, teperinie u dijach, i majbutnie u rezutatach cych dij. Brechnia holovne lycho, jake rozjidaje liudkis, esni prahnennia i jasni mriji. Ja bau, o vy nioho ne zrobyly dlia stvorennia zapobinych system proty brechni j naklepu, a bez cioho mora suspistva neuchyno padatyme, stvoriujuy grunt dlia uzurpaciji vlady, tyraniji y fanatynoho j manikanoho kerivnyctva. e nai spini predky vidkryly zakon nespryjatlyvych zbihiv, abo zakon Finnehana, jak napivartoma nazvaly serjoznu tendenciju usich procesiv suspistva obertatysia nevdaeju, pomylkoju, rujnacijeju z toky zoru liudyny. Zvisno, ce ly pryvatne vidobraennia velykoho zakonu oposeredkovuvannia, za jakym nyki y pidvyeni struktury vidkydajusia procesom. Liudyna postijno namahajesia dosiahty pidvyennia struktur bez stvorennia na te bazy, prahne otrymaty o za nio. Rozvytok yvoji pryrody pobudovanyj na slipij hri u sproby. Pryroda u rozvytku svojich struktur ve tryjony raziv kydala kosti, a liudyna pochvaliajesia najperymy sprobamy, jak mudrym eksperymentom. Naspravdi jich treba sylu-sylennu, ob zbahnuty skladnis pryrody j pronyknuty u pytannia, neju ve vyrieni. Liudke suspistvo vytvir liudej, a ne pryrody, tomu tut ne bulo mijoniv sprob, i zakon Finnehana dlia socinych struktur peretvoriujesia u Strilu Arimana z napravlenoju tendencijeju vynyennia malych ysel, tobto idealu. U pryrodi vona dolajesia vidborom za due tryvalyj vidrizok asu, bo pryroda spravliajesia z nym, stvoriujuy v orhanizmach ochoronni zasoby j zapasy micnosti, jaki neodnorazovo povtoriujusia. Peretvorennia zakonu Finnehana u Strilu sered liudkoho seredovya staje lychom tomu, o vdariaje same po vyych projavach liudyny, po vsiomu, o prahne schodennia, po tych, chto ruchaje prohres, ja maju na uvazi istynnyj prohres, tobto vychid z inferno. Jak e vy dolajete Strilu? Reteno zvaujemo i produmujemo napered konu spravu, ochoroniajemo vid slipoji hry. Vy povynni poaty z vychovannia, vidbyrajuy liudej, zberihajuy j stvoriujuy ochoronni systemy. ojo ahas pochytav holovoju. Nemolyvo. Nadto zdribnily liudy Jan-Jach. Pokodennia henofondu pryzvelo do fizynoji slabkosti j duchovnoho konformizmu. V naych umovach neobchidna vydka rotacija pokoli. Vy sami skazaly: ym astie kydaje kosti, tym bie ansiv vyhraty. Pryroda ne rachujesia z ertvamy mety. Liudyna mudra tak ne vyny. Faj Rodis, zrozumivy, o rozmova bezplidna, pidvelasia. To vy vidmovliajete? u zapytanni ahasa prolunala pohroza. Zvyajno. Jakby ce zminylo doliu liudstva Jan-Jach, ja bula b hotova daty jomu svoju dytynu, cho by jak tiako bulo zalyyty svoje dytia v uomu j dalekomu sviti. Ale narodyty majbutnioho volodaria, hnobytelia i neasnu liudynu nikoly! ojo ahas povino pidvivsia, niby rozdumujuy, o joho dali robyty. Do pobaennia, volodariu! movyla Rodis, znovu proytavy joho dumky. Ja zavdy hotova rozpovidaty vam pro porivniannia naych dvoch planet, radyty, demonstruvaty bu-jaki fimy. Doky moji druzi v misti, doky ja tut bayte, vy navi ne obijlysia bez zalonykiv, sudi sami pro rive vaoji deravy. A teper ne slid prodovuvaty te, oho ne treba! ojo ahas vidkynuvsia na dyvani j dymiv liukoju. Rodis povernulasia do nioho spynoju j pidijla do dverej. Vsioho dvi chvylyny znadobylosia jij, ob rozkryty tajemnyciu zamka. Dveri rozynyly, i Rodis ruyla korydorom do zelenoji kimnaty. Obydva ochoronci ne povoruchnuly, dyvliay kri neji, jak u poroneu. ahas sposterihav za neju iz svojeji pochmuroji oseli. Vin fizyno viduvav chodu Rodis. U siajuomu bilomu sari, kri skladky jakoho itko okresliuvalo jiji tilo, Faj Rodis vydalasia jomu nedosianoju, a sebe vin pobayv prynyzlyvo neminym. U nestiami ojo ahas kynuvsia v korydor. Ochoronci pidchopylysia, vytriyvy pereliakani oi, ym ie bie rozhnivaly volodaria. Vin zachodyvsia byty ochoronnykiv po okach, poky bi u doloniach ne protverezyv joho. Ovolodivy soboju i viduvy, o obraz volodarky Zemli hlyboko pronyk u joho duu, vin uvijov do zelenoho kabinetu, pidper rukamy holovu j siv do stolu. Vin viduvav tu beznadijnu poroneu navkolo sebe, jaka nemynue zjavliajesia, koly z otoennia usuvaju

poriadnych liudej, nezhodnych z nespravedlyvistiu. Nevblahanno jde proces zaminy jich nikemamy j neukamy, jaki ladni vychvaliaty bu-jaki vynky volodaria. Radnyky, ochorona vse ce liudka poha. Jichnia virnis zabezpeujesia lye podakamy j pryvilejamy. Druziv nemaje, duevnoji opory ni v komu, vse astie pidstupaje strach pered molyvoju zmovoju. Hrebine teroru as vid asu proisuvav masy dy, sanovnykiv-zmijenosciv, venych i oko volodaria, polyajuy nevymovnyj ach. Inicityva liudej rozyniala pered strachom vidpovidanosti. y ne najholovniym u roboti cych liudej buly strach bu-jakoho ryzyku j pidukuvannia vypravda na vsi vypadky yttia. Vony peretvoryly na nikomu ne potribnyj liudkyj materil, jak liudy, kotri pereyly katastrofu j ne zdatni vesty borobu z trudnoamy, oskiky kolyni vyprobuvannia paralizuvaly jichnij mozok i voliu. ojo ahas nenavydiv svoje otoennia, prote ne znachodyv vychodu iz zakutka, kudy zavelo joho prodovennia staroji polityky Mudroji Vidmovy. ojo ahas vdaryv rebrom doloni po stolu. A navio vzahali ukaty vychid? Bentehu prynesly z soboju prybuci z dalekoji prabakivyny. Zemlia bezmeno daleka v prostori j asi po suti, nedosiana. Nevdovzi zorelit vidlety sobi, i vse bude jak zavdy. Nechaj vony bezplidno zmarnuju as i zabyrajusia jakomoha vyde! Siohodni vin viddavsia mrijam, jak durnyj ky, i ce ve ne vpere! Vroda, ni, o nezbahnenne v cij vimi lamaje joho voliu Hodi! Ty ba, zalonycia! Dosy meni natysnuty knopku vyklyku ni, na morkomu mysi sydy dyjavoskyj zorelit, e odnoho vyklykaly na pidmohu. Vidislaty jiji do mista? Navriad y ce docino. Iz svojim hostrym rozumom i satanynkoju spokuslyvistiu vona vyklye brodinnia sered liudej. Ja nakau Taelevi vidvezty jiji do Schovya Istoriji. Nechaj porpajesia v kupach dokumentiv, doky jiji pominyky vidbudu u misti dozvolenyj strok. Schovye mistysia u staromu chrami, otoenomu sadom i stinoju, i oi volodaria z Taelem podbaju, ob vona ne polyala^vyznaenoho miscia. Tae, a o jak vin te potrapy pid vladu cijeji? Durnyci, vin nadto aliuhidnyj, ob ujavyty sebe druhom Rodis! A vtim, prosteymo za oboma. o jiji ve naliakalo. Moe, Tae? Jako vona oholosyla pro vidmovu vid fimopereda, to, vychody, zemliany poaly rozumity, chto tut hospodar! ojo ahas prostiah ruku do afky, namacav potajemnu pruynu j vydobuv iz vysunutoji uchliady kuku pachuoji ornoji reovyny. Vin poklav jiji do rota i, povino rozovujuy, vtupyvsia v hlyb krytalevoji kuli. Tym asom Faj Rodis, nevdovoleno chmuriay, rozdyvlialasia sebe v dzerkali. Vona viduvala prysutnis nahliadaiv. Ce postijne pidhliadannia stalo jiji dratuvaty. Vona vvimknula ekranuvannia, pohladyvy svij ornyj SDF, jak jedynu blyku j virnu istotu. Dovoli hraty! ubir maharani prybrano pid kovpak devjatyniky. Faj Rodis oblyla innym duem, pozbavliajuy viduttia, niby vona zabrudnylasia. Vona znovu vdiahla zrunu sukniu z korotekoju yrokoju spidnyceju i z polehkistiu pidnialasia na pomist. Uziavy penzlia, kika chvylyn vdyvliala u syluet inky i zalyylasia due nevdovolenoju svojeju robotoju. Prozvuav syhnal vyklyku z Temnoho polumja. Vy vtomleni, Rodis? zapytav Hrif Rift. Ni. Prosto nevdovolena soboju. U mene nioho ne vychody. Kepko ja rozumiju ce yttia i robliu pomylku za pomylkoju O ni, nioho serjoznoho, zaspokojila vona, pomityvy tryvohu v oach druziv. A v nas use udovo, movyla Olla Dez. Hodynu tomu my vpere skupaly u mori Tormansa. I ujavy sobi, vsi viduvajemo jaku nevdovolenis, ne rozumiju omu. A ja, nareti, zdohadala, promovyla Neja Cholli, tut sklad solej ta jich koncentracija ne taki, jak na Zemli. Todi j tormansiny ne maju radosti vid moria, skazala Faj Rodis, ade jichnia krov, jak i naa, uspadkuvala sklad vody Svitovoho okeanu Zemli. Vony nosia u krovi zemne more, i, pevno, sum za nym Korotke pobaennia skinylosia. Rodis, ne dosiahnuvy zvynoho vnutrinioho spokoju, znovu vzialasia za kartynu, maliujuy posta synoji, mudroji inky, jaka symvolizuvala Miru. inka schylylasia do liudej z prostiahnutoju rukoju, hotova ryvkom pidniaty nahoru peroho, chto dotiahnesia do neji. V jiji oblyi ta pevnis kincevoji peremohy, o j u Taelia. Nedavno, pobayvy novyj varint, Tae skazav Rodis, o Mira stala schooju na neji. Rodis propraciuvala maje vsiu ni, ne pidozriujuy, o nevdovzi jij dovedesia pokynuty sady Coam.

Rozdil X STRILA ARIMANA

edi Daan e ne zvykla do hamoru tormansinkoji stolyci. Nezvyni zvuky dolynaly do jiji malekoji kimnatky na etvertomu poversi v nynij astyni mista Centru Mudrosti. Zbudovani z deevych zvukopronyknych materiliv stiny j steli zdryhalysia vid tupotu liudej, jaki mekaly nahori. Lunala rizka, neharmonijna muzyka. edi Daan namahalasia vyznayty, zvidkilia lyne cej bezladnyj hamir, ob zbahnuty sobi, navio tak halasuju liudy, napevne rozumijuy, o pry pohanij konstrukciji jichnich budynkiv vony zavaaju susidam. Ve dim rezonuvav, bezperervno rizaly sluch hurkit, rypinnia, svyst, vibracija vodoprovidnych trub u tonkych stinach. edi zrozumila, o budynky zbudovani abyjak i ne rozrachovani na taku nejmovirnu kikis mekanciv. I vulycia planuvala bez urachuvannia rezonansu j stavala pidsyliuvaem umu. Vsi sproby rozslabyty i perejty do vnutrinioho spohliadannia buly marnymy. Tiky-no edi vidvolikla sebe vid kakofoniji zvukiv, jak raptom lunaly huni j rizki udary. Vyjavylosia, o hriukaly dveri v budynkach abo ekipaach. U nevychovanych tormansinciv vvaalosia navi ykom jakomoha due hriuknuty dveryma. edi najpere vpadalo u vii te, o tormansiny he bezporadni v umovach svoho tisnoho yttia i povodiasia tak, niby tiky vora pokynuly prostori stepy. edi pidijla do vikna, o vychodylo na vulyciu. Tonki nerivni ybky spotvoriuvaly kontury protylenoho budynku, jakyj pochmurym hromaddiam zatuliav nebo. Hostri oi edi pomityly dymok haziv, nasyenych vuhlecevymy j svyncevymy okysamy, o pidnimalysia z pidzemnych tuneliv, pryznaenych dlia vakoho mikoho transportu. Vpere ne ujavoju, jak na urokach istoriji, a vsim tilom vidula edi tisnotu, zaduchu j nezrunosti mista, zbudovanoho tiky dlia toho, ob deeve prohoduvaty j zabezpeyty neobchidnym bezimennu masu liudej abstraktnu kikis spoyvaiv jii j vody. Hodi bulo j dumaty pro zoseredenis ta vidpoynok, poky ne navysia vidkliuatysia vin nevpynnoji kakofoniji. Do odiahu te treba bulo zvyknuty. edi prymusyla zatripotity vsi mjazy tila, masujuy kiru, o sverbila pid vbranniam. Na verchnij odiah hrich bulo skaryty. Bluza stalevoho kolioru z vysokym komirom, stiahnena mjakym ornym pojaskom, i yroki tany z tijeji tkanyny podobalysia edi. Ale jiji prymusyly vdiahty j bilyznu: zovsim neznajomyj dlia yteky Zemli lifyk i cupku spidnyku. Novi druzi zapevnyly edi, o pojava na vulyci bez cych dyvnych prystosuva moe spryynyty skandal. edi pidkoryla i sydila napivhola, doky hospodynia ta jiji sestra klopotalysia bilia neji. Popeliaste volossia edi e v sadach Coam peretvorylosia na smolysto-ornu cupku hryvu, jaku divata planety Jan-Jach poliublialy nosyty abo bezladno roztripanoju, abo zapletenoju v dvi tuhi korotki kosy. Kontaktni linzy zminyly kolir oej. Teper, koly edi pidchodyla do dzerkala, na neji dyvylosia ue j niby a nepryjemne oblyia. Ale dvi jiji chaziajky bez uhavu vychvalialy jiji, obiciajuy yslenni peremohy nad olovikamy. Same do cioho edi prahnula jaknajmene. vydko vykonaty misiju mona bulo tiky pry cilkovytij jiji svobodi jak sposterihaa. Taelevi druzi provely siudy edi vnoi. Vulycia Chej-Hoj, tobto Kvitiv astia, bula naselena ky. Jiji pryjnialo podruia molodych tormansiniv i sestra hospodyni, jaka mekala tut tymasovo. Tryskladove imja cijeji molodoji inky skorouvalo jak Ca-sor. Vona zholosylasia buty suputnyceju edi po mistu Centru Mudrosti. Dlia molodych, i osoblyvo harnych divat prohulianky stolyceju Jan-Jach u veirni hodyny buly nebezpenymy, ne kauy ve pro ni, koly i syni oloviky ne zjavlialy na vulyci bez nahanoji potreby. inky naraalysia na obrazy y napady perevano z boku oderymych statevym psychozom pidlitkiv. Vroda, zamis toho ob buty zachystom, tiky due pryvabliuvala molodych bandytiv, jak chyakiv pryvabliuje zapach krovi. Virnyj blakytnyj SDF, pidibhavy niky, vmostyvsia pid likom (tut spaly na vysokych loach iz zaliza abo plastmasy) i buv nakrytyj napivspuenym do pidlohy pokryvalom. Do perestorohy, jak pojasnyla edi, vdalysia, ob hospodariv ne zapidozryly u zvjazku z ytekoju Zemli. Oficijno edi vvaalasia hosteju simji inenera velyeznoho zavodu, a kontakt zorelitnyci z temnymy, jaeosvienymy ky vvaavsia zaboronenym. Hospodari mohly poplatytysia za ce vyhnanniam iz stolyci. Zahroza serjozna: v inych misciach planety yty bulo vae. Tam liudy otrymuvaly za svoju praciu mene j tomu mene maly hroej na charuvannia, na prydbannia reej i dlia rozvah. Mekanci mista Centru Mudrosti ta e dvoch-trioch velyeznych mist na uzberei Ekvatorinoho moria buly predmetom zazdrosti inych, men aslyvych yteliv Jan-Jach. Su cioho astia lyalasia nejasnoju edi, poky vona ne zbahnula, o bahatstvo j nudennis na planeti Jan-Jach vymiriuvalysia sumoju dribnych reej, o perebuvaly v osobystomu volodinni konoho. V useplanetnomu mastabi, v ekonominych zvedenniach, u povidomlenniach pro uspichy fihuruvaly tiky rei j povnistiu vykliualysia duchovni cinnosti. edi zhodom peresvidylasia, o samovdoskonalennia ne bulo zavdanniam liudstva Jan-Jach. I vodnoas hospodari dyvuvaly edi veseloju bezposerednistiu i liubovju do skromnych prykras svoho tisnoho ytla. Vid dvoch-trioch kvitook u vazi z prostoho skla vony buly prosto v zachvati. Jako jim

vdavalosia dobuty jaku deevu statuetku y aku, to zadovolennia roztiahuvalo na bahato dniv. U konomu ytli buv ekran videopryladu z potunym zvukoperedavaem. I veoramy, koly simejni liudy, tobto ti, chto yv paramy i z dimy do viku, jakyj vidpovidav poatku peroho cyklu Zemli, sydily vdoma, spohliadajuy miani maleki ploski ekrany, hurkit zvukovoho suprovodu striasav stiny, steli j pidlohu blahekych budynkiv. Ale ini mekanci stavylysia do cioho z dyvovynoju bajduistiu. Molodyj son buv micnym: nijakoji neobchidnosti u ytanni, rozdumach y tym bie medytacij vony ne viduvaly. Due bahato vinoho asu jlo na pustoporoni rozmovy, plitky j prostorikannia. Na vulyci Kvitiv astia stojala kola pochmura budivlia z ervonoji cehly posered zanedbanoho, vytoptanoho sadka. Zaniattia v koli jly z ranku do veora. as vid asu kinyj sad i prylehla astyna vulyci spovniuvalysia revyem, dykym svystom j veresklyvym smichom ce chlopyky j divatka pustuvaly u promikach mi urokamy. e biyj gvalt zdijmavsia u veirni hodyny: kryky, tupit, lajka j bijka niby komarnyj son pro liudej, jakych zlyj arivnyk peretvoryv na mavp. Uni mekaly v dovhij budivli pozadu koly ve perid, doky jich, vidokremlenych vid bakiv, hotuvaly do rozpodilu po profesijnych uylyach i dilyly na dy i ky. achlyva nevychovanis ditej nikoho ne benteyla. Navi sered doroslych vvaalosia malo ne hanebnym dopomohty chvoromu y litniomu, vyjavyty povahu do starosti, postupyty u omu inij liudyni. Ne vidrazu zrozumila edi, o ne vykliuna zipsovanis tormansin, a rozpovsiudeni psycholohini kompleksy prynyennia i nepovnocinnosti buly ciomu vynoju. Zrostannia cych kompleksiv u sviti absoliutnoji vlady jlo vidrazu v dvoch napriamkach, zachopliujuy oraz kikis liudej i dedali synie ovolodivajuy konym zokrema. Dyvne liudstvo planety Jan-Jach, zdavalosia, zovsim ne dumalo pro te, jak polehyty yttia konoji liudyny, zrobyty joho spokijniym, dobriym, aslyviym. Usi krai umy skerovuvaly tiky na zdeevlennia vyrobnyctva, na prymnoennia reej narod prymuuvaly haniatysia za reamy i vmyraty vid duchovnoho holodu e ranie fizynoji smerti. Jak naslidok vynykalo bezli nezrunostej i vid neprodumanoho budivnyctva, i vid nedbaloji technolohiji, i niekvalifikovanoji roboty. Molodi ky otrymuvaly tiky prymityvni remisnyki navyky spravnioju majsternistiu ne volodiv nichto. Nezrunosti yttia spryynialy mijony nepotribnych zitkne mi liumy, de koen buv po-svojemu pravyj, a vynen suspinyj ustrij planety, jakyj prymusyv narod borsaty u povsiakdennych klopotach, dlia usunennia jakych nichto nioho ne robyv. Tormansiny ne keruvaly ni moralliu, ni religijnymy pravylamy, ne kauy ve pro vyu svidomis. Pro postijnu, itku j rozroblenu v usich aspektach systemu vychovannia liudej jak leniv suspistva ne bulo navi movy. Nio ne strymuvalo stychijnoho prahnennia zrobyty na zlo inym, pomstytysia za svoje prynyennia na susidovi. Iditki krytyni zauvaennia, vyytuvannia i emuvannia liudej na vyrobnyctvi y u sferach mystectva j nauky pronyzuvaly vse yttia planety, styskajuy jiji otrujenym pojasom inferno. Oevydno, v podaomu pry tij e systemi upravlinnia bude oraz mene dobrozylyvosti j terpymosti, oraz bie zloby, hlumu j znua, prytamannych vyde stadu paviniv, ani technino rozvynenomu liudkomu suspistvu. Ponad dvi tysiai rokiv tomu dejaki naciji na Zemli viryly, o polityni prohramy, zastosovani v ekonomici totalitarnoju vladoju, zdatni zminyty chid istoriji bez poserednioji pidhotovky psycholohiji liudej. Ne vmijuy polipyty doliu narodiv, dohmatyky due syno vplyvaly na doli okremych osib. Strila Arimana vraala bez promachu, bo neobgruntovani zminy poruuvaly zdavna j dorohoju cinoju dosiahnutu stijkis suspistva. Neobchidnoho userednennia socinych javy ne vidbuvalosia. Navpaky, posylylo kydannia z odnijeji krajnosti v inu, bez naukovoho analizu j danych pro astia i blahopoluia liudej. o j stalo najbiym lychom oliharchinych reymiv i naono projavlialosia na Tormansi. Defekty socinoho ustroju Tormansa, ranie vidomi edi Daan, stavyly jiji v pozyciju viduenoho, choa j dobrozylyvoho sposterihaa. Bezposerednie zitknennia z defektamy poalosia z perych dniv yttia na vulyci Kvitiv astia, i tut viduttia edi staly zovsim inymy. Nespodivankoju rozpoala i jichnia najpera prohulianka z Casor. Tormansinci jly vulyceju nazustri bezladno, ne dotrymujuy jakoji pevnoji storony. Ti, chto duyj, navmysne jly naprolom, roztovchujuy zustrinych, prymuujuy jich sachatysia vbik, i brutano ohryzalysia na dokory. Skri, de liudy jurmylysia, bilia vukych prochodiv vorit, parkiv, dverej rozvaanych palaciv, kramny (na Tormansi, jak i vsiudy, de isnuvala nerivnis u rozpodili, zberihala hroova systema oplaty praci dlia dvoch nyych klasiv suspistva), jidale i na transporti, micni oloviky j inky roztovchuvaly slabych spivhromadian, namahajuy projty perymy. Use ce ve znala edi i, nezvaajuy na trenovanu voliu, asto lovyla sebe na tomu, o ledve strymuje napady oburennia. Obovjazkove prahnennia obijty, vyperedyty, bodaj na chvylynu, inych liudej mohlo b vydatysia chvoroblyvym idityzmom liudyni, neobiznanij z infernanoju psycholohijeju. Jako Casor, blida j pereliakana, skazala edi, o jiji vyklykaly u miscevyj Budynok Zibra na Zustri iz Zmijem. Taki zustrii vidbuvalysia v konomu rajoni mista dvii-tryi na rik. I cho jak Casor namahalasia pojasnyty sens i pryznaennia cych zustriej, su spravy zalyyla dlia edi nezrozumiloju. Vreti edi zupynylasia na tomu, o ce drevnij kutovyj obriad, jakyj vvijov u zvyaj sered nereligijnych liudej suasnoji Jan-Jach. ach, jakyj navijuvalo Casor ce zaproennia, y, tonie, nakaz, prymusyv edi zapidozryty lyche j napoliahty na spinomu vidvidanni Zmija. Velyka, pohano provitrena zala vydko napovniuvala narodom. Nichto ne zvertav uvahy na Casor i edi, jaki sily v seredniomu riadu. Liudy sydily u nervoznomu

oikuvanni. Na smahliavych okach odnych vystupav rumjane chvyliuvannia, oblyia inych, navpaky, vyriznialysia ovtoju blidistiu. Dekotri schvyliovano pochodaly yrokymy prochodamy pomi riadamy, pochylyvy holovy j o burmouy stycha, ale ne viri, jak speru podumala edi. Tormansiny vzahali due malo ytaly vholos viri, soromliay pouttiv, vyraenych u poeziji. Zdavalo, vony burmotily jaki zaveni formuly y pravyla. Zala vmiuvala blyko tysiai ky, tobto liudej, vik jakych dosiahav dvadciaty pjaty rokiv, za miscevym vikovym vidlikom. otyry udary u velykyj honh napovnyly zalu vibrujuym hudinniam midi. Prysutni zavmerly u napruenych pozach, vyprostavy spyny i vtupyvy u platformu nevelykoji sceny, do jakoji schodylysia, zvuujuy, liniji stin, steli j pidlohy. Z moroku korydora, o viv za osvitlenu scenu, vykotylo kubine uzvyia, rozmaliovane perepletenymy ornymy j ovtymy smuhamy. Na niomu stojav Zmijenose u dovhomu ornomu vbranni, trymajuy v ruci nevelykyj fonoperedava. Nastav de zustrii! zavereav vin na vsiu zalu, i edi pomityla, jak tremtia paci Casor. Vona vziala pochololi ruky divyny v svoji, spokijni j tepli, stysla jich, navijujuy tormansinci duevnyj spokij. Casor perestala tremtity i pohliadom podiakuvala edi. Siohodni volodari velykoho j slavnoho narodu Jan-Jach, Zmijenose uklonyvsia, pereviriaju vas erez neperevereno znannia Zmija. Ti, chto pryajivsia, opustyvy oi, tajemni vorohy planety. Ti, chto ne zmoe povtoryty himn viddanosti j posluchu, vydymi vorohy planety. Ti, chto nasmilysia protystavyty svoju voliu Zmija, pidliahaju neuchynomu dopytu u pominykiv Jan Hao-Juara! Casor zdryhnula i le utno poprochala edi potrymaty jiji za ruku, oskiky za my ponesia najstranie. Piddajuy raptovij intujiciji, edi zanuryla Casor u kataleptynyj stan. I vasno! Zmijenose znyk, i na uzvyi na joho misci vynykla napivprozora kulia. Vona vyblyskuvala vizerunkom chvyliastych linij, jaki minylysia vid ruchu kuli. Vidpovidno bihovi bahatokolirnych chvy vibruvav, pidvyujuy u tonanosti, potunyj zvuk. Kulia obertala vertykanyj stovp rajdunoho svitla, o hipnotyno dijav na prysutnich. edi dovelo napruyty vsiu voliu, ob lyyty bezstoronnim sposterihaem. Zvuk obirvavsia, kulia znykla. Na pidvyennia povino pidnialasia, rozvyvajuy velyezni kicia, hihantka ervona metaleva zmija. U jiji rozkrytij pai merechtiv ervonyj voho, a na bokovych narostach ploskoji holovy liuto svitylysia filetovi oi. U zali zhasly lampy. Zmija, povertajuy holovu v usi boky, perebihala promeniamy oej po riadach zastyhlych tormansin. edi zustrilasia pohliadom z metalevoju hadynoju i vidula udar svidomis jiji na my pomaryla. Slabkis popovzla vhoru, vid nih pidstupajuy do sercia. Lye micna nervova systema, zahartovana specinym navanniam, dopomohla zorelitnyci vidstojaty svoju psychinu nezalenis. Zmija schylylasia nye i rozhojduvala, malo ne torkajuy holovoju perednioho riadu. V takt jij rozhojduvalysia z boku v bik i prysutni, krim zacipeniloji Casor i neskorenoji edi. Pomityvy, o Zmijenose, stoji u kutku sceny, pyno stosterihajuy za publikoju, edi, tisnie prytysnuvy do sebe suputnyciu, stala pohojduvaty jiji razom iz soboju. Protianyj zojk vychopyvsia iz zmiji, i joho vidrazu pidchopyla vsia tysiaa tormansin. Vony zatiahly vroystyj i tulyvyj himn, vychvaliajuy volodariv planety i astia svoho yttia, vinoho vid zahrozy holodu. Dyvliay na pozbavleni dumky oblyia i rozziavleni roty, edi achnula: nezmirne bezhluzdia toho, o robylosia navkolo, prosto-taky vraalo. Podumavy, vona zrozumila, o liudy v hipnotynomu transi, poza voleju micno zakripliuju u svojij pidsvidomosti zmist pisni, o vstupatyme u borobu z bu-jakym inakomyslenniam, jak vnutrinim, tak i prynesenym izzovni vid inych liudej abo erez knyky. Ale achlyva metaleva zmija bula vsioho ly maynoju. Istynni veryteli do ky perebuvaly na zadniomu plani. Zamyslyvy, edi zabula pro neobchidnis rozkryvaty rota razom z usima i vdavaty, o spivaje. Pale Zmijenoscia vkazav na neji. Pozadu zjavyla kremezna posta lilovoho ochoroncia, nepereverenu tupis jakoho ne zdaten buv probyty navi hipnoz ervonoji zmiji. Vin poklav ruku jij na plee, ale edi distala kartku-perepustku. Lilovyj vidstupyv z nykym poklonom i bihcem podavsia do Zmijenoscia. Vony obminialysia neutnymy u revyi jurby frazamy. Sanovnyk rozviv rukamy, krasnomovno vykazuju y dosadu. edi ve ne treba bulo bie hraty ro. Vona sydila neporuno, ozyrajuy navsebi. Zbudennia tormansinc; zrostalo. Kika olovikiv vybihly u prochid mi perednimy r damy sticiv i scenoju. Tam vony popadaly navkoliky, vyh kujuyo nezrozumile. Myttiu etvero lilovych vidvely jich l voru, za dveri, prychovani drapiruvanniam. Dvi inky popovzl, na kolinach, za nymy kika olovikiv Zmijenose keruvav lilovymy, jak vpravnyj dyryhent. Nevlovymyj poruch ruky i o ue ochoronnyky vytiahly z krisel dvoch olovikiv i inku. Schopleni upyralysia, obertalysia, o neutne vyhukuvaly v zahanomu hamori. Ochoronnyky brutano, bezceremonno tiahly liudej u temnyj korydor za scenoju. Zvyvy zmijinoho tila skorotyly, ruchy upovinyly, i nareti zmija zastyhla, pohasyvy oi, pidvivy dohory trykutnu holovu. Prysutni zamovkly i, niby prokynuvy, ozyralysia zdyvovano. Vony ne pamjataju, o stalosia! zdohadalasia edi. Vony navylysia prychovuvaty svoji pouttia na zahanych zibranniach, jaki as vid asu vlatovuvalysia na misciach jichnioji roboty. Tam, jak rozpovidaly edi, vid ky vymahaly publino pohoduvaty j vychvaliaty mudris oliharchiji. Vikova praktyka navyla liudej ne nadavaty nijakoho znaennia cym vymoham, vykazujuy zovniniu pokoru. Todi oliharchy znajly ini metody vtruaty u psychiku j

rozkryvaty potajemni dumy. edi nepomitno rozbudyla Casor. Ne hovori zi mnoju i ne pidchote! epnula zorelitnycia. Vony znaju, chto ja. Jdi dodomu, ja doberusia sama. Casor, ie pryholomena, rozumijue pidmorhnula. edi povino pidvelasia i vyjla, iz zadovolenniam pislia zaduchy vdychajuy procholodne povitria. Vona spynyla bilia tonkoji otyryhrannoji kolony z deevoho tunoho kameniu, vse e produmujuy scenu zahanoho pokajannia pid hipnozom. Raptom vona vidula na sobi vakyj pohliad, ohlianula, i opynylasia vi-na-vi z atletyno zbudovanym ky u zelenomu odiazi z naytym na rukavi znakom stysnutoho kulaka. Nevelyka hrupa liudej sered ky dosiahala viku 30 zemnych rokiv. Ce buly tak zvani sportyvni vzirci profesinani hravci j borci, niym ne zajniati, krim mjazovych trenuva, vony zveselialy velyezni natovpy liudej na stadinach rozvahamy, bie schoymy na masovi bijky. Sportyvnyj vzire dyvyvsia na neji pyno j bezceremonno, jak i bahato inych olovikiv, o jich tut zustriala edi. e v sadach Coam zvykla vona do manery mekanciv Jan-Jach rozdiahaty pohliadom. Na Zemli u nahoti, pryrodnomu vyhliadi liudyny, nichto ne vbaav nioho osoblyvoho, nioho zbudenoho, prynajmni sym pae soromikoho. Zvyajno, koen musy buty ystym i ne prybyraty neestetynych poz, oho navaly z peroho roku yttia. U yteky Zemli pohliady olovikiv Jan-Jach vyklykaly tiky nepryjemne viduttia, jak pohliady boevinych. Vzire zapytav: Pryjichala zdaleku? Nedavno? Mabu, z chvostovoji pivkuli? Jak vy edi spochopylasia, ty vhadav? Tormansinyn zadovoleno posmichnuvsia. Tam, kau, je harni divky, a ty Vin klacnuv paciamy, chody sama, cho i najvrodlyvia, neznajome kyvnuv u bik divat, o spuskalysia schodamy. Mene zvu ot Ka-ek, skoroeno otek. Mene e Di-Zem, abo ezem, u ton jomu vidrizala edi. Dyvne imja. A vtim, vy tam, u chvostovomu, usi jaki ne taki. A ty buvav u nas? Ni, z polehkistiu poula edi vidpovi tormansinyna. A ty yja? Ne zrozumila. Nu, ty naley komu y ni? otek rozsmijavsia, pobayvy podyv edi. Tebe bere chto-nebu? Ni, nichto! utiamyla nareti edi, podumky lajuy sebe za tupis. Chodimo zi mnoju u Vikno yttia. Tak nazyvaly u tormansiniv velyki prymiennia dlia perehliadu fimiv i artystynych vystupiv. o , chodimo! vidpovila edi. A jakby v mene buv olovik? Ja vidklykav by joho vbik, i my pohomonily b z nym. otek znevalyvo znyzav pleyma. Stalo jasno, o dlia nioho taki perehovory zavdy kinaly uspino. otek zavolodiv rukoju edi. Vony ruyly do najblyoji siroji korobky Vikna yttia. Zaducha tut nahaduvala Budynok Zibra. Sydinnia stojaly e tisnie. U spekotnij kimnati siajav svitlyj velyeznyj ekran. Technika Jan-Jach dozvoliala stvoriuvaty pravdopodibni iliuziji, jaki zachopliuvaly hliadaiv maliovnyoju brechneju. edi, e perebuvajuy na zorelioti, perehlianula bahato fimiv, i cej malo ym vidrizniavsia vid nych. Choa planeta Jan-Jach davno ve peretvorylasia na jedynu deravu, dija vidbuvalasia pid as odnijeji z mynulych vojen. Heroji dijaly z usijeju chytristiu j orstokistiu davnich asiv. Vbyvstva j obman ily odne za odnym. Vrodlyvi inky vynahoroduvaly herojiv u posteliach abo piddavaly jich nejmovirnym prynyenniam. Odnijeju z holovnych dijovych osib bula inka. Vona po chodu diji vbyvala j katuvala liudej. aleni skaky na verchovych tvarynach, honky na hrymotlyvych mechanizmach, polon, vtea, znovu polon i vtea. Dija rozhortalasia po vyprobuvanij psycholohinij kanvi. Koly herojinia opynyla u posteli, le prykryta kovdroju (tormansinka zaborona na dejaki astyny tila), z holym, ale zniatym zi spyny herojem, edi vidula, jak hariai n volohi ruky oteka schopyly jiji za hrudy j kolino. kodujuy, o vona ne volodije zahartovanistiu i psycholohinoju syloju Faj Rodis, edi zrobyla sprobu vidstoronyty. Tormansinyn trymav micno. Ne baajuy vidpovidaty nasylliam, edi rizko vystavyla klynom liko, vyvinyla, pidvela i ruyla do vychodu pid rozdratovani vyhuky tych, komu vona zatuliala vydovye. otek nazdohnav jiji na dorici, o vela do velykoji vulyci. omu ty mene obrazyla? o ja zrobyv pohanoho? edi podyvyla spokijno, navi sumovyto, mirkujuy, jak vyjty z cijeji sytuaciji, ne vidkryvajuy svoho inkohnito. U nas tak ne ynia, tycho movyla vona, jako v peru hodynu znajomstva tak obnimatysia, o robyty potim? otek nedobre zarehotav. Niby ty ne zdohadujesia? Skiky tobi rokiv? Visimdesiat! perevivy dvadcia zemnych rokiv u Tormansinki, zbrechala edi.

 Tym bie! Ja dumav istdesiat pja chodimo! Kudy? Do mene. U mene kimnata z viknom na kanal. Ja kupliu vyna i dynatu, i nam bude udovo. I otek znovu micno obniav edi.

Vona movky vyrvala i pokvapyla vyjty z aleji na vulyciu. Perechoi ne zbenteyly peresliduvaa. Vin nazdohnav edi i, smyknuvy za ruku, prymusyv povernutysia do sebe oblyiam. omu ty pila zi mnoju? serdyto zapytav vin. Ja ne spodivalasia, o tak vyjde, probate! Do oho tut probate? Chodimo, bude dobre. y ja ne spodobavsia? Chodimo, ne pokoduje! edi stupyla krok u bik, i todi otek udaryv jiji v oblyia doloneju. Udar ne buv osoblyvo boliuym i ne ohluyv. Na trenuvanniach buvaly j synii. Ale vpere zemnu divynu ERZ vdaryly iz specinym namirom prynyzyty, obrazyty. vyde zdyvovana, ani oburena, edi ozyrnula na yslennych liudej, o pospialy mymo. Bajdue y zi strachom dyvylysia vony, jak duyj olovik bje divynu. Nichto ne vtrutyvsia, navi koly edi. oderala e odyn udar, ue syniyj. Hodi! vyriyla zorelitnycia i znykla. Psycholohina hra u znyknennia vidoma konij dytyni Zemli, i poliahaje tomu, ob vidvolikaty uvahu supernyka, zoseredyty joho na omu storonniomu, tycheko zajty jomu za spynu j ne vychodyty iz sektora nevydymosti. Ce mona zrobyty lye na vidkrytomu misci, zavbaajuy vsi povoroty protyvnyka. otek ozyravsia dyko j zdyvovano, poky edi ne zjavyla u poli joho zoru. Aha, o de ty! Ne vtee! zahorlav tormansinyn, pidnosiay kulak. edi blyskavyno prysila j zavdala paralizujui udary u dva nervovych vuzly. otek zvalyvsia jij pid nohy. Vin zvyvavsia, sylkujuy pidvestysia na nesluchnianych nohach, i dyvyvsia na edi z nevymovnym podyvom. Ta pidtiahla joho do stiny, ob vin mih obipertysia ob neji spynoju, poky ne ohovtajesia. Kompanija junakiv i divat zupynyla bilia nych. Bezceremonno pokazujuy paciamy na zhablenoho oteka, vony chychotily, kydajuy koliui slivcia. edi vpere zustrilasia z maneroju liudej Jan-Jach hrubo vysmijuvaty vse nezrozumile, nasmichatysia nad bidoju svojich e spivhromadian. edi stalo soromno. Vona vydko ruyla vnyz vulyceju. U vuchach use e zvuav zuchvalyj smich, a v oach use e stojaly povni zdyvuvannia oi oteka. Dyvne, nove pouttia zavolodilo neju. Schoe na smutok, vono stysnulo jij serce. Ale smutok prynosyv z soboju viduttia viduenosti, a zaraz edi niby zaplutala u tenetach nevyznaenoji provyny. Vona ne rozumila, o do neji pryjla alis davnie pouttia, zaraz maje ne znajome liudstvu Zemli. Spivuttia, myloserdia, baannia dopomohty volodily liudynoju Ery Ruk, jaki Zustrilysia. Ale alis, o narodujesia vid bezsyllia vidvesty lycho, vyjavyla dlia edi Daan ymo novym i prymusyla jiji z tryvohoju osmysliuvaty svoju povedinku. Nevdo-volena soboju, vona namahalasia znajty pomylku, ne pidozriujuy, o jiji druzi Eviza j Vir tak samo bolisno spotykalysia na perych krokach yttia v stolyci. edi pospiala dodomu, ob u vidsutnis Casor ne nakojity e jakycho durny. Zustriajuy zdyvovani pohliady perechoych, vona j ne pidozriuvala, naskiky vidrizniajesia vid mekanciz Jan-Jach svojeju postavoju vysoko pidniatoju holovoju i hordo vidvedenymy pleyma. oloviky ohlulyvo svystily vslid, vykazujuy svoje zachoplennia. inky ozyralysia z oburenniam i nazyvaly jiji soromitnyceju. edi ne zdohaduvalasia, o ce vsioho lye sproba vyvyyty, habliay vrodlyvu konkurentku. Zvyajnu na Tormansi nedobrozylyvis usich do vsich edi viduvala fizyno vahomym tiaharem. Vona z polehkistiu zitchnula, opynyvy za porohom malekoji kvartyrky. Jij staly blykymy pouttia liudej drevnosti, jaki chovaly u svojich oseliach vid zovninioho yttia. Zaraz jij bulo do dui bezladdia u kvartyri, jake spoatku zdyvuvalo jiji, manera tormansin rozkydaty svoji rei, stvoriujuy chaos iz odiahu, zimjatych brour (tut ytaly drukovani vydannia), obhortok vid chariv, kosmetyky. Casor zradila povernenniu hosti, zhadavy raptom, o zalyyla jiji bez hroej. Tut-taky vona prymusyla edi vziaty kika potertych plastmasovych kvadratykiv z ijerohlifamy j kodovymy znakamy. Znovu edi podyvuvalasia z nedbaloji edrosti ky, jaki absoliutno ne berehly ni svoho, ni uoho dostatku. Vony ne namahalysia zbyraty hroi, jak ce bulo zavedeno u davni asy na Zemli. Lye zhodom edi zrozumila, o korotke yttia ky, povnistiu zalene vid svavillia pravyteliv, kotri mohly bu-jakoji myti zabraty u nych vse, navi yttia, ne malo majbutnioho. Ne bulo sensu zbyraty hroi, berehty rei Navi dity ne vtialy liudej bez

majbutnioho. Ve as i la hlucha boroba mi inkamy, jaki ne baaly naroduvaty, i deravoju, jaka zoboroniala protyzaplidni zasoby taaborty. ob pidniaty nyku naroduvanis, nedavno volodari udostojily materiv dejakymy pryvilejamy. Ri u tomu, o stvoryla zahroza zmenennia ysla liudej, nastiky vidutna, o volodariv ce stalo turbuvaty: pokirni jurby opora oliharchiji. Sluchniano pryjniavy hroi, edi rozpovila Casor pro svoji pryhody. Tormansinka due zliakala. Ce nebezpeno! Obrazyty olovika! Ty e ne znaje, jaki vony mstyvi! Ja znaju, vin zazdry, oloviky straenno zazdrisni jak i inky, podumavy, dodala Casor. edi ne vidrazu zrozumila, omu povynen zazdryty otek, lye nabahato piznie vona zbahnula, o ta sama zazdris do bahatstva, cioho razu ne materinoho, a duchovnoho, vyklykala ciu nenavys, tym bie synu, o cej vyd bahatstva buv absoliutno nedosianym dlia takych liudej, jak otek. Ale obrazyv vin mene, zapereyla vona Casor. Ce ne maje znaennia. olovikam bajdue, o viduvajemo my, inky. Aby ly jichnia hordis bula zadovolena. I my zavdy vynuvati Cikavo, jak na Zemli? edi poala rozpovidaty pro istynnu rivnis olovikiv i inok u komunistynomu suspistvi Zemli. Pro kochannia, vidokremlene i nezalene vid usich inych sprav, pro materynstvo, spovnene hordosti j astia, koly kona maty naroduje dytynu ne dlia sebe j ne jak rozplatu za chvylyny prystrasti, a dorohocinnym podarunkom klade joho na prostiahnuti ruky vsioho suspistva. Koly davno v ERS, pry zarodenni komunistynoho suspistva, prybinyky kapitalizmu znualy nad etykoju svobody liubu i spinosti vychovannia ditej, ne pidozriujuy, naskiky valyve vono dlia majbutnioho, i ne rozumijuy, na jakomu vysokomu rivni treba vyriuvaty taki pytannia. Casor sluchala jak zaarovana, i adi myluvalasia neju. Tormansinka u povsiakdennomu vbranni bula schoa na chlopyka. yrokyj pojas, jakyj pidtrymuvav tany z hruboji tkanyny, koso leav na vukych stehnach, a pid nioho bula zapravlena blakytna soroka z hlybokym rozrizom rozstebnutoho komira j zakaanymy rukavamy. Cupke volossia do pleej rozdilialo neakuratnym prodilom, spadajuy na tryvoni, iz stradnyky vyhnutymy brovamy oi. Rozkryti huby velykoho rota svidyly pro hranynu uvahu. Casor prychylyla do odvirka, vyhnuvy tonkyj stan i schrestyvy ruky. Pidkoriajuy raptovomu pouttiu (vona ne schotila borotysia z nym y namahatysia zrozumity joho), edi obniala Casor, po-materynky nino hladyla jiji volossia i oky. Tormansinka zdryhnula, pryhornuvy do edi, i ta skazala jij kika lahidnych sliv zemnoju movoju. Divyna schovala hariayj lob na hrudiach edi, jak u materi, choa riznycia jichnioho viku zovsim ne velyka. Vony stojaly, obniavy, poky ne skinyly vydkoplynni sutinky planety Jan-Jach. U kimnatci odrazu zapanuvav morok osvitlennia vulyci bulo nadto mianym. Casor vidirvala vid edi, zapalyla svitlo j zasoromyla. Prychovujuy nijakovis, Casor poala naspivuvaty, i edi bula vraena muzynij prozorosti j smutku jiji pise, zovsim ne schoych na ti, kotri vona ula na vulyciach y v misciach rozvah, z jichnimy hrubymy rytmamy, rizkymy dysonansamy j kryklyvoju maneroju vykonannia. Casor pojasnyla, o ynovnyky zasuduju melancholijni pisni molodi, bezpidstavno vvaajuy, o vony znyuju i bez toho nykyj yttievyj tonus. A starovynni naspivy, jaki tak poliubliaje stare pokolinnia dy, mistia zajvi spohady pro mynule i te vyklykaju smutok. Tomu schvalennia vlastej otrymuju u vseplanetnych peredaach lye badiori, velyani i, zvyajno, bezdarni piseky. Teper edi stalo jasno, omu tormansiny spivaju tak malo. Jij samij ve as chotilosia spivaty, ale na vulyci vona bojala pryvernuty uvahu natovpu, a vdoma susidiv. edi pryhadala, jak liudy Jan-Jach soromliasia projavu ninosti, liubovi j povahy, vodnoas dajuy cilkovytu voliu lajci, hluzuvanniu i navi bijkam. Vona vyriyla, o Casor neobchidno zustritysia z inymy zemlianamy. Cioho veora edi ekala pobaennia z Rodis po SDF. Vony probralysia do kimnaty edi, ne zapaliujuy svitla, reteno zadrapiruvaly vikno i lye todi vykotyly z-pid lika sribliasto-holubyj SDF. Vid povorotu dyska na brasleti devjatynika zapalyla syhnal i, zahuvy, zvelasia na lapky. Vona naliakala Casor, jaka spryjniala jiji za yvu istotu. Koly promi-nosij buv spriamovanyj po vidomych koordynatach, Faj Rodis tam ne vyjavylosia. Schvyliovana edi ne zrazu pomityla nimi syhnaly, o bihly po stini, na jaku fokusuvavsia SDF. Nareti vona pobayla kicia, jaki jly lanciukom i zrozumila, o Rodis pokynula sady Coam, zalyyvy tam krychitnyj indykator, jakyj vvimknuvsia vid promenia SDF. Stryvoena, vona sprobuvala vyklykaty Evizu y Vir Nori-na. Mynula hodyna, poky na ekrani, nareti, zjavylasia Eviza, vdiahnena po-veirniomu, v due vidkrytij sukni, jaka tisno obliahala tilo. Tkanyna ametystovoho kolioru vidtiniala jiji topazovi, yroko rozstavleni oi j jaskravo-ervoni huby. Eviza Tanet zaspokojila edi: Faj Rodis pokynula sady Coam i mekaje zaraz u staromu Chrami asu, roztaovanomu u horinij astyni mista j peretvorenomu na schovye starodavnich knyok. Eviza yla bilia Centranoho hospitaliu i mohla vino zjednuvatysia z Rodis. edi domovyla zustritysia z Evizoju za otyry dni po tomu, jak Eviza pobuvaje na mimikij konferenciji likariv. Prychote zranku, edi, skazala Eviza, my poobidajemo v jidani hospitaliu. Do rei, de vy charujete? De prypade u mojich mandrach po mistu, v perij, o trapysia, jidani. Treba obraty postijnu jidaniu, tu, de krae hoduju. Skri odnakovo pohano. Ky, o praciuju u jidani, ne liublia svoju robotu. Casor kae, o vony, jak ce kradu. Beru sobi use najkrae.

 Navio? ob zjisty samym, vidnesty simji, obminiaty na kvadratyky hroi. Tomu jia j nesmana! Meni zdajesia, vaa podruha pomyliajesia. Tut, na Tormansi, liudy nastiky naliakani Stolittiam Holodu, o namahajusia vyrobyty jaknajbie jii z konoho produktu, dodajuy do nioho nejistivni reovyny. Takym ynom vony psuju naturane moloko, maslo, chlib i navi vodu. Zvyajno , taka jia ne moe buty smanoju, asto vona prosto kidlyva, zvidsy j velyezna kikis chvorob peinky ta kyenyka. O omu tut taka nesmana voda. I rozlyvaju jiji marno. Chiba ne krae vykorystovuvaty jiji oadlyvo, ale robyty smanioju? promovyla edi. Tut na konomu kroci zustriajusia rei, o superea zdorovomu hluzdu. Uveeri vony vmykaju na povnu potunis teleekrany, muzyka hrymy; nadryvajuy, o hovoria specini velyanyky, demonstruju fimy, chroniku podij, vbyvi sportyvni vydovya, a liudy zajmajusia svojimy spravamy, rozmovliaju zovsim pro ine, namahajuy perekryaty peredavai. Eviza dopytlyvo hlianula na edi, ale ta ne znajla pojasnennia. Chiba mona bulo zrozumity diji, spryyneni achlyvym ehojizmom: brutanis u spilkuvanni, nedbastvo v roboti j movi, prahnennia otrujity j bez toho hirke yttia blynioho? Vodiji nezhrabnych transportnych mayn vvaaly, napryklad, doblestiu promaty vulyciamy vnoi z halasom i hurkotom. I tut pryn-cyp neliudkoho zdeevlennia peretvoriuvav ci mayny na smerdiui strachittia, jaki vyverhaju dymovu otrutu j terzaju sluch. Navi prosti instrumenty dlia roboty na Tormansi buly zrobleni abyjak, bez bu-jakoji turboty pro nervy robitnyka i sote liudej. edi ne zmohla opysaty vse nepodobstvo vyannia mechaninych pylok, sverdel, vbyvyj hurkit molotkiv i skrehit lopat. Dovelosia zrobyty specinyj zapys cych zvukiv, dyvujuy, omu ne hluchnu tormansiny j ne vpadaju u dyke alenstvo. Nezbahnenna dlia zemlian zhubna budova jichnich mayn bula zrozumiloju tormansinam i, o najhire, zdavala jim pryrodnoju. Jak v ERS u ertvu deevyzni prynosyla najvya dorohocinnis suspistva sama liudyna, jiji zdorovja, psychina cilisnis i spokij. asto-husto taka technika stavala bezposerednioju nebezpekoju dlia yttia. Tysiai perepleti oholenych dlia zdeevlennia elektrynych drotiv (tormansiny ne znaly inoji kondensaciji u kuliovych akumuliatorach) zahrouvaly smertiu neoberenym. Nebezpeni chimikaty edro j nedbalo rozsypaly usiudy, vchodyly u vyrobnyi procesy, neadno otrujujuy liudej. Na astia, erez brak horiuych kopalyn prypynylo podae zabrudnennia atmosfery. Ne sumujte, edi! promovyla Eviza z ekrana SDF. My platymo ne tak ue j bahato, hovoriay slovamy tormansin, ob na vlasni oi pobayty take hanebne suspistvo. Rodis zapevniaje, o vona same tak i ujavliala sobi ERS na Zemli! Todi o tut dyvnoho? Tiky sumno, jako pryhadaty daremni vyprobuvannia i ertvy naych spinych predkiv, jaki ve projly erez use ce Trymajte, edi! Na nas ekaje e nemalo vyprobuva. odnia tut obovjazkovo trapliajesia o nepryjemne, i ja ne chotila b dovho yty na Tormansi, ziznala Eviza. edi poula za stinoju holosy hospodariv, o povertaly, i poproalasia z Evizoju. SDF sam poliz pid liko. Opustyvy kovdru, edi zustrilasia pohliadom z Casor. Tormansinka stojala, sklavy ruky, oky jiji horily, a v oach stojaly sliozy. Mohutnia Zmija, jak prekrasna Eviza! promovyla vona. Navi serce zavmyraje, jak u malekoji, koly sluchala kazku. o u nij osoblyvoho? usmichnula edi. Vse! Ty te harna, ale vona!.. Tiky omu vona taka orstka, omu malo v nij liubovi j spivuttia? Casor! Jak ty zumila znajty stiky vad u Evizy? Na Zemli nemaje takych liudej. Ehe ! Choa, divyna zamyslyla, speru j ty vydala meni takoju ! Moe, i vona ina? Ale vrodlyva nejmovirno! I Casor, zmachnuvy neprochani sliozy, vyslyznula z kimnaty. edi zalyyla stojaty v zadumi, zhadujuy zvorulyvu bezzachysnis ditej i inok Tormansa. Schvyliovanu dvorinu krychitku, jaka zalamuvala svoji rueniata v bentezi j ekanni, divynu, o vsia trepetala vid perych hruboiv u jiji kochanni, inku, jaka ne znala, ym ue dohodyty lychomu kochancevi. Vsiudy sliozy, trepet, strach i znovu sliozy taka dolia inky Tormansa, pokirnoji i terpliaoji trudivnyci, o boresia v domaniomu ytti z kompleksom prynyennia. olovik buv vladykoju i tyranom. Hostryj a jatryv edi, ale dilektyne myslennia nahadalo jij, o pokora j terpinnia poroduju hrubis i nevihlastvo. U prymityvnych suspistvach i v Temni Viky Zemli oloviky bojalysia inok z rozvynenym intelektom, jichnioho vminnia vykorystovuvaty zbroju svojeji stati. Pervisnyj strach prymuuvav olovikiv vyhaduvaly dlia nych osoblyvi obmeennia. ob ubezpeyty sebe vid vidiomkych vlastyvostej, inku trymaly na nykomu rivni rozumovoho rozvytku, vysnauvaly tiakoju robotoju. Krim cioho, vsi tormansiny buly ochopleni zahanym strachom, typovym dlia liudej urbanistynoho suspistva, strach lyytysia bez roboty, tobto bez chariv, vody i prytulku, bo liudy ne znaly, de dobuty vse ce inake, jako ne z ruk deravy. orstokis deravnoho oliharchinoho kapitalizmu nemynue roby pouttia liudej, jichnie viduttia svitu dribnymy, poverchovymy, skoromynuymy. Vynykaje grunt dlia spriamovanoho zla Strily Arimana, jak procesu, vlastyvoho same cij strukturi suspistva. Tam, de liudy skazaly sobi: Nioho ne mona vdijaty, znajte, o Strila Arimana vrazy use najkrae v jichniomu ytti. Vpere edi doriknula sobi za samovpevnenis, z jakoju vzialasia vyvaty socilohiju takoji planety. Jij

ne vystaalo neporunoji vpevnenosti Evizy i hlybyny Faj Rodis. A Eviza Tanet u ciu chvylynu obdumuvala svij vystup na konferenciji. Jak ne obrazlyvo, ne vyklykajuy pouttia prynyennia, rozpovisty likariam Tormansa pro hihantku sylu zemnoji medycyny na vidminu vid vraajuoji bidnosti jichnioji nauky? Vona ve bayla likariv-podvynykiv i herojiv, jaki praciuvaly, ne kodujuy syl, de i ni, borolysia z ubohistiu hospitaliv, z nevihlastvom i hrubistiu nyoho personalu, o nenavydiv i proklynav svoju robotu, malo oplauvanu, brudnu, nepoesnu. Chvori zdebioho buly z dy, a nyyj personal ky. Ci rizni klasovi hrupy stavyly odna do odnoji z nenavystiu, o trahino poznaalosia na chvorych. Jak pravylo, rodyi dokladaly vsich zusy, ob dopomohty chvorym podolaty chvoroby vdoma. Z chirurhijeju ce bulo nemolyvo-zadulyvi, perepovneni palaty pisliaoperacijnych chvorych z jichnim specyfinym zapachom dovho snyly Evizi, perebyvajuy jiji mriji i spohady pro Zemliu. Evizi daly prytulok inenery z klasu dy, liudy, jaki stojaly na vyomu abli ijerarchinoji drabyny. Tomu j kimnata j liko u neji buly trochy prostorii, ani u edi. Koen abe v ijerarchiji Tormansa vidznaavsia jakym dribnym pryvilejem rozmiramy kvartyry, kraym charuvanniam. Eviza iz zdyvuvanniam sposterihala, z jakoju liuttiu liudy zmahalysia za ci nikemni pryvileji. Osoblyvo staralysia probytysia do vyoho proarku sanovnykiv, staty Zmijenosciamy, de pryvileji zrostaly do maksymumu. Vdavaly do obmanu, naklepiv, donosiv. Pidkupy, rabka zapopadlyvis i zviriaa nenavys do konkurentiv Strila Arimana nesamovyto vidkydala z dorohy poriadnych i esnych liudej, prymnoujuy nehidnykiv sered Zmijenosciv U de konferenciji Eviza, badiora j kvitua, vchodyla do slubovoho prymiennia Centranoho hospitaliu. Projla erez kameru oprominennia i dezynfekcijnyj korydor do malekoho cholu j spynyla tam pohlianuty na sebe v dzerkalo. Iz susidnioji kimnaty, pryznaenoji dlia kurciv, erez napivprychyleni dveri dolynala holosna rozmova. Ti, o hovoryly, ne soromyly Eviza zrozumila, o mova jde pro neji. Molodi likari, jaki zibralysia na rytual kurinnia, perebyvajuy odyn odnoho, vyslovliuvaly zachvat vid hosti v takij formi, o Eviza rozhubyla smijatysia jij y hnivaty. Mene poynaje tipaty, koly vona prochody, uvsia vysokyj tenor, ovti oyka siaju, hrudy rvu sukniu, nohy, och, jaki nohy!.. Eviza nespodivano uvijla do kimnaty dlia kurinnia. Troje molodych likariv, o dymily liukamy, pryvitaly jiji. Eviza ohledila jich veselymy oyma, i ti zrozumily, o vona ula koly ne vse, to bahato oho. Vony znieno ruyly uslid za Evizoju, pospichom zahasyvy liuky, a ta nadala svojij chodi charakteru erotynoho tanciu, ob pokaraty molo za hrubu erotyku rozmovy. Pryskorene dychannia pozadu svidylo pro uspich jiji vytivky. Velynyj holovnyj likar hospitaliu, u povsiakdennomu vbranni medykiv Jan-Jach jaskravo-ovtomu chalati z ornym pojasom i ovtij mjakij apoci, v okuliarach, uhledivy Evizu, roztiahnuv u posmici tonki, nepryjemni huby chytruna j zanudy. Hostri, prymrueni oi probihly pohliadom po jiji vbranniu, jake zdavalosia jaskravym, nastiky lyylo vono nastroju i hordomu oblyiu chaziajky. Chodimo do mojeji mayny! I, ne ekajuy zhody, holovnyj likar poviv hostiu do bokovoho vychodu, de stojav dovhyj i vukyj transportnyj mechanizm. Konferencija mala vidbutysia u palaci za mistom, mayna distalasia tudy krutoju dorohoju, vyperedajuy bezli piochodiv. V odnomu misci Eviza zvernula uvahu na staru dy z vakoju korobkoju na pleach j mymovoli zmachnula rukoju, prosiay zupynyty maynu. Ale vodij navi ne zahamuvav. Na zdyvovanyj pohliad Evizy holovlikar lye nachmuryvsia. Vony pidjichaly do budynku iz zrujnovanymy architekturnymy ozdobamy velyeznymy kamjanymy kvitamy. Vysoka stina de-ne-de zrujnuvala, a tryjarusna nadbramna vea bula rozibrana. Ale sad, o otouvav palac, vydavavsia hustym i sviym, bez peati zanepadu, jaka leala na napivzasochlych parkach i sadach useredyni mista. Vy, ja pomityv, zdyvuvaly, o my ne pidvezly staru? poav holovnyj likar, skosyvy oi na Evizu, o jla poriad. Vy sposterelyvi. U nas nemolyvo buty nadto dobrym, niby vypravdovujuy, skazav tormansinyn. Po-pere, mona pidchopyty infekciju, po-druhe, treba berehty maynu, po-tretie Eviza zupynyla joho estom. Moete ne pojasniuvaty. Peredusim vy dumajete pro sebe, bereete maynu, cej prymityvnyj vyrib iz zaliza j plastmasy, bie, ni liudynu. Use ce pryrodno dlia suspistva, v jakomu yttia menosti trymajesia na smerti biosti. Tiky navio vy prysviatyly sebe medycyni? y je sens likuvaty liudej pry lehkij smerti j vydkij zmini pokoli? Vy pomyliajete! Dy najcinnia astyna naselennia. Na obovjazok zciliaty jich usima sposobamy, vidvojovujuy u smerti. Zvyajno, bulo b ideano, jakby nam vdalosia zberehty odyn lye mozok, vidokremyvy joho vid znoenoho tila. Nai predky pomylialysia tak samo, vvaajuy mozok i psychiku ymo okremym vid tila, nibyto ne povjazanym z usijeju pryrodoju v cilomu. Dechto stverduvav, o ve svit lye pochidna liudkych ujavle pro nioho. Tut vytoky bahatioch bilohinych pomylok. Mozok i psychika ne stvoriujusia sami soboju. Jichnia struktura j robota pochidni suspistva asu, sumy zna u perid stanovlennia indyvida. Tiky liachom bezperervnoho vsotuvannia novych vrae, zna, viduttiv mozok u liudej emocijnych i z dobroju

pamjattiu dolaje zakonomirnu konservatyvnis i to lye do pevnych me. Velykyj uenyj, o dosiah veryny erez trydcia rokiv svojeji dijanosti, robysia konservatorom, beznadijno vidstalym vid epochy. I sam ne zrozumije cioho, bo joho mozok nastrojenyj spivzvuno svitu, jakyj zalyyvsia pozadu, vidijov u mynule. Ale mona modeliuvaty novi umovy, narouvaty jich Poky modeliujete, e bie rozijdusia kondycija mozku j umovy seredovya. Noosfera, tobto psychine otoennia liudyny, zminiujesia nabahato vyde bilohinoji transformaciji. My ne teoretyzuvaly, a borolysia zi smertiu, na dosvidi osiahajuy novi molyvosti prodovennia yttia.

I dodaly do kolosanoho spysku zloyniv pryrody i liudyny e mijony muenykiv! Na dodau dejaki vidkryttia zavdaly liudiam bie kody, ni korysti, navyvy politynych bandytiv-faystiv lamaty liudynu psychino, peretvoriuvaty na pokirnu chudobu. Jako poliyty vsich zamuenych pid as doslidiv tvaryn, rozterzanych vaymy operacijamy chvorych, todi dovedesia stroho zasudyty va empiryzm. V istoriji naoji medycyny j bilohiji tako maly misce hanebni peridy nechtuvannia yttiam. Bu-jakyj koliar mih rizaty yvu abu, a napivhramotnyj student sobaku abo kyku. Tut valyvo znaty miru. Jako perestupyty meu, to likar stane riznykom abo otrujuvaem, venyj vbyvceju. Jako ne dijty do potribnoji mei, todi z likariv vychodia proektery abo neosvieni ynui. Ale najnebezpenii fanatyky, hotovi matuvaty liudynu, ne kauy ve pro tvaryn, ob zdijsnyty nebuvalu operaciju, zaminyty te, oho nemolyvo zaminyty, ne rozumijuy, o liudyna ne mechanizm, zibranyj iz standartnych zapastyn, o serce ne tiky pompa, a mozok ne vsia liudyna. Takyj pidchid zavdav svoho asu bahato kody u nas, i ja bau joho procvitannia na vaij planeti. Vy eksperymentujete nad tvarynamy navmannia, zabuvy, o lye krajnia neobchidnis moe jako vypravdaty muky vyych form tvaryn, nadilenych stradanniam ne mene vid liudyny. Taki bezzachysni j vai zcileni v likarniach. Meni dovodylo bayty doslidnyki laboratoriji trioch stolynych instytutiv. Suma strada, o vmiena v nych, ne moe vypravdaty mizerni dosiahnennia Holovnyj likar smyknuv Evizu za ruku, zipnuvy jiji z doriky. Vony opynylysia za bujnymy zarostiamy kuiv. Nahnisia, vyde, proepotiv tormansinyn tak vymohlyvo, o Eviza skoryla. Vid vorit bihlo kika liudej, jaki hnaly poperedu sebe ohriadnoho olovika z sirym oblyiam i vybaluenymy oyma. Syly zalyaly joho. Vin zupynyvsia chytajuy. Odyn z peresliduvaiv udaryv joho kolinom v oblyia, zihnuvy tovstuna navpil. Druhyj zbyv ertvu z nih. Peresliduvai zachodylysia toptaty olovika nohamy. Eviza vyrvalasia z ruk holovnoho likaria i kynulasia do miscia rozpravy, vyhukujuy: Zupynisia, prypyni! Bezmirne zdyvuvannia promajnulo na ozvirilych oblyiach. Kulaky roztulylysia, tini posmiok probihly po skryvlenych hubach. Zapala tya, v jakij uty bulo lye schlypuvannia ertvy. Jak vy moete, estero molodych, byty odnoho neduoho j staroho? y ne soromno vam za nehidnyj vynok? Micnyj olovik u holubij soroci nachylyvsia vpered i tynuv pacem v Evizu. Velyka Zmija! Jak ja ne zrozumiv! Ty iz Zemli? Tak! vidpovila Eviza, prypavy na kolino, ob ohlianuty poranenoho.

 Obly ce stervo! Poha yvua! My joho tiky trochy provyly. Za o? Za te, o vin pysaka. Ci kliati pysaky-lakuzy vyhaduju nebylyci pro nae yttia, perebrichuju istoriju, dovodiay vely i mudris tych, chto jim dozvoliaje yty j dobre platy. Za odnu frazu v jichnij, pysanyni, jaka spodobajesia volodariam, dovodysia rozrachovuvaty usim nam. Takych malo byty, jich treba vbyvaty! Stryvajte! vyhuknula Eviza. Moe, vin ne tak ue j vynen. Vy tut ne dbajete pro tonis skazanoho abo napysanoho. Pymennyky te ne dumaju pro naslidky jakoji dokunoji, efektnoji frazy: veni pro te, o spryyny jichni vidkryttia. Vony pospiaju vyde opovistyty svit, nahadujuy pivniv, jaki krya navperebij. Vataok rozplyvsia u posmici, vidkrytij i sympatynij. A ty, zemna, rozumnycia! Tiky pomyliajesia: ci znaju, o breu. Vony hiri vid divyk, jakych beru u sadach za hroi. Ti prodaju tiky sebe, a ci vsich nas! Ja jich nenavydu, vin tovchnuv svoju ertvu, jaka vidpovzala navkaraky. Prypyni, neasni! Eviza zahorodyla soboju pymennyka. ZmijA-Blyskavka! Ty nioho ne rozumije, prymruyvsia vataok, ce vony neasni, a ne my. My jdemo z yttia, spovneni syl, ne znajuy chvorob, ne znajuy strachu, ni pro o ne turbujuy. o moe nas naliakaty, jako skoro vse odno smer? A dy vino tremtia, bojaysia smerti j dovhoho yttia z nevidvorotnymy chvorobamy. Bojasia ne dohodyty Zmijenosciam, bojasia movyty slovo proty vlady, ob jich ne perevely do ky j ne sprovadyly do Chramu Ninoji Smerti. Pobojujusia vtratyty svoji nikemni pryvileji u charuvanni, ytli, vbranni. Ta jim treba spivuvaty. Ovva! y vidomo tobi, ym zarobliajesia pravo na dovhe yttia? Prydumuju, jak prymusyty liudej pidkoriaty, jak zrobyty jiu z usiakoho nepotrebu, jak prymusyty inok naroduvaty bie ditej dlia otyrioch. ukaju zakony, jaki b vypravdovuvaly bezzakonnia Zmijenosciv, vychvaliaju, breu, dobyvajuy pidvyennia. Ote, vony chou ity na vau robotu? E, ni! ym vye u nas stoji liudyna, tym mene praciuje. Ot i lizu, ob dosiahty ynu Zmijenoscia, i zadlia cioho hotovi zradyty ve svit. A vy ne zradujete, navi zustriajuy iz Zmijem? I ne bojitesia Janhara? Vataok ky zdryhnuvsia, pyno hlianuv na Evizu. Tobi vidomo bie, ni ja dumav Nu, proavaj, zemna, bie ne pobaymo! Ja mou poprosyty vas zrobyty odnu valyvu ri? Same vas. Eviza podyvyla na vataka. Vin spalachnuv, jak chlopyk. Dyvliay o. Pity do staroho Chramu asu, de pamjatnyk, vidukaty tam nau volodarku. Jiji zvu Faj Rodis. Pohovori z neju tak samo priamo i rozumno, jak hovoryly zi mnoju. Tiky spoatku znajdi inenera Taelia. Vin cho i dy, ale liudyna, jakych na vaij planeti poky o nebahato. Harazd, vataok podav ruku. Eviza Tanet jake imja! estero znykly, v sadu. Vid vorit do Evizy nablyala halaslyva hrupa likariv Centranoho hospitaliu, jaki pryjichaly velykoju hromadkoju maynoju. Z-za kuiv vyjov holovnyj likar, huknuv pominykiv, i vony movky potiahly poranenoho do mayny. Chto ce? zapytala Eviza odnoho z koleh po hospitaliu. Slavnozvisnyj pymennyk. Jak vony joho vidlupciuvaly! koleha rozcviv zadovolenoju posmikoju, niby vin buv povnistiu na boci ky. Dyvujuy, Eviza ruyla razom z likariamy do vukoho portalu vchodu. Vseredyni budivlia povtoriuvala zvyajnyj sty Tormansa. Vaki dveri do prostoroho vestybiulia. yroki schody pidnimaly do zaly, prykraenoji dvoriadnoju kolonadoju. U vestybiuli jurmylosia bezli liudej. Jichni pohliady vidrazu zvernuly do Evizy. Hostiu provely nahoru j posadyly u binij halereji na vytertyj dyvan. Usi prybuli zalyalysia vnyzu, vyykuvavy yvym korydorom. Vony koho ekaju? zapytala Eviza litnioho olovika u ovtomu medynomu chalati, o same prochodyv mymo. Tak, korotko vidkazav toj, maju prybuty predstavnyky Vyoho Zibrannia. omu prybuty, a ne prosto pryjichaty? Spivbesidnyk zliakano hlianuv na Evizu, ozyrnuvsia i znyk mi kolonamy. ekaty dovelosia ponad pivhodyny, koly nareti zjasuvalosia, o sanovnyky ne pryjidu. Natovp unyzu niby prorvalo. Zi smichom i holosnymy rozmovamy, charakternymy dlia tormansin, usi kynulysia schodamy do zaly. Holovnyj likar vidukav Evizu i poviv jiji na pidvyennia, de posidaly najznamenytii medyky stolyci j poesni hosti z inych mis planety. Eviza vidmovyla, zapevniajuy, o niym ne zasluyla vysokoho miscia i jij, riadovomu j molodomu likarevi Zorianoho Flotu, ce neprystojno. Vona sila bilia kolony v kutku zaly, viduvajuy na sobi uvahu vsijeji audytoriji, zaklopotana majbutnim vystupom.

Oratory ne pospiajuy zminiuvaly odyn odnoho. Hovoryly dovho, pro rei bi ni oevydni, zazdalehi obumovliujuy spriamuvannia poatych dopovidej. U tormansin takyj vystup omu mav nazvu korotkoho vstupnoho slova. Z usioho viduvalosia, o ci potoky bananostej nikoho ne cikavyly. Eviza bayla ce iz znudenych obly, z halasu v zali, jakyj ledve perekryvavsia hurkotom zvukopidsyliuvaiv, o peredavaly promovy oratoriv. Nareti rozporiadnyk zasidannia oholosyv pro baannia likaria z Zemli vystupyty pered likariamy Tormansa. Eviza ruyla erez zalu do trybuny, jiji vitaly vyhukamy, liaskanniam po byciach krisel i svystom zachoplenoji molodi. I cho takyj gvalt zdavavsia jij dyvakuvatym, vse vin svidyv pro dobri pouttia. Vklonyvy, Eviza podiakuvala tormansinam. Koly vona zahovoryla z neperedavano mjakym zemnym akcentom, jakyj ne zmohly ohrubyty pidsyliuvai, v zali nastala nebuvala tya. Tormansiny ne zvodyly z Evizy oej, ohliadajuy jiji vid pynych topazovych veselych oej do synych nih u dyvnomu syniomu z siajuymy vohnykamy vzutti, vony namahalysia zrozumity, ym tak schoa i ne schoa vodnoas cia inka na inok Jan-Jach. Vai staryny chotily, ob ja, oznajomyvy iz medycynoju Jan-Jach, vkazala na pomylky likariv i rozpovila pro dosiahnennia Zemli. Ale moji znannia u nauci Jan-Jach mizerni i, holovne, ja ne maju osnovnoho kryteriju, neobchidnoho, ob sudyty pro bu-jaku nauku, ne maju ujavlennia pro jiji doliu u tvorenni liudkoho astia. Tomu vystupaty poradnykom i krytykom bulo b z moho boku neskromno j neemno. Vse, o ja mou, ce rozpovisty vam pro perekody, podolani na Zemli Vykladannia bu-jakoho predmeta, osoblyvo velykych rozdiliv nauky, u nas poynajesia z rozhliadu istorynoho rozvytku i vsich pomylok, dopuenych na joho liachu. Tak liudstvo, boriuy iz vlastyvym liudiam prahnenniam zabuvaty nepryjemne, zachyaje sebe vid liachiv i povtorennia kolynich nevda, jakych bulo bahato v dokomunistynij istoriji. Ue v ERS vyznaylasia velyezna riznycia mi sylamy j materinymy zasobamy, jaki liudstvo vytraalo na medycynu i na nauku vojennoho j techninoho pryznaennia. Najmudrii holovy buly zajniati u fizyci, chimiji, matematyci. Krok za krokom bilohija i medycyna rozchodylasia z fizyko-matematynymy naukamy u svojemu ujavlenni pro svit, choa zovni yroko korystuvala jichnimy metodamy i doslidnykymy aparatamy. V rezutati pryroda navkolo liudyny i vona sama, jak astyna jiji, postaly pered liudstvom jak o voroe, o musy buty pidkorene tymasovym ciliam suspistva. Veni zabuly, o velyka rivnovaha pryrody i konstrukcija orhanizmu je naslidkom istorynoho liachu nejmovirnoji tryvalosti i skladnosti, v pidporiadkuvanni i vzajemozvjazku integranych astyn. Vyvennia cijeji skladnosti cho by u zahanych rysach vymahala bahatovikovoji roboty, a liudstvo Zemli poalo neobano i pospichom prystosovuvaty pryrodu do perechidnych utylitarnych cilej, ne rachujuy iz neobchidnymy liudiam bilohinymy umovamy yttia. I liudyna spadkojeme bolisnoho mijardolitnioho liachu, projdenoho planetoju, jak ne vdianyj i nerozumnyj syn zachodylasia roztrykuvaty, perevodyty v entropiju osnovnyj kapital, jakyj jij distavsia: nakopyenu v bisferi energiju, o, jak nakruena koly pruyna, posluhuvala dlia techninoho strybka liudstva Eviza zupynyla, i tijeji myti zal vybuchnuv stukotom dolo ob derevo. Poruena tema bula blykoju planeti Jan-Jach, dotla rozorenij nerozumnymy predkamy. Eviza, jaka ne zvykla do takoji reakciji zibrannia, stojala, bezporadno ohliadajuy burchlyvu audytoriju, poky holovujuyj ne vhamuvav zachoplenych sluchaiv. Eviza zovsim ne zbyralasia rozpaliuvaty prystrasti nestrymanoji audytoriji, o pryzvelo b do vtraty rozumnoho i krytynoho spryjniattia. Vona vyriyla buty obalyvioju. Vona rozpovila, jak korotkozoro pomylylysia ti, chto torestvuvav, peremahajuy okremi projavy chvorob z dopomohoju chiminych zasobiv, orino vypuskajuy tysiai novych, po suti, fayvych likiv. Vidbyvajuy dribni vylazky pryrody, veni prohledily masovi naslidky. Prytlumliujuy chvoroby, ale ne zciliujuy chvorych, vony porodyly achlyvu kikis alerhij i rozpovsiudyly najstraniyj jich riznovyd rakovi zachvoriuvannia. Alerhija vynykala j erez tak zvane imunne perenapruennia, jakoho zaznavaly liudy u svojich tisnych pomekanniach, kolach, kramnyciach i vydovyach, a tako vnaslidok postijnoho perenesennia vydkym avtotransportom novych tamiv mikrobiv i virusiv z odnoho kincia planety v inyj. V cych umovach bakterini fitry, vyrobleni orhanizmom u bilohinij evoliuciji, peretvoriuvaly na svoju protylenis, na vorota infekciji, jak, napryklad, myhdalyny horla, synusy oblyia y limfatyni vuzly. Vtrata miry u vykorystanni preparativ i v chirurhiji pokodyla ochoronni systemy orhanizmu, jak, prymirom, bezmirne vykorystannia vlady pidirvalo ochoronnu systemu suspistva zakon i mora. Sutnis likuvannia, zasnovana na starych ujavlenniach, vidstala vid yttia. Koly v procesi rozvytku suspistva zahynuly religija, vira v potojbine yttia, v sylu molytvy i v udo, svitospohliadannia vidstaloho kapitalistynoho ustroju zajlo v beznadijnyj hluchyj kut nevirja, poronei j bezcinoho isnuvannia. Ce porodylo sucini nevrozy staroho pokolinnia. Nahnitannia zahrozy totanoji vijny jak zasib politynoji ahitaciji, postijne nahaduvannia pro ce u hazetach, radi, telebaenni spryjalo psychozam sered molodoji astyny naselennia superelyvym prahnenniam vyde viduty vsi radoi yttia i vtekty vid jiji reanosti. Perenasyenis rozvahamy, napruha tunych pereyva stvoryly svojeridnyj perehriv psychiky. Liudy dedali napolehlyvie mrijaly pity v ine yttia, do prostych radoiv buttia predkiv, do jichnioji najivnoji viry v rytualy i tajemnyci. A likari probuvaly zciliaty za starymy kanonamy kolynich tempiv, inoji napruenosti

buttia. Mayny, blahoustrij ytla, technika pobutu istotno zminyla normane fizyne navantaennia liudej. Medycyna prodovuvala korystuvatysia nakopyenym u zovsim inych umovach yttia. Zahane oslablennia orhanizmu, mjazovoji i skeletnoji system pryzvodylo, nezvaajuy na brak vakoji roboty, do masovoho rozvytku hry, ploskostoposti, korotkozorosti, zbiennia perelomiv, rozyrennia ven, hemoroju, rozrostannia polipiv j oslablennia sfinkteriv z poruenniam travlennia i astymy javyamy apendycytu. Bezli defektiv kiry spryynyv nepravynyj obmin reovyn. Likari, sturbovani naplyvom zachvoriuva, bez upynu operuvaly, klenuy nudnu rutynu prostych vypadkiv i ne pidozriujuy, o zustrilysia z peroju chvyleju bidy. A koly vslid za totanym oslablenniam liudej dedali astie poaly zustriatysia chvoroby zipsovanoji spadkovosti, tiky dekomu z peredovych venych vdalosia rozpiznaty v ciomu Strilu Arimana. Najbie blahodijannia znyennia dytiaoji smertnosti obernulosia lychom, nahorodyvy bezliiu psychino nepovnocinnych, cilkovytych kretyniv y fizyno defektyvnych vid narodennia liudej. Tryvonoju nespodivankoju stalo zbiennia vypadkiv narodennia dvoch, trioch ditej, o zahalom znyuvaly rive zdorovja i psychiky. Boroba z novoju bidoju vyjavyla vykliuno vakoju. jiji mona bulo podolaty lye pry vysokij moranij vidpovidanosti vsich liudej i pronyknennia nauky v samu hlybynu molekuliarnych henetynych aparativ. Eviza pereliyla e kika pidstupnych pastok, jaki postavyla pryroda na prohresyvnomu liachu liudstva. liach cej poliahav u povernenni do pervisnoho zdorovja, ale bez kolynioji zalenosti vid bezanoji pryrody. Su spravy poliahala v tomu, ob vidijty vid jiji hekatomb, zavdiaky jakym vona zdijsniuje polipennia i vdoskonalennia vydiv tvaryn, neadno pomajesia za nedoluhi sproby liudyny zvinytysia vid jiji vlady. I ce nam vdalosia! vyhuknula Eviza. My vsi zdorovi, micni, vytryvali vid narodennia. Ale my zrozumily, o nae prekrasne liudke tilo zasluhovuje kraoho, ni sydinnia u krislach i natyskannia knopok. Nai ruky najkrayj instrument z usich stvorenych pryrodoju abo liudynoju prosia tonkoji roboty, ob otrymuvaty istynne zadovolennia. Bie toho, my zmahajemosia za yttia svoho rozumu dostotu tak samo, jak i za yttia tila. Vy diznajetesia pro vsi ti zusyllia, jaki my vytratyly v nerivnij borobi. Nerivnij tomu, o hlybyna i vseochopliujua mohutnis pryrody dosi ne vyerpani j dosi liudstvo vede nevtomnyj bij za svoje rozumove i fizyne zdorovja i hotove do bu-jakoho vypadku pryrodnych stychijnych syl! Zakinennia promovy Evizy vyklykalo novu chvyliu schvanoho homonu. Suvora, navi natchnenna serjoznis zijla z neji, i vona peretvoryla na yttieradisnu, z vidtinkom hrajlyvosti inku, jaka schylyla pered zaloju u vinomu pokloni tancivnyci. Metamorfoza posylyla revye zachvatu sered molodych medykiv. Tormansinam vzahali podobala vesela serjoznis zemlian, jaki nikoly ne artuvaly z velykymy pouttiamy, nikoho ne vysmijuvaly, ne namahalysia porozvaatysia za rachunok inoho Eviza povernula na svoje misce i znovu sposterihala za dopovidaamy. Vony hovoryly rozumni rei na rivni nauky Tormansa, povidomlialy pro novi vidkryttia, ale cikavi ideji hubylysia v masi nepotribnych fraz. Dumka, jak zahnane zviriatko, metalasia mi slovesnymy nahromadenniamy vysloviv, vidstupiv, reminiscencij, scholastyky dokaziv. Veni Tormansa bahato uvahy prydilialy zapereenniam, slovesno znyujuy te, oho nibyto buty ne moe j o nemolyvo vyvyty. Pro vidomi javya pryrody tverdyly jak pro neisnujui, ne rozumijuy skladnosti svitu. Cej nehatyvnyj napriamok nauky korystuvavsia najbiym uspichom sered masy liudej Jan-Jach tomu, o pidnimav jichnij malyj dosvid i vukyj zdorovyj hluzd do ostannioho slova nauky. Mynulo nemalo asu, a Eviza, za vyniatkom psycholohinych sposteree, ne vydobula maje nioho vartoho uvahy. Zvyku hovoryty, ne zvaajuy ni na o, vona pojasniuvala baanniam utverdyty pered inymy svoju osobystis. Krim toho, vyverhajuy potoky sliv, liudyna otrymuvala psycholohinu rozriadku, neobchidnu u ciomu sviti postijnoho pryhniennia i rozdratuvannia. Vyslovliuvaty dumky u bahatoslivnych promovach stavalo dedali obtialyvie. Eviza zradila, pouvy, o oholoeno perervu. Vona pidvelasia, namiriajuy znajty bezliudne misce, ob projtysia, vidpoyvajuy, ta de tam! jiji otoyv halaslyvyj natovp zbudenych tormansin i tormansinok riznoho viku, vid junych praktykantiv do. syvovolosych naanykiv hospitaliv ta profesoriv medynych instytutiv. Eviza znajla pohliadom svoho holovlikaria. Vin pidijov, bezceremonno roztovchujuy liudej. Pidvezty vas do jidani pidkripytysia? Rozstupisia, kolehy dy, naa hostia holodna i stomyla! Evizi ne chotilo jisty, osoblyvo u neznajomij jidani. V neji propadav apetyt vid nezrozumiloji nepryjazni inok, jaki rozdavaly jiu. V ytti Tormansa bu-jaka zalenis vid liudyny vyjavliala prynyzlyvoju. Toj, do koho zvertalysia z prochanniam, hlumyvsia j zbytkuvavsia, per ni vykonaty svij priamyj obovjazok. Vidraza abo v kraomu vypadku cilkovyta nezacikavlenis u roboti vyrizniala ky. Dy tremtily pered nymy, oikujuy najlementarnioji posluhy. Na zavodach i fabrykach, de komanduvaly lilovi Zmijenosci, stanovye bulo inym. Najmenyj opir karavsia nehajno, najastie vidpravkoju do Palacu Ninoji Smerti. Zate poza pynymy oyma sanovnykiv i ochoronnykiv ky znualy nad dy jak chotily. I ti pokirlyvo terpily, znajuy, o v bu-jakyj moment za rienniam Rady otyrioch ky mou staty jichnimy katamy. Na Tormansi osoblyvo bojaly mayn. Masove zastosuvannia mechanizmiv v rukach nevychovanych j ozloblenych liudej stvoriuvalo pidvyenu nebezpeku. Transportni katastrofy staly povsiakdennym javyem na Jan-Jach, zvynymy vvaaly i dyki rozpravy z dovhoyteliamy.

Rozmirkovujuy, Eviza jla poriad z holovlikarem alejeju do nykoho budynku, de buly jidania i hote. Vas dyvuje, omu ja schovavsia v kui, a ne kynuvsia na dopomohu pymennykovi? raptom zapytav holovlikar, namahajuy zazyrnuty u vii svojij suputnyci. Ni, bajdue vidkazala Eviza. Jiji ne cikavyla personana motyvacija vynku, jakyj nemynue vyplyvav iz suspinoho yttia Tormansa. Ja mih pokaliyty ruky i nakodyty bahatiom liudiam, pozbavyvy jich molyvosti prooperuvatysia. Raptom z-za dverej vychopyvsia hurt liudej i z krykom kynuvsia do nych. Holovlikar posiriv, lyce joho spotvorylo vid achu. Eviza, lyajuy spokijnoju, upiznala molodych likariv, uasnykiv konferenciji. Vony naletily vychorom, vidtrutyly holovlikaria i inym kicem otoyly hostiu z Zemli. Eviza pryhadala, jak odnoho z perych dniv u stolyci jiji vrazyla jurba, jaka otoyla vrodlyvu, nedoladno vdiahnenu inku. Ce bula znamenyta artystka, jak pojasnyly potim Evizi. Vona daruvala pravoru i livoru zaveni usmiky. Kika olovikiv u ervonomu odiazi brutano roztovchuvaly narod, jakyj tak samo bezceremonno natyskav. Dosy bulo zjavytysia v hromadkomu misci populiarnij liudyni, jak sotni molodych liudej kydalysia do nioho, vyproujuy o-nebu na pamja. Teper sama zorelitnycia opynylasia v koli cikavych, na astia, lye likariv. Pered neju stojala j usmichalasia dosy mylovyda tormansinka: smahliava kira, orne volossia i siajui vuki oi jaskravo vidtiniuvalysia ovtym vbranniam, o obliahalo jiji posta. Darujte, my vyriyly zatrymaty vas. Pomityly, o vam choesia pity. Navriad y my e raz zustrinemosia z vamy! U nas je due valyvi zapytannia, i vy ne vidmovyte nam Ne vidmovliu, tak samo veselo vidkazala Eviza, jako zmou. Moji znannia due obmeeni. o vas cikavy? Seks! Rozkai, jak u vas na Zemli daju radu cij bezlii bid, potunomu batohu v rukach vlady, spokusi do najvyoho j obludnoho astia. Rozkai abo cho by dajte vidpovi na zapytannia, jaki my ne zmohly vam postavyty u zali konferenciji! Eviza pomityla haliavynu, ohorodenu merydinanoju alejeju vysokych i hustych derev i zachyenu vid speky. Jiji zaproennia perejty tudy spryjnialy iz zachvatom. Nyzeka i cupka trava zariabila vbranniamy liudej, jaki prymostyly u tini, a Eviza vlatovuvala pered nymy na horbku, pidhornuvy pid sebe nohy, pidsmijujuy nad soboju, o vona znovu stala propovidnyceju. Zaraz pered neju bula ina meta, ani na konferenciji. Tut mona hovoryty bez obavy travmuvaty formuliuvanniamy, jaki zavdy zvua hostro pry riznyci v intelektuanomu spryjniatti. Eviza podyvylasia na temne nebo Tormansa, perevela pohliad na filetovi smuhy tinej i vidula, jak jiji pidchopyla muzyna lohika dumky. Vona namahala jakomoha poetynie peredaty tormansinam vir drevnioho rosijkoho poeta. Holod i prystras ahua spina chvoroba dlia vsich, plavaje, bihaje a y litaje vse jim liahaje do nih I spivuu kincivku: U vidstalych pidhaniaje znov kanukamy boliu holod i liubov! Liudyna i na Zemli, i u vas na Jan-Jach boresia, ob usunuty z yttia ci dvi syly, jaki zavdaju bi. Spoatku batih holodu i maje masove oyrinnia. Potim batih liubovi, dobyvy poronei j indyferentnosti seksuanoho yttia. Liudstvo Jan-Jach to zapereuje sylu j znaennia seksu, to vychvaliaje cej potiah, nadajuy jomu dominujuoji vahy v ytti. Vid metannia z odnijeji krajnosti v inu stateve vychovannia pryreene. A chiba vono je u vas? poulosia zapytannia. Je, i vvaajesia due valyvym. Treba navyty buty hospodarem svoho tila, ne tamujuy baannia i ne pidkoriajuy jomu do rozpuenosti. Chiba mona rehuliuvaty liubov i prystras? Nepravyne poniattia. Koly vy katajete na hrebeni chvyli, to slid volodity mystectvom balansuvannia, ob ne vpasty. Ta koly treba zupynyty, todi vy zalyajete chvyliu, vidstajuy vid neji Pobayvy zdyvuvannia sluchaiv, Eviza zbahnula, o v moriach Tormansa nemaje velykych prybijnych chvy i sluchaam nevidome katannia na latach. Ja ne zhaduvala na zibranni pro podvijnu zalenis. Bahatstvo psychiky vid duoho i zdorovoho tila, jake vid bahatohrannoji psychiky nasyene vidvahoju, prahnenniam, nevtomnistiu i uttievistiu. Bichimina budova liudyny taka, o vymahaje postijnoji smertnosti mozku na odnu pjatu astyny joho potunosti, a ce pidtrymujesia tiky rivnem ketosteroniv statevych hormoniv u krovi. Za o liudyna rozrachovujesia, hovoriay vaymy slovamy, postijno erotynoju hostrotoju pouttia. Jako hamuvaty ce pouttia nadto dovho, to vynykaju nervovi zlamy i psychini zruennia, toj raptovyj i ujarmliujuyj potiah do vypadkovych partneriv, o v davnynu nazyvalo neasnym kochanniam. Vychody, treba rozporiadaty i robyty ce impusyvno, spalachamy, skazala tormansinka, jaka poala besidu. Ave. A jak e liubov? Ade impus ne moe tryvaty dovho? Davnia, jak svit, pomylka! Liudyna pidnialasia do spravnioho kochannia, ale tut u vas i dali vvaaju po-peernomu, o kochannia tiky stateve zjednannia. y treba hovoryty vam, naskiky istynna zakochanis bahata, jaskravia, tryvalia? Tu velyku vidpovidnis usim prahnenniam, smakam, mrijam, o mona nazvaty kochanniam, i v nas na Zemli ne znajde lehko j prosto. Dlia nas kochannia sviaenne slovo, jake oznaaje pouttia vseochopliujue i bahatohranne. Ale i v najvuomu rozuminni ysto fizyna,

stateva liubov nikoly ne maje odnobinoho vidtinku. Ce bie, ni nasoloda, ce sluinnia kochanij liudyni j razom z nym krasi j suspistvu, inkoly navi pidkoriajuy vymoham henetynych zakoniv vsupere svojim osobystym smakam, jako vony rozchodiasia z nymy, pry baanni maty ditej. A pidstupnu sylu, nerozriadenych hormoniv my navyly vypuskaty na voliu, stvoriujuy vnutrinij spokij i harmoniju Neve na Zemli ne navyly rehuliuvaty ciu sylu chiminymy preparatamy? zapytav znajomyj Evizi nejrochirurh. Krae ne vtruaty u due skladnyj zvjazok hormoniv, jaki trymaju psychofizilohinu osnovu indyvida, a jty pryrodnym liachom erotynoho vychovannia. I vy navajete erotyky divat i junakiv? Neuvano! vyhuknuv nejrochirurh. Na Zemli ce rozpoalosia dekika tysia rokiv tomu. Chramova erotyka starodavnioji Hreciji, Finikiji, Indiji, vozvedena do religijnoho sluinnia. Devadazi chramovi tancivnyci vyvaly i praktykuvaly eros takoji intensyvnosti, ob povnistiu vyerpaty seksuani baannia i perevesty liudynu na ini pomysly. Takymy je i tantryni obriady dlia inok. Ote, na Zemli zavdy isnuvav kut prystrasti j inky? zapytala nemoloda sluchaka. U nas odrazu poynajesia rozmova pro rozbeenis i rozpustu Zovsim ni! U pervisnych suspistvach, jaki sklalysia zadovho do komunistynych er, inky prynyuvaly do roli robooji skotyny. Isnuvaly nibyto sviaenni obriady specinych operacij, jak, napryklad, klitorotomija, ob pozbavyty inku seksuanoji nasolody. Navio? zliakano vyhuknuly tormansiny. ob inka nioho ne vymahala, a pokirno vykonuvala svoji obovjazky prysluhy i ditonaroduvanoho mechanizmu. Jakymy buly jichni dity? Temni j orstoki dykuny, chiba mohlo buty inake? I vy vporalysia z cym? Vy bayte nas tut, naadkiv usich ras na Zemli Velyka Zmija! Skiky perekod na liachu do spravnioji dobroty v kochanni! vholos podumala juna tormansinka, o sydila schrestyvy nohy, v peromu riadu. Vsioho mona dosiahty, jako rozumno j serjozno zajniatysia pytanniamy stati. Nemaje nioho prynyzlyvioho j ohydnioho dlia olovika, ni inka, jaka vymahaje vid nioho nemolyvoho. Dlia inky obrazlyva neobchidnis samoobmeuvannia, obovjazok riatuvaty kochannia, jak movylo u davnynu. Obydvi stati povynni odnakovo serjozno stavyty do seksuanoho boku yttia Poulosia znevalyve hmukannia. Vysokyj likar z jakoju blyskuoju brokoju na hrudiach pidvivsia i projovsia mi riadamy sluchaiv, nachabno pohliadajuy na Evizu. ekav inych odkrove vid poslanyci Zemli. Ci stari, jak Bili Zori. o vy praktykujete poatkove, tak by movyty, znajomstvo konoji pary? Zvyajno! ob staty paroju nadovho zakochanych. A koly ne vyjde nadovho? Oboje otrymaju rozriadku, ade vony naveni Erosu. Absoliutno nemolyvo u nas! Abo zemliany ne maju holovnoho pouttia kochannia revnoi. Skazaty vsiomu svitovi: ce moja inka! Takych revnoiv nemaje. Ce zalyky pervisnoho statevoho vidboru supernyctva za samku, za samcia bajdue. Zhodom, pid as vstanovlennia patrirchatu, revnoi rozkvitaly na osnovi instynktu vlasnosti, tymasovo zhasla v erotyno vporiadkovanomu ytti antynoho asu i znovu vidrodyla pry feodalizmi, ale erez strach porivniannia, pry kompleksach nepovnocinnosti y prynyenosti. Do rei, achlyva neterpymis vaoji oliharchiji javye takoho typu. ob ne posmily stavyty koho vye, vvaaty kraym! A nai syni, spokijni inky j oloviky ne revnyvi, spryjmajuy navi tymasove nerozuminnia, Prote znaju, o najvye astia liudyny zavdy na mei joho syl! Oponent podyvyvsia na Evizu, po-oloviomu ociniujuy. Oevydno, ce molyvo ly tomu, o vy, zemliany, nastiky cholodni, o vaa prekrasna zovninis rade vidtovchuje, ani pryvabliuje. Dechto z olovikiv schvano zapleskav. Eviza dzvinko rozsmijala. Po dorozi siudy ja ula dejaki rozmovy mi prysutnimy tut, jaki ociniuvaly moji dostojinstva zovsim po-inomu. I teper ja viduvaju uvahu, adresovanu mojim noham. Eviza pohladyla svoji kruhli kolina, o vyhliadaly z-pid korotkoji sukni. Ni na chvylynu ja ne perestavala viduvaty spriamovane do mene baannia. Ote, cholodnis ne zavaaje pryvablyvosti j mij oponent ne pravyj. inky-likari nahorodyly Evizu opleskamy schvalennia. My spravdi cholodni, doky ne vidpustyly sebe na voliu erotyci, i todi Eviza povino pidvela i vyprostala, usia napruyvy, niby v chvylynu nebezpeky. I tormansiny pobayly metamorfozu zorelitnyci. Jiji huby rozkryly, niby dlia pisni y nevymovlenych sliv, tyhriai oi zrobylysia maje ornymy. I bez toho vyzyvni hrudy molodoji inky pidnialy e vye, strunka yja jako vyriznyla na neyrokych priamych pleach, nemyslymo ystych i hladekych, rumjane chvyliuvannia prostupyv kri zasmahu na oholenij kiri. Spokijnoji i pryvitnoji venoji bie ne isnuvalo. Zjavyla inka, sama su jiji stati u spokuslyvij vrodi j syli, zaklyna, hrizna, le-le znevalyva

Perevtilennia vydalosia takym raziuym, o jiji sluchai pozadkuvaly. Zmija, istynna zmija! poulosia pereiptuvannia pryholomenych tormansinok. Skorystavy zamianniam, Eviza pila z haliavyny, i nichto ne posmiv jiji zupynyty. edi povino jla vulyceju, neholosno laspivujuy i namahajuy strymaty pisniu, o rvalasia z jiji dui. Jij chotilosia vyjty na velykyj majdan, jij davno ve ne vystaalo prostoru. Tisni komiryny kimnatky, de vona teper postijno buvala, nesterpno hnityly jiji. asom tak stavalo toskno dychaty j dyvyty i braklo syl, o edi vyruala brodyty, promynajuy maleki skvery i vbohi ploi, namahajuy vybraty do parku. Teper vona astie chodyla sama. Traplialosia, o jiji zatrymuvaly lilovi abo liudy iz znakom oka na hrudiach. Kartka nezminno vyruala jiji. Casor zvernula jiji uvahu na riadok znakiv, pidkreslenyj synioju linijeju, jaka oznaala vyjavliaty osoblyvu uvahu. Jak pojasnyla Casor, ce buv katehorynyj nakaz usim tormansinam cho by de vony praciuvaly v jidani, kramnyci, saloni zaisok y v hromadkomu transporti, prysluytysia edi jakomoha vyde j krae. Poky edi chodyla z Casor, vona ne korystuvalasia kartkoju i vpevnylasia na dosvidi, jak vako riadovomu mekancevi stolyci dobytysia ne tiky osoblyvoho, a zvyajnoho dobroho stavlennia. Ta tiky-no zjavlialasia na svit kartka, jak brutani liudy zhynalysia v prynyzlyvych poklonach, starajuy vodnoas jakomoha vyde sprovadyty nebaanu vidviduvaku. Ci peretvorennia, vyklykani strachom, nastiky vidtovchuvaly edi, o vona korystuvalasia kartkoju lye dlia oborony vid lilovych. Ve kika dniv edi ne vdavalosia zvjazatysia po SDF ni z Evizoju, ni z Virom. Vona ne bayla i z Rodis. Vir Norin yv sered uenych. edi vyriyla ne zjavliatysia tam bez nahanoji potreby. Vona rozrachovuvala na vyde povernennia Evizy j ne mohla zrozumity, o zatrymalo jiji tam bie ni na dobu. edi vyruyla do podruhy piky, ne benteay znanoju vidstanniu j nedoladnym planuvanniam mista. Kilometr za kilometrom ila vona, ne dyvliay na odnomanitni budynky, vyukujuy skuptury i pamjatnyky, jaki b vidbyvaly mriji narodu, pamja mynuloho, prahnennia do prekrasnoho. Na Zemli due liubyly skuptury i zavdy stavyly jich na vidkrytych i bezliudnych misciach. Tam liudyna znachodyla oporu svojij mriji e v ti asy, koly marnota nepotribnych sprav, tisnota yttia zavaaly liudiam pidnimatysia nad povsiakdennistiu. Najvelynia mohutnis fantaziji! U holodi, cholodi, terori vona stvoriuvala obrazy prekrasnych liudej, y to v skupturi, y v maliunkach, knykach, muzyci, pisni, vbyrala v sebe yrotu i sum stepu j moria. Usi razom vony peremahaly inferno, budujuy peru stupi pidjomu. Za neju poavsia druhyj stupi vdoskonalennia samoji liudyny, i tretij peretvorennia yttia suspistva. Tak stvoriuvalysia try peri velyki stupeni schodennia, i vsim jim osnovoju sluhuvala fantazija. A v misti Centru Mudrosti na majdanach i v parkach stojaly obelisky abo zobraennia zmij z povanymy napysamy. Zridka traplialy idolopodibni statuji velykych naanykiv riznych peridiv istoriji Jan-Jach, nezvaajuy na riznyciu v odiazi, jak blyzniuky schoi odyn na odnoho zahrozlyvymy, nepochytno-voliovymy oblyiamy i pozamy. Buly vidsutnimy skuptury, prysviaeni prosto krasi liudkij, ideji, vysotam dosiahne. Podekudy styraly nahromadennia iravoho zaliza, pokruenoho niby v korach chvoroji psychiky svojich tvorciv, ce buly zalyky skuptur epochy, jaka pereduvala Stolittiu Holodu, zbereeni na vtichu suasnym mekanciam Jan-Jach. Prochodiay povz deravni budivli, edi ne bayla ni vitraiv, ni fresok: oevydno, mohutnis fantaziji obrazotvoroho mystectva zavaala volodariam, zmahajuy iz nymy u vladi nad duamy liudej. Zvyajno, pravyty temnoju i ploskoju psychikoju, jaka znala lye prymityvni potreby j ne bayla liachiv ni do oho inoho, bulo prostie edi zavernula do vukoho provulka mi odnakovymy ervonymy budynkamy, ozdoblenymy starovynnymy maliunkamy z ornoji keramiky. Zdavalosia, velyezni krapli smoly tekly po yrokij hladini stin. Tut buly kvartyry dy, prytulok Evizy u stolyci. edi nabrala vidomyj kod, o vidkryvav dveri, i v malekomu peredpokoji holosno zapytala dozvolu uvijty. Hlava domu, litnij bakteriloh prychodyv dodomu ridko, ve as perebuvajuy v Patruliach Zdorovja. Pouvsia holos hospodyni, o zaprouvala edi do suminoji kimnaty. U krisli, z knykoju v rukach, sydila inka serednich rokiv iz zaplakanym oblyiam. Vyjavylosia, o Eviza ne zjavlialasia dodomu ve otyry dni. inka zapytala tryvono: Jak vy hadajete, vaa zemna podruha e pryjde siudy? Ade tut lyyly jiji rei! Zvyajno, pryjde. Ale o z vamy stalo? Bida! Meni tak potribna vaa podruha. Tiky vona moe polehyty moje hore. Jake, molyvo, ja dopomou zaraz? Ja inka schlypnula. Sliozy pokotylysia po okach. edi poklala ruku jij na holovu. Ne mou, inka pidniala knyku, zovsim ne mou ytaty. Ne bau. Jak buty? Ja trochy zarobliala vypyskamy. A teper? o meni robyty teper? Jak yty? Peredusim zaspokojte. Vy majete olovika j ditej, vy jim due potribni. Strano staty bezpominoju. Vy ne rozumijete. Knyky buly mojeju jedynoju vtichoju. Meni, nikomu ne potribnij, knyhy daju meni vse! i znovu potik sliz. Ne bau! A nai likari ne znaju, jak dopomohty. Sliozy bezporadnosti j beznadiji boliae ozvaly u dui edi. Vona ne vmila borotysia z alistiu, cym novym pouttiam, jake dedali synie ovolodivalo neju. Treba poprosyty Evizu dopomohty inci jakymy synodijuymy likamy. U mori strada na Tormansi stradannia inky buly vsioho ly krapleju. Dopomahaty krapli ne vaoto j marno dlia moria. Tak uyly edi na Zemli, vymahajuy zavdy vyznayty pryyny lycha j

dijaty, znyujuy joho korinnia. Tut e vse vyjavylo navpaky. Pryyny buly slipuo jasnymy, prote vykorenyty jich u bezodni inferno Tormansa ne mohly ni edi, ni ve ekipa Temnoho Polumja. edi sila poru iz zaplakanoju inkoju, zaspokojila jiji i lye todi ruyla dodomu. Smerkalosia. Na miano osvitlenych vulyciach majayly poodynoki perechoi, to zjavliajuy u svitli lichtariv, to znykajuy u pimi. Vid nykoho misiacia z joho slabkym sirym svitlom padaly le vydymi prymarni tini. Mabu, edi bula jedynoju inkoju na bezliudnych vulyciach cioho rajonu. Vona ne bojala, jak i bu-jaka liudyna z Zemli. U davnynu osnovoju bezstranosti najastie vvaalasia nedorozvynena nervova systema i samovpevnenis, jaka jla vid nevihlastva. Komunistyne suspistvo porodylo inu vyu stupi bezstranosti: samokontro pry povnomu znanni ta nadzvyajnij oberenosti u dijach. edi ne pospiala povernutysia do svojeji komiryny i zhaduvala sribni misiani noi Zemli, koly liudy niby rozyniajusia u ninij pryrodi, usamitniujuy dlia mrij, kochannia y zustriajuy iz druziamy dlia spinych prohulianok. Tut z nastanniam temriavy usi maly dodomu, pid zachyst stin, zliakano ozyrajuy. Bezpominis tormansin pered Striloju Arimana zajla daleko i voistynu stala trahedijeju. edi jla blyko hodyny, doky ne opynyla u dobre osvitlenij centranij astyni mista Centra Mudrosti. Veirni rozvahy pryvabliuvaly siudy bezli liudej, perevano ky, jaki prychodyly dlia bezpeky kompanijamy po kika olovik. Dy unykaly zjavliatysia v misciach, o jich vidviduvaly ky. edi te namahala unykaty kompanij dy, ob ne vdavaty do vtomlyvoji psycholohinoji diji i tym bie ne korystuvaty ochoronnoju kartkoju volodariv. I cioho razu, vhledivy poperedu hrupy olovikiv, jaki horlaly rytminu pisniu pid akompanement zvukoperedavaa, edi perejla na druhyj bik vulyci, zupynyla pid kamjanymy vorimy. Tudy-siudy snuvaly mymo liudy, ulysia vyhuky j rozkotystyj rehit, tak vlastyvyj mekanciam Jan-Jach. Pidijly dvoje junakiv i sprobuvaly zahovoryty z neju. Jaskravo-ervone lilove svitlo zalyvalo yroki schody, padajuy kosym kaskadom z frontonu budivli Palacu Veirnich Zadovole, otoenoho podvijnym kolom kvadratnych, synich iz zolotom kolon. Znenaka chlopci znykly, jich niby vitrom zvijalo, dorohu perehorodyly troje ky vzirci. Vony pidijly, vdyvliajuy u edi j pro o hovoriay odyn odnomu. Raptom yja hruba ruka schopyla edi zzadu, prymusyvy obernutysia. Hostre viduttia nebezpeky pidkazalo jij vidchylytysia vbik. Stranyj udar, zavdanyj ymo vakym, metalinym, zaepyv jiji holovu, zder kuru na potylyci, rozirvav mjaz i rozdrobyv pravyj pleovyj suhlob, z kliuyceju i astynoju lopatky. Vakyj ok stysnuv jij horldo j serce, zamaryv oi, hasiay svidomis. Potovch vid padinnia pronyzav jiji tysiaeju rozpeenych noiv u plei, ruci j yji. Zusylliam voli edi pidvela holovu i smyknulasia, namahajuy staty na kolina. Pered neju niby zdaleku zjavylosia znajome oblyia. otek dyvyvsia na neji z pereliakom, zlistiu i trimfom. Vy? z nevymovnym podyvom proepotila edi. Za o? Pry vsij svojij obmeenosti tormansinyn ne proytav na prekrasnomu oblyi svojeji ertvy ni strachu, ni hnivu. Tiky podyv I alis, tak, same zvernenu do nioho alis! Nezvyajna psycholohina syla divyny o probudyla u joho temnij dui. oho stav? Byj ie! huknuv odyn z joho pryjateliv. He! otek ne tiamliay sebe, zamachnuvsia na nioho. Usi kynulysia navtiky. e ranie rozbihlysia mymovini svidky rozpravy, i osvitleni schody sporonily. edi povino schylyla nabik i rozprosterla na brukivci bilia nih oteka. U bezpominij zlamanosti divyny Zemli jlo u nebuttia stiky ystoji i nezmirno dalekoji krasy, o otek raptom viduv nesterpnu skorbotu j kajattia, niby joho rozirvaly navpil. Ky ne vmily spravliatysia z takymy nezvynymy pereyvanniamy. otek zmih peremohty jich tiky odnym liachom. Zaskrehotavy zubamy, vin vychopyv dovhu tryhrannu holku, z rozmachu vstromyv jiji sobi v hrudy, distavy do sercia, i vpav, vidkotyvy na kika krokiv vid edi. edi ne bayla nioho ni samohubstva oteka, ni toho, jak dvoje lilovych prybihly, povernuly jiji oblyiam, obukaly i, znajovy kartku, z achom vyklykaly liudynu z okom. Do Centranoho hospitaliu, nehajno! rozporiadyvsia toj.

Rozdil XI MASKY PIDZEMELLIA

Faj Rodis ne zmohla pobayty volodaria do svoho nespodivanoho perejizdu u Schovye Istoriji. Vin uchylyvsia vid proanoji audijenciji. Vysokyj chudyj Zmijenose, jakyj sluyv poserednykom mi holovoju Rady otyrioch i Rodis, oholosyv, o Velykyj straenno zajniatyj deravnymy spravamy. Te, o zajniatis zbihlasia z pryhodamy mynuloho tynia, potiylo b Rodis, jakby ne tryvoha za druziv, jaki perebuvaly v misti. Pered vidjizdom z palacu Coam vse-taky vstyhla vstanovyty mikrodatyk koordynativ. Nove pomekannia Faj Rodis, nezvaajuy na pochmuris architektury j zanedbanis, vydalo jij zatyniym, ni palac sadiv Coam. Vono ne vypravdovuvalo pynoji nazvy Schovya Istoriji, buvy vsioho-na-vsioho starym chramom, koly zvedenym na es Vsemohutnioho asu. Ne boestva, a rade symvolu, jakomu v davnynu poklonialy nereligijni tormansiny. Chram asu utvoriuvaly is dovhych budive z velykoji synioji cehly. Vony stojaly paraleno, tuliay do vidkrytoji halereji, o prochodyla na vysoti dvoch metriv nad zemleju, v obramlenni nykoji baliustrady z perepletenych zmij. Frontony konoji z esty budive pidtrymuvaly kolony z hruboho avunu. Zanedbanyj sad z nykymy koliuymy derevamy j kuamy rozrissia mi chramom i vysokoju ervonoju stinoju, po hrebeniu jakoji as vid asu pochodaly lilovi vartovi zi svojimy roztrubamy na hrudiach. Sucha zemlia, nahrita za de, vnoi vyprominiuvala teplo iz zapachom pyliuky. Vseredyni budive ne bulo nioho, krim zvjazok knyok. Po centru konoji zaly stojaly vysoki plyty siroho j ervonoho zernystoho kameniu, pomereani udernakymy vizerunkamy starodavnich napysiv. Pered plytamy vydnilysia kamjani lotky dlia zboru podaja. Na verchnich poverchach bokovi prybudovy buly zastavleni afamy i stelaamy, zabytymy knykamy. U vinych prostinkach hromadylysia tabeli napivzotlilych rukopysiv, hazet, reprodukcij ta estampiv. Kartyna ve dosy znajoma Rodis: na planeti Jan-Jach ne bulo specino zbudovanych schovy, zadovonialysia siak-tak prystosovanymy starovynnymy budovamy, jaki stojaly poronimy. Ne bulo tut i muzejiv z yroko rozhornutoju ekspozycijeju, specino stvorenymy optynymy diramamy, osoblyvym osvitlenniam i zachystom vid pyliuky i temperaturnych zmin. Na verchnich poverchach zberehlysia yslenni kimnaty nevidomoho pryznaennia, vuzeki korydory, chystki balkony j antresoli. Koly Zmijenose poviv Rodis vybyraty ytlo, Tae, jakyj nezminno suprovoduvav zemnu volodarku, vstyh epnuty jij, ob vona obrala sobi pjatyj vid vorit budynok. Zmijenose, ekajuy, o Rodis zachoe poselytysia blye do vorit, zradiv, ale erez bojahuzlyvu oberenis zapytav, omu jij spodobavsia same pjatyj chram. Vin krae zberihsia, ne zadumujuy, vidpovila Rodis. I, krim toho, tam udova zmija na majdanyku schodiv. Spravdi, spravdi! pohodyvsia Zmijenose. Faj Rodis ne kryvyla dueju. Skuptura zmiji u pjatomu chrami pomitno vidriznialasia vid dvoch typiv statuj, poyrenych na vsij planeti. Zvyajno zobraaly zmiju, jaka pidvodyla z yrokych kile, u zahrozlyvij pozi zemnoji kobry. Abo zmija stojala na kinyku chvosta rozhornutoju vhoru pruynoju, z rozkrytoju do neba paeju. Obydva typy zmiji vyraaly zlobu j bojovu hotovnis. U pjatomu chrami nevidomyj skuptor zobrazyv velyeznu avunnu zmiju u pozi vidaju: nesymetryni, niby v sudoronomu zlami, kicia, stradnyky vidchylena nazad verchnia astyna tila, vuka paa, z jakoji rvesia nimyj kryk. Zmija, podibno liudiam, viduvala svij polon i namahala vyrvatysia z nioho. Myte, bez sumnivu, peredbayv koncepciju inferno. Rodis vidvely ytlo z dvoch navydkuru prybranych, naskri propachlych pyliukoju i starymy paperamy kimnat u mezonini pjatoho budynku. Zanesly ranie pryvezeni mebli. Rodis chotila poselytysia u dvoch vidnosno zatynych kimnatach, zjednanych z balkonom, jakyj vychodyv na obernenyj do hir bik chramu. I znovu Tae, vybravy moment, poradyv jij vlatuvaty u dvoch asymetrynych komirynach, blykych do torcia kruto vyhnutoho dachu. Zmijenose nakazav lilovym rozstavyty mebli (a vse majno Rodis skladalosia, jak vidomo, z odnoho SDF i sumky z zapasnymy batarejamy), vidklaniavsia, oholosyvy, o as vid asu naviduvatymesia do volodarky zemlian dlia perevirky zrunosti jiji ytla j obsluhovuvannia. Velykyj i mudryj, Zmijenose zvyno zihnuvsia, zveliv perekazaty vam, ob z ohliadu na velyku nebezpeku vy ne zalyaly b Schovye Istoriji. Tut ochorona, zdatna vidbyty napad. Na vulyciach mista zavdy je nebezpeka, a volodar, znovu uklin, peven, o vy vidmovyte vid osobystoji ochorony. Vidmovliu! Velykyj ojo ahas use peredbayv! A teper ja pidu. Dlia dopomohy vam lyajesia inener Chonteelo Tollo Frae. Zmijenose nedbalo kyvnuv u bik inenera j vyjov. Pid vakoju chodoju zarypila derevjana pidloha u korydori j na schodach. Tya zapala v staromu chrami. Tae, o dosi stojav movky, z nezvorunym vyhliadom, oyv. estom zaklykajuy Rodis movaty, vin vychopyv tablyku dlia notatok, nakreslyv kika znakiv i prostiah Rodis. Ta proytala: y moe SDF sluyty detektorom elektronnych prystrojiv i chiminych otrujnych preparativ? stverdno kyvnula j oyvyla

devjatyniku. SDF vystavyv merechtlyvyj zelenkuvatyj lichtaryk, promi jakoho probih po kimnatach, ale ne zminyv kolioru. Zate orna kuka z limbom dlia vidliku odrazu zavoruyla vusykamy, fiksujuy dva napriamky v perij kimnati j otyry v druhij. Kerujuy jichnimy vkazivkamy, Tae vyjavyv u mebliach, u afi i v nii vikna is korobook z temnoho dereva. Pidkoriajuy vkazivkam inenera, Rodis pronyzala konu rujnivnym utrazvukom. Operacija tryvala lye dekika chvylyn. Tae z polehkistiu zitchnuv i poprosyv Rodis postavyty zachysne pole. Teper mona hovoryty vino, skazav vin, vmoujuy na dyvani. Navio taka perestoroha? usmichnula Rodis. Nechaj by sobi sluchaly j zapysuvaly. Ni v jakomu razi! peremono vyhuknuv inener. Zaraz vy vse zrozumijete! ahas, obravy vidliudne misce, zrobyv peru velyku pomylku. V due starych chramach je labirynty sekretnych prymie, zabuti z plynom asu j nevidomi volodariam, tomu o dalekohliadni doslidnyky, istoryky j architektory zumily zberehty tajemnyciu dlia nas, dy. U dvoch podibnych budovach Dzerkanij Vei, u chvostovij pivkuli j Kupoli Bilych Sot, u stolyci, zaraz rozmnouju prylady DPA j IKP A cej Chram asu doslidenyj nedavno. Mojemu druhovi, architektoru po vidnovlenniu starych budov, poastylo, ta j to vypadkovo, znajty starovynni plany. Vy tut absoliutno vini. V bu-jakyj moment pid nosom lilovych vy moete pokynuty Schovye Istoriji abo zustritysia tut z kym pobaajete. Druhe nabahato valyvie, radisno skazala Rodis, ce harantija bezpeky dlia tych, chto do mene prychody. Vychid do mista meni zaraz ni do oho. Steennia za mnoju obovjazkovo komu nakody. A vzahali ja mou zavdy, koly zachou, projty kri ochoronu lilovych. Neve? zdyvovano j anoblyvo vyhuknuv Tae. Jakym ynom? Pobayte, obiciala Rodis, ale jak by nam podyvytysia plany? Zavtra ja pryvedu architektora, a zaraz pokau pidzemnyj chid. I meni as ity, ob ne vyklykaty pidozry nadto dovhym perebuvanniam u vas bez svidkiv Otak, inener uvijov do zadnioji kimnaty, o sluhuvala spaneju, opustyvsia navkoliky bilia hruboji stiny i, vziavy nohu Rodis, postavyv jiji nosok proty nepomitnoho zahlyblennia na pidlozi. Lehko vdaryvy po pjati, vin prymusyv Rodis natysnuty na prychovanu kliamku. Potuni pruyny potiahly vbik vuku j tovstu plytu. Z vertykanoji ilyny vijnulo zatchlistiu pidzemellia. Inener uvijov u ornu pimu, pomanyv za soboju Rodis. Tam vin zasvityv lichtaryk i pokazav na iravyj vai, povorotom jakoho prochid zayniavsia.

Siudy mona tiky uvijty, a povertatysia treba inym liachom. U ti asy ne isnuvalo avtomatyky, ta vona j ne vcilila b za bahatioch stoli, pojasnyv Tae. Vony spustylysia vukymy kamjanymy schodamy u tovi stiny, dvii povernuly j poaly pidnimatysia. Na ostanniomu schidci iz stiny styrala serpopodibna rukojatka. Rodis natysnula jiji i mymovoli prymruyla oi vid svitla, opynyvy u svojij spani, tiky z inoho boku. Tae pidskoyv, uchopyvsia za kine karnyza za viknom i plavno opustyvsia na niomu, zasunuvy stinu. Jako chto nenarokom poverne rukojatku, stina lyysia zaynenoju. Tormansinyn siajav, jak chlopyk, o znajov skarb. Zavtra my ekatymemo vas za stinoju u cej e as. Jako vam o zavady, dajte syhnal infrazvukom SDF. Jiu vac pryvozytymu z Palacu Coam. Ne jite nioho, my sami budemo vas hoduvaty. Znajuy va prostyj smak, ne sumnivaju, o nai chari vam spodobajusia. Ale siohodni dovedesia popostyty.

Faj Rodis tiky usmichnula. A teper ja zmuenyj zalyyty vas, skazav Tae. Uziav ruku Rodis, namiriajuy pidnesty jiji do hubiv. Pislia podarunku smerti vona dozvoliala inenerovi ciu ninis i sama inodi ciluvala joho v lob. Ale siohodni vona zlehka vidvela ruku j promovyla: Ja pidu z vamy. Jak? Navio? A lilovi? Faj Rodis usmichnula. Vona opustylasia do statuji zmiji i vyjla na vidkrytu halereju pid malozoriane nine nebo. Lilovi, o tupcialy bilia vchodu u pjatyj chram, zverchnio pryvitaly znajomoho jim Taelia i ne pomityly Rodis. Bilia holovnych vorit zibralosia dekika lilovych z komandyrom na oli. Dotrymujuy formanosti, vin poprosyv kartku Taelia, ne pomityvy zemnoji inky, o jla poriad z nym. Nareti Rodis i Tae vyjly na majdan do pamjatnyka Vsemohutniomu asovi. Rodis bayla joho myhcem z mayny i teper vyriyla rozdyvyty. otyry vysokych lichtari kydaly mertve rtutne svitlo na pamjatnyk. A jak uvijdete nazad? zachvyliuvavsia Tae. Jak vyjla. Masovyj hipnoz! zdohadavsia inener. U nas joho zastosovuju dlia hromadkoho kajattia. Bilohy rozrobyly specinyj aparat u vyhliadi zmiji. Pojednannia muzyky, rytminych ruchiv i svitlovoho hipnozu. U nas je bahato liudej z vrodenymy zdibnostiamy. Pidsyliujuy jich osoblyvym planuvanniam, liudy staju likariamy, ale o ja ne stala likarem. Nepotribnyj istorykovi chyst raptom zhodyvsia Viddalik poulasia yja choda. Inener znyk za postamentom, a Rodis povino ruyla navkolo starodavnioho pamjatnyka, namahajuy zrozumity pouttia narodu Jan-Jach, jakyj yv tysiaolittia tomu. otyry vojedyno zlyti olovii postati hihantkych rozmiriv. Vsemohutniomu asovi, proytala Rodis velyezni zoloti znaky na kruhlomu pjedestali. Oblyiam do vidkrytoho prostoru, zvidky schodyly tisni vulyci, o pidnimalysia z mista, stojav, rozstavyvy nohy, kamjanyj velete z bajduym, nimym vyrazom oblyia. Oboma rukamy vin trymav yrokyj yt z napysom, erez verchnij kraj jakoho perehynala zmija tormansinkoji porody iz stysnutoju z bokiv holovoju. U vidkrytij pai styraly otrujni zuby. Chto potryvoy mohylu asu, bude vkuenyj rozbudenym zmijem, promovliav napys na yti. Z pravoho boku, prychovujuy usmikoju zle potajne znannia, as u svojij druhij podobi propuskaje pid prostiahnutoju rukoju erhu bezlykych liudej, jaki vychodyly z-pid pjedestalu. Na druhomu boci toj e hihant, orstoko roztiahnuvy yrokoho rota i rozduvy nizdri prypliusnu-toho nosa, obruuvav tovstyj, obbytyj cviachamy driuk na tych, chto obijov sektor pjedestalu. Liudy korylysia, zachyajuy oblyia i holovy, padaly na kolina, zvyvajuy, rozkryvajuy ornijui roty u zastyhlych krykach stradannia. Tam, de zbroja ve ne siahala, liudy padaly v provallia, zakryte le pomitnoju reitkoju. etvertyj bik pamjatnyka, povernutyj do chramu, buv obliamovanyj dorikoju iz skla toho kolioru, o j kami pamjatnyka. Tut etverte oblyia veleta osiavala usmika, sumovyta, spovnena rozrady i dyvnoho torestva. Z laskavoju oberenistiu vin schyliavsia nad jurmoju molodych olovikiv I inok a krasyvymy j duymy tilamy, o rvalysia do nioho. Vony tiahlysia do hihanta, a vin niby hladyv doloneju nyvu pidniatych do nioho ruk i perechyliav yroku au na zverneni do nioho z nadijeju i radistiu oblyia. Tycha j zoseredena, Faj Rodis povernula do svojich vidrizanych vid usioho svitu apartamentiv I zvjazalasia po SDF z Evizoju, zmaliuvavy jij roztauvannia novoho pomekannia. Eviza pidjednala Vir Norina, i Rodis zaspokojilasia, o jiji vyhnannia ne vidbylosia na tovaryach. Oevydno, nevdovolennia ojo ahasa bulo spriamovane tiky proty neji. Zaraz u Rodis ne bulo nikoho dorooho za edi, Evizu v Vir Norina, zahublenych u velyeznij stolyci. Za edi Rodis bojalasia najbie. Perebuvajuy sered najnevychovanioji i najnedyscyplinovanioji astyny naselennia, edi ne mohla rozrachuvaty vsi motyvy jichnich vynkiv. Ale Eviza zapevniala, o u edi vse dobre j vona nazbyrala bahato cikavych sposteree. I Rodiv spokijno zasnula na novomu misci, ne zvertajuy uvahy na bezperervne potriskuvannia derevjanych balok i mostyn. U bezprosvitnij temriavi, nenae starovynna lampadka, horiv krychitnyj vohnyk SDF; nehajno znime tryvohu, jako zjavysia neprochanyj his y zminysia chiminyj sklad povitriana domovlenyj as Rodis vdiahlasia po-tormansinky u yroki tany, bluzu z hladekoji ornoji materiji i tverdi erevyky. Zamis lichtaria Rodis nadila didemu, jaka avtomatyno vmykala u temriavi, i natysnula noskom u zahlyblennia stiny. Per ni stupyty u vidkrytyj otvir, vona vstanovyla SDF u perij kimnati na avtomatyne vvimknennia polia. Ubezpeyvy svoje ytlo vid nedanych hostej, Rodis zasunula za soboju stinnu plytu. U kinci perych schodiv ya neji ekaly Tae i architektor. Znajomstvo poalo, jak zavdy, z dovhoho pohliadu j uryvastych, niby nenarokom skazanych sliv. I ne dyvno soromjazlyvomu maloroslomu architektorovi, jakyj zvyk do neemnosti sanovnykiv i brutanosti zovninioho svitu, Rodis, o spuskalasia schodamy u svitlonosnij didemi, vydalasia bohyneju. Tae tiky usmichnuvsia, pryhadujuy svoje vlasne potriasinnia vid peroji zustrii z Rodis. Zyhzahopodibnyj spusk pryviv do halereji, jaka kicem arkad otouvala centranu valu z nykym sklepinniam. Kamjani lavy chovaly u niach mi arkadamy. Architektor pidviv svojich suputnykiv do tijeji z nych, de stojaly novekyj stil i masyvnyj cylindr iz stovpykom

podvijnoho lichtaria, uvimknuv joho. Syne ervoniaste svitlo zalylo pidzemellia. Architektor trochy vidstupyv nazad, vklonyvsia i nazvav sebe. Hach Du-den, abo Hachden. Vin rozstelyv zvedeni kreslennia pidzeme Chramu asu, i Ro-dis vrazyly jichni rozmiry. Dva jarusy perechodiv i halerej, pronyzujuy grunt, rozbihaly v usi napriamky, vykydajuy is dovhych rukaviv za mei sadu i stiny. O cia halereja vychody pid statujeju asu, pojasnyv architektor, ale my zalyyly jiji zaynenoju, tam nadto bahatoliudne misce. Chid nomer pja, livoru vid neji, odyn iz najzruniych. Vin zakinujesia v staromu pavijoni, zajniatomu zaraz elektrynymy transformatoramy vysokoji napruhy, kudy my, dy, majemo vinyj dostup. e krayj etvertyj chid, zahlyblenyj u tovu skeli na schyli hory, tam, na vystupi, stoji staryj budynok chiminoji laboratoriji imeni Zet Uha. Z pidvalu laboratoriji opuskajesia vertykanyj kolodia, dostupnyj usim, chto posviaenyj u tajemnyciu chramu. Ini chody jdu u vidkryti miscia, jako nymy asto korystuvatysia, vony mou buty vyjavleni, ale na vypadok vtei zhodiasia. Zet Uh odyn iz leniv Rady otyrioch? zapytala Rodis. Ja ne znala, o vin uenyj-chimik. Zovsim ni! zasmijavsia architektor. U nas bu-jakyj instytut, teatr, zavod mou buty nazvani imenamy velykych, kotri ne maju nijakoho vidnoennia ni do nauky, ni do mystectva, vzahali ni do oho, krim vlady. Takyj zvyaj, niby vybaajuy, potverdyv Tae. I ja zmou baytysia z liumy u cij zali? Rodis ohlianula prostore pidzemellia. Ja hadaju, o napasnykam tut bude zruno otoyty nas. Chodimo do Sviatylya Trioch Krokiv, vono na druhomu jarusi. Pidzemellia druhoho horyzontu vyjavyly prostoriymy. De-ne-de v nych zberehlysia mebli, vyhotovleni z ornoho dereva abo z krychkoho avunu, jakyj yroko vykorystovuvavsia na planeti, de ne vystaalo ystych metaliv. Na reach leav tonkyj ar pyliuky. Reteno vidpolirovani stiny vkryvav tverdyj sklopodibnyj materil. Pid nym zberehlysia fresky, maliovani na blyskuomu ornomu tli dvoma uliublenymy farbamy Tormansa ervonoju i kanarkovo-ovtoju. Kombinacija dvoch kolioriv robyla zobraennia hrubuvatymy, vodnoas nadajuy jim pervisnoji dykosti j syly. Rodis, mymovoli prytyujuy chodu, zachopleno rozhliadala tvorinnia starodavnich chudonykiv Jan-Jach. Tae i Hachden ne zvertaly na stinni rozpysy nijakoji uvahy. Naskiky mohla sudyty Rodis, fresky vyraaly nemynuyj prychid liudyny do smerti za nevmolymoju teijeju asu. Pravobi halereji pouttia yttia povino zrostaly vid bezturbotnoji dytiaoji hry do dosvidenoji zrilosti j zhasaly v starosti, u spalachu vidaju, za jakym iov raptovyj obryv u smer. Vin vyraavsia priamovysnoju linijeju, jaka obrizala vse, o pidchodylo do neji. Za cijeju hranniu bula tiky ornota. Na tomu ornomu tli bilia kraju skupylasia hrupa liudej, vypysanych z osoblyvoju vyraznistiu. Deformovani vikom i chvorobamy, liudy vpyraly, zbyvajuy dokupy, ta tiky-no chto torkavsia stranoji liniji, jak u pimi znykly, niby vidsieni, holovy, ruky, tila Na livij, takij e ornij stini jly ve ne fresky, a barejefy, zanureni v podibnyj materil, z jakoho vony prostupaly z kazkovoju reanistiu. Chudonyky zobrazyly tut rizkyj perechid vid zadumlyvoho otroctva do junosti, vyraenoji zrostanniam seksuanych pouttiv, niby ve svit zvodyvsia do rytmiky tanciujuych junych lit v erotynomu alenstvi. ervoni oloviky j vohnenno-ovti inky splitaly u chymernych pozach. Prote cym dyvovynym zobraenniam vse-taky ne vystaalo boestvennoho dostojinstva erotynych skuptur starodanioji Indiji I navi demoninoji hlybyny tantrynych fresok Tibetu y kartyn satanistiv Iranu. Dzerkano-orna pima obryvala procesiju fihur ne v zhasajuomu zanepadi, a v moment kreendo, vyruvannia pouttiv. Liva stina na protyvahu pravij vidobraala koncepciju rannioji smerti. Ideja vydkisnoho obertannia pokoli iz selekcijeju najbi zdibnych dlia techninoho prohresu, oevydno, vynykla na Tormansi zdavna. Suasne naselennia planety zbyralo plody dumok, posijanych tysiaolittia tomu, katastrofa perenaselennia oformyla ce u spravniu filosofiju. orna halereja rozyryla. Nad holovamy uasnykiv pochodu navysly strani masky, hrubo j pistriavo rozmaliovani. Velyezni rozziavleni roty, vykryvleni ujidlyvymy usmikamy, skalyly ne po-liudky hostri zuby, prezyrlyvo-znuano mruyly dyvovyno yvi oi. Nye za ci vidvorotni pyky prochodyv riad inych masok pryrodnych liudkych rozmiriv, na nych stojala pea beznadijnoji melancholiji. Duchovnyj zanepad prozyrav z nych tak reano, o vyklykav u Rodis nezdolanno vake pouttia. Masky zavdy buly indykatoramy psycholohinych trudnoiv yttia, jaka vyklykala neobchidnis prychovuvannia istynnoho oblyia liudyny i suspistva. Alehorija masok tut zdavalasia due prostoju, ale za hrandiznistiu zadumu i rivnem vykonannia vony ne postupalysia freskam ornoji halereji. Rodis skazala pro ce architektorovi. Povavyvy, vin poprochav jiji zaekaty. Udvoch z Taelem vony prynesly vysoku lavu, znialy z hakiv potvorni zobraennia, poronysti, zlipleni z lehkoho materilu. Masky prykryvaly vydovenyj na vsiu halereju fryz udovych skuptur molodych vrodlyvych liudej z munimy i blahorodnymy oblyiamy, v jichnich oholenych tilach ne bulo ni soromjazlyvosti, ni tvarynnoji seksuanosti postatej z ornoji halereji. Navio jich zakryly cymy pykamy? I koly? zapytala Rodis.

 V epochu vstanovlennia vseplanetnoji vlady, vidkazav Hachden, ob znyyty e odnu duchovnu oporu liudyny. Ti, chto zdavna prychodyv siudy, spohliadaly j zamysliuvaly stavaly duevno schoymy na liudej mynuloho, perejmaly jichniu sylu, mudris, jasnis. Zdobuvaly munis, mriju i voliu jakosti, nesterpni dlia volodariv. O omu fryzy zavisyly maskamy Stolittia Holodu i Vbyvstv Postavymo jich na misce, Tae! Ne treba. Nechaj ti, chto pryjde siudy do nas, pobaa duti pryvydy i spravnie yttia Jan-Jach. Architektor pryviv jich do kvadratnoji zaly po jiji kutkach u cyninomu smichovi nadryvaly masky. Try yroki ustupy pidnimalysia do stiny navproty vchodu. Na konomu ustupi stojalo po dva riady kamjanych lav. U stini bula nia, a v nij dovhyj stil. Sviatylye Trioch Krokiv, skazav architektor, tut ja proponuju vlatuvaty misce zustriej. Misce nepohane, schvalyv Tae i podyvyvsia na Rodis. Ce vyriuvaty majete vy, bo znajete yttia Jan-Jach. Mene cikavy tiky sviatylye. omu Trioch Krokiv? Vam ce zdajesia valyvym? zapytav architektor. Tak. Ja zdohaduju, ale potribne pidtverdennia. Meni ce kone neobchidno dlia hlyboho rozuminnia duchovnoho yttia Jan-Jach. Harazd. Ja diznaju, poobiciav Hachden, a zaraz ja pidu. Treba pidhotuvaty prymiennia j providnykiv. Architektor znyk u pimi, ne zapaliujuy lichtaria. Faj Rodis vyriyla nasliduvaty joho, ne zastosovujuy infralokator. Vona skazala pro ce Taeliu, ale inener zapereyv: Jake ce maje znaennia: iz svitlom y bez svitla, jako vy moete prymusyty liudej ne pomiaty vas? I pryvesty za soboju tych, chto perechovuvatymesia v binych perechodach poza mojeju uvahoju?

Ja, mabu, nikoly ne navusia myslyty, jak zemliany. Spoatku pro inych, potim pro sebe. Vid liudej do sebe takym je chid maje bu-jakoji vaoji dumky. I vy usmichajete usim zustrinym, a my, navpaky, zarozumilym vyhliadom prychovujemo bojaz nasmiky y obrazy. Naa hrubis ve as vykazuje nykyj psychinyj rive yttia pid strachom. Mi vamy j namy poliarna riznycia, hirko promovyv Tae. Ne nastiky serjozna, usmichnula Rodis, chodimo zi mnoju rachuvaty kroky j povoroty. y vy te musyte jty? Ni. Ja chou provesty syhnalizaciju do vaych kimnat. Vony jly jakyj as movky. Rodis dopomahala inenerovi zakripliuvaty tonekyj drit. Z vamy chou zustritysia Siri Anhely, skazav Tae. Anhely? Ta e j siri? Due drevnia tajemna obyna. My dumaly, o vona prypynyla svoju dijanis e za asiv Viku Rozkvitu. Vyjavliajesia, vony isnuvaly, ale pasyvno. Teper, jak vony zapevniaju, va detektor bistrumiv povertaje jich do yttia. Pobaennia z vamy neobchidne. Sviatylye Trioch Krokiv i Siri Anhely, zamysleno prokazala Rodis, dyvovyno! Neve vse ce bulo j tut? o same? Rozpovim potim, koly Hachden dobude vidomosti pro Try Kroky i ja pobausia z Sirymy Anhelamy. Retu dnia Faj Rodis provela, obdumujuy podai diji. Ve visimnadcia dniv jiji suputnyky znajomliasia z povsiakdennym yttiam mista Centru Mudrosti. e trochy, i jichnia misija zakinysia. Krim Vir Norina i jiji. Astronavihatorovi ne tak prosto rozibratysia v intelektuanij verchivci tormansinkoho suspistva. A vona, Faj Rodis, povynna provesty paraleli mi rozjednanymy klasamy suspistva Jan-Jach mi liumy, neodnorazovo oukanymy istorijeju, zamoroenymy chytrospletinniamy politynoji propahandy, vtomlenymy nuhoju i bezcinistiu yttia. Bez mety ne moe buty osmyslenoji boroby. Tut najvyraznii slova i zvablyvi ideji peretvoryly na pusti zaklynannia, jaki ne maju syly. e hiri slova-perevertni, u zvyne j pryvablyve zvuannia jakych mymovino zakladeno perekruenyj zmist. liach u majbutnie rozbihsia tysiaamy dribnych steok. odna ne vyklykaje doviry. Vsi pidvalyny suspistva j navi prosto liudkoho spivyttia tut povnistiu zrujnovani. Zakonnis, vira, pravda i spravedlyvis, hidnis liudyny, navi piznannia

nym pryrody vse znyeno volodariuvanniam amoranych, bezsoromnych i neosvide-nych liudej. Vsia planeta Jan-Jach peretvoryla na velyezne popelye. Popelye spustoenych du, syla j hidnis jakych tako roztrykani v nerozumnij nenavysti, zazdrosti, bezhluzdij borobi, i skri brechnia. Brechnia stala osnovoju svidomosti j suspinych vidnosyn na neasnij planeti. Lycho cioho suspistva v tomu, o vsia socina boroba u pryrodnomu chodi istorynoho procesu opustyla do dykoho bandytkoho rivnia nasyllia, na zrazok pleminnoji voronei, jakij vidoma tiky meta zachoplennia vlady, jii, inok. Koly suprotyvnyky buly povjazani pevnymy morano-religijnymy osnovamy i meta bula vprovadennia svojich viruva, orhanizacija suspistva j pravyla yttia. A teper boroba za vladu zovsim vypustyla z polia zoru liudynu. Vse mona, vlada dozvolena vsim, komu zavhodno chto zumije pidnesty. Ci merzenni metody vsedozvolenosti vkorenylysia skri i zastosovujusia v simji i naukovij laboratoriji, u teatri j kramnyci, ne kauy ve pro orhany vlady. I povnistiu vtraeni es i hidnis liudyny, jaki staly teper mienniu dlia znyennia. Cej achlyvyj stan bezvirja, skepsysu, nerozuminnia liachu poroduje, krim usioho, e j yzofreniju. Za sekretnymy pidrachunkamy, na Tormansi blyko istdesiaty vidsotkiv naselennia psychinochvori. Dosi ky znevaaly vsi, a dy, zaliakani Zmijenosciamy, yly v postijnomu strachu. Teper nazrivaje kryza. Dy i ky zrozumily, o tak yty bie ne mona, neobchidno skynuty obman i brechniu, jakymy jich obplutaly. Jako vdassia pokazaty jim pravynyj liach, zrujnuvaty nedoviru todi mona povertatysia dodomu! Korabliu zlit! Skiky e dniv dovedesia ekaty ci dovhodanni slova! Skiky e dniv dovedesia provesty u mansardi j pidzemelli, poky vona zdobude pravo skazaty ci slova Hrif Riftu, jakyj vid tryvohy stavav dedali neterpliaiym. Cymy dniamy maje vidbutysia nelehke pobaennia z nym po SDF. Potribna e odna devjatynika abo choa b jiji proektor dlia sviatylya Trioch Krokiv. Zasynajuy, Rodis iz sumom zhadala svoju Meri, jak yvu istotu, o zalyyla u sadach Coam. Vona pidvelasia z perymy promeniamy svityla j ledve vstyhla prorobyty rankovi vpravy, jak zjavyvsia lilovyj i spovistyv pro prybuttia (vony nikoly ne prychodyly, tiky prybuvaly) specinoho upovnovaenoho volodaria Jan-Jach. Trochy zdyvovana rannim vizytom, Faj Rodis zustrilasia z nevysokym, opasystym sa-noznykom. Zoloti zmiji na hrudiach i pleach svidyly pro due vysokyj ranh bezposerednioho pominyka Rady otyrioch. Zmijenose peredav vitannia vid ojo ahasa. Zemna hostia ni v jakomu razi ne povynna rozhliadaty svoje pereselennia jak vyhnannia y nemylis z boku volodaria. Velykyj i Mudryj vyriyv, o v palaci jij samotnio i pryjemnie buty blye do svojich suputnykiv. Rodis, prychovavy usmiku, podiakuvala, dodavy, o tut vona tak samo daleka vid mista, jak i v palaci. Sanovnyk zitchnuv z vdavanym smutkom. Jan Hao-Juar, skazav vin, zroby use, ob zabezpeyty jiji ochoronoju, jaka b ne zavaala pid as prohulianok po stolyci. Rodis vyslovyla vvilyvyj sumniv. Zmijenose pocikavyvsia, y dobre opikaju jiji pryznaeni na te liudy. Pohovoryvy pro dribnyci, vin pidvivsia. Znudene, tupe oblyia joho zrobylosia nastoroenym, hostri rozumni oi zabihaly po kimnati. Vin schylyvsia do Rodis i le utno zapytav, y moe vona uvimknuty maynu dlia zachystu vid pidsluchovuvannia. Stverdno kyvnuvy, Rodis pokrutyla cyferblat devjatyniky, stala pered krislamy j vytiahla plativky vyprominiuvaiv. Mahnitnyj promi probih po kutkach kimnaty, skladkach zavisy j mebliach na vypadok, jakby tam vstanovyly novi aparaty. Zaspokojenyj sanovnyk znovu vmostyvsia u krisli i, ne zvodiay nastyrlyvoho pohliadu z Faj Rodis, zahovoryv pro nevdovolennia narodu vladoju i suasnym yttiam. Dejaki vyi sanovnyky, rozumijuy ce, zhodni zminyty dijue upravlinnia. Zokrema, u nioho v rukach lilovi na oli z samym Jan Hao-Juarom. Jakby Faj Rodis dopomohla jomu, to vlada ojo ahasa i vsijeji Rady otyrioch vpala b. o, po-vaomu, ja muu zrobyty dlia cioho? zapytala Rodis. Zovsim malo. Dajte nam dekika vaych mayn, vin zyrknuv na SDF, i vystupi po telebaenniu iz zajavoju, o vy na naomu boci. Ce my beremo vlatuvaty. I o bude pislia toho, jak vy skynete vladu? Vam, zemlianam, bude cilkovyta svoboda peresuvannia po planeti. yvi u nas skiky zavhodno, robi o choete! I koly pryjde druhyj zorelit, to dlia nioho ne bude te nijakych obmee. Ce dlia nas, hostej, a dlia narodu Jan-Jach? Zmijenose spochmurniv, niby Rodis zapytala joho pro o netaktovne. Vin poav plutano prostorikuvaty pro nespravedlyvosti, masovi straty j tortury, durnych sanovnykiv, nikemnis trioch leniv Rady otyrioch i biosti pidibranoji ojo ahvsom z najosvieniych i bojahuzlyvych liudej. Ale Rodis nevblahanno povertala joho do suti pytannia, prosiay pereliyty ti reani zminy u ytti planety, jaki nastanu pislia povalennia Rady otyrioch. Zmijenose, hnivajuy, zakuuvav hubu, barabanyv paciamy po krislu i, zrozumivy, o nemolyvo vidbutysia zahanymy slovamy, poav pererachovuvaty: My zbiymo kikis rozvah. Za korotkyj strok zbudujemo bahato Budynkiv Kochannia, Vikon yttia, palaciv vidpoynku na berehach Ekvatorinoho moria. Znimemo obmeennia na seksuani vydovya, znyymo vidpovidanis olovikiv za poatkovu stadiju vychovannia ditej Use ce dlia oboch klasiv. Nu, a

okremo dlia dy. Treba zniaty zaboronu na peredai z kosmosu. Ja ne bau v ciomu nijakoji nebezpeky dlia deravy. Peredai ridko vlovymi j nezrozumili Rodis movky vyvala sanovnyka, namahajuy zrozumity chid joho dumok, potim povino prokazala: Vy povynni vidminyty zakon pro ranniu smer: ni dy, ni ky bie ne bude. Ne hoduvatymete ditej fasyfikovanymy produktamy! Vytratyte v sotni raziv bie kotiv na vychovannia, na krai koly, podoroi, na zahane polipennia yttia. Zbudujete bie likare, jidale, ytla. Stvoryte muzeji. Inymy budu nauky, mystectva. My dopomoemo vam zminyty j polipyty bahato oho v ytti narodu. O! Vse ce nabahato vae. Planeta nadto bidna pislia Stoli Holodu. Ne mona vse zrazu. Bahato naych ustrojiv neobchidni. I povirte, ky aslyvi, po-svojemu, zvyajno. Vin pyno podyvyvsia na Rodis i dodav: y znajete vy, o istorynyj proces schoyj na majatnyk, jakyj kolyvajesia tudy j siudy, prochody piky protylenostej i hlybokyj spad. Z naoju peremohoju chytnesia do pika ekonominoji intensyvnosti yttia i todi Ale ce nepravyno! Faktynyj chid istoriji inyj. Majatnyk ce lye obraz, vyhadanyj liumy odnolinijnoho myslennia, kotri ne znaju dilektyky. Obraz narodyvsia iz strada u masach liudej pry najavnosti dribnych zmin systemy upravlinnia, bez korinnoji jiji pereminy. Ade nioho ne zminysia, jako pryjniaty doktrynu, protylenu poperednij, perebuduvaty psycholohiju, prystosuvaty. Myne as, use zrujnujesia, prynosiay nezlienni bidy. Vai ekonomisty ne vmiju peredbaaty i boronytysia vid kikisno-jakisnoji pryrodnoji pusaciji yttia. Obovjazok liudyny znyyty ci majatnykovi stradannia. Oblymo daleki naslidky! Chiba samyj tiky pryrist rozvah, zabav ne bude cinnym dosiahnenniam dlia narodu? Zvyajno, ne bude! Prirva mi zlydennym yttiam i rozvahamy stane tym strania, ym synia iliuzija. Zbidnennia i zvuennia indyviduanoho j suspinoho yttia liudyny bie rozchodysia z tymy nereanymy vydinniamy, jakymy jich otumaniuju. tuna velynis, napruenis, povnota pouttiv v iliuzijach vyklykaje rozeplennia psychiky mi prymarnym svitom i reanistiu yttia. Vychody, vy ne viryte v nas, ne vvaajete perevorot potribnym? Tak. Ja poula lye poroni slova. U vas i vaych spinykiv nemaje zna, ne rozroblena prohrama j ne doslidena sytuacija. Vy ne znajete, z oho poaty, do oho prahnuty, krim ijerarchinych perestanovok u vyomu klasi Jan-Jach. Zmijenose pidvivsia iz zakamjanilym oblyiam. Zrobyvy nad soboju zusyllia, vin zajavyv, o je e odne prochannia, u jakomu, vin spodivajesia, zemliany jomu ne vidmovlia. Ozbrojte naych likariv metodamy, zavdiaky jakym vy prodovujete yttia. Jak vy dosiahajete svojeji syly i krasy i yvete vdvii dove vid nas? Navio vam znaty? Jak navio? vyhuknuv sanovnyk. Use povynno maty metu i sens. Dovhe yttia potribne tym, chto duchovno bahatyj, chto moe bahato daty liudiam, a jako cioho nemaje, todi navio? Vas, chto ni pro o ne dbaje, krim sebe, svojich pryvilejiv, bajduych parazytiv, bez sovisti, morali, obovjazku, mijony. Vy uchyliajete vid svojich priamych obovjazkiv i vodnoas pryvlasniujete v sotni raziv bie, ni tut dajesia bu-jakomu inomu lenovi suspistva. Jaki perekonannia dozvoliaju vam dijaty nae hrabinyky, doverujuy spravu vaych nerozumnych poperednykiv, o vysnayly resursy planety i liudstva Jan-Jach? Neve ne pamoroysia u vas holova vid pohliadu u velyezne provallia mi vamy j narodom? Zmijenose skrehotnuv zubamy, stysnuv kulaky, tupnuv nohoju i prymom ruyv do vychodu. Stijte! Nezvyajno rizkyj i nepereborno vladnyj nakaz zemnoji inky prykuvav joho do miscia. Skoryvy, vin sluchniano vtupyvsia v Rodis. Ta nevlovymo vydkym ruchom, charakternym dlia zemlian, provela rukamy po joho vbranni, znajla u spidnij kyeni na hrudiach vaku koroboku i povernula do SDF. Leheke klacannia i vsi zapysy buly sterti. I Rodis povernula koroboku. Ve cej as sanovnyk stojav, jak bovdur, povtoriujuy vholos: Nioho ne pamjataju, he nioho ne pamjataju, ne viduvajuy, jak i v holovi joho styrajesia pamja pro nedavniu rozmovu. Faj Rodis pry svojich pryrodnych zdibnostiach ne potrebuvala IKP. Zmijenose pobriv do dverej, vklonyvsia i ez. Rodis vymknula zvukozachyst, i odrazu prozvualy syhnaly vyklyku. Zjavylosia zobraennia Evizy, schvyliovanoji i vid cioho e prekrasnioji. Tiako poranena edi. Rozdribleni kistky. Vona u mene v hospitali. Eviza nazvala liky j instrumenty, jaki neobchidno otrymaty z Temnoho Polumja, i skazala, o vony z Norinom zaraz pidu do naanyka mista, ob poperedyty joho pro vidpravku z Temnoho Polumja avtomatynoho dyskoliota, i domovliasia pro misce dlia joho posadky. edi neprytomna? Vona spy. Ja pryjdu. Rodis postavyla doloniu rebrom (syhnal kincia zvjazku) i peremknula SDF na majak korablia. Vir Norin i Eviza pryjly do naanyka mista u velykyj budynok na pahorbi, poblyzu Centranoho hospitaliu. Sotni liudej snuvaly temnymy vysokymy korydoramy, kudy vychodylo bahato masyvnych dverej. Vsemohutni kartky zrobyly svoju spravu. Oboch zemlian provely do naanyka, navi do sekretariv jakoho

riadovi ky j dy stolyci potraplialy lye erez kika misiaciv ekannia. Velyezna kimnata z veletenkym stolom i hlybokym krislom pidkresliuvala znaennia sanovnyka ohriadnoho, peenoho j straenno pychatoho. Vin pidvivsia z pomitnym zusylliam, vklonyvsia i znovu rozvalyvsia v krisli, movky pokazujuy Viru j Evizi na sydinnia pered stolom. Vir Norin u kikoch slovach vyklav prochannia. Nastalo dovhe movannia. Sanovnyk perehornuv jaki papery, o lealy pered nym, pidviv pohliad, i zemliany pobayly znajomu tupu bundiunis, jaka vsich Zmijenosciv robyla schoymy. Vypadok osoblyvyj. Nikoly avtomatamy ne strilialy po mistu. Ja ne mou dozvolyty. Ale terminovi posylky takoho typu tysiai rokiv praktykujusia na Zemli. Ce absoliutno bezpeno! zapevnyv Vir Norin. A raptom o zipsujesia? Raptom dysk upade na misce proyvannia povanych osib Zrozumijte, cioho buty ne moe! Vse odno takoho nemaje u postanovach. Treba poslaty zapyt do Rady otyrioch! To poli! Jdesia pro yttia liudyny! Zmijenose stav zliakano-oburenym, tak niby v joho osobi verchovnu vladu skryvdyly. Navi jako ja zvau skorystatysia priamym zvjazkom, ob dopovisty, vse odno otrymaty dozvil odrazu ne mona. I ja ne peven, o riennia bude na vau korys. Eviza pidchopyla, oi jiji palaly. Pidvivsia i Vir Norin. Vony podyvylysia odne na odnoho j raptom rozsmijaly. y pravda, o vysoki kerivni osoby pryznaeni dlia pryjniattia vidpovidanych rie? mjako zapytala Eviza. Tiky tak! U zakoni nemaje punktu, jakyj by dozvoliav peresylannia avtomata. Ale j nemaje j zaborony, y ne tak? Zmijenose trochy rozhubyvsia, ale vydko ohovtavsia. Ne peredbaeno zakonamy ote, ne dozvoleno. Vy pryznaeni same dlia vyriennia neperedbaenych sytuacij, inake navio vy tut? Ja tut dlia toho, ob berehty interesy deravy, honorovyto vidpoviv Zmijenose. Vir Norin poklav ruku na plee Evizy. Ne budemo hajaty as. Ce ne bi jak vuko zaprohramovanyj robot. Na joho funkciju vystaylo b prostoho zvukozapysu. Sanovnyk z pohrozoju pidvivsia. Astronavihator prostiah do nioho ruku doloneju vpered. Na misce! Spi! Zabute! Zmijenose vpav u krislo, zapliuyv oi j zvisyv nabik holovu. Eviza j Vir Norin vyjly z kabinetu, skazavy dvom inkam-sekretarkam, o sanovnyk hovory z Radoju otyrioch. Sviaennyj strach na oblyiach sekretarok hovoryv pro te, o naanyk mista dobre vyspysia. Posadymo bezpilotnyj dyskojid bez usiakych tam postanov, vyriyv Vir Norin. Tae znajde misce. Vantau avtomat vime stiky, skiky vstyhnu navantayty i dlia Taelia tako! vyde do SDR! Rodis domovylasia z Riftom, i Tae ue bilia neji. Tae i joho druzi vstanovyly pryvodnyj majak u zasochlomu sadu, pryblyzno za kilometr vid Centranoho hospitaliu. Robot-dysk za simnadcia chvylyn pokryv vidsta mi zoreliotom i mistom Centru Mudrosti. Eviza j Vir Norin, uziavy neobchidne, bihcem kynuly do hospitaliu, a hrupa Taelia zalyylasia vyvantauvaty pryslani dlia nych materily j prylady. Hrif Rift obiciav unoi nadislaty e odyn dysk i peredav instrukciju upravlinnia avtomatom. Tormansiny mohly schovaty robot u nadijnomu misci abo vtopyty v okeani. edi prynesly do hospitaliu neprytomnu. Spoatku jiji poklaly u zastavlenomu likamy korydori. erhovyj likar ne poviryv pojasnenniam lilovych na lycho, najnyoho ranhu i lye rehotav u vidpovi na zapevnennia, o divyna cia pryletila z Zemli. Nadto nejmovirnoju zdavala jiji pojava vnoi, u zvyajnomu odiazi ky ta e j poranenoju u vulynij bijci. Ostannij sumniv, jakyj vynyk buv pry ohliadi jiji naproud doskonaloho tila, rozvijaly, ledve edi v zabutti promovyla kika sliv bezdohannoju movoju Jan-Jach, z dzvinkym akcentom chvostovoji pivkuli. Likar vyznayv pokodennia smertenymy. Vin ne vvaav sebe v syli vriatuvaty divynu. Ne varto bulo daremno muyty jiji, vyvodiay z oku. I chirurh machnuv rukoju, ne vidajuy, o same v cej as oko volodaria viddavav nakaz bu-o rozukaty Evizu Tanet. Syna volia edi dopomohla jij vyrynuty z ervonoho moria boliu i slabosti, jaki zatopyly svidomis. Vona leala bez odiahu, vkryta ovtoju tkanynoju, na vukomu metalevomu liku, pid jaskravym svitlom niym ne zavienoji vakuumnoji lampy. Ci lampy, o tak rizaly oi, zustrialysia na Tormansi v usich slubovych prymienniach i v ytlach ky. Tut, u hospitali, rizke svitlo zdavalosia nesterpnym, ale oden z rozprostertych na susidnich likach liudej, jaki stohnaly i metalysia v hariaci, ne zvertav na nioho uvahy. U ninyj as chvorych ne vidviduvaly dohliadanyci, medyni sestry y likari. Liudy provodyly dovhu ni Tormansa naodynci zi svojimy stradanniamy, nadto oslableni dlia toho, ob pidvestysia y zahovoryty odyn z odnym. edi zrozumila, o vona pomre, polyena na svoju doliu. Dolajuy achlyvyj bi i zapamoroennia,

edi pidvela, spustyvy nohy z lika i znovu zneprytomnila. Pronyzujuyj ukol pryviv jiji do tiamy. Vidkryvy oi, edi pobayla nad soboju rozpaile vid chvyliuvannia oblyia Evizy. U suprovodi erhovoho likaria, jakoho a korylo vid pereliaku za svoju pomylku, edi povezly do vinoji operacijnoji. Eviza, upevnyvy, o bezposerednia nebezpeka mynula, zvjazalasia z Rodis i Vir Norinom. Podai spravy, vkliuajuy bezplidnu rozmovu iz Zmijenoscem, zabraly ponad dvi hodyny. edi spala v operacijnij. Koly Eviza prymala, jak viter, nesuy na plei sumku z neobchidnymy preparatamy, ve medpersonal hospitaliu buv u zbori. Chvylynoju piznie prybih Vir Norin, navantaenyj dvoma velykymy, tuho skruenymy pakamy. Holovnyj chirurh nervovo pochodav pered dveryma operacijnoji vin utik zi svoho kabinetu, de na velykomu ekrani erhujuy zjavlialy to Zet Uh, to Hen i, vymahajuy vidomostej pro zemnu hostiu. Poperedena Taelem Eviza nioho ne skazala pro dopomohu, pryslanu iz zoreliota. V hospitali vyriyly, o vona bihala po liky y to dodomu, y to do svoho tovarya. Dezynfikujuy, Eviza vstyhla vidpoyty j nehajno rozpoala operuvaty. Chirurhy Tormansa pobayly dyvnu techniku zemnoho likaria. Eviza smilyvo rozplastala vsi pokodeni dilianky pozdovnimy roztynamy, staranno unykajuy zaepyty ne tiky naj-dribnii nervovi spletinnia, a j limfatyni sudyny. Vona skripyla roztroeni kistky, a do najdribniych skalook, jakymy ervonymy haekamy, izoliuvala holovni krovonosni sudyny, peretnula jich i pryjednala do nych malekyj pusujuyj aparat. Pislia oho vse operacijne pole bulo pja raziv prosiaknuto OMN rozynom vydkisnoji reheneraciji kistok, mjaziv, nerviv; roztyny zjednani ornymy hakamy. Zjavyvsia druhyj prylad dlia masauvannia krajiv ran i odnoasno vtyrannia hustoji ridyny kirnoji reheneraciji R. Tijeji myti Eviza rozbudyla edi, edro napojivy jiji schooju na moloko emusijeju. Vir Norin v odiazi brata myloserdia z velykoju oberenistiu zniav edi z operacijnoho stolu. Zemlian zaraz ne turbuvalo dotrymannia tormansinkych zvyajiv, vony ne dovirialy sterynosti prostyradel. Astronaviha-tor nis na rukach zovsim holu edi u vidvedenu jij maleku palatu. Tam vin poklav jiji na posti z osoblyvoji, sribliastoji tkanyny i nakryv zazdalehi napnutym na karkas prozorym lehkym kovpakom. Siro-blakytna devjatynika edi ve stojala poriad z postilliu. Do neji pidkliuyly bahatocylindrovyj aparat iz systemoju trubok, kinciamy prykriplenych do kovpaka. Eviza Tanet, vidpoyvajuy, vyprostala na tverdij kanapci, leheko spery na livu ruku i zakynuvy za holovu zihnutu pravu. Vona pohliadala na stovpyk indykatoriv bilia uzholivja, z drotamy, zakriplenymy na skroniach, yji, hrudiach i zapjastiach edi. Vir Norin vdiano podyvyvsia na Evizu, micno potysnuv liko jiji duoji ruky, jaka vystupala z-pid hustych kuerykiv na jiji potylyci, i ruyv do vychodu, obereno stupajuy e volohoju vid dezynfekciji pidlohoju. Astronavihator ne vstyh zalyyty velyeznu budivliu hospitaliu, jak u palatu do neprytomnoji edi j napivsonnoji Evizy uvijla liudyna v zimjatomu i zapranomu ovtomu chalati vidviduvaa, iz zabyntozanym nazskosy oblyiam. Eviza pidchopyla i kynulasia jij na yju. Rodis! Ja pryjla zminyty vas, i Rodis provela paciamy po zapalij oci Evizy. Eviza prymruyla, jak dytyna, koly jij popalo v oko mylo, i vidajduno zamotala holovoju. Ne zaraz. Vidijde nervove napruennia, i ja budu spokijna. Ja vidvedu. Liahajte! Ja tak davno ne rozmovliala z vamy, navi po SDF. Vam nadovho dozvolyly vidluyty? Rodis rozsmijalasia po-divoomu dzvinko j bezturbotno. Nichto ne dozvoliav, jak i posadku dyskojida. Jakby ja poala vidprouvaty, vony b i zavtra ne rozvjazaly valyvoho pytannia. A ja budu tut z vamy skiky potribno. A cej maskarad? Robota Taelia i joho druziv. Rodis odiahla poverch ornoji tormansinkoji perlovo-sribliastu pavutynku zemnoho likarkoho vbrannia. A de va SDF, Rodis? Vymknenyj. Pryvezu opivnoi j vypustia bilia zchodu u cej korpus. Ja joho poklyu siudy. Nu, liahajte, a ja pochodu po kimnati, vidvedu zbudennia inoho rodu. Davno ne viduvala takoji radosti vid dovhoho chodinnia, jak siohodni. Zdajesia, cilu vinis ja yvu u tisnoti, pryrodnij na korabli j nepotribno prymusovij na Tormansi. edi te ne zmohla zvyknuty do takoho yttia. Jiji tryvali prohulianky buly korysnymy dlia znajomstva z liumy i zvyajamy, ale vreti pryzvely do katastrofy, skazala Eviza. ym vyklykano napad? Vona e nioho ne mohla skazaty. Toj, chto napav na edi, odrazu pokinyv z soboju. Navriad y vona znaje pro ce. Rodis zamyslyla i promovyla: Pryyna u seksuanij nevychovanosti, jaka poroduje Strilu Arimana. Do rei, ja ula pro vau lekciju pro erotyku na Zemli. Vy zaznaly nevdai navi z likariamy, a vony musia buty osvienymy v ciomu vidnoenni. koda, zasmutyla Eviza, meni chotilosia pokazaty jim vladu nad baanniam, jaka b ne pryzvela

do vtraty seksuanych viduttiv, a, navpaky, do vysot prystrasti. Naskiky vona jaskravia j synia, jako ne voloyty na jiji povidnu. Ale o mona vdijaty, koly u nych, jak hovoryla meni edi, vsioho ly odne slovo dlia kochannia, dlia fizynoho zblyennia i e desiatok sliv, jaki vvaajusia lajkoju. I ce pro kochannia, dlia jakoho v movi Zemli isnuje bezli sliv, ne znaju skiky. Ponad pjatsot, vidkazala, ne zamysliujuy, Rodis, trysta na oznaennia vidtinkiv prystrasti, i blyko pivtory tysiai, jaki zmaliovuju liudku krasu. A tut, u knyhach Tormansa, ja ne znajla nioho, krim ubohych sprob zmaliuvaty, napryklad, prekrasnu kochanu jichnioju bidnoju movoju. Usi vychodia schoymy, vtraajesia poezija, viduttia prytupliujusia monotonnymy povtoramy. Oliharchy (zvyajno, erez svojich osvienych poplinykiv) vidajduno boriusia za prychovuvannia vid liudej jichnich duchovnych zdibnostej i povjazanych z cym velykych syl liudkoji pryrody. Tak samo vony namahajusia prymenyty i znecinyty fizynu krasu, ob riadova liudyna ni v omu ne mohla vvaaty sebe kraoju y vyoju vid pravyteliv. Jichni veni sluhy zavdy hotovi obbrechaty, zapereujuy duchovni syly, i vysmijaty krasu. Za antynych asiv Jevropy i Blynioho Schodu, seredniovinoji Indiji, vela dali Rodis, fizyna liubov pereplitajesia z religijeju, filosofijeju, obriadovistiu. Pislia oho reakcija: Temni Viky, pidnesennia religiji i zapereennia, pryduennia seksuanosti. Nova reakcija i v ERS vidrodylasia prymityvna erotyka z vidmyranniam religijnosti, na slabij fizynij osnovi. Ne stalosia, jak u mynuli asy, mohutnioho zletu pouttiv. Cej perid ostannij v isnuvanni kapitalistynych vidnosyn u suspistvach Zemli dodatkovo ocharakteryzuvavsia utylitaryzmom. Erotyka, i polityka, i nauka vse rozhliadalosia z toky zoru materinoji korysti j hroej Utylitaryzm nezminno pryzvodyv do obmeenosti pouttiv, ne tiky myslennia. O omu tormansinam treba speru vidnovyty normane viduttia svitu. Tiky potim vony budu zdatni na istynnu erotyku. Vy nadto vydko rvonuly z miscia, Evizo! Ale hodi! Rodis poala vodyty paciamy po tilu Evizy, natyskajuy na pevni toky i vymovliajuy rozmireno-muzyni slova. Ne mynulo j kikoch chvylyn, jak Eviza spala z dytiaoju bezturbotnistiu. Skorbotni zmorky chovalysia lye v kutokach hubiv, ale nevdovzi j vony ezly. Potim Rodis stala na kolina i, vyhnuvy nazad, holovoju torknulasia pidlohy, vyprostujuy spynu. Jiji suputnyci nalealy do toho viku, koly syly vydko vidnovliujusia pid as micnoho i zdorovoho snu. Rodis myluvalasia oboma j radila. Vony zrobyly, o zumily, dlia vyvennia Tormansa i, pryrodno, ne mohly zminyty tutenie yttia. Teper vony povernusia na Temne Polumja. Zarady krycht, jaki Eviza j edi dodaly b ie do velyeznoho zavdannia povorotu istoriji Tormansa, ne varto bie ryzykuvaty jichnim yttiam. Antropoloh edi j likar Zorianoho Flotu Eviza e vidvidaju rizni miscia vsesvitu, podaruju Zemli svojich ditej, proyvu dovhe, cikave yttia. Bezmirne prynyennia liudyny na Tormansi j pereyti tut stradannia, smutok i alis, o narodylasia do pobratymiv, zitrusia, pamjakasia i vreti perestanu tryvoyty jich na Zemli Dveri povino rozynylysia, uvijov SDF i zavmer bilia nih Rodis. Vona zniala z joho kovpaka vakyj bilyj baraban i, z pevnym zusylliam postavyvy joho na vikno, uhvyntyla synij konus u specinyj vystup verchnioho kraju. Sered sporiadennia Evizy Rodis znajla vysoku sklianku, prozoru do nevydymosti i, povernuvy konus, nalyla v posudynu taku prozoru ridynu. Rodis obereno kovtnula, oblyia jiji zasvitylosia zadovolenniam. Pislia mineralizovanoji, neystoji, iz zapachom iravoho vodoprovodu j deevoho bakterycydu vody stolyci smak zemnoji vody buv nevymovno pryjemnym. Neja Cholli ne zabula nadislaty iz zoreliota j zemnych koncentrovanych produktiv. Rodis zachodylasia hotuvaty jiu dlia edi j Evizy. Do palaty kvaplyvo uvijov blidyj i spitnilyj holovnyj likar. Ja ne pidozriuvav, o v mene tut volodarka zemlian, uklonyvsia vin Rodis, vam nezruno j tisno. Ale ce vlatujemo piznie, a zaraz chodimo do moho kabinetu. Vas vyklykaju iz sadiv Coam. Zdajesia, oblyia holovnoho nabulo molytovnoho vyrazu, z vamy choe hovoryty sam Velykyj i Mudryj Faj Rodis stala pered ekranom dvostoronnioho zvjazku Jan-Jach, na jakomu nezabarom zjavylasia znajoma posta volodaria. ojo ahas buv pochmuryj. Rizkyj est u bik holovlikaria i toj, nyko zihnuvy, kynuvsia z kabinetu. ojo ahas ohlediv Rodis u jiji sribliastomu chalati, kri jakyj prozyrav kostium prostoji inky Jan-Jach. Ne tak efektno, ni vai kolyni aty. Ale tak vy meni blya, niby moja piddana, sprokvola promovyv vin. I vse ja zdyvuvavsia, diznavy, o vy tut. Jakby ne katastrofa z edi, ja ne zalyyla b Schovya. Tam due cikavi materily, i vy mudro vynyly, vidislavy mene tudy. ojo ahas trochy pomjakav. Spodivaju, o vy e raz peresvidyly, jak nebezpeno spilkuvatysia z naym dykym i zlym narodom. Malo ne zahynula etverta naa hostia! Faj Rodis chotila spytaty, z yjeji vyny narod Jan-Jach perebuvaje v takomu stani, ale dratuvaty volodoria ne vchodylo v jiji plany. o vy teper zbyrajete robyty? zapytav ojo ahas. Jak tiky na antropoloh oduaje, ja vidiliu jiji i likaria na zorelit. Zaraz ce pytannia kikoch dniv. A dali? Ja povernusia do Schovya Istoriji. Zakinu robotu nad rukopysamy. Na astronavihator prodovy znajomstvo z naukovym svitom stolyci. e dniv dvadcia i my poproajemosia z vamy. A druhyj zorelit?

 Vin ue de blyko. Ale my ne budemo zlovyvaty vaoju hostynnistiu. Oevydno, vin ne siade. Zalyysia na orbiti do naoho vidliotu. Volodar, jak zdalosia Rodis, viduv zadovolennia. Harazd. Vse vlatuju najkraym ynom. Ne treba turbuvatysia. Krae nakai, ob nas zjednuvaly z vamy abo molodymy volodariamy bez zatrymok. Inake my ne zdatni budemo rozibratysia, de kinajesia vaa volia i poynajesia tupis i strach sanovnykiv. ojo ahas mylostyvo kyvnuv, jakyj as vin movky dyvyvsia na Rodis, a potim, ne promovyvy ni slova, raptovo znyk z ekrana. Vona povernulasia do edi, jaka ve sydila na podukach i bez kovpaka. I edi j Eviza nasoloduvaly vodoju i jieju Zemli, mruay vid zadovolennia. Ne ujavlialy, o konservovana zemna jia naspravdi taka smana, skazala edi. Pislia tormansinkoji, vidkazala Rodis, zanuriujuy paci v huste volossia divyny, jake znovu stalo pryrodnoho popeliasto-zolotavoho kolioru. Zvineni vid kontaktnych linz oi siajaly kolynioju synniu. Dyvovyno, edi trochy zvelasia na likti, ale Eviza odrazu poklala jiji na misce, jak vony mou trujity sebe, svojich ditej, zanepaaty svoje majbutnie, fasyfikujuy i zdeevliujuy jiu tak, o vona peretvoriujesia na otrutu? Ujavi, o na Zemli chto stav by pryjmaty taku otrutu. Bezhluzdia! Vony, pojasnyla Rodis, cym achlyvym liachom zbiuju kikis produktiv, zdeevliujuy jiji vyrobnyctvo. A prodaju za tu samu dorohu cinu ce zvesia nepriamym podatkom u suspistvi Tormansa, i prybutok ide oliharcham. Vpevnena, o odna laboratorija tut ne vimesia analizuvaty sklad produktiv, ob ne splyvla nazovni joho kidlyvis, skazala Eviza, treba zachopyty z soboju na Zemliu zrazky. udova ideja, promovyla Rodis, ponemo siohodni iz hospitaliu. Rodis dovho, ne kvapliay, masauvala na plei edi rubci zahojenych roztyniv iz slidamy ornych hakiv. edi zapevniala, o ve vyduala, ale Rodis i Eviza bojalysia naslidkiv vnutrinich pokode. Na malekomu vozyku pryvezly knyky rozvaane tyvo. edi zachodylasia ytaty jich odna za odnoju iz vydkistiu, nedosianoju dlia tormansin, ale zvyajnoju dlia zemlian, jaki myttiu ytaju cili storinky. Koly pryjla Eviza, bilia posteli edi vyrosla hora knyok. Neve tak cikavo? zapytala Eviza. Ja vse ukala o putnie. Ne mohla poviryty, ob u technino rozvynenij cyvilizaciji mona bulo pysaty taki dribnyci, schoi na zemnu literaturu ERS. Niby v nych nemaje duchovnych problem, tryvoh, chvorob, neas. Istynni velyki trahediji, prekrasne liudke herojstvo, prychovane v budniach siroji povsiakdennosti, jich ne cikavy. Oevydno, i sama liudyna jim ne cikava i sluy lye tlom. Use zvodysia do tymasovych durny, vypadkovoho nerozuminnia y miankoho nevdovolennia. Miscevi pymennyky vyhadlyvo navylysia vidvolikaty j rozvaaty, perekazujuy sotni raziv odne j te same. Vony pyu i dlia telepereda, vychvaliaju astia yty pid mudrym kerivnyctvom ojo ahasa, jakyj nibyto vriatuvav jich vid beznadijnoho mynuloho. Tut istorija poynajesia iz vstanovlennia vseplanetnoji vlady teoretyka oliharchiji velykoho Ino-Kau. Vraennia, o knyky napysani dlia rozumovo nerozvynenych ditej. Usi knyky novi, malo ytani. Treba b poprosyty jaki davnii vydannia. Eviza pila v bibliteku, dovho perebyrala knyky, rozmovliala z biblitekarem i povernula rozhublena. Koly volodarem stav ojo ahas, skazala Eviza, stari knyky pid zahrozoju tiakoho pokarannia vyluyly z usich biblitek planety, zvjazaly v sitky z kaminniam i vtopyly u mori. Okremi prymirnyky peredaly do specinoho schovya, de jich nemolyvo ni ytaty, ni kopijuvaty. Zaboroneno vsim, krim kikoch dovirenych osib. Jakyj zloyn proty liudyny! suvoro zauvayla Rodis. O, vam e ne vse vidomo, skazala edi. Tut isnuje achlyva systema fitraciji. U konomu Budynku Vydovy, na telebaenni, radi u nych sydia oi volodaria. Vony maju pravo prypynyty bu-jake vydovye, vymknuty vsiu mereu, jako chto sprobuje peredaty nedozvolene. Mou ubyty za spivy nedozvolenych pise. Oi volodaria maju spysok, o mona vykonuvaty, a o ni I tak v usiomu. Jak koda cych bidolach! holos edi zdryhnuvsia. Rodis z Evizoju perezyrnulysia, i Rodis sila v uzholivji edi, naspivujuy j vodiay kinykamy paciv po jiji lobi j oblyiu. Syni oi, jaki bulo zablyaly vid sliz, zakryly. e chvylyna, i divyna zanuryla u hlybokyj, spokijnyj son. A teper projdemo po hospitaliu, zaproponuvala Eviza. as piznij, likari rozijly. Ja prynesla sviyj chalat. Faj Rodis nadiahla ovtyj odiah z takoju apokoju, i obydvi zemni inky vyjly na slipue svitlo u zacharaenyj likamy korydor. Nikoly ne zmohly b vony zabuty otyry noi, provedeni na dobrovinych obchodach chirurhinoho viddilennia Centranoho hospitaliu stolyci. Rodis robyla vidkryttia za vidkryttiam. Stradaciam maje ne davaly zneboliujuych likiv. Medycyna Tormansa ne stvoryla anahetykiv, jaki b ne zminiuvaly obmin reovyn orhanizmu j ne davaly zvykannia narkomaniji. Mohutni zasoby, jak hipnotynyj masa i autohennyj vplyv, zovsim ne zastosovuvaly. Likari ne zvertaly uvahy na serdenyj smutok i strach smerti, a nudnyj bi pry perelomach vvaavsia nemynuym. Znyyty zajvi stradannia bulo b, po suti, dribnyceju, pryskoryvy zcilennia odnych, polehyvy ostanni dni inych

Iz samotnistiu chvorych, jichnimy neskinennymy noamy strada u neprovitriuvanych palatach ne velo nijakoji boroby. V hospitali perevaaly inky, yvuii, ni oloviky. Vony lealy misiaciamy. Zemlianam pojasnyly, o druyn i materiv dy riatuju tomu, o u olovikiv bez nych trapliajusia nervovi zlamy i vony, pidkupyvy ynovnykiv, probyralysia do Palaciv Ninoji Smerti, hubliay v sobi potribnych deravi fachivciv. Vtrata hidnosti smerti u takych hospitaliach javliala soboju pryrodnyj dilektynyj paradoks planety, de smer stavylasia v deravnyj obovjazok dlia biosti. Tym vidajdunie iplialysia za yttia dy u perepovnenych likarniach. Rodis zhaduvala z usmikoju svoji infernani vyprobuvannia. Tut vona spustylasia na nabahato nyi kola inferno. A Eviza vsote podumky pohoduvalasia z vatakom esty ky. Ti spravdi vmyraly zdorovymy, ne vidajuy aliuhidnoji boroby za yttia u brudi j mukach. Faj Rodis perechodyla vid odnoho lika do inoho, sidala na krajeok, tamuvala bi hipnozom, zaspokojuvala pisneju, navala navijuvaty sobi son y rozvaaty ujavoju. Eviza, jaka ne mala takoji psychinoji syly, robyla ciliuyj masa nerviv. Povernuvy na ranok u palatu do edi, obydvi, znemoeni, vpaly j posnuly, vyerpavy svoju nervovu sylu. utka pro nezvyajnu inku myttiu rozijlasia po vsiomu hospitaliu. Teper Faj Rodis, jak bohyniu, z usich bokiv zustrialy blahajui j prostiahnuti ruky. Navkolynie lycho zvalylo na neji, hnitylo, pozbavliajuy kolynioji vnutrinioji svobody. Rodis upere zrozumila, naskiky daleka vona e vid spravnioji duchovnoji doskonalosti. Naslidkom mizernosti jiji syl v okeani horia nemynue vynykav a, vidvolikajuy vid holovnoji mety. Jiji dopomoha tut ne vidpovidala, zavdanniu, jake vidnyni liahlo na liudej Zemli: dopomohty narodu Jan-Jach u znyenni infernanoji hromadkoji systemy v cilomu j nazavdy. Provivy u hospitali otyry dni, Faj Rodis znovu jla rypuoju pidlohoju Chramu asu v suprovodi podruh i vsich trioch SDF. Dva z nych nesly e slabu edi u hamaku, pidvienomu na opornych stovpykach. Nevymovno radijuy, Tae zustriav jich bilia vorit, i navi varta cioho razu, pidibrana iz specino navenych liudej, pomjakyla vid vyhliadu synich oej edi, o dyvylysia navkruhy iz zachvatom liudyny, jaka oduuje. Radis edi bula nedovhoju. Diznavy pro povernennia na zorelit, edi due zasmutyla, i Faj Rodis doklala ymalo zusy, ob zapevnyty jiji u cij neobchidnosti. Sturbovanis prymusyla Evizu vymahaty, ob jiji zalyyly tut na vypadok chvoroby Rodis y Vir Norina. Ja pouvaju sebe udovo, zapereuvala Rodis, a likuvaty navijuvanniam ja vmiju krae za vsich vas. A Vir? Ot vin, meni zdajesia, zachvoriv, ale tak, o likar, cho by j Zorianoho Flotu, ne potriben. Neve? Na vyprobuvanyj astronavihator? Vy artujete? Jakby to. Ale ce bezumstvo! I vy taki spokijni! Bezumstvo ne bie, ani yttia edi sered ky, ni vaa robota v hospitali, ni usi ideji, jaki prymusyly nas vtorh nutysia v buttia nehostynnoji zamuenoji planety. Rodis, vy zdohadujete pro o nebezpene? Ja ne zalyu vas. Zalyyte! Rodis pryhornula Evizu do sebe, i jiji volossia kolioru voronovoho kryla na sekundu splelosia z temno-rudymy pasmamy Evizy. Usi try inky zdijsnyly prohulianku po pidzemelliu z maskamy, vidvidaly sviatylye Trioch Krokiv. Tut my postavymo va SDF, skazala Rodis, zvertajuy do Evizy, joho siro-zelenyj kolir iz sribliastym polyskom due harmonuje z ornymy stolamy j lavamy. A mij? zapytala edi, jaka poliubyla popeliasto-blakytnu devjatyniku. Svij vy podarujete Taeliu i navyte korystuvatysia nym. I vin horityme u nas zelenym vohnykom? Ave! Braslet Evizy vimu ja, ale vymknu joho priamyj zvjazok na Temne Polumja, koly vy budete u bezpeci, za stinamy korablia Za stinamy korablia povtoryla Eviza. Molyvo, ce soromno dlia spravnioho doslidnyka, ale ja budu aslyva. Naskiky krae yty na korabli, as vid asu vychodiay zvidty v uyj svit, ni opynyty, jak my, vidirvanymy vid Temnoho Polumja, potrapyty v potik dyvnoho yttia, v jakomu vsi niby zmovylysia kodyty sobi ta inym, vyklykaty lycho j bidy skri, navi tam, de nemaje pryyny dlia neas. Rodis i Norin provodaly molodych inok do hromizdkoji, za-pyliuenoji i rozchytanoji mayny. edi micno obniala Rodis, pociluvala astronavihatora, pislia oho, stavy na kolina, pohladyla svij SDF. Dvoje zemlian i tormansinkyj inener stojaly na balkoni pjatoho chramu. Mayna ruyla verchnim obchidnym liachom, stovp kuriavy e dovho bulo vydno nad mistom. Tae ue navyvsia rozpiznavaty nastrij svojich, zdavalosia b, nezvorunych zemnych druziv. I zaraz, dyvliay na spokijni, rozvalyvi oblyia, inener vyriyv vidvolikty Rodis i Norina vid dum. Ja e ne podiakuvav vam za dorohocinnyj podarunok, skazav vin, pokazujuy na SDF. U nas ne diakuju za darunky. Najbia radis liudyny Zemli viddavaty. My povynni skazaty vam spasybi, promovyla Rodis. Tae omu znityvsia i pereviv rozmovu na ine. Mene zavdy intryhuvala kikis nih SDF. omu 9, omu neparna, a ne dvostoronnia symetrija

2-4-6-8-10? Pytannia ne z lehkych, vidpoviv Norin. Vye bilateranoji symetriji trida. Helikojidana neparnis vya dvostoronnioji rivnovahy protylenostej, jaku zvyajno zastosovuju na Zemli i jaka vidpovidaje poverchnevij strukturi dovkolynioho svitu. 5-7-9 daju pevni perevahy u podolanni protyri u binarnych systemach i stijkis v obopino superelyvomu sviti, tobto molyvis perechodyty nezdolanni perepony. Neparnis, bia za odynyciu, ce vychid z infernanoji boroby protylenostej, molyvis unyknuty dilektynoho chytannia pravoru-livoru, vhoru-vnyz. U pryrodi ce bahatovisni fazovi systemy y tryfaznyj strum, napryklad. Neparnis jak vlastyvis vidznaena e za syvoji davnyny. Try, pja, sim, devja vvaalysia aslyvymy j mahinymy yslamy. A v nas zastosovujesia metodyka navskisnych, abo helikojidanych, vriziv u rivnovani systemy protylenych syl. Tae pochytav holovoju. Use, o ja zrozumiv, ce isnuvannia mechanizmiv, jaki praciuju na skladniych pryncypach, ni vnutrini protyriia. I ci mechanizmy, tak by movyty, stoja vye nad sylamy dilektyno zbudovanoho svitu. Vony mohutnii! Jako choete, tak! U zvyajnomu ytti Zemli SDF nam ne potriben. Roboty-suputnyky suprovoduju nas lye pid as vakych ekspedycij na nezvidani, daleki svity. Tut vony nezaminni. I v pohano vlatovanomu sviti te nezaminni, dodav Tae. Ti tryvohy promajnula na oblyi Vir Norina, zrobyvy joho schoym na tormansinyna. Vam as ity, Vir? zapytala Rodis, obniavy joho za kiu i zahliadajuy u vii. Vas ekaju! Vas o tryvoy? Tak, pryjlo nezvidane, i vono porodylo tryvohu. Na Tormansi, de nioho ne vykonujesia? o dali, Vir? Ne znaju. Ja muu rozibratysia v sobi, ale dni letia. Tak, asu due malo. Vir, liubyj mij holos Rodis pomjakav vid ninosti. Astronavihator zbih schodamy i pronissia povz storopilu vartu. Faj Rodis stojala, vpery kinykamy paciv u peryla balkona, u hlybokij zadumi, i tomu Tae, ne proajuy, piov, zabravy z soboju v pidzemellia devjatyniku. Rodis, ne vidvodiay pohliadu, dovho dyvylasia na daleki holi hory, vkryti purpurnym serpankom. e taka svia v pamjati katastrofa v misti Kin-Nan-Te, ojno skinyly uskladnennia z edi i o pidstupaje o ine. I cioho razu vona, Rodis, ne znaje liachiv do vyriennia. o ekaje Vira i joho kochanu, krim ertv z oboch bokiv? I omu ce zvaliujesia na Vir Norina, jakyj na svojich korabliach pronyzav Halaktyku u bahatioch napriamkach, na liudynu takoho jasnoho rozumu j encyklopedynych zna? Choa za zakonamy raptovych povorotiv ce, molyvo, pryrodno u nezdolannych perepon?! Vidirvavy vid svojich dum, vona ne pomityla, jak posutenilo. Faj Rodis pila u svoji pomekannia. e pered perymy dveryma Rodis vidula prysutnis koho znajomoho za kolynimy viduttiamy. Jduy, vona ne nastoroyla devjatyniku i zaraz, ne zapaliujuy svitla, uvimknula jiji. Le utno prodzveniv jiji braslet, syhnalizujuy pro zminu povitria v prymienni. Devjatynika zasvityla krychitne roeve viko. Rodis pobayla ino zayneni dveri do spani. Chto, ekajuy na neji, zachovavsia u perij kimnati dveri pryynyly ne bez namiru. Rodis vidynyla dveri, i le vlovymym zapachom vijnulo v jiji nizdri, nastiky slabekym, o, ne nastrojivy na nioho, vona, molyvo, i ne vidula b joho. Raptom u holovu vdarylo o pjanke, tumaniay svidomis. Temna syla, niby pruyna, poala rozkruuvatysia vseredyni Rodis. Jiji ochopylo dyke baannia vyty, rehotaty, katatysia po pidlozi. Mohutnia volia Rodis vytrymala peryj udar otruty. Vona vidstupyla do SDF, vytiahla i vstavyla u nis bifitry. Teper buv as podumaty. Vse e z kalamutnoju svidomistiu vona vidukala preparat T-9/32 universanyj protyotrujnyj zasib vid usich zbudnykiv talamusa. Navi ne buvy likarem, Rodis vyznayla, o v kimnati rozbryzkano reovynu, jaka pryhniuje svidomis, vyviniajuy prymityvni refleksy talaminoji hrupy j siroho horbka mozku. Protyotruta dopomohla. Jak dobre, o vona peredbayla molyvis zastosuvannia podibnych reovyn, hotujuy do vysadky na Tormans! Povernuvy vtraenu jasnis dumky i zoru, Rodis nakazala SDF osvityty kimnatu i raptom rvonula vbik vaku porjeru, jaka zakryvala niu vikna. Tam, skrutyvy kykoju, chovala Er Vo-Bi. Prozora maska z malekym hazovym balonom pid elepoju prychovuvala oblyia krasuni, jaka rvuko strybnula nazustri Rodis. Jiji hlyboko posadeni oi z oikuvanniam i zdyvuvanniam dyvyly na Faj Rodis, zapytujuy: omu ty ne padaje? V ruci kochanka ojo ahasa trymala skladnyj prylad, jakyj na Tormansi vykorystovuvaly dlia kinozjomky. Er Vo-Bi prostiahla vinu ruku do yrokoho pojasa, pid jakym, bezsumnivno, prychovuvalasia zbroja. Stijte! nakazala jij Rodis. Kai, navio vy ce zrobyly? Prykypivy do miscia, krasunia zavmerla i zachytala usim svojim tonkym stanom, niby sponukuvana baanniam peretvorytysia na zmiju, taku vpodobanu na planeti. Ja chotila, iz zusylliam kri zcipleni zuby skazala vona, vidkryty tvoje spravnie ja, pokazaty tebe. I koly ty valialasia b, znemahajuy vid tvarynnych prystrastej, ja zniala b tebe, ob pokazaty fim volodariu. Er Vo-Bi pidniala aparat. Vin nadto bahato dumaje pro tebe, nadto zvelyuje tebe. Nechaj by pobayv! Faj Rodis dyvyla u spotvorene zloboju prekrasne oblyia. Pojednannia nycoji dui i doskonaloho tila

odvino dyvuvala utlyvych do krasy liudej, i Rodis ne bula vyniatkom. Na Zemli, nareti zahovoryla vona, my vvaajemo, o bu-jaka nehidna dija nehajno musy urivnovaytysia protydijeju. Znimi masku! Tvarynnoho achu inky ne zmih prychovaty j respirator. Jiii dovelosia skorytysia nezdolannij voli. Za chvylynu Er Vo-Bi leala na pidlozi, zakynuvy holovu, zakryvy oi j oskalyvy zuby, viduvajuy te, o chotila vyklykaty u Rodis. Janhar, Janhar! Ja chou tebe! e bie, ni koly! vyde! Janhar! raptom zakryala Er Vo-Bi. U vidpovi na jiji poklyk odrazu rozynyly dveri, i na porozi zjavyvsia sam naanyk lilovych. De tut chovavsia! vidrazu zdohadalasia Rodis. Zrozumivy krach zadumu j vykryttia jichnioji tajemnyci, Janhar vychopyv zbroju. Ta cho by jakym vpravnym stricem vin buv, jomu vako bulo supernyaty z Faj Rodis u vydkosti reakciji. Vona vstyhla uvimknuty zachysne pole. Obydvi kuli, poslani v neji v yvit i v holovu, vidbyti, vdaryly Janhara u perenissia i mi kliuyciamy. Pohliad Janhara, spriamovanyj na Rodis, povino zhas, krov zalyla oblyia, vin upav navznak, skovznuv po stini j povalyvsia na bik za dva metry vid svojeji kochanky. Postrily, bez sumnivu, rozneslysia po vsiomu chramu. Treba bulo dijaty nehajno. Rodis zatiahla Er Vo-Bi do spani, pryynyla dveri, rozachnula obydva vikna. Potim rozepyla jiji zuby i vlyla liky. Konvusyvni ruchy Er Vo-Bi prypynyly. e trochy, j inka rozpliuyla oi, pidvelasia chytajuy. Zdajesia ja chrypko vyavyla vona. Tak. Zrobyly vse te, oho ekaly vid mene. I raptom liu na jiji oblyi zminylasia pereliakom, vidvertym, nepodinym i aliuhidnym pereliakom. A kamera? A Janhar? Tam, Rodis pokazala na dveri do susidnioji kimnaty. Janhar mertvyj.

Chto joho vbyv? Vy? Rodis zaperelyvo pochytala holovoju. Sam sebe. Vlasnymy kuliamy. I vam use vidomo? Jako vy hovoryte pro vai z nym stosunky, tak. Er Vo-Bi vpala do nih Rodis. Zhliate! Volodar ne prosty, vin ne pereyve svoho prynyennia. Ce ja rozumiju. Taki, jak vin, ne mou dopustyty supernyctva. Joho pomstu vako ujavyty! Tortury vykolenych kativ achlyvi! Jak i va Janhar? Prekrasna tormansinka pochylyla holovu, blahajuy poady. Rodis vyjla do susidnioji kimnaty i za my povernulasia z kinoaparatom. Zabyrajte, skazala vona, prostiahajuy ruku, za retky otruty. Zdryhnuvy, Er Vo-Bi kvaplyvo viddala krychitnyj puveryzator. A teper idi. erez pere vikno na halereji. Pryhnisia za baliustradoju. Dijdete do binych schodiv zadnioho fasadu, spustyte u sad. Spodivaju, kartku volodaria vy majete? Er Vo-Bi movky stojala pered Rodis, zakamjanivy vid podyvu. I ne bijte nioho. Nichto na planeti ne diznajesia pro vau tajemnyciu.

Tormansinka tak samo stojala, namahalasia o skazaty i ne mohla. Rodis obereno torknula jiji paciamy. Tikajte, ne stijte! Ja te muu jty. Rodis obernula, poula za spynoju dyvni schlypuvannia Er Vo-Bi i vyjla. U perij kimnati pered zachysnoju stinoju SDF jurmylysia ochoronnyky na oli z oficerom, v kutku lealo tilo Janhara. Oevydno, pislia rozmovy z Rodis u hospitali volodar planety rozporiadyvsia pro nehajnyj zvjazok, oskiky vin odrazu zjavyvsia na improvizovanomu ekrani SDF. Varta kynula navtioky. Rodis skazala, o Janhar striliav u neji. ojo ahas ue dobre oznajomyvsia z dijeju zachysnych ekraniv, ob zrozumity, ym use skinylo. A vtim, volodar anitrochy ne buv zasmuenyj zahybelliu naanyka svojeji osobystoji varty ta peroho pominyka Hen i z bezpeky deravy, bie toho, vin, zdavalo, buv navi zadovolenyj, Rodis nikoly bulo rozdumuvaty nad jichnimy skladnymy stosunkamy, vona bojalasia, o pislia zahybeli Janhara jiji vyenu z chramu. Volodar zaproponuvav jij zadlia bezpeky znovu poselyty u palaci, ale vona vvilyvo vidmovyla, poslavy na nibyto neproytani materily, jaki maliovnyo nahromadyly u trioch kimnatach, pryhotovleni Taelem. Koly vy zakinyte robotu? obereno zapytav ojo ahas. Jak domovyly tyniv za try. Aha, spravdi! Pered vidliotom vy povynni pohostiuvaty u mene kika dniv. Chou e raz skorystatysia vaym znanniam. Vy moete korystuvatysia dosvidom usijeji Zemli. Same cioho ja j ne chou. Vy proponujete zahane, a meni potribne pryvatne. Ja zhodna dopomohty vam i v pryvatnomu. Harazd, pamjatajte pro moje zaproennia! Zaraz ja zalyu vas, dajte vidpovi tiky na odne pytannia: o vam vidomo pro liudej, jaki v mynulomu na Zemli zvaly mianamy? Meni siohodni zustrilo take dyvne slovo. Tak zvavsia cilyj stan, a potim ce vyznaennia omu perejlo na liudej, jaki vmiju tiky braty, nioho ne viddajuy. Malo toho, vony beru na kodu inym, pryrodi, vsij planeti adibnis tut ne maje me. Brak samoobmeennia poruuvav vnutriniu harmoniju mi zovninim svitom i pouttiam liudyny. Liudy postijno vychodyly za ramky svojich molyvostej, namahajuy pidniatysia vye v socinomu statusi i oderaty povjazani z cym pryvileji Vse, o vony maly, ce kompleks orstokoji nepovnocinnosti, rozaruvannia, zazdrosti j zloby. Nasampered u ciomu seredovyi amoranosti j nervovych zryviv neobchidno bulo rozvyvaty vennia pro samovychovannia i socinu dyscyplinu. To ce schoe na mojich sanovnykiv! Zvyajno. omu zvyajno? adibnis i zazdris rozkvitaju i posyliujusia v umovach dyktatur, koly ne isnuju tradyciji, zakony, hromadka dumka. Toj, chto choe tiky braty, zavdy proty cych strymujuych syl. Borotysia z nymy mona tiky odnym liachom: znyujuy bu-jaki pryvileji, vidpovidno, j oliharchiju. Porada dobra. Vy virni sobi. O omu volodar zamyslyvsia, niby ne znachodyv tonoho slova, mene tak vaby do vas. Mabu, tomu, o ja lye kau vam pravdu? Jakby tiky ce! e zovsim nedavno u nas buly kabinety sovisti. Tudy prychodyly liudy, ob ocinyty svoji vynky, zjasuvaty jich motyvy y diznaty, jak slid robyty, z dopomohoju yrokoji informaciji, spravedlyvych i jasnych umiv liudej z hlybokoju intujicijeju. Cia propozycija Rodis ne spodobalasia volodariu. ojo ahas zrobyv proanyj est i znyk. Za kika chvylyn ochorona staranno zamyvala pidlohu na tomu misci, de ojno leav trup Janhara, i z zabobonnym achom ozyralysia na Rodis, jaka chodyla po kimnati. Jij dovelosia vymknuty SDF i vona pobojuvalasia nadmirnoji cikavosti lilovych. Vartovi znykly. Zamis nych zjavyvsia zachekanyj, le yvyj Tae. Moja pomylka! Moja duris! zakryav vin, zupynyvy na porozi. Rodis spokijno zavela joho do kimnaty j pryynyla dveri vona instynktyvno zasvojila ciu neobchidnu dlia mekancia Jan-Jach perestorohu, potim rozpovila pro te, o trapylosia. Tormansinyn potrochu zaspokojuvavsia. Ja zaraz pidu j povernu do pidzemellia. My tam ekatymemo na vas. Ne zabute: siohodni u vas velykyj i valyvyj pryjom! Lukavi zmorky zovsim po-zemnomu promajnuly na vustach tormansinyna. Vy intryhujete mene, skazala Rodis, usmichajuy. Inener znijakoviv, viduvajuy, o vona ytaje joho dumky, machnuv rukoju i vtik. Zaynyvy dveri j nastrojivy, jak zvyajno, SDF, Rodis ruyla do pidzemellia. U sviatylyi Trioch Krokiv na neji ekaly Tae z Hachdenom i neznajomyj olovik z rizkymy rysamy oblyia i po-ptaynomu pynym pohliadom svitlo-karych oej. Ja zrozumila, skazala Rodis, per ni inener i architektor predstavyly vidviduvaa, vy

chudonyk? Ce polehuje nae zavdannia, skazav Hachden, jako vy zrozumily, o vam dovedesia buty symvolom Zemli. Ri Bur-Tin, abo Ritin, skuptor i povynen vykonaty baannia bahatioch liudej stvoryty va portret. Vin odyn z kraych chudonykiv planety i praciuje vraajue vydko. Z hirych! nespodivano vysokym i veselym holosom skazav skuptor. Prynajmni na dumku tych, chto vidaje u nas mystectvom. Chiba mystectvom mona vidaty? zdyvuvala bulo Rodis, ale odrazu dodala: Tak, ja zabuvaju, o vidaty u vas oznaaje ochoroniaty, ochoroniaty oliharchiju vid zazichannia na jiji nepodinu vladu nad duchovnym yttiam. Vako skazaty krae! vyhuknuv skuptor. Ale je liudy, jaki prosto liublia mystectvo i dopomahaju jomu. Ti, komu vidomo, o j odna trojanda prykraaje ve sad. Nas liublia tiky vbohi, a Zmijenosci neosvieni j stavliasia do vsioho nadto utylitarno. Vony utrymuju lye prysluhu vid mystectva, jaki vychvaliaju jich. Spravnie mystectvo tiaka pracia. y bahato zumije stvoryty, jako v ytti zajniatyj ozdoblenniam palaciv i sadiv skupturnoju deevyznoju? A tvory spravnioho mystectva, literatury, architektury! Dlia liudyny ce yt, zachyst mrijeju, jaka ne zbula u pryrodnomu plyni yttia. My nazyvajemo mystectvo ne ytom, a vichamy boroby z inferno, skazala Rodis. Bajdue, jak nazyvaty, valyvo, ob mystectvo neslo vtichu, a ne rozvahu, klykalo na podvyh, a ne davalo snodijne, ne zajmalosia poukamy deevoho raju, ne peretvoriuvalo na narkotyk, promovyv Ritin. Ja pryhaduju, jak nau edi vrazyla maje cilkovyta vidsutnis skuptur u misti, parkach i majdanach. Jich vvaaju nepotribnymy? Ne tiky. Jako skuptura stoji bez ochorony abo ne zachyena metalevymy gratamy, jiji nehajno znivea, zabrudnia napysamy, a to j he rozibju! U koho pidnimesia ruka na krasu? Chiba liudy mou obrazyty dytynu, roztoptaty kvitku, skryvdyty inku? I dytynu, i kvitku, i inku! chorom vidpovily troje Tormansin. Rodis tiky rozvela rukamy. Pojava takych liudej u suspistvi vaoho typu, oevydno, nemynua. Ta y vidome vam vidsotkove spivvidnoennia jich z normanymy liumy? Zrostaje jichnia ysenis y zmenujesia? O kardynane pytannia. Tormansiny movky perezyrnuly. Znaju, znaju: statystyka pid zaboronoju. I vse-taky vam treba samym zbyraty vidomosti, porivniuvaty, pozbavliaty hromadkoji slipoty. Faj Rodis zamovkla i raptom zasmijala: Ja upodibniuju oliharcham i poynaju davaty ne porady, a jak ce?.. Vkazivky, rozplyvsia v yrokij i dobrij posmici architektor. Nu o , poynajte, Ritin! Meni staty, sisty y chodyty? Skuptor zavahavsia, kika raziv zitchnuv, ne navaujuy skazaty. Rodis zdohadala, ale ne pospiala jomu na dopomohu, skosa i vyikuvano dyvliay na nioho. Ritin nasylu vymovyv: Bayte, zemni liudy ini ne lye oblyiam, staturoju, ale j tilom Vono u vas osoblyve. Ne skazaty, o lehke, ale j ne vydajesia vakym. Pry micnosti j masyvnosti tilo vae due hnuke i ruchlyve. To vy choete, ob ja pozuvala bez odiahu? Jako ce molyvo! Tiky todi ja stvoriu povnyj portret inky Zemli! Tormansiny ne vstyhly opamjatatysia, jak Rodis stala e nedostupnioju i nedosianioju v hordij svojij krasi. Architektor, molytovno sklavy ruky, dyvyvsia na neji. Vin odrazu pryhadav postati herojiv, jaki buly schovani maskamy pidzemellia. U zvynomu vbranni vony vydalysia b hrubuvatymy. Z Rodis vyjlo navpaky: odiahnena, vona zdavala menoju i tenditnioju, a liniji tila buly nabahato itkii, kontrastnii, ni u skuptury predkiv u halereji. Tae zavmer, vtupyvy u pidlohu, i navi prykryv oi doloneju. Raptom vin povernuvsia i znyk u temriavi halereji. Neasnyj, vin kochaje vas! uryvasto, maje brutano kynuv skuptor, ne zvodiay oej z Rodis. aslyvyj! zapereyv Hachden. Berey! I ty zahyne! Ale movy! vladno promovyv Ritin! Vy tanciujete? zvernuvsia vin do Rodis. Jak i kona inka Zemli. Todi tanciujte o take, ob use tilo vkliuylo u tanok, koen mjaz! Skuptor zachodyvsia v alenomu tempi nakydaty eskizy na arkuach siroho paperu. Kika chvylyn promajnuly v movanni. Potim Ritin bezsylo opustyv ruky. Ne mona! Nadto vydko! Vy ruchajete tak samo strimko, jak i dumajete. Robi lye kincivky, ja davatymu znak, i vy zavmyrajte! Tak sprava pila krae. Po zakinenni seansu skuptor poav skladaty objemnu paku eskiziv. Prodovymo zavtra!.. A vtim, dozvote meni posydity, poekaty. Vy rozmovliatymete z Anhelamy,

a ja e pomaliuju vas. Nikoly ne dumav, o liudy vyoji cyvilizaciji budu takymy micnymy! Tak pomylialysia ne lye vy. Bahato naych predkiv vvaaly, o liudyna majbutnioho stane tonkoju, tenditnoju i ninoju. Prozoroju kvitkoju na hnukij steblyni. Ehe , vy vhadaly, navi hovoryte tymy slovamy! vyhuknuv skuptor. A jak yty, dolajuy, zmahajuy iz yttiam i vodnoas radijuy jomu? Za rachunok mayny? Jake ce yttia? ob staty matirju, ja povynna za skladom buty amforoju mysliaoho yttia, inake ja pokaliu dytynu. ob vytrymaty navantaennia vakych sprav, bo tiky v nych yve povnokrovno, my povynni buty synymy, osoblyvo nai oloviky. ob spryjmaty svit v usij joho krasi j hlybyni, treba volodity hostrymy pouttiamy. Na stoli u holovy Rady otyrioch ja bayla symvolinu skupturu. Try mavpy: odna zatknula vucha, druha zakryla lapamy oi, tretia zatulyla rot. Tak, na protyvahu ciomu symvolu tajemnyci j pokirnoji povedinky, liudyna musy uty vse, bayty vse j hovoryty pro vse. Koly vy pojasniujete, vse staje na misce, skazav skuptor, prote meni vid cioho ne lehe z vaoju bahatohrannoju osoboju. Eskizy-zlipky zrobliu, koly uvijdu v obraz. Dyvnyj, neuvano prekrasnyj obraz, ale ne uyj i vid cioho e vae. Zrozumijte mene, take nemolyvo zrobyty vidrazu! Ne perekonujte, ja vse rozumiju. I posydu z vamy e pislia toho, jak usi pidu. Ta per ni zjavliasia Siri Anhely, meni treba znaty pro sviatylye Trioch Krokiv. Vy o zjasuvaly, Hachden? Sviatylye stvoreno za asiv zasnuvannia chramu, koly religijnyj kut asu buv u rozkviti. Siudy maly dostup tiky ti, chto projov try stupeni vyprobuva abo try kroky posviaennia. Ote, ja ne pomylyla cia vira prynesena do vas iz Zemli! Vira v te, o dosiahty zasluh mona raz i nazavdy bez tryvaloho sluinnia i bez boroby. I o tut za dva tysiaolittia vony ne zumily dosiahty navi rivnovahy syl horia i radosti! Pro jaki vyprobuvannia vy hovoryte? zacikavyvsia skuptor. V bu-jakij religiji je vyprobuvannia pered posviatoju u vye, tajemne znannia. Jich try, try kroky do indyviduanoji velyi j mohutnosti. Niby moe isnuvaty jaka osoblyva syla bezvidnosno do inoho, navkolynioho svitu. Pere vyprobuvannia, tak zvane vyprobuvannia vohnem ce nadbannia vytrymky, vyoji munosti, hidnosti, doviry do sebe. Ce jak proces zhoriannia vsioho lychoho v dui. Pislia vyprobuvannia vohnem e je molyvis povernutysia nazad, staty zvyajnoju liudynoju. Pislia dvoch nastupnych liachy nazad vidrizani: toj, chto zdolav jich, ue ne zmoe yty povsiakdennym yttiam. I vse ce vyjavylosia zabobonamy? zapytav, le zatynajuy, Tae, jakyj vyjov z halereji. Ni, ne vse. My bahato oho vzialy dlia psycholohinoho trenuvannia. Ale vira u verchovnu istotu, jaka stey za kraymy doliamy, bula najivnym pereytkom peernoho ujavlennia pro svit. Navi hire pereytkom religijnoho fanatyzmu Temnych Vikiv, jakyj isnuvav paraleno z perekonanniam, o liudyna v usich minlyvostiach i katastrofach planety musy buty vriatovana tomu, o vona liudyna, boe stvorinnia. Ti, chto viryv u boha, zabuvaly, o, navi jakby boh buv naspravdi, vin ne stav by zaochouvaty brak vysokych duchovnych jakostej, prahne i hidnosti u svojemu tvorenni jedynoho, nadilenoho rozumom samopiznannia. Suma zloyniv liudyny, kynuta na terezy pryrody, cilkom zabezpeuvala smertnyj vyrok ciomu nevdalomu i pychatomu stvorinniu. A z inoho boku, dilektyka svitu taka, o tiky liudyna volodije pravom sudyty pryrodu za nadto velykyj obsiah strada na liachu do vdoskonalennia. Nejmovirno tryvalyj proces evoliuciji poky o ne zdatnyj zvinyty svit vid stradannia, ni znajty pravynoho liachu do astia. Jako cioho ne zroby mysliaa istota, todi okean stradannia chliupatymesia na planeti do absoliutnoji zahybeli vsioho yvoho vid kosminych pryyn zatuchannia svityla, spalachu nadnovoho tobto e mijardy rokiv. U pidzemellia, ozyrajuy, uvijly visim olovik z suvorymy navi dlia pochmurych tormansin oblyiamy, u temno-sirych plaach, vino nakynutych na plei. Architektor chotiv buv pidvesty jich do Rodis, ale toj, jakyj iov poperedu, nedbalo vidstoronyv Hachdena. Ty volodarka zemnych prybuciv?.. My pryjly podiakuvaty tobi za aparaty, pro jaki my mrijaly tysiaolittia. Bahato vikiv my chovaly i bajdykuvaly, a teper moemo povernutysia do boroby. Faj Rodis podyvylasia na zakamjanili oblyia hostej vony svitylysia voleju i rozumom. Vony ne nosyly nijakych prykras y znakiv, vbrannia jichnie, za vyniatkom plaiv, naditych, oevydno, dlia ninych mandrivok, niym ne vidriznialo vid zvyajnoho odiahu serednich dy. Tiky u konoho na velykomu paci pravoji ruky bula yroka platynova kabluka. Otruta? zapytala Rodis u vataka, ruchom zaproujuy sidaty i pokazujuy na perste. Toj voruchnuv brovoju, he jak ojo ahas, i orstka posmika le torknulasia joho hub. Ostannie rukostyskannia smerti dlia tych, na koho padaje na vybir. Zvidky pochody nazva vaoho tovarystva? zapytala Rodis. Nevidomo. Z cioho pryvodu ne lyylo nijakych perekaziv. My tak nazvaly vid samoho zasnuvannia, tobto z momentu naoji pojavy na planeti Jan-Jach z Bilych Zirok, y z Zemli, jak stverdujete vy. Ja tak i znala. Nazva vaoho tovarystva hlyba za zmistom i nabahato drevnia, ni vy hadajete. V Temni Viky na Zemli narodylasia lehenda pro velykyj bij Boha i Satany, dobra i zla, neba i pekla. Na boci Boha byly bili anhely, na boci Satany orni. Uve svit rozkolovsia navpil doty, doky Satana z joho ornym vijkom ne buv peremoenyj i skynutyj do pekla. Ale buly anhely ne bili j ne orni, a siri, jaki lyylysia sami po

sobi, nikomu ne pidkoriajuy i ne vojujuy ni na yjemu boci. Nymy znechtuvalo nebo i ne pryjnialo peklo, i vidtodi vony nazavdy zalyyly mi rajem i peklom, tobto na Zemli. Pochmuri prybuci sluchaly z palajuymy oyma: lehenda jim spodobala. Imja Sirych Anheliv prybralo tajemne tovarystvo, jake borolosia iz zvirstvamy inkvizyciji v Temni Viky, odnakovo proty zla ornych sluh hospoda i nevtruannia, bajduosti dobrych bilych. Ja dumaju, o vy i je naadky vaych zemnych brativ. Dyvovyno! skazav vataok Sirych Anheliv. Ce dodaje nam e bioji vpevnenosti. U omu? nespodivano rizko zapytala Faj Rodis. U neobchidnosti teroru, u perechodi vid poodynokych dij do masovoho vynyennia kidlyvych liudej, jaki nadzvyajno rozmnoylysia ostannim asom! Nemolyvo znyyty zlo nasyno. Nichto ne moe odrazu rozibraty u zvorotnij diji. Treba zbalansuvaty borobu tak, ob vid zitknennia protylenostej vynykav ruch do astia, schodennia do dobra. Inake vy zahubyte providnu nytku. Sami bayte, mynuly tysiaolittia, a na vaij planeti vse e nespravedlyvis i hnoblennia, mijony liudej yvu aliuhidno korotkym yttiam. Na naij spinij bakivyni u davnynu omu nichto nikoly, povtoriuju, nikoly ne znyuvav istynnych zloynciv, z yjeji voli (i tiky z neji!) rujnuvaly prekrasne, vbyvaly dobro, hrabuvaly j rozkydaly korysne. Vbyvciam Dobra i Krasy zavdy daruvalosia yttia, vony ne prypynialy svoju merzennu dijanis, a taki, jak vy, mesnyky strauvaly zovsim ne tych, koho varto bulo. Vykoriniuvaty kidlyvych liudej mona lye z due tonym prycilom, inake vy borotymetesia z pryvydamy. Brechnia i bezzakonnia stvoriuju na konomu kroci novi prymary zloyniv, materinych skarbiv i nebezpek. Na Zemli narostannia takych prymar vasno ne vrachuvaly, i liudstvo, zmahajuy iz nymy, lye zmicniuvalo jichnij psycholohinyj vplyv. My zavdy pamjatajemo, o dija dorivniuje protydiji, i dotrymujemo rivnovahy. A u vas slipi napady prymnoa stradannia narodu, pohlyblennia inferno. V ciomu vypadku vy sami majete buty znyeni. To vy vvaajete nas nepotribnymy? poulosia hrizne zapytannia. Bie toho kidlyvymy, jako vy ne vykorenyte holovni derela zla, tobto, jak u davnynu hovoryly myslyvci, ne vciliatymete po slabkych misciach oliharchiji. Ale ce lye odyn krok upered. Vin marnyj bez druhoho i tretioho. Nedarma sviatylye ce zvesia imjam Trioch Krokiv. Rodis zupynyla, uvano dyvliay na vataka Sirych Anheliv. Hovori, tycho skazav vin, ade my pryjly vysluchaty vai porady. Povirte, my ne majemo inoji mety, jak polehyty doliu narodu, zrobyvy ridnu planetu aslyvioju. Ja viriu vam i v vas, skazala Rodis. Ale pohote: jako na planeti volodariuje bezzakonnia i vy choete vstanovyty zakon, to vy povynni buty ne men mohutni, nechaj z nepomitnoho, tiniovoho boku yttia, ni oliharchina derava, o je vtilenniam bezzakonnia. Nestijkis pohano vlatovanoho suspistva, po suti, poliahaje v tomu, o vono zavdy na kraju hlybokoji prirvy inferno i vid najmenoho strusu valysia donyzu, do Vikiv Holodu i Vbyvstva. Cilkovyta analohija z pidjomom na vysoku horu, tiky tut zamis syly vahy diju pervisni instynkty liudej. Tak i vy, jako ne zabezpeyte liudiam velykoji hidnosti, zna i zdorovja, to perevedete jich z odnoho vydu inferno v inyj, rade hiryj, oskiky bu-jaka zmina struktury vymahatyme dodatkovych syl. A zvidky vziaty ci syly, jak ne v narodu, zmenujuy joho i bez toho mizerni dostatky, zbiujuy tiahoty i hore! Ale my hynemo v bidnosti! Vychody, nam nikoly ne zruyty z miscia, ne dosiahty objednannia, ob protystojaty aktyvnij otrujnij mohutnosti pidkupu, demahohiji j viry u fetyi. A vy pamjatajte, o mohutnis cia na najnyomu rivni, na dni suspinoji budovy. Pidniatysia nad cym rivnem-oznaaje peremohty jiji i dopomahaty inym. Bidnis buvaje riznoju, i materina bidnis planety Jan-Jach ie ne zhubna. Tomu o vona znajde vychid u duchovnomu bahatstvi. Ale dlia cioho potribna osnova bibliteky, muzeji, kartynni halereji, skuptury, udovi budovy, harna muzyka, tanci, pisni. I horezvisna nerivnis rozpodilu materinych reej ne ostannia bida, jako tiky upravyteli ne namahatymusia zberehty svoje stanovye erez duchovnu vbohis narodu. Velyki reformatory suspistva Zemli peredusim uyly berehty psychine bahatstvo liudyny. Zberehty joho mona tiky v diji, v aktyvnij borobi iz zlom i v dopomozi pobratymam, inymy slovamy v nevtomnij praci. Boroba zovsim ne obovjazkovo vymahaje znyennia. V borobi varto zastosovuvaty svoji osoblyvi zasoby, ale tiky dopustymi dlia liachu Dobra, bez obmanu, muennia, vbyvstva i zloby. Inake peremoha bude dlia narodu oznaaty tiky zminu hnobyteliv. Jakyj pryklad vy moete nazvaty? Na nykomu rivni chimini zasoby strachu, sliz i nesterpnoho zapachu. Dlia znyennia zapysiv i donosiv zapaliuvani prystroji. Pry priamomu zitknenni paralizatorni zasoby, liakajui infrazvuky, hipnotyni okuliary j ina podibna zbroja, v malych masovych formach indyviduanoho zachystu vid osobystoho peresliduvannia. Na vyomu rivni vysokorozvynena psychina syla, rozpiznavannia nehidnykiv, navijuvannia, ytannia emocij. Je kolosanyj ynnyk vidobraennia, vidkydannia u psycholohinomu plani, i vin dostupnyj konij liudyni, pevna ri, pry vidpovidnomu trenuvanni. Te, o vvaajesia u vas mahnetynymy, vidiomkymy sylamy, davno zastosovujesia namy navi u dytiaych rozvahach znyknennia i vidchodu v zadzerkallia. Dlia toho, ob vyi syly liudyny vvesty v diju, potribna tryvala pidhotovka, tonisiko taka , jaku prochodia chudonyky, hotujuy do tvorosti, do vyoho zletu svojeji dui, koly prychody, niby izzovni, velyke intujityvne rozuminnia. I tut te try kroky:

viduennia, zoseredennia i javye piznannia. A jak vy vvaajete, volodarko zemlian, na Jan-Jach narod navmysne vtrymuju na nykomu duchovnomu rivni? zapytav pred-vodyte. Ja hadaju, tak! Todi my poynajemo dijaty! Cho by jak ochoronialy sebe volodari ta Zmijenosci, vony ne vriatujusia. Mih otrujimo vodu, jaku vony pju z osoblyvych vodohoniv, rozporoymo u povitri jichnich pomeka bakteriji i radiaktyvnu otrutu, zarazymo kidlyvymy, povino dijuymy reovynamy jichniu jiu. Tysiai rokiv vony nabyraly svoju ochoronu z najtemniych liudej. Teper ce nemolyvo, i dy pronykaju do jichnich forte. Darma. Jako narod ne zrozumije vaoji mety, vy sami stanete oliharchamy, ale vam ne ce potribno? Ni v jakomu razi! Todi pidhotujte zrozumilu dlia vsich prohramu diji, a holovne stvori spravedlyvi zakony. Zakony ne dlia ochorony vlady, vlasnosti y pryvilejiv, a dlia dotrymannia esti, hidnosti i dlia prymnoennia duchovnoho bahatstva konoji liudyny. Iz zakoniv poynajte stvorennia Trioch Krokiv do spravnioho suspistva: zakonu, istynno hromadkoji dumky, viry liudej u sebe. Zrobi ci try kroky i vy stvoryte schody z inferno. Ale ce ne teror! Zvyajno. Ce revoliucija. Prote v nij Siri Anhely, jako vony pidhotovani, mou trymaty v strachu veryteliv bezzakonnia. Odnae bez spinoji spravy, bez sojuzu dy i ky vy peretvoryte na kupku oliharchiv. Ta j hodi! Z asom vy nemynue vidijdete vid starych pryncypiv, bo suspistvo vyoho, komunistynoho poriadku moe isnuvaty tiky jak zahanyj potik, o nevpynno zminiujesia, lynuy vpered, uhoru, a ne jak okremi astynky iz zakamjanilymy pryvilejovanymy proarkamy. Vataok Sirych Anheliv pidniav doloni do skro i vklonyvsia Rodis. Tut treba e dobre podumaty, ale ja bau svitlo, skazaz vin. Zahornuvy u plai, Siri Anhely pily v suprovodi Tae-lia. Rodis vidkynula u krisli, poklavy nohu na nohu. Pered neju, zabuvy pro vse, porynuv u svoji eskizy skuptor Ritin. Vin tycheko naspivuvav o due znajome. Faj Rodis zhadala: ce bula starodavnia melodija Zemli, zhadala j slova do neji: Meni sumno vid toho, o ja tebe liubliu. Dyvovyno, jak muzyka, o pidnialasia z hlybyny vikiv, zjednala obydvi planety, probylasia v pouttiach zemlian i tormansin odnakovym strumenem prekrasnoho. I v samij Faj Rodis kri pouttia obovjazku i tryvohu za majbutnie cioho narodu probylasia vpevnenis v uspichovi zemnoji ekspedyciji.

Rozdil XII KRYTALEVE VIKNO

Pered vychodom na vulyciu Vir Norin ohlianuv sebe v dzerkalo. Vin namahavsia ne vyrizniatysia sered yteliv stolyci j nasliduvav jich navi u chodi. Liudy udovoji budovy tila i mohutnioji muskulatury na Tormansi buly zahalom ne poodynoki: profesinani sportsmeny borci, hravci v mja, cyrkovi sylai. Ale, mabu, sposterelyve oko vidriznylo b Vira Norina i vid nych za blyskavynoju reakcijeju, z jakoju vin prosuvavsia v natovpi. Vir Norin priamuvav do medyko-bilohinoho instytutu. Veni Jan-Jach objednaly ci dvi haluzi pryrodnyych nauk. Na vulyci vse pidkorialosia pokvapu neskinennoho potoku perechoych, jakych pidhaniav postijnyj strach zapiznytysia erez nevminnia rozporiadatysia svojim asom, erez pohanu robotu transportu i mis rozpodilu, tonie, prodau tovariv. Nespokijno kvapylysia oloviky; inky, toneki jak steblynky, jly nerivnoju chodoju, zipsovanoju nezrunym vzuttiam, tiahnuy neposyni dlia nych sumky z produktamy. Ce buly dy. Ky jly nabahato vyde. Tini vtomy ve boroznyly jichni oblyia, pid oyma nabuchaly naplyvy, zmorky hirkoty otouvaly suchi, potriskani huby. inky vsi, jak pravylo, sutulyly plei, prychovujuy hrudy, soromliay jich. Ti, o ruchalysia nadto hordo j priamo, nalealy do zabezpeenych povij, a zvyajna inka, jaka jla smilyvo, z krasyvoju postavoju bu-jakoji chvylyny mohla buty skryvdenoju. Dyvovynym ynom cia seksuana vykryvlenis uyvalasia z isnuvanniam rozkino umebliovanych Budynkiv jii, de v piznij as i za dorohu platu tanciuvaly, spivaly j navi podavaly stravy oholeni do pojasa y j zovsim holi divata. Due poverchovi, nevrivnovaeni hromadki j osobysti stosunky, v jakych pouttia liudkoji hidnosti i turboty zminiuvalysia zloboju i brudnoju lajkoju, nepojasnenna sumi dobrych i pohanych liudej vse ce nahaduvalo Vir Norinu nevidrehuliovanyj prylad, koly za sklom dosliduvanoho indykatora piky i spady zminiujusia u chymernomu tanku. Vir Norin zavdy radiv, koly sered bezlii perechoych, odnakovo zasmuenych utomoju y sturbovanistiu, jomu traplialysia ysti, zamrijani oi, nini abo tulyvi. Tak mona bulo bez usiakoho DPA vidriznyty dobrych liudej vid spustoenych i zane-palych du. Vin skazav pro ce Taeliu. Inener zapereyv, o take poverchove spostereennia prydatne tiky dlia pervynnoho vidboru. Nevidomoju lyajesia psycholohina stijkis, hlybyna i serjoznis prahne, dosvid mynuloho yttia. Astronavihator pohodyvsia, ale

prodovuvav adibno ukaty ci oznaky spravnioho yttia u tysiaach zustrinych perechoych. Instytut, jakyj zaprosyv Vir Norina, zajmav novu budivliu prostoji i itkoji architekturnoji formy. Use svidylo pro te, o v niomu povynni buly dobre pojednuvatysia zrunosti roboty j obsluhovuvannia. Velyezni vikna propuskaly masu svitla. (Nadto bahato, podumav Vir Norin, koly brakuje zatemniujuych prystrojiv i svitlofitriv). Ale tonki stiny ne riatuvaly vid vulynoho umu, steli buly nyzeki, a ventyliacija pohana. A vtim, vsiudy zaducha j tisnota buly nezminnymy suputnykamy yttia mista Centru Mudrosti. Starovynni budivli, zvedeni do poatku ytlovoji kryzy, prynajmni maly masyvni stiny j vysoki poverchy, tomu v nych bulo i tychie, i procholodnie. Lilovyj vartovyj u vestybiuli zapopadlyvo pidchopyvsia, pobayvy kartku Rady otyrioch. Peryj zastupnyk dyrektora zijov z verchnioho poverchu i liubjazno poziv zemnoho hostia po instytutu. Na tretiomu bifizynomu poversi obysliuvani mayny rozrachovuvaly prylady, za dijeju analohini retykuliarnym komparatoram Zemli. Astronavihatora pryvely do osvitlenoho nejaskravymy roevuvatymy lampamy prochodu, livu stinu jakoho zaminialo vikno z sucinoho krytalevo-prozoroho skla zavdovky dekika metriv, jake viddilialo korydor vid prymiennia laboratoriji. Velyezna zala, povnistiu pozbavlena pryrodnoho svitla, nyzeka, pidperta otyrma kvadratnymy kolonamy, bula b schoa na vyroblenyj horyzont pidzemnoho rudnyka, jakby ne smuhy holubuvatych trubok, jaki svityly u steli, j sribliasto-sira ozdoba hladekych stin. Pochmura odnomanitnis: erenhy odnakovych stoliv i putiv, oloviky j inky u ovtych chalatach i apokach zihnuly nad stolamy u pozach hlybokoji zoseredenosti. Vir Norin ustyh pomityty, o liudy pryjnialy ci pozy, ledve v prochodi zjavyvsia zastupnyk dyrektora. Tormansinyn vdovoleno chychyknuv. Mudro produmano! Prohuliujuy tut, my, administratory, steymo za konym praciujuym. Bahato nerob, treba pidhaniaty! Inych sposobiv nemaje? zapytav Vir Norin. Ce najkrayj i najhumanniyj. I tak vlatovano v konij laboratoriji? U konij, jako instytut rozmienyj u novij budivli. Stari obladnani nabahato hire, i nam, naanykam, buvaje nelehko. Veni terevenia pid as roboty pro vsiliaki durnyci, ne anuju hodyny, jaki nalea deravi. Treba astie jich pereviriaty. Oevydno, nauka Jan-Jach, jak i vsi ini vydy dijanosti, mala prymusovyj charakter. Rozbyte na dribni skalky znannia cikavylo liudej ne bie, ni bu-jaka ina robota, koly v nij ne bay sensu i mety. Maly znaennia tiky vena stupi i posada, jaka daje pryvileji. Uryvky naukovych danych, dobutych u riadovych instytutach, obroblialy i vykorystovuvaly uenymy vyoho klasu, jaki praciuvaly u krae obladnanych i nedostupnych, niby forteci, instytutach, o jich ochoronialy lilovi. Usi bi-men talanovyti veni buly zibrani v stolyci ta dvoch-trioch velykych mistach na oboch berehach Ekvatorinoho okeanu. Do takoji ustanovy vyoho klasu j pryjov Norin u poukach spravnich intelihentiv, ukaiv zna v imja astia liudstva Jan-Jach, takych, jak inener Tae i joho druzi. Astronavihator i zastupnyk dyrektora obijly ustanovu. Vsi laboratoriji buly zbudovani odnotypno, vidrizniajuy lye aparaturoju j kikistiu pracivnykiv. Povernemosia do sekciji obysliuvanych mayn, zaproponuvav Vir Norin, mene zacikavyv rozrachovuvanyj aparat, jakyj tut rozrobliaju. Jako dozvolyte, ja rozpytaju bifizykiv. Vony malo o zmou vam rozpovisty. Zaraz vony zajniati charakterystykoju potokiv vchodu i vychodu. Zdavalosia b, prosta ri, ale vlovyty kikisne spivvidnoennia poky o ne vdajesia. A vam vidome pryznaennia pryladu? Zvyajno. Ne maju danych pro vau kompetenciju, ale sprobuju pojasnyty, povano vidkazav zastupnyk dyrektora. Sitasta, abo retykuliarna, struktura holovnoho mozku perevody u svidomis stijki asociciji Darujte, ce na Zemli ve davno vidome. Mene cikavy tiky pryznaennia aparata. U nas o schoe sluhuje dlia vyboru najbi efektyvnoho pojednannia liudej u roboych hrupach vukoho pryznaennia. Ce nadto skladno! Nam potriben prylad dlia rozpiznannia i nastupnoho vyluennia zvorotnych asocicij, jaki nemynue povtoriujusia u vsich bez vyniatku liudej. U bahatioch vony nastiky syni, o vyklykaju stijkyj opir vprovadenniu mudrosti j vychovanniu liubovi do Velykoho. Zastupnyk dyrektora avtomatyno zihnuvsia v anoblyvomu pokloni. Vse jasno, kryanym tonom skazav Vir Norin, diakuju. Meni j spravdi nioho jty do laboratoriji. Nai veni chou zustritysia z vamy, kvaplyvo skazav zastupnyk dyrektora, ale zaraz vony perebuvaju na roboych misciach. Dovedesia poekaty, doky vsi zberusia. Moe, vy pryjdete do nas u majsterniu? Tak nazyvajusia nai veirni zibrannia, de my rozvaajemosia, provodymo dyskusiji abo vlatovujemo perehliady jakycho vydovy. o , usmichnuvsia astronavihator, pevne, ce ja budu i rozvahoju, i vydovyem, i dyskusijeju. o vy, o vy! znityvsia zastupnyk dyrektora. Nai liudy chou pohovoryty iz zemnym kolehoju, rozpytaty vas i vidpovisty na vai zapytannia. Harazd, pohodyvsia Vir Norin i ne stav zatrymuvaty joho rozpytuvanniamy, rozumijuy, o administratoru neobchidno provesty vidpovidnu pidhotovku, ja pryjdu uveeri. Vir vyruyv na holovpotamt. Tam, jak z hordistiu rozpovidaly mekanci stolyci, dijaly suasni mayny.

Vony vydavaly lysty, za estyznanymy symvolamy blyskavyno sortujuy korespondenciju dlia tych, chto ne baav skorystatysia videomereeju, pobojujuy rozholoennia jichnich osobystych tajemny. Liudy ne znaly, o pry najmenij pidozri lysty perekydaly do susidnioji mayny, jaka prosviuvala j znimala zmist na plivku. Pry vyklyku kodu oderuva avtomatyno fotohrafuvavsia na tu samu plivku

Ini mayny davaly riznomanitni dovidky, a do vyjavlennia zdibnostej, i porady u vybori potribnoho v stolyci vydu roboty. Starovynna, dobrotna budivlia potamtu skladalasia z hihantkoji zaly, otoenoji putamy avtomatynych mayn. Le svityly ijerohlify nad konym putom, dokladno pojasniujuy, poradu y dovidku. Oevydno, v tormansinkych kolach ne navaly povodenniu z maynamy hromadkoho korystuvannia. Zaloju pochodaly vdiahneni u brunatnu formu instruktory, hotovi pryjty na dopomohu vidviduvaam potamtu. Vony rozhuliuvaly z bundiuno-neprystunnym vyhliadom, naslidujuy dvoch lilovych, jaki rozmistyly u riznych kinciach zaly. Vir Norin ne pomityv, ob vidviduvai zvertalysia do cych pychatych i nedobrych poradnykiv. edi pravdu kazala, o vony vyklykaju u neji vidrazu, vid nych vije zloboju i duevnoju poroneeju. Ce neliudy z davnich rosijkych kazok, zovni v liudkij podobi, ale z dueju, povnistiu zrujnovanoju specinoju pidhotovkoju. Vony zroblia use, o nakau, ne dumajuy i ne viduvajuy nioho. Vir Norin pidijov do mayny dlia vyznaennia zdibnostej, namahajuy perejniatysia pouttiamy tormansinyna, jakyj prybuv do stolyci zdaleku (o dali vid centru, to hire vyriuvalasia sprava z osvitoju i rivnem pobutu), ob znajty tut onovlennia svojemu yttiu. Vin prorobyv zaznaeni v tablyci manipuliaciji. U vikonci nahori spalachnulo ovtohariae svitlo, nezvorunyj holos revnuv na vsiu zalu: Rozumovi zdibnosti nyki, psychinyj rozvytok nye seredniostolynoho, tupyj i durnyj, ale mjazova reakcija udova. Radu ukaty robotu vodija miscevoho transportu. Vir Norin zdyvovano podyvyvsia na avtomat: indykatory vysokoho puta zhasly, znyklo j svitlo u horiniomu vikonci. Pozadu zasmijaly, astronavihator ozyrnuvsia. Kika olovik pidchodyly do avtomata. Pobayvy rozhublenis Vir Norina, vony zrozumily jiji po-svojemu. oho stav, jak snovyda? Robota vodija tebe ne vlatovuje, y o, on jakyj zdorovyj buhaj! Procho, ne zatrymuj! zakryaly vony, leheko pidtovchujuy astronavihatora. Vir Norin chotiv buv skazaty jim, o taka charakterystyka ne vidpovidaje joho ujavlenniu pro sebe, prote zrozumiv, o pojasniuvaty o nemaje sensu, i vidijov u maje bezliudnu astynu zaly, de prodavaly knyky j hazety. Zretoju, vin vydko zrozumiv pozirnu bezhluzdis vysnovkiv avtomata. Mayna zaprohramovana vidpovidno do norm Tormansa, vona ne zdatna zrozumity pokaznyky, jaki vyjly za mei vyoho rivnia, i nemynue vvaala b jich za meamy nyoho rivnia. Te same stalosia b i z tormansinynom vydatnych zdibnostej zakonomirnis kapitalistynoho suspistva, jaka vede do Strily Arimana. U tutenij literaturi pyu nabahato bie pro pohane, ni pro dobre. Slovo pro zle i temne nese bie informaciji, ni pro dobre j svitle, tomu o povsiakdennyj dosvid kikisno vbyraje bie pohanoho. Z tijeji pryyny lehe viria pohanomu i zlomu: zlo perekonlyvie, zrymie, bie dije na ujavu. Fimy, knyky j viri Tormansa nabahato bie hovoria pro orstokis, ubyvstva, naruhu, ni pro dobro j krasu, jaki do toho vae zmaliovuvaty, bo ti slova, o stosujusia liubovi j prekrasnoho, vemy bidni. Zitknennia i nasystvo staly osnovoju, zmistom bu-jakoho vytvoru tutenioho mystectva. Bez cioho mekanci Tormansa ne projavliaju cikavosti do knyky, fimu y kartyny. opravda, je odna neodminna umova. Use achlyve, krov i stradannia, povynni abo stosuvatysia mynuloho, abo zobraaty zitknennia z vorohamy, jaki vderlysia z kosmosu. Nyninie nalealo zobraaty spokijnym i nevymovno aslyvym carstvom pid mudroju vladoju volodariv. Tiky tak, i ne inake! Dlia tormansinyna mystectvo, jake maje vidnoennia do siohodennia, pozbavlene bu-jakoho interesu. Hlucha nuha vid cioho mystectva rozpovzajesia po vsij planeti, jako vluno skazala edi. Pryynoju vsich cych javy bulo odne: pohanoho u ciomu sviti zavdy bie, ni dobroho. Kikis trudnoiv, neas, nuhy j horia, za pryblyznymy pidrachunkamy zemnoji Akademiji Horia i Radosti dlia ERS, pereveruvala astia, liubov i radis u pjatnadcia visimnadcia raziv za kosym zrizom serednioho

rivnia duchovnych potreb. Oevydno, na Tormansi zaraz te same. Dosvid pokoli, jakyj nakopyuvavsia u pidsvidomosti, staje perevano nehatyvnym. U ciomu poliahaje syla zla, mohutnis Satany, jak hovoryly v davnynu religijni liudy. ym starodavniym buv narod, tym bie u niomu nakopyuvalo, na zrazok entropiji, cioho nehatyvnoho dosvidu. Tormansiny naadky i braty zemlian proisnuvaly zajvych dva tysiaolittia u nevlatovanosti, pid udaramy Strily Arimana, i v zapereenni dobra vony nabahato starodavnii vid zemnoho liudstva Zasmueno zitchnuvy, Vir Norin ohledivsia i zustrivsia pohliadom z divynoju, o obiperlasia ob vystup stiny nedaleko vid knykovoho kiska: velyki oi, po-dytiaomu toneka yja i due maleki ruky, jaki nervovo perehortaly arkui ovtoho paperu, oevydno, lysty. Norinu peredalosia jiji viduttia tryvonoho smutku. Poodynoki krapli sliz odna za odnoju skouvalysia z-pid dovhych vij divyny. Hostre, dosi ne znane spivuttia rizonulo astronavihatora. Ne zvaujuy otak zrazu zahovoryty z neznajomkoju, vin rozdumuvav, jak by zaradyty jiji horiu. Smahliavia, ni u stolynych mekanciv, kira vykazuvala yteku chvostovoji pizkulch Korotka j lehka suknia vidkryvala strunki, micni nohy. Dyvnyj kolir volossia ornyj z popeliastym vidtinkom vyrizniavsia sered zvynych ornych z ervonuvatym vidlyvom holiv tormansin i harmonijuvav iz sirymy oyma divyny. Navkolo snuvaly vidviduvai potamtu. oloviky zridka kydaly na neji nachabni pohliady. Divyna vidvertalasia abo opuskala holovu, prykydajuy zahlyblenoju u lysta. o dove sposterihav Vir Norin neznajomku, to synie viduvav u nij duevnu hlybynu, jaku vin ridko zustriav u Tormansinkach, zdebioho pozbavlenych samovychovannia i psychinoji kutury. Vin zrozumiv, o vona na hrani velykoji bidy.

Vir Norin znav, o pidijty tak prosto do liudyny, jaka tobi spodobala, i zahovoryty z neju tut ne mona. Duevna ninis, taka pryrodna na Zemli, vyklykala na Tormansi tiky nastoroenis i vidtovchuvannia. Stari liudy, z dy, bojalysia, o liudyna, jaka z nymy zahovoryla, vyjavysia tajemnym pyhunom deravy, provokatorom, jakyj vyukuje ujavnych antyt deravnych zmovnykiv z tych, koho obijly vyprobuvannia Zustriv i iz Zmijem. Molodi inky bojalysia olovikiv. Rozdumujuy, Vir Norin znovu zustrivsia pohliadom z neznajomkoju i usmichnuvsia jij, vklavy v ciu usmiku vsiu sympatiju, jaka tak raptovo narodyla, i hotovnis pryjty na dopomohu. Divyna zdryhnulasia, na sekundu jiji oblyia zakamjanilo, i na oi vpala nepronykna zavisa. Ale syla dobroty, jakoju svityly oi zemlianyna, peremohla. Vona sumovyto j slabo usmichnula u vidpovi, nahadavy Vir Norinu persona istorynych fresok u muzeji Ostannioji Ellady na ostrovi Chis. Tormansinka dyvylasia teper na nioho uvano j zdyvovano. Vir Norin pidijov do neji tak vydko, o divyna vidstupyla zliakano j prostiahla ruku, niby namiriajuy vidtovchnuty joho. Chto ty? Zovsim inyj. Tormansinka znovu podyvyla na astronavihatora j povtoryla: Zovsim inyj. Nioho dyvnoho, usmichnuvsia Vir Norin, ja pryjichav zdaleku. Due! Ale ja tut u bezpeci, a o zahrouje vam? Jaka bida trapylasia z vamy? i vin pokazav na storinku lysta. Jak smino ty hovory, ja ne z vysokych liudej stolyci, usmichnula divyna i, boriuy iz neprochanymy sliozamy, dodala: Vse propalo. Ja muu vertatysia nazad, a dlia cioho Vona zamovkla j vidvernula, pidniavy holovu do lytoho avunnoho fryza i vdajuy, o rozhliadaje skladnu vja ijerohlifiv i zmij. Vir Norin uziav maleku obvitrenu ruku. Tormansinka podyvyla na vlasnu doloniu, niby dyvujuy, omu vona opynyla u takij velykij rudi. Nevdovzi Vir Norin znav use. Siu An-Te, y SiU-Te, pryjichala z chvostovoji pizkuli, z nevidomoho astronavihatoru mista, de z jakycho valyvych pryyn (vin ne stav rozpytuvaty) jij ne mona bie lyatysia, pryjichala do stolyci, do brata, o praciuje na lyvarnomu zavodi. Brat jedynyj, chto buv u SiU-Te na sviti, vin mrijav vlatuvaty jiji v stolyci, navyty spiviv i tanciv. Jakby poastylo, vona mohla b zrobytysia dy. Ce bulo odvinoju mrijeju brata, jakyj samoviddano liubyv sestru, javye ridkisne u simjach tormansin. omu bratovi nad use v sviti chotilosia, ob SiU-Te yla dovho, cho sam vin vyjavyvsia nezdatnym zdobuty neobchidnu osvitu dlia toho, ob staty dy. Doky SiU-Te dobyralasia do stolyci, brat otrymav travmu na vyrobnyctvi, i joho peredasno vidislaly

do Palacu Ninoji Smerti. Vbohe majno i, holovne, zaoadennia, jaki vin robyv, oikujuy na pryjizd SiU-Te, roztiahly susidy. Pered smertiu vin nadislav SiU-Te proanoho lysta, znajuy, o po pryjizdi vona pide na potamt otrymuvaty instrukciju, jak joho znajty v stolyci. I o SiU-Te prostiahla ovti arkuyky. o vy teper dumajete robyty? zapytav Vir Norin. Ne znaju. Peroju dumkoju bulo pity do Palacu Ninoji Smerti, ale tam skau, o ja nadto moloda j zdorova, i vidiliu kudy, de bude hire, ni tam, zvidky ja pryjichala. Jako e zvayty na te Vona zavahala. o vy vrodlyva? Skai krae: vyklykaju baannia. Neve vako znajty dobru liudynu v takomu velykomu misti i poprosyty u neji dopomohy? SiU-Te podyvylasia na zemlianyna z neprychovanym spivuttiam. Ty spravdi zdaleku, molyvo, z lisiv, jaki, kau, e rostu na chrebtach ervonych Hir i Poperenoho kriaa. Vir Norin zdyvovano zviv brovy, i SiU-Te pojasnyla: oloviky zaliubky daly b meni hroi, jaki dovelosia b odrazu vidpraciuvaty. Vidpraciuvaty? Ave! y ty ne rozumije! neterpliae vyhuknula divyna. Tak, tak A inky? inky tiky obrazyly b mene j poradyly b ity praciuvaty. Nai inky ne liublia molodych, pryvablyviych dlia olovikiv, ni vony sami. inka inci zavdy voroh, doky ne postarije. Teper ja rozumiju vas. Darujte uozemcevi za nedoladne zapytannia. Ta, moe, vy zhodyly by pryjniaty dopomohu vid mene? Divyna vsia napruyla, rozdumujuy j vyvajuy oblyia Vir Norina, pislia oho slabka usmika torknula jiji utlyvoho rota. o ty maje na uvazi, hovoriay dopomoha? Zaraz my pidemo v hote Lazurna Chmara, de ja yvu. Tam znajdemo dlia vas kimnatu, poky vy ne vlatujete. Poobidajemo razom, jako vy zachoete buty mojeju suputnyceju. Potim vy zajmetesia svojimy spravamy, a ja svojimy. Ty, pevno, monovladnyj olovik, jako mekaje u horinij astyni mista, u hoteli, i ja sama ne znaju, omu tak smilyvo rozmovliaju z toboju Moe, ty mene z kymo pereplutav? Ade ja zvyajna obmeena ky z dalekoji miscevosti! I ja nioho ne vmiju A spivaty j tanciuvaty? Trochy. e maliuvaty, ale chto cioho ne vmije? Try verti mista Centru Mudrosti! Dyvno. U naij hluyni spivaju starych pise i bahato tanciuju. I vse-taky ja ne spryjniav vas za inu. Ja ne znaju odnoji inky v stolyci. Jak ce moe buty? Ty takyj takyj Zamis vidpovidi Vir Norin pidchopyv divynu pid ruku, jak ce zavedeno u mekanciv stolyci, i bihcem poviv jiji do hoteliu. SiU-Te bula motornoju, sprytnoju i zrazu osvojilasia z chodoju astro-navihatora. Vony pidnialysia na pahorb, do ovtoho z bilym budynku Lazurnoji Chmary i uvijly do nyzekoho vestybiulia, zatemnenoho tak syno, o j ude joho osvitliuvaly zeleni lampy. SiU-Te pohribna kimnata, zvernuvsia Vir Norin do erhovoho. Jij? bezceremonno tynuv pacem u bik divyny molodyj tormansinyn. Dokumenty! SiU-Te pokirno j schvyliovano ponyporyla v nevelykij torbynci bilia pojasa j distala ervonyj papire. erhovyj navi prysvysnuv i ne zachotiv joho uziaty. Oho, a de kartka pryjomu do stolyci? Divyna, benteay, poala pojasniuvaty, o kartku povynen buv pryhotuvaty brat, ale vin Odnakovo! hrubo perebyv erhovyj. oden hote u misti Centru Mudrosti tebe ne pusty! I ne prosy, marna sprava! Vir Norin, strymujuy nakypile oburennia, zovsim neprystojne dlia zemnoho mandrivnyka, poav perekonuvaty erhovoho. Odnae navi vsesyna kartka hostia Rady otyrioch ne dopomohla. Ja vtrau misce, koly vpuu liudynu, jaka ne maje dokumentiv. Osoblyvo inku. omu osoblyvo inku? Ne mona zaochouvaty rozpustu. Vpere Vir Norin viduv na sobi hnitiuu zalenis Tormansin vid bu-jakoho dribnoho naanyka zdebioho paskudnoji liudyny. Ale ja mou pryjmaty druziv? Zvyajno. U sebe bu-laska! Odnae vnoi mou navidatysia lilovi z perevirkoju, i todi matymete nepryjemnosti dlia neji, zvyajno! De vona? Vir Norin ohlianuvsia. U rozpali supereky vin ne pomityv, jak SiU-Te znykla. Pouttia velykoji vtraty prymusylo joho blyskavyno vyskoyty na vulyciu, pryholomyvy navi erhovoho, jakyj usiakoho nabayvsia. Vytonena nervova utlyvis tovchnula Vir Norina livoru. Za chvylynu vin pobayv SiU-Te poperedu. Vona jla, opustyvy holovu, vse e styskajuy v kulaku svij nepotribnyj ervonyj dokument.

e nikoly Vir Norin ne viduvav takoho soromu vid nevykonanoji obicianky. I e o domiuvalosia do nioho nejasne j nadzvyajno nepryjemne, molyvo, pouttia drevnioji olovioji hidnosti, o zaznala fisko v oach arivnoji inky, jaka do toho opynylasia v bidi. SiU-Te, poklykav vin. Divyna ohlianulasia, na my radis promajnula na jiji oblyi, le pidniavy kutoky skorbotno skladenych hub, vid odnoho vyhliadu jakych styslosia serce zemlianyna. Vin podav jij ruku. Chodimo! Kudy? Ja j tak zavdala tobi nepryjemnostej. Ja bau, ty tut takyj e uyj, jak i ja, i ne znaje, o mona j oho ne dozvoleno. Proavaj! SiU-Te hovoryla iz zvorulyvoju perekonlyvistiu. Mudryj smutok svityvsia v jiji velykych oach, nesterpnyj dlia zemnoji liudyny, z narodennia vychovanoji dlia boroby proty stradannia. Astronavihator ne baav zastosovuvaty psychinu sylu, ob pidkoryty divynu svojij voli, ale jomu niym bulo perekonaty jiji. My zajdemo do mene. Nenadovho! Doky ja ne poradusia z druziamy i ne znajdu kimnaty dlia vas, a zaodno j dlia sebe. Ranie hote buv meni bajduyj, a teper osorunyj. SiU-Te skoryla. Vona znovu uvijla do vestybiulia, de erhovyj zustriv jich cyninoju posmikoju. Vir Norin zachotilosia pokaraty joho: za kika sekund erhovyj pidpovz do SiU-Te, prostiahajuy jij kliua vid kimnaty Vir Norina. Na Tormansi vsi hromadki ustanovy j kimnaty staranno zaynialysia slabka sproba borotysia z achlyvo poyrenymy kradikamy. Z uleslyvoju fizinomijeju erhovyj pociluvav zapyliuenu nohu divyny. Vona obimlila i kynulasia bihty. Vir Norin spijmav jiji za ruku j poviv do vidvedenych jomu dvokimnatnych apartamentiv, jaki vvaalysia rozkiiu dlia stolynych hostej. Vin posadyv svoju vtomlenu i vraenu do hlybyny dui hostiu u mjake krislo. Pomityvy, o vona nervovo oblyzuje peresochli huby, dav jij napytysia; poklavy ruku na hariayj lob SiU-Te, zaspokojiv jiji i lye pislia cioho vyklykav z-pid lika devjatyniku. SDF temno-slyvovoho kolioru tycho zahuv, SiU-Te pidchopylasia, perevodiay pohliad z mayny na Vir Norina iz zmianym vyrazom obavy i zachvatu. Vir Norin zachodyvsia buv vyklykaty Taelia, ale znajov lye erhovoho po zvjazku z zemlianamy, odnoho z odnodumciv inenera. Vir poprosyv erhovoho znajty jomu prytulok sered dy. Zakinyvy rozmovu, vin peremknuv SDF na pryjom, vmostyvsia poru z SiU-Te i stav rozpytuvaty jiji, poky ne viduv, o vona zaspokojila i lye zmahajesia z vakoju vtomoju. Nioho ne varho bulo zanuryty u micnyj son divynu, jaka sluchniano zhornulasia klubokom u krisli. Sam Vir terpliae vyikuvav, poky zahovory SDF, te vidpoyvajuy pered vidvidynamy majsterni medyko-bilohinoho instytutu. Mynulo ponad dvi hodyny. Prolunav le utnyj syhnal vyklyku, I na ekrani zjavyvsia stryvoenyj Tae, jakyj zavdy bojavsia neas. Vir Norin vidrazu otrymav adresu. U kvartalach, zajniatych budynkamy dy, de yv samotnij profesor Asociciji Architektury, do posluh zemlian znajlosia dvi zruni kimnaty. Tam mekala zdebioho technina intelihencija, sered jakoji nemalu ro vidihravaly odnodumci Taelia, z tych, chto dyvyvsia fimy Temnoho Polumja. SiU-Te prokynula i ozyrnulasia, natiahujuy na kolina zimjatu sukniu. Idi umyjtesia, veselo zaproponuvav astronavihator, i my pidemo obidaty, a potim na kvartyru. Kimnatu znajdeno, ale vona bude poriad z mojeju. Vam ce ne zavaatyme? SiU-Te radisno splesnula v doloni. Zovsim ni! Tak vydko? Och, jak dozho ja spala! Ostanni dvi noi ja jichala, stojay v korydori, u mene skinylysia hroi To vy due holodni! Chodimo! Vony zajly do velykoho Palacu Charuvannia, harnoji, za mirkamy Jan-Jach, budovy, iz sklianymy dveryma, opravlenymy v zalizo j ozdoblenymy polirovanym kaminniam. SiU-Te, soromliay svojeji lehkoji deevoji sukni u ci hodyny inky zvyajno nosyly tany, zabylasia v kutok i zvidty z cikavistiu steyla za neznajomoju obstanovkoju i povedinkoju stolynych liudej. Vir Norin te liubyv ce robyty u vini chvylyny. Jim podaly obid. Krakoma pohliadajuy na svoju suputny-ciu, vin dyvuvavsia, jak krasyvo, bez adibnosti j bez udavanoji manirnosti jila cia, bez sumnivu, holodna divyna. Zovsim jak yteka Zemli. Vir Norin tiky zhodom diznavsia, o SiU-Te ne otrymala vychovannia i jiji pryjemni manery pojasniuvaly vrodenoju duevnoju delikatnistiu. Nepodalik vid nych, bilia polirovanoji kolony siroho tunoho marmuru, zsunuvy kika stolykiv, roztauvavsia halaslyvyj i rozvjaznyj hurt molodych liudej. Vir Norin i SiU-Te mohly vino obminiuvatysia vraenniamy, ne pryvertajuy niyjeji uvahy. Mi stolamy v rytmi tanciu ruchala divyna v ervono-korynevij sukni, navdyvovyu harnoji budovy jak dlia tormansinky. Vona chodyla priamo j hordo, jiji rozumne oblyia iz zamyslenym i sumnym vyrazom bulo vyzyvno nafarbovane. Sered vidviduvaiv i podavany vona spravliala vraennia ridkosti, choa lehkyj nalit vuharnosti prychovuvav jiji vyukanu maneru trymatysia. Nohy divyny u zolotych erevykach na vysokych pidborach stupaly mjako j nevymueno. Pohliate, jaki krasyvi nohy! vyhuknula SiU-Te. Astronavihator pokosyvsia na maleki stupni svojeji suputnyci, vzuti v sandaliji-pidovy z dvoma reminciamy, jaki schodylysia mi velykym i druhym paciamy. Rivni, jak u ditej, nohy SiU-Te zdavalysia

bosymy i bezzachysnymy. Vona zachovala jich pid stil i povtoryla: Pohliate, jaka vona zaurena. Ce dolia vsich vrodlyvych divat. Molyvo, jiji treba vtiyty, jak i mene? Astronavihator zmovav, podumavy, o SiU-Te ne prosto tak zvernula uvahu same na ciu divynu. I ta j druha vyriznialysia svojeju serjoznistiu sered inych molodych inok z jichnioju nervovoju kryklyvistiu i kryvlianniam, o vvaalosia modnym u stolyci Tormansa. Ja viduvaju, ty zovsim nezvyajna liudyna. Moe, v oach SiU-Te promajnuv pereliak, perevdiahnenyj Zmijenose? Vy koly-nebu uly, ob bodaj odyn Zmijenose dopomahav perym zustrinym? usmichnuvsia Vir Norin. Nikoly! zradila divyna. Ale omu ty ne hovory meni ty, jak u nas zavedeno? omu? Potim pojasniu. Kine obidu promynuv u movanni. Prytychla SiU-Te pila za Vir Norinom u poukach budynku z obicianym ytlom. Vony zablukaly v starij astyni mista z tisnymy, kryvymy vulykamy. Vir Norin zupynyv perechooho ky. Pidnimajsia pravoru, skazav toj, pobay kvartaly sirych budynkiv niby z cehly. Jak zahavkaju sobaky, vvaaj, o pryjov. U kvartalach budynkiv dy Vir Norin i ranie bayv nemalo sobak, jakych na povidkach prohuliuvaly inky. V inych misciach mista vin ne pomityv nijakych domanich tvaryn. Dlia zemlianyna ne bulo sumnivu, o sobaky zavezeni siudy z ridnoji planety, jichnia dyvovyna schois iz zemnymy ne mohla buty vypadkovoju. Tut zanadto bahato sobak! zdyvuvalasia SiU-Te. Navio vony? Mabu, dovhoyvui maju as, ob prydiliaty joho tvarynam. Meni zavdy sobaky zdavalysia branciamy tisnych budynkiv i kimnat, prydatnych chiba o dlia kotiv I dlia liudyny, dokynula SiU-Te. Tak, na a. Najpalkiymy liubyteliamy sobak inodi buvaju samotni, nevrasteniky abo ymo obraeni liudy. Dlia nych pryvjazanis sobaky sluy oporoju, niby zapevniajuy jich, o j vony dlia koho vyi istoty. Dyvovyno, naskiky bahatolyke ce prahnennia buty vyoju istotoju! Nebezpeka, nedoocinena psycholohamy davnyny! Naymy psycholohamy u davnynu? Ty znaje istoriju? Trochy. Jak by meni chotilosia znaty jiji bie! Istorija bula dlia mene najcikaviym predmetom u koli Hospodar kvartyry buv udoma. Vysokyj, pochyloho viku dy nyko vklonyvsia astronavihatorovi, obereno potys ruku SiU-Te. U temnomu vukomu peredpokoji Vir Norin zvernuv uvahu na masyvni vchidni dveri z kikoma skladnymy zamkamy. Ce ne vid zlodiuh, pojasnyv hospodar, vony, koly schou, vse odno vlizu. Neve? Zvyajno. Ja hadaju, nebahato z nas usvidomliuju, naskiky my, dy, bezpomini pered chulihanamy j zlodijamy. Boronytysia nam ne mona. Navi koly b my maly zbroju! Dovodysia vidpovidaty za zavdani kalictva, jakby na tebe navi napaly z noem. Mene dyvuje, o tak malo ky vykorystovuju nadani jim deravoju molyvosti: vdyratysia do kvartyr, byty, obraaty. Navio deravi zaochouvaty nepodobstva? Due prosto. Ce daje rozriadku tym, chto nevdovolenyj yttiam, vydymistiu svobody. Zlodiji ne taki strani, vony obmeasia tymy y inymy reamy. Nabahato nebezpenii oi volodaria! Vony pidbyraju kliui, nyporia po kvartyrach, spodivajuy znajty zaboroneni knyky, pisni, osobysti odennyky, lysty. I vse ce zaboroneno? Vy z neba vpaly?! Oj, vybate, j spravdi!.. Hospodar znijakoviv. Vir Norin poprosyv provesty jich do kimnat. Kvadratni, zaviani kylymamy j toramy, vony vydalysia SiU-Te due zatynymy. Vybravy na poradu hospodaria kimnatu, o vystupala u vyhliadi lichtaria na vulyciu, vona ledve strymuvala sliozy vdianosti. Ja znaju, molodi divata liublia mrijaty, sposterihajuy yttia, jake jde povz nych, nespodivano lahidno prokazav profesor. Vy majete doniok? zapytala SiU-Te. Bula Pomerla v Palaci Ninoji Smerti: vyjavylasia ky za zdibnostiamy i ne zachotila skorystatysia mojim pravom. Jakym? tycho spytav Vir Norin. Pravom zberehty odnu liudynu z mojeji simji, navi koly vona ky. Dlia dohliadu za majbutnim starym, jakyj e potriben deravi. I o ne lyylo nikoho Vir Norin zminyv temu rozmovy, poprochavy dozvolu piznie pryvesty SDF, ob ne pryvertaty uvahy. Hospodar schvalyv ciu obalyvis. A vas, SiU-Te, skazav Vir Norin, ja poprou nikudy ne chodyty, doky ne otrymajete kartku dlia povnopravnoho proyvannia v stolyci.

 Ne turbujte! Ja popynuju jiji i nikudy ne vidpuu vau ptaku. Pravda, vona schoa na hitau? Vir Norin ziznavsia, o ujavlennia ne maje pro take stvorinnia. Maleka, z orno-lopeliastoju holivkoju i chvostom, hrudy u neji vynevi, spyna j kryla jaskravo-syni, lazurovi. Neve ne bayly? Ni. Darujte staromu! Ja vse zabuvaju, o vy ne na. Vir Norin pomityv, jak zdryhnulasia SiU-Te. Do instytutu Vir Norin distavsia ve v sutinkach. Majsternia tikn-no zibrala. Jak zavdy, prychid zemlianyna vyklykav neprychovanu cikavis, sered uenych vona bula osoblyvo hostroju. Vir Norin pamjatav poperedennia Taelia. Na konomu zibranni, krim tajemnych ahentiv Rady otyrioch, mohly buty vstanovleni prylady dlia zapysu vystupiv i pidsluchovuvannia rozmov. Nestaa resursiv ne dozvoliala prorobliaty ce na konomu zibranni, ale tam, de buv prysutnij zemnyj his, zvukozapys provodyvsia napevne. I vin vyriyv ne vyklykaty rozmov, nebezpenych dlia spivbesidnykiv. Na podyv astronavihatora, prysutni povodyly nevymueno i vyslovliuvaly dosy rizko. Nasluchavy pro samoynstvo oliharchiji, Vir Norin navi stryvoyvsia. Za taki promovy venych povynni buly nehajno posadyty u vjaznyciu. Tiky zhodom do nioho dijly psycholohini tonkoi polityky ojo ahasa: nechaj vyhovoriujusia vse odno vony ne mou ne dumaty pro stanovye suspistva, nechaj vybuchaju pustoporonimy promovamy, zate ne budu stvoriuvaty konspiratyvnych orhanizacij, boroba z jakymy pryzvela b do nebaanych vylue iz seredovya cinnych dlia deravy intelihentiv. Perym vystupyv molodyj, asketynoho vyhliadu venyj z hnivnym vohnem v oach i vypnutym pidboriddiam. Vin hovoryv pro marnis podaoho rozvytku nauky: ym yrym stavav jiji front i hlybe pronyknennia v tajemnyci pryrody, tym biych zusy i materinych vytrat potrebuvav koen jiji krok. vydki prosuvannia okremych osib nemolyvi. Piznannia vyjavylosia nadto bahatohrannym, dedali skladnii eksperymenty upoviniuju chid doslide i, krim toho, nahromaduju hory nevykorystanoji informaciji. Pry malij vytrati kotiv na nauku nemaje nijakoji nadiji, o vona zmoe vyriyty zavdannia, o stoja pered neju, pronyknuty v hlyboki protyriia bilohinych mechanizmiv i socinoho rozvytku. Vychody, vony, veni, otrymuju vid deravy pryvileji za te, oho zrobyty ne mou, tobto je parazytamy, jaki yvu na rentu oderanych zna. Rozdribneni znannia zahlybliujusia u pytannia, praktyno ve nepotribni, tomu o rezervy planety vyerpani. Venyj skinyv zaklykom vidmovyty vid rekoji ambiciji i skeruvaty svoji pohliady do neba, zvidky zjavliajusia zorelioty mohutnich cyvilizacij, jaki zumily ne zniveyty pryrodu, o jim distala, i nasampered zemlian, bratereky schoych na liudej Jan-Jach. Zastupnyk dyrektora, o sydiv bilia Vir Norina, pochytav holovoju i proepotiv: Nebezpena promova, due nebezpena. Jomu o zahrouje? Serjozni naslidky. Vin bude pokaranyj deravoju? Ne dumaju. Ale kolehy ne podaruju jomu takoho samo-rozvinennia. Pered stolom, de zasidala rada majsterni, vstav inyj uenyj; blidyj i pochmuryj, vin karbuvav slova z ujidlyvoju posmikoju: Ne mona zaklykaty na dopomohu ui cyvilizaciji kosmosu. Vony zjavliasia zavojovnykamy, i my stanemo jichnimy rabamy. Ce peredbayv velykyj Ino-Kau e u Vik Mudroji Vidmozy, tobto v moment peroho kontaktu z inoplanetnymy kuturamy. Nechaj probay zemnyj his, ale takyj pohliad realista, a ne romantynoho mrijnyka. Ja ne dyvuju! podav repliku Vir Norin. Na Zemli, e v Eru Rozjednanoho Svitu, znamenytyj kytajkyj uenyj Janh vymahav, ob my ne vidpovidaly na vyklyky, jako zony pryjdu z inych planet. Vodnoas nimekyj astronom Herner zajavyv, o u vstanovlenni zvjazku z inymy svitamy vin bay ostanniu molyvis unyknuty vseplanetnoho samohubstva. Vin mav na uvazi vijnu z vykorystanniam najstranioji zbroji, jaku do toho asu ve vynajla nauka. Zastupnyk dyrektora instytutu, vziavy slovo, pereliyv blahodijannia, vneseni v bilohinu medycynu venymy instytutu: liky, osoblyvo haliucynohenni narkotyky, i metody perebudovy psychiky. O reane sprostuvannia insynuacij peroho oratora, niby nauka ne rezutatyvna v socinych spravach. Vona maje priame vidnoennia do blah dlia liudstva. Darujte uozemcevi, vtrutyvsia Vir Norin, jakym ynom? Informacija, cho by jaka yroka vona bula, sama po sobi ne poroduje mudrosti j ne dopomahaje liudyni zdolaty svoji trudnoi. Bezmena liudka hlupota ne daje molyvosti zrozumity istynnu pryrodu neas. Z dopomohoju naych aparativ i chimikalij my vbyvajemo v tupi holovy osnovni rozvjazannia socinych problem. Na zavdannia velykoho j mudroho ojo ahasa my stvoryly hipnotynoho zmija, jakyj rozkryvaje zadumy vorohiv deravy. Na instytut vyhotovliaje mayny dlia nasyennia povitria vysokoefektyvnymy zaspokojuvaamy j haliucynohenamy, mizerna kikis jakych zdatna zminyty chid dumok najbi znevirenoji liudyny j prymyryty jiji z nezhodamy, ba navi smertiu Tak, ale nauka ne zumila navi zjasuvaty sens isnuvannia liudyny, raptom perebyv zastupnyka dyrektora novyj orator, olovik z ridekoju i vuzekoju boridkoju, schoyj na davnich monholiv. Liudy ne bie rozumiju metu yttia, ani achlyvi tvaryny suchodolu j okeanu, jaki znykly z planet, tomu ja ne schynyj tiyty sebe, jak na vemyanovnyj naanyk. V oach nevihlasiv, y to ky, y vyych ariv suspistva,

nauka zavdy maje raciju, rozbyvajuy zdavna ustaleni ujavlennia. Vony hadaju, o nauka sama po sobi najblahorodniyj instrument liudyny, vykryvlena tiky brydkoju joho vdaeju, o vona najfektyvnia syla yttia. Slovom, u jichniomu ujavlenni my povynni zavdy jty tiky naukovym liachom mahinym, jakyj peretvoriuvav by venoho u arivnyka j orakula! Jaka ironija! y varto hovoryty, jakyj hirkyj urok oderaly zavdiaky ciomu zabobonovi narod i vsia planeta Jan-Jach! Rozryv mi narodom Jan-Jach i naukoju buv nastiky velykyj, o spryynyvsia do cilkovytoji nekompetentnosti biosti liudej, jaki stavylysia do venych z mistynym pobojuvanniam. A my platymo jim vidsutnistiu najmenoji turboty pro doliu narodu. Zastupnyk dyrektora dav znak holovujuomu, i toj zupynyv oratora: Vdruhe za cej veir vystupy nabyraju nedopustymoji formy naklepu na nauku ta jiji esnych trudivnykiv. Davajte krae posluchajemo naoho hostia, joho dumku pro nauku, ocinku siohodninich promov, cho vony ne pily potribnym napriamkom. Vir Norin pidvivsia, vybayvsia, o netono zrozumiv vystupajuych, i skazav, o sprobuje vyklasty dumku zemlian pro nauku v zahanych rysach. Nauka ne znaje i ne moe znaty vsijeji neosianosti svitu. I vira v te, o vona ve znajla rozvjazannia vsich problem, pryvede do katastrofy. Tak mou dumaty tiky zaslipleni dohmatyzmom abo nekrytynym entuzizmom liudy. odne z vidkryttiv, oden z velykych zakoniv ne ostatoni. Dumaju pro povnotu j zakinenis nauky zvyajno dohmatyni holovy v matematyci, ale ce te same, jakby istoryk vyriyv, o istorija zaverena. o bie rozvyvajesia nae znattia, to bie zahadok pryrody staje pered namy. Bezmene bahatstvo najzvyniych javy, nevyerpne u svojij riznomanitnosti, u zvyvystych liachach istorynoho rozvytku. My na Zemli ujavliajemo nauku jak neosianu robotu, o siahaje vdalynu na mijardy parsekiv i v majbutni pokolinnia na tysiai stoli. Takyj skladnyj i zahadkovyj vsesvit, o za mynuli tysiaolittia rozvytku nauky my vtratyly zarozumilis drevnich uenych i pryvylysia do skromnosti. Odne z osnovnych poloe, jakoho my vymo naych ditej, hovory: My znajemo lye mizernu astynu z toho, o nam naley znaty Lehkyj homin podyvu projov kimnatoju, ale veni vmily sluchaty, i Vir Norin provadyv dali: Pryroda, v jakij my yvemo j astynoju jakoji my je, formuvalasia sotni mijoniv rokiv erez istorynu zminu vrivnovaenych system. U jiji teperiniomu vyhliadi cia skladnis nastiky velyka j hlyboka, o my ne moemo hratysia z pryrodoju, korystujuy vemy obmeenymy naukovymy danymy. Vyhra tut due neastyj, vypadkovyj, a prohraiv bezli. Due davno na Zemli liudy, spokueni baanniam braty o bez osoblyvych zusy, za nio, hraly na cinnosti. Odnijeju z poyrenych ihor bula ruletka, lehko krutylosia koleso z peredilkamy, otoene neruchomym limbom. Na koleso kydaly kuku, i zupynka kolesa y kuky pro ce ne zberehlosia vidomostej bilia pevnych cyfr na limbi prynosyla vyhrai. Inake hroi zabyrav vlasnyk mayny. U ti asy liudy ne maly nijakoho ujav^ lennia pro zakony cijeji hranoji mayny i, cho pidozriuvaly vsiu vypadkovis zbihu, prodovuvaly hraty, prohrajuy vse majno, jako svojeasno ne jly z ihrovoho budynku. Tak i nam ne mona hraty z pryrodoju, jaka mijardy rokiv sama hraje navpomacky, bo ce jiji metod, pidmienyj e sim tysiaoli tomu v drevnij Indiji i nazvanyj Raa-Lila boestvenna hra. Nae zavdannia znajty vychid z ihrovoho budynku pryrody. Lye pojednannia vsich storin liudkoho piznannia dopomohlo nam pidniatysia vye cijeji hry, tobto vye bohiv Indiji. My mohly j ne vstyhnuty, bo v dedali hustiomu inferno naoji planety Strila Arimana mohla b zavdaty nepopravnoji kody. Ja vykorystav termin, molyvo, nezrozumilyj vam, huste inferno. ob ne vdavaty do pojasne, vyznaymo joho tak: koly liudyna nevmilo projavliaje udavanu vladu nad pryrodoju, vona rujnuje vnutriniu harmoniju, zdobutu cinoju kvadryjoniv ertv na oltari yttia. Koly my zrozumijemo, o zoloky i penycia skladaju jednis, todi my vimemo spadok pryrody v dobri, mudri doloni, skazav odyn uenyj. Take, v najzahaniych slovach, stavlennia do nauky na Zemli. o ja mou skazaty pro vau nauku? Try tysiaolittia tomu mudre Erf Rom pysav, o nauka majbutnioho povynna staty ne viroju, a moralliu suspistva, inake vona ne zaminy povnistiu religiji i lyysia poronea. aha zna povynna zaminyty ahu pokloninnia. Meni zdajesia, o u vas ci spivvidnoennia niby vyvernuti navyvorit i navi kardynane pytannia pro vinu junis vy zumily vyriyty rannioju smertiu. Jakoju ja bayv nauku v istytutach i na siohodninij dyskusiji? Meni zdajesia, holovnoju jiji vadoju je znevaha do liudyny, a nijak nedopustyma u nas na Zemli. Humanizm i neliudkis u nauci jdu poriad. Tonka hra rozdiliaje jich, i treba buty due ystoju i esnoju liudynoju, ob ne zirvatysia. Krim toho, rozvyvajuy, humanizm peretvoriujesia na orstokis, i navpaky-takoju je dilektyka vsiakoho procesu. Spasinnia yttia bu-jakymy zasobamy peretvoriujesia na orstoke znuannia, a DNS todi staje blahodijanniam, choa v inomu aspekti, chto spereatymesia pro neliudkis DNS? Vy robyte doslidy nad tvarynamy j uvjaznenymy, ale omu ne jdete vy erez psychiku, jaka nezrivnianno bahata j yra vid bu-jakoho chiminoho preparatu? omu ne ochoroniajete psychinu atmosferu vid zloby, brechni, na dohodu bu-omu, vid plutanych dumok i pustych sliv? Navi najvalyvii naukovi teoriji v duchovno moranomu vidnoenni perebuvaju na rivni myslennia kamjanoho viku, jako ne budu perevedeni v svidomu mudris liudkoji morali, prymirom, tak, jak bahato vidkryttiv buly proroo peredbaeni v indijkij ta kytajkij davnij filosofiji. Isnuvannia psychinoji atmosfery stalo vidome e v ERS, koly odyn z najbiych uenych Zemli, Vernadkyj, nazvav jiji noosferoju. Za tysiai rokiv do Vsrnadkoho do poniattia noosfera nablyzyly drevni indijci. Vony daly navi povne vyznaennia nebesna chronika Akai. Vona vkliuala, skazaty b, istorynyj zapys podij na planeti, vidobraala pouttia i dosiahnennia mystectv. Vernadkyj vvaav noosferu

napovnenoju tiky potribnymy idejamy j faktamy, tobto informacijeju samoji lye nauky. Odnae Vernadkomu naley e odna velyka ideja, ihnoruvannia jakoji ledve ne zanapastylo nau spinu bakivynu Zemliu i spryynylo katastrofu u vas, na Jan-Jach. Vychodiay z dysymetriji objemu (prostoru), o joho zajmaje yvyj orhanizm, joho pravyzny livyzny, nerivnosti javy pid as obertannia za Soncem proty nioho, Vernadkyj vyznayv dysymetrynu pryynu cych javy (pryncyp Kiuri) i osoblyvu heometriju prostoru yttia. Inym sposobom pravyzna livyzna stvorena buty ne moe. Zvidsy vychody neoborotnis javy yttia, oskiky prostir yvoho orhanizmu moe maty tiky poliarni vektory (vektor asu abo vektor smerti). Inake kauy, yve budujesia vykliuno za pryncypamy dilektynoho rozvytku. Vidome yslo Lomida (velyyna atomnych kompleksiv i hranyna vydkis chvylepodibnoho ruchu v hazovij y vodnij atmosferi dychannia). Ce yslo obumovlene rozmiramy planety i vlastyvostiamy jiji mertvoji reovyny. Tomu isnuje hranyna kikis masy yttia, yvoji materiji, jaka moe isnuvaty na danij planeti. Kikis cia velyyna postijna j malo kolyvajesia v heolohinomu asi. Poruennia jiji vede do masovoho vymyrannia. Ale povernimosia do noosfery. Pro neji treba turbuvaty bie, ni pro atmosferu, a u vas v nepovazi i ta j ina. Velyki likarni vlatovani bez urachuvannia psycholohinoho vplyvu seredovya; dyvujusia, o tam vyduuju. e j jak vyduuju! zapevnyv zastupnyk dyrektora. Rozumiju. Liudy Jan-Jach ne podibni do tuho napnutych strun, jak my, zemliany, i ne tak poterpaju v infernanych umovach. Vony ne maju inoho vychodu. My b nehajno rozplatylysia tut za nau vydkis reakciji, napruenis pouttiv i navantaennia pamjati Blahodijannia, pro jaki tut ila mova, na mij pohliad, ubyvi j ne vypravdani nijakoju deravnoju potreboju. Zaspokijlyvi zasoby, jaki myria liudej z nezhodamy yttia, schoi na kosu, o stynaje pid kori use: kvity j burjan, dobre j pohane. Oevydno, vaa bilohina nauka spriamovana na pryduennia vnutrinioji svobody z metoju poverchovoji standartyzaciji indyvidiv, tobto stvorennia jurby. Vsi perelieni vamy doslidennia orijentovani same tak. Jak e mona zabraty prekrasne j splesty z nioho hirliandy liudkych do, dopomahaty liudiam znachodyty j cinuvaty vse svitle v ytti, jako vy hluyte emociji, znyujete duu? Pislia stranych potriasi i dehumanizaciji ERS my poaly rozumity, o spravdi mona znyyty duu, tobto psychine ja liudyny, erez nepotribne j samozvelyuvane mudruvannia. Mona pozbavyty liudej normanych emocij, liubovi j psychinoho vychovannia i zaminyty vse ce kondycinuvanniam mysliaoji mayny. Zjavylosia bahato takych neliudej, due nebezpenych, tomu o jim buly dovireni naukovi doslidennia, nahliad za spravnimy liumy i za pryrodoju. Vyhadavy mifinyj obraz kniazia zla Satany, liudyna stala neju sama, osoblyvo dlia tvaryn. Ujavi na my sotni mijoniv myslyvciv, jaki vybyvaly tvaryn lye zarady zadovolennia, velyezni riznyci, doslidni vivariji instytutiv. Dali krok do samoji liudyny, i rostu hekatomby trupiv u konctaborach, z liudej zdyraju kiru i pletu z inoych kis motuzky j kylymky. Ce bulo, liudstvo Zemli vid cioho ne schovajesia i zavdy pamjataje epochy vypravdannia venymy zla. Ale ym hlybe piznannia, tym bioji kody mona zavdaty! Todi vyhadaly metody stvorennia bilohinych potvor na zrazok mozku, jakyj yve u rozynach okremo vid tila, abo pojednannia astyn liudyny z maynamy. Slovom, toj samyj liach do stvorennia neliudej, u jakych z usich pouttiv zalyylosia b tiky prahnennia do bezmenoji sadystkoji vlady nad spravnioju liudynoju, nemynue vyklykane jichnioju velyeznoju nepovnocinnistiu. Na astia, my vasno vyjavyly ci bezumni namiry novojavlenych satanystiv. Vy sami sobi supereyte, poslanciu Zemli! skazav chto, vytiahujuy tonku yju, na jakij sydila velyka holova z ploskym oblyiam i zlymy vuzekymy, nae ilyny, oyma. To pryroda nadto neadna, hrajuy z namy u orstoku hru evoliuciji, to liudyna, viddaliajuy vid pryrody, roby nepopravnu pomylku. De istyna? I de satanynkyj liach? Dilektyno: i v tomu i v inomu. Doky pryroda trymaje nas u bezvychodi inferno, vodnoas pidnimajuy z nioho evoliucijeju, vona jde satanynkym liachom bezalisnoji orstokosti. I koly my zaklykajemo do povernennia v pryrodu, do vsich jiji udovych prynad krasy i brechlyvoji svobody, my zabuvajemo, o pid konoju, ujete, konoju, kvitkoju chovajesia zmija. I my robymosia sluyteliamy Satany, jako korystuvatysia cym davnim obrazom. Ale, vpadajuy v inu krajnis, my zabuvajemo, o liudyna astyna pryrody. Vona povynna maty jiji navkolo sebe i ne poruuvaty svojeji pryrodnoji struktury, inake vtraty use, stavy bezimennym mechanizmom, zdatnym na bu-jaku satanynku diju. Do istyny mona projty po lezu mi cymy dvoma chybnymy liachamy. udovo skazano! vyhuknuv peryj orator. Nechaj daruju meni kolehy, veni Jan-Jach, jako ja ne zumiv peredaty mudris Zemli, objednanu z velyeznym znanniam Velykoho Kicia Halaktyky. Vreti ja vsioho-na-vsioho astronavihator. Lye vidsutnis inych, dostojniych liudej prymuuje mene hovoryty pered vamy. Ne podumajte, o ja spovnenyj hordistiu za nezmirno biyj kruhozir nauky naoho svitu. Ja schyliajusia pered herojinym prahnenniam do piznannia na odynokij, vidrizanij vid usich planeti. Koen va krok vayj vid naoho j tomu cinniyj, ale tiky za odnijeji absoliutnoji umovy: jako vin spriamovanyj na zmenennia strada liudstva Jan-Jach, na pidjom z inferno. Takyj u nas jedynyj kryterij cinnosti nauky. Vir Norin nyko vklonyvsia prysutnim, a ti movaly, y to pryholomeni, y obureni. Zastupnyk dyrektora instytutu podiakuvav Vir Norinu i skazav, o, molyvo, zemna mudris velyka, ale vin z neju ne zhoden. Neobchidno prodovyty dyskusiju, jaka je due valyvoju.

 Ja te ne pohodusia z vamy, usmichnuv astronavihator, dotrymujuy zemnoji mudrosti. Koly i v nas na zemli provodylo bahato dyskusij z mijoniv pyta, vydavaly mijony knyok, u jakych liudy sperealy iz svojimy suprotyvnykamy. Vreti my zaplutalysia v tonkoach semantyky i sylohizmiv, u chaach mijoniv filosofkych vyznae reej i procesiv, skladnoji vjazi matematynych doslide. U literaturi jov analohinyj proces nahromadennia vyukanych slovesnych vyvertiv, nahromadennia poronioji formy, jaka nioho v sobi ne misty. I rozdribnena svidomis u tenetach cych vyhadanych labiryntiv porodyla taki bezhluzdi fantastyni vytvory obrazotvoroho mystectva j muzyky, de vsi dostovirni rysy navkolynioho svitu zaznaly achlyvoji dystorsiji. Dodajte do cioho, o yzojidna triynuvata psychika nemynue vidtovchujesia vid reanosti, vymahajuy povernennia v svij vlasnyj svit, svit porode chvoroho mozku, i vy zrozumijete sylu cijeji chvyli v istorynomu liachu liudstva Zemli. Vidtodi my bojimosia vytonenych dyskusij i unykajemo zajvoji detalizaciji vyznae, zahalom, nepotribnych u vemy minlyvomu sviti. My povernulysia do due drevnioji mudrosti, jaka bula vyslovlena e v indijkomu eposi Machabcharata kika tysia rokiv tomu. Heroj Arduna hovory: Superelyvymy slovamy ty mene zbyvaje z pantelyku. Hovory lye pro te, ym ja zmou dosiahty Blaha! Stryvajte! kryknuv zastupnyk dyrektora. Vy o, i matematyni vyznaennia vvaajete nepotribnymy? Matematyka potribna tiky na svojemu misci, due vukomu. Vy sami narazyly sebe na holod, chvoroby j duchovne zuboinnia za znevahu do liudyny j pryrody, za try zneviry u molyvis boroby iz kidnykamy j pidvyennia rodiuosti samymy lye bilohinymy zasobamy zamis chimiji, v molyvis stvorennia povnocinnoji tunoji jii, u velyku hlybynu dumky j duchovnych syl liudyny. Vy uchylylysia vid spravnioho piznannia skladnosti yvoji pryrody, nadivy lanciuh odnobinoji i nebezpenoji linijnoji lohiky j peretvoryvy iz vinych myslyteliv na skutych vamy vyhadanymy metodamy rabiv vukych naukovych dyscyplin. Ta sama pervisna vira v sylu znaka, cyfry, daty j slova panuje nad vamy u praciach i formulach. Liudy, jaki vvaav ju, o vony piznaly istynu, zachyaju sebe po suti tijeju zabobonnistiu, jaka je v prymityvnych haslach i plakatach dlia ky. U drevnich indijciv bula pryta pro mohutnioho mudrecia, za voleju jakoho vsi plazuvaly pered nym. Ale mudre ne vmiv peredbaaty i buv rozirvanyj tyhrom-liudoerom, jakyj znenaka napav, koly mudre ne vstyh zoseredyty svoju voliu dlia vidsii lychoho namiru. Tomu va protest ne povynen upodibniuvatysia zustrii z tyhrom, a bude dijovym lye pislia analizu obstanovky. Ja e due malo znaju vau planetu, ta poky o ja ne pobayv u vas spravnioji nauky. Te, o neju tut zvesia, je tiky technolohija, vukyj profesinalizm, tak samo viddalenyj vid samoviddanoji praci v piznanni svitu, jak remisnyyj navyk vid spravnioji majsternosti. Vy zmahajete v efemernych prykladnych vidkryttiach, jakych u nas odenno robysia sotni tysia. Ce, zvyajno, i valyvo j potribno, ale ne skladaje vsijeji nauky. Vsupere poyrenym u vas dumkam Jan-Jach ne stradaje vid braku technolohiji y vid jiji nadmiru. U vas nadmir techniky u velykych centrach i brak u peryferijnych mistekach poroduje vkraj nerivnomirne jiji vykorystannia i nevmile povodennia. Syntetyne piznannia j osvienis narodu u vas navi ne vvaajusia obovjazkovymy komponentamy naukovoho doslidennia, a ce i je osnovni pidvalyny nauky. Tomu j vychody nahromadennia deevoji informaciji skorostyhlych vidkryttiv, dobutoji bez rozdumiv i tryvaloho vidboru, jake ne daje vam pohlianuty na yroki prostory svitu piznannia. Vodnoas zarozumilis molodych doslidnykiv, jaki vvaaju sebe venymy, dochody do toho, o vony mriju pro perebudovu vsesvitu, navi ne nablyzyvy do ujavlennia pro skladnis jiji zakoniv. Perebiennia! vyhuknuv zastupnyk dyrektora. Same tak! pohodyvsia Vir Norin i vidchylyv sproby vyklykaty joho na supereku pro ocinku naukovoji dijanosti instytutu. Vin vyjov na vulyciu, jak zavdy zadovolenyj, o pokydaje. pohano ventyliovanyj budynok. Ue nasunula tormansinka rannia ni z jiji hluchoju, bezzorianoju pimoju, v jakij tonuv mianyj siryj misia. Na rozi, nad kubykom kiska, de prodavaly durmanne pytvo, horiv lichtar. Tam jurmylysia oloviky, dolynala chrypka lajka. Vitere prynis zmianyj zapach napoju, tiutiunovoho dymu j noi. Vir Noris pryjov u hote Lazurova Chmara, rozbudyv SDF i vyviv joho binymy schodamy na vulyciu. Potim ohlediv vostannie nezatyne prystanye i rado podumav pro kvartyru z bahama zamkamy i pro zustri iz SiU-Te, ninoju, jak i pamja pro neji. Krokujuy v suprovodi devjatyniky bezliudnoju alejeju achloho skveru, vin pryhaduvav slova profesora pro hitau i vyriyv zazyrnuty do muzeju pryrodoznavstva. Ale koly? Zavtra erhova robota z Taelem nad materilamy, jaki nadislaly z dyskoliotom. Potim maje vidbutysia e zustri z uenymy fizyko-matematynoho instytutu. Vony prahnu neuvanych dosi odkrove, a vin nioho ne zmoe rozpovisty navi pro blyki jomu haluzi kosmofizyky. Zblyzyty riznomanitni chody myslennia zumiv by vydatnyj pedahoh abo populiaryzator, ale ne vin, Vir Norin. Krim toho, cej potiah do odkrove u nauci metafizynyj. Astronavihator zupynyv jak ukopanyj. Poriad zbyla kuriavu joho devjatynika. Vpoperek aleji stojalo estero tormansin, osvitlenych dalekym rtutnym lichtarem. Vir Norin rozdumuvav, ity jim nazustri y poekaty. Vin ne bojavsia nioho, navi jakby jov sam-odyn, a v prysutnosti SDF ne isnuvalo vzahali nijakoji nebezpeky. Ale vin mih, boroniay, zavdaty tormansinam pokodennia, i cioho slid bulo unyknuty. Ty zemnyj? uryvasto spytav odyn z molodykiv, bezsumnivnyj ky, nablyajuy do zemlianyna.

Vir Norin stverdno kyvnuv. Todi ty nam potriben. U vas je aleno vrodlyva inka. Ja bayv jiji u prymikomu sadu. Jiji zvu Eviza Tanet. Eviza Ta-net, povtoryv, tonie, mrijlyvo prospivav tormansinyn. Ce likar naoji ekspedyciji, medyk Zorianoho Flotu. Uch! nevyznaeno vyhuknuv ky. Tak o vona meni skazala, ob ja jov do vaoji volodarky. U neji te krasyve imja, ne take, jak u Evizy, ale zvuy pryjemno: Faj Rodis. Skazala, ob ja neodminno pobalakav z neju, bo ce valyvo i dlia nas, i dlia vas. omu ne znaju. Ale ja obiciav. A vyjlo, o ja, vsim vidomyj Hzer Bu-Jam, pered jakym tremtia ky i dy, ne mou vykonaty obicianky. Volodarku Faj Rodis ochoroniaje cile vijko lilovoji pohani, a dy meni ne viria. Dumaju, o mene pidkupyly zmijenosdi. A dlia oho meni cej pidkup? Mabu, ni dlia oho, usmichnuvsia Vir Norin. Oto-bo. Moe ty poviryty meni j vlatuvaty rozmovu z volodarkoju? Viriu i mou. Koly? Zaraz. Chodimo tudy, de nichto ne chody i je jaka-nebu stina, za jakoju mona schovaty svitlo ekrana. Oce dilo! iz zadovolenniam vyhuknuv ky j poviv Vir Norina u bik vid holovnoji aleji, de stojala dovha, postavlena vpoperek doriky plyta, pomereana povanymy vyslovamy. Taki plyty zustrialy u riznych misciach mista, ale Vir Norin likoly ne bayv, ob cho chto-nebu ytav napysy. Vir znav rozporiadok yttia Rodis. Vona povynna bula buty nahori. Spravdi, na vyklyk joho SDF Rodis vidhuknulasia maje nehajno. Vona zjavylasia na improvizovanomu ekrani kamjanoji plyty ne v tomu ornomu tormansinkomu vbranni, jake zvyajno nosyly u Schovyi Istoriji, a v korotkij bilij sukni z blakytnoju ozdoboju. Uch! vychopyv u tormansinyna vyhuk y to podyvu, y zachvatu. Astronavihator rozpoviv pro ky, jakyj ukaje zustrii na prochannia Evizy Tanet. Rodis poklykala Hzer Bu-jama do osvitlenoho polia peredavaa, kika sekund vdyvliala u nioho j skazala: Prychote! Koly i jak? Choete zaraz? Idi, ne pryvertajuy uvahy, do pamjatnyka Vsemohutniomu asu, poverni pravoru vid nioho, do vomoho budynku po vulyci Ostannioji Vijny. Skiky asu vam potribno? Ja ekatymu vas i provedu do sebe. Rodis vymknula zvjazok, i Vir Noris nehajno pohasyv svij SDF. Oce zdorovo! zradilo vyhuknuv ky. Jak use prosto vychody u spravnich liudej! Harazd, klaniajsia Evizi Tanet! koda, o ja jiji bie ne pobau. omu ? Koly pryjdete do Rodis, poprosi jiji zjednaty vas iz zoreliotom i vyklykaty Evizu Tanet. Neve? A pro o ja budu z neju hovoryty? raptom zliakavsia ky. Ta cho podyvyte na neji. Aha. Uch, spasybi, drue! Meni as. Tormansinyn podav ruku j micno potys doloniu Vir Norinu. Toj usmichnuv. Otrymaty podiaku vid ytelia stolyci Jan-Jach bulo nelehko. Teper, navi jakby astronavihator vdruhe zablukav u provulkach staroho rajonu stolyci, joho pryviv by do miscia hostryj sluch zemlianyna. Sobayj havkit uvsia zdaleku, oskiky psy buly pohano vychovani, jak i jichni hospodari. SiU-Te vybihla do peredpokoju, pouvy klacannia zamkiv. Z vyhukom Diakuju, diakuju! vona kynulasia do Vir Norina j raptom zavmerla, peremoena soromjazlyvistiu. Vyjavliajesia, jij ue distaly matook holuboji plastmasy z potribnymy znakamy j tampamy, jakyj davav pravo na proyvannia v stolyci. Vir Norin zradiv, pouvy svojeridnyj holos divyny, nyyj, ni hortanni facetni holosy tormansin, ale vyyj i dzvinkiyj, ni hrudni mecco-soprano inok zoreliota. SiU-Te z materynkoju turbotoju inok Jan-Jach, zobovjazanych peredusim hoduvaty olovika, pryhotuvala veeriu iz zapasiv hospodaria i zasmutylasia, diznavy, o Vir Norin veoramy nioho ne jis, a tiky pje, i to jakyj osoblyvyj napij. Jakby zorelitnyk znav, jak vako pryhotuvaty stravu tormansinam na jichnich prymityvnych nahrivanych pryladach, vin postaravsia b o-nebu zjisty. Ale, nioho ne znajuy pro hariai plyty i vino zabrudneni kastruli, vin spokijno vidmovyvsia vid jii. Divyna poprosyla dozvolu pryjty do nioho, koly vin vidpoyne. U neji je due valyve pytannia. Valyve pytannia bulo postavlene, ledve vona zjavyla na porozi, i Vir Norin, ne zmih uchylytysia y lukavyty pid vidkrytym pohliadom, jakyj usijeju dueju vymahav pravdy. Tak, SiU-Te, ja ne mekane Jan-Jach, a zovsim z inoji, due dalekoji planety Zemlia. Tak, ja z toho samoho zoreliota, pro jakyj vy uly, ale my, jak bayte, ne banda kosminych rozbijnykiv i pyhuniv. My odnijeji krovi, nai spini predky ponad dvi tysiai rokiv tomu yly na odnij planeti Zemlia. My vsi zvidty, a zovsim ne z Bilych Zirok. Tak i znala! z hordoju vroystistiu vyhuknula SiU-Te. Ty zovsim osoblyvyj, i ja odrazu zrozumila ce. Tomu lehko j radisno z toboju, jak nikoly e ne bulo u mojemu ytti! Divyna stala navkoliky, schopyla ruku astronavihatora, prytysnula do oky j zavmerla, zakryvy oi. Vir Norin z ninoju oberenistiu zabrav ruku, pidniav maleku tormansinku i posadovyv u krislo bilia

Vin rozpoviv jij pro Zemliu, pro jichniu pojavu tut, pro zahybe trioch zemlian. U SDF bulo dekika zirook dlia najperoho znajomstva z yttiam Zemli. Tak poalysia jichni spini veory. Nestrymna cikavis i zachoplennia myloji sluchaky nadychaly Vir Norina, vidhaniajuy pereduttia, jaki benteyly joho viddavna, o vin ne pobay bie ridnu, nevymovno liubu Zemliu. Vid perych chvylyn vysadky na Tormans vin konoju klitynkoju viduvav nedobru psychinu atmosferu. Povsiakasna nedobrozylyvis, pidozra j osoblyvo bezhluzda smina zazdris zmahalysia z baanniam bu-jakoju cinoju vydilyty iz zahanoji masy. Ostannie zemliany pojasniuvaly vidhukom kolynioho kolosanoho prymnoennia narodu, v mijardach jakoho tonuly osobystosti, utvoriujuy bezimennyj i bezlykyj okean. Psychina atmosfera Jan-Jach upodibniuvala pohanij vodi, do jakoji inodi potrapliaje neoberenyj kupanyk. Zamis spokoju i sviosti prychody viduttia vidrazy, sverbliaky, brudu. U davnynu na Zemli taki miscia nazyvaly zloju vodoju. Vsiudy, de riky ne tekly iz sonianych hir, de strumky ne onovliuvaly derelamy, lisamy j ystym doem, a, navpaky, zastojuvaly u bolotach, mertvych rukavach i zamknutych buchtach, vbyrajuy v sebe retky zahnyvajuoho yttia. Tak i v psychinij atmosferi tysiaolitnij zastij, tupciannia na misci, nakopyennia nedobrych dumok i zastarilych obraz pryzvody do toho, o znykaje svia voda, jasni pouttia i vysoki cili, tam, de nemaje vitru poukiv pravdy j proennia nevda. Oevydno, perebuvannia v pohanij psychinij vodi j porodylo nejasne viduttia trahinoho kincia. Vir Norin zhaduvav pro katastrofini naslidky, jaki traplialysia na riznych planetach, u tomu ysli j na kolynij dokomunistynij Zemli, koly cyvilizacija neobereno pidnimala na poverchniu kidlyvi dlia yttia retky archajinych peridiv rozvytku planety. Hazy, nafta, soli, spory e yvych bakterij, nadijno pochovani pid bahatokilometrovymy tovamy heolohinych naaruva, buly vydobuti na svit i znovu pueni v kruhoobih bisfery, otrujujuy vody moriv, nasyujuy grunt, zbyrajuy u povitri. I tak tryvalo tysiaolittia. U porivnianni z cijeju dijanistiu nebezpena hra z radiaktyvnymy reovynamy u Hodynu Byka ridnoji planety pered rozkvitom vyoho suspistva bula korotkoasnoju i ne takoju ve j znanoju. A tut, na Tormansi, liudy, zrujnuvavy rivnovahu pryrody, uzialysia za liudku psychiku, rujnujuy jiji achlyvoju nevlatovanistiu yttia. Jak nafta j soli z hlybyn planety, tut z-pid zirvanoho pokrovu vychovannia i samodyscypliny pidnialysia z dna du archajini retky zviriaoji psycholohiji pereytky pervisnoji boroby za vyyvannia. Ta na vidminu vid pervisnoho zvira, povedinka jakoho tverdo vyznaalasia zaliznymy zakonamy dykoho yttia, povedinka nevy-chovanoji liudyny ne obumovlena. Vidsutnis vdianosti do vsioho pochody vid usvidomlennia Svit dlia mene, i je holovnoju pomylkoju u vychovanni ditej. Zate liudyna vid zazdrosti namahajesia kodyty svojemu blyniomu, a cej blynij pryvenyj pomatysia vsijeju syloju svoho tvarynnoho kompleksu nepovnocinnosti. Tak v usiomu ytti Tormansa nahnitalasia zahana i postijna ozloblenis, viduttia jakoji boliae mahalo po pouttiach zemlian, o vyrosly v dobrij psychinij atmosferi Zemli. Tym dyvovynioju dlia Vir Norizdavalasia SiU-Te, o vsia svitylasia turbotoju, dobrom i liubovju, jaki nevi zvidky vynykly u sviti Jan-Jach. Divyna zapevniala, o vona ne odna, o takymy je tysiai inok planety. Ce liakalo astronavihatora tomu, o stradannia takych liudej na yttievomu liachu buly syniym za vsi ini. V oach SiU-Te Vir Norin bayv hlybynu dui, jaka peremohla pimu v sobi j vidajduno oboronialasia vid navkolynioho moroku. Nelehko prorostala u zemlianynovi zvorulyva ninis i hostre spivuttia, koly taki charakterni dlia joho predkiv i vtraeni za nepotribnistiu u svitlu epochu komunistynych er. Na tretij de pid as snidanku Vir Noris pomityv, o SiU-Te ymo nadzvyajno schvyliovana. ytajuy v jiji vidkrytij dui, vin zrozumiv palke baannia divyny pobayty o, pro o vona mrijala davno, ale ne smije prosyty joho pro ce. Vir Norin pryjov jij na dopomohu i zahovoryv niby mi inym pro te, o v nioho siohodni vinyj ranok i vin zaliubky prohuliavsia b razom z neju, kudy vona schoe. I SiU-Te ziznalasia, o vona ne proty zjizdyty do Pneh-Kiru, ce nedaleko vid mista, brat pysav jij, o tam misce velykoji bytvy drevnosti, v jakij zahynuv odyn z jichnich predkiv (na Tormansi liudy ne znaly svoho rodovodu), i obiciav bu-o povesty jiji tudy. Jij choesia pobuty tam v es pamjati pro brata, ale dlia samotnioji divyny, jaka pohano znaje stolyciu, ce nebezpeno. Vir Norin i SiU-Te vtysnulysia u napchom nabytyj vahon hromadkoho transportu, jakyj ruchavsia v dymu, z hurkotom, astymy ryvkamy i potovchamy erez nervovu, a vyde hrubu vdau vodija. Kri zapyliueni vikna vydnilysia dovelezni odnomanitni vulyci, de-ne-de pobilia budynkiv buly posadeni nyki napivzasochli derevcia. U mayni stojala nesterpna zaducha. Zridka, pislia holosnoji svarky, vidynialy vikna, do vahona letila hariaa pyliuka, znovu poynalasia svarka, i vikna znovu zaynialy. Vir Norin i SiU-Te stojaly, stysnuti z oboch bokiv, ipliajuy za prostiahnuti vhori deraky. Astronavihatora vidtrutyly vid suputnyci. Vin pomityv, jak SiU-Te z usich syl namahajesia vidijty vid molodoho olovika z yrokym nosom i asymetrynym oblyiam, jakyj bezsoromno prytyskavsia do neji. Inyj pasayr, o stojav pered neju, zozsim junak, z hlyboko posadenymy oyma fanatyka, spynoju pidtovchuvav divynu do svoho tovarya. SiU-Te zustrilasia pohliadom z Vir Norinom, spalachnula vid soromu j oburennia j vidvernula, ne baajuy naraaty

sebe.

zemlianyna na sutyku z pasayramy. Molyvo, u nij e yv spohad pro nachabnoho erhovoho z hoteliu, jakomu dovelosia todi prynyeno ciluvaty jiji nohu. Astronavihator za astku sekundy zrozumiv use, vytiahnuv ruku i rvonuv nachabnoho chlopcia nazad vid SiU-Te. Toj obernuvsia, pobayv vysokoho, duoho olovika, o dyvyvsia nezloblyvo, i, vylajavy, sprobuvav buv zvinyty. Ale joho schopyla ne liudka ruka, a staleva mayna tak jomu zdalosia. Ochoplenyj tvarynnym achom tormansinyn viduv, jak paci vpyvaly u mjazy vse hlybe, peretyskajuy j paralizujuy sudyny j nervy. V holovi u nioho zapamoroylo, pidkosylysia kolina, i chlope zavyv vid achu: Ne budu, probate, bie ne budu! Vir Norin vidpustyv nachabu. A toj zavereav na ve vahon, o joho malo ne vbyly erez divyko, jake kopijky ne varte. Na podyv Vir Norina, biis pasayriv stalo na bik brechuna. Vsi zachodylysia kryaty, pohrouvaty, rozmachuvaty kulakamy. Vyjdemo vyde! proepotila zblidla SiU-Te. I vony, roztovchavy liudej, zijly na pustenij, rozpeenij soncem okolyci. SiU-Te zaproponuvala jty dali piky. Jiji maleki nohy stupaly vavo j nevtomno. Vona spivala zemlianynovi starych pise i bojovi himny mynulych lit, jaki due vidriznialysia vid rvanoji melodiji poyrenych u stolyci pise. Inodi SiU-Te zupyniala, ob tancem proiliustruvaty melodiju, i vin myluvavsia jiji postattiu i vidtoenistiu ruchiv. Suchoju peredhirnoju rivnynoju vony nepomitno podolaly ti dvanadcia kilometriv, o lyylosia projty do kaminnoho chrebta, porosloho starymy ridkolystymy derevamy, jaki maje ne davaly zatinku. Zachidnyj bik chrebta obryvavsia v yroku vpadynu dna vysochloho ozera. Slabkyj vitere zdijmav tam rudi stovpy kuriavy. Obelisk z holubuvatoho kamenia, rozpysanyj ornymy, hlybom ko vkarbovanymy znakamy, stojav na kordoni polia starodavnioji bytvy, a neobrobleni kamjani bryly, rozkydani vsiudy, poznaav ly miscia spinych pochova. Jich bulo bahato. Rozlohe pole, o tiahlosia maje do obriju, koly bulo pereryte tranejamy i valamy. as znyyv jich, dereva Tormansa neodnorazovo zminyv ly na vdobrenomu trupamy grunti, i teper u tonkij merei tinej, na suchij, zapyliuenij zemli styralo tiky kaminnia. Ne lyylosia nioho, o nahaduvalo b pro zapeklis hihantkoji bytvy, more strada poranenych, ach peremoenych, zipchnutych u bahnyste ozero. Bezradisna miscevis, napivmertvi dereva, potriskana zemlia Spekotnyj viter elestiv u hilli, jaki zeleni komachy mliavo povzaly sered korinnia. SiU-Te obrala velykyj, piramidano-zahostrenyj kami iz zlamamy, o vidsviuvaly buro-ervonym koliorom zasochloji krovi, i opustylasia pered nym na kolina. Pryklavy paci do skro i schylyvy holovu, vona epotila molytvu. Vir Norin ekav, poky vona vykonaje obriad. Koly divyna pidvelasia, vin zapytav: Chto byvsia tut i chto koho peremih? Lehenda hovory pro bytvu mi vladykamy holovnoji i chvostovoji pivku. Zahynuly sotni tysia liudej. Peremih volodar holovnoji, i na vsij planeti zapanuvala jedyna vlada. Ciu bytvu nazyvaju peremohoju mudrosti nad temnymy chvostovymy Narodamy. Vai predky braly uas u bytvach na boci peremoenych? Tak. A jakby peremohly vony, a ne holovni? Zminylo by yttia? Ne znaju. Navio jomu miniatysia?! Stolycia bula b u Kin-Nan-Te, mabu. Budynky b zvodyly inake, ni zavedeno u nas, veamy. Molyvo, moji predky staly b Zmijenosciamy I vy chotily b naleaty do cijeji verchivky? Oj, ni! Vino bojaty, ohliadatysia, znevaaty vse i ob usi mene nenavydily? Molyvo, ja prosto temna j durna, ale meni ne chotilosia b tak yty. Krae nijak Oce krae nijak pronyzuvalo vsiu svidomis molodych tormansin, o nalealy do klasu ky, i zumovliuvalo nevykorinnyj fatalizm. Navio? vydavalo jim neperemonym arhumentom. Vir Norin e raz obviv pohliadom vypalene plato. Mohutnia ujava zapovnyla joho hurkotom bojovych mayn, krykom i stohonom sote tysia liudej, tabeliamy trupiv na rozrytomu kamjanystomu grunti. Vini pytannia: omu? Za o? na ciomu tli robylysia osoblyvo neadnymy. I oukani liudy, viriay, o bjusia za majbutnie, za svoju krajinu, za svojich blykych, vmyraly, stvoriujuy umovy dlia e bioho vozvelyennia oliharchiv, e vyoji piramidy pryvilejiv i bezodniu hnoblennia. Daremni muky, daremni smerti Zitchnuvy, Vir Norin zvernuvsia do suputnyci: Chodimo, SiU-Te! Zemlianyn i tormansinka spustylysia z pahorbiv. Vir Norin zaproponuvav zrizaty navproste vyhyn staroji dorohy, priamujuy na okruhlyj pahorb iz zanedbanoju budivleju, siroju j pryzemkuvatoju, jaka le bovvanila viddalik. Vony vydko dijly do pahorba. Astronavihator pomityv, o SiU-Te vtomyla, i vyriyv zrobyty pryval u zatinku rujin. SiU-Te vliahlasia na zemliu, pidpery holovu rukamy. Vir Norin pobayv, o vona uvano rozhliadaje stinu j chmury loba, namahajuy pryhadaty zabute. SiU-Te pidchopyla i obijla navkolo rujin. Potim dovho rozdyvlialasia napysy i barejefy iz zobraenniam velyeznoji ruky, prostiahnutoji v esti spivutlyvoji dopomohy. Trochy zaspokojivy, vona znovu sila poru z Vir Norinom, obchopyvy kolina rukamy, u pozi, jaka odrazu nahadala jomu edi, i dovho movky dyvyla na mirai blakytnych ozer, jaki prychovuvaly kurnyj dym nad mistom Centru Mudrosti. Skiky tobi rokiv? raptom zapytala SiU-Te. Jako na vai roky, kotri nabahato koroti, ani na Zemli, sto istdesiat abo sorok dva za

rachunkom Bilych Zirok, odnakovomu iz zemnym. U vas ce bahato y malo? Dlia kolynioji Zemli, na vaomu rivni rozvytku, ce serednij vik, ne molodyj i ne staryj. Teper vin zsunuvsia u molodis. Meni dvadcia dva dvadcia try roky, a Rodis dvadcia pja. U nas dovhe dytynstvo. Ne infantynis, a same roztiahnute dytynstvo u rozuminni spryjniattia svitu. A skiky vam? Visimdesiat, abo dvadcia za rachunkom Bilych Zirok. Ja nablyaju do naoho krajnioho viku, i meni zalyylo pja rokiv do toho asu, koly ja uvijdu do Palacu Ninoji Smerti. A tebe b davno sprovadyly tudy. Ni, ja kau durnyci, ade ty venyj i tut yv by dovho, ty dy! Nijak ne mou ujavyty sobi cej ach! Nijakoho achu nemaje. V ciomu je navi dobre. My ne provodymo dytynstvo v zadulyvych kolach, jak majbutni dy, kotrych napychaju tam nepotribnymy dlia yttia znanniamy. I my ne chvorijemo, vmyrajuy u rozkviti syl Vy zasmueni, SiU-Te? Hliate meni v oi! SiU-Te perevela na Vir Norina sumnyj pohliad, o niby promovliav: Ja bau ve svij yttievyj liach do kincia. Ni, povino promovyla vona, meni dobre, prosto vdruhe siohodni ja zustrila iz starodavnioju smertiu. Jak? I ce pamjatnyk? o tut bulo? Ne pamjatnyk, a chram. Buv za epochy Holodu i Vbyvstv znamenytyj likar Rce-Juti. Vin vynajov zasib Ninoji Smerti. Joho poslidovnyky i pominyky zbuduvaly cej chram Ruky Druha nad bezdonnym kolodiazem odvinoji drevnosti. Rce-Juti skazav usim slabym, beznadijno chvorym, stomlenym vid yttia, peresliduvanym i zaliakanym: Prychote siudy, i ja zaspokoju vas dam vam ninu smer. Vona pryjde do vas lahidnoju i prekrasnoju, junoju i zaklynoju. Kraoho na planeti zaraz nichto daty ne moe, i vy sami peresvidyly v obmani poronich obicianok. I bezli liudej prychodylo do nioho. U perij kimnati vony zmyvaly z sebe brud dorohy, skydaly vbrannia i holi vchodyly do druhoji sklepinastoji zaly, de v lahidnomu sni vmyraly nepomitno j bezbolisno Bezdonna krynycia pohlynala jichni tila. Zmueni, vtratyvy nadiju, zdorovja, blykych, ne perestavaly prychodyty, vychvaliajuy mudroho likaria. Ce bulo davno Iz cioho blahodijannia vynyk deravnyj obovjazok pomyraty. Palacy Ninoji Smerti, podil narodu na ky i dy chiba mih peredbayty mudre Rce-Juti taki achlyvi naslidky? Ne znaju, bezpomino vidpovila SiU-Te. I ne treba. Vir Norin pohladyv jiji rozkujovdene od vitru volossia. A vona potiahla do joho oblyia, i jiji tremtlyva oberena dolonia, zdavalo, torknulasia samoho sercia Vir Norina. Jomu ujavyly hihantki stiny inferno, o otouvaly SiU-Te, za jakymy dlia neji ne bulo nioho, nijakoji opory dlia jiji viry, jiji dui. Zusylliam voli vin vidihnav vydinnia, usmichnuvsia i skazav jij pro jiji rozum i arivnis i pro te, jak vona podobajesia jomu. SiU-Te hlianula na nioho, dovirlyva j siajua, i pidvelasia pruno j vydko, jak yteka Zemli. Vony ruyly do pochmuroho mista, i holos tormansinky dzvinko roznissia pustenoju rivnynoju: Svij ostannij rik yvu na sviti, a nide ie ne pobuvav, ni vid koho ne pouv pryvitu dzvinka letiua melodija ahadala Vir Norinu o due znajome, ute e v ranniomu dytynstvi.

Rozdil XIII KORABLIU ZLIT!

Vir Norin rozproavsia z SiU-Te na perechresti vulyci, jaka vela do nevelykoho zavodu tonych pryladiv, de praciuvalo bahato druziv Taelia. SiU-Te chotila pobaytysia z odnym iz nych, ob vlatuvatysia na robotu. Vona povernulasia dodomu zbudena vse skladalo u zhodi z jiji mrijamy. Ta nevdovzi radis zhasla, zapolonyv bolisnyj smutok, koly vona diznalasia, o termin perebuvannia zemlian na Jan-Jach kinajesia. Lye dvoje jich lyylosia v misti Centru Mudrosti, reta ve buly v zorelioti. Vir Norin cioho veora dovho ekav, koly vona vyjde iz svojeji kimnaty, ale SiU-Te ne zjavliala. Ne rozumijuy jiji nastroju psychina intujicija ne pidkazuvala jomu nioho pohanoho, Vir Norin nareti sam postukav do divyny. SiU-Te sydila, poklavy holovu na vyprostani vzdov stola ruky. Vyrazu lukavoji provyny, vlastyvoho jij, koly vona vvaala sebe v omu nezhrabnoju y ziznavala u slabosti, ne vy-nyklo na jiji oblyi pry vyhliadi Vir Norina. Tak, SiU-Te j spravdi bula schoa na sumnoho ptacha hitau. Vona pidchopylasia, zaklopotalasia, ob zrunie posadyty Vir Norina, a sama opustylasia prosto na pidlohu, na tverdu poduku i dovho movky dyvylasia na svoho zemnoho druha. Vir Norinu peredaly jiji pouttia: vona dumala pro nioho i blyku rozluku. Skoro tvij zorelit polety? zapytala vona nareti. Skoro. Choe poletity z namy? vychopylo u nioho te, pro o ne slid bulo zapytuvaty. Na oblyi divyny spokijna pea zminylasia orstokoju vnutrinioju boroboju. Oi SiU-Te napovnyly slimy, dychannia perervalo. Pislia dovhoho movannia vona vako vymovyla: Ni Ne dumaj, o ja nevdiana, jak bahato z nas, y o ja ne liubliu tebe. Jiji smahliavi oky potemnily e due. Ja zaraz povernu! SiU-Te znykla v stinnij afi dlia odiahu; jakyj sluhuvav jij kimnatoju dlia perevdiahannia. Vir Norin dyvyvsia na strokatu vja kylyma, dumajuy pro jiji vidmovu letity na Zemliu. Vrodena mudris, jaka nikoly ne polyala SiU-Te, utrymuje jiji vid cioho kroku. Vona rozumije, o ce bude vteeju, na Zemli dlia neji propadu meta i sens yttia, jaki ojno zjavylysia tut, jij bude due samotnio. Le utno stuknuly dverciata afy. Vir! prouv vin epit, ozyrnuvsia i zavmer. Pered nym v usij ystoti yroho poryvu stojala hola SiU-Te. Pojednannia inooji smilyvosti j dytiaoji soromjazlyvosti bulo zvorulyvym. Vona dyvyla na Vir Norina siajuymy i sumnymy oyma, niby kodujuy, o ne moe viddaty jomu nioho bioho. Rozpuene orno-popeliaste volossia spadalo po obydva boky kruhloho napivdytiaoho oblyia na chudeki plei. Juna tormansinka stojala vroysta, zamknuta v sobi, niby vykonuvala jakyj obriad. Pryklavy doloni do sercia, vona prostiahla jich skladenymy do astronavihatora. Vir Norin rozumiv, o za kanonamy Jan-Jach jomu viddavaly najzapovitnie, najbie, o bulo v ytti u molodoji inky ky. Takoji ertvy Vir Norin ne mih vidkynuty, ne mih vidtovchnuty cej vyyj dlia Tormansa vyjav liubovi i vdianosti. Ta vin i ne chotiv ni vid oho vidmovliaty. Astronavihator pidniav SiU-Te, micno prytysnuvy do sebe. asu do svitanku lyalo nebahato. Vir Norin sydiv bilia posteli SiU-Te. Vona micno spala, pidklavy obydvi doloni pid oku. Vir dyvyvsia na spokijne i prekrasne oblyia svojeji kochanoji. Kochannia pidnialo jiji nad svitom Jan-Jach, a syla j ninis Vir Norina zrobyly nedostupnoju strachu, soromu y smutnij tryvozi, zrivniavy iz zemnymy sestramy. Vin prymusyv jiji viduty vlasnu vrodu, krae rozumity tonki perechody jiji minlyvoji vdai! A vona? Vona rozbudyla joho pamja pro prekrasni dni yttia Pered Vir Norinom bezperervnoju nyzkoju prochodyly, veduy v bezkonenu dalynu, pamjatni obrazy Zemli. Zapovidna dolyna v Karakorumi, u bastinach lilovych ske, nad jakymy omanlyvo blyko siajaly snihovi piky. Tam, bilia riky kolioru berylu, jaka bezuhavno dziurala po ornomu kaminni, stojala lehka, niby nevahoma budivlia doslidnoji stanciji. Doroha vnyz plavno zvyvalasia erez haj veletenkych himalajkych jalyn do selya naukovoho instytutu prosluchovuvannia hlybynnych zon kosmosu. Astronavihator Due liubyv zhaduvaty roky, provedeni na budivnyctvi novoji observatoriji na stepovomu brazikomu ploskohirji, nyki oblioty bezberenych Vysokych janosiv z velyeznymy stadamy zebr, yrafiv i bilych nosorohiv, perevezenych siudy z Afryky; kicevi nasadeni lisy Pivdennoji Afryky z blakytnym i sribliastym lystiam, sribno-syni noi u snihovych lisach Hrenlandiji; budovy odynadciatoho vuzla astromerei na berezi Tychoho okeanu, jaki zdryhalysia pid hriznym vitrom. e odyn vuzol na Azorkych ostrovach, de more take bezdonno-prozore u tychi dni Pojizdky dlia vidpoynku u sviati dlia bu-jakoho zemlianyna starodavni chramy Ellady, Indiji, Rusi Ani najmenoji tryvohy pro majbutnie, krim pryrodnoji turboty pro doruenu spravu, krim baannia staty kraym, smilyviym, syniym, vstyhnuty zrobyty onajbie dlia zahanoho dobra. Horda radis dopomahaty, dopomahaty nevpynno vsim i konomu, jaku ranie mohly viduty lye kazkovi chalify z arabkych lehend, zovsim zabuta v ERS, a teper dostupna konomu. Zvyka spyratysia na taku zahanu pidtrymku j uvahu. Molyvis zvernutysia do bu-jakoji liudyny svitu, jaku strymuvala tiky due rozvynuta

delikatnis, hovoryty z kym zavhodno, prosyty bu-jakoji dopomohy. Viduvaty navkolo sebe dobru spriamovanis dumok i pouttiv, znaty pro vytonenu pronyklyvis i vzajemorozuminnia liudej. Myrni mandry v peridy vidpoynku po navdyvovyu riznomanitnij Zemli i vsiudy baannia podilytysia usim z toboju: radistiu, znanniam, mystectvom, syloju Schyliajuy nad spliaoju SiU-Te, Vir Norin pereyvav nadzvyajno syne baannia, ob i joho tormansinka kochana pobuvala v usich prekrasnych misciach ridnoji jomu planety. Molodi inky buvaju vnutrinio bie koivnyky, ni oloviky, bie prahnu do zminy vrae, tomu tisnota inferno dlia nych vaa. Vin mrijav pro te, ob na Zemli yslenni rany, zavdani cij ninij dui, znykly bez slidu I znav, o ciomu nikoly ne buty SiU-Te vidula joho pohliad i, e ne otiamyvy vid snu i aslyvoji vtomy, dovho leala iz zakrytymy oyma. Nareti vona zapytala: Ty ne spy, liubyj? Vidpoy tut, poru zi mnoju. Holos jiji zi snu buv po-dytiaomu tonkyj. Meni snyvsia son, jasnyj, jak nikoly! Niby ty pojichav vid mene o, nenadovho! u jake maleke misteko. Ja vyruyla na pobaennia z toboju. Ce bulo nae j ne nae misto. Liudy, jakych ja zustriala, svitylysia dobrotoju, hotovi dopomohty meni ukaty tebe, klykaly vidpoyty, suprovoduvaly tam, de ja mohla zablukaty. I ja jla vulyceju jaka dyvna nazva: vulycia Kochannia! stekoju erez sviu i mjaku travu do velykoji, povnovodoji riky, i tam buv ty! SiU-Te znajla ruku Vir Norina i, znovu zasynajuy, poklala jiji na oku. Vir Norin ne voruyvsia, dyvnyj klubok stojav u nioho v horli. Jako son, navijanyj joho dumkamy, buv dlia SiU-Te nemolyvoju mrijeju, to jak ie malo liubovi rozyneno v okeani povsiakdennoho yttia Tormansa, v jakomu proyve sboje koroteke yttia cia ysta istota, niby perenesena siudy z Zemli! Dumka, jaka davno muyla joho, zrobylasia nesterpnoju. Vin povino vziav ruku tormansinky i poav ciluvaty korotko stryeni nihtyky z bilymy ciatokamy. Jak i perepletinnia synich ylok na tili j ervoniasti bilky oej, ce buly slidy ne pomienoji v dytynstvi neduhy, pohanoho charuvannia, vakoho yttia materi. SiU-Te, ne prokydajuy, posmichnula, micno stysnuvy viji. Dyvovyno, jak na bidnomu grunti tut vyrostaju taki kvity! Zrujnovana simja, jaka stvoryla liudynu z dykoho zvira, vychovala u nij vse najkrae, nevtomno boronyla jiji vid suvoroji pryrody. I bez simji, bez materynkoho vychovannia vynykaju taki liudy, jak SiU-Te! y ce ne dokaz pravoty Rodis, jiji viry u pervynnu dobru osnovu i liudyny! Na Zemli te nemaje simji v jiji starodavniomu rozuminni, ale my ne znyyly jiji, a prosto rozyryly do ciloho suspistva Vir Norin tycho pidvivsia, ohlediv zavianu kylymamy i porjeramy kimnatu, prysluchavsia do tupotu i hriukannia, jaki lunaly z usich bokiv budynku, o prokydavsia. Na vulyci zahavkalo dziavkotlyve sobaa, prohrymiv transportnyj poviz. Smutok oraz due projmav Vir Norina viduttia tupyka, z jakoho vin, buvalyj, zahartovanyj psychino podorouva, ne bayv vychodu, joho sympatija do malekoji SiU-Te peretvoryla nespodivano j mohutnio na liubov, zbahaenu ninoju alistiu takoji syly, jakoji vin i ne pidozriuvav u sobi. alis dlia vychovanoho u asti viddai zemlianyna nemynue vyklykala prahnennia do bezmenoji samopoertvy. Ni, treba poradytysia z Rodis! De Rodis?.. A Faj Rodis provela ciu ni za obhovorenniam problem ky. Hzer Bu-Jam pryjov do sviatylya Trioch Krokiv e raz iz kikoma tovaryamy. Ky poaly peryj vizyt iz supereky j vychvaliannia svojimy perevahamy pered dy i peredusim nabahato bioju svobodoju v usich svojich vynkach. Faj Rodis osadyla jich, skazavy, o ce pozirna svoboda. Jim dozvoliaju lye te, o ne kody prestyu j ekonomici deravy i ne nebezpeno dlia Zmijenosciv, vidhorodenych vid narodnoho yttia muramy svojich pryvilejiv. Podumajte nad vaym poniattiam svobody, i vy zrozumijete, o vona poliahaje u pravach na nedostojni vynky. Va protesti proty pryhnoblennia bje po nevynnych liudiach, dalekych vid bu-jakoji uasti u cij spravi. Volodari postijno nahaduju vam pro neobchidnis zachyaty narod. Vid koho? y cikavyly vy takym pytanniam? De vony, ci tak zvani vorohy? Pryvydy, z dopomohoju jakych prymuuju vas ertvuvaty vsim i, o najhire, pidkoriaju sobi vau psychiku, spriamovujuy dumky j pouttia chybnym liachom. Hzer Bu-Jam dovho movav, potim zachodyvsia rozpovidaty Rodis pro neuvani hnoblennia ky. Vse ce, skazav vin, vykresleno z istoriji i zberehlo lye v usnomu perekazi. Rodis diznalasia pro masovi otrujennia, jaki zmenuvaly naselennia z voli volodariv, koly vysnaenym vyrobnyym sylam planety ne potribna bula velyka kikis robitnykiv. I navpaky, pro prymusove tune zaplidnennia inok v epochy, koly vony vidmovlialy naroduvaty ditej na vydku smer, a bezstrani spodvynyky likari j bilohy rozpovsiuduvaly sered nych potribni zasoby. Pro trahediji najprekrasniych i najzdoroviych divat, vidibranych, jak chudoba, i utrymuvanych u specinych taborach fabrykach dlia vyrobnyctva ditej. Sproba cilkovytoji zaminy liudej avtomatynymy maynamy skinylasia krachom, poynalasia zvorotna chvylia, znovu z masovoju i vakoju runoju praceju, oskiky z kapitalistynoji pozyciji liudy vyjavyly nabahato deevymy bu-jakoji skladnoji mayny. Ci kydannia z boku v bik nazyvalysia mudroju politykoju volodariv, zobraalysia venymy jak lanciuh bezperervnych uspichiv u stvorenni aslyvoho yttia. Rodis jak istoryku buv vidomyj zakon Ramholia dlia kapitalistynych formacij suspistva: ym bidnia krajina y planeta, tym biyj rozryv u pryvilejach i rozjednannia okremych proarkiv suspistva. Dostatok roby liudej edriymy j lahidniymy, ta koly majbutnie ne obiciaje nioho, krim nykoho rivnia yttia,

prychody znevira j zahana ozloblenis. Veni dopomahaly volodariam v usiomu: stvoriujuy stranu zbroju, otrutu, zaplutujuy narod chytrymy slovamy, spotvoriujuy pravdu. Zvidsy zakriplena v narodi nenavys i nedovira do venych, namahannia obrazyty, pobyty, y navi prosto vbyvaty dy, jak pryslunykiv hnobyteliv. Ky ne rozumiju jichnioji movy, odnakovi slova u nych oznaaju zovsim ne te, o v dy. odo movy, to vy sami vynni, skazala Rodis. U nas na Zemli buv as, koly pry bezlii riznych mov i riznych rivniv kutury odnakovi slova maly absoliutno rizni znaennia. Navi v jedynij dlia riznych klasiv suspistva movi. I vse-taky ciu velyku rozbinis vdalosia peremohty pislia objednannia zemnoho liudstva v odnu simju. Bijte inoho: o nyyj rive kutury, to synie dajesia vznaky prahmatyna vukis konoho slovesnoho poniattia, podribnenoho na okremi vidtinky, zamis zahanoho rozuminnia. Napryklad, u vas slovo liubov moe oznaaty i svitlu, i najmerzenniu spravu. Borisia za jasnis i ystotu sliv, i vy zavdy zmovytesia z dy. Zmovytysia pro o? jichnia pravda ne naa! y tak? Pravda yttia vidukujesia tysiaolitnim dosvidom narodu. Ale vydki zminy yttia pry technino rozvynenij cyvilizaciji zaplutuju liachy do pravdy, robliay jiji nestijkoju, niby na nadto utlyvych terezach, jakym ne daju vrivnovaytysia. Znajty pravdu, spinu dlia biosti, z dopomohoju tonych nauk ne vdavalosia, tomu o ne buly vstanovleni kryteriji dlia jiji vyznaennia. Ci kryteriji, y to pak mira, vyjavyly u jaki peridy rozvytku suspistva valyvii vid samoji pravdy. U nas na Zemli ce znaly ve kika tysiaoli tomu, u starodavnij Elladi, Indiji, Kytaji Rodis na my zamyslyla i vela dali: Poryvy do prozrinnia zustrialysia zdavna u proroctvach bezumciv, jaki intujityvno rozumily vsiu velyku znaymis miry. V Apokalipsysi, y Odkrovenni Ianna odnoho iz zasnovnykiv chrystyjankoji religiji, je slova: Ja hlianuv i pobayv konia voronoho i na niomu vernyka z miroju v ruci Cia mrija pro miru dlia stvorennia istynnoji pravdy liudstva zdijsnyla pislia vynachodu elektronnych obysliuvanych mayn. Pryjla molyvis ocinky horia j radosti dlia harmoniji pouttia i obovjazku. My majemo velyeznu orhanizaciju, jaka zajmajesia cym: Akademija Horia j Radosti. U vas dy povynni razom z vamy vyznayty miru j znajty pravdu, za jaku treba zmahatysia razom, nioho bie ne bojay Pravda i je istyna, brechniu poroduje strach. Ale ne napoliahajte nadto na tonosti istyn, pamjatajte pro jichniu subjektyvnis. Liudyna prahne zavdy zrobyty objektyvnoju jiji, caryciu vsich form, ale vona konomu pokazujesia v inomu vbranni. Vychovannia v pravdi ne moe buty opovyte abstraktnymy formuliuvanniamy. Nasampered ce spravnij podvyh na vsich abliach yttia. Koly vy vidmovyte vid lychoslivja, vid spilkuvannia iz zradnykamy pravdy, nasytyte svij rozum dobrymy j ystymy dumkamy, vy zdobudete osobystu neperemonis u borobi zi zlom. Tak povinym perekonanniam, nezapereno i neuperedeno Faj Rodis tiahla nytku za nytkoju vid ky do dy. Retu doveruvaly osobysti kontakty. Vpere ky i dy zustrialy jak rivni u pidzemelliach staroho Chramu asu. Tae buv vraenyj vavistiu rozumu, dyvovynoju tiamuistiu u navanni j cilkovytij vidkrytosti vsiomu novomu tych, koho vony zvykly vvaaty tupoju i bezdijanoju astynoju liudstva. Ky zasvojuvaly novi ideji navi zyde, ni trenovani rozumovo, ale j vidstalii dy. omu vony ne prahnuly do zna, omu jichnij rozvytok davno zupynyvsia? zapytuvav inener u Rodis. Ade vony, vyjavliajesia, anitrochy ne hiri vid nas! U samomu formuliuvanni jich, vony vaa najprykria pomylka. Ce absoliutno ti sami liudy, tuno vidibrani vaym suspistvom i pryreeni yty v umovach prymityvnoji boroby za isnuvannia. Tak, u pervisnych lisach naych tropikiv plemena, jaki pily tudy desiatky tysia rokiv tomu, vsi syly vytraaly tiky na odne ob vyyty. Vid pokolinnia do pokolinnia vony vyroduvaly intelektuano, vtraajuy tvoru energiju. Navi mohutni slony stepovoji porody, hihantki behemoty velykych riok Zemli peretvoriuvaly u lisach na karlykovi, dribni vydy. Va lis ce korotke yttia z perspektyvoju blykoji smerti v zadulyvij temriavi perenaselenych mist, z pohanoju jieju i necikavoju robotoju. Tak, zahalom ky lye deevi promini lanky mi dorohymy maynamy, skazav Tae. Nemaje ni majsternosti, ni radosti tvorennia. Mayna roby krae, vyde, a ty v neji lye na pidchvati, jak vyslovliujesia Hzer Bu-Jam. Vy pomyrajete chvorymy j mudrymy, a my molodymy j durnymy, o krae dlia liudyny? zapytaly mene. Ja namahavsia jim pojasnyty, o pohana robota konoho z nas, cho by kym vin buv, bje po svojich e bezzachysnych bratach, bakach, ditiach, a ne po nenavysnych hnobyteliach. Ti maju ochoronni zasoby. Jak vy moete tak ynyty? zapytav ja, i, zdajesia, vony zrozumily. I vse vony maju perevahu pered vamy, skazala Rodis. Dyvisia, jaki jaskravi postati cia kompanija Hzer Bu-Jama! jim nebahato treba, i v ciomu vony vinii. Pobayly b vy, jak povodyvsia Hzer Bu-Jam, koly pobayv po SDF Evizu Tanet! Z jakoju po-dytiaomu najivnoju i svitloju radistiu vin dyvyvsia na neji! Ja pobayv jiji, svoju mriju, e raz i teper mou pomerty! vyhuknuv vin. O vam i hrubyj, temnyj ky! Pouvsia tychyj vyklyk SDF, i Rodis vidhuknulasia. Na ekrani zjavyvsia Vir Norin i skazav: Ja chou pryvesty do vas SiU-Te. Jiji? Tak. Zadlia bezpeky ja pryjdu do pidzemellia. Ja ekaju vas.

Pobayvy Faj Rodis, SiU-Te zitchnula korotko j rizko, niby schlypnula. Rodis prostiahla jij obydvi ruky, pryhornula do sebe, zazyrnula u vidkryte, pidniate do neji oblyia. Vy volodarka zemlian?.. Durna, ja mohla b ne zapytuvaty, skazala SiU-Te, opuskajuy na kolina pered Rodis, jaka dzvinko rozsmijala i lehko pidniala divynu. Huby SiU-Te raptom zatremtily, po okach pokotylysia velyki sliozy. Skai jomu Vin zapevniaje, o vse ne tak, i ja ne rozumiju. Nu, navio ja zemnomu olovikovi, jako vy taki?.. Velyka Zmija, ja ovte ptaenia a-Chik pered inkamy Zemli! Skau, serjozno vidpovila Rodis, posadyvy jiji i vziavy za ruku. Vona dovho movala. SiU-Te schvyliovano dychala, i Rodis niby prokynula. Vy ujna j rozumna, SiU-Te, tomu v mene ne moe buty sliv, prychovanych vid vas. Vir, dorohyj mij! Vam vypav, jako tut mona hovoryty pro uspich, mijonnyj ans. Vona ne bohynia, ale istota inoho rodu feja. Ci maleki vtilennia dobra zdavna korystuvaly osoblyvymy sympatijamy v zemnych kazkach. omu osoblyvymy? tycho zapytala SiU-Te. Bohynia herojine naalo, pokrovyteka heroja, jaka maje zavdy vede joho do slavnoji smerti. Feja herojinia zvyajnoho yttia, podruha olovika, jaka daje jomu radis, ninis i blahorodstvo vynkiv. Cej kazkovyj rozpodil i vidobraav mriji liudej mynuloho. I znajty tut, na Tormansi, feju?! o vy robytymete, bidnyj mij Norin? zapytala Rodis zemnoju movoju, Ne bidnyj! Jakby ja mih uziaty jiji z soboju, ale vona kae, o ce nemolyvo! Vona maje slunis, mudra maleka inka. Rozumiju i pohoduju. Ale molyvyj inyj, dimetrano protylenyj vychid Vir! vyhuknula Rodis. Ce Tormans, planeta muk u hlybokomu inferno! Vir Norin raptom rozserdyvsia i, jak spravnij tormansinyn, zachodyvsia proklynaty inferno, i Tormans, i liudku doliu movoju Jan-Jach, bahatoju cymy zakliattiamy neas. SiU-Te zliakano pidchopylasia, Rodis obniala jiji za tonku, stiahnutu zelenym pojasom taliju i vtrymala na misci. Darma. Z olovikamy ce buvaje, koly vony obraajusia na vlasnu neriuis. Ja vyriyv! Molyvo, na vaomu misci ja vynyla b tak samo, Vir, raptom zhodylasia Rodis i provadyla dali zemnoju movoju: Vy zahynete, ale prynesete velyku korys, a jij daste skiky tam misiaciv, navriad y rokiv, astia. Berei sebe! Vona pomre, tiky-no nastane va kine. Vona ne bojisia smerti. Najstranie dlia neji ce zalyytysia bez vas. Tiky inky Tormansa v kochanni mou projavyty stiky munosti j stijkosti, tak samo jak i bajduosti do vsioho, o moe z neju trapyty. De rozrachunky zvorotnoho liachu? U Menty Kor. My pryhotuvaly jich e todi, jak oblitaly Tormans. My budemo sumuvaty za vamy, Vir! A ja? Ale ja spodivaju doyty do pryliotu druhoho ZPP i pobayty jako ne vas, to spivvityznykiv. Jdi, Vir! My e ne raz pobaymosia za toj as, jakyj lyyvsia. Molyvo, vy e zminyte svoje riennia Ni! skazav vin tak tverdo, o SiU-Te, jaka ni slova ne zrozumila, zdryhnulasia. Viym uttiam inky zdohadujuy pro su rozmovy dvoch zemlian, vona hirko rozplakala, koly Rodis poproalasia z oboma dovhym pocilunkom. Nevdovzi pislia pobaennia z Rodis Vir Norin zjavyvsia do fizyko-matematynoho instytutu najbioho v stolyci, jakyj uvibrav maje vsich zdibnych uenych planety. Inener Tae poperedyv Vir Norina, o v tutenij majsterni vin moe hovoryty vinie, ni v inych. Inener nadavav velykoho znaennia majbutnij rozmovi. Prysutni roztauvaly u strohomu poriadku naukovoji ijerarchiji. Poperedu, blye do holovujuoji hrupy, posidaly znamenyti veni-monovladci. U bahatioch na hrudiach blyaly osoblyvi znaky: filetova kulia planety Jan-Jach, obvyta zolotoju zmijeju. Pozadu mastytych i zasluenych nedbalo rozsilysia predstavnyky serednioho proarku, a v kinci zaly tisnylasia molo. Cych pustyly siudy v obmeenij kikosti. Vir Norin dostatnio vyvyv uenyj svit Tormansa i znav, jak poslidovno provodyvsia v niomu rozpodil pryvilejiv, poynajuy vid rozmiriv ytla i hroovoji oplaty j kinajuy oderanniam osoblyvo jakisnych, nefasyfikovanych i sviych produktiv zi skladiv, jaki postaaly samych Zmijenosciv. Mabu, z usich bezhluzdostej suspistva Jan-Jach Vir Norina najbie dyvuvalo, jak mohly prodavaty sebe najrozumnii holovy planety. Oevydno, v usiomu inomu, krim jichnioji vukoji profesiji, vony zovsim ne buly mohutnimy, ci talanovyti obyvateli. Zretoju, bahato venych usvidomliuvalo ce. Biis jich povodyla bundiuno j zuchvalo same tak zdebioho povodiasia liudy, o prychovuju kompleks nepovnocinnosti. Nam vidomo pro va vystup u medyko-bilohinomu instytuti, skazav holoza zboriv, suvoryj i ovnyj olovik, ale tam vy utrymaly vid ocinky nauky Tormansa. My rozumijemo delikatnis liudej Zemli, ale tut vy moete hovoryty vino j ocinyty nau nauku tak, jak vona cioho spravdi zasluhovuje. Ja znovu skau, o znaju nadto malo dlia toho, ob ochopyty sumu piznannia i porivniaty jiji. Tomu skazane mnoju treba rozhliadaty lye jak due zahane j poverchove vraennia. y pravyna dumka, o sklala u nas, prybuciv iz Zemli? Meni neodnorazovo dovodylosia tut uty, o tona nauka beresia rozvjazaty usi problemy liudstva Jan-Jach. Chiba u vas, pidkoriuvaiv kosmosu, ne tak? zapytav holova.

Vir Norin pochytav holovoju. Navi jako ne vymahaty istyn, zasnovanych na nesuperelyvych faktach, nauka navi u vlasnomu rozvytku neobjektyvna, nepostijna j ne nastiky tona, ob uziaty na sebe vsebine modeliuvannia suspistva. Odyn iz znamenytych uenych Zemli e v davni asy, lord Rejli, sformuliuvav due tono: Ja ne dumaju, ob uenyj mav bie prav vvaaty sebe prorokom, ni ini osvieni liudy. V hlybyni dui vin znaje, o pid pobudovanymy nym teorijamy lea protyriia, jaki jomu ne pid sylu rozvjazaty. Vyi zahadky buttia, jako vony vzahali zbahnenni dlia liudkoho rozumu, vymahaju inoho ozbrojennia, ani lye rozrachunok i eksperyment Jaka hanebna bezpominis! Tiky j lyylosia zaklykaty na dopomohu boestvo, prolunav rizkyj holos. Vir Norin obernuvsia u bik nevydymoho skeptyka. Osnovne pravylo naoji psycholohiji prypysuje ukaty v sobi samomu te, o prypuskajete v inych. Ideja pro superistoty, jaku tak vano znyyty, yve v vas. Bohy, superheroji, superueni Zemnyj fizyk, pro jakoho ja zhadav, mav na uvazi velyezni vnutrini syly liudkoji psychiky, jiji vrodenu zdatnis vypravliaty dystorsiju svitu, jaka vynykaje pry spotvorenni pryrodnych zakoniv, vid obmeenosti piznannia. Vin mav na uvazi neobchidnis dopovnyty metod zovninioho doslidennia, koly charakternyj dlia nauky Zachodu naoji planety, introspektyvnym metodom Schodu Zemli, jakraz pokladajuy tiky na vlasni syly liudkoho rozumu. Ce roky bezrezutatnych rozdumiv, zapereyly Vir Norinu z danioho kutka audytoriji, my ne majemo ni asu, ni zasobiv. Uriad ne daje nam velykych hroej, a vy dyvyte na nau bidnis z vaoji bahatoji planety. Bidnis i bahatstvo v piznanni vidnosni, zapereyv astronavihator, u vas na Zemli vse poynajesia z pytannia: jaka korys liudyni vid najviddaleniych naslidkiv, vid najmenych vytrat duchovnych i materinych syl. Vy hovoryte pro vidsutnis zasobiv? Todi omu vy prahnete do ovolodinnia pervynnymy sylamy kosmosu, ne piznavy jak slid neobchidnych liudyni reej? Neve vam e ne jasno, o konyj krok na ciomu liachu dajesia vae poperednioho, bo elementarni osnovy vsesvitu nadijno skuti v dostupnych nam vydach materiji? Navi prostorovo-asova protianis nestrymno prahne nabuty zamknutoji formy isnuvannia. Vy veslujete proty teiji, syla jakoji dedali zrostaje. Boevina vartis, skladnis i energetyna potreba vaych prykladiv davno perevyyly vysnaeni vyrobnyi syly planety j voliu do yttia vaych liudej! Jdi inym liachom liachom stvorennia mohutnioho bezklasovoho suspistva z rozumnych, synych i zdorovych liudej. O na o treba vytraaty vsi bez vyniatku syly. e odyn iz drevnich uenych Zemli, matematyk Puankare, skazav, o yslo molyvych naukovych pojasne bui-jakoho fizynoho javya bezmene. To obyrajte tiky te, o stane bezposerednim krokom, nechaj malekym, do astia i zdorovja liudej. Tiky ce, bie nioho! Per ni navytysia nesty uyj tiahar, my vymo, jak ne prymnouvaty cej tiahar. Starajemosia, ob odna naa dija ne prymnouvala vseplanetnoji skorboty, osiahajuy dilektyku yttia, nabahato skladniu j vau, ni usi holovolomni zadai tvorciv naukovych teorij i novych liachiv mystectva. o najvae v ytti to ce sama liudyna, bo vona vyjla z dykoji pryrody ne pryznaenoju do toho yttia, jake vona musy vesty po syli svojeji dumky j blahorodstva pouttiv. Vsepronyknoji kutury, harmoniji mi dijanistiu i povedinkoju, mi profesijeju i moralliu u vas ie nemaje navi na samij verchivci kutury Jan-Jach, jakoju vvaajesia tut fizyko-matematyna nauka A u vas na Zemli ne vvaajesia? Ni. Veryna, kudy schodiasia u fokusi vsi systemy piznannia, u nas istorija. Znovu pidvivsia holova zibrannia: Naa besida pila v napriamku, jakyj navriad y cikavyj dlia cvitu venosti Jan-Jach, jakyj tut zibravsia. Vir Norin pobayv, o joho ne zrozumily. Krae poznajomte nas iz zemnymy ujavlenniamy pro ustrij vsesvitu, zaproponuvav olovik z ordenom Zmiji i Planety i velykymy zelenymy linzamy nad oyma. Vir Norin pidkoryvsia baanniu svojich sluchaiv. Vin rozpoviv pro spirano-helikojidanu strukturu vsesvitu, pro svity akti j Tamasa, pro skladni poverchni sylovych poliv u kosmosi, jaki pidkoriajusia zakonu pjatyosnych elipsojidnych struktur, pro trojaku pryrodu chvy rozvytku velykych i malych, pro spirano-asymetrynu teoriju jmovirnostej, zamis ustalenoji v nauci Jan-Jach linijno-elektrynoji, jaka ne dozvoliaje obijtysia bez vyoji istoty. Vir Norin hovoryv pro peremohu nad prostorom i asom pislia rozkryttia zahadok hranynych mas zirok, zdavna vidomych uenym Jan-Jach, jak i zemlianam: velyyn andrasekara i varcyda, a holovne, pislia vypravlennia pomylky dihramy Kruskala, koly zakinyly ujavlennia pro antysvit jak absoliutno symetrynyj naomu svitu. Naspravdi mi Tamasom i akti je asymetrija helikojidanoho zruennia, i vybuch kvazariv ne obovjazkovo vidobraaje kolaps zirok u Tamasi. Najvae bulo podolaty ujavlennia pro zamknutis vsesvitu v sobi, v koli asu, jakyj zamykajesia na sobi i jakyj vino, bezkoneno isnuje. Matematyni formuliuvannia, na zrazok peretvorennia Lorenca, ne dopomohly, a lye zaplutaly pytannia, ne dajuy dumci liudyny pereboroty vsi ci zamknuti na sobi systemy, sfery, kola asiv, jaki buly lye vidobraenniam dosvidu bezvychodi. Lye koly liudyna zmohla podolaty

infernani kola j zrozumila, o nemaje zamknutosti, a je rozhornutyj u bezkonenis helikojid, todi vona, za slovom, indijkoho mudrecia, rozkryla svoji lebedyni kryla ponad burchlyvym bihom asiv nad sapfirnym ozerom vinosti. Todi j same todi my ovolodily takymy dyvovynymy dlia vas psychinymy vplyvamy i peredbaenniamy, todi pryjly do vynajdennia Zoreliota Priamoho Promenia, zrozumivy anizotropnu strukturu Vsesvitu. Zorelioty Priamoho Promenia jdu po visiach helikojidiv, zamis toho, ob rozmotuvaty neskinenno dovhyj spiranyj liach. I ujava venoho, zasnovana na lohino-linijnych metodach vyvennia svitu, schoa na tu taky spira, jaka nevpynno namotujesia na nezdolannu pereponu Tamasa. Tiky v ranniomu vy ci, do kondycinuvannia liudyny systemoju ustalenych pohliadiv, proryvajusia v nij zdatnosti Priamoho Promenia, jaki ranie vvaalysia nadpryrodnymy: napryklad, jasnovydinnia, teleakcepcija i telekinez, vminnia vybyraty z molyvych majbuttiv te, jake zdijsnysia. My na Zemli namahajemosia rozvynuty ci zdatnosti u vici, koly e ne kondycinovana najbia syla orhanizmu Kundalini, syla statevoji zrilosti. Tij e zahanij zakonomirnosti pidporiadkovano i rozvytok yttia, nemynue, vsiudy na riznych rivniach asu, o pryzvody do spalachu dumky. Dlia cioho neobchidna stalis vnutrinioho seredovya v orhanizmi i zdatnis nakopyuvaty j zberihaty informaciju. Inake kauy jakomoha povnia nezalenis vid zovninich umov isnuvannia, oskiky cilkovyta nezalenis nedosiana. ob otrymaty mysliau istotu, vyschidna spira evoliuciji skruujesia dedali tuhie, oskiky korydor molyvych umov robysia dedali vuym. Vychodia due skladni orhanizmy, vse bie j bie schoi odyn na odnoho, navi koly vony vynykaju u riznych tokach prostoru. Mysliayj orhanizm nemynue rizko vyraenyj jak indyvid, na vidminu vid integranoho lena suspistva na prymityvnomu rivni rozvytku, jak muracha, termit ta ini tvaryny, prystosovani do kolektyvnoho isnuvannia. Jakosti mysliaoho indyvida pevnoju miroju antahonistyni socinym potrebam liudstva. Choemo my cioho y ni, ale tak vyjlo v stanovlenni zemnoji liudyny a ote, i naoji. Ce ne due vdalo dlia vykorinennia inferno, ale, zrozumivy vypadkovis, my pidijly do absoliutnoji neobchidnosti podaoho, teper ue sv domoho skruuvannia spirali v rozuminni obmeennia indyviduanoho rozmajittia pouttiv i prahne, tobto neobchidnosti zovninioji dyscypliny, jak dilektynoho poliusa vnutrinioji svobody. Zvidsy vyplyvaju serjoznis, suvoris mystectva j nauky vidminna rysa liudej i suspistv vyoji katehoriji komunistynych. Jako zamis skruuvannia spirali suspistva jtyme rozkydannia i rozkruuvannia, to zjavysia bezli anarchinych odyny (osoblyvo v polehenych umovach yttia), vidpovidno ponesia rozkydannia i tvorosti: rozdribneni obrazy, slova, formy. Za yrotoju j tryvalistiu rozpovsiudennia takoji tvorosti mona vstanovyty peridy zanepadu suspistva epochy rozpuenych, nedyscyplinovanych liudej. V nauci Jan-Jach osoblyvo projavyvsia jiji rozpuenyj charakter i jak naslidok nevminnia znajty pravynyj liach. Okremi efekty, bez harmonijnoho muzynoho ladu, orkestrovanoho z najperymy potrebamy liudstva Nezrilym vidkryttiam, ne vyvenym hlyboko i vsebino, vy nadajete nadumanoji valyvosti, kydajete maje vsi syly i koty na te, o zhodom vyjavliajesia ostoro vid holovnoho liachu, pochvaliajuy perelikom rozumnych formul i pustoporonich symvoliv. Vir Norin zupynyvsia, potim skazav: Darujte ja ne chotiv torkatysia socinych pyta ta, vydno, my na Zemii ne moemo myslyty inake, majuy na uvazi holovnu metu: ochoronu spokoju, radosti y tvoroji roboty liudej!.. Veni Tormansa zustrily zakinennia promovy Vir Norina pochmurym movanniam. Vony sydily, ni slovom, ni estom ne vykazujuy svojich pouttiv, poky vin, trochy zdyvovanyj reakcijeju audytory, spuskavsia z kafedry. A vtim, vin viduv zrostajue nevdovolennia ve na poatku svojich socilohinych formuliuva. Vir Norin vklonyvsia i vyjov iz zaly, vsim svojich jestvom viduvajuy vybuchovu vorois pryvilejovanych sluchaiv. Pryynyvy za soboju dveri, vin pouv nezhrajnyj homin, jakyj nevdovzi posylyvsia do kryku. Jasna ri, provodaty joho nichto ne vyjov, i Vir Norin, jakyj ne terpiv ceremonij proannia, navi zradiv, o zekonomyv as i ranie pobay SiU-Te. erez pivhodyny vin pidchodyv do svoho domu. V dui zarodyla nejasna tryvoha: pohane nazrivalo v joho hriaduij doli, i ce pohane povjazane z vystupom u fizyko-techninomu instytuti. Tak, vin spravyv vraennia na venych, ale jake? Vin povodyvsia ne tak, jak treba, ne zumivy zalyyty u ramkach ystoji nauky Jan-Jach. Odnae Tae pidkresliuvav neobchidnis same takoho vystupu Treba pohovoryty z Rodis, vona zumije zazyrnuty v majbutnie dali noho Lychi pereduttia Vir Norina odrazu znykly, koly vin pobayv SiU-Te. Nikoly vin ne ujavliav, skiky istynnoho astia mona viduty na kraju nebezpeky o u takij malekij kimnati. Oblyia SiU-Te bulo osiajane samoviddanoju liubovju, i Vir Norin viduvav, jaki dorohi jomu koen jiji est, smichotlyvi zmorky, manera chodyty, jiji dyvnyj ninyj holos, ni vysokyj, ni nykyj, ni dzvinkyj, ni hluchyj. SiU-Te zavdy vmila vnesty nove, nespodivane v jichniu rozmovu, raptovo perechodyla vid siajuoji radosti do tryvonych dum pro majbutnie, vid samozabutnioji, maje alenoji prystrasti do sumnoho zoseredennia v sobi. Inodi, niby probudujuy, SiU-Te dyvyla na Vir Norina, jak u bezodniu yttia, hotova i duu j tilo kynuty tudy, viddaty vse do ostannioho podychu. asom pryvydom bidy postavalo pered neju temne majbutnie, vynykalo pronyzlyve viduttia prymarnosti jiji astia z dyvnym prybucem z mizorianych prostoriv, nezbahnennych dlia jiji rozumu, i todi SiU-Te kydala do astronavihatora j zavmyrala, pryhornuvy do nioho iz zapliuenymy oyma, ledve dychajuy. Vona asto spivala j poynala zvyajno iz zvorulyvo-sumnoho, a potim iz zapalom kydala u skladnu

vja rytminoho tanciu. Vona zviriala jomu dytiai mriji, opovidala svoji juni pereyvannia z delikatnistiu pouttiv i sposteree, dostupnych ne konij inci Zemli. I znovu spivala, zahliadajuy v majbutnie, jaj. u temnu riku, o povino tee v nevidomu dalei. I jomu chotilosia todi zabuty pro vse, ob jakomoha dove zalyatysia z SiU-Te, u edrosti jiji kochannia, i samomu viddavaty sebe tak samo bezohliadno. Nemolyva mrija: nadto skladnoju bula sytuacija na uij planeti, de vin zrobyvsia katalizatorom naroduvanych syl oporu i boroby za liudke isnuvannia, Zi, vychid z inferno! Nalealo e pereyty tiakyj moment, koly zorelit z usima joho druziamy vidlety na ridnu planetu. Oikuvannia zavdavalo muk Vir Norinu, choa poperedu bulo e nemalo dniv spinoji roboty z Rodis i astych zustriej po SDF z ekipaem zoreliota. Tak dumav Vir Norin, ale vin pomylyvsia. Pislia toho jak vin zalyyv instytut, z hurtu spereanykiv vyjov prysadkuvatyj oloviok iz kiroju nastiky ovtoju, o skydavsia na chvoroho. Vin buv cilkom zdorovyj, prosto nalie-av do etninoji hrupy yteliv vysokych yrot holovnoji pivkuli. Nar-Janh ue zarobyv sobi podvijne imja, buvy vidomym astrofizykom. Vin pokvapyvsia do kabinetu na etvertomu poversi instytutu, zaynyvsia tam i, pidbadiorujuy sebe kurynym dymom, uziavsia za obrachunky. Oblyia joho to kryvylo u sarkastynij posmici, to rozplyvalo u zlovtinij radosti. Nareti vin schopyv notatky i pojichav do pryjmani vyoji Rady, de mistyvsia perehovornyj punkt dlia vyklyku vidpovidanych sanovnykiv z nahanych sprav deravnoho znaennia. Na videoekrani zjavyvsia bundiunyj Zmijenose. Okrylenyj vidkryttiam, Nar-Janh zaadav zjednaty joho z volodarem. Tajemnyciu, jaku vin rozkryv, nastiky valyva j velyka, o vin moe doviryty jiji tiky samomu ojo ahasu. Zmijenose z hlybyny ekrana dovho vdyvliavsia v astrofizyka, obdumujuy o, i nareti joho zle j chytre oblyia rozplyvlosia v podobi posmiky. Harazd! Dovedesia poekaty, sam rozumije. Zvyajno, rozumiju To ekaj! Ekran zhas, i Nar-Janh, vmostyvy u zrunomu krisli, porynuv u estoliubni mriji. Za take donesennia joho nahorodia ordenom Zmiji i Planety, zvanniam Zmijeznavcia, dadu krasyvyj dim na berezi Ekvatorinoho moria. I Hae Od-Timfift, slavetna tancivnycia, jakoji vin davno domahajesia, stane postuplyvioju Dveri z hurkotom rozynylysia. Vderlysia dvoje zdorovennych lilovych. Za jichnimy spynamy majayv blidyj erhovyj po pryjmani. Per ni astrofizyk opamjatavsia, joho vytiahly z krisla i, zalomyvy ruky nazad, potiahly do vychodu. Zliakanyj, i oburenyj Nar-Janh zavolav probi, pohroujuy poskarytysia samomu ojo ahasu. Udar po holovi, o na my zatumanyv zir, prypynyv joho lement. Opamjatavy ue v mayni, jaka aleno strybala nerivnoju dorohoju vhoru, venyj sprobuvav zapytaty liudej, kotri joho schopyly, kudy j navio joho vezu. Synyj liapas prypynyv rozpytuvannia. Joho vytovchaly z mayny pered hluchymy vorimy temno-siroho budynku, obhorodenoho avunnoju stinoju. Serce Nar-Janha zatremtilo vid zmianoho pouttia strachu j polehkosti. Mekanci stolyci bojalysia rezydenciji Hen i, peroho j najhriznioho pominyka ojo ahasa. Astrofizyka bihcem pohnaly vnyz, u napivpidvane prymiennia. V jaskravo osvitlenij kimnati pry-holomenyj Nar-Janh zamruyv oi. Odna my znadobyla ochoronnykam, ob zrizaty z joho odiahu zastibky, zniaty pojas, rozporoty znyzu dohory soroku. Akuratnyj, suchuvatyj venyj peretvoryvsia na aliuhidnoho obirvancia, o vepyvsia za svoji hanebno spueni tany. orstokyj stusaj u spynu i, tremtiay vid strachu j liuti, vin opynyvsia bilia velykoho stola, za jakym sydiv Hen i. Druhyj na planeti monovlade usmichavsia pryvitno, i Nar-Janh viduv upevnenis. Moji liudy perestaralysia, skazav Hen i. Ja bau, vam netono peredaly nakaz, zvernuvsia vin do lilovych, pryvezty ne zloyncia, a valyvoho svidka. Hen i pomovav, rozdyvliajuy ovtokiroho astrofizyka, potim tycho skazav: Nu, o tam za povidomlennia? Spodivaju, ty zvayvsia potryvoyty volodaria iz spravdi valyvoji pryyny, inake, sam rozumije, vid posmiky Hen i pidbadiorenyj bulo Nar-Janh merzliakuvato ziulyvsia. Povidomlennia valyve nastiky, o ja dopovim tiky najvelyniomu, tverdo skazav vin. Vin zajniatyj i zveliv dva dni joho ne turbuvaty. Hovory, ta vyde! Ja chotiv by bayty volodaria. Vin hnivatymesia, jako ja skau komu inomu, venyj opustyv oi. Ja tobi ne chto inyj, pochmuro skazav Hen i, i ne radu moroyty holovu. Nar-Janh movav, namahajuy podolaty, strach. Vony ne posmiju o jomu zrobyty, poky vin volodije tajemnyceju, inake vona zahyne razom z nym. Astrofizyk movky pomotav holovoju, bojay vykazaty slovamy svij pereliak. Hen i tak samo movky zapalyv dovhu liuku i pokazav neju u kutok kimnaty. Myttiu do Nar-Janha pidskoyly lilovi, zderly z nioho tany, ini vartovi znialy ochol z predmeta, o stojav u kutku kimnaty. Hen i linyvo pidvivsia i nablyzyvsia do hruboji derevjanoji statuji umaaha. Koly cych tvaryn, jaki nyni maje vymerly, rozvodyly na planeti Jan-Jach dlia jizdy verchy i v upriaci. Morda

umaaha yryla u zviriaij usmici, a spyna bula stesana u vyhliadi klyna. Lilovyj zapytav: Proste sydinnia, volodariu, y?.. y! vidpoviv Hen i. Vin upertyj, a sydinnia vymahaje asu. Ja pospiaju. Lilovyj kyvnuv, ustavyv rukojatku v lob derevjanij chudobyni j poav krutyty. Klynopodibna spyna, niby paa, povino rozkrylasia. o , nadiahajte jomu stremena! spokijno promovyv Hen i, vypuskajuy kluby dymu. Per ni ochoronnyky schopyly joho, Nar-Janh zrozumiv, o na nioho ekaje. V narodi davno ve chodyv pohovir pro stranyj vynachid Hir Bao, poperednyka Hen i, z dopomohoju jakoho mohly dobytysia bu-jakoho ziznannia u olovikiv. Jich sadovyly verchy na umaaha, i derevjani elepy na spyni statuji poynaly povino schodytysia. Dykyj ach zlamav usiu vpertis i liudku hidnis astrofizyka. Z vyhukom Use skau! vin popovz do nih Hen i, vtyskajuy u pidlohu i blahajuy poady. Vidstavyty stremena! skomanduvav volodar. Pidnimi joho, posadi, ni, ne na umaaha u krislo! I Nar-Janh, proklynajuy sebe za nycis donosu, tremtiay j zachlynajuy, rozpoviv, jak siohodni vranci zemnyj his prochopyvsia na zasidanni fizyko-techninoho instytutu, ne zdohadavy pro vysnovky, jaki veni Jan-Jach zroblia iz zmaliovanoji nym kartyny Vsesvitu. I ty odyn znajovsia rozumnyj? Ne znaju Astrofizyk zavahavsia. Moe nazyvaty mene velykym, poblalyvo promovyv Hen i. Ne znaju, velykyj. Ja zrazu piov kreslyty j obysliuvaty. I o ? Zorelit pryjov z nejmovirno dalekych hlybyn kosmosu. Ne mene tysiai rokiv znadobysia, ob povidomlennia zvidsy dosiahlo Zemli, i dvi tysiai rokiv na obmin syhnalamy. Ce oznaaje?! napivzapytano vyhuknuv Hen i. Ce oznaaje, o nijakoho druhoho zoreliota ne bude Ade ja buv radnykom na perehovorach iz zemlianamy I e, zakvapyvsia Nar-Janh, pokazane nam zasidannia zemnoji rady, jake dozvolylo znyyty Jan-Jach, obman, blef, mistyfikacija, puste zaliakuvannia. Nikoho styraty z lycia planety vony ne budu! U nych nemaje na ce povnovae! Nu, taki spravy molyvi j bez povnovae, osoblyvo koly daleko vid svojich volodariv, podumav uholos Hen i j raptom hrizno tynuv pacem v uenoho: Nichto pro ce ne znaje? Ty nikomu ne obmovyvsia? Ni, ni, klianusia Zmijem, klianusia Bilymy Zirkamy! I ce vse, o ty moe povidomyty? Vse. Dosvidene vucho Hen i vlovylo nevpevnenis u vidpovidi. Vin voruchnuv zlamanymy, jak u biosti mekanciv Jan-Jach, brovamy, pronyzujuy ertvu bezalisnym pohliadom. koda, ale vse-taky dovedesia prokataty tebe na umaazi. Hej, uziaty joho! Ne treba! vidajduno zavereav Nar-Janh. Ja skazav use, pro o zdohadavsia. Tiky Vy pomylujete j vidpustyte mene, velykyj? Nu? hrymnuv Hen i, zmitajuy ostanni retky voli venoho. Ja uv rozmovu dvoch naych fizykiv, nenarokom, klianusia Zmijem! Niby vony rozhadaly zahadku zachysnoho polia zemlian. Joho nemolyvo dolaty myttievymy udaramy na zrazok ku y vybuchu. ym syniyj udar, tym bia syla vidbyttia. Ale jako rozitnuty joho povinym natyskom poliaryzovanoho kaskadnoho promenia, to vono piddajesia. I odyn skazav, o chotiv by sprobuvaty svij kvantovyj henerator, nedavno vyhotovlenyj nym u roboij modeli. Imena? Du Ban-La i Ni-Ke. Teper use? He use, velykyj. Bie ja nioho ne znaju. Klianusia Moe ity. Dajte jomu holku i pla, vidvezi kudy treba. Do Nar-Janha, o natiahav tany, pidijly lilovi. e dvoch za cymy fizykamy! Ni, beri tiky Du Ban-La. Z inkoju dovedesia moroytysia, vony zavdy vpertii! Staryj z lilovych nyko vklonyvsia, znyk za dveryma. Ini pidvely venoho do vychodu. Ledve vin stupyv na porih, jak oficer u ornomu, o movky stojav zboku, vystrilyv jomu v potylyciu dovhoju holkoju z povitrianoho pistoleta. Holka bezzvuno vpjalasia mi osnovoju erepa j perym chrebcem, obirvavy yttia Nar-Janha, jakyj tak i ne vstyh osiahty prostoji istyny, o nijaki umovy, blahannia j uhody z bandytamy nemolyvi. Retky davnioji viry v slovo, es y spivuttia zanapastyly bezli tormansin, jaki namahalysia vysluytysia pered oliharchamy j poviryly v zakony ta prava zhraji vbyv, jakymy buly, po suti, Rada otyrioch i jiji vyi nablyeni. Hen i poruchom pacia vidislav ornoho oficera j perejov do susidnioho prymiennia z putamy j ekranamy perehovornych aparativ. Povernuvy holubu klemu, vin vyklykav Kando Lelufa, abo Ka Lufa, tretioho lena Rady otyrioch, jakyj vidav oblikom hospodarstva planety. Ce buv opekuvatyj nyzekyj olovik u pynomu paradnomu vbranni, schoyj na Zet Uha, ale z velykoju elepoju, inoym malekym

rotom i pyskliavym holosom. Kando, tobi dovedesia vidminyty svij pryjom, bez dovhych peredmov oholosyv Hen i. Nehajno pryjizdy do mene, zvidsy budemo komanduvaty odnijeju operacijeju. Vypadaje ridkisna nahoda zdijsnyty zadumane Ne mynulo j pivhodyny, jak obydva leny Rady otyrioch, dymliay liukamy, obhovoriuvaly pidstupnyj plan. ojo ahas as vid asu naviduvavsia do sekretnych pokojiv svoho palacu (navi Hen i ne znav, o tam, u cych pidzemelliach pid veeju). Cioho razu volodar buv vidsutnij vsioho dobu, i ce oznaalo, o jak minimum e dobu neobmeena vlada nad usijeju planetoju bude v jichnich rukach. Za cej as bahato oho mona zrobyty! Plan buv prostyj: aretuvaty Faj Rodis i Vir Norina, torturamy prymusyty jich skazaty vse, o treba, po telebaenniu i jakomoha vyde vbyty. Zemliany ne budu vojuvaty z usijeju planetoju. Dobre bulo b, zvyajno, vyklykaty zorelit na aktyvni diji, jako torturamy prymusyty volodarku zemlian nakazaty zavdaty udar po sadach Coam i znyyty ojo ahasa, jak vynuvatcia. Mohutnis zoreliota velyka. Vid sadiv Coam zalyysia jama, v jakij znyknu najblyi pominyky j ochorona volodaria, ne kauy ve pro nioho samoho. Todi Hen i j Ka Luf staju bez zajvych potriasi i ryzyku perymy osobamy v deravi, a Zet Uh tam vydno bude! Usich svidkiv prybraty, v tomu ysli j bevzia Taelia, jakyj ne vmije jak slid pyhuvaty! Na majbutnie treba podbaty pro hlyboki pidzemni schovya. Ade zorelioty iz Zemli, raz piznavy liach, neodminno zjavliasia siudy. Nakau, ob usich, koho chapaju u stolyci, ne vidsylaly do Palacu Ninoji Smerti y v daleki miscia, a stvoryly z nych armiju pidzemnych robitnykiv, vyklav Hen i. Due mudra dumka! pysknuv Ka Luf. Poky volodari radylysia nahori, na nynij poverch prytiahly pobytoho, ale neskorenoho fizyka Du Ban-La. Cej vyjavyvsia vpertiym za lehkovirnoho donoyka Nar-Janha, j lilovym dovelosia posadyty joho na umaaha. Vtratyvy holos vid nestiamnoho kryku, oblyvajuy potom, i sliozamy, fizyk zdavsia i pid konvojem kativ pojichav po svij aparat. Faj Rodis z prychodom noi opustyla do pidzemellia. Siohodni vidbuvalosia velyke spine zibrannia ky i dy obhovoriuvaly reani kroky do zlyttia syl u zahanyj opir. Sluchajuy promovciv, Rodis ne perestavala obdumuvaty, jak dopomohty Vir Norinu i joho mylij feji SiU-Te. Vona ne sumnivala u rienni vsich Rad Zemli. Siudy ne poliu ekspedycij, doky ne proroste nasinnia posijanoho liumy Temnoho Polumja abo, pry nespryjatlyvij sytuaciji, stane jasno, o Hodyna Byka ne kinajesia i demony j dali panuvatymu na Tormansi. V takomu razi mona zastosuvaty zakon Velykoho Kicia pro znyennia reymiv, jaki zakryvaju mysliaym istotam liach do vsebinoho piznannia svitu, o zupynyly jichnij rozvytok, zberihajuy inferno. Nichto ne stane povtoriuvaty pomylky starodavnich kolonizatoriv Zemli, jaki poselylysia v uych krajinach, ne znajuy ni istoriji, ni psycholohiji, ni zvyajiv narodiv-aboryheniv, nadto jako ci narody maly vysokorozvynenu vlasnu kuturu. O dobra ideja: domovytysia z ahasom pro te, ob Vir Norin lehano zalyyvsia tut, na planeti Jan-Jach, jak istoryk, sposteriha i korespondent do prychodu e odnoho korablia. Abo e krayj pryvid vyklykanyj neju zorelit nibyto zatrymujesia, i astronavihator zalyysia dlia zvjazku j posadky. Ce das Vir Norinu jakyj perid spokijnoho yttia Z navkolynioji temriavy pr. ly viduttia hriznoji nebezpeky, o zhustylasia znenaka, LK prhtnani kvalom zlovisni chmary. utlyva psychika Faj Rodis poperedyla jiji. Vpere za ve as perebuvannia na Tormansi vona vidula, o na neji nasuvajesia smertena nebezpeka. Vorohy buly blyko. Zachoplennia naradoju, dumky pro Vira, poslabyly jiji normanu utlyvis, i vona zapiznyla na hodynu y bie. Pidklykavy Taelia, Rodis peredala jomu svoji pobojuvannia. Inener uvano hlianuv na neji, i cholodok probih po joho spyni. Lahidna, maje nina oberenis zemnoji inky zminylasia hriznoju riuistiu, nevlovymoju vydkistiu ruchiv i dumok. Volia, niby tuho napnuta struna, vibruvala v nij, vidhukujuy na pouttia dovkolynich liudej. Rodis poradyla rozchodytysia dvoma holovnymy j danimy chodamy. Vona poperednio prohlianula jich podumky: y nemaje pastky? Nichto ne povynen potrapyty v labety lilovych, inake pone rozmotuvatysia strana nytka rozsliduvannia. Potim pokvapylasia nahoru v suprovodi Taelia, koncentrujuy vsiu svoju voliu na zaklyku do Vir Norina. Chvylyny jly, ale Rodis ne vlovyla vidhuku. Sprobuju zvjazatysia z volodarem, skazala vona Taeliu bilia pidniia schodiv, jaki vely do jiji spani. Vy majete na uvazi ojo ahasa? zapytav Tae, zadychajuy vid vydkoji chody. Tak. Z inymy ne mona maty spravy. Vony ne tiky bezvidpovidani, vony voroi ahasu. Velyka Zmija i Zmija Blyskavka! Ade ojo ahasa nemaje, i teper ja rozumiju Jak nemaje? (U Rodis promajnuv spohad pro tajemne schovye vyvezenych iz Zemli reej). Vin vyruyv na dvi doby do sekretnoji rezydenciji j peredav upravlinnia, jak zavdy, Hen i. To vony chou zachopyty nas za vidsutnosti ojo ahasa! Torturamy prymusyty o zrobyty dlia nych, abo j prosto vbyty nas, ob na korabli pokaraly ahasa, ce bezsumnivno. Tae, liubyj, riatujte Vir Norina. Beri SDF iz sviatylya, vidvedi podali i zvjazujtesia z nym. Vin u sebe, ja zumiju rozbudyty joho, a

vy domovte, kudy jomu schovatysia. vyde, Tae, ne mona barytysia. Nasampered vony sprobuju zachopyty mene. vyde! Ja te vyklykatymu joho iz svojeji kimnaty. A vy, Rodis? Jak e? Jako jim vdassia? Mij plan prostyj. Ja budu boronytysia zachysnym polem SDF, doky ne pohovoriu iz zoreliotom. Dajte koordynaty miscia u staromu sadu, de sadaly dyskolit pry poranenni edi. Na pidhotovku dyskoliota znadobysia hodyny pivtory. e blyko dvadciaty chvylyn, poky prylety Hrif Rift. Batarej devjatyniky vystay na pja hodyn, navi pry bezperervnomu obstrili. Zapas asu v mene velyeznyj. Koly schovajete Vir Norina, povertajtesia z devjatynikoju i ekajte mene bilia vychodu z etvertoji halereji. Ja postavliu mij SDF na samoznyennia pry rozriadci i zijdu vnyz, poky vony kazytymusia navkolo. Ne bijte, ja zorijentuju vybuch uhoru, ob ne pokodyty budivliu i ne vyjavyty chid do pidzemellia. Vono nam e zhodysia. Ja ne boju nioho, krim inener pryhluyv rydannia, jaki rvalysia z hrudej. Ja bojusia za vas, Rodis, moja zore, oporo, liubove! Nasuvajesia o neuvano achlyve! Faj Rodis sama zmahalasia iz zlovisnoju tuhoju, jaka hostrym klynom probyvalasia z navkolynioji pimy erez jiji stijku psychiku. Oevydno, tormansinynu peredavalosia jiji pouttia. Jdi, Tae. Moete zapiznytysia z Norinom. Dozvote meni pidniatysia z vamy! Vsioho dvi chvylyny. Ja muu vpevnytysia, o vony ne prolizly do vaoji kimnaty. Ne zmou. Ja zahorodyla vchid, jak zavdy, koly spuskala do pidzemellia. Due obereno vony zsunuly blok stiny u temnij spani Rodis. Pryklavy pale do hub, vona pidkralasia do dverej v inu kimnatu, poula syne hudinnia devjatyniky i vyhlianula za porih. U navsti rozynenych z korydora dveriach zibralosia ymalo liudej u ornych chalatach, kapturach i rukavykach, ninych karateliv. yrokyj prochid mi prymienniam verchnioho poverchu buv zapovnenyj lilovymy, jaki majayly v rozmytych konturach zachysnoho polia. Zadni metuylysia, tiahnuy o vake, a peredni stojaly neporunoju erenhoju, ne namahajuy ni striliaty, ni kydatysia v ataku. Faj Rodis nepomienoju vidstupyla do spani. Pospiajte, Tae! Inener stupyv krok do zalyenoho vidkrytym vchodu jiji ozyrnuvsia. Vsia joho viddanis i liubovne pokloninnia pered Rodis vidbylysia na oblyi z syloju peredsmertnoho proannia. Rodis obniala Taelia, pociluvavy joho z takoju syloju pouttia, o v oach u toho pomianilo. Na my Taelevi pryhadalysia fimy pro Zemliu, pro cholodnuvate j nine kochannia zemlian, jake dyvno pojednuvalosia z alenoju prystrastiu Vin ue bih krutymy schodamy u nepronyknyj morok pidzemellia, a Rodis, pidskoyvy, nahnula karnyz i zasunula otvir u stini. Stolycia zasynala rano, i v cej as u kvartali dy panuvala tya. Vir Norin znenaka prokynuvsia. U zahluenij kylymamy kimnati SiU-Te le ulosia rivne sonne dychannia. Bezzvunyj holos klykav joho z moroku: Vir, Vir, prokyte! Prokyte, Vir! Nebezpeka! Vin pidchopyvsia, myttiu skynuv son: Rodis! o stalosia? Rozbudyvy SiU-Te, vin pobih do sebe, uvimknuv devjatyniku j pobayv temnu kimnatu Rodis. Za kika sekund vydinnia rozynylo i zjavyvsia Tae ach i zachvat ochopyly SiU-Te u boevinij mandrivci na SDF temnymy vulyciamy mista Centru Mudrosti. Na kupoli devjatyniky bulo misce lye dlia odnijeji liudyny. Vir Norin uziav divynu na ruky. Fantastyna koordynacija i pouttia rivnovahy zemlianyna utrymuvaly joho na malekij mayni, o mala z maksymanoju vydkistiu. Na rozdorii, za mistom, astronavihator zupynyvsia. Za poradoju Taelia vin povino objichav velyke kolo, obbryzkavy grunt osoblyvoju ridynoju, koly prynesenoju Taelem. Cej prychovanyj vid volodariv vynachid mav vlastyvis nadovho paralizuvaty niuchovi nervy. Teper ne strani sobaky, jako jich pustia slidom. Lyalo ne bie dvoch kilometriv liachu do posadonoho majdanyka dyskojida. Tym asom Rodis vyjla iz spani, i vorohy pomityly jiji kri neinu zavisu. Vony zametuylysia, pokazujuy na neji i robliay znaky tym, chto stojav pozadu. Rodis posylyla pole, sira stina prychovala ruchlyvi postati, a prochid porynuv u pimu. Nevydyma dlia vorohiv, Rodis vyklykala verchnim promenem svij korabe. Tam, bilia ytka, na jakomu zostalosia lye dva zelenych vohnyky zemlian i tretij Taelia, sydila Menta Kor. Vona myttiu rozbudyla Hrif Rifta. Vin zjavyvsia za kika sekund. Zahanyj syhnal tryvohy prolunav po zoreliotu. Ve ekipa kynuvsia hotuvaty dyskolit ostannij z trioch, uziatych iz Zemli. Rift, u tryvozi schyliajuy nad putom, prosyv Faj Rodis ne vyikuvaty bie, tikaty u pidzemellia. Devjatynika vporajesia bez vas. Ja davno bojavsia oho podibnoho i me perestavav dyvuvatysia vaij hri z ojo ahasom. Ce ne vin. ym nikemnii vlas imui, tym vony nebezpenii. Ja pryleu ne hajuy. Jasne nebo, neve vy nareti budete na korabli, a ne v pekli Tormansa? Tut bizli liudej, niym ne hirych vid nas. Vony pryreeni vid narodennia do smerti lyatysia tut nesterpna dumka. Ja due tryvousia za Vira. Ta o vin, Vir! Sydy pid derevamy bilia posadonoho majdanyka. Nehajno tikajte!

 Jdu, ne pereryvajte zvjazok, sposterihajte za kimnatoju. Choesia znaty, skiky vytrymaje moja virna devjatynika. I my poproajemosia z neju ve z Temnoho Polumja. Rodis uziala zi stolyka kotuku e ne peredanych na zorelit zapysiv i, poslavy Hrif Riftu povitrianyj pocilunok, ruyla do spani. Pouvsia takyj ohlulyvyj skrehit, o Rodis na my zavmerla. Z moroku zachysnoho polia, nenae morda potvory, rozpeenym klynom vysunuvsia nevidomyj mechanizm. Rozporovy zachysnu stinu, vin svystiaym promenem vdaryv u dveri spani, vidkynuvy Rodis do vikna, bilia jakoho stojala devjatynika. Hrif Rift nestiamno vepyvsia u kraj puta, nablyzyvy do ekrana perekoene vid achu oblyia. Rodis! Rodis! namahavsia vin perekryaty svyst i vysk promenia, za jakym do kimnaty vlizala dyvna sporuda, jaku pidtovchuvaly zzadu orni postati karateliv Hen i. Kochana, nebo moje, skai, o zrobyty? Faj Rodis stala na kolina pered SDF, nablyzyvy holovu do druhoho zvukopryjmaa. Pizno, Hrif! Ja zahynula. Hrif, mij komandyre, ja zapevniaju vas, blahaju, nakazuju: ne pomajtesia za mene! Ne tvori nasyllia. Ne mona zamis svitloji mriji pro Zemliu posijaty nenavys i ach sered narodu Tormansa. Ne dopomahajte tym, chto pryjov ubyty, pid imenem boha, jakyj karaje bez rozboru pravoho j vynuvatoho, najhiryj vynachid liudyny. Ne robi marnymy nai ertvy! Vidlitajte! Dodomu! ujete, Rift? Korabliu zlit! Rodis ne vstyhla vtiyty sebe pamjattiu pro ridnu Zemliu. Vona pamjatala pro chvakych chirurhiv Tormansa, liubyteliv oyvlennia, i znala, o jij ne mona vmerty zvyajnym liachom. Vona povernula rukojatky SDF na vybuch z vidtiakoju na chvylynu, mohutnim zusylliam voli zupynyla svoje serce i vpala na devjatyniku. Karateli, o vderlysia z peremonym revinniam, zupynylysia pered tilom volodarky zemlian na chvylynu yttia, jake jim zalyylosia U komandyra Zoreliota Priamoho Promenia vpere za dovhe yttia vyrvavsia vyhuk hnivu i boliu. Zelenyj vohnyk Faj Rodis na puti zhas. Zate tam, de stojav jiji SDF, u orne nebo zdijniavsia stovp slipuoho blakytnoho vohniu, jakyj pidniav popil spalenoho tila Faj Rodis u verchni ary atmosfery, de ekvatorinyj povitrianyj potik ponese joho, operizujuy planetu.

EPILOH
Davno skinylasia ziroka pamjatnoji mayny fimu pro ekspedyciju na Tormans, a uni sydily, zakamjanivy vid vrae. Vyte ne tryvoyvsia za micnu psychiku divat i junakiv Ery Ruk, jaki Zustrilysia, i dav jim pereyty pobaene. Perymy otiamylysia Kimi j Puna, zavdy najsprytnii. Ja zistarylasia na tysiau rokiv! vyhuknula Puna. Jakyj stranyj svit! I v niomu yvu nai zemni liudy. Ja pouvaju sebe otrujenoju, i nadovho. Molyvo, meni ne mona dyvyty inferno? Ne zistaryla, a porozumniala, posmichnuvsia jij uyte. Rozumniaty zavdy nelehko. Teper vy stajete dorosliymy, jako usvidomyly, o piznannia, jakym vona jich podaje zovsim ne dlia toho, ob nabyty vai holovy prostoju sumoju zakoniv i faktiv. Ce korydor neobchidnosti, erez jakyj treba projty konomu, ob vypriamyty svoji instynkty, navytysia pouttiv suspinoji svidomosti j peredusim oberenosti v dijach i delikatnosti u povodenni z liumy. Korydor due vukyj i nezrunyj dlia prochodu. Teper ja vse rozumiju, pohodyla Puna, i navi ochoronni systemy, jaki zdavalysia nepotribnymy. Ce absoliutno neobchidno! ym skladnia struktura suspistva, tym vyde vono moe zirvatysia v inferno. I e, zakvapylasia divyna, vse: dumky, vynky i mriji musy zmenuvaty stradannia i zbi uvaty svobodu reti liudej. Tak, ty maje slunis! chvyliujuy, skazav Kimi. U mene ine, due dyvne vraennia. Zemlia stala v tysiau raziv liubioju i prekrasnioju. Ja zaraz zrozumiv, jakyj zatynyj na dim u neskinennosti svitu j oho varto bulo joho Utvoryty. Ale vse ce niby tonka zavisa, o prychovuje pozad sebe bezodniu pimy i v mynulomu liudstva, i v doli planet. Ja budu istorykom, jak vona, i praciuvatymu v Akademiji Horia j Radosti. Vona ce Faj Rodis, zvyajno? zapytav uyte. Tak! hordo vidpoviv Kimi. I vy peresvidyte, o ja ne pomylyv u vybori. Vnuka Faj Rodis vysia u koli tretioho cyklu u pivdennij pivkuli, bilia Durbana, lukavo skazav uyte. Jak? spalachnuv Kimi. U Faj Rodis zalyylasia na zemli doka, jaka stala druynoju syna Hrif Rifta. U nych doka j syn, pojasnyv uyte, je naadky j inych zorelitnykiv. Ja znaju pro syniv edi j doniok Evizy, kotri zjavylysia na svit ue pislia povernennia jich z Tormansa, dodav vin. Choa odna povernulasia z fizynoju ranoju i, mabu, obydvi z duevnymy, zauvayla Dave. Ne mona bezkarno projty erez inferno, jak dovelosia jim obom. Meni vpere stalo strano, koly ja zrozumila, naskiky krychka liudka kutura. Vony, tormansiny, dosiahly kosmosu, podolaly velyeznyj prostir, dolia dala jim hirku planetu Tak! I, pohrabuvavy jiji, skotylysia do temnoji bezodni, v inferno, vbyvajuy j ozlobliajuy, dodala pryhluenym vid chvyliuvannia holosom Ivetta. Vse u nych stvorene, niby v Tamasi. Jaskrava indyviduanis, velyki molyvosti zamis sluinnia suspistvu roblia z liudyny vidliukuvatoho ehojista, jakyj navio sam sebe pidnosy, skazala mrijlyva Kunti. A Miran, e pochmuriyj, ni zavdy, dodav: Ja spryjniav usiu hlybynu padinnia tormansin, koly zjasuvalo jichnie stavlennia do chudonykiv. Vony ne rozumily, o liudy mystectva po krychtach vidvojovuvaly u smerti v asi, u rozkydu v prostori krasu, mriju, ideal nezdijsnennoho, ale molyvoho, utvoriujuy schody pidjomu z inferno, he vid rozmytych pouttiv i myttievoho astia pryrody. udovo skazano, Mirane, pochvalyv uyte. Same v tomu, ob dopomahaty pidniatysia z inferno, i je pryznaennia chudonyka. Bez cioho isnuje lye slipyj talant, cho by jakym velykym vin buv. Spektr arivnosti pryrody: zviriaa syla tila, pouttia bezkontronoho pryvillia, kruhover vinoho koiv-nyctva, poliuvannia, bytvy, zli ary temnoji prystrasti-vse, o skladaje animanu sutnis dykych syniv i dook Zemli. Cym mohutnim i davnim aram vy protystavyte svit i bezmenyj vsesvit noosfery poverch temnych hlybyn peremoenoho samym soboju ja. A o stalosia dali z ekipaem Temnoho Polumja tut, na Zemli? zapytala Puna. Vy proytajete pro ce v bahatioch romanach, pobayte v kikoch fimach, prysviaenych podaij doli tych, chto povernuvsia, vidpoviv uyte. My hovorymo pro tych, chto povernuvsia, skazav Kimi, a o trapylosia na Tormansi? y vidoma dolia Vira i Taelia? Neve zorelit poletiv odrazu pislia zahybeli Rodis, pokynuvy vse napryzvoliae? Ne mohly nai liudy vynyty tak! Ne mohly! pohodyvsia vyte. I ja ekav cioho zapytannia. O dodatkova ziroka, zapysana na Temnomu Polumji. Vona korotka. Radu podyvyty-jiji nehajno, doky yva pamja pro pereyte Vir Norin za chvylynu do katastrofy perekliuyvsia na zorelit i bayv use u binomu stvori joho ekrana tak samo, jak i Tae, erez devjatyniku Evizy, vziatu iz sviatylya. Tae vpav na kamjanu pidlohu budynku, de vin ekav Rodis. Dzvin SDF prymusyv joho pidvestysia. Vir Norin vymahav, ob jomu nehajno dobuly ornyj balachon z kapturom, jak u karateliv. o vy robytymete, Vir? Rodis, jedynoji u vsesviti Faj Rodis bie nemaje! Ale je aparat, jakyj jiji vbyv! Ja ne sumnivajusia, o vin lye odyn. Inake vony vbyly b odnoasno

nas oboch. Tae, bute zemlianynom! Dijte! Ja jdu do vas. SiU-Te, zaplakana, v rozpai, ale ne zlamana, zalyylasia ekaty Vir Norina u rujinach starovynnoji sadovoji budivli pid ochoronoju devjatyniky. Koly Vir Norin prybih do laboratoriji imeni Zet Uha, Tae ue rozdobuv kostium ninoho karatelia. Vir Norin spustyvsia do pidzemellia. Promynuvy halereju, jaka vela do pjatoho chramu, vin upevneno vyjov na majdan do pamjatnyka Vsemohutniomu asu. Bilia holovnych vorit chramu lilovi u zvyajnij svojij formi rozhanialy natovp rozbudenych vybuchom obyvateliv. Vir Norina zliakano sachalysia zustrini, a dvoch karateliv, o erhuvaly na vorotach, vin prymusyv sebe ne bayty. Po sadu nyporyly le pomitni postati, jaki koho vysteuvaly. Vir Norin podumav pro pronyklyvis i vydkis myslennia Faj Rodis, jaka vriatuvala vid velykoji nebezpeky jadro syl oporu Tormansa, o zaroduvalysia. Metunia ornych karateliv polehyla zavdannia. Nikym ne pomienyj, Vir dosiah pjatoho chramu i, dobre znajuy joho roztauvannia, pidniavsia zachidnymy schodamy do verchnioho korydora, de vse e jurmylosia ne mene pivsotni ornych. Povino, niby nenarokom, prosuvajuy uzdov stiny, astronavihator uv uryvky fraz, jaki skladalysia v jasnu kartynu: oho ekajemo? O sam pryjide A druhoho zlovyly?.. Prykinyly? Ech, vtraajemo as! Chiba ne bay cej, yj aparat, ubyv sebe! Bilia aparata, napolovynu zasunutoho v kimnatu Rodis, leav trup bez holovy. Oevydno, vynachidnyk, ne baajuy bie sluyty volodariam, pidstavyv holovu pid ubyvyj promi. Hej ty, tam! oho lize? Idy siudy! huknuv do Vir Norina olovik, o rozporiadavsia tut. Na balachoni v nioho bula nayta sribna zmija. Vir Norin spokijno nablyzyvsia, pronyzujuy pohliadom temriavu proriziv balachona. Tak, pravyno, ja nakazav tobi stojaty tut! Nikoho ne pidpuskaty do mayny, bo zahyne povinoju smertiu v kyslotnij boci! Vir Norin vklonyvsia, stav bilia mayny, sutuliay, ob prychovaty svij zrist. Vybravy chvylynu, vin porozsovuvav u riznych misciach aparata otyry zjednani drotamy kubyky, postojav trochy j vyjov tym e liachom, jakym probravsia siudy. Na podyv i strach karateliv, aparat, o reteno ochoronialy, raptom poav sam po sobi rozariuvatysia, vyklykav poeu, jaku ledve zahasyly. Zalyyvsia potvornyj kostrubatyj zlyvok metalu, schoyj na skuptury mynulych asiv. Hen i skaeniv, nakazavy vysadyty v povitria dim, de yv Vir Norin. Zaminovana za vsima pravylamy inenernoho mystectva budivlia obvalylasia, vyklykavy paniku v usiomu rajoni. Vona pochovala b pid svojimy rujinamy ne Vir Norina, ale j ne mene triochsot mekanciv, jakby vony ne buly zavasu vidpravleni poslanciamy Taelia. Inener znav svojich volodariv i jichniu strachitlyvu znevahu do liudkoho yttia

Vybuch budynku zamiv slidy Vir Norina v misti Centru Mudrosti. Teper sprava bula za nadijnym schovyem dlia astronavihatora i joho podruhy. A poky Vir Norin, pochodajuy pered SDF, pojasniuvav svojim suputnykam, pryyny, za jakych vin zalyajesia na Tormansi. Jako ranie u nioho buly vahannia, nevpevnenis u slunosti vynku, to zaraz nemaje i slidu sumniviv. Faj Rodis zahynula, ne vstyhnuvy zakripyty svitloji spravy, vin e zalyajesia dlia dopomohy tormansinam. Vin usvidomliuje, o jomu ne zaminyty Rodis, i o v najavnosti smertena nebezpeka i naskiky velyezna vtrata prekrasnoji Zemli. Ale v nioho zjavylasia duevna opora, kori u uomu grunti, vticha vid velykoho kochancia. Vir pidtovchnuv do ekrana znienu SiU-Te. Vona stojala z rozpuchlymy vid sliz oyma j nosom, z rozpailymy okamy, opustyvy holovu, maleka, dobra j arivna. Zemliany zrozumily: rozluka ne bude bezutinoju dlia joho druha, a zahybe v imja hihantkoji mety nikoly ne liakala yteliv Zemli. Vykonujte zapovit Rodis, liubi druzi! skazav Vir Norin. Pamjatajte jiji ostanni slova. Tiky my z vamy uly jich, Rift! Jaki? oho vy movyte? zapytala edi, zaplakana ne mene vid SiU-Te. Vona stojala ostoro vid inych, prytysnuvy do Evizy Tanet. U cij skorbotnij i tulyvij pozi, zapysanij videochronikoju korablia, jich

uvinyly avtory pamjatnyka Temnomu Polumju. Diznajete iz zapysiv. U mene ne stay syly povtoryty. Ale ostanni slova naanyci ekspedyciji vy musyte znaty nehajno: Korabliu zlit! Hrif Rift pobiliv. Zdavalo, komandyr zaraz upade. Eviza kynula bula do Rifta, ale vin vidstoronyv jiji i vyprostavsia. Je o potribne vam i Taeliu, Vir Norin? zapytav vin mertvym, bez intonaciji, holosom. Tak! Poli nam ostannij dyskojid. Viddajte vsi fimy pro Zemliu, vsi materily dlia vyhotovlennia detektora bistrumiv ta IKP, usi zapasni batareji SDF i astronavihator zamovk: Trochy zemnoji jii j vody. ob tormansinki druzi as vid asu viduvaly na smak na svit. Jaknajbie likiv, jaki ne vymahaly b specinych zna. Vse. Budemo hotuvaty, vidpovidav Hrif Rift, davajte posadone misce. Komandyr torknuvsia puta, i pilotkyj sferojid zoreliota operezavsia vohniamy syhnal pidhotovky do vidliotu. Serce Vir Norina zaemilo vid tuhy. Vin movky vklonyvsia spivvityznykam i vymknuv SDF. Zorelit Temne Polumja prypynyv usiake spilkuvannia z Tormansom, niby perebuvav na otrujnij dlia zemnoho yttia planeti. Prybraly vychidni halereji i balkony. Hladekyj korpus korablia neruchomo vysoiv u hariaomu povitri dnia i moroci noi, jak mavzolej zahyblym zemlianam. Useredyni bilia ekraniv bezzminno sydila Olla Dez. Jiji utlyvi ruky i sluch ekaly syhnaliv Vir Norina y Taelia, ale obydva movaly. Navi zovsim neznajoma z Tormansom liudyna mohla vpijmaty u planetnych peredaach notky bentehy i nespokoju, cho ne bulo skazano ni slova pro zahybe Rodis i hadanu smer Vir Norina. Navio vystupyv Zet Uh z korotkoju promovoju pro drubu mi zemlianamy i mekanciamy Jan-Jach. Ni Hen i, ni Ka Luf ne zjavlialy u peredaach. edi z Evizoju pojasnyly suputnykam zvyaj prychovuvaty vid narodu vsi nadzvyajni vypadky, tym bie, koly stalosia o nahori, jak u prostorii zvala oliharchina verchivka. Mynula doba. Nespodivano prypynylysia vsi peredai po zahanych kanalach planety. ojo ahas vyklykav Temne Polumja po sekretnij merei, obiciajuy rozjasnyty vse, o trapylo, i zapevnyv, o vyto zachodiv dlia rozsliduvannia i pokarannia vynuvatciv. Jomu ne vidpovidaly. Hovoryty z nym ne bulo pro o. Prosyty podbaty pro astronavihatora ce oznaalo peredaty joho do ruk liudej, u jakych ne bulo ni esti, ni virnosti slovu, ni dobrych namiriv. Domovliatysia pro povernennia ekspedyciji, pro dostavku medynoho j techninoho obladnannia, fimiv, tvoriv mystectva? Ce supereylo usij polityci oliharchinoho suspistva. Ta j pro jaku domovlenis mohla jty mova, jako na planeti ne bulo zakoniv, narad esti j Prava, nichto ne rachuvavsia z hromadkoju dumkoju! Volodar nakazav vyklykaty zorelit do veora, a potim perejty do pohroz. Nastala ni, i nad aharnykom uzbereia vse e vysoiv bezmovnyj kupol velyeznoho korablia. I vse-taky e raz zorelitnykam vdalosia pobayty svoje Temne Polumja zboku. Pislia prypynennia zvjazku z Vir Norinom za halaktynym hodynnykom Temnoho Polumja promynulo visim stotysianych sekundy, o pryblyzno vidpovidalo otyrnadciaty zemnym hodynam. Olla Dez vidmovylasia zalyyty post, cho jij i proponuvaly zaminu reta leniv ekipau, jaki zakinyly pidhotovku do vidpravky dyskojida j vidliotu. Tiky Menta Kor i Div Simbel prodovuvaly nalahodennia pilotnych ustanovok. Hrif Rift, enuy nevidstupni dumky pro Rodis, rozdumuvav nad spyskamy zavantaenych u dyskolit reej, namahajuy ne propustyty istotno valyvoho, nemovby Vir Norina zalyaly na bezliudnij planeti. Vidsutnis zvjazku poynala nepokojity komandyra. Dumaty pro jaki novi ertvy sered zemlian y Tormansinkych druziv bulo nesterpno. A stolycia vperto movala, i nevidomis toho, o vidbuvalosia, bolisno roztiahuvala as navi dlia terpliaych zemlian. Rift podumuvav, y ne vidpovisty ojo ahasu i obereno rozpytaty pro doliu Taelia, koly nareti zadzveniv vyklyk i na ekrani zjavyvsia Vir Norin Nyporky lilovych use-taky distalysia do pidzemellia Chramu asu, ale znajly joho poroe nim i obroblenym rozynom, jakyj znyuje zapachy. Architektory vidukaly prostore schovye na okolyci stolyci, nedaleko vid peresochloho ozera; Tudy, na starodavnie pole bytvy, i treba posadyty bezpolitnyj dyskojid. Vir Norin dav koordynaty j vidstupyv ubik. Inener Tae nykym poklonom pryvitav zemnych druziv i pidnis do pryjmaa SDF dva stereoznimky. Bez pojasne Vir Norina zorelitnyky ne diznalysia b, chto ci sanovnyky, jaki sydily mertvymy u rozkinych ornych krislach, iz spotvorenymy vid achu oblyiamy. Strani noi Jan-Jach, jaki ne mona vytiahty, styraly iz skociurblenych til. Hen i i Ka Luf buly zaslueno pokarani, ne doekavy sudu j slidstva ojo ahasa, na jakomu b vony zumily vyvernutysia. Sotni po-rabky sluchnianych liudej zaplutaly b volodaria nahromadenniam brechni. Ta vtrutylysia ini suddi Siri Anhely, jaki vidnovyly svoju dijanis z neuvanoju mohutnistiu. Pokarani na smer ie dvadcia holovnych vynuzatciv napadu, z hnivnym torestvom povidomyv inener. oho vy cym dosiahnete? zapytav Hrif Rift. Ce bulo neobchidno. Treba buty systematynymy i absoliutno neadnymy v zachysti vid bezzakonnia, brechni i bezestia. Vy sami na Zemli pyno dotrymujete u hromadkych stosunkach tretioho zakonu jutona: dija dorivniuje protydiji protystavliajuy nehajnu protydiju, a ne namahajuy ekaty, jak u davni asy, vtruannia boha, doli, volodaria Dovho ekaly liudy pokary svojim katam, a viky mynaly, nakopyujuy zlo j posyliujuy vladu lychych liudej. Todi vae suspistvo vzialo na sebe funkciju

boestvennoji vidplaty Nemezidy: Meni vidomennia, i az viddam! vydko vykorenyvy pidlis i muky. Vy ne ujavliajete, skiky nakopyylo u nas liudkoji neysti za bahato vikiv vynyennia kraych liudej, koly perevano vyyvaly dribnoduni prystosuvanci, donoyky, katy, hnobyteli! My povynni keruvatysia cym, a ne slipo nasliduvaty vas. Koly tajemno i bezslavno ponu hynuty tysiai Zmijenosciv i jichnich pidrunych kativ lilovych, todi vysoke stanovye u deravi perestane pryvabliuvaty nehidnykiv. My bahato oho navylysia vid Rodis i vid usich vas, ale sposoby boroby dovedesia rozrobliaty nam samym. Prekrasni kartyny Zemli i mohutnij rozum Vir Norina stanu naoju oporoju na dovhomu liachu. Nemaje sliv vdianosti vam, brattia! O cej pamjatnyk nazavdy zalyysia z namy, Tae pokazav znimok Temnoho Polumja, zroblenyj teleobjektyvom z najblyych do zoreliota vysot. Olla Dez nehajno perefotohrafuvala joho. U pole zoru vvijla SiU-Te, jaka o kazala Vir Norinu. Dyskojid opustyvsia za sto metriv vid nas! vyhuknuv Vir Norin i le utno dodav: Teper use. Tae, SiU-Te i Vir Norin zupynyly pered devjatynikoju. Vomero zemlian vyykuvaly proanoju erenhoju. edi, ne vytrymavy movannia, huknula: My povernemosia, Vir, neodminno povernemo! Koly zakinysia Hodyna Byka!.. I my postarajemosia, ob ce stalosia vyde, vidpoviv Vir Norin. Ta jako demony noi zatrymaju svitanok i Zemlia ne odery vid nas zvistky, nechaj nastupnyj zorelit pryjde erez sto zemnych rokiv. Vir Norin prostiahnuv pravu ruku do brasleta. Ekran TVF korablia stav ornym i nimym. Odnoasno na puti pohas zelenyj vohnyk astronavihatora. Jedyne viko ne liudyny Zemli, a tormansinyna Taelia zalyylosia hority jak symvol vidnovlenoho braterstva dvoch planet. Zvorotnyj liach Temnoho Polumja vyjavyvsia nabahato vaym vid poliotu do Tormansa, e raz dovivy nebezpenu nedoskonalis ZPL. Z jakycho pryyn zorelit uchylyvsia vid namienoji trajektoriji. Zamis toho, ob upasty, niby ulika na zdoby, prosto z vysokych yrot Halaktyky do vomoho obertu jiji spirali, vin pronyzav try spirani rukavy i vyjov do zovninioho kraju naoho ostrova akti v pojas renthenivkych, abo nejtronnych, zirok takoji nezvyajnoji inosti, o kubinyj santymetr cijeji reovyny na Zemli vayv by sto mijoniv tonn. Mi cymy opornymy stovpamy masyvnoji reovyny v misciach dotorku do najbi inych dilianok Tamasa horily osoblyvi zavychrennia materiji akti. U nych, jak u bezdonnych vyrvach, krulialo v pozirnij vtei vyprominennia, jake pohlynav Tamas. Vony buly roztaovani po peryferiji Halaktyky, niby v zvorotnomu poriadku odo reovyny naoho Vsesvitu. Javye dovho lyalosia nerozkrytym. Z asu peroho znajomstva z kincevoju zonoju svitu akti ci vyrvy zvalysia kvazaramy. Skladnyj ustrij zovninich oblastej Halaktyky i Metahalaktyky ne vykladavsia u ziroci povernennia Temnoho Polumja. Uni zrozumily tiky hriznu nebezpeku, v jakij opynyvsia korabe. V TVF vony pobayly korotki doroni notatky pamjatnoji mayny zoreliota: schudlu, ornu vid tryvaloji roboty Mentu Kor, komandyra Hrif Rifta, o ne spav tyniamy, zmuenych ineneriv pilotnych ta obysliuvanych ustanovok Div Simbela i So Sajina. Koen mav svoho ochoroncia. So Sajinom opikuvala Evjiza, Simbelom edi, Riftom Olla Dez, a Neja Cholli vstyhala i steyty za bizachystom, i ochoroniaty Mentu Kor, pojity i hoduvaty, masauvaty, prysypliaty, koly nastavav perepoynok.

Temne Polumja vyrvavsia iz zovninioji sylovoji zony bez pokode, ale z vykorystanymy zapasamy energiji. Druhe, bi vdale kovzannia krajem bezodni i zorelit prorvavsia b u dvadcia ostu oblas vomoho obertu, zvidky zalyalosia blyko trioch misiaciv liachu do Zemli. Vin opustyvsia na te same ploskohirja Revat, zvidky startuvav odynadcia misiaciv tomu na planetu Tormans. o vidbulosia na Zemli pislia prybuttia korablia, vidomo konomu zemlianynovi i ne nove dlia vas, skazav uyte, vymknuvy TVF, i zupynyvsia, niby vyikujuy. Strok, danyj Taelem, skinyvsia! raptom zdohadavsia Kimi, i joho pidtrymala reta. as vidpravliaty ZPP. Tudy, na Tormans! Neve nioho ne zrobleno?! vyhuknula Ajoda. I nichto ne zvertavsia do Rady Zoreplavannia? Uyte lukavo steyv za rozpalenoju tryvohoju molodych liudej. Nareti vin pidniav ruku, supereky prypynyly, i vsi povernulysia do nioho. Vy buly torik u pusteli Namib i progavyly odnu podiju, jaka schvyliuvala vsiu planetu. Znovu, jak try

stolittia tomu, ZPP cefejan iov u zvynomu prostori bilia Tormansa i buv pryvablenyj syhnalamy avtomatynoji stanciji na suputnyku planety. Kodom Velykoho Kicia stancija prosyla vsi ZPP, jaki priamuju u dvadcia ostu oblas vomoho rukava Halaktyky, zrobyty posadku na planeti i vziaty povidomlennia Dlia nas, dlia Zemli? pidchopylasia Puna. I zorelit uziav? Uziav. Jakyj ZPP moe vidmovytysia pryjniaty potu na velyeznij vidstani, lye jomu dostupni? o bulo v povidomlenni? chorom zapytaly uni. Ne znaju. Napysane movoju Tormansa, vono perekladajesia i pereviriajesia u laboratoriji vyvennia cijeji planety. Due objemna informacija pro vse, o trapylosia za stolittia, bie za sto trydcia rokiv. Ale o ci try stereoznimky ja pryhotuvav vam I vy movaly? Ajoda dokirlyvo kynula na vytelia temnyj, vohnennyj pohliad. Movav do asu, teper vy pidhotovleni do jichnioho spryjniattia, nezvoruno vidkazav uyte. Klacnuv vymyka TVF. Vony vpiznaly plou j pamjatnyk Vsemohutniomu asovi. Staroho chramu miscia zahybeli Rodis ne bulo. Zamis nioho yroko rozkryvala nebu napivmisiana budivlia. Schody vely na velyeznu j strimku arku, otoenu na verchnij ploadci vidkrytoju halerejeju. Obydva kinci halereji, prykryti prozorymy parasoliamy bat, o nevidomo jak trymalysia, rizko, vysoko j smilyvo vysunuly, navysajuy nad ploeju i navkolynimy sporudamy. Ce pamjatnyk Zemli, tycho promovyv uyte, vid planety, jaka ne nazyvajesia bie Jan-Jach, a spivzvuno zemnij nazvi Tormans otrymala imja Tor-Mi-Oss. Jichnioju movoju vona oznaaje te same, o Zemlia dlia nas. Ce i planeta, i grunt jiji, na jakomu liudyna trudylasia, vyroujuy jiu, sadajuy sady i zvodiay budynky dlia majbutnioho, dlia svojich ditej, dlia vpevnenoho liachu liudstva u bezmenyj svit. Na druhomu znimku na tli budivli bula skupturna hrupa z trioch postatej. Faj Rodis! vyhuknuv Kimi, i vyte movky kyvnuv, chvyliujuy ne mene vid ditej. Rodis, vyriblenu z ornoho kamenia, u vidkrytij oholenosti jiji ornoho skafandra, nesly na rukach dvoje olovikiv z oblyiamy Taelia i Hzer Bu-Jama, vyriblenych z temno-ovtoji, maje korynevoji hirkoji porody. Obydva tormansinci, ky, i dy, poklaly dui ruky na plei odyn odnomu. Na nych vino, schrestyvy nohy, sydila Faj Rodis, povernuvy oblyia do Hzer Bu-Jama i obijmajuy za yju Taelia. Skuptor omu zobrazyv Rodis u yrokomu, nedbalo namotanomu tiurbani, tak, jak koly pobayv jiji Tae. Kami statuji, schoyj na znamenyti orni opaly Avstralijkoho materyka, ve iskryvsia vnutrinimy koliorovymy vohniamy. Tak mijony zirok pronyzuju morok tropinych noej Zemli, pro jaki asto rozpovidala tormansinam Rodis, nadychajuy jich krasoju svitu. Dovho dyvylysia zemliany na zobraennia, dostavlene z vidstani v tysiau svitlovych rokiv, doky vyte ne prymusyv sebe vvimknuty tretij i ostannij znimok livoho pavijonu. Tut tako buly skuptury: Vir Norina i SiU-Te. Astronavi-hator Temnoho Polumja, uvinenyj u temno-ervonomu metali, leav, opustyvy zmoreni ruky, spyrajuy pleyma j holovoju na SDF i zakryvy oi u vinomu sni. Tormansinka SiU-Te, z ystoho biloho kamenia, pidnimala na dytiaych doloniach vpueni zemnoju liudynoju dorohocinni dary matovyj kubyk IK.P i blyskuyj ozal detektora bistrumiv. V oboch postatiach bula ta arivna nedomovlenis realizmu, kotra prymuuje konoho bayty u yvij formi dyvo svojeji indyviduanoji mriji. Jasne nebo! skazav Lark, naslidujuy zorelitnykiv. Ote, na Tormansi skinylasia Hodyna Byka? Neve ce zrobyly my, zemliany: Rodis, Norin, edi, Eviza i vsi vony, chto stoji zaraz na ploskohirji Revat dovkola svoho korablia? Ni! vidkazav uyte. Mekanci Tormansa zrobyly ce sami, i tiky vony sami mohly pidniatysia z inferno. ertvy oliharchinoho reymu Tormansa navi ne pidozriuvaly, o vony ertvy i perebuvaju u nezrymij vjaznyci zamknutoji planety. Vony javlialy sebe vinymy, doky z prybuttiam naoji ekspedyciji ne pobayly istynnoji svobody, vidnovyly viru v svidomu liudku naturu i jiji velyezni molyvosti vony, kotri dosi slipo tiahlysia za brechlyvymy obiciankamy materinoho uspichu. I tut odrazu postalo pytannia: chto vidpovis za zranenu, vysnaenu planetu, za mijardy marnych yttiv? Dosi bu-jaka nevdaa priamo y pobino oplauvala narodnymy masamy. Teper vidpovidatymu bezposeredni vynuvatci cych nevda. I todi stalo jasno, o pid novymy maskamy zaajila ta sama, kolynia kapitalistyna sutnis pryhniennia, hnoblennia, ekspluataciji, vmilo prychovana naukovo rozroblenymy metodamy propahandy, perekonannia, stvorennia pustych iliuzij. Tormansiny zrozumily, o ne mona buty vinymy j neosvienymy, o neobchidne serjozne psycholohine vychovannia, o treba vmity vidrizniaty liudej za jichnimy duevnymy jakostiamy i klasty kraj bu-jakym lychym dijam. Todi, i ne ranie, stavsia povorot u doli planety. Ne mona hadaty, o vony ve vsioho dosiahly, ale vony vidkryly sebe, i svij svit, i nas svojich brativ, jak liubliaych druziv. Pamjatnyk, jakyj vy bayly, nezaperene svidoctvo jichnioji natchnennoji vdianosti. Prybuttia naoho zoreliota i diji zemlian staly potovchom. Rodis i jiji suputnyky vidnovyly v tormansinach dvi potuni suspini syly: viru v sebe i dovirja do. inych. Nemaje nioho mohutnioho, ni liudy, objednani doviroju. Navi slabki liudy, zahartovujuy u spinij borobi, viduvajuy, o na nych pokladajusia povnistiu, staju zdatnymy na velyeznu samopoertvu, viriay v sebe, jak v inych, i v inych, jak u sebe. Jak pidsumovujete vy znaennia ekspedyciji? Znyeno e odyn ostriv inferno u Vsesviti, zvineno vid nepotribnych muk mijardy liudej teperinioho i majbutnioho, druno vidpovily uni.

Uyte vklonyvsia svojim ditiam. Ne mona daty kraoji vidpovidi, ja due zadovolenyj. My povynni pojichaty e raz na ploskohirja Revat, skazala Ivetta, my pobaymo teper jich zovsim-zovsim yvymy! Vy nezabarom pobayte yvych tormansin, usmichnuvsia vyte. Za rekomendacijeju Mayn Spinych Rozdumiv tudy poslano Zorelit Priamoho Promenia z planety Zelenoho Soncia. I ja dumaju, o vin ue na planeti Tor-Mi-Oss. Kine