Dnipro

Kyjiv 1990
Do knyky vybranych tvoriv vidomoho amerykankoho fantasta (nar. 1920) vvijly
roman Kine Vinosti, cykl opovida Ja, robot, a tako opovidannia iz knyok Marsinkyj liach, Devja zavtra ta inych zbirok. Dejaki opovidannia napysano v humorystynomu kliui.

Perekladeno za vydanniamy: Isaac Asimov. The End of Eternity. Fawcett Crest. New York, 1955.
The Martian Way and other Fiction Stories. Dennis Dobson. London, 1964. Nine Tomorrows. Fawcett
Crest. New York, 1950.

Endriu Charlan uvijov u kapsulu. Vona bula ideano kruhla j mistylasia vseredyni vertykanoji achty z neastych vukych tab, jaki ino obliahaly kapsulu j miano poblyskuvaly
v neprozirnomu serpanku za is futiv nad holovoju Charlana. Vin uvimknuv put upravlinnia
j plavno natys na puskovyj vai.
Kapsula ne zvoruchnulasia.
Charlan na ine j ne spodivavsia. Vin znav, o kapsula j ne povynna bula ruchatysia
ni vhoru, ni vnyz, ni livoru, ni pravoru, ni vpered, ni nazad. Odnak promiky mi tabamy
movby roztanuly, peretvorylysia na siru pelenu, cho i tverdu na dotyk, ale vse-taky nematerinu. Charlan viduv cholodok u lunku, lehke zapamoroennia j za cymy oznakamy zbahnuv, o kapsula razom z nym i vsim svojim sporiadenniam strimko my u majbutnie kri
Vinis.
Vin uvijov u kapsulu v 575-mu Storii, kudy dva roky tomu joho pryznayly na robotu.
Dosi 575-e Storiia bulo najviddalenioju tokoju majbutnioho, do jakoji jomu dovodylosia
podorouvaty. Teper vin priamuje v 2456-e Storiia.
Za zvyajnych obstavyn vin prosto ne poviryv by, o take molyve. Joho ridne 95-e Storiia zalyylosia daleko v mynulomu. To bulo Storiia patrirchanych zvyajiv, u jakomu
suvoro zaboronialasia atomna energija, derevo vykorystovuvalosia jak budivenyj materil, a
riznomanitni napoji eksportuvalysia v najblyi Storiia v obmin na nasinnia koniuyny.
Choa Charlan ne buv u 95-mu Storii vidtodi jak u svoji pjatnadcia rokiv stav Unem i
projov specinu pidhotovku, joho ne polyala tuha za ridnoju domivkoju. Mi 95-m Storiiam, u jakomu vin narodyvsia, i 2456-m proliahlo maje dvisti sorok tysia rokiv, a ce
neabyjaka vidsta navi dlia zahartovanoho Vinoho.
Ato, za zvyajnych obstavyn take zdalosia b nejmovirnym.
Odnak teper u Charlana buv ne toj nastrij, ob udavatysia do abstraktnych rozumuva.
Perfostriky nemov povaaly v kyeniach, a plany kamenem naliahly na serce. Dumky Charlana skuvav strach, duu polonyly tryvoha j zbenteennia.
Ruky sami potiahlysia do puta upravlinnia, vidtak kapsula zupynylasia v potribnomu
Storii.
Dyvno, o Technik mih viduvaty tryvohu j chvyliuvannia. Charlan zhadav slova Nastavnyka Jarrou: Spokij dlia Technika ponad use. Zdijsniuvana nym Zmina Reanosti
moe vidbytysia na doliach pjatdesiaty mijardiv liudej. Mijon, a to j bie z-pomi nych mou tak zminytysia, o jich dovedesia spryjmaty jak zovsim novi osobystosti. Za cych umov
emocijnyj charakter staje perekodoju.
Namahajuy vykynuty z pamjati suchyj holos Nastavnyka, Charlan rizko motnuv holovoju. Todi vin i hadky ne mav, o stane talanovytym Technikom. I vse-taky vin chvyliuvavsia.
Ne za vsich pjatdesiat mijardiv liudej, ni. oho raptom joho maju chvyliuvaty doli pjatdesiaty mijardiv yteliv asu? Lye odna liudyna isnuvala dlia nioho v usich Storiiach. Odnaodnisika.
Charlan pomityv, o kapsula zupynyla, ale vin na jaku chvyliu zatrymavsia v nij, aby
1 Ukrajinkyj pereklad. D.K.Hryciuk, 1990.

zibraty dumky, opanuvaty sebe, jak i naley Technikovi, i vyjov nazovni. Kapsula, o jiji vin
pokynuv, jasna ri, bula ve ne ta, v jaku vin uvijov, vona teper skladalasia z inych atomiv.
Jak i vsich Vinych, ce ne turbuvalo Charlana. To tiky Uni j novoprybuci do Vinosti vbaaju u podoroi v asi o mistyne.
Vin znovu zupynyvsia bilia bezmeno tonkoji zavisy, jaka ne bula ni Prostorom, ni asom i viddiliala joho zaraz jak vid Vinosti, tak i vid zvyajnoho asu.
Po toj bik zavisy leav zovsim nevidomyj jomu Sektor Vinosti. Zvyajno, vin deo znav
pro cej Sektor iz asovoho Dovidnyka. Ta Dovidnyk ne zaminy osobystoho vraennia, i Charlan vnutrinio hotuvavsia do bu-jakych pryhod ta nespodivanok.
Vin nastrojiv prylady upravlinnia na vchid u Vinis (ri zovsim prosta, nabahato skladnie bulo uvijty v as) i stupyv krok upered, kri zavisu. Naraz slipue svitlo vdarylo v oi, vin
mymovoli prymruyvsia i prykryv poviky doloniamy.
Pered nym stojav jakyj olovik. Spoatku Charlan, osliplenyj jaskravym svitlom, pobayv tiky nevyrazni obrysy joho oblyia.
Ja Socilog Kantor Voj, skazav neznajomyj. A vy, zdajesia, Technik Charlan?
Charlan kyvnuv holovoju.
Pobyj joho as! vyhuknuv vin. Neve cia iliuminacija ne vymykajesia?
Vy majete na uvazi molekuliarni plivky? poblalyvym tonom zapytav Kantor Voj,
ohledivy dovkola.
Ato, rozdratovano vidpoviv Charlan.
Dovidnyk zhaduvav pro nych, ale nioho ne povidomliav pro ce skaene svitlo.
Charlan rozumiv, o joho rozdratuvannia maje svoji pryyny. U 2456-mu Storii, jak
i v biosti inych asiv, cyvilizacija gruntuvalasia na vykorystanni reovyny. Ote, z samoho
poatku Charlan mav pidstavy spodivatysia na schois cioho Storiia z ue znajomym jomu
svitom. Tut mona bulo ne bojatysia zustrity nezrozumili (dlia liudyny, jaka narodylasia v
materinomu storii) energetyni zavychrennia 300-ho abo sylovi polia 600-ho. U 2456mu Storii z reovyny vyhotovlialosia vse vid stin do cviachiv.
Zrozumilo, o reovyna vid reovyny riznysia, choa liudyna z energetynoho Storiia,
mabu, ne pohodylasia b iz cym tverdenniam. Bo dlia neji bu-jaka reovyna bula ymo
hrubym, vakym i varvarkym. Ale Charlan narodyvsia u materinomu Storii j dlia nioho
reovyna ce derevo, metal (lehkyj y vakyj), plastyk, sylikat, beton, kira too.
Ale ob reovyna skladalasia iz samych dzerkal!
Otake bulo joho pere vraennia vid 2456-ho. Kona poverchnia siajala, viddzerkaliujuy svitlo. Stvoriuvalasia iliuzija sucinoji dzerkanoji hladini. Kudy ne hlia, skri vydnilysia
yslenni vidobraennia Sociloga Voja, samoho Charlana i vsioho, o bulo dovkola. Efekt
molekuliarnych plivok! Vid cijeji strokatoji plutanyny a nudylo.
Darujte, skazav Voj, ale takyj ve zvyaj Storiia, a na Sektor namahajesia
zapozyyty vse, o praktyne. Ne chvyliujtesia, nezabarom i vy zvyknete.
Voj vydko pidijov do puta, nastupajuy na pidovy inomu Voju, svojemu vidobraenniu, jake povtoriuvalo vnyz holovoju koen krok Sociloga, i povernuv volosok indykatora
po spiranij kali vnyz.
Jaskrave svitlo pryhaslo, dzerkani vidbyttia znykly. Charlanu polehalo na dui.
A teper chodimo zi mnoju, skazav Voj.
Charlan ruyv za nym poronimy korydoramy, de e chvylynu tomu panuvav chaos slipuoho svitla j yslennych vidobrae. Vony pidnialysia nahoru pandusom i erez peredpokij
uvijly do kabinetu Voja.
Pid as svojeji korotkoji podoroi vony ne zustrily odnoji yvoji dui. Liudy unykaly
Technikiv, i Charlan tak zvyk do cioho, o koly b ustyh pobayty, jak de kvaplyvo chovajesia
liudka posta, vin by zdyvuvavsia. Sumnivu ne bulo: poroni korydory svidyly, o zvistka
pro prybuttia Technika obletila ve Sektor. Navi Voj trymavsia trochy oddalik i myttiu vidsachnuvsia, koly Charlan nenarokom zaepyv doloneju joho rukav.

Charlanovi stalo hirko na dui, j ce viduttia prykro vrazylo joho. Vin hadav, o dua
joho zakarubla, vkrylasia hruboju koroju i stala nevrazlyva dlia takych ukoliv. Ta koly kora
ta potonala, to pryyna mohla buty tiky odna: Nojs!
Socilog Kantor Voj nachylyvsia do Technika, j ce mohlo b zdatysia znakom pryjaznosti;
prote Charlan maynano vidznayv pro sebe, o oboch jich rozdiliaje dovoli dovhyj stil.
Meni pryjemno, poav Voj, o takyj vidomyj Technik, jak vy, zacikavyvsia naoju nevelykoju problemoju.
Ave, dejaki aspekty cijeji problemy vyklykaju zacikavlennia, vidpoviv Charlan
bajduym, bezstoronnim holosom. (A y spravdi holos joho buv bajduyj i bezstoronnij? y
joho spravni motyvy, joho provyna ne prostupaju u nioho na oli krapekamy cholodnoho
potu?)
Charlan distav iz vnutrinioji kyeni zhornutu perfostriku iz zakodovanym proektom
Zminy Reanosti. Ce buv toj samyj prymirnyk, o joho Charlan nadislav misia tomu na rozhliad Rady asiv. Zavdiaky blykym stosunkam mi nym i Starym Obysliuvaem Tviselom
(z samym Tviselom!) Charlanovi vdalosia oderaty proekt bez bu-jakoji moroky. Ale per ni
rozhornuty perfostriku na stoli, de vona mala trymatysia pid dijeju slabkoho paramagnitnoho polia, Charlan na jaku my zavahavsia.
Molekuliarna plivka, o vkryvala stil, bula trochy pryhaena, ale zovsim ne znykla.
Prostiahnuvy ruku, Charlan mymochi hlianuv na stinyciu, zvidky na nioho pochmuro dyvylosia vlasne oblyia. Charlanovi bulo trydcia dva roky, ale na vyhliad vin zdavavsia starym
i sam znav pro ce. Molyvo, joho staryly vuke, dovhoobraze oblyia j temni brovy nad ornymy oyma, bo vse ce razom nadavalo jomu pochmuroho, nasuplenoho vyhliadu, typovoho,
na dumku Vinych, dlia Technikiv. A moe, pryyna krylasia v tomu, o sam vin ni na my
ne zabuvav pro svij fach.
Rozhornuvy striku, Charlan odrazu perejov do spravy.
Ja ne Socilog, ser
Ce zvuy hrizno, usmichnuvsia Voj. Koly poynaju iz braku kompetenciji v
jakomu pytanni, to neodminno ekaj bananoho sudennia v ciomu taky pytanni.
Ni, ne sudennia, zapereyv Charlan, a tiky prochannia: podyvisia, bu laska,
e raz na cej vysnovok y nemaje v niomu nevelykoji pochybky?
Voj odrazu spochmurniv:
Hadaju, o ni.
Odna Charlanova ruka leala na byci sticia, druha na kolini. Vin ne mih sobi dozvolyty zabarabanyty paciamy po stolu abo zakusyty hubu. odnym poruchom vin ne mav prava
vykazuvaty svojich emocij.
Ostannim asom Charlan reguliarno perehliadav usi proekty Zminy Reanosti, tiky-no
jich peremeliuvaly administratyvni orna Rady asiv. Buvy osobystym Technikom Staroho
Obysliuvaa Tvisela, vin mih robyty ce bez bu-jakych trudnoiv, vdajuy do neznanoho
poruennia profesijnoji etyky. Osoblyvo ostannim asom, koly Tviselovu uvahu he zapolonyv
joho vlasnyj proekt. (U Charlana rozdulysia nizdri. Teper vin deo znav pro cej proekt).
Charlan ne buv pevnyj, o za takyj korotkyj termin znajde te, o ukaje. A tomu, koly
vin upere natrapyv na proekt Zminy Reanosti z 2456-ho po 2871-e Storiia, serijnyj nomer
V-5, to spoatku podumav, o v nioho vid napruhy zamaryvsia rozum i jomu vydajesia baane za dijsne. Cilyj de vin pereviriav rivniannia j zvjazky, pojniatyj viduttiam nepevnosti,
zmianym z dedali duym zbudenniam ta hirkoju vdianistiu doli za te, o vstyh opanuvaty
prynajmni, elementarnu psychomatematyku.
Zaraz Voj perehliadav tu samu striku zdyvovanymy i vodnoas sturbovanymy oyma.
Meni zdajesia, skazav vin nareti, o tut use harazd.
Todi ja dozvoliu sobi zvernuty vau uvahu na psychomatryci liubovnych vzajemyn,
charakternych dlia Reanosti vaoho Storiia. Ce, zdajesia, halu socilogiji, predmet vaoji
kompetenciji. O omu, prybuvy siudy, ja vyriyv nasampered zustritysia z vamy.

Voj nasupyv brovy. Vin use e buv emnyj, ale v holosi joho ve pouvsia cholodok.
Sposterihai naoho Sektora liudy vysokokvalikovani. U mene nemaje odnoho
sumnivu odo tonosti jichnich danych dlia cioho proektu. Moe, u vas je ini dani?
Ni, nemaje, Socilogu Voj. Ja korystujusia jichnimy danymy. Vyklykaju u mene sumniv
tiky vysnovky. Pohliate, y ne povynen buty v ocij toci tenzor-kompleks zminnym, jako
dani liubovnych vzajemyn toni?
Voj hlianuv na perfostriku z vydymoju polehkistiu.
Pevna ri, Techniku, ce samo soboju zrozumilo, ale tut rivniannia perechodia u totonis. Vnaslidok cioho utvoriujesia nevelyka rozvylyna bez binych vidhalue, a dali dorohy znovu schodiasia. Spodivaju, vy vybayte meni za vyvannia cych kvitastych porivnia
zamis tonych matematynych vysloviv.
Cinuju vau hrenis, sucho skazav Charlan, z mene takyj Obysliuva, jak i Socilog.
Ote, vse harazd. Zminnyj tenzor-kompleks, na jakyj vy zvernuly uvahu, abo , prosto
kauy, rozvylka ne maje nijakoho znaennia. Dorohy znovu schodiasia, i dali proliahaje jedynyj liach. Ce taka dribnycia, o pro neji ne varto j zhaduvaty v naych rekomendacijach.
Koly vy tak vvaajete, ser, to meni zalyajesia tiky pohodytysia z vamy. Ta cho by
tam jak, treba vyznayty MNZ.
Na zhadku pro ciu abrevituru Socilog pomoryvsia. Charlan zazdalehi znav, o
joho reakcija bude same takoju. MNZ oznaalo Minimanu Neobchidnu Zminu, a tut i Technik buv doka. Socilog mih vvaaty sebe poza vsiliakoju krytykoju z boku nyych istot, koly
jlosia pro ini pytannia, vkliuajuy j matematynyj analiz yslennych molyvych asovych
Reanostej, ale odo MNZ, to tut Technik zalyavsia nepereverenym fachivcem.
Matematyne obyslennia ne pidchodylo. Navi najbiyj Kompjuter, jakym keruvav by
najrozumniyj i najdosvideniyj Staryj Obysliuva, u kraomu razi mih tiky vkazaty na
jmovirni riady misceznachodennia MNZ. Pravynyj vybir MNZ cilkom zaleav vid zna i
dosvidu Technika. Choroyj Technik ridko pomyliavsia. Peroklasnyj Technik ne pomyliavsia
nikoly.
Charlan ne pomyliavsia nikoly.
MNZ, rekomendovane vaym Sektorom, viv dali Charlan rivnym, bezstoronnim
holosom, karbujuy slova Jedynoji Miasovoji Movy, peredbaaje avariju kosminoho korablia i tiaku smer dvanadciaty kosmonavtiv.
Ce nemynue, skazav Voj, stenuvy pleyma.
A ja vvaaju, zapereyv Charlan, o MNZ mona zvesty do prostoho peremiennia nevelykoji korobky z odnijeji polyci na inu. O podyvisia.
Charlan pokazav dovhym pacem na odnu z perforacij i akuratno obrizanym bilym nihtem zrobyv uzdov neji le pomitnu poznaku.
Chiba take rozvjazannia ne zminiuje sytuaciju?! skazav Charlan. Chiba vono ne
usune rozvylyny j ne pryvede nas do
do jmovirnoji MBR, proepotiv Voj.
do tonoji Maksymanoji Baanoji Reakciji, zakinyv Charlan.
Voj pidviv oi. Na joho smahliavomu oblyi vidbylosia o serednie mi hnivom i dosadoju. Charlan mymovoli zvernuv uvahu na erbynku mi verchnimy perednimy zubamy
Sociloga, jaka robyla joho schoym na bojahuzlyve zajyko. Cia schois a nijak ne pojednuvalasia z tijeju strymuvanoju syloju, o vuvalasia u slovach Voja.
Oevydno, Rada asiv e vkae meni na ciu pomylku?
Ne dumaju. Naskiky meni vidomo, Rada nioho ne znaje pro ce. Prynajmni va proekt Zminy Reanosti potrapyv do mene bez komentariv. Charlan ne utonyv znaennia u
danomu razi slova potrapyv, a Voj ne spytav joho pro ce.
Ote, vy znajly ciu pomylku sami?
Ato.

 I ne povidomyly pro neji Radu asiv?

Ni.
Voj poleheno zitchnuv, ale vidrazu spochmurniv.
A omu?
Malo chto mih unyknuty takoji pomylky. Ja vyriyv vypravyty jiji poky ne pizno. Tak
ja i zrobyv. A om by j ni?
Nu o , diakuju vam, Techniku Charlan. Vy povelysia jak druh. Choa pomylka, o
jiji prypustyvsia na Sektor, bula, jak vy sami skazaly, praktyno nemynua, u protokoli Rady
vona mala b vyhliad nevypravdanoho nedohliadu.
Pislia nevelykoji pauzy Voj provadyv dali:
Choa z druhoho boku, smer kikoch liudej malo o vay proty otych zmin osobystostej, do jakych pryzvede Zmina Reanosti.
Ne viduvajesia, o vin diakuje yro, mymovoli podumav Charlan. Moe, navi
obrazyvsia. Ba, a jak podumaje, o vid dohany joho vriatuvav jakyj Technik, to e j oburiuvatysia pone. Jakby ja buv Socilogom, vin potys by meni ruku, ale Technikovi vin ruky
ne potysne. Navi pacem ne dotorknesia do Technika, a sam laden pryrekty na smer vid
jaduchy dvanadciatero du.
Ta ekaty, poky Socilog pone oburiuvatysia, oznaalo zvesty spravu nanive, oto
Charlan vyriyv ne hajaty asu.
Spodivaju, o na podiaku va Sektor ne vidmovy meni v nevelykij posluzi?
U posluzi?
Meni potriben Rozrachunok yttia. Vsi potribni dani v mene z soboju. A tako usi
dani dlia proektu Zminy Reanosti v 482-mu. Meni chotilosia b lye zjasuvaty efekt vplyvu
Zminy na doliu pevnoji osobystosti.
Ja ne peven, o pravyno zrozumiv vas, povino movyv Socilog. U vas je vsi
umovy zrobyty ce u svojemu Sektori.
Bezpereno. Ale ja ne chotiv by, ob pro moji osobysti doslidennia diznalysia do jich
zaverennia. U mojemu Sektori bulo b vako zrobyty ci rozrachunky ta j, krim toho Charlan zakinyv frazu jakym nevyraznym estom.
Ote, vy ne choete zdijsnyty svoji namiry erez ocijni kanaly? zapytav Voj.
Ja chou ce zrobyty tajemno. Meni potribna kondencijna vidpovi.
Ade vy znajete, o ce protyzakonno. Ja ne mou pity na take poruennia pravyl.
Charlan spochmurniv.
Ale ja piov na poruennia, koly ne povidomyv Radu asiv pro vau pomylku. Proty
cioho poruennia vy omu ne zapereuvaly. Jako ve buty takym pobornykom pravyl v odnomu vypadku, to takym samym pobornykom slid buty j v inomu. Spodivaju, vy mene rozumijete?
Vojeve oblyia svidylo, o vin dobre vse zrozumiv. Voj prostiah ruku.
Mona hlianuty na vai dani?
U Charlana vidliahlo vid sercia. Holovna perepona zalyylasia pozadu. Vin naprueno
sposterihav za Socilogom, jakyj, schylyvy nad pryvezenymy perfostrikamy, movky vyvav
jich. Tiky odyn raz Voj poruyv movanku.
Prysiahaju asom, ce zovsim neznana Zmina Reanosti.
Charlan vyriyv skorystatysia slunoju nahodoju.
U tim-to j ri. Na moju dumku, zovsim mizerna Zmina. Nye krytynoji riznyci, to
ja j provodu doslidennia indyviduano. Same tomu ja ne robliu Rozrachunkiv u svojemu
Sektori. Pohotesia, bulo b neetyno z moho boku provadyty ci Rozrachunky v svojemu Sektori, ne perekonavy u vlasnij slunosti.
Voj nioho ne vidpoviv, i Charlan zamovk, ob nenarokom ne zipsuvaty spravu.
Nareti Socilog vstav:

 Ja peredam vai dani odnomu iz svojich Rozrachovuvaiv yttia. Use ce trymatymemo v tajemnyci. Spodivaju, vy rozumijete, o ce ne mona rozhliadaty jak precedent.
Pevna ri.
Ote, jako vy ne zapereujete, ja chotiv by buty svidkom Zminy Reanosti. Choesia
viryty, o vy zrobyte nam es i zdijsnyte MNZ osobysto.
Charlan kyvnuv holovoju:
Vsiu vidpovidanis beru na sebe.
Koly vony uvijly v sposterenu kameru, tam ue svitylysia dva ekrany. Inenery nastrojily jich na potribni koordynaty v Prostori ta asi j pily. Charlan i Voj buly sami v kimnati,
o siajala vohniamy. (Blysk molekuliarnych plivok slipyv oi, ale Charlan dyvyvsia tiky na
ekrany).
Obydva zobraennia buly neruchomi. Vony nemov zavmerly vidtodi, jak poaly vidbyvaty matematyno toni momenty asu.
Odne zobraennia malo jaskravi pryrodni koliory. Charlan upiznav u niomu maynnyj
zal eksperymentanoho kosminoho korablia. Dveri buly proyneni, i kri ilynu vydnivsia
lyskuyj erevyk z ervonoho napivprozoroho materilu. erevyk zalyavsia neruchomym.
Use nemov vymerlo. Jakby zobraennia bulo rizkie j dozvolialo rozhledity okremi poroynky
v povitri, to j vony vysily b neruchomo.
Dvi hodyny trydcia is chvylyn maynnyj zal bude poronij, skazav Voj. U nyninij Reanosti, pevna ri.
Znaju, burknuv Charlan, natiahujuy rukavyci. Okynuvy vydkym pohliadom polyciu, vin zapamjatav roztauvannia potribnoji korobky, vymiriav vidsta do neji krokamy,
prykynuv, kudy jiji slid peremistyty. Todi hlianuv na druhyj ekran.
Jako maynnyj zal perebuvav u asi, jakyj stosovno danoho Sektora Vinosti vvaavsia
teperinim, i joho zobraennia malo itki obrysy j pryrodni koliory, to zobraennia na druhomu ekrani bulo viddalene v majbutnie vid peroho na dvadcia pja Stori, a tomu bulo
povyte blakytnym serpankom, jak i kone majbutnie.
To buv kosminyj port. Temno-blakytne nebo, metalevi konstrukciji iz syniuvatym vidtinkom na blakytno-zelenomu grunti. Na peredniomu plani stojav blakytnyj cylindr nezvyajnoji formy, opuklyj, nemov rozdutyj vnyzu. Dvi taki sami konstrukciji vydnilysia na zadniomu plani. Usi try cylindry dyvylysia rozeplenymy nosamy vhoru. Rozkolyna hlyboko rozrizala korpusy korabliv.
Charlan nasupyv brovy.
Jakyj u nych udernakyj vyhliad!
Elektrogravitacija, skazav Voj. Za vsiu istoriju liudstva tiky v 2481-mu Storii
buly stvoreni elektrogravitacijni kosmini korabli. V nych nemaje ni kamer zhoriannia, ni jadernych ustanovok. Vony maju pryjemnyj, estetynyj vyhliad. koda, o Zmina znyy jich,
due koda! U spriamovanomu na Charlana pohliadi promajnuv osud.
Charlan stysnuv huby. Zvyajno, osud! A oho e vin mih ekaty? Ade vin Technik.
Bezpereno, dani pro vyvannia narkotykiv zibrav jakyj Sposteriha. Na osnovi cych
danych Statystyk pokazav, o v nyninij Reanosti yslo narkomaniv zbiylosia j dosiahlo
rekordnoji cyfry. Jakyj Socilog molyvo, navi sam Voj rozrobyv Psychologinu charakterystyku suspistva. I, nareti, Obysliuva rozrachuvav Zminu Reanosti, jaka zvody vyvannia narkotykiv do bezpenoho rivnia, i vodnoas vyjavyv, o pobinym efektom takoji
Zminy stane znyknennia elektrogravitacijnych kosminych korabliv. Desiatky, sotni liudej,
kotri posidaly najriznomanitnii posady u Vinosti, doklaly ruk do cioho proektu.
Ale teper nareti dlia vtilennia proektu v yttia na pere misce maje vyjty Technik, moe,
j sam Charlan. Dotrymujuy rozroblenych dlia nioho instrukcij, Technik povynen zdijsnyty
Zminu Reanosti. I todi na nioho posypliusia obvynuvaennia vsich inych. Jichni hordovyti
pohliady skau: Ne my, a ty zrujnuvav ce prekrasne tvorinnia liudkych ruk. Vony perekladu vlasnu vynu na joho plei, osudujuy j unykajuy joho.

 Korabli ne beremo do uvahy, rizko skazav Charlan. Nas iz vamy povynna cikavyty lye ota komania.
Komaneju buly liudy. Poriad z gigantkymy kosminymy korabliamy vony j spravdi
zdavalysia karlykamy, tak samo, jak Zemlia i vse zemne suspistvo zdajesia mizernym z vysoty kosminoho poliotu.
Maleki, nemov liakovi, gurky grupkamy stojaly na kosmodromi. Vony zastyhly v kumednych pozach iz pidniatymy tonekymy rukamy ta nikamy.
Voj stenuv pleyma.
Charlan poepyv portatyvnyj generator Temporanoho polia na zapjastok livoji ruky.
Berimosia do dila.
Odnu sekundu. Ja zvjau iz Rozrachovuvaem yttia i dovidajusia, koly vin zmoe
vykonaty vae prochannia. Ja chou odrazu i z cym pokinyty.
Voj vpravno zastukotiv malekym ruchlyvym kontaktom, j u vidpovi poulosia klacannia. O ie odna charakterna rysa cioho Sektora Vinosti, podumav Charlan, zvukovyj
kod. Mudro prydumano, ale nadto pretenzijno, jak i ti molekuliarni plivky.
Vin kae, o vporajesia hodyny za try, promovyv nareti Voj. Do rei, jomu
due spodobalosia imja tijeji osoby. Nojs Lambent. inka, zvyajno?
U Charlana perechopylo v horli.
inka.
Huby Voja skryvylysia v posmiku.
Mylozvune imja. Ja b i sam ne proty hlianuty na neji. O ue kika misiaciv u ciomu
Sektori ne bulo odnoji inky.
Charlan nioho ne vidpoviv, pobojujuy, o holos moe vykazaty joho. Vin tiky pyno
podyvyvsia na Sociloga j rvuko vidvernuvsia.
Vidsutnis inok bula jedynoju vadoju Vinosti. Charlan uznav pro ciu vadu odrazu
pislia peroho svoho vchodu u Vinis, ale osobysto viduv jiji na sobi tiky todi, koly vpere
zustriv Nojs. Vidtodi pokotyvsia vin jak z hory, zradyv kliatvu Vinosti i vse, u o sviato viryv
dosi.
Zarady oho?
Zarady Nojs.
Jomu ne bulo soromno, i ce po-spravniomu morduvalo joho. Jomu ne bulo soromno.
Vin ne viduvav provyny za cilu nyzku skojenych zloyniv, proty jakych neetyne vykorystannia sekretnoho Rozrachunku yttia spryjmalosia jak ne varta uvahy dribnycia.
Jako treba bude, vin pide na e tiayj zloyn.
Cijeji myti v holovi joho zblysnula strana dumka. I cho Charlan odrazu iz achom prohnav jiji he, u hlybyni dui vin buv pevnyj, o vona, zjavyvy raz, povernesia znovu.
Dumka bula prosta: jako ne zalyysia nioho inoho, vin znyy Vinis.
Najstranie bulo usvidomlennia toho, o vin zdatnyj zrobyty ce.

Charlan stojav bilia vchodu v as i rozmirkovuvav nad pereminamy v svojemu ytti. e

nedavno vse bulo tak prosto. Buly idealy, abo prynajmni cho hasla, zarady jakych varto yty.
Kona stadija yttia Vinoho mala svij sens. Jak tam poynajusia Osnovni pryncypy:
yttia Vinoho mona rozdilyty na otyry peridy
Teper ci pryncypy pomerkly v joho oach, vira v nych rozletilasia na druzky, a o rozbylosia, toho ne skleji.
Koen iz otyrioch peridiv yttia Vinoho vin proyv esno. U peryj perid, tobto peri
pjatnadcia rokiv svoho yttia, vin e ne buv Vinym, vin buv prosto ytelem asu. Narodytysia Vinym ne moe nichto; nym moe staty tiky liudyna, kotra yve u asi asivjanyn.
Vybir upav na Charlana vnaslidok skladnoho procesu retenoho doboru j vidsijuvannia,
koly jomu vypovnylosia pjatnadcia rokiv. Todi vin e ujavlennia ne mav pro isnuvannia
takoji procedury doboru. Pislia bolisnoho proannia z rodynoju zavisa Vinosti nazave
opustylasia za nym. Ve todi jomu daly jasno zrozumity, o za bu-jakych obstavyn vin ue
nikoly ne zmoe povernutysia nazad. Myne ymalo lit, per ni vin dovidajesia pro spravniu
pryynu takoji perspektyvy.
Opynyvy u Vinosti, vin stav Unem i desia rokiv provyvsia v koli, a po zakinenni
vstupyv u tretij perid ve jak Sposteriha. I tiky pislia cioho stav Specilistom i spravnim
Vinym. Taki otyry peridy yttia Vinoho: asivjanyn, Ue, Sposteriha i Specilist.
Vin, Charlan, projov kri usi ci etapy bezdohanno, mona navi skazaty, uspino.
Vin dobre pamjataje toj de, koly Univstvo zalyylosia pozadu j vony staly nezalenymy
lenamy Vinosti; koly e ne buvy Specilistamy, vony ve mohly ocijno nazyvaty sebe Vinymy.
Vin i dosi pamjataje toj de. kolu zakineno, navannia pozadu, i vin stoji v odnij erenzi razom z pjama inymy vypusknykamy; ruky zakladeni za spynu, nohy zlehka rozstavleni, pohliady spriamovani vpered.
Za katedroju stoji Nastavnyk Jarrou j zvertajesia do nych iz naputnioju promovoju.
Charlan dobre pamjataje Jarrou nevelykoho, energijnoho olovika z rudoju, skujovdenoju uprynoju, lastatymy rukamy i skorbotnym vyrazom oej. Cej zhaslyj pohliad ne buv ridkistiu sered Vinych tuha za ridnoju domivkoju, za svojim korinniam, neusvidomlenyj
smutok za odnym-odnisikym, nedosianym dlia nych Storiiam nakladaly svoju pea.
Charlan, zvyajno, dostemenno ne pryhaduje sliv Jarrou, ale jichnij zmist nazavdy zakarbuvavsia v joho pamjati.
Vidnyni vy Sposterihai, hovoryv Jarrou. Cia robota ne vvaajesia prestynoju.
Specilisty dyvliasia na neji spohorda, jak na chlopjau zabavu. Moe, i vy, Vini Tut vin
zrobyv bahatoznanu pauzu, dajuy jim zmohu rozpravyty plei j prosiajaty vid pychy.
Moe, j vy tak samo dumajete. Koly tak, to vy ne varti buty Sposterihaamy.
Ade Obysliuvaam nioho bulo b obysliuvaty, Rozrachovuvai yttia ne znaly b o
rozrachovuvaty, Socilogy ne maly b danych dlia analizu, koly b ne bulo Sposterihaiv; odne
slovo, vsi Specilisty zalyylysia b bez roboty. Znaju, o vy ve ne raz pro ce uly, ale ja chou,
ob cia istyna nazavdy vrizalasia vam u pamja.
Na vas, e zovsim junakiv, ekaje nelehke zavdannia vyjty iz Vinosti v as i povernutysia nazad iz faktamy. Objektyvnymy, bezstoronnimy faktamy, ne zabarvlenymy vaymy
smakamy j upodobanniamy; faktamy tonymy, ob jich mona bulo vvesty v Obysliuvani
mayny, cilkom pevnymy, ob jich mona bulo pidstavyty v socini rivniannia, faktamy
esnymy, jaki mohly b staty osnovoju dlia Zminy Reanosti.
I zapamjatajte e odne. Ne slid dumaty, o svij tretij perid, perid Sposterihaa,

mona proyty spokijno, ne dokladajuy osoblyvych zusy. Tiky v niomu vy moete pokazaty,
na o vy zdatni. Ne kini ocinky, a robota Sposterihaa vyznay vau majbutniu specinis,
vau fachovu majsternis. Dlia vas ce svojeridni kursy pidvyennia kvalikaciji Vinych, i
najmena pochybka y nedbastvo zalya vas u Pominykach, nezvaajuy na vai talanty. Ja
vse skazav.
Vin potys ruku konomu, i Charlana, povanoho, schvyliovanoho ta hordoho, ochopyv
sviatoblyvyj trepet na samu dumku, o na joho doliu vypav najbiyj u sviti pryvilej staty Vinym i vidpovidaty za astia vsich liudej, jaki yvu i ytymu u pidvladnych Vinosti Storiiach.
Svoji peri neznani doruennia Charlan vykonuvav pid suvorym kontrolem, ale z asom
vin vidlifuvav svoji zdibnosti na toyli dosvidu, sposterihajuy za desiatkamy Zmin Reanosti
v desiatkach riznych Stori.
Na pjatomu roci roboty jomu nadaly zvannia Staroho Sposterihaa j pryznayly v 482j Sektor. Vin poav praciuvaty samostijno, j cia obstavyna trochy zbyla joho kolyniu samovpevnenis, koly vin vpere dopovidav Asystentovi Obysliuvaa Hobbi Findi, kotryj
ooliuvav Sektor.
U Findi buv nedovirlyvo stysnutyj rot i serdyti oi, jaki zdavalysia sminymy na joho
kumednomu oblyi. Nis u nioho buv schoyj na kruhlyj gudzyk, a oky na dvi pampuky.
Dosy bulo vse ce lye rozmaliuvaty ervonoju farboju, pryepyty Findi syvu borodu, j vin
uraz peretvoryvsia b na sviatoho Mykolu, abo Santa-Klausa, abo Dida-Moroza. Charlan znav
usi ci try imeni. Vin sumnivavsia, ob chto cho odyn iz sta tysia Vinych uv bodaj pro
odne z nych. Charlan soromjazlyvo prychovuvav taki znannia, ale v dui pyavsia nymy. e z
perych kinych dniv vin zachopyvsia Pervisnoju istorijeju, i Nastavnyk Jarrou vsiliako zaochouvav joho. Postupovo Charlan po-spravniomu poliubyv ci dyvni, spotvoreni Storiia,
o pereduvaly ne lye zasnuvanniu Vinosti v 27-mu, a j samomu vynachodu Temporanoho
Polia v 24-mu. Vin ytav starovynni knyky j urnaly. Inodi koly vdavalosia oderaty na te
dozvil vin navi podorouvav u daleke mynule, u ranni Storiia Vinosti, ob zibraty potribnyj jomu materil. Za pjatnadcia rokiv vin zumiv zibraty udovu vlasnu bibliteku, i
maje vsi knyhy buly nadrukovani na paperi. Tam buv tomyk avtora, jakoho zvaly H.Uells,
avtora inoji knyhy zvaly V. ekspir, use jaki dopotopni rozpovidi. Ta najcinniym u joho
kolekciji bulo povne zibrannia opravlenych tomiv Pervisnoho tynevyka. Vono zabyralo bahato miscia, ale Charlan erez svoju sentymentanis nijak ne navauvavsia perevesty joho v
mikrom.
as vid asu vin z holovoju porynav u cej svit, de yttia bulo yttiam, a smer smertiu,
de liudyna pryjmala riennia bezpovorotno, de ne mona bulo ni zapobihty lychovi, ni spryjaty
dobru i de prohrana bytva pry Vaterloo bula prohrana raz i nazavdy. Osoblyvo jomu podobalasia starovynna prykazka pro te, o napysane perom ne vytiahne i volom.
I jak jomu bulo todi vako j bolisno povertatysia dumkamy do Vinosti do svitu, de
Reanis bula ymo myttievym i minlyvym, de liudy, taki jak vin, mohly trymaty jiji u svojich
rukach i za baanniam nadavaty jij kraoji formy.
Odnak schois iz sviatym Mykoloju vmy ezla, koly Hobbi Findi zahovoryv do nioho
suchym dilovym tonom.
Zavtra vy ponete vyvaty teperiniu Reanis. Ja chou, ob ce vyvennia bulo gruntovnym, povnym i tonym. Ne dozvoliajte sobi nedbastva. Vaa pera prostorovo asova
instrukcija bude hotova zavtra vranci. Zrozumilo?
Tak, Obysliuvau, vidpoviv Charlan.
Vin ue todi zrozumiv, o vony ne myrytymu odyn z odnym, i ce zavdavalo jomu aliu.
Nastupnoho ranku Charlan oderav svoju instrukciju u vyhliadi skladnoho mereyva
perforacij na strici, vydanij Kibermozkom. Pobojujuy prypustytysia najmenoji pomylky
na samomu poatku svojeji roboty, Charlan pereklav instrukciju na Miasovu Movu z dopo-

mohoju kyekovoho deyfratora. Zvisna ri, joho profesijnyj rive dozvoliav jomu ytaty bezposerednio z perfostriky.
Instrukcija pojasniuvala jomu, de i koly vin mih perebuvaty u sviti 482-ho Storiia, a
de ne mih, o vin mih robyty, a oho ni i oho mav bu-o unykaty. Joho prysutnis
dozvolialasia tiky tam i todi, de j koly ce ne zahrouvalo Reanosti.
482e Storiia bulo ne do dui Charlanovi. Cilkovyta protylenis joho suvoroho j asketynoho storiia. Bez etyky j morali u tomu vyhliadi, do jakoho vin zvyk. To bula era spoyvactva j hrubych nasolod z yslennymy oznakamy matrirchatu. Same todi (Charlan use ce
reteno pereviryv i zapysav) nebuvaloho rozkvitu nabulo ektogenetyne ditorodinnia, vnaslidok tunoho zaplidnennia do soroka vidsotkiv inok. Odruennia ne vyznavalosia jurydyno,
pary schodylysia j rozchodylysia za vzajemnoju zhodoju, krim jakoji jich nioho ne zvjazuvalo.
Popry ce, zvyajno, isnuvaly j liuby, ale tiky zarady pryrodnoho ditorodinnia. Vony dobyralysia osoblyvo reteno j dyferencijovano, vychodiay iz jichnich socinych funkcij, zasnovanych na ysto jevhenistynych2 pryncypach.
Sotni pryyn robyly ce suspistvo ohydnym dlia Charlana, i vin mrijav pro Zminu Reanosti. Jomu ne raz spadalo na dumku, o lye samoju svojeju prysutnistiu u ciomu Storii
vin, jak liudyna z inoho asu, moe vyklykaty rozvylynu j spriamuvaty istoriju po inomu
liachu. Jako joho prysutnis u jakyj krytynyj moment naleno vplyne na chid podij, to
moe vynyknuty nova hilka rozvytku suspistva, v jakomu mijony inok, kotri dosi lye ukaly
nasolod, peretvorylysia b na virnych druyn i ninych materiv. Vony yly b v inij Reanosti z
inoju pamjattiu, nezdatni ni zhadaty, ni navi ujavyty, o bulo z nymy ranie.
Na a, zrobyty tak oznaalo perestupyty prostorovo asovu instrukciju, pro o ne
varto bulo j dumaty. A koly vin i zvayvsia b na take poruennia, to Zmina Reanosti mohla b
vidbutysia u zovsim vypadkovych, neperedbaenych projavach. Reanis mohla b staty e hiroju. Tiky retenyj analiz i Obyslennia mou daty osnovu dlia potribnoji, itko vyznaenoji
Zminy.
Ta cho by jaki buly dumky u Charlana, vin zalyavsia Sposterihaem, a ideanyj Sposteriha ce vsioho-na-vsioho nadilena organamy viduttia rozumna mayna, pryznaena dlia
zboru informaciji. U nij ne povynno buty miscia dlia emocij.
U ciomu rozuminni Charlanova informacija bula ideana.
Naprykinci druhoho tynia Obysliuva Findi zaprosyv Charlana do sebe na rozmovu.
Vitaju vas, Sposterihau, skazav vin suchym, cholodnym tonom, vy zibraly jasni,
itki vidomosti. Odnak chotilosia b znaty, o vy naspravdi dumajete?
Oblyia Charlana zrobylosia nepronyknym, nemovby vyriblene z dereva joho ridnoho
95-ho Storiia.
U mene nemaje nijakych dumok z cioho pryvodu, skazav vin.
Tak ja vam i poviryv. Ade vy z 95-ho, a my oboje dobre rozumijemo, o ce oznaaje.
Bezsumnivno, 482-e vas povynne dratuvaty.
Charlan stenuv pleyma.
Chiba cho o-nebu u mojich vidomostiach svidy pro moje rozdratuvannia?
Replika meuvala iz zuchvalistiu, i Findi zabarabanyv svojimy korotkymy paciamy po
stolu.
Vidpovidajte na moje zapytannia, skazav vin.
Iz sociloginoho pohliadu bahato de v omu v ciomu Storii sklala ekstremana
sytuacija. Try ostanni Zminy Reanosti tiky pohiryly stan reej. Hadaju, jich treba popravliaty. Krajnoi nikoly ne dovodyly do dobra.
Ote, vy vzialy na sebe obovjazok pereviryty mynuli Reanosti Storiia?
2 Jevhenika nauka, o dosliduje liachy j metody aktyvnoho vplyvu na evoliuciju liudyny. V rozrobci
problem jevheniky isnuje pidchid, prybinyky jakoho obstojuju zokrema pozyciji selekciji liudej.

 Jak Sposteriha, ja mav pereviryty vsi fakty, povjazani z cym Storiiam.

Cijeju vidpoviddiu vin zahnav Findi u hluchyj kut, oskiky perevirka zaznaenych faktiv
bula pravom i obovjazkom Charlana. I Findi musyv pro ce znaty. Kone Storiia peridyno
potriasaly Zminy Reanosti. Navi najretenii Spostereennia as vid asu potrebuvaly perevirky. Isnuvalo nepochytne pravylo: trymaty kone Storiia Vinosti pid postijnym kontrolem. I spravnij Sposteriha povynen buv ne tiky zbyraty fakty pro suasnu Reanis, a j
spivvidnosyty jich iz faktamy mynulych Reanostej.
Dlia Charlana stalo oevydno, o take zonduvannia joho pohliadiv vyklykane ne tiky
samoju nepryjazniu do. nioho z boku Findi; za cym krylosia o ie. Obysliuva stavyvsia
do nioho javno voroe.
Trochy zhodom Findi nespodivano zajov do nevelykoho Charlanovoho kabinetu i
zajavyv:
Vai zvity spravyly udove vraennia na Radu asiv.
Diakuju vam, promymryv Charlan pislia korotkoji pauzy.
Usi zijlysia na tomu, o vy vyjavyly neabyjaku pronyklyvis.
Starajusia.
Nastupne zapytannia Findi bulo zovsim nespodivane.
Vam koly-nebu dovodylosia zustriaty iz Starym Obysliuvaem Tviselom?
Z Obysliuvaem Tviselom? Charlan zrobyv kruhli oi. Ni, ser. A omu vy zapytujete?
Zdajesia, vin osoblyvo zacikavyvsia vaymy zvitamy.
Findi naduv svoji oky-pampuky j zminyv temu rozmovy.
Meni zdajesia, u vas svij pohliad na istoriju.
Spokusa bula nadto velyka. V niomu borolasia oberenis iz profesijnym honorom, i zretoju ostannij peremih.
Ja vyvav Pervisnu istoriju, ser.
Pervisnu istoriju? V koli?
Ne zovsim tak. Skori za vlasnym baanniam, samostijno. Ce moje chobi. Znajomysia z neju i, zdajesia, niby vona zastyhla v neruchomosti. Jiji ne mona rozhliadaty, jak Storiia Vinosti, o bezperervno zminiujusia.
Zahovoryvy pro svij uliublenyj predmet, Charlan povaviav.
Ce odnakovo, o vziaty moknyhu j uvano rozdyvliatysia kadra za kadrom. My pobaymo ymalo detalej, jaki propustyly b, koly b strika ruchalasia iz normanoju vydkistiu.
Hadaju, znannia Pervisnoji istoriji neabyjak dopomahaju meni v roboti.
Findi yroko rozkryv oi, zdyvovano podyvyvsia na Charlana j vyjov, ne skazavy odnoho slova.
Potim vin e ne raz zavodyv rozmovu pro Pervisnu istoriju i z nezvorunym vyrazom na
svojemu puchkomu oblyi vysluchovuvav strymani Charlanovi komentari.
Charlan ne znav, y koduvaty jomu, o vidbuvajusia taki rozmovy, y spryjmaty jich,
jak ie odyn krok do pidvyennia po slubi.
Vin poav schyliatysia do peroji dumky pislia toho jak, zustrivysia z nym odnoho razu
v korydori A, Findi zapytav tak, ob uly vsi, chto buv poblyzu:
Skai meni, Charlane, oho u vas taka kysla zinomija? Vy koly-nebu cho raz u
ytti posmichnulysia?
Charlan z hirkotoju podumav, o Findi nenavydy joho. A sam vidtodi projniavsia do
Findi vidrazoju.
Try misiaci Charlan reteno zbyrav vidomosti pro 482-e Storiia, obsmoktav joho do
kistook, i koly Findi nespodivano vyklykav joho do sebe, vin ne zdyvuvavsia. Charlan davno
ve ekav novoho pryznaennia. Joho ostatoni vysnovky buly hotovi e kika dniv tomu. U
482-mu vyjavlialy palke baannia zbiyty eksport tkanyn iz celiulozy v Storiia, pozbavleni

lisiv, taki jak, napryklad, 1174-e, odnae kategoryno vidmovlialysia vid zustrinoji propozyciji postaaty jim natomis kopenu rybu. Charlan sklav dovhyj perelik takych pyta i vsich
jich uvano proanalizuvav.
Prychopyvy z soboju proekt vysnovkiv, Charlan piov na pryjom do Findi. Ale pro 482e Storiia toj i ne zhaduvav. Findi vidrekomenduvav Charlana malekomu zmorenomu
olovikovi z ridkym syvym volossiam i postijno usmichnenym oblyiam hnoma. Ta usmika
vyraala to zanepokojennia, to dobrodunis, ale nikoly ne polyala karlykovoho oblyia. Mi
dvoma ovtymy vid tiutiunu paciamy bula zatysnena zapalena sygareta.
Charlan upere v ytti bayv sygaretu; koly b ne ce, vin bie uvahy prydilyv by olovikovi, ani zapalenomu cylindrykovi, i slova Findi ne buly b dlia nioho takoju nespodivankoju.
Staryj Obysliuvau Tvisel, pered vamy Sposteriha Endriu Charlan.
Spantelyenyj pohliad Charlana metnuvsia iz sygarety na oblyia olovika.
Zdrastujte, skazav pysklyvym holosom Tvisel. Ote, vy i je toj samyj junak, o
pye taki udovi zvity?
Charlanovi vidibralo movu. Laban Tvisel buv mit, yva legenda. Takych liudej, jak vin,
hodylosia b upiznavaty z peroho pohliadu. Tvisel buv najvydatnia liudyna Vinosti, inake
kauy, najznamenytiyj sered yvych Vinych. Vin buv holova Rady asiv. Vin rozrobyv
bie Zmin Reanostej, ni bu-chto inyj za vsiu istoriju Vinosti. Vin buv Vin zrobyv
Charlan ukraj rozhubyvsia. Vin ne spromihsia vymovyty odnoho slova, lye kyvnuv holovoju z durnuvatoju usmikoju na oblyi.
Tvisel pidnis sygaretu do ust i pokvaplyvo zatiahsia.
Zaly nas udvoch, Findi, ja chou pobalakaty z cym junakom vi-na-vi.
Findi vstav, o promymryv i vyjov.
Zdajesia, ty chvyliujesia, chlope, skazav Tvisel. Ne treba, tobi nema oho chvyliuvatysia.
Ale zustri z Tviselom prosto pryholomyla Charlana. Zavdy vvaaty liudynu gigantom,
a todi vidkryty dlia sebe, o v nij nemaje i pjaty z polovynoju futiv zrostu, tut bulo vid oho
rozhubytysia. Neve za cym spadystym, hladekym olom kryjesia mozok genija? Hostryj
rozum y tiky dobryj humor vyprominiuju ci maleki prymrueni oi, obliamovani pavutynoju zmorok?
Charlan nijak ne mih ohovtatysia. Vin dyvyvsia na sygaretu, nespromonyj zibraty
dumky. Vidmachnuvy vid dymu, vin na krok vidstupyv nazad.
Tvisel prymruyv oi, niby namahavsia pronyknuty pohliadom kri dymovu zavisu, i zahovoryv iz achlyvym akcentom na dilekti desiatoho tysiaolittia.
A moe buty lipe, chlope, koly ja tvoja mova rozmovliaj?
Charlan ledve poborov u sobi isterynyj smich.
Ja nepohano rozmovliaju Jedynoju Miasovoju Movoju, obereno vidpoviv vin.
Charlan skazav ciu frazu Miasovoju Movoju, jakoju spilkuvalysia z nym usi Vini z
perych dniv joho perebuvannia U Vinosti.
Durnyci, pohordlyvo skazav Tvisel. Navio nam Miasova, koly ja bezdohanno
rozmovliaju movoju desiatoho tysiaolittia.
Charlan zdohadavsia, o mynulo prynajmni rokiv iz sorok vidtodi, jak Tvisel korystuvavsia joho ridnym dilektom.
Odnak, zadovonyvy svoje samoliubstvo, Tvisel perejov na Miasovu Movu.
Ja mih by zaproponuvaty tobi sygaretu, ale ja peven, o ty ne kury. Kurinnia ne
schvaliuvalosia za vsich istorynych asiv. Faktyno dobri sygarety vmiju robyty tiky v 72mu Storii. Ce ja tobi kau na toj vypadok, koly ty raptom pone kuryty. Ale vid cioho kurinnia sami prykroi. Mynuloho tynia ja zastriah na kika dniv u 123-mu. Kurinnia zaboroneno. Navi u Sektori Vinosti schyliajusia pered 123-m Storiiam. Vini zapozyyly jichni
poriadky. Jakby ja tam zakuryv sygaretu, jim zdalosia b, o nad nymy rozverzlosia nebo.
Inodi v mene zjavliajesia baannia rozrachuvaty taku Zminu Reanosti, jaka odnym machom

sterla b z lycia zemli zaborony na kurinnia v usich Storiiach. koda tiky, o taka Zmina
pryzvede do vijn u 58-mu j rabovlasnykoho suspistva v 1000-mu. Zavdy o ne tak.
Charlanova rozhublenis perejla v tryvohu. o prychovujesia za cym nedorenym bazikanniam? Jomu a perechopylo horlo.
y mou ja zapytaty, omu vy zachotily zustritysia zi mnoju, ser? le vymovyv vin.
Meni podobajusia tvoji zvity, chlope.
Na jaku my v oach u Charlana zblysnuv radisnyj vohnyk, ale vin navi ne posmichnuvsia.
Diakuju, ser.
U nych viduvajesia tvoryj pidchid. V tebe dobre rozvynena intujicija. Meni zdajesia, o ja znajov dlia tebe tvoje spravnie misce u Vinosti, i ja pryjov zaproponuvaty joho
tobi.
A ne virysia, podumav Charlan.
Vy robyte dlia mene velyku es, ser, skazav vin, le prychovujuy radisni notky v
holosi.
A tym asom Staryj Obysliuva Tvisel, dokuryvy sygaretu, jako nepomitno, iz
sprytnistiu fokusnyka, distav druhu j prypalyv jiji.
Zarady asu, chlope, ne hovory zavenymy frazamy, skazav vin mi zatiakamy.
Velyku es! Podumaje! Ce vse puste. Hovory prosto. Ty radyj?
Tak, ser, vidpoviv obereno Charlan.
Todi vse harazd. Inake ne moe j buty. Ty chotiv by staty Technikom?
Technikom? Charlan a schopyvsia z miscia.
Sidaj. Sidaj. Ty, zdajesia, zdyvovanyj?
Ja ne dumav buty Technikom, Obysliuvau Tvisel.
Ne dumav, sucho skazav Tvisel. Nichto omu ne dumaje. Kym zavhodno, aby
ly ne Technikom. Technikiv zavdy vako znajty, na nych zavdy je popyt. Jich brakuje v
usich Sektorach Vinosti.
Boju, ja mou ne pidijty dlia takoji roboty.
Ty choe skazaty, o taka robota ne pidchody dlia tebe, oskiky vona povjazana z
prykroamy. Klianu asom, chlope, jako ty svoje yttia cilkom prysviatyv Vinosti a ja
viriu v ce ty ne povynen tak dumaty. Zvyajno, durni stanu unykaty tebe, ty viduvatyme
voroe stavlennia do sebe. Zate zavdy matyme zadovolennia vid toho, o ty potriben. Due
potriben. I, nasampered, meni.
Vam, ser? Vam osobysto?
Same tak. Usmika na oblyi staroho olovika svitylasia pronyklyvistiu. Ty ne
bude prosto Technikom. Ty bude mojim osobystym Technikom. Ty matyme osoblyvyj status. Nu, jak tobi moja propozycija?
Ne znaju, ser, skazav Charlan, y pidijdu ja dlia takoji roboty.
Tvisel riue pochytav holovoju.
Meni potriben ty. Meni potriben tiky ty. Tvoji zvity perekonuju mene, o v tebe
otut deo je. Vin postukav pacem po lobi. Ty buv udovym Unem. Sektory, v jakych
ty praciuvav Sposterihaem, daly pro tebe dobri vidhuky. I, zretoju, Findi dav tobi pidchodiau charakterystyku.
Charlan buv yro vraenyj.
Obysliuva Findi dav meni schvanu charakterystyku?
A ty ne ekav cioho?
N-ne znaju
Nu, bay, chlope, ja ne skazav, o charakterystyka Findi schvana. Ja skazav, o
vona pidchodiaa. A jako hovoryty vidverto, to joho vidhuk pro tebe buv negatyvnyj. Findi
rekomenduje ne dopuskaty tebe do bu-jakoji roboty, povjazanoji iz Zminoju Reanosti. Vin
vvaaje, o tebe nebezpeno trymaty na bu-jakij roboti, okrim roboty Pominyka.

Charlan poervoniv.
Jaki pidstavy buly v nioho dlia takych vysnovkiv, ser?
Vyjavliajesia, v tebe je chobi. Ty cikavysia Pervisnoju istorijeju. Pravda ?
Tvisel yroko rozmachuvav sygaretoju, i Charlan, zabuvy vid oburennia pro oberenis,
vdychnuv strumynku dymu i zajovsia kalem.
Tvisel iz dobrozylyvym vyrazom poekav, doky Charlan vidkaliajesia, i zapytav:
A o, chiba ne tak?
Obysliuva Findi ne maje prava poav bulo Charlan.
Stryvaj, stryvaj, perebyv joho Tvisel. Ja skazav tobi pro vidhuk Findi tiky tomu,
o jakraz zavdiaky svojemu zachoplenniu ty najbie meni pidchody. A vzahali vidhuk
tuka tajemna, i ty povynen zabuty, pro o v niomu jlosia.
Ale chiba pohano, o ja cikavliusia Pervisnoju istorijeju?
Findi vvaaje, o tvoje zachoplennia svidy pro nadmirnu Oderymis asom. Rozumije?
e b pak ne rozumity! Tut, u Vinosti, ne mona bulo ne znaty podibnych psychitrynych terminiv, a nadto cioho. Vvaalosia, niby koen len Vinosti adaje povernutysia koly
ne v svoje, to bodaj u jake ine, itko vyznaene Storiia, pustyty tam korinnia, perestaty
buty vinym blukacem u asi. Take prahnennia neadno pryduuvalosia ocijnymy vlastiamy v usich joho projavach. Odnak u perevanij biosti Vinych vono ylo v pidsvidomosti.
Ja ne dumaju, o moje zachoplennia mona traktuvaty, jak Oderymis asom,
skazav Charlan.
Ja tako. Bie toho, vvaaju joho cinnym. Jak ja ve skazav, same tomu ty meni j
potriben. Ja dam tobi Unia i chou, ob ty navyv joho vsioho, o znaje i o moe diznatysia pro Pervisnu istoriju. A u vinyj vid cijeji roboty as bude mojim osobystym Technikom. erez kika dniv moe bratysia do dila. Zhoden?
Odnak Charlan use e zalyavsia oberenym.
Jako ce potribno dlia dobra Vinosti, ser
Dlia dobra Vinosti? nespodivano zbudeno perebyv joho nykoroslyj Obysliuva.
Vin z takoju syloju purnuv nedopalok, a toj udaryvsia ob stinu j rozsypavsia snopom iskor.
Ty meni potriben zarady samoho isnuvannia Vinosti!
1 Jevhenika nauka, o dosliduje liachy j metody aktyvnoho vplyvu na evoliuciju
liudyny. V rozrobci problem jevheniky isnuje pidchid, prybinyky jakoho obstojuju zokrema
pozyciji selekciji liudej.

Pered svojim znajomstvom iz Brinzli eridanom Kuperom Charlan proyv u 575-mu ve

kika tyniv. Vin ustyh pryzvyajitysia do svoho novoho pomekannia, obvyknuvsia iz
sterynoju ystotoju porceliany ta skla. Charlan postupovo navyvsia nosyty emblemu Technika i ve ne namahavsia prykryty jiji perym-lipym predmetom, jakyj buv u nioho v rukach,
abo prychylytysia do stiny, ob prychovaty nayvku na rukavi.
Ranie vin robyv taki sproby, ale zustrini lye mirialy joho cholodnymy pohliadamy i
znevalyvo posmichalysia, nemov pidozriuvaly, o vin choe vterty u jichnie dovirja abo nabyvajesia do nych u druzi.
Staryj Obysliuva Tvisel odnia prynosyv jomu novi zavdannia. Charlan uvano vyvav jich, analizuvav, po otyry razy perepysuvav svoji vysnovky, ale j ostannij varint ne
zovsim vlatovuvav joho.
Tvisel ytav vysnovky j kyvav holovoju:
udovo, udovo!
Zatym ochopliuvav Charlana vydkym pohliadom svojich holubych oej i usmika joho
pomalu zhasala.
Perevirymo cej zdohad na Kibermozkovi, hovoryv vin na proannia.
Tvisel zavdy nazyvav joho vysnovky zdohadamy. Vin odnoho razu ne povidomliav
Charlanovi pro naslidky svojeji perevirky, a Charlan ne nasmiliuvavsia zapytuvaty joho. Vin
zanepadav duchom vid toho, o jomu ne doruaju vtilyty v yttia odnoho z joho vysnovkiv.
y oznaalo ce, o Kibermozok znachody u nych pomylky, o Charlan nepravyno dobyraje
dani dlia Zminy Reanosti, ne vmije vyznayty Minimanu Neobchidnu Zminu u vkazanomu
intervali? (Mynulo nemalo asu, poky vin zvyk nedbalo perekouvaty na jazyci abrevituru
MNZ).
I o odnoho razu Tvisel zajov do nioho v suprovodi jakoho soromjazlyvoho subjekta,
kotryj ne navauvavsia navi pidvesty na Charlana oi.
Znajomte, Techniku Charlan, ce Ue Brinzli eridan Kuper, promovyv vin.
Zdrastujte, bajduym tonom vidkazav Charlan.
Zovninis novoho znajomoho ne spravyla na nioho osoblyvoho vraennia. Dribnyj na
zrist, temne volossia z prodilom poseredyni, oi vodianysto-kari, pidboriddia vuke, vucha
velyki, nihti obkusani.
Ocioho chlopcia ty navatyme Pervisnoji istoriji, skazav Tvisel.
Pobyj mene as! vyhuknuv Charlan. U niomu vraz prokynulasia cikavis do vidviduvaa. Jak ce ja mih zabuty. Nu, zdorov buv!
Sklady z nym rozklad zania, skazav Tvisel. Bulo b nepohano, jakby ty zmih jomu
prydilyty dva dni na tyde. Navaj joho, jak sam znaje. Ja cilkom pokladaju na tebe. Koly
tobi budu potribni knyky-my abo starovynni dokumenty, jaki mona znajty u Vinosti y
v dosianomu dlia nas asi, skay meni, i ty jich matyme. Zhoda?
Jak zavdy, vin ne znaty zvidky distav zapalenu sygaretu, j povitria napovnylosia dymom. Charlan zakaliavsia i, pomityvy jak v Unia sudomno skryvyvsia rot, zrozumiv, o
potyvyj junak duy u sobi kae.
A o Tvisel piov, i Charlan zahovoryv zi svojim majbutnim vychovancem:
Nu o , sidaj vin zatnuvsia na jaku my, a vidtak riue dodav: Synku. Sidaj,
synku. Mij kabinet nevelykyj, ale nam tut miscia vystay.
Charlanovi neterpelyvylosia rozpoaty nauku. Podumaty tiky, vin praciuvatyme za
osobystym planom! Pervisna istorija bula dlia nioho niby joho vlasnistiu.
Ue pidviv na Charlana oi (zdajesia, vpere za ve as) i, zatynajuy, zapytav:

 Vy Technik?
Vid dobrozylyvosti j zbudennia, o dosi perepovniuvaly Charlana, ne lyylosia j slidu.
Nu j o z toho?
Nioho, proburmotiv Ue. Ja prosto
Chiba vy ne uly, jak Obysliuva Tvisel nazvav mene Technikom?
Tak, ser.
Vy podumaly, o ce prosto obmovka? Taka prykra, o a vlasnym vucham ne poviryly?

Ni, ser.
oho vy tak pohano rozmovliajete? Vam o, sliv brakuje? hrubo zapytav Charlan,
i jomu stalo soromno za svij ton.
Kuper bolisno poervoniv.
Ja ne due dobre volodiju Jedynoju Miasovoju Movoju.
omu? Skiky vy ve vytesia?
Mene, jak rik, ser.
Mene, jak rik? Zarady asu, skiky vam rokiv?
Dvadcia otyry biroky, ser. Charlan zdyvovano vytriyvsia na junaka.
Vy choete skazaty, o vas vzialy u Vinis, koly vam bulo dvadcia try roky?
Tak, ser.
Charlan opustyvsia na stile i stys doloni. Tak dosi ne robylo. Najkraym vikom dlia
vstupu v Vinis vvaalosia pjatnadcia istnadcia rokiv. A jak rozumity cej vypadok? Jak
novyj metod Tvisela, ob vyprobuvaty joho, Charlana?
Sidaj i davaj ponemo, skazav Charlan. Tvoje povne imja i Storiia?
Brinzli eridan Kuper iz 78-ho, ser, zatynajuy, vidpoviv Ue.
Charlan trochy polahidniav. Ce bulo blyko. Lye na simnadcia stoli ranie vid joho
ridnoho. Maje susidy po asu.
Tebe cikavy Pervisna istorija? zapytav vin.
Obysliuva Tvisel poprosyv vyvyty. Ja malo o znaju z Pervisnoji istoriji.
A o ty e vyvaje?
Matematyku. asovu mechaniku. Ja poky o oznajomliusia lye z osnovamy cych
nauk. U sebe v 78-mu ja remontuvav spidivaky.
Charlan navi ne zapytav, o take spidivaky. Ce mohlo buty o zavhodno i pylososy,
i obysliuvani mayny, i puveryzatory dlia maliarnych robit. Charlana ce ne due cikavylo.
A vzahali, ty vyvav istoriju? Cho jaku-nebu?
Ja vyvav istoriju Evropy.
Pevno, ty sam zvidty?
Ave. Ja narodyvsia v Evropi. U nas perevano vykladaly suasnu istoriju. Poynajuy z revoliuciji 54-ho, tobto 7554-ho roku.
udovo. Peredovsim ty povynen use ce zabuty. Sensu tut nijakoho. Istorija, jaku va
asivjany, zminiujesia z konoju Zminoju Reanosti. Vony navi ne znaju pro ce. U konij
Reanosti svoja istorija. Zovsim ina ri Pervisna. Cho by o my robyly, vona zavdy
zalyajesia nezminnoju. Tym vona j prekrasna. Kolumb i Vaington, Mussolini i Hereford
usi vony isnuju.
Kuper neriue vsmichnuvsia. Vin proviv mizyncem po verchnij hubi, j Charlan pomityv
na nij temnu smuku, niby Ue vidrouvav vusa.
Vidkoly ja tut, a dosi ne mou zvyknuty.
Do oho?
Do toho, o mene vidokremliuju vid domu pjatsot Stoli.
Ja triky blye. Ja z 95-ho. Do cioho tako.
Vy stari za mene, a, z druhoho boku, ja staryj za vas na simnadcia Stoli. Ja mih by
buty vaym pra-pra-pra i tak dali didom.

 Jake ce maje znaennia? Prypustimo, tak vono i je.

Nu, znajete, do cioho treba zvyknuty. V Unevim holosi zazvualy buntarki notky.
My vsi v odnakovomu stanovyi, tverdo skazav Charlan i poav urok Pervisnoji
istoriji.
Mynulo ve try hodyny, a Charlan use e pojasniuvav Kuperovi, omu do 1-ho Storiia
isnuvaly e j ini.
A chiba pere Storiia naspravdi ne bulo perym? sumnym holosom zapytav Kuper.
Pislia uroku Charlan vruyv Unevi knyku, opravda, ne najkrau, ale cilkom hodiau dlia poatkivcia.
Piznie ja doberu tobi o serjoznie, poobiciav vin.
Naprykinci tynia Kuperovi vusa pomitno prostupyly temnoju etynystoju smukoju,
vid oho pidboriddia zdavalosia e vuym, a sam vin starym prynajmni rokiv na desia.
Charlan vyriyv, o vusa a nijak ne prykraaju joho vychovancia!
Ja ve proytav vau knyku, pochvalyvsia Kuper.
I jake v tebe pro neji vraennia?
Jak by ce skazaty zapala tryvala pauza, vidtak Kuper poav znovu: Ostannie
Storiia Pervisnoji istoriji trochy schoe na 78-e. Mene j dosi ne zalyaje dumka pro ridnyj
dim. Dvii vvi sni ja bayv svoju druynu
Druynu?! vybuchnuv Charlan.
Ja buv odruenyj, per ni potrapyv siudy.
Pobyj mene as! Tvoju druynu tako uzialy siudy?
Kuper zaperelyvo pochytav holovoju.
Ja ne znaju navi, y jiji ne zaepyla torinia Zmina. Jako tak, to, mabu, vona ve
ne moja druyna.
Charlan nareti ohovtavsia. Zvyajno, koly Unia vzialy do Vinosti v dvadcia try roky,
to cilkom molyvo, o na toj as vin ue buv odruenyj. Odyn bezprecedentnyj fakt vede za
soboju inyj.
o vychody? Varto lye raz vidchylytysia vid pravyla, i ty ve odnijeju nohoju na mei,
za jakoju poynajesia bezlad. U Vinosti vse tak vzajemopovjazane j zbalansovane, o vona
ne sterpy vtruannia.
Spodivaju, ty ne zbyrajesia prohuliatysia u 78-e, ob zjasuvaty, yja vona teper
druyna? Moe, vin i ne chotiv buty hrubym, ale joho nadto chvyliuvala dolia Vinosti.
Ue pidviv holovu; pohliad joho buv cholodnyj i spokijnyj.
Ni.
Charlan znieno zasovavsia na stici.
Ot i udovo. U tebe nemaje simji. Nikoho nemaje. Vidnyni ty Vinyj i zabu pro vsich,
koho znav tam, u asi.
Kuper stys huby, potim vydko prokazav iz synym akcentom:
Vy myslyte jak typovyj Technik.
Charlan micno vchopyvsia obiru za stinyciu i prochrypiv:
o ty maje na uvazi? o ja Technik i, vidpovidno, Zminy sprava mojich ruk? o
ja zachyaju ci Zminy j vymahaju, aby ty pryjmav jich jak dokonenis? Posluchaj, chlope,
ty e j roku ne probuv tut, ne navyvsia navi rozmovliaty jak slid Miasovoju Movoju. Ty
e ve napchanyj asom i Reanistiu, a ve vrojiv sobi, niby vse znaje pro Technikiv i moe
koloty jim oi, jak tobi zamanesia.
Darujte, vydko prokazav Kuper, ja ne chotiv vas obrazyty.
Ne v tim ri. Chiba mona obrazyty Technika? Prosto ty nasluchavsia vsiliakych rozmov, chiba ne pravda? Ade kau: Cholodnyj, mov serce Technika. Abo : Technik pozichnuv mijonovi liudej dui perevernuv. I e deo podibnoho tybu. U omu ri,

mistere Kuper? Vyriyly pryjednatysia do zahanoho choru? Zachotily staty doroslym? Velykoju liudynoju Vinosti?
Ja skazav probate.
Harazd. Ja lye chou, aby ty znav, o ja sam stav Technikom mene jak misia tomu
j osobysto ne zdijsnyv odnoji Zminy Reanosti. A teper perejdimo do spravy.
Nazavtra Staryj Obysliuva Tvisel vyklykav Endriu Charlana do svoho kabinetu.
Jak ty dyvysia, chlope, na te, ob vyjty v as i zdijsnyty MNZ?
Ce bula jakraz vasna propozycija. Cilyj ranok Charlan kartav sebe za svoju bojahuzlyvu
sprobu vidmeuvatysia vid roboty Technika, za svij dytiayj vyhuk: Ja nioho ne zrobyv pohanoho, ne vynuvate mene! Cymy slovamy vin nae vyznavav, nibyto j spravdi v roboti
Technika je o hanebne, a vin, Charlan, usioho-na-vsioho beznevynne jahnia, bo vin novaok u cij hri j e ne vstyh staty zloyncem.
Vin ne propusty svojeji nahody, ob vytravyty z dui dokory sumlinnia. Ce bude spokutoju joho provyny. Vin skae Kuperovi: Tak, ja zrobyv te, erez o mijony liudej staly
novymy osobystostiamy, ale ce bulo vkraj potribno, i ja pyajusia svojim vynkom.
Ja zhoden, ser! radisno vyhuknuv Charlan.
udovo, udovo. Tobi bude pryjemno diznatysia, mij chlopyku, Tvisel vypustyv
chmaru dymu, j kinyk sygarety zasvityvsia jaskravoju ciatkoju, o vsi tvoji vysnovky pidtverdylysia z vysokoju tonistiu.
Diakuju, ser. (Teper ue vysnovky, a ne zdohady, podumav Charlan).
U tebe je talant, chlope. Mohutnij talant. Ja ekaju vid tebe velykych sprav. A poky
o my zajmemosia ocijeju, z 223-ho. Ty cilkom mav raciju, koly stverduvav, o, zaklynyvy
muftu zeplennia, mona vyklykaty neobchidnu rozvylynu bez nebaanych pobinych efektiv. Zmoe ce zrobyty?
Tak, ser.
To bulo spravnie posviaennia Charlana v Techniky. Teper vin ue buv ne prosto liudynoju z roevoju nayvkoju na rukavi. Vin zminyv Reanis. Za kika chvylyn, vziatych iz 223ho, Charlan zaklynyv muftu zeplennia i odyn junak ne potrapyv na lekciju z mechaniky.
Naslidky ne zabarylysia: toj junak ne stav praciuvaty v haluzi sonianoji techniky, i prostyj
vynachid zatrymavsia na desia krytynych rokiv. Ce, svojeju erhoju, pryzvelo do toho, o
vijnu v 224-mu bulo vykresleno z Reanosti.
Chiba ce ne dobro? Pravda, zminylysia osobystosti. Nu to j o z toho? Novi osobystosti
buly taki sami liudy i tak samo zasluhovuvaly na yttia. I koly yje yttia skorotylosia, to v
biosti liudej vono stalo dove i aslyvie. opravda, velykyj literaturnyj tvir, edevr
liudkoho rozumu ta pouttiv, ne buv napysanyj u novij Reanosti, ale chiba ne zberehlosia
kika prymirnykiv cijeji knyhy v biblitekach Vinosti? I chiba v novij Reanosti ne zjavliasia
novi velyki tvory?
Tijeji noi Charlana dovho muylo bezsonnia, i koly vin nareti zadrimav, z nym stalosia
te, oho ve ne traplialosia kika rokiv.
Jomu prysnylasia maty.
Nezvaajuy na vyjav lehkoduchosti na samomu poatku dijanosti, protiahom biroku
Charlan stav vidomyj v usij Vinosti jak Technik Tvisela, a tako pid ujidlyvymy prizvykamy
dyvo-chlopyk i nepomynyj.
Joho vzajemyny z Kuperom poteplialy. Ale v drubu vony tak i ne pererosly. (Jakby
Kuper pereborov sebe j piov na zblyennia, Charlan, mabu, rozhubyvsia b i ne znav, jak
jomu povodytysia). Cho by tam jak, vony praciuvaly razom zlahodeno, a interes u Kupera
do Pervisnoji istoriji nastiky zris, o teper vin mih zmahatysia zi svojim navytelem.
Posluchaj, Kupere, jak ty dyvysia na te, ob perenesty urok na zavtra? jako zapytav joho Charlan. Ja chotiv by na ciomu tyni pobuvaty v 300-mu Storii, pereviryty
odne Spostereennia j pobaytysia z odnym olovikom vin jakraz vinyj siohodni uveeri.
U Kupera zablyaly oi.

 Ja ne mih by z vamy pojichaty?

Ty choe?
Ave. Ja nikoly ne jizdyv u kapsuli, chiba o toho razu, koly mene prystavyly siudy
iz 78-ho, ale todi ja tak i ne zrozumiv, o stalosia.
Charlan zvyk korystuvatysia kapsuloju, o stojala v achti S i za nepysanym pravylom
pryznaalasia dlia Technikiv v usich Storiiach. Kuper iov tudy slidom za Charlanom, ne
vykazujuy odnych oznak zamiannia. Vin bez vahannia uvijov u kapsulu j siv na kruhlyj
dyvanyk, o povnistiu operizuvav jiji stinky.
Odnak koly Charlan uvimknuv Pole i spriamuvav kapsulu v mynule, na Kuperovim oblyi vidbyvsia kumednyj vyraz podyvu.
Ja nioho ne viduvaju, skazav vin. o ne ladysia?
Use harazd. Ty nioho ne viduvaje, bo my ne ruchajemosia v bukvanomu rozuminni cioho slova. Nau kapsulu movby protiahuje kri as. Faktyno, povano provadyv
dali Charlan, cijeji myti ni ty, ni ja ne skladajemosia z reovyny, choa, sudiay z naoho
zovninioho vyhliadu, cioho ne skae. Sotni liudej mou posluhovuvatysia naoju kapsuloju
cijeji myti, ruchajuy (jako mona tak vyslovytysia) u riznych asovych napriamkach, pronykajuy odyn kri odnoho i t. d. Zakony zvyajnoho svitu ne poyriujusia na achty z kapsulamy.
Kuperiv rot skryvyvsia u lukavij posmici, j Charlanovi stalo nijakovo. Chlope vyvaje
Temporanu mechaniku i znaje pro ci rei bie za mene, podumav vin. Meni slid bulo
b pomovaty j ne koryty z sebe durnia.
Vin zamovk i pochmuro vtupyvsia u Kupera. Za kika misiaciv vusa u junaka pomitno
vyrosly. Vony zvysaly donyzu, jak hovoryly Vini, u styli Malansona. Vynachidnyk Temporanoho Polia Malanson buv zobraenyj na jedynij (i dosy nevyraznij) fotograji z takymy
samymy vusamy, to vony zayly populiarnosti sered Vinych, choa j ne vsim lyyly.
Kuperiv pohliad prykypiv do pryladu, de vydko zminiuvalysia cyfry, pokazujuy nomery Stoli, kri jaki vony maly.
Jak daleko siahaju u majbutnie achty kapsul? zapytav vin.
Chiba ty ne prochodyv cioho?
Na studijach maje ne zhaduvaly pro kapsuly.
Charlan stenuv pleyma.
Vinosti nemaje kincia. achty siahaju u bezmenis.
A vam daleko dovodylosia buvaty u majbutniomu?
300-e Storiia, kudy my distajemosia, bude najviddaleniym. Doktor Tvisel, napryklad, pobuvav u 50 000-mu.
Nejmovirno! proepotiv Kuper.
Ce e nioho. Dejaki Vini buvaly a za 150 000-m Storiiam.
I o tam?
A nioho, ponuro vidpoviv Charlan. Povno vsiakoji tvari, ale liudej nema. Liudstvo ezlo z lycia Zemli.
Vymerlo? Znyeno?
Ne dumaju, o chto znaje dostemenno.
Chiba ne mona jako ce zminyty?
Rozumije, poynajuy z 70 000-ho i dali poav buv Charlan i vraz osiksia.
Posluchaj, as iz nym, davaj pobalakajemo pro o ine.
Isnuvala tema, do jakoji Vini stavylysia maje iz zabobonnym strachom. Ce buly tak
zvani Prychovani Storiia perid mi 70 000-m i 150 000-m. Pro nioho ridko zhaduvaly. Svoji skromni znannia cijeji ery Charlan zavdiauvav tisnomu spivrobitnyctvu z Tviselom. Vony zvodylysia do toho, o v odnomu iz tysia tych Stori Vini ne mohly pronyknuty v as. Dveri mi Vinistiu j asom buly zayneni. omu? Nichto cioho ne znav.
Z vypadkovych Tviselovych fraz Charlan zrobyv vysnovok, o ranie ve buly sproby

zminyty Reanis u Storiiach, jaki bezposerednio pereduvaly 70 000-mu, ale bez dostatnich
Sposteree za nastupnymy Storiiamy ci sproby uspichu ne maly.
Tvisel jako skazav z usmichom:
My e j do nych doberemosia. A poky o v nas vystaaje klopotiv iz simdesiama
tysiaamy Stori.
Odnak slova joho zvualy ne zovsim perekonlyvo.
A o stalosia z Vinistiu pislia 150 000-ho? zapytav Kuper.
Charlan zitchnuv. Kuper, vydno, ne zbyravsia miniaty temy rozmovy.
Nioho ne stalosia, vidpoviv Charlan. Sektory Vinosti je v konomu Storii
pislia 70 000-ho, ale v odnomu z nych nemaje Binych. Sektory siahaju mijoniv Stori,
poky ne znykne yttia na Zemli, i dali, poky Sonce ne spalachne Novoju Zirkoju, i dali tako.
Vinosti nema kincia j kraju. erez te jiji nazyvaju Vinistiu.
Vychody, Sonce tam ue stalo Novoju Zirkoju?
Pevna ri. Inake Vinis ne mohla b isnuvaty. Spalach Novoji Zirky yvy nas energijeju. Ty znaje, skiky potribno energiji dlia stvorennia Temporanoho Polia? Pole, vpere
stvorene Malansonom, bulo zavyrky dvi sekundy vid odnoho kincia do druhoho, na niomu
le mohla vmistytysia sirnykova holovka, ale dlia nioho potribna bula vsia energija, vyroblena
atomnoju elektrostancijeju za cilyj de. Maje sto rokiv pilo na te, aby protiahty toneke,
mov volosok, Temporane Pole daleko v majbutnie, ob erpaty promenevu energiju vid spalachu Novoji Zirky. Tiky pislia cioho vdalosia utvoryty dovoli velyke Pole, de mohla ve vmistytysia liudyna.
Kuper zitchnuv.
Jak by ja chotiv, ob meni na urokach ne pojasniuvaly rivniannia ta mechaniku poliv,
a rozpovidaly pro cikavii rei! Ot jakby ja yv u asy Malansona
Ty nioho todi pro vse ce ne diznavsia b. Malanson yv u 24-mu, a Vinis stvoreno
tiky v 27-mu. Sam rozumije, o vidkryty Temporane Pole i stvoryty Vinis ce ne odne j
te same. V 24-mu nichto ani najmenoho ujavlennia ne mav pro te, o oznaaje vidkryttia
Malansona.
Ote, vin vyperedyv svij as?
Nabahato. Vin ne tiky vidkryv Temporane Pole, ale j opysav osnovy vzajemozvjazkiv,
na jakych bazujesia stvorennia Vinosti, j peredbayv usi jiji charakterni oznaky, za vyniatkom chiba o Zminy Reanosti. I zrobyv ce z neabyjakoju tonistiu ale, zdajesia, my pryjichaly. Vycho peryj.
Vony vyjly z kapsuly.
Charlan e nikoly ne bayv Staroho Obysliuvaa Labana Tvisela takym rozhnivanym.
Podejkuvaly, o Tvisel ne zdatnyj na bu-jaki vyjavy emocij; joho nazyvaly bezdunym staryhanom, o, pryyvy u Vinosti, navi zabuv nomer svoho ridnoho Storiia; chodyly utky,
nibyto serce joho atrofuvalosia e v rannij junosti j vin zaminyv joho prostym runym kompjuterom, na zrazok toho, o vin joho zavdy nosyv iz soboju v kyeni taniv.
Tvisel nikoly ne namahavsia sprostuvaty cych utok. Bahato chto vvaav, o vin i sam
u nych viry.
I, mabu, erez te Charlan, zihnuvy pid hnivnym natyskom Staroho Obysliuvaa,
vse-taky vstyh jakymo krajekom mozku zdyvuvatysia z toho, o Tvisel zdatnyj tak
burchlyvo vykazuvaty svoji pouttia. Charlan navi podumav: a y ne pokoduje potim staryj,
perekonavysia, o joho kompjuterne serce naspravdi vyjavylosia elementarnym liudkym
organom iz mjaziv ta klapaniv, aliuhidnym klubkom emocij.
O vsemohutnij ase! kryav Tvisel skrypuym stareym holosom. oho ce ty,
chlope, tut rozkomanduvavsia? Ujavyv sebe na zasidanni Rady? Nadumav mene vyty, zamis toho ob vykonuvaty moji nakazy? Z jakych pir ty stav rozporiadatysia ruchom kapsul
u ciomu Sektori? Moe, vsi my povynni prosyty v tebe dozvolu na pojizdku?
as vid asu Tvisel vymahav: Vidpovidaj meni! i ne doekavy vidpovidi, vylyvav

na bidolanu Charlanovu holovu erhovu porciju ujidlyvych zapyta z kypliaoho kazana svojich emocij.
Jako ty e cho raz dozvoly sobi podibne, ja poliu tebe remontuvaty kanalizaciju
do kincia tvojich dniv! pryhrozyv vin nasamkine. Zakarbuj ce sobi na nosi!
Blidyj vid krajnioho chvyliuvannia, Charlan probekotiv:
Meni nikoly nichto ne kazav, o Unia Kupera ne mona braty v kapsulu.
Ale ce pojasnennia ne pomjakylo hnivu Staroho Obysliuvaa.
o to za vypravdannia iz podvijnych zaperee, chlope? Tobi nikoly nichto ne kazav, ob ty ne spojuvav joho. Ne kazaly tobi, ob ty ne stryh joho naholo, ne prochromliuvav
pahoju. O ase! A o tobi, chlope, skazaly robyty z nym?
Navaty joho Pervisnoji istoriji.
Ot i navaj. Ini rei chaj tebe ne obchodia.
Tvisel purnuv nedopalok na pidlohu j liuto rozter joho nohoju, nemov to bulo lyce joho
zakliatoho voroha.
Ja chotiv by tiky zauvayty, nasmilyvsia vstavyty Charlan, o ymalo Stori
isnujuoji Reanosti v bahatioch aspektach schoi na dejaki epochy Pervisnoji istoriji. Ja mav
lye namir uziaty Kupera v ci epochy, zvyajno, u suvorij vidpovidnosti z prostorovo asovymy instrukcijamy. Ce bula odna z form praktynych zania.
o?! Posluchaj, telepniu, moe, ty cho zridka pytatyme u mene dozvolu? Ja zaboroniaju podibni podoroi. Navaj joho tiky Pervisnoji istoriji. Nijakych praktynych zania!
Nijakych laboratornych eksperymentiv! Ne zohlianesia, jak pone zminiuvaty Reanis, aby
lye pokazaty jomu, jak ce robysia.
Suchym jazykom Charlan oblyzav peresochli huby, obraeno proburmotiv vybaennia j,
zretoju, velykoduno buv vidpuenyj.
Odnae mynuv ne odyn tyde, per ni zahojila joho duevna rana.

erez dva roky pislia toho jak Charlan stav Technikom, vin znovu povernuvsia do Sektora 482-ho Storiia. Charlan joho le upiznav.
Sektor ne zminyvsia. Zminyvsia vin sam.
Dva roky roboty Technikom ne mynuly marno. Postupovo vin zvyk do svojeji profesiji,
sumnivy joho vliahly, dua zaspokojilasia. Jomu bie ne dovodylosia z konym novym
Spostereenniam vyvaty novu movu, pryzvyajuvatysia do novoho styliu odiahu, do novoho
sposobu yttia. Z druhoho boku, za ci dva roky vin zamknuvsia v sobi j maje zabuv pro toj
duch tovarykosti, o objednuvav usich Specilistiv u Vinosti.
Ta ponad use, zavdiaky profesiji Technika, v nioho rozvynulosia pouttia vlady. Vin trymav u svojich rukach doli mijoniv liudej, i ce dopomahalo jomu hordo nesty svij tiahar samotnosti.
Charlan cholodno hlianuv na Zvjazkivcia, o sydiv za roboym stolom bilia vchodu v
Sektor 482-ho, i promovyv, itko rozdiliajuy sklady:
Technik Endriu Charlan dopovidaje Obysliuvaevi Findi pro svoje tymasove pryznaennia na robotu v 482-e.
Zvjazkive krakoma skynuv na nioho vydkyj pohliad. Sered Vinych ce nazyvalosia
kosytysia na Technika liudyna mymovoli skosa pohliadala na roevu narukavnu emblemu j pokvaplyvo vidvodyla oi, namahajuy bu-o ne hlianuty na neji vdruhe.
Charlan podyvyvsia na emblemu Zvjazkivcia. Vona ne bula ovta, jak v Obysliuvaa,
abo zelena, jak u Rozrachovuvaa, abo blakytna, jak u Sociloga, abo bila, jak u Sposterihaa.
Vsi Specilisty nosyly odnotonni emblemy, a cej prosto blakytnu smuku na bilomu tli.
olovik za roboym stolom buv usioho-na-vsioho Zvjazkivcem predstavnykom obsluhovujuoho personalu; cila bezodnia viddiliala joho vid Specilistiv.
Ale j vin kosyvsia na Technika.
Ja ekaju, skazav Charlan z prychovanym sumom.
Vyklykaju Obysliuvaa Findi, ser, pokvaplyvo vidpoviv Zvjazkive.
Charlan pamjatav 482-e Storiia solidnym i rozkinym; teper vono zdalo jomu zlydennym i vbohym.
Vin zvyk do skla j porceliany 575-ho, do kutu ystoty, o panuvav tam. Jomu stav
blykyj cej svit jasnosti ta bilyzny, zridka pociakovanyj klaptykamy svitlych pastenych toniv.
Nedoladni hipsovi zavytuky 482-ho, joho jaskravi strokati barvy, rozmaliovani metalevi
konstrukciji vyklykaly v Charlana ohydu.
Navi Findi niby ponyav na zrist. Dva roky tomu Sposterihaevi Charlanu koen est
Findi zdavavsia mohutnim i zlovisnym. Teper Technikovi Charlanu z vysoty joho novoho
stanovya Findi vydavsia aliuhidnym i rozhublenym. Charlan ekav, poky Obysliuva zakiny perebyraty zhortky perfostriok i pidvede holovu z vyhliadom liudyny, jaka vyriyla,
o vidviduva odstojav vidvedenyj dlia nioho as i teper na nioho mona zvernuty uvahu.
Findi narodyvsia v energetynomu 600-mu Storii. Charlan dovidavsia pro cej fakt
vid Tvisela, i jomu bahato o projasnylosia. Neridki napady rozdratuvannia mohly buty pryrodnym naslidkom postijnoho pouttia nepevnosti u cioho hladkoho, debeloho olovjahy, jakyj, zvyknuvy do nepochytno micnych sylovych poliv, teper, na svoje neastia, musyv maty
spravu z krychkoju, nenadijnoju materijeju. Joho skradlyva, kotiaa choda dobre zapamjatalasia Charlanovi; jak asto, pidvivy vid stolu holovu, vin raptom pomiav na sobi pynyj pohliad Findi; Obysliuva movby pidkradavsia, joho pojava zavdy bula neutnoju. I teper
Charlanovi zdavalo, o Findi chody navpyky, nemov bojisia, aby ne prolomylasia pidloha pid vahoju joho tila.

Ne prystosuvavsia vin u ciomu Sektori, z dobrodunoju poblalyvistiu podumav

Charlan. Jedyne, o moe dopomohty jomu, ce nove pryznaennia.
Zdorovi buly, Techniku Charlane, nareti pryvitavsia Findi.
Zdrastujte, Obysliuvau, vidpoviv Charlan.
Za ci dva roky, vidkoly vy
Dva biroky, popravyv joho Charlan.
Findi kynuv na nioho zdyvovanyj pohliad.
Tak, tak, ave, dva biroky.
U Vinosti ne isnuvalo asu v zvyajnomu rozuminni cioho slova, ale liudki tila starily,
i ce starinnia bulo nevblahannoju mirkoju asu navi za braku samoho zynoho fenomena.
Prote biloginyj as plynuv, i za odyn birik vseredyni Vinosti liudyna starila tak samo, jak
i za zvyajnyj rik u asi.
Odnae navi najpedantynii z Vinych ridko zhaduvaly pro ciu riznyciu. Nadto zruno
bulo kazaty: pobaymosia vzavtra, abo vora ja zhaduvav pro vas, abo zustrinemosia
na tomu tyni, nemov u Vinosti j spravdi isnuvaly vora, zavtra y to nastupnyj tyde. Dlia zadovolennia pryrodnych liudkych instynktiv u Vinosti bulo zaprovadeno
umovnu dobu, o skladalasia z dvadciaty otyrioch bihodyn z formanym rozpodilom na
de i ni, siohodni j uora.
Protiahom cych dvoch birokiv, o mynuly pislia vaoho vidjizdu, provadyv dali
Findi, nad 482-m postupovo stala navysaty kryza. Vynykla svojeridna, ja skazav by navi,
delikatna i bezprecedentna sytuacija. Zaraz, jak nikoly dosi, nam potribni toni Spostereennia.
Vy choete vykorystaty mene jak Sposterihaa?
Same tak. Zvisno, neprypustyme marnotratstvo doruaty Technikovi robotu
Sposterihaa, ale vai poperedni Spostereennia po-spravniomu vidznaajusia jasnistiu j
dalekohliadnistiu. Ce te, o nam potribno siohodni. A zaraz dozvote vam zmaliuvaty sytuaciju v detaliach
Ale Charlanovi todi tak i ne vdalosia poznajomytysia z detaliamy. Vidynylysia dveri, i
vin ue ne uv, o jomu kazav Findi: joho uvahu zapolonyla divyna, jaka vvijla do kabinetu.
Ne mona skazaty, o Charlan nikoly dosi ne bayv u Vinosti divat. Nikoly ne
zovsim tone slovo. Ridko, due ridko tak bude pravynie.
Ale zustrity taku divynu! Ta e j u Vinosti!
Charlan bayv bahato inok pid as svojich podoroej kri as, odnak tam, u asi, vin
spryjmav jich maje jak predmety: jak stiny j steliu, aky j loky, mjai j rukavyky. Vony
buly faktamy dlia Spostereennia.
U Vinosti inky vidriznialysia vid tych, o yly u asi. A nadto cia!
Vona bula zodiahnena tak, jak zodiahalysia inky z obranych kil u 482-mu Storii. Prozora, do pojasa, nakydka j temni orty nenavjazlyvo pidkresliuvaly vytoneni liniji jiji tila.
orne, a lysniue, volossia zvina spadalo na plei. Toneko pidmaliovana verchnia
huba j hustie nynia spravlialy vraennia, niby divyna veredlyvo kopyly hubky. Ditknuti
blido-roevoju barvoju poviky ta moky vuch vyriznialysia na junomu, maje dytiaomu oblyi molono-biloho kolioru. Z pleej zvysaly kotovni namysta j raz u raz pobriazkuvaly, nemov zaprouvaly zvernuty uvahu na zhrabnu formu jiji hrudej.
Vona prysila za stolyk, o stojav u kutku kabinetu, j lye odyn raz pidvela viji, kovznuvy
po Charlanovomu oblyiu arivnym pohliadom svojich temnych oej.
Koly Charlan znovu stav uty holos Findi, Obysliuva ue zakinuvav:
Usi ci dani vy znajdete v ocijnomu zviti, a tym asom moete zajniaty svij kolynij
kabinet i kvartyru.
Charlan navi ne pamjatav, jak opynyvsia za dveryma kabinetu Findi. Vydno, vin prosto
vyjov

Z usich pouva, o vyruvaly v niomu, najbie davalasia vznaky liu. Pobyj joho as!
Ciomu Findi ne mona dozvoliaty, ob vin vykydav taki konyky! Ce pohani zvyky. Ce znuannia nad
Nareti Charlan vziav sebe v ruky, perestav cipyty zuby j styskaty kulaky. Treba v usiomu
spokijno rozibratysia. Nehajno! Vin riue popriamuvav do stolu Zvjazkivcia; vlasni kroky
huno vidluniuvaly v joho vuchach.
Zvjazkive pidviv holovu, namahajuy ne dyvytysia v oi Charlanovi, j zapopadlyvo skazav:
Sluchaju, ser!
Tam, u kabineti Findi, sydy inka, skazav Charlan. Vona tut noveka?
Vin mav namir zapytaty bajduym tonom, niby joho ce malo cikavylo. Ta Charlanovi
slova prozvualy mov udar cymbaliv.
Zvjazkive a strepenuvsia. Oi joho zblysnuly lukavymy iskorkamy, jaki tak ridnia u
podibnych vypadkach usich olovikiv! Vin hlianuv na Technika, jak na yroho pryjatelia, nemov chotiv skazaty: my z toboju oloviky j dobre rozumijemo odyn odnoho.
Vy majete na uvazi tu krychitku? Uch! Oce krasunia!
Vidpovidajte na moje zapytannia, procidyv kri zuby Charlan.
Zvjazkive odrazu znityvsia j promovyv:
Vona v nas noveka. asivjanka.
o vona tut roby?
Po oblyiu Zvjazkivcia rozpovzla plotoliubna, lukava posmika.
Vona vvaajesia sekretarkoju naoho bosa. Jiji zvu Nojs Lambent.
Zrozumilo. Charlan kruto povernuvsia i vyjov.
Nazavtra Charlan vyruyv u svoju peru podoro u 482-e jak Sposteriha. Podoro tryvala vsioho trydcia chvylyn. Mabu, vona bula organizovana dlia zahanoho oznajomlennia i
mala dopomohty Charlanovi projniatysia duchom Storiia. Druhoho dnia vin probuv tam
pivtory hodyny. Nastupnyj de buv vinyj.
ob ne hajaty asu, Charlan prohlianuv svoji vlasni davni zvity, ponovyv u pamjati zabuti znannia, povtoryv deo z movy, postaravsia pryzvyajitysia do miscevoho odiahu.
Za ci dva biroky v 482-mu vidbulasia lye odna Zmina Reanosti, j to neznana. Politynu kliku, o stojala pry vladi, bulo povaleno. V inomu vin ne pomityv peremin.
Sam ie ne zovsim usvidomliujuy dlia oho, vin stav hortaty poovkli arkui v
poukach vidomostej pro arystokratiju. Vin napevne robyv taki Spostereennia!
Charlan znajov dani cych Sposteree, ale vony vyjavylysia zahanymy i bezosobovymy,
zibranymy z vidstani. U nych jlosia pro klas, a ne pro okremych liudej.
Pevna ri, prostorovo asova instrukcija ne tiky ne vymahala, a j ne dozvoliala sposterihaty arystokratiju, tak by movyty, zseredyny. Ce vychodylo za mei obovjazkiv Sposterihaa.
Charlan rozserdyvsia na sebe za svoju zajvu cikavis.
Za ci try dni Nojs Lambent potrapliala jomu na oi otyry razy. Pid as peroji zustrii
vin rozhlediv lye jiji odiah ta prykrasy. Teper vin zauvayv, o divyna mala pja futiv i is
diujmiv zrostu, bula na pivholovy nya za nioho, ale zdavalasia vyoju za svij zrist zavdiaky
strunkomu stanovi j rivnij postavi. Vona bula stara, ni jomu zdalosia ranie; teper Charlan
vyriyv, o jij blyko trydciaty, v usiakomu razi, za dvadcia pja.
Povodyla vona sebe strymano, skromno. Jako, zustrivy z Charlanom u korydori, usmichnula jomu j opustyla oi. Charlan vidstoronyvsia, ob nenarokom ne zaepyty jiji, i serdyto poprostuvav dali.
Naprykinci tretioho dnia Charlan dijov vysnovku, o obovjazok Vinoho zalyaje dlia
nioho lye odyn vychid. Bezpereno, Nojs Lambent zadovolena svojim stanovyem. Nemaje
sumnivu i v tomu, o Findi svojimy dijamy ne poruuje bukvy zakonu. Ale joho nerozsudlyva povedinka, joho lehkovanis i netaktovnis superea duchovi zakonu, i ciomu treba
poklasty kraj.

Charlan vyriyv, o zretoju ne znajdesia u Vinosti odnoji liudyny, jaka vyklykala b

u nioho taku antypatiju, jak Findi. e kika dniv tomu vin laden buv vybayty Obysliuvaevi vsi svoji kolyni obrazy, ale teper ci namiry roztanuly, mov dym.
Uranci etvertoho dnia Charlan poprosyv Findi pryjniaty joho dlia pryvatnoji rozmovy.
Oderavy zhodu, vin riue vstupyv do kabinetu j, na svij podyv, odrazu perejov do suti
spravy:
Obysliuvau Findi, ja radu vam nehajno povernuty mis Lambent u jiji as.
Oi Findi zvuzylysia. Vin kyvnuv holovoju na stile, pidper skladenymy dokupy doloniamy puchke, kruhle pidboriddia j vykiryv zuby.
Ta vy sidajte, Charlane, sidajte. Ote, vy vvaajete, o mis Lambent nekompetentna?
Sumnivajete u jiji spromonosti vykonuvaty svoji obovjazky?
odo jiji kompetentnosti, jiji vminnia vykonuvaty svoji obovjazky ja nioho ne mou
skazaty. Vse zaley vid toho, jaki obovjazky na neji pokladeno. Ale vy povynni zrozumity
odne: jiji perebuvannia tut pohano vplyvaje na mora Sektora.
Findi dyvyvsia na nioho jakymo vidsutnim pohliadom, nemov joho mozok cijeji myti
rozvjazuvav abstraktni problemy, neprystupni dlia rozuminnia prostoho Vinoho.
I v omu poliahaje jiji nezdorovyj vplyv na nau mora?
Daremne vy stavyte taki zapytannia. Charlan le strymuvavsia. Jiji odiah nadto
vyzyvnyj, jiji
Stryvajte, stryvajte. Odnu chvylynku, Charlane. Vy buly Sposterihaem u 482-mu i
majete znaty, o vona vdiahajesia u zvyajne dlia jiji epochy vbrannia.
Zvaajuy na jiji otoennia, kuturnyj rive liudej jiji kola, muu skazaty, o odiahajesia vona nadto vidverto navi dlia 482-ho. Dozvote ve meni buty suddeju v ciomu pytanni.
Tut, u Vinosti, ne misce takym, jak vona.
Findi povino schytnuv holovoju. Zdavalosia, rozmova potiaje joho. Charlan nastoroyvsia.
Mis Lambent perebuvaje tut iz itko vyznaenoju metoju. Vona vykonuje specine
zavdannia. Ce tymasova robota. A poky o vam dovedesia jako pereterpity jiji prysutnis.
U Charlana zatremtilo pidboriddia. Joho protest Findi chytro povernuv proty nioho
samoho. K bisu oberenis! Zaraz vin skae vse, o dumaje!
Ja udovo ujavliaju, v omu poliahaje specine zavdannia cijeji inky. Nichto vam
ne dozvolyv by trymaty jiji vidkryto.
Vin kruto povernuvsia j popriamuvav do dverej. Holos Findi zupynyv joho na pivdorozi.
Posluchajte, Techniku, vai vzajemyny z Tviselom, oevydno, porodyly u vas chybne
ujavlennia pro vlasnu osobu. Tak vono i je! Do rei, skai meni, y bula u vas koly-nebu
vin zamovk, dobyrajuy pidchodiae slovo, podruka?
Ne obertajuy holovy, Charlan reteno, z obrazlyvoju tonistiu procytuvav Statut:
ob unyknuty napruenych stosunkiv z asom, Vinyj ne povynen odruuvatysia.
ob unyknuty napruenych stosunkiv iz simjeju, Vinyj ne povynen maty ditej.
Ja pytav vas ne pro odruennia i ne pro ditej, povano promovyv Obysliuva.
Charlan cytuvav dali:
Tymasovi liubovni vzajemyny z asivjankamy mou isnuvaty tiky pislia pohodennia z Centranym rozrachunkovym biuro pry Radi asiv za umovy spryjatlyvoho Rozrachunku yttia. Liubovni vzajemyny povynni isnuvaty v suvorij vidpovidnosti z prostorovo
asovymy instrukcijamy.
Cilkom pravyno. A vy, Techniku, koly-nebu vdavaly do tymasovych liubovnych
vzajemyn?
Ni, Obysliuvau.
Majete namir?

 Ni, Obysliuvau.
A ne zavadylo b. Ce rozyrylo b va kruhozir. Moe, todi mene vas oburiuvaly b detali
inooho tualetu, mene chvyliuvaly b yji ujavni intymni stosunky.
Netiamliay od liuti, Charlan vyskoyv iz kabinetu.
Charlan viduv, o jomu dedali vae stavalo vychodyty v 482-e Storiia, choa taki
podoroi tryvaly ne dove jak dvi hodyny.
Vin znav, omu poruylasia joho duevna rivnovaha. V usiomu vynen Findi! Tak, Findi zi svojimy cyninymy poradamy ne curatysia intymnych vzajemyn iz asivjankamy.
Liubovni zvjazky isnuvaly. Pro ce znaly vsi. Vinis usvidomliuvala neobchidnis kompromisu z pryrodnymy instynktamy liudyny (sama cia fraza vyklykala v Charlana ohydu), ale
obmeennia, povjazani z obranniam kochanky, pozbavlialo cej kompromis tajemnyosti j liachetnosti. A tym nebahatiom aslyvykam, jakym udavalosia vyklopotaty dozvil, rekomenduvalosia trymaty jazyk za zubamy, aby ne vyklykaty zazdroiv u rety i, zvyajno, zadlia dobroprystojnosti.
Sered Vinych nyoho rangu, nadto sered Obsluhy, neridko chodyly utky, z prysmakom napivoburennia ta napivzazdroiv, pro vyvezenych iz asu inok dlia zrozumilych potreb. Nedobra slava najbie zaipala Obysliuvaiv ta Rozrachovuvaiv. Vony i tiky vony
mohly vyznayty, kotru iz inok mona bulo vykrasty bez ryzyku vyklykaty Zminu Reanosti.
Zli jazyky ne hrebuvaly i trochy menym lasym matkom ne zovsim sensacijnymy
utkamy pro kuchovarok ta sluny, o jich najmav koen Sektor na pevnyj termin (jako
pidchodyly jichni prostorovo asovi charakterystyky) dlia pryhotuvannia jii, prybyrannia
v kimnatach ta inoji ornovoji roboty.
Ale najniaty asivjanku v sekretarky, ta e taku inku, jak Nojs, ce oznaalo pohlumytysia nad tymy idealamy, zadlia jakych bulo stvoreno Vinis.
Nezvaajuy na vsi ci ysto ytejki postupky, na jaki jly praktyni liudy Vinosti, viddajuy danynu pryrodi, idealom Vinoho vse-taky zalyalasia liudyna, o zreklasia utich i
yve tiky zarady vdoskonalennia Reanosti, zarady zbiennia sumy liudkoho astia. (Charlan poliubliav dumaty, o Vinis, u takomu rozuminni, ymo nahaduje starodavnij monastyr).
Tijeji noi Charlanovi prysnylosia, nibyto vin rozpoviv pro vse Tviselovi j Tvisel, cej
ideanyj Vinyj, prosto ne tiamyvsia z achu ta oburennia. Jomu snyvsia Findi, peremoenyj
i aliuhidnyj. Jomu snylosia, jak vin iz ovtoju nayvkoju Obysliuvaa, zaprovaduje novyj
poriadok u 482-mu j z pouttiam vlasnoji hidnosti perevody Findi v Obsluhu. Bilia nioho
sydy Tvisel i z zadovolenoju usmikoju na ustach rozhliadaje joho novu organizacijnu
schemu itku, akuratnu, poslidovnu, a vin prosy Nojs Lambent rozmnoyty kopiji.
Odnak Nojs Lambent zjavyla jomu vvi sni zovsim holoju, i vin prokynuvsia tremtiayj
ta prysoromlenyj.
Jako vin zustriv Nojs u korydori j, opustyvy oi, stupyv ubik, ob daty jij dorohu. Ale
vona zupynyla pered nym i dyvylasia na nioho, a poky vin ne pidviv oej i ne zustriv jiji
pohliadu. Divyna krov z molokom! Charlan viduv lehekyj zapach jiji parfumiv.
Vy Technik Charlan, pravda ? zapytala vona.
Perym joho baanniam bulo prysadyty jiji, postavyty na misce, vidtovchnuty j pity svojeju dorohoju, ale za my vin podumav, o vona, vlasne, ni v omu ne vynna. Do toho vidtovchnuty jiji oznaalo dotorknutysia do neji.
Tak, kyvnuv vin.
Ja ula, o vy ekspert z naoho asu.
Ja buvav u niomu.
Meni chotilosia b jako pohovoryty z vamy pro ce.
Ja due zajniatyj. U mene zovsim nemaje asu.
Neve mister Charlan ne znajde cho koly-nebu vinoji chvylyny?
Vona vsmichnulasia jomu arivnoju usmikoju.

 Prochote, prou vas, chrypko proepotiv vin. Abo dajte meni projty. Prou vas.
Vona povoli ruyla dali, plavno pochytujuy stehnamy, i vid cijeji chody Charlanovi krov
prylynula do ik.
Vin rozserdyvsia na neji, bo vona zbenteyla joho, rozserdyvsia sam na sebe za svoje
zbenteennia ta ponad use, bozna-omu, rozliutyvsia na Findi.
Naprykinci druhoho tynia Findi vyklykav Charlana do sebe. Na roboomu stoli Obysliuvaa leala perfostrika; z jiji dovyny j skladnosti rysunka perforacij Charlan zdohadavsia,
o cioho razu jtymesia ne pro pivhodynnu prohulianku v asi.
Sidajte, Charlane, j prohliate, bu laska, o ciu striku, skazav Findi. Ni, ne
vizuano. Skorystajte deyfratorom.
Charlan zviv brovy j z bajduym vyrazom oblyia vstavyv striku v ilynu aparata, o
stojav na stoli Findi. Strika povoli vpovzala vseredynu deyfratora, a na molono-bilomu
priamokutnyku ekrana vysviuvalysia slova.
De poseredyni Charlan uraz vymknuv aparat i tak rvuko vysmyknuv striku, a ta rozirvalasia navpil.
U mene je kopija, spokijno promovyv Findi.
Ale Charlan trymav obryvok dvoma paciamy z takym vyhliadom, nemov bojavsia, o
vin o-o vybuchne.
Obysliuvau Findi, tut jaka pomylka. Oselytysia maje na tyde u domi cijeji
inky, vykorystovuvaty jiji ytlo jak svoju bazu v asi prosto nemyslymo. Ni, ce nemolyvo.
Findi micno stysnuv usta.
A omu b i ne oselytysia, koly tak vymahaje prostorovo asova instrukcija?! Chiba
o vai vzajemyny z mis Lam
Nijakych vzajemyn, palko perebyv joho Charlan.
Mabu, use-taky isnuju jaki problemy. Zvaajuy na obstavyny, ja mou navi pojasnyty vam dejaki aspekty vaoho zavdannia. Zvyajno, jak vyniatok.
Charlan sydiv neruchomo. V holovi rojilysia vaki dumky. Profesijna hordis pidkazuvala vidmovytysia vid bu-jakych pojasne. Sposterihai i Techniky v takych vypadkach
robyly svoje dilo j ni pro o ne zapytuvaly. Za inych obstavyn Obysliuvaevi j na dumku ne
spalo b davaty jaki pojasnennia.
V usiakomu razi, tut o ne te. Charlan vyslovliuvav nevdovolennia prysutnistiu tak
zvanoji sekretarky. Findi bojisia, o vin moe donesty na nioho. Tikaje vynnyj, cho nema
pohoni, zlovtino podumav Charlan, namahajuy pryhadaty, de vin vyytav ciu frazu.
Rozhadaty strategiju Findi nevako. Poselyvy Charlana v jiji domi, vin, u razi potreby,
zmoe vysunuty proty nioho kontrzvynuvaennia j takym ynom znekody joho jak nebezpenoho svidka.
o , vin, zvyajno, chotiv by pouty, pid jakym prystojnym pryvodom Findi vmovliatyme joho poyty tyde v domi tijeji inky. Charlan pryhotuvavsia sluchaty, maje ne prychovujuy svojeji znevahy.
Jak vam vidomo, poav Findi, ymalo Stori znaju pro isnuvannia Vinosti.
Vony vvaaju, o osnovne nae zaniattia miasova torhivlia, i ce nam na ruku. Krim toho,
chodia utky, o my majemo vidvernuty katastrofu, jaka niby zahrouje liudstvu. Zrozumilo,
ce vsioho-na-vsioho zabobony, ta oskiky ci zabobony bi-men vidpovidaju istyni, to j vony
nam na ruku. Cili pokolinnia my yvymo viduttiam bezpeky j upevnenosti v zavtraniomu
dni. Vam use zrozumilo?
Charlan kyvnuv holovoju. Neve Findi maje mene za Unia? podumav vin.
Findi provadyv dali:
Odnak je rei, pro jaki asivjany ne povynni znaty. I nasampered pro te, jak my, v razi
potreby, zminiujemo Reanis. Taki znannia mou pryzvesty do achlyvych naslidkiv. A tomu
slid zavdy vykresliuvaty z Reanosti bu-jaki obstavyny, o spryjaly b oderanniu
asivjanamy informaciji pro nau spravniu dijanis. Cho by tam jak, ale as vid asu v tomu

abo tomu Storii zjavliajusia nebaani povirja odo Vinosti. Vony zarodujusia perevano
sered pravliaych kil, tobto v tych grupach liudej, o najastie zachodia z namy u kontakt i
vodnoas vidihraju valyvu ro u formuvanni tak zvanoji hromadkoji dumky.
Findi zrobyv pauzu, nemov ekav vid Charlana zapyta abo komentariv. Ta Charlan
uperto movav.
Vidtodi, jak blyko roku tomu biroku tomu my zdijsnyly Zminu Reanosti 433
486, serijnyj nomer F-2, viv dali Findi, zjavylysia oznaky podibnoho, nebaanoho dlia
nas povirja. Ja proanalizuvav obstavyny, o porodyly joho, dijov pevnych vysnovkiv i podav
svoji rekomendaciji Radi asiv. Odnak Rada asiv vidchylyla jich, motyvujuy tym, o vony
gruntujusia na malojmovirnych danych. Rada napoliahaje na tomu, ob pidtverdyty moji
rekomendaciji priamym Spostereenniam. Ce nadto delikatna sprava, j tomu ja poprosyv doruyty jiji same vam, i z cijeji pryyny Obysliuva Tvisel pohodyvsia zadovonyty moje prochannia. Todi ja vyriyv znajty arystokratku, jaka b adala praciuvaty u Vinosti. Ja znajov
jiji, zrobyv svojeju sekretarkoju j praciuvav z neju v tisnomu kontakti, aby peresvidytysia, y
pidchody vona dlia naoji mety
V tisnomu kontakti! Tono skazano, podumav Charlan.
Joho hniv buv spriamovanyj ne tak proty inky, jak proty samoho Findi.
Vona pidchody nam z usich pohliadiv, provadyv dali Findi. My jiji nehajno
povernemo v as. Poselyvy u jiji domi, vy matymete nahodu vyvaty yttia liudej jiji kola.
Teper vy rozumijete, dlia oho ja vziav jiji siudy na robotu j omu chou, ob vy poyly v neji?
Ja vas udovo rozumiju, zapevniaju vas, vidpoviv Charlan, ne prychovujuy ironiji.
Ote, vy pryjmajete moju propozyciju?
Koly Charlan vyjov z kabinetu, joho poryvalo palke baannia daty Obysliuvaevi bij.
Findi ne vdassia obchytruvaty joho! Vin ne dozvoly poyty sebe v durni!
I, zvyajno, pereduttia majbutnioho pojedynku, tverdyj namir perechytruvaty Findi
pojasniuvaly te radisne zbudennia, jake ochopylo joho, koly vin podumav pro nastupnu podoro u 482-e.
Tiky ce, a ne o ine.

Majetok Nojs Lambent buv roztaovanyj u zatynij, bezliudnij miscyni, poblyzu odnoho
z najbiych mist Storiia. Charlan dobre znav te misto, navi krae, ni bu-chto z joho
yslennych yteliv. Praciujuy Sposterihaem u cij Reanosti, vin vidvidav tut koen kvartal i
kone desiatyriia.
Vin dobre znav misto i v asi, i v Prostori. Vin mih ujavyty sobi joho jak jedynyj yvyj
organizm, o perebuvaje u postijnomu rozvytku zi svojimy zletamy j padinniamy, radoamy
j tryvohamy. Teper vin mav proyty u niomu tyde korotku my v upovinenomu ytti
cioho betonovo-stalevoho veleta.
Joho poperedni doslidennia dedali bie zosereduvalysia na vyvenni perikiv
najbahatych i najvplyvoviych hromadian mista, jaki vyznavaly za krae yty v zatynych
pozamikych kotedach.
Jak i v bahatioch inych Storiiach, u 482-mu materini blaha rozpodilialysia nerivnomirno. Socilogy pojasniuvaly ce z dopomohoju specinoho rivniannia (vono drukuvalosia
v presi, ale Charlan malo o z nioho zrozumiv). Rivniannia vlasne vyznaalo try umovy rozpodilu materinych blah dlia bu-jakoho Storiia, i v 482-mu ci umovy buly na mei molyvoho. Socilogy pochytuvaly holovamy j kazaly, o koly novi Zminy Reanosti ne polipa
stanovye, to vynykne potreba v najreteniych Spostereenniach.
Jak ue bulo skazano, rivniannia vkazuvalo na nespravedlyvi umovy rozpodilu materinych blah. Ce oznaalo, o isnuje pryvilejovanyj klas, dozvinyj vytonenyj sposib yttia
jakoho v najkrai asy spryjav rozvytkovi kutury. I poky ne vyjavyvsia achlyvyj bik
takoho sposobu yttia, poky pryvilejovanyj klas e ne zovsim zabuvav pro vidpovidanis za
naslidky svojich pryvilejiv, poky zahnyvannia kutury ne stavalo oevydnym, Vini zakryvaly
oi na nerivnomirnyj rozpodil materinych blah i vypravlialy ini, men pryvablyvi nevidpovidnosti v sviti.
Postupovo Charlan poav rozumity vse ce. Ranie, perebuvajuy v asi, vin zupyniavsia
na noivliu u hoteliach najbidniych kvartaliv mista, de pryjidomu bulo lehko zalyytysia
nepomienym, de na uoho nichto ne zvertav uvahy i de odnym mene y bie ne malo
nijakoho znaennia, a tomu prysutnis Sposterihaa niym ne zahrouvala Reanosti. A koly
j ce stavalo nebezpeno, koly mohlo dijty do krytynoji toky, vnaslidok oho rozsypavsia b
kartkovyj budynook Reanosti, Charlan nouvav prosto neba, de-nebu pid yvoplotom.
U nioho navi zrobylosia zvykoju maty na prykmeti tyny, poblyzu jakych ne vetajusia
unoi fermery, volociuhy y bezdomni sobaky.
A teper Charlan niyvsia v liku, zroblenomu z reovyny, prosoenoji sylovym polem. To
buv osoblyvyj splav reovyny j energiji, jakyj vykorystovuvavsia u suspistvach z najvyym
rivnem ekonomiky. Protiahom bahatioch stoli takyj splav zastosovuvavsia ride, ni ysta reovyna, ale astie, ni ysta energija. V usiakomu razi, posti zruno obliahala tilo, stavala
tverdoju, koly vin leav, pruno j lehko piddavalasia, koly vin chotiv povoruchnuty abo perevertavsia na druhyj bik.
Charlan neochoe vyznav zrunis takych reej, ale vodnoas schyliavsia do mudroho
pravyla, o zaklykalo koen Sektor Vinosti yty za serednioju kaloju svoho Storiia i ne
prahnuty do rozkoi. Todi krae znatyme problemy, hostrie viduje duch Storiia j
unykne sociloginych krajnoiv.
A nepohano vse-taky yty sered arystokrativ, podumav Charlan.
I ve zasynajuy, vin zhadav pro Nojs.
Jomu snylosia, o vin prysutnij na zasidanni Rady asiv. Nezvoruno sydy, zimknuvy
pered soboju paci ruk i zverchnio dyvysia na malekoho, zovsim krychitnoho Findi, a toj

tremty vid achu, vysluchovujuy uchvalu, o pryrikaje joho na vine Spostereennia v odnomu z nevidomych Stori, de daleko-daleko v Majbutniomu.
Neadni slova vyroku zlitaju z Charlanovych ust, a pravoru vid nioho sydy Nojs Lambent.
Speru Charlan i ne pomityv jiji, ale teper dedali astie pozyraje na divynu, i v holosi
joho postupovo propadaje riuis.
Neve nichto, krim nioho, jiji ne bay? Usi leny Rady spriamuvaly svoji pohliady kudy
udalynu, j tiky Tvisel usmichajesia Charlanovi, dyvliay kri Nojs, niby jiji tut nemaje.
Charlan choe nakazaty jij vyjty, ale slova zastriahaju u horli. Namahajesia vidtovchnuty divynu, ale ruky ne sluchajusia joho.
Findi poynaje smijatysia holosnie e holosnie
I raptom vin zrozumiv, o ce smijesia Nojs Lambent.
Charlan rozpliuyv oi j kika sekund dyvyvsia na divynu, per ni zbahnuv, de vin i
jak siudy potrapyv. Kimnata bula zalyta jaskravym sonianym svitlom.
Vy tak stohnaly uvi sni j lupciuvaly poduku, skazala vona. o pohane prysnylo?
Charlan promovav.
Vanna hotova, ebetala Nojs. I odiah tako. Ja prynesla vam zaproennia na
siohodninij veir. Jako dyvno znovu povernutysia do svoho zvynoho yttia pislia takoho
tryvaloho perebuvannia u Vinosti!
Charlana stryvoyla jiji balakuis.
Spodivaju, vy nikomu ne skazaly, chto ja?
Zvyajno, ni.
Zvyajno, ni! Findi mav poturbuvatysia pro taku dribnyciu, zaprogramuvavy psychiku
divyny pid narkozom. Ta mih i podumaty, o taka perestoroha zajva. Pislia toho, jak pobuvav z neju v tisnomu kontakti.
Cia dumka dratuvala Charlana.
Bude krae, koly vy mene turbuvatymete jakomoha mene, promovyv vin.
Nojs uraz znitylasia, podyvylasia na nioho jako nepevno j vyjla.
U pochmuromu nastroji Charlan pryjniav vannu j odiahsia. Navriad y vin rozvaatymesia na siohodninij veirci. Jomu dovedesia unykaty rozmov, trymatysia jakomoha neprymitnie, pidpyrajuy stinku de u kutku, aby ne pryvertaty do sebe uvahy hostej. Joho
spravnie pryznaennia vse sluchaty, sposterihaty j robyty vysnovky. Inych obovjazkiv tut
u nioho nemaje.
Dosi Charlana jak Sposterihaa ne cikavyly naslidky joho Sposteree, vin navi ne znav,
o same treba zjasuvaty. e buvy Unem, vin tverdo zasvojiv, o Sposteriha ne povynen
znaty, jakych same danych ekaju vid nioho, ne povynen zamysliuvatysia nad tym, jaki vysnovky budu zrobleni na pidstavi zibranych nym danych. Vvaalosia, o poinformovanis
Sposterihaa avtomatyno spotvoriuje joho baennia svitu, cho by jak vin namahavsia buty
objektyvnym.
Ta za teperinich obstavyn nevidannia dratuvalo joho.
U hlybyni dui Charlan buv perekonanyj, o ci joho Spostereennia nikomu ne potribni, a sam vin prosto ihraka v rukach Findi. Vin i Nojs
Charlan suvoro hlianuv na svoje trymirne zobraennia, vidtvorene Reektorom za dva
futy poperedu. Jaskravyj, bez jedynoho va odiah u styli 482-ho, jakyj ino obliahav tilo, jak
zdalo Charlanovi, robyv joho sminym.
Charlan same zakinyv na samoti svij snidanok, jakyj podav jomu robot, koly do kimnaty
vbihla zadychana Nojs Lambent.
Techniku Charlan, ue erve! vypalyla vona.
Ne nazyvajte mene tut Technikom, suvoro zasterih vin. Nu j o z toho, o ve
erve?

 Ta ja v liutomu perejla na robotu vona zatnula u neriuosti, tudy, a ce bulo

vsioho misia tomu.
Charlan nasupyv brovy.
A jakyj zaraz rik?
O, rik pravynyj.
Vy pevni?
Cilkom. Chiba moe statysia jaka pomylka?
Nojs mala dyvnu zvyku: koly rozmovliala z Charlanom, to stavala zovsim blyko do nioho, maje vprytul, i ce joho dratuvalo, a erez lehku epeliavis (prytamannu vsim yteliam
Storiia) mova jiji skydalasia na dytiayj lepet. Ni, vin ne kliune na ciu prynadu. Charlan
vidstupyv na krok nazad.
Pomylky tut nemaje. Vas povernuly same cioho misiacia, bo vin najspryjatlyviyj. A
faktyno ve cej as vy proyly tut.
Neve take moe buty? vona zliakano podyvylasia na nioho. Ja nioho cioho ne
pamjataju. Neve ja rozdvojuvalasia?
Charlan e due rozdratuvavsia, cho jakoji vydymoji pryyny na te ne bulo. Ale jak
vin mih pojasnyty jij isnuvannia mikrozmin, o zumovliujusia bu-jakym peresuvanniam u
asi i zdatni zminyty yttia liudyny bez pomitnych naslidkiv dlia Storiia vzahali. Navi Vini
inodi zabuvaju pro riznyciu mi mikrozminamy (pyesia z maloji litery) i tymy Zminamy
(pyesia z velykoji litery), jaki istotno vplyvaju na Reanis.
Vinis znaje, o roby, i ne stavte zajvych zapyta. Vin promovyv ciu frazu tak
hordovyto, movby sam buv Starym Obysliuvaem i osobysto vyriyv, o erve
najspryjatlyviyj misia roku, a mikrozmina, vyklykana strybkom kri try misiaci, ne moe
rozvynutysia v Zminu.
Vychody, ja vtratyla try misiaci svoho yttia, ne vhavala Nojs.
Charlan zitchnuv.
Vae peresuvannia kri as aniskiky ne vplynulo na va biloginyj vik.
To ja vtratyla y ne vtratyla?
o same?
Try misiaci yttia.
Prysiahaju Vinistiu, inko, vy ne vtratyly odnoji sekundy svoho yttia. Vy ne mohly
vtratyty, ja vam pojasniuju. Ostanni slova vin maje prokryav.
Vona zliakano vidstupyla nazad i vraz zachychotila.
U vas kumednyj akcent, kri smich prokazala vona. Nadto, koly hnivajetesia.
Nojs vyjla. Charlan rozhubleno dyvyvsia jij uslid. Jakyj moe buty akcent? Vin rozmovliaje movoju pjatdesiatoho tysiaoriia ne hir za bu-koho v Sektori. A moe, j krae.
Durne divyko!
Vin raptom pomityv, o znovu stoji bilia Reektora, dyvysia na svoje vidbyttia, a vidbyttia, namoryvy olo, dyvysia na nioho. Charlan rozhladyv zmorky j podumav: Vrodlyvym mene ne nazve. Oi maleki, vucha styra, pidboriddia kvadratne.
Dosi vin nikoly ne zamysliuvavsia nad takymy reamy, ale teper jomu oho uraz spalo
na dumku, o, mabu, pryjemno buty vrodlyvym.
Pizno vnoi Charlan dopovnyv svoji notatky zapysamy neodavno poutych rozmov,
poky e vony buly svii v pamjati. Jak zavdy v takych vypadkach, vin posluhuvavsia molekuliarnym dyktofonom, vyhotovlenym u pjatdesiat pjatomu Storii. To buv nevelykyj,
niym ne prymitnyj cylindryk buroho kolioru otyry z polovynoju diujmy zavdovky j odyn
u dimetri. Joho lehko bulo schovaty za vylohu rukava, v kyeniu y pid pidkladku, zaleno
vid styliu odiahu, abo pryepyty do pojasa, gudzyka y brasleta.
Cho by de i jak joho nosyly iz soboju, dyktofon mih zapysaty ponad dvadcia mijoniv
sliv na konomu zi svojich trioch molekuliarno-energetynych rivniv. Cylindryk buv spolue-

nyj z krychitnymy navunykamy ta mikrofonom z dopomohoju chvyliovoho zvjazku, j ce davalo zmohu Charlanovi sluchaty j rozmovliaty vodnoas.
Zaraz dyktofon vidtvoriuvav koen zvuk, o prolunav pid as veirky, a Charlan,
uvano sluchajuy, dyktuvav svoji vraennia, davav pojasnennia, zistavliav fakty. Vse ce zapysuvalosia na druhomu rivni. Po zakinenni Spostereennia vin zapye svij zvit ue na tretiomu
rivni cioho molekuliarnoho dyktofona; to budu reteno dibrani fakty j stysli komentari do
nych.
Do joho kimnaty nespodivano uvijla Nojs Lambent. Vona ne poperedyla pro svij
prychid, navi ne podzvonyla v dveri, j Charlan buv nevdovolenyj. Vin zniav mikrofon ta navunyky, zasunuv jich useredynu cylindryka, poklav dyktofon u futliar i spereserdia hriuknuv
pokrykoju.
omu vy zavdy robyte takym serdytym, koly bayte mene? koketno zapytala
Nojs. Jiji ruky j plei buly oholeni, a dovhi nohy, obtiahnuti pinolonom, svitylysia mjakym
merechtlyvym svitlom.
Ja ne serdytyj, vidpoviv Charlan. Do vas u mene vzahali nemaje nijakych pouttiv.
U ciu my vin buv perekonanyj, o kae pravdu.
Vy j dosi praciujete? Mabu, utomylysia?
Ja ne mou praciuvaty, poky vy tut, proburmotiv vin.
Ni, vy na mene serdytesia! Za ve veir ne skazaly meni odnoho slova.
Ja tut ni z kym ne rozmovliav. Mene siudy poslaly ne dlia toho, ob tereveni pravyty.
Vsim svojim vyhliadom vin vykazuvav, o ne moe doekatysia, koly ve vona pide.
Ne sertesia. Vypyjte krae. Meni zdalosia, niby vam spodobavsia na veori na
napij. Ta odnoho kelycha malo, osoblyvo, koly vy zbyrajetesia e praciuvaty.
Vin pomityv, jak pozad neji zjavyvsia malekyj robot i pidplyv do nioho po hladekij
poverchni sylovoho polia z veereju na taci.
Za veereju Charlan jiv nebahato, odnak potrochu skutuvav konoji stravy. Vsi vony
buly znajomi jomu z mynulych Sposteree, ale todi vin ne jiv jich (chiba o vidkuuvav maleki matoky z doslidnykoju metoju). Charlan zmuenyj buv pryznatysia sobi, o vsi najidky jomu spodobalysia. Nadto piniavyj svitlo-zelenyj napij, o pachnuv mjatoju (ne alkohonyj, ni, vin dije jako inake) j prypav do smaku vsim hostiam. Dva biroky tomu, do ostannioji Zminy Reanosti, cioho napoju v 482-mu e ne bulo.
Robot podav jomu druhyj kelych; Charlan na znak podiaky kyvnuv Nojs holovoju.
Cikavo, omu vse-taky Zmina Reanosti, jaka praktyno ne prynesla zynych zmin u
yttia Storiia, spryjala pojavi novoho napoju? A vtim, vin ne Obysliuva i ne povynen stavyty sobi takych zapyta. Do toho navi najretenie Obyslennia ne usune vsich nejasnostej,
vypadkovych efektiv. Koly bulo b ne tak, to nao todi zdalysia Sposterihai?
Krim nych, u domi ne bulo nikoho. Tiky vin ta Nojs. Ostanni dva desiatyriia tut osoblyvoju populiarnistiu korystuvalysia roboty; vony vytisnyly sluh-liudej, i, oevydno, moda na
nych u cij Reanosti trymatymesia e rokiv z desia.
Zvyajno, v oach Nojs ta jiji suasnykiv ne bulo nioho neprystojnoho v tomu, o
vony zalyyly udvoch; inka 482-ho Storiia bula tak samo ekonomino nezalena, jak i
olovik, i mohla pry baanni staty matirju, ne narodujuy dytyny.
I vse-taky Charlan pouvavsia nezruno.
Divyna leala na kanapi, spery na liko. Mjake, mereane ukryvalo vhynalosia pid
neju, obhortalo tilo, movby adibno obnimalo joho. Nojs rozzula svoji prozori erevyky j pid
pinolonom vydno bulo, jak vona stuliaje j roztuliaje paci nih, nemov peene kotenia, hrajuy, to vypuskaje, to chovaje kihtyky.
Vona motnula holovoju, i vyhadlyva zaiska vraz rozsypalasia, temne volossia chvyleju
spalo na jiji oholeni bili plei, jaki staly e pryvablyvii v takomu arivnomu obramlenni.
Skiky vam rokiv? mlosno proepotila vona.

Ni v jakomu razi vin ne povynen vidpovidaty na ce zapytannia. To ne jiji dilo. Vin povynen skazaty emno j tverdo: Dozvote meni, bu laska, praciuvaty dali. Ta natomis vona
poula zovsim ine:
Trydcia dva.
Zvyajno, vin mav na uvazi biroky.
Ja moloda za vas. Meni dvadcia sim. Ta, na a, ja ne zavdy vyhliadatymu molodoju za vas. Koly ja stanu zovsim starekoju, a vy zalyytesia takym, jak i teper. Skai, a vam
podobajesia va vik? omu b vam ne skynuty kika rokiv? Chiba vam ne choesia buty molodym?
Pro o ce vy?
Charlan poter olo, aby vtoropaty, pro o jdesia.
Vy nikoly ne pomrete, tycho skazala vona. Ade vy Vinyj.
o ce, zapytannia y tverdennia?
Vy z hluzdu zjichaly, vidpoviv vin, my tak samo starijemo j pomyrajemo, jak i
vsi liudy.
Rozkazujte, rozkazujte, promovyla vona nykym hluzlyvym holosom.
Jak melodijno zvuala v jiji ustach mova pjatdesiatoho tysiaoriia, jaka zavdy zdavalasia Charlanu hruboju ta nepryjemnoju! A moe, dobra veeria j napojene aromatom povitria prytupyly joho sluch?
Vy moete pobuvaty v usich asach, vidvidaty bu-jakyj kutook Zemli. Ja tak chotila
praciuvaty v Vinosti. Skiky dovelosia ekaty, poky meni dozvolyly. Ja vse spodivalasia, o j
mene zroblia Vinoju, a todi dovidalasia, o tam tiky sami oloviky. Dechto navi ne chotiv
rozmovliaty zi mnoju lye tomu, o ja inka. Ot i vy, napryklad, ne chotily zi mnoju rozmovliaty.
My vsi taki zaklopotani, proburmotiv Charlan, namahajuy podolaty v sobi zacipeninnia, o ochopylo joho. Ja zavdy buv due zaklopotanyj.
A omu sered Vinych nemaje inok?
Charlan doviriav sobi ne nastiky, ob vidpovisty na ce zapytannia. Ta j o vin mih
skazaty? o leniv Vinosti dobyraju nadzvyajno reteno, vychodiay z dvoch obovjazkovych umov. Po-pere, Vini maju buty bezdohanno pidhotovleni do majbutnioji roboty, a,
po-druhe, vyluennia jich z asu ne povynno zakodyty Reanosti.
Reanis! Cioho slova vin musyv unykaty tut za bu-jakych obstavyn. Charlan uraz viduv zapamoroennia, vse dovkola pilo obertom, i vin zapliuyv na my oi, ob zupynyty
kruhover.
Skiky udovych kandydatur ne pidijlo dlia Vinosti tiky tomu, o vyluennia jich iz
asu oznaalo b, o chto ne narodysia, chto ne pomre, chto ne odruysia, o ne vidbudesia i Reanis poverne v tomu napriamku, jakoho Rada asiv ni za o ne moe dopustyty.
y mih vin skazaty jij, o inky maje nikoly ne vidpovidaly obovjazkovym umovam, bo
z jakycho nezrozumilych dlia nioho pryyn (moe, Obysliuvai j rozumily jich, ale vin ni)
vyluennia z asu inky spryynialo v sto raziv hiri naslidky, ni vyluennia olovika.
Dumky plutalysia jomu v holovi, vony rozbihalysia, krulialy bezladno j splitalysia u vyhadlyvi, maje fantastyni, ymo navi pryjemni obrazy. Nojs bula zovsim blyko, j zaraz vona
vsmichalasia. Jiji holos dolynav do nioho, mov lehkyj poduv vitru:
Och, ci Vini! Vsi vy taki potajni. Zajvoho slova ne skaete. Zroby mene Vinoju.
Jiji slova zlyvalysia j lahidno brynily v joho mozku odnijeju protialyvoju notoju.
Jomu tak chotilosia skazaty jij: Liuba ledi, Vinis ne misce dlia rozvah. My praciujemo! My vyvajemo do najmenych podroby usi asy z samoho poatku zasnuvannia Vinosti j doty, poky ytyme liudstvo na Zemli, i z neskinennoho ysla najavnych molyvostej
namahajemosia vybraty najkrai, potim vyriujemo, de v asi mona zrobyty zovsim neznanu Zminu, ob peretvoryty ci molyvosti v reanis, a oderavy novu reanis, znovu ukajemo molyvostej dlia jiji polipennia i tak praciujemo bez kincia j kraju e vidtodi, jak

Viktor Malanson vidkryv u dalekomu pervisnomu 24-mu Storii Temporane Pole, pislia
oho stalo molyvym zasnuvannia Vinosti v 27-mu; tajemnyyj Malanson, jakyj nevi zvidky
vziavsia i faktyno zasnuvav Vinis i novi molyvosti i znovu j znovu j tak bez kincia j
kraju zavdy vino
Vin trusnuv holovoju, ale dumky ne perestavaly rojitysia j vychorytysia u alenim tanku,
splitajuy u dedali vyhadlyvii obrazy, a poky raptom u joho mozku na jaku my jaskravym
spalachom zblysnula zdohadka i zhasla.
Cia my povernula joho do dijsnosti. Vin e namahavsia vchopytysia za neji, ale vona
ezla.
Mjatnoho napoju?
Nojs bula ve tak blyko, o jiji oblyia zdalosia jomu nevyraznoju pliamoju. Vin viduvav na svojich okach lehekyj dotork jiji volossia, teplo jiji dychannia. Vin povynen buv
vidsunutysia, vstaty, ale dyvno, prosto nejmovirno jomu ne chotilosia cioho robyty.
Ot jakby ja stala Vinoju proepotila vona tak tycho, o vin ledve rozuv jiji slova
erez kalatannia vlasnoho sercia.
Jiji volohi huby buly le roztuleni.
Zroby mene Vinoju.
Vin ne mih zbahnuty, o vona maje na uvazi, ta raptom slova vtratyly dlia nioho bujake znaennia.
ahue polumja ochopylo joho. Vin nezhrabno prostiahnuv do neji ruky, tak, niby ukav
jiji iz zavjazanymy oyma, navpomacky. Vona ne opyralasia. Tiky vraz obmjakla j pokirno
viddalasia jomu.
Use stalosia nemovby uvi sni, nae ne z nym, a z kymo inym. Ce zovsim ne bulo takym
vidrazlyvym, jak dosi ujavlialosia jomu, a vyde zjavylosia potriasinniam, jakym radisnym
vidkryttiam.
A potim vona pryhornulasia do Charlana j dyvylasia na nioho ninymy, le usmichnenymy oyma, a vin nevmilo pestyv jiji vohkuvate volossia j a tremtiv i zadychavsia vid astia.
Vona he pereminylasia v joho oach. Vona ve ne bula dlia nioho kolynioju Nojs Lambent, inkoju zi svojim okreminim nezrozumilym jomu yttiam. Jako dyvno j zovsim nespodivano vona stala astokoju joho samoho.
Nioho takoho ne peredbaala prostorovo asova instrukcija, ale Charlan ne viduvav
dokoriv sumlinnia. Tiky dumka pro Findi probudyla v joho hrudiach nestrymne pouttia.
Ale to ne bulo pouttia vyny.
To bulo zadovolennia j navi trimf!
Charlan dovho ne mih zasnuty. Zapamoroennia mynulosia, ale viduttia nezvynosti
toho, o vidbuvajesia, vse e ne pokydalo joho. Vpere za vse svoje dorosle yttia vin leav
iz inkoju v odnomu liku.
Vin uv jiji tyche dychannia, a v mianomu vidsviti stin na steli bayv nevyrazni obrysy
jiji tila. Dosy lye prostiahty ruku j vin viduje joho teplo, ale vin ne smiv navi povoruchnutysia, aby ne rozbudyty jiji. Jomu vraz podumalo, niby vona spy za nych oboch, za sebe i za
nioho j tiky-no vona prokynesia, vse, o stalosia mi nymy, znykne.
o za dyvna hadka vona nemov vidbylasia vid toho udernakoho fantastynoho vychoru, o e zovsim nedavno pronosyvsia v joho mozku
Ci dyvni dumky meuvaly z boevilliam. Vin namahavsia pryhadaty jich marna ri! I
ot dlia nioho raptom stalo due valyvym povernuty ci dumky. Choa vin ne pamjatav usich
podroby, odnak buv pevnyj, o na jaku my jomu vidkrylo o due valyve.
Vin ne pamjatav, u omu same poliahalo ce vidkryttia, ale joho ochopylo te viduttia
polehkosti, jake buvaje v napivsni, koly v mozku pered vnutrinim zorom vidkryvajusia neprystupni najavu obriji.
Baannia o pryhadaty dedali posyliuvalosia. omu vin ne pamjataje takoji valyvoji
zdohadky?

V ciu my navi dumky pro divynu, o spala poru, vidijly na zadnij plan.
Jakby meni tiky vchopytysia za nytoku mirkuvav Charlan, ja dumav pro Reanis ta Vinis tak, i e pro Malansona ta Unia Kupera!
Charlan uraz zavmer. omu vin zhadav pro Unia? Do oho tut Kuper? Vin e todi ne
dumav pro nioho?
Todi omu imja Brinzli eridana Kupera spalo jomu na dumku teper?
Charlan nasupyv brovy. Jaka istyna zvjazuje vse ce v odyn vuzol? o vin sylkujesia zrozumity? Zvidky v nioho zjavylosia nepereborne baannia o pryhadaty?
Charlan a pocholov uve ci zapytannia vraz osiajaly vse dovkola dalekym odsvitom
nedavnioho spalachu v joho mozku, j vin maje pryhadav.
Vin leav, zatamuvavy podych, aby ne spolochaty dumky, o ve zaroduvalasia v holovi. Chaj vona sama pryjde.
Chaj pryjde sama!
I v tyi cijeji noi, jaka ve j tak stala najvalyvioju, najvyznanioju v joho ytti, jomu
zjavylasia ta dumka, kotru za inych, normanych obstavyn vin vidkynuv by bez usiakych vaha.
Vin dav jij rozbrukuvatysia, rozcvisty j dozrity, a poky vona pojasnyla jomu sotni dyvnych i nezrozumilych reej, jaki inake zalyalysia b prosto dyvnymy j nezrozumilymy.
Pislia povernennia do Vinosti vin e musy doslidyty vse ce, pereviryty, ale v hlybyni
dui vin ue buv cilkom perekonanyj, o rozhadav stranu tajemnyciu, jaku ne povynen buv
znaty.
Tajemnyciu, vid jakoji zalealo isnuvannia Vinosti.

Mynuv misia biloginoho asu vid tijeji noi v 482-mu, koly Charlan piznav bahato
novych dlia sebe reej. Teper, jako braty zvyajnyj vymir asu, joho viddilialy vid tijeji noi
maje dvi tysiai Stori. Zaraz, perebuvajuy vid Nojs Lambent u dalekomu Majbutniomu,
vin namahavsia vyvidaty z dopomohoju lestoiv, pidkupu j antau, jaku ro pryhotuvaly
dlia neji v novij Reanosti?
Joho povedinka bula ymo hirym, ni prosto poruenniam profesijnoji etyky. Ale ce
joho ne chvyliuvalo. Za cej bimisia vin ue stav zloyncem u vlasnych oach. Prosto bezhluzdo prychovuvaty vid sebe cej fakt. Novyj zloyn ue nioho ne zminiuvav, zate, koly jomu
potalany, vin bahato vyhraje.
I o, unaslidok usich cych zloynnych manipuliacij (jomu j na dumku ne spadalo dobyraty mjakych vyraziv), vin stojav pered vchodom u 2456-e. Vchid u as buv nabahato skladnioju proceduroju, ni prosto perechid mi Vinistiu j achtoju kapsuly. Dlia toho ob uvijty
v as, slid z nadzvyajnoju tonistiu vstanovyty na kalach pryladiv koordynaty potribnoji
toky zemnoji poverchni j vidpovidnoji myti asu danoho Storiia. Nezvaajuy na velyeznu
vnutriniu napruhu, Charlan nastrojuvav prylady lehko j upevneno svidennia joho velykoho dosvidu ta neabyjakoho talantu.
I o vin opynyvsia v maynnomu vidsiku kosminoho korablia, o joho vpere koly
pobayv na ekrani u Vinosti. Mabu, cijeji bimyti Socilog Voj u cilkovytij bezpeci sydy
pered tym samym ekranom i sposterihaje, jak Technik zdijsniuje svij Akt Vplyvu.
Charlan ne pospiav. Vidsik bude poronij e 156 chvylyn. opravda, prostorovo
asova instrukcija dozvoliala jomu vykorystaty tiky 110 chvylyn, a reta 46 chvylyn bula
zvyajnym sorokaprocentnym zapasom. Zapas davavsia na vypadok krajnioji potreby, i
Technikam ne rekomenduvalosia vykorystovuvaty joho. Poyrai zapasiv nedovho zalyalysia Specilistamy.
A vtim, Charlan mav namir vykorystaty ne bie dvoch chvylyn iz sta desiaty dozvolenych
instrukcijeju.
Nasadenyj na zapjastok generator Polia okutuvav Charlana nevydymym serpankom
biasu (ce bula svojeridna emanacija Vinosti) i v takyj sposib zachyav joho vid bu-jakych
naslidkiv Zminy Reanosti. Charlan stupyv krok upered, do stinky, zniav z polyci nevelyku
korobku i obereno perestavyv jiji na zazdalehi pidhotovlene misce na nynij polyci.
Zrobyvy svoje dilo, vin povernuvsia u Vinis. Dlia nioho ce bulo tak samo prosto, jak
uvijty do kimnaty erez dveri. Jakby chto iz asivjan sposterihav joho v ciu my, jomu zdalosia b, o Charlan nespodivano znyk.
Nevelyka korobka leala teper na novomu misci. Vona ne odrazu vidihraje svoju ro u
svitovij istoriji. Myne kika hodyn, i olovia ruka prostiahnesia po neji, ale ne znajde jiji na
misci. Pivhodyny bude zhajano na rozuky, a tym asom znykne sylove pole j mechanikovi
maynnoho vidsiku urvesia terpe. Pojniatyj hnivom, vin pryjme riennia, vid jakoho utrymavsia b u poperednij Reanosti. I jak naslidok valyva zustri ne vidbudesia; olovik, o
mav pomerty, proyve e odyn rik; druhyj toj, kotryj povynen buv yty, navpaky, pomre
doasno.
Cia lanciuhova reakcija poyriuvatymesia dali j dali j dosiahne svojeji najvyoji toky
v 2481-mu erez dvadcia pja Stori pislia Aktu Vplyvu. Potim intensyvnis Zminy Reanosti
spade. Teoretyky stverduju, o vona nikoly ne dorivniuvatyme nuliu, ale ve erez pjatdesiat Stori jiji ne mona bude pomityty navi za najpyniych Sposteree.
Zrozumilo, o odna liudyna v asi nikoly ne dovidajesia pro bu-jaku Zminu Reanosti. V takych vypadkach mozok liudyny, jiji pamja zminiujesia tak samo, jak i materini

objekty, j tiky Vini nezvoruno, movby z inoho svitu, stea za pereminamy.

Socilog Voj pyno vdyvliavsia v holubyj ekran, de e nedavno vyruvalo napruene
yttia kosminoho portu. Vin lye krajem oka hlianuv na Charlana, koly toj uvijov, i proburmotiv kika sliv, jaki, oevydno, maly oznaaty pryvitannia.
Nad kosminym portom nemov promav urahan. Pomerklo svitlo; kolyni grandizni
sporudy skydalysia na aliuhidni rujiny. Vid kosminoho korablia zalyyvsia iravyj kistiak.
Liudej nide ne bulo vydno.
Charlan dozvolyv sobi na my usmichnutysia samymy kutokamy ust. To bula udova
MBR Maksymana Baana Reakcija. I vidbulasia odrazu. Choa Zmina ne kone mala vidbutysia nehajno pislia Aktu Vplyvu. Koly rozrachunky, o pereduju Aktu Vplyvu, buly ne
dosy toni, dovodylosia ekaty Zminy (za biloginym asom) cili hodyny, a to j dni. I tiky
pislia toho jak zvodylysia do nulia vsi stupeni svobody, vynykala nova Reanis. Koly zalyala bodaj najmena jmovirnis protydiji, Zmina ne vidbuvalasia.
Charlan pyavsia tym, o koly vin sam rozrachovuvav MNZ, koly vin sam, vlasnymy
rukamy zdijsniuvav Akt Vplyvu, to stupeni svobody vyerpuvaly odrazu i Zmina nastavala
nehajno.
udovyj buv kosmoport, sumno promovyv Voj.
Cia fraza boliae pyhnula Charlana; jomu zdalosia, o vona prynyuje efekt joho roboty.
A meni joho ne koda, skazav vin. Jak na mene, to kosmini podoroi slid bulo
b uzahali vykreslyty z reanosti.
Vy tak vvaajete?
A jaka z nych korys? Zachoplennia kosmosom nikoly ne tryvalo bie tysiai, nu, chaj
dvoch tysia rokiv. Potim liudiam ce nabrydaje. Vony povertajusia na Zemliu, a koloniji na
inych planetach vymyraju. Mynaje pja y tam sorok abo pjatdesiat tysiaori, i vse poynajesia spoatku, ob znovu tak samo bezslavno zakinytysia. Marna trata syl.
A vy losof, sucho promovyv Voj.
Charlan poervoniv. Jakyj sens iz nym rozmovliaty? Vsi vony odnakovi, podumav
vin i, ob zminyty temu rozmovy, serdyto burknuv:
o tam uty vid Rozrachovuvaa?
A o vy majete na uvazi?
y ne as pocikavytysia, jak u nioho spravy? Povynen e buty cho jakyj postup.
Po oblyiu Sociloga promajnula ti osudu.
Chodimo zi mnoju. Vy joho sami pobayte, skazav vin.
Tablyka na dveriach kabinetu povidomliala, o imja Rozrachovuvaa Neron Feruk.
Vono vrazylo Charlana svojeju schoistiu z imenamy dvoch seredzemnomorkych pravyteliv,
o yly za asiv Pervisnoji epochy (otynevi zaniattia z Kuperom pomitno pohlybyly Charlanovi znannia v haluzi Pervisnoji istoriji).
Odnak, naskiky mih sudyty Charlan, Rozrachovuva ne skydavsia na odnoho z tych
pravyteliv. Chudiuyj, mov skipka, tuho obtiahnutyj kiroju horbuvatyj nis, vuzluvati ruky,
dovhi paci. Natyskujuy nymy na knopky nevelykoho Analizatora, vin movby zvauvav na
svojich terezach liudki dui.
Charlan adibno dyvyvsia na Analizator. Cia mayna bula sercem i krovju Rozrachovuvaa yttia, joho kistiakom, mjazamy, kiroju i e ymo. Varto vvesty v neji bigrani
dani liudyny ta rivniannia Zminy Reanosti, natysnuty na knopoku j maynka neprystojno
zachychoty, a todi za chvylynu y za de vypliune iz sebe striku z opysom molyvych vynkiv
liudyny v novij Reanosti, e j akuratno poznay, naskiky jmovirnyj toj y toj vynok.
Socilog vidrekomenduvav Charlana. Feruk, ne prychovujuy znevahy, hlianuv na emblemu Technika j sucho kyvnuv holovoju.
Vy ve rozrachuvaly yttia tijeji molodoji ledi? zapytav Charlan.
e ni. Jak tiky bude hotovo, ja povidomliu vas osobysto.

Feruk buv odyn z tych, u koho znevaha do Technikiv vylyvala u neprychovanu zuchvalis.
Zaspokojte, Rozrachovuvau, dokirlyvo movyv Voj.
U Feruka buly svitli, maje bezbarvni viji, i erez te joho oblyia nahaduvalo erep. Vin
liuto povodyv oyma, jaki, zdavalosia, ruchaly u poronich orbitach.
Ve znyyly kosmini korabli? proburmotiv vin.
Vykreslyly iz Storiia, kyvnuv holovoju Voj.
Bezhuno, lye samymy hubamy Feruk promovyv jake slovo.
Charlan schrestyv ruky na hrudiach i vtupyvsia v Rozrachovuvaa. Toj uraz znityvsia j
vidviv oi.
Rozumije, o i joho ryce v puku, zlovtino podumav Charlan.
Posluchajte, zvernuvsia Feruk do Voja, koly vy ve tut, to pojasni, o meni
robyty iz zajavkamy na protyrakovu syrovatku? Vona je ne lye v naomu Storii. omu
todi tiky nam liu zajavky?
Vsi ini Storiia tako perevantaeni. Vy sami znajete.
Chaj todi ne nadsylaju usi zajavky nam.
Cikavo, jak my moemo zmusyty jich ne nadsylaty?
Due prosto. Chaj Rada asiv ne pryjmaje.
Ja ne komanduju Radoju.
Zate vy komandujete starym.
Charlan mymovoli, bez osoblyvoji cikavosti prysluchavsia do rozmovy. Prynajmni ce vidvertalo joho uvahu vid chychotinnia Analizatora. Charlan znav, o staryj ce Obysliuva, jakyj stojav na oli Sektora.
Ja ve rozmovliav iz starym na ciu temu, skazav Socilog, a vin, svojeju erhoju,
zvernuvsia do Rady.
Puste! Vin lye poslav tudy zvyajnu zapysku. A jomu treba bulo hrumy staty, ob
domohtysia svoho. as ue dokorinno miniaty nau polityku.
Rada ne maje namiru najblyym asom dokorinno miniaty svojeji polityky. Sam
znaje, jaki chodia utky.
e b pak! Vony, movliav, zajniati due valyvoju spravoju. orazu, jak tiky vony
poynaju chytruvaty j vykruuvaty, vynykaju utky, niby vony zajniati due valyvoju spravoju.
Koly b Charlan buv u dobromu humori, vin, lybo, zasmijavsia b, pouvy ci slova.
Feruk spochmurniv, na jaku chvyliu zadumavsia j raptom vybuchnuv:
Koly ve ci telepni zatiamlia sobi, o protyrakova syrovatka ce ne sadanci j ne
chvyliovi dvyhuny! Ja znaju, to navi chvojna hilka moe zakodyty Reanosti, ale vid protyrakovoji syrovatky zaley liudke yttia, j tut use v sotni raziv skladnie. Podyvisia, skiky
liudej oroku pomyraje vid raku v tych Storiiach, jaki ne maju protyrakovoji syrovatky. A
pomyraty, zvisno, nikomu ne choesia. I ot uriady z konoho Storiia bombarduju Vinis
prochanniamy: Bu laska, prosymo, blahajemo, nadili simdesiat pja tysia ampul syrovatky zarady vriatuvannia yttia liudej, yja smer moe staty nepopravnoju vtratoju dlia
nauky, mystectva, kutury; bigrani dani dodajusia.
Voj kvaplyvo kyvav holovoju: movliav, znaju, znaju, use ce vidomo. Prote Feruk e ne
vylyv z dui usijeji svojeji hirkoty.
ytaje ci bigraji i bay: kona liudyna heroj. Kona liudyna nepopravna
vtrata dlia svitu. Poynaje mirkuvaty, rozrachovuvaty. Spoatku dyvysia, o stanesia z Reanistiu, koly vony vyyvu poodynci, potim o vidbudesia, jako vony as jich pobery!
vyyvu u riznych pojednanniach.
Protiahom mynuloho misiacia ja rozrachuvav 572 zajavky na protyrakovu syrovatku. I
o vyjlo? Tiky simnadcia z nych zauvate, tiky simnadcia ne mohly spryynyty

nebaanoji Zminy Reanosti. I ne bulo odnoho vypadku, koly rozrachunky vkazaly b na molyvis baanoji Zminy Reanosti, ale Rada uchvalyla, o v nejtranych vypadkach slid vsetaky vydavaty syrovatku. Vony, bate, humanisty! I o simnadcia olovik za cej misia vylikuvano.
A jaki naslidky? Moe, Storiia cho trochy staly aslyvii? A orta z dva! Odnoho vylikuvaly, a desiatiom u tij samij krajini, v tomu samomu asi daly pomerty. I vsim, zvyajno,
cikavo: a omu same toho vylikuvaly? Moe, ti liudy, o pomerly, buly ne hiri, jich usi liubyly
j povaaly za yris i dobrozylyvis, a toj odyn, vriatovanyj namy aslyvyk, tiky te j roby,
o bje svoju stareku matir, a koly vypade vina chvylyna, lupciuje svojich ditej. I liudy nioho
ne pidozriuju pro Zminu Reanosti, i my ne moemo skazaty jim pro neji.
My sami sobi narobymo lycha, Voju, jako Rada asiv ne uchvaly riennia zadovoniaty zajavky na protyrakovu syrovatku tiky v tych vypadkach, koly vnaslidok nastavatyme baana Zmina Reanosti. Inoho vychodu nemaje. Vylikovuvannia chvorych na rak abo polipuje Reanis a ote, roby dobro dlia liudstva, abo pohiruje. Tretioho ne dano. A dechto
mele durnyci, o, movliav, ce ne zakody.
Socilog, o sluchav iz hrymasoju boliu na oblyi, sprobuvav zapereyty:
A ujavi sobi, o ce vy zachvorily na rak
Vae porivniannia, Voju, bezhluzde. Chiba na sentymentanosti povynni gruntuvatysia nai riennia? Ta v takomu razi my ne zrobyly b odnoji Zminy Reanosti. Ade zavdy
znajdesia odyn bidolacha, jakomu ne potalany. A o, jakby vy opynyly na joho misci, ha?
I e odne. orazu, koly my zdijsniujemo Zminu Reanosti, staje dedali vae rozrachuvaty
nastupnu, onajspryjatlyviu. Z konym birokom zrostaje jmovirnis vypadkovoji Zminy,
jaka pryzvody do nebaanych naslidkiv. A ce oznaaje, o yslo vylikuvanych vid raku zmenuvatymesia. Vono ve zmenujesia. Nastane as, koly my za birik vriatovuvatymemo lye
odnoho chvoroho. Pamjatajte pro ce.
Charlanu nadokuyv Ferukiv monolog. Podibna sturbovanis poroduvala tut samoju
profesijnoju dijanistiu. Psychology ta Socilogy v svojich ridkisnych praciach, prysviaenych
Vinosti, nazyvaly ce ototonenniam. Vini ototoniuvaly sebe iz Storiiam, u jakomu
vony praciuvaly. I turboty Storiia due asto stavaly jichnimy vlasnymy turbotamy.
Vinis vela zapeklu borobu, ob vyhnaty bisa ototonennia z dui svojich vychovanciv.
odnoho Vinoho ne maly prava pryznayty na robotu blye, ni za dva Storiia do asu, v
jakomu vin narodyvsia. Perevahu viddavaly tym Storiiam, de sposib yttia pomitno vidrizniavsia vid toho, jakyj isnuvav u ridnomu dlia specilista Storii. (Charlan podumav pro
Findi, jakyj praciuvav u 482-mu). I navi bie, jak tiky Vinoho zapidozriuvaly v ototonenni, joho nehajno perevodyly v inyj Sektor. Charlan pobyvsia b ob zaklad, o Feruk ne
vtrymajesia na svojemu misci bie jak odyn birik.
I vse-taky liudy nestrymno prahnuly znajty svoju domivku v asi. Oderymis asom
chto pro neji ne znaje? Z jakycho nezbahnennych pryyn a nadto vabyly do sebe Storiia
z rozvynenoju kosminoju technikoju. Ci pryyny davno ve slid bulo doslidyty, j tak i stalosia
b, koly b Vinis ne poterpala vid chroninoji nechoti hlianuty zboku na samu sebe.
e misia tomu Charlan znevalyvo obizvav by Feruka sentymentanym sliukom, najivnym telepnem, jakyj rozkysaje tiky erez te, o vykreslyly z novoji Reanosti elektrogravitaciju, j napadaje na ti Storiia, jaki chou oderaty protyrakovu syrovatku.
Vin mih by navi dopovisty pro nioho komu slid. Tym pae, o ce nalealo do joho
obovjazkiv. Jasno, o cij liudyni bie ne mona doviriaty.
Odnak teper zrobyty tak vin ue ne mih. Vin navi spivuvav Rozrachovuvaevi. Joho
vlasnyj zloyn buv nabahato straniyj.
I znovu dumkamy vin polynuv do Nojs.
Tijeji noi Charlan zasnuv pizno, a koly prokynuvsia jaskrave soniane prominnia ve
probyvalosia kri napivprozori stiny, rozsijujuy po kimnati matovym svitlom. Charlanovi
zdalosia, niby vin ley na chmaryni, v tumannomu vraniniomu nebi.

Nojs, smijuy, termosyla joho:

Hospody, tebe ne dobudysia!
Charlan zrobyv hariakovyj ruch, ob natiahty na sebe prostyradlo y kovdru, ta ni toho,
ni druhoho ne bulo. Todi vin zhadav, o vidbulosia mi nymy, i joho oblyia spalachnulo
rumjancem. o jomu teper robyty?
Ale tut nova dumka osiajala joho, j Charlan rizko opustyv nohy na pidlohu.
Ve pera hodyna? Neve ja prospav?
Zaspokojsia, zaraz tiky odynadcia. Tebe davno ve ekaje snidanok.
Diakuju, burknuv vin.
Idy vmyvajsia. Odeu ja tobi pryhotuvala.
Diakuju.
Vin snidav, ne pidvodiay oej. Nojs sydila navproty, spery liktem na stolyk i poklavy
pidboriddia na doloniu. Jiji huste temne volossia bulo zaesane na odyn bik, a viji zdavaly
nepryrodno dovhymy. Vona nioho ne jila, tiky pynuvala koen joho ruch.
De ty povynen buty o perij?
Na aeroboli, promymryv vin, ja prydbav kvytok.
Cikava hra. A ja propustyla cilyj sezon erez toj strybok u asi. Chto siohodni vyhraje,
jak ty hadaje, Endriu?
Vpere pouvy svoje imja z jiji ust, Charlan he zbenteyvsia; joho a zamlojilo. Vin
zaperelyvo pochytav holovoju j sprobuvav nadaty svojemu oblyiu suvoroho, neprystupnoho vyrazu. Dosi jomu tak lehko ce vdavalosia!
Ty povynen znaty. Ade ty vyvyv ve na perid. Chiba ne tak?
Skazaty pravdu, jomu chotilosia zberehty rivnyj, cholodnyj ton, ta nijak ne astylo
pozbuty nijakovosti.
Stiky podij vidbuvajesia v asi i v Prostori. Chiba zapamjataje taku dribnyciu, jak
rachunok matu?
Ty prosto ne choe skazaty meni, vereduvala vona.
Charlan ne vidpoviv. Vin natryknuv na vydelku malekyj sokovytyj plid i vkynuv u rot.
Pomovavy trochy, Nojs zahovoryla znovu:
A chiba ty ne bayv, o robylosia v cych krajach pered tym, jak ty siudy prybuv?
Ne rozpytuj mene, N-nojs. Jomu bulo vako vymovyty jiji imja.
Chiba ty ne bayv nas? Chiba ty ne znav iz samoho poatku, o my
Holos Nojs zvuav tycho j lahidno.
Ni, ni, ja ne mou pobayty sebe, zatynajuy prokazav Charlan. Ade ja ne naleu do Rea Mene tut ne bulo, poky ja siudy ne prybuv. Ja ne mou tobi cioho pojasnyty.
Charlan ukraj zbenteyvsia j rozhubyvsia. Odne te, o vona zavela rozmovu pro taki
rei, a druhe vin sam mih potrapyty v pastku, jakby povnistiu vymovyv slovo Reanis
najbi zaboronene slovo v rozmovach iz asivjanamy.
Vona zdyvovano zvela brovy, j oi jiji zrobylysia he kruhli, v nych zatanciuvaly lukavi
bisyky.
Tobi soromno?
Nam ne slid bulo cioho robyty.
omu? Z pohliadu 482-ho Storiia jiji zapytannia bulo zovsim nevynnym.
Chiba Vinym ce ne dozvoliajesia?
V jiji holosi vuvalysia artivlyvi notky, movby vona zapytuvala, y dozvoliajesia Vinym
jisty.
Ne nazyvaj mene Vinym, skazav Charlan. A koly tebe tak cikavy: zdebioho
ni.
Nu to ne kay jim. I ja ne skau.
Vona pidijla do nioho, vidtovchnuvy z dorohy plavnym ruchom stehon malekyj
stolyk, o stojav mi nymy, j sila jomu na kolina.

Na jaku my vin zacipeniv z prostiahnutymy vpered rukamy, nemov chotiv zupynyty

jiji. Ta marne. Nahnuvy, vona pociluvala joho v usta, j vid toho pocilunku sorom i zbenteennia bezslidno znykly. Na vsim sviti vony buly tiky vdvoch vin ta Nojs.
Charlan ne pomityv, koly vpere stupyv na liach, zaboronenyj profesijnoju etykoju
Sposterihaa, poav zamysliuvatysia nad problemamy danoji Reanosti j pryrodoju Zminy,
o same planuvalasia.
Majbutnia Zmina ne torknesia boliuych problem Storiia: ni vinoji morali, ni tunoho vyrouvannia liudkoho plodu, ni matrirchatu. Vse ce bulo v poperednich Reanostiach i Rada asiv spokijno j nezvoruno dyvylasia na taki rei. Findi skazav, o Zmina bude
maje nepomitna.
Skydalosia na te, o majbutnia Zmina Reanosti stosuvatymesia grupy liudej, jakych
vin sposterihav. Vona zaepy pryvilejovani klasy, arystokratiju, bahatijiv, tak zvani verky
suspistva. Najbie joho chvyliuvalo te, o Zmina, mabu, zaepy Nojs.
Ostanni try dni buv nemov u tumani, neveseli dumky zamariuvaly navi radis zustriej
z Nojs.
o stalosia? sturbovano zapytuvala vona. Dosi ty buv zovsim ne takyj, jak tam,
u Vin u tomu misci. Tebe nioho ne hnitylo. A teper ty takyj sumnyj. Ce erez te, o treba
povertatysia nazad?
I erez te tako, vidpoviv Charlan.
Tobi obovjazkovo povertatysia?
Ave.
A o bude, koly zapiznysia?
Charlan malo ne vsmichnuvsia.
Jim ne spodobalosia b moje zapiznennia, skazav vin, sumno podumavy pro dva
zapasni dni, peredbaeni instrukcijeju.
Vona vvimknula muzynyj instrument, i polylasia nina melodija; chaotyni zvuky, o
naroduvalysia v tvorij joho utrobi, truvalysia z dopomohoju skladnoho matematynoho
prystroju i spolualysia v pryjemni muzyni kombinaciji. Vony povtoriuvalysia ne astie, ni
mereyvo sniynok, i buly ne men prekrasni svojeju doverenistiu.
Zaarovanyj muzykoju, Charlan ne zvodyv z Nojs oej; joho tryvoni dumky snuvaly dovkola neji. Kym vona stane v novij Reanosti? Rybnoju torhovkoju? Fabrynoju robitnyceju?
Ohriadnoju, zmarniloju, vino chvoroju matirju istioch ditej? Cho by kym vona stala, vona
zabude Charlana. V novij Reanosti vin ue ne bude astokoju jiji yttia. I cho by kym vona
stala, vona ve ne bude kolynioju Nojs.
Vin ne prosto zakochavsia. (Dyvna ri: upere v ytti vin podumky vymovyv ce slovo j
vono ne vrazylo joho). Vin zakochavsia v Nojs bezmeno. Zakochavsia v jiji maneru odiahatysia, chodyty, rozmovliaty i navi u jiji koketuvannia. Dvadcia sim rokiv, proyti neju v cij
Reanosti, jiji dosvid zrobyly Nojs same takoju. V poperednij Reanosti, birik tomu, vona ne
bula joho Nojs. Ne bude vona joho Nojs i v nastupnij Reanosti.
Moe, ta nova Nojs, bude kraa z usich pohliadiv. Ale vin dostemenno znav odne: jomu
potribna same cia Nojs, jaka sydy navproty nioho, jaku vin bay u ciu my, u cij Reanosti. I
jako v neji je vady, to vona jomu potribna razom z nymy.
o jomu robyty?
Rizni plany naroduvalysia v joho ujavi, ale vsi vony buly protyzakonni. Odyn z nych
zjasuvaty charakter majbutnioji Zminy j peredovsim dovidatysia, jak vona vplyne na Nojs. Ta,
zretoju, ne mona buty vpevnenym u tomu, o
Mertva tya vyvela Charlana iz zadumy. Vin znovu sydiv u kabineti Rozrachovuvaa.
Socilog Voj skosa pohliadav na nioho. A poriad z Charlanom stojav Feruk, schylyvy do nioho svoju holovu mertviaka.
Vid tyi a dzvenilo u vuchach.

Vsioho odna my potribna bula Charlanu, ob zbahnuty, v im ri. Urvav svoje chychotinnia Analizator.
Charlan schopyvsia z miscia.
Je vidpovi?
Feruk hlianuv na plivky, zatysneni v joho ruci.
Je, zvyajno. Tiky jaka dyvna.
Dajte ja podyvliu. Prostiahnena Charlanova ruka pomitno tremtila.
Nema na o dyvytysia. Tut o nezrozumilo.
Tobto jak nezrozumilo? Charlan utupyvsia v Feruka tryvonym pohliadom i
dyvyvsia doty, a poky posta Rozrachovuvaa rozplyvlasia v joho oach nevyraznoju pliamoju.
Ta inoka ne isnuje v novij Reanosti. Holos Rozrachovuvaa dolynuv zvidky
zdaleku. Ni, ce ne zmina osobystosti. Vona znykla zovsim. ezla. Vyparuvalasia. Ja obrachuvav usi zminni a do znaennia jmovirnosti 0,0001. Rozrachunky pokazuju, o jiji nemaje nide. Skau vam bie, vin poter pidboriddia svojimy dovhymy chudymy paciamy,
zvaajuy na te pojednannia ynnykiv, jaki vy meni daly, ja ne zovsim rozumiju, jak vona
mohla isnuvaty v poperednij Reanosti?
Charlan ledve uv joho, vin buv nemov u tumani.
Ale ale Zmina taka neznana.
Ja znaju. Prosto dyvnyj zbih obstavyn. To vy vimete plivky?
Charlan maynano vziav jich i navi sam toho ne pomityv. Nojs znykne? Jiji ne bude v
novij Reanosti? Neve ce molyvo?
Vin viduv, jak yja ruka liahla na joho plee; u vuchach prolunav Vojiv holos:
Vy nezduajete, Techniku? Ruka vraz vidsmyknulasia, nemov pokoduvala, o tak
neobano dotorknulasia do Technikovoho tila.
Charlan kovtnuv slynu j zusylliam voli nadav oblyiu spokijnoho vyrazu.
Vse harazd, ja cilkom zdorovyj. y ne mohly b vy mene provesty do kapsuly?
Vin ne povynen tak vidverto vykazuvaty svoji pouttia. Vin musy povodytysia tak, niby
vsi ci doslidennia maju dlia nioho suto akademinyj interes. Musy bu-o prychovaty tu
velyeznu, nevymovnu radis, o perepovnyla joho, koly vin diznavsia, o Nojs ne isnuvatyme v novij Reanosti.

Charlan uvijov u kapsulu v 2456-mu j ozyrnuvsia, aby peresvidytysia, o zavisa Temporanoho Polia nadijno viddiliaje achtu asu vid Vinosti. Socilog Voj ne steyv za nym.
Za ci kika tyniv u Charlana ve stalo zvykoju ozyratysia erez plee: y ne chovajesia chto
u nioho za spynoju? Ruch zrobyvsia maje avtomatynyj.
Charlan spriamuvav kapsulu v Majbutnie i stav dyvytysia, jak asometr vidliuje nomery
Stori. Cyfry zminiuvaly odna odnu tak vydko, o vako bulo rozhledity konu okremo.
Jak bahato oho zminylo Ferukove vidkryttia! Navi charakter Charlanovoho zloynu
pereminyvsia!..
Vsi liachy vedu do Findi. Cia fraza z jakoju bezhluzdoju aliteracijeju pryvjazalasia do
nioho j beznastanno byla i vidluniuvala peredzvonom u mozku: vedu do Findi, vedu do
Findi
Povernuvy u Vinis pislia dniv, provedenych z Nojs u 482-mu, Charlan namahavsia
vsiliako unykaty zustrii z Findi. Jak tiky Vinis pryjniala joho v svoji obijmy, pouttia
vlasnoji provyny spalachnulo z novoju syloju. Poruennia prysiahy, na jake vin tak lehko
zvayvsia v asi, spryjmalosia nym tut, u Vinosti, jak tiakyj zloyn.
Vin nadislav zvit pro Spostereennia bezosobovym pnevmatynym kanalom, a sam zaynyvsia u svojij kimnati. Jomu potriben buv as, aby zibratysia z dumkamy, ohovtatysia,
zvyknuty do novych obstavyn.
Ta Findi ne dav jomu spokoju. erez hodynu pislia toho jak vidislaly zvit, vin zvjazavsia
z Charlanom z dopomohoju videofonu.
Puchka zinomija Obysliuvaa dyvylasia na nioho z ekrana.
Ja spodivavsia zastaty vas u vaomu kabineti, prolunav holos Findi.
Ja nadislav vam svij zvit, ser. Chiba ne odnakovo, de ja ekatymu novoho pryznaennia?
Vy tak hadajete? Findi pidozrilyvo hlianuv na zatysnenyj u ruci zhortok perfostriok, todi pidnis joho blye do oej i poav udyvliatysia v mereyvo perforacij. Navriad y
va zvit mona nazvaty vyerpnym. Do vas mona zajty?
Charlan na my zavahavsia. Findi buv joho naanyk, i vidmova neprochanomu hostevi
skydalasia b na nepokoru. To bula b reklama joho vlasnoji provyny, a cioho ne mohlo dopustyty uraene Charlanove sumlinnia.
Budu radyj bayty vas, Obysliuvau, skazav vin zdavlenym holosom.
Vypeena, tilysta posta Findi zdavalasia uoridnym epikurejkym elementom sered
prostoji nevybahlyvoji obstanovky Charlanovoji kvartyry. Joho ridne 95-e Storiia tiailo do
spartankoho styliu v domaniomu umebliuvanni, j vin nazavdy zberih smak do prostoty.
Kika sticiv z hnutoho trubastoho metalu, sydinnia j spynky jakych ne due vdalo buly
zrobleni pid derevo. V kutku stojav predmet, o cilkom vybyvavsia iz zvyajnoho dlia cioho
Sektora styliu.
Findi tak i vpjavsia v nioho oyma. Vin proviv puchkekym paykom po hladekij poverchni, nenae pereviriav, z oho cia ri vyhotovlena.
o za materil?
Derevo, ser, skazav Charlan.
Chiba? Spravnie derevo? Dyvovyno! U vaomu ridnomu Storii, oevydno, korystujusia derevom?
Ave.
Rozumiju. Pravylamy ce ne zaboroniajesia. Vin poter pale, jakym torkavsia dereva, ob tany. Ale ne znaju, y treba siudy vkrapliuvaty elementy kutury ridnoho Storiia.

Spravnij Vinyj prystosovujesia do bu-jakoho otoennia, bu-jakoho seredovya. Ot

meni, napryklad, za pja rokiv odnoho razu ne dovelosia jisty z energetynoho posudu.
Vin zitchnuv. Meni zavdy zdajesia, niby jia, jaka torkajesia reovyny, ne zovsim ysta.
Ale ja terpliu. Terpliu.
Vin hlianuv na derevjanyj predmet i, schovavy ruky za spynu, zapytav:
o ce take? Dlia oho vono?
Knykova afa, vidpoviv Charlan.
Jomu zakortilo spytaty Findi, jak toj pouvaje sebe, koly joho ruky torkajusia zaraz
reovyny vlasnoji sidnyci? I y ne chotilosia b jomu maty odiah ta dejaki astyny tila z ystoho,
liachetnoho energetynoho polia?
Knykova afa? Findi zdyvovano zviv brovy. A on ti tuky na polyciach, pevno,
knyhy? Tak?
Tak, ser.
Oryginani prymirnyky?
Tiky oryginani, Obysliuvau. Ja zibrav jich u 24-mu. Kika z nych vydani v 20-mu
Storii. Jako zachoete hlianuty na nych, bute obereni. Storinky restavrovani, prosoeni
specinym rozynom, odnak lamajusia. Jich treba perehortaty due akuratno.
Ja navi ne chou jich do ruk braty. Ne maju takoho baannia. Ujavliaju sobi, na nych
zberehlasia spravnia pyliuka 20-ho Storiia. Spravni knyhy! Vin zachychotiv. A storinky z celiulozy? Vy cioho ne zapereujete?
Charlan kyvnuv holovoju:
Z celiulozy. Obroblenoji dlia dovhovinosti specinym rozynom. Vin hlyboko
vdychnuv povitria, namahajuy zberehty spokij. Bulo b prosto smino ototoniuvaty sebe z
cymy knykamy, spryjmaty hluzuvannia nad nymy, jak hlum nad soboju.
Ja vvaaju, stojav na svojemu Findi, o ve zmist cych knyh mona zniaty na
dvoch metrach plivky j vmistyty na kinyku pacia. Pro o vony?
Ce opravleni tomy urnaliv 20-ho Storiia.
Vy ytaly jich?
Tut lye kika tomiv z moho povnoho zibrannia, hordo skazav Charlan. odna
bibliteka v Vinosti ne maje takoji kolekciji.
Pryhaduju, ce vae chobi. Koly vy meni kazaly, o zachopliujete Pervisnoju istorijeju. Dyvuju, jak tiky va Nastavnyk dozvoliaje vam zajmatysia takymy durnyciamy. Marna
trata energiji.
Charlan stysnuv huby. Vin zrozumiv, o Findi zumysne choe rozdratuvaty joho, vyvesty z rivnovahy. Cioho dopuskaty ne mona ni v jakomu razi.
A ja dumav, vy pryjly pobalakaty zi mnoju pro mij zvit, bajduym tonom promovyv
Charlan.
Same tak. Obysliuva rozhledivsia dovkola, vybrav stile i obereno siv. Jak ue
ja vam skazav, va zvit ne povnyj.
o vy majete na uvazi, ser?
Spokijno! Spokijno! podumky strymuvav sebe Charlan.
Findi kryvo posmichnuvsia.
Vy ne pro vse zhadaly v zviti. o stalosia, Charlane?
Nioho, ser. Choa Charlan tverdo vymovyv ci slova, vyhliad u nioho buv vynuvatyj.
Nepravda, Techniku. Vy provely ymalo asu v tovarystvi molodoji osoby. Prynajmni
maly ce zrobyty zhidno z prostorovo asovoju instrukcijeju. Spodivaju, vy dotrymuvalysia
instrukciji?
Viduttia vlasnoji provyny dovelo Charlana do takoho duevnoho stanu, o joho navi
ne urazyv neprychovanyj sumniv u joho profesijnij esnosti.
Ja dotrymuvavsia instrukciji, tiky j zmih vymovyty vin.
Todi omu vy nioho ne skazaly pro svoji pryvatni rozmovy z tijeju inkoju. o vse-

taky stalosia?
Nioho valyvoho ne stalosia. Huby v Charlana peresochly.
Ce prosto smino! U vaomu vici, z vaym dosvidom slid bulo b znaty: ne Sposteriha
vyriuje, o valyvo, a o ni.
Findi vpjavsia oyma v Charlana. Cej pronyzlyvyj pynyj pohliad a nijak ne vjazavsia z
mjakym tonom joho sliv.
Charlan udovo vse pomiav, i lahidnyj holos Findi ne vviv joho v omanu, ta zvyne
pouttia obovjazku peremohlo. Sposteriha zobovjazanyj buv povidomliaty pro vse. Vin buv
vsioho-na-vsioho chobotkom, zapuenym z Vinosti v as. Vin vbyrav u sebe vse, o joho
otouvalo, i vtiahuvavsia nazad. Vin mav tiky vykonuvaty funkciji Sposterihaa j zabuty pro
vlasne Ja. Faktyno vin ne buv liudynoju.
Charlan avtomatyno poav svoju rozpovi pro podiji, ne vkliueni u zvit. Trenovana
Sposterihaeva pamja dopomohla jomu povtoryty rozmovy slovo v slovo, vidtvoryty intonaciju holosiv, vyrazy obly. Vin rozpovidav vavo, zacikavleno, movby pereyvav use zanovo j,
zachopyvy, ne zohledivsia, jak kaverzni zapytannia Findi j vlasne chvoroblyve pouttia
obovjazku zavely joho v hluchyj kut.
Dijovy do najholovnioho v svojij dovhij rozpovidi, Charlan znenaka zatnuvsia, j obolonka objektyvnosti Sposterihaa lusnula.
Findi vyruyv joho iz skrutnoho stanovya. Vin nespodivano pidniav ruku j movyv
rizkym, hluzlyvym tonom:
Diakuju. Cioho dosy. Vy chotily rozpovisty, jak perespaly z tijeju inkoju.
Charlana pojniala liu. Slova Findi v svojemu bukvanomu rozuminni vidpovidaly istyni, ale v ustach Obysliuvaa vony zvualy hrubo, vuharno, ba navi neprystojno. Cho by
tam o bulo y mohlo buty, ale v jichnich vzajemynach iz Nojs Charlan nioho neprystojnoho
ne vbaav.
Vin mav svoje pojasnennia povedinky Findi, joho zanepokojenych rozpytiv, nespodivanoji vidmovy dosluchaty do kincia: Findi morduvaly revnoi! Jomu samomu Nojs davno
ve vpala v oko, a Charlan vychopyv divynu v nioho z-pid samisikoho nosa.
Hniv zminyvsia solodkym viduttiam trimfu. Vpere v ytti v nioho zjavylasia meta,
jaka oznaala dlia nioho nabahato bie, ni samoviddane sluinnia Vinosti. Findi dovedesia revnuvaty j dali, bo Nojs Lambent zavdy naleatyme Charlanovi.
Perebuvajuy v pidnesenomu nastroji, Charlan zvayvsia vyslovyty Findi svoje prochannia, z jakym dosi erez svoju obanis zbyravsia zaekaty e kika dniv.
Ja maju namir prosyty u vas dozvolu na liubovni vzajemyny iz asivjankoju.
Ci slova vyvely Findi iz zadumy.
Z Nojs Lambent, jako ne pomyliaju?
Tak, ser. Oskiky vy ooliujete Sektor, to moje klopotannia neodminno potrapy do
vas
Charlan i sam chotiv, ob joho klopotannia pro dozvil potrapylo do Findi. Chaj pomordujesia. I jako vin mrije pro Nojs, to jomu dovedesia skazaty pro ce vholos, a Charlan
todi napoliahatyme, ob Nojs nadaly pravo vyboru. Charlana a smich rozbyrav. Vin buv
peven, o dijde do cioho. Otodi bude spravnij trimf!
Zrozumilo, o za zvyajnych obstavyn Technik ne nasmilyvsia b staty Obysliuvaevi
poperek dorohy, ta Charlan spodivavsia na pidtrymku Tvisela, a Findi proty Tvisela prosto
dribnota.
Odnak Findi buv nezvorunyj.
Meni zdajesia, o vy ve j bez dozvolu vstupyly v protyzakonni liubovni vzajemyny
z tijeju divynoju.
Charlan poervoniv i, mov koliar, poav vypravdovuvatysia:
Prostorovo asova instrukcija napoliahala na tomu, ob my z Nojs zalyalysia naodynci. Oskiky nioho takoho, o specino zaboronialosia b, mi namy ne vidbulosia, ja ne

viduvaju za soboju provyny.

To bula nepravda, i z napivhluzlyvoho vyrazu oblyia Findi bulo vydno, o toj znaje
pro ce.
Pamjatajte, nezabarom tam vidbudesia Zmina Reanosti, skazav Findi.
V takomu razi ja prosytymu dozvolu na liub z mis Lambent u novij Reanosti.
Ja ne dumaju, o ce bude mudryj vynok. Ne bute samovpevneni. V novij Reanosti
mis Lambent moe vyjavyty zaminioju abo vtraty svoju vrodu. V odnomu ja cilkom pevnyj:
u novij Reanosti vona vas i znaty ne zachoe. Vy jij ne budete potribni.
Charlan a zdryhnuvsia vid cych sliv.
Vy e sami ne znajete, jak tam bude.
Ne znaju? Vy hadajete, o velyke kochannia ce zlyttia dvoch liudkych du, nepidvladne bu-jakym zovninim zminam? Vy, mabu, naytalysia liubovnych romaniv.
Charlana nemov bis tryknuv u rebro, j vin utratyv oberenis.
Po-pere, ja ne viriu odnomu vaomu slovu.
Todi vybate, cholodno promovyv Findi.
Vy breete! Charlanovi na vse bulo nachaty, i vin ne dobyrav sliv. Vy revnujete!
Cym use j pojasniujesia. Vy revnyve. Vy sami uvyvalysia bilia neji, tiky vona vybrala
mene.
Ta vy cho rozumijete poav Findi.
Rozumiju. Ja ne dure. opravda, ja ne Obysliuva, ale j ne jakyj tam neuk. Ot vy
ojno skazaly, nibyto v novij Reanosti vona ne zachoe mene znaty. A zvidky ce vam vidomo?
Ade vy e ne znajete, jakoju bude nova Reanis. Vy e ne znajete, y vzahali potribno robyty
Zminu Reanosti. Vy ojno oderaly mij zvit. Joho treba skrupuliozno proanalizuvaty, per
ni robyty obyslennia Zminy, ne kauy ve pro te, o neobchidno bude oderaty schvalennia Rady. Ote, koly vy koryte iz sebe nepereverenoho znavcia charakteru majbutnioji
Zminy, vy prosto breete.
U Findi bulo bahato sposobiv vidpovisty na podibne zvynuvaennia. V rozpalenilij
Charlanovij ujavi odna za odnoju vymaliovuvaly achlyvi diji Findi. Jak vin povedesia? Findi mih prosto vyjty z kimnaty z oburenym vyhliadom; vin mih vyklykaty pracivnyka sluby
bezpeky j zaaretuvaty Charlana za nepokoru; mih spereserdia nahrymaty na Charlana; mih
nehajno poklykaty joho do Tvisela j pry niomu vyslovyty svoje nezadovolennia; vin mih
Ale Findi nioho cioho ne zrobyv. Vin lye promovyv lahidnym, spokijnym tonom:
Sidajte, Charlane, i vysluchajte mene.
Vid takoji nespodivanoji vidpovidi v Charlana odvysla nynia elepa, i vin siv, ukraj
rozhublenyj. Vsiu joho riuis mov rukoju znialo. o ce vse oznaaje?
Vy, oevydno, pamjatajete, poav Findi, nau z vamy rozmovu pro problemy,
o vynykly v 482-mu v zvjazku z nebaanym stavlenniam astyny naselennia isnujuoji Reanosti do Vinosti Pryhadujete?
Vin hovoryv mjakym, povanym tonom kinoho vytelia, o pojasniuje urok tupekomu unevi, ale Charlanovi zdalosia, niby vin pomiaje v oach Findi lychovisni vohnyky.
Ave, pryhaduju, skazav Charlan.
Todi vy povynni pamjataty moji slova pro te, o Rada asiv ne pohodylasia z mojim
analizom sytuaciji j napoliahala na joho pidtverdenni priamym Spostereenniam. Chiba vy
ne zrozumily, o ja ve todi zrobyv usi neobchidni Obyslennia majbutnioji Zminy Reanosti?
A mij zvit pidtverduje vai Obyslennia?
Cilkom.
Ale potriben as, ob joho proanalizuvaty.
Durnyci! Va zvit i lamanoho eliaha ne vartyj. Vy usno pidtverdyly moji vysnovky
kika chvylyn tomu.

 Ja vas ne rozumiju.
Todi ja dozvoliu sobi vidkryty vam, o same nepokoji nas u 482-mu. Sered pryvilejovanych verstv cioho Storiia, nadto sered inok, poyrylasia dumka, o Vini je spravdi
vinymy v bukvanomu rozuminni cioho slova, tobto, o vony bezsmertni Nojs Lambent
sama skazala vam pro ce. Vy povtoryly meni jiji slova dvadcia chvylyn tomu.
Charlan utupyvsia v Findi nevydiuym pohliadom. Vin pryhadav, jak vona, schylyvy
nad nym, dyvylasia na nioho temnymy, ninymy oyma j epotila arivnym, bezturbotnym
holosom: Ty ytyme vino. Ade ty Vinyj.
Take perekonannia, provadyv dali Findi, same soboju nebaane, cho nioho
achlyvoho v niomu nemaje. Vono moe lye stvoryty dejaki nezrunosti, vyklykaty pevni
trudnoi v dijanosti Sektora, odnak Obyslennia pokazuju, o navi z cijeji neznanoji
pryyny Zmina neobchidna. A koly v ciomu vypadku Zmina baana, to chiba vam nejasno,
koho iz yteliv Storiia vona maje torknutysia nasampered? Zvyajno, tych, chto zaraenyj
takymy zabobonamy. Inake kauy arystokratiji, v tim ysli i Nojs.
Nechaj bude tak, ale ja sprobuju svij ans, ne vidstupav Charlan.
U vas nemaje odnoho ansu. Neve vam spravdi zdajesia, o svojeju arivnistiu vy
polonyly znienu arystokratku j zmusyly jiji kynutysia v obijmy Technika? Opamjatajte,
Charlane, podyvisia pravdi v oi.
Charlan uperto zacipyv usta j promovav.
Chiba vy ne mohly zdohadatysia, jakyj vysnovok zrobyly ci liudy z povirja pro bezsmertia Vinych? A a, Charlane! Tak ot, znajte. Biis inok vvaaje, o intymni stosunky
z Vinym zroblia bezsmertnymy jich samych.
Charlan chytnuvsia. Vin znovu vyrazno pouv holos Nojs: Zroby mene Vinoju i
potim jiji pocilunky.
Vako bulo poviryty v isnuvannia cych zaboboniv sered cyvilizovanych liudej, provadyv dali Findi. 3 takym my e ne zustrialysia. Podibni chybni sudennia nalea do
haluzi vypadkovych pomylok, imovirnis jich nadzvyajno mala, a tomu obyslennia za danymy poperednioji Zminy nijakoji informaciji z cioho pryvodu ne daly. Same tomu Rada
asiv vymahala priamych dokaziv, obgruntovanych pidtverde. I ja obrav mis Lambent, jak
udovyj ekzempliar inok jiji kola, dlia provedennia eksperymentu.
Druhym objektom ja vybrav vas
Charlan schopyvsia zi sticia.
Vy obraly mene? Objektom eksperymentu?
Pereprouju, cholodno skazav Findi, ale ce bulo kone potribno. Z vas vyjov
udovyj objekt.
Charlan upjavsia oyma v Obysliuvaa. Findi a znityvsia pid cym vakym, nimym pohliadom.
A chiba vy j dosi cioho ne zrozumily? Podyvisia na sebe, Charlane, vy cholodna
ryba, produkt Vinosti. Vy bajdui do inok. Vse povjazane z nymy vy vvaajete amoranym.
Ni, ne te, je krae slovo: hrichovnym! U ciomu vy ve erez te v oach bu-jakoji inky vaa
pryvablyvis moe zrivniatysia chiba o z protuchloju makrelliu.
A poriad vrodlyva, rozpeena inka, produkt hedonistynoji doby, i cia inka peroho
veora zvabliuje vas, a, tonie, sama naproujesia do vas v obijmy. Chiba ne zrozumilo, o
vsia cia vaa liubovna scena bula b prosto sminoju i, zretoju, nemolyvoju, jakby jakby ne
pidtverduvala toho, o my ukajemo.
Vy choete skazaty, o vona prodala Charlan zatnuvsia.
Dlia oho taki huni slova? V ciomu Storii inky ne soromliasia takych reej. Tut
ina mora. Dyvno tiky, o vona obrala vas jak partnera, ta oho ne zroby zarady bezsmertia.
Vse ce zrozumilo.
Charlan raptom prostiahnuv upered ruky z rozepirenymy paciamy j kynuvsia do Findi z jedynym lye baanniam: zaduyty joho.

Findi kvaplyvo vidstupyv na kika krokiv, tremtiaoju rukoju distav z kyeni anihiliator.
Ne ipajte mene! Vidijdi!
U Charlana vystaylo zdorovoho hluzdu, ob zmusyty sebe zupynytysia. Vin vako
dychav, volossia skujovdylosia, soroka zmokrila vid potu.
Jak bayte, ja nepohano vas vyvyv, skazav Findi tremtiaym holosom. Ja peredbayv vau burchlyvu reakciju. Tiky pidijdi i ja rozepliu vas na atomy.
He zvidsy! zakryav Charlan.
Ja pidu. Ta speru vy vysluchajete mene. Za napad na Obysliuvaa vas mona bulo
b rozaluvaty, ale my poky o utrymajemosia. Odnak vy povynni zrozumity, o ja ne brechav.
Cho by kym stala Nojs Lambent u novij Reanosti, vona pozbudesia svojich zaboboniv. Osnovna meta Zminy sterty ci chybni ujavlennia. A bez nych, Charlane, v holosi joho poulasia neprychovana zlovticha, dlia oho potriben takyj olovik, jak vy, takij divyni, jak
Nojs?
Pislia cych sliv opekuvatyj Obysliuva pozadkuvav do vychodu, vse e trymajuy anihiliator nacilenym na Charlana.
Bilia dverej vin zahajavsia j dodav z pochmuroju ironijeju:
Nu o , poky vona vaa, to navtiajte neju. Pidtrymujte z neju liubovni stosunky,
moete navi ocijno jich oformyty. Ale pamjatajte, ce tryvatyme do pory do asu. Nezabarom
nastane Zmina i vy Nojs bi ne pobayte. Jak a, o navi u Vinosti ne mona prodovyty
my. Pravda, Charlane?
Charlan navi ne hlianuv na nioho. Findi, zretoju, vyhrav pojedynok i pokynuv pole
boju jak peremoe. Charlan schylyv holovu j nevydiuym pohliadom utknuvsia v svoji erevyky. Koly vin znovu pidviv oi, Findi ve ne bulo. Skiky mynulo asu vidtodi, jak vin piov
pja sekund y pjatnadcia chvylyn, Charlan skazaty ne mih.
Kika hodyn Charlan nemov perebuvav u majani. Vse, o skazav Findi, bulo pravda
hirka, oevydna pravda. Nepomyna pamja profesijnoho Sposterihaa orazu povertala
Charlana do joho zustriej z Nojs takych korotkych i takych nezvyajnych, vony spryjmaly teper zovsim v inomu svitli.
Nijakoho raptovoho spalachu kochannia v neji ne bulo. Jak vin mih poviryty v ce? V
kochannia do takoho olovika, jak vin?
Ato, kochannia ne bulo! Pekui sliozy soromu j kajattia zastylaly jomu oi. Jak vin ne
mih zbahnuty, o to buv lye cholodnyj rozrachunok! Divyko, jake, bezpereno, maje prynadlyvu zovninis i he pozbavlene moranych zasad, o mohly b jij perekodyty skorystatysia svojeju prynadnistiu. J vona skorystalasia neju i lehko domohlasia svoho. V jiji oach Endriu Charlan ne liudyna. Vin usioho-na-vsioho objekt chybnoho ujavlennia pro Vinych.
Dovhi Charlanovi paci maynano pohladuvaly korinci knyh, o stojaly na nevelykij
polyci. Vin uziav odyn tom i navmannia rozhornuv.
Litery rozplyvalysia v oach. Bliakli iliustraciji zdavalysia potvornymy, bezhluzdymy pliamamy.
Dlia oho Findi potribno bulo rozkryvaty pered nym usi karty? Vidverto kauy, vin ne
mav takoho prava. Sposteriha nikoly ne povynen diznatysia pro naslidky svojich Sposteree. Taki znannia mohly b pozbavyty Sposterihaa joho ideanoji, bezdunoji objektyvnosti.
Vidpovi naprouvalasia sama: revnoi, adoba pomsty, prahnennia rozavyty joho.
Charlan zadumlyvo pohladuvav paciamy rozhornenu storinku. Raptom joho uvahu
pryvernulo reklamne zobraennia ervonoho nazemnoho ekipau, schooho na ti, jakymy posluhovuvalysia v 45-mu, 182-mu, 590-mu i 984-mu Storiiach, a tako u pizniyj perid Pervisnoji ery. Ce buv dosy prostyj typ transportu z dvyhunom vnutrinioho zhorannia. Za Pervisnoji ery produkty z pryrodnoji nafty vykorystovuvaly jak derelo energiji, a kolesa robyly z
naturanoji humy. Zvyajno, v pizniych Storiiach ekipai buly doskonalii.
Charlan koly rozpovidav pro vse ce Kuperovi. Vin todi proytav jomu cilu lekciju i teper
porynuv u spohady, aby cho jako pohamuvaty svij duevnyj bi, vidirvatysia vid hirkych

dumok.
Reklamni oholoennia, pojasniuvav todi Charlan, rozpovidaju nam pro Pervisnu istoriju nabahato bie, ni tak zvana chronika, vmiena v tomu samomu asopysovi.
Informacijni zamitky rozrachovano na ytaiv, dobre znajomych iz navkolynim svitom, u jakomu vony yvu. V nych nikoly ne pojasniujusia terminy, pryznaennia predmetiv, oskiky
nemaje v tomu potreby. Ot, napryklad, o take mja dlia hry v hof?
Kuper vidverto pryznavsia v svojemu neuctvi.
Charlan poviv urok dali svojim zvynym povanym tonom:
Z vypadkovych povidomle mona dijty vysnovku, o ce nevelyka kuka, zroblena z
nevidomoho nam materilu. Vidomo tako, o vona zastosovuvalasia v sportyvnij hri, choa
b tomu, o pro neji zhadujesia v rozdili Sport. Z okremych zamitok dochodymo vysnovku,
o meta cijeji hry z dopomohoju dovhoji kliuky zahnaty kuku v lunku na grunti.
Ta navio daremno suyty sobi holovu? Podyvy na reklamnu kartynku! Vona ne lye
zaklykaje kupyty mjaa, a j podaje nam udove joho zobraennia i navi okremo pokazuje zriz
predmeta, ob daty ujavlennia pro joho budovu.
Prote Kuperovi, jakyj prybuv do Vinosti z toho Storiia, de reklama e ne nabula rozvytku, bulo valyvo ocinyty jiji znaennia.
Prosto brydko staje vid takych samovychvalia, skazav vin. Jakyj dure poviry
tomu, chto na vsi lady rozchvaliuje vlasnu produkciju! Chiba taka liudyna skae pro vady svojich vyrobiv? Abo chiba utrymajesia vid perebiennia?
Charlan u svojemu ridnomu Storii buv svidkom rozkvitu reklamy, erez te vin poblalyvo zviv brovy.
Z cym treba myrytysia. Takyj buv jichnij sposib yttia, a my nikoly ne vtruajemosia
v sposib yttia suspistva, jako tiky vin ne zavdaje serjoznoji kody liudstvu v cilomu.
Rozhliadajuy kryklyvi reklamni oholoennia, Charlan znovu povernuvsia dumkamy v
siohodninij de. Joho ochopylo nespodivane chvyliuvannia. y spravdi ojno pereytyj spomyn vypadkovyj? y, moe, to buly bolisni pouky vychodu z moroku, pouky liachu do sercia Nojs?
Reklama! Sposib pryvernuty uvahu, zaochotyty. Chiba dlia fabrykanta, jakyj vyrobliaje
oci ekipai, valyvo, y chto davno ve chotiv kupyty joho tovar, y take baannia vynyklo pid
vplyvom reklamy? Jako jomu vdavalosia zapopasty klijenta (bulo take slovo) i toj vreti-ret
zrobyv pokupku, to chiba ne odnakovyj naslidok?
A koly tak, to chiba maje znaennia, ym keruvalasia Nojs, pouttiamy y rozrachunkom? Valyvo, ob vony buly vkupi j todi vona pokochaje joho. Vin use zroby dlia cioho i,
zretoju, ne matyme znaennia, o stalo potovchom dlia jiji kochannia. Charlan navi pokoduvav, o ne ytav liubovnych romaniv, pro jaki tak znevalyvo vidhuknuvsia Findi.
I raptom v holovi Charlana zblysnuv zdohad. Iz nespodivanky Charlan a stysnuv kulaky. Jako Nojs pryjla do nioho, do Charlana, po bezsmertia, to ce oznaaje tiky odne: doty
vona ni vid koho ne oderuvala takoho darunku. Ce oznaaje, o do toho dnia vona ne bula
kochankoju odnoho z Vinych. Vychody, u Findi vona bula tiky sekretarkoju. Inake dlia
oho todi jij potriben buv Charlan?
Odnak Findi napevno robyv sproby, napevno namahavsia (Charlan navi podumky
ne zmih zakinyty frazy). Findi j sam, osobysto, mav zmohu dovesty isnuvannia takoho zabobonu. odnia zustriajuy iz Nojs, vin ne mih utrymatysia vid spokusy, ne mih ne zrobyty
sproby. Ote, vona jomu vidmovyla.
Todi jomu dovelosia vykorystaty Charlana, i Charlan domihsia uspichu. O erez o v
Findi zahraly revnoi. ob pomstytysia, vin namahavsia perekonaty Charlana, nibyto Nojs
mala suto praktyni namiry j nikoly ne bude joho.
Cho by tam jak, ale Nojs vidmovyla Findi, nezvaajuy na svoju mriju yty vino, j
pryjla do Charlana. V neji buv velykyj vybir, ale vona obrala Charlana. Oto neju keruvav ne
tiky cholodnyj rozrachunok. Jaku ro tut zihralo pouttia.

Z konoju sekundoju v Charlanovij holovi naroduvalysia dedali smilyvii dumky, vynykaly dedali vidajdunii namiry.
Vona povynna naleaty jomu. I ve teper! Do Zminy Reanosti! Jak, chaj jomu hre,
skazav Findi, niby zbytkujuy nad nym: my ne mona prodovyty navi u Vinosti.
A koly vse-taky mona?
Charlan ue dostemenno znav, o vin maje robyty. Uyplyvi nasmiky Findi dovely
Charlana do takoho stanu, o vin laden buv pity na bu-jakyj zloyn, a puena Obysliuvaem pyka na proannia pidkazala Charlanu charakter joho majbutnioho zloynu.
Pislia cioho vin ue ne hajav asu. V radisnomu zbudenni vin merij vybih iz kimnaty,
aby zdijsnyty svij peryj zloyn proty Vinosti.

Nichto ne pocikavyvsia, kudy vin pospiaje. Nichto ne zupynyv joho. Vse-taky v socinij
izoliaciji Technikiv buly svoji perevahy. Vin pidijov do vychodu v as i nastrojiv prylady upravlinnia na vidpovidni koordynaty. Charlan pobojuvavsia, o koly potribno bude na zakonnych pidstavach skorystatysia cym samym vychodom i chto zacikavysia, omu vin zajniatyj. Charlan trochy povahavsia i opeatav dveri osobystoju peatkoju. Ce vidvertatyme
uvahu. Neopeatanyj vychid stav by temoju peresudiv na cilyj tyde.
Zvyajno, mih by o zapidozryty i sam Findi, jakby natovchnuvsia na dveri. Dovodylosia ryzykuvaty.
Nojs stojala na tomu samomu misci, de Charlan jiji zalyyv. Vidkoly vin pokynuv 482-e
j vernuvsia u Vinis, mynulo kika nesterpnych hodyn (za biloginym asom), ale dlia Nojs
vin zjavyvsia erez kika sekund pislia svoho znyknennia. oden volosok ne vstyh povoruchnutysia na jiji holovi.
Ty o zabuv, Endriu? zliakano zapytala vona.
Charlan adibno dyvyvsia na inku, ale j z miscia ne zruyv, ob cho dotorknutysia do
neji.
Vin pamjatav slova Findi. J ne ryzykuvav narazytysia na cholodnu bajduis.
Nojs, ty povynna zrobyty te, o ja tobi skau, promovyv vin chrypkym holosom.
Vse-taky o stalosia? Ade j chvylyny ne mynulo, jak ty vyjov.
Ne chvyliujsia, vidpoviv Charlan.
Vin le poborov u sobi baannia vziaty jiji za ruku j zaspokojity. Ade joho slova tiky
stryvoyly jiji. Nemov zlyj demon pidbyvav joho na neobani vynky. Navio vin vernuvsia
siudy peroji chvylyny, jak tiky vypala nahoda? Vin lye roztryvoyv divynu svojeju nespodivanoju pojavoju.
Ta v hlybyni dui vin dobre znav, dlia oho buv potriben takyj pospich. Vin mav e dva
dni, peredbaenych prostorovo asovoju instrukcijeju. o mene asu vin vykorystaje iz
svoho zapasu, o ranie vernesia, to mene bude ansiv vykryty joho. Z druhoho boku, takyj
pospich buv povjazanyj z ryzykom. Vin mih lehko prypustytysia pomylky v rozrachunkach j
uvijty v as ranie tijeji myti, koly pokynuv joho. o todi? Pere pravylo, jake vin vyvyv e
koly praciuvav Sposterihaem, zasterihalo: toj, chto vdruhe potrapliaje v toj samyj vidtynok
asu v tij samij Reanosti, ryzykuje zustrity samoho sebe.
omu cioho slid bulo unykaty. omu? Charlan ne znav. Vin tiky znav, o v nioho nemaje anijakisikoho baannia zustriaty samoho sebe. Jomu ne chotilosia dyvytysia v oi
tomu druhomu Charlanovi, jakyj prybuv siudy ranie (y piznie). Ba, ce bulo b paradoksom,
a Tvisel zavdy liubyv povtoriuvaty: V asi nemaje nioho paradoksanoho, ale tiky tomu,
o sam as vsiliako unykaje paradoksiv.
Uve as, poky ci plutani dumky snuvaly Charlanovi v holovi, Nojs ne zvodyla z nioho
svojich velykych osiajnych oej. Todi pidijla do nioho, pryklala svoji procholodni doloni do
joho rozpailych ik i tycho spytala:
V tebe nepryjemnosti?
Jiji pohliad zdavavsia Charlanovi spovnenym ninosti j kochannia. Neve tak vono i je?
Ade vona domohlasia svoho. o jij ie potribno? Vin uziav jiji za ruky j chrypko skazav:
Ty pide zi mnoju? Tiky zaraz. I ne pytaj mene ni pro o.
Tak treba? zapytala vona.
Treba, Nojs. Ce due valyvo.
Chodimo, promovyla vona tak prosto j budenno, nemov jij odnia dovodylosia
vykonuvaty podibni prochannia.

Povahavy jaku my, Nojs uvijla v kapsulu.

My ruymo za plynom asu, Nojs, skazav Charlan.
Ce oznaaje v majbutnie, tak?
V kapsuli ve ulosia tyche dzyannia vvimknenych pryladiv; jak tiky Nojs sila, Charlan nepomitno natysnuv liktem na puskovyj vai.
Nezrivnianne viduttia ruchu kri as ne vyklykalo v Nojs morkoji chvoroby, jak
toho bojavsia Charlan. Vona sydila prytychla, spokijna j taka vrodlyva, o v Charlana a serce
zavmyralo, koly vin dyvyvsia na neji, i jomu bulo nachaty na te, o, pryvivy asivjanku do
Vinosti bez specinoho na te dozvolu, vin skojiv tiakyj zloyn.
Endriu, cej prylad vidliuje roky? zapytala vona.
Ni, Storiia.
Ty choe skazaty, o my perestrybnuly v majbutnie erez tysiai rokiv? Ue?
Ato.
A ja cioho ne vidula.
Ja znaju.
Vona rozzyrnulasia dovkola.
A jak my ruchajemosia?
Ne znaju, Nojs.
Ne znaje?
U Vinosti je bahato vakych dlia rozuminnia reej. Charlan pidtovchnuv liktem vai, pryskoryvy ruch kapsuly.
Cyfry na asometri zminiuvalysia dedali vyde j vyde, a poky zlyly u sucinu pliamu.
Posylene vytraannia energiji mohly pomityty na energopidstanciji, odnak Charlan sumnivavsia, ob tam ce vyklykalo pidozru. Nichto ne ekav joho bilia vchodu u Vinis, koly vin
povernuvsia razom iz Nojs, i ce ve bulo devja desiatych uspichu. Teper zalyalo tiky zachovaty jiji u nadijnomu misci.
Charlan znovu hlianuv na Nojs.
Vini ne vse znaju, promovyv vin, vertajuy do perervanoji rozmovy.
A ja ne Vina, tycho skazala Nojs. Ja tak malo znaju.
V Charlana zakalatalo serce. Dosi ne vvaaje sebe Vinoju? Ta Findi kazav
Obly use ce, podumky prosyv vin sebe. Obly, ne kopyrsajsia. Vona pila za toboju. Vona vsmichajesia tobi. oho ty e choe?
I vse-taky vin zapytav:
Ty viry u bezsmertia Vinych?
Ade vony sami nazyvaju sebe Vinymy, j usi kau, o vony bezsmertni. Vona
veselo vsmichnulasia jomu. Odnak ce ne tak. Pravda ?
Ote, ty ne viry?
Pislia toho jak ja popraciuvala u Vinosti ne viriu. Bezsmertni tak ne rozmovlialy
b, i e tam buly stari liudy.
Ale tijeji noi ty kazala, o ja nikoly ne pomru.
e vsmichajuy, vona pidsunulasia blye do nioho.
A ja podumala: chtozna!
A jak stavliasia asivjany do toho, ob staty Vinym? V Charlanovomu holosi
prolunaly naprueni notky.
Usmika jiji myttiu zhasla. y to zdalo jomu, y j spravdi vona poervonila?
Navio ty pro ce pytaje?
Prosto cikavo.
To vse durnyci, vidpovila vona. Ne chou j hovoryty pro ce.
Nojs opustyla holovu j zachodylasia rozhliadaty svoji tenditni paci z dohlianutymy nihtiamy, o miano poblyskuvaly v matovomu svitli kapsuly. V mjakomu utraletovomu prominni, o nevydymo sijalosia zi stin, vony raz po raz minialy svij kolir zaleno vid toho, pid

jakym kutom Nojs povertala doloni. Nihti vidsviuvaly riznymy barvamy vid ovto-zelenoji
do jaskravo-ervonoji i, zdavalo, kona z nych vidbyvaje nastrij Nojs. Blakytnyj kolir pokoru, ovtohariayj smich, letovyj sum, arlatovyj prystras.
Dlia oho tobi potribne bulo moje kochannia? zapytav Charlan.
Vona zblidla, vidkynula nazad volossia j hlianula na nioho serjoznymy oyma.
Jako ty choe znaty, odna z pryyn povirja, o divyna, jaku pokochaje Vinyj,
moe staty bezsmertnoju. A ja ne proty toho, ob yty vino.
Ty skazala, o ne viry u ci durnyci?
A ja j ne viriu. Ale omu b divyni ne sprobuvaty svoho astia? Nadto
Vin suvoro j osudlyvo podyvyvsia na neji, ukajuy poriatunku vid boliu ta rozaruvannia na neprystupnych vysotach morali svoho ridnoho Storiia.
Nadto o?
Nadto, koly meni samij toho chotilosia.
Ty chotila, ob ja pokochav tebe?
Ato.
Ale omu same ja?
Tomu, o ty meni spodobavsia. Ty buv takyj kumednyj.
Kumednyj?
Nu, dyvnyj, jako ce slovo tobi bie do vpodoby. Ty z usijeji syly namahavsia ne dyvytysia na mene, a sam z mene oej ne zvodyv. Ty namahavsia nenavydity mene, ale ja bayla,
o tebe vaby do mene. I meni stalo tebe trochy koda.
oho tobi stalo koda mene? Charlan viduv, o ervonije.
Ty tak stradav, tak poterpav. A v kochanni vse prosto. Treba tiky zapytaty divynu.
Ce tak lehko buty nevymuenym. Navio stradaty?
Charlan pochytav holovoju. Och i mora u 482-mu!
Tiky zapytaty, proburmotiv vin. Tak prosto? I nioho bie ne treba?
Nu, zvyajno, treba e j spodobaty divyni. I vona vidpovis vzajemnistiu. A omu b
i ni, koly vona vina? Ce tak prosto.
Teper nastala erha Charlanovi opustyty oi. Ave, use due prosto. Nioho neprystojnoho. Prynajmni z pohliadu 482-ho Storiia. Chto u Vinosti mav pro ce znaty krae za
nioho? Vin buv by nesosvitennym durnem, jakby poav dopytuvatysia u Nojs pro jiji kolyni
liubovni intryky. Ce odnakovo, o rozpytuvaty divynu zi svoho ridnoho Storiia, y ne
traplialo jij obidaty v prysutnosti olovikiv i jak vona mohla zvaytysia na take?
A o ty dumaje pro mene? soromjazlyvo zapytav Charlan.
Ty due mylyj, nino skazala vona. Ot jakby e ty zavdy buv veselyj omu ty
ne vsmichajesia?
Meni ne smino, Nojs.
Bu laska, prou tebe. Ja chou pobayty, y mou tvoji huby roztiahuvatysia. Numo
sprobujemo.
Vony prytysla svojimy paciamy kutoky joho ust i leheko roztiahla jich. Vin vidsmyknuv holovu j ne zmih utrymaty vid usmiky.
Ot bay. Tvoji oky navi ne potriskalysia. Ty ve maje vrodlyvyj. Jako e trochy
popraktykujesia pered dzerkalom, navysia usmichatysia, puskaty bisyky oyma, to j zovsim
stane vrodlyvym.
Ale joho j tak le pomitna usmika vraz zhasla.
Na nas ekaju prykroi?
Tak, Nojs, velyki prykroi.
erez te, o bulo mi namy? Todi, toho veora?
Ne zovsim erez te.
Ale ty znaje, o vynna v usiomu tiky ja. Jako choe, ja jim tak i skau.
Ni v jakomu razi! energijno zaprotestuvav Charlan.

 Ne treba braty na sebe provynu. Za toboju nijakoji, nijakoji provyny nemaje. Tut ri
v inomu.
Nojs tryvono hlianula na kalu asometra.
De my? Ja ne bau cyfr.
Koly my? maynano popravyv jiji Charlan. Vin zmenyv vydkis, i na kali ve
mona bulo rozhledity nomery Stori.
Jiji velyki harni oi vraz okruhlyly i zaudovano dyvylysia na prylad.
Neve ce pravda?
Charlan kovznuv pohliadom po asometru. Na kali zjavyla cyfra 72 000.
Bezpereno.
A de my zupynymosia?
Koly my zupynymosia? V dalekomu-dalekomu majbutniomu, vidpoviv vin pochmuro, tam, de vony tebe nikoly ne znajdu.
Vony movky dyvylysia, jak narostaju cyfry liynyka. V cij tyi Charlan podumky znovu
j znovu povtoriuvav sobi, o divyna ysta i Findi daremno obvynuvauvav jiji. Zvyajno, z
jiji yroho ziznannia vydno bulo, o v tomu zvynuvaenni bula astoka pravdy, ale Nojs
jomu tak samo yro skazala, o vin jij ne bajduyj.
Raptom Nojs vstala, pidijla do Charlana j riue zupynyla kapsulu. Vid rizkoho temporanoho hamuvannia Charlanovi do horla pidstupyla nudota.
Vin zapliuyv oi, kika raziv kovtnuv slynu, j nudota mynulasia.
V im ri? zapytav vin.
Oblyia Nojs stalo sirym, mov popil; jaku my vona ne mohla vymovyty slova.
Ja ne chou dali. Cyfry taki velyki.
asometr pokazuvav: 111 394.
Dosy, skazav Charlan. Vin prostiahnuv jij ruku j povano dodav: Chodimo,
Nojs. Tut bude tvij dim.
Vony prostuvaly poronimy prymienniamy, pobravy za ruky, mov dity. Osnovnyj korydor osvitliuvavsia, a v temnych kimnatach spalachuvala iliuminacija odrazu, jak tiky vony
perestupaly porih. Povitria bulo svie ta yste, o svidylo pro udovu ventyliaciju.
Neve tut nikoho nemaje? proepotila Nojs.
odnoji yvoji dui, ozvavsia Charlan. Vin chotiv vidpovisty jij holosno j upevneno,
ob rozvijaty strach pered Prykovanymy Storiiamy, ale z joho ust zrynuv tiky epit.
Vony zabralysia tak daleko, o Charlan navi ne znav, jak nazyvaty ce Storiia. Kazaty:
sto odynadcia tysia trysta devjanosto etverte prosto smino. Dechto nazyvav cej perid
prosto j nevyznaeno Stotysiani Storiia.
Bezhluzdo suyty sobi holovu e j nad takoju problemoju, odnak teper, koly zbudennia
vid utei kri as trochy vliahlosia Charlan raptom zbahnuv konym svojim brom, o opynyvsia v tij astyni Vinosti, kudy e ne stupala liudka noha, i jomu stalo motorono. Charlanovi bulo soromno za svij strach, soromno vdvii vid toho, o Nojs svidok joho strachu,
jakoho vin ne mih u sobi poboroty.
Jak tut ysto, skazala Nojs. odnoji poroynky.
Samoprybyrannia, vidpoviv Charlan. Jomu zdavalosia, o vin a nadryvaje holosnyky vid kryku, a naspravdi vin hovoryv due tycho. I nemaje odnoji liudyny na tysiai
Stori ni v mynule, ni v majbutnie, dodav vin.
Nojs, zdavalosia, spryjniala joho povidomlennia spokijno.
I skri tak, jak tut? Ty zvernuv uvahu na produktovi sklady, bibliteky moknyh?
Ave. Tut povno vsiliakych prypasiv. I tak u konomu Sektori.
Ale dlia oho ce vse, jak navkruhy nikoho nemaje?
Tut je svoja logika. Koly vin zahovoryv pro ce, jomu stalo ne tak motorono. Vyslovliuvav uholos te, pro o dosi mih tiky dumaty, j vono odrazu robylosia prozajinym, buden-

nym. e na rannij stadiji isnuvannia Vinosti, v odnomu z 300-ch Stori, vynajly dublikator reovyny. Ty mene rozumije? Z dopomohoju rezonansnoho polia mona peretvoryty
energiju na reovynu, de atomni astky roztaovani tak samo v meach nevyznaenych
umov, jak i u vyschidnij modeli. Vnaslidok vychody tona kopija predmeta.
Vinis vyluyla dublikator iz asu j prystosuvala joho do vlasnych potreb. Na toj as
bulo zbudovano vsioho istsot y simsot Sektoriv. My, zvyajno, planuvaly rozyryty svoji zony
vplyvu. Desia novych Sektoriv za odyn birik o providne haslo toho asu. Dublikator
zrobyv usi ci zusyllia nepotribnymy. My pobuduvaly odyn novyj Sektor, zabezpeyly joho neobchidnym zapasom chariv, vody, energiji, naynyly najdoskonalioju avtomatykoju. Pislia
cioho vvimknuly dublikator j oderaly po tonij kopiji cioho Sektora v konomu Storii Vinosti. Ja navi ne znaju, naskiky daleko vony prostiahly u majbutnie oevydno, na mijony
Stori.
I vsi vony schoi na cej, Endriu?
Jak dvi kraplyny vody. Z rozyrenniam Vinosti my prosto zajmajemo erhovyj Sektor
i pereobladnujemo joho za modoju vidpovidnoho Storiia. Postaju trudnoi lye v energetynych Storiiach. Ale my do toho Sektora e ne distaly.
Vin ne skazav jij, o Vini ne mou pronyknuty v as zvidsy z Prychovanych Stori. o vid cioho zminysia?
Nojs hlianula na Charlana, j zdavalo, u jiji oach zblysnula tryvoha. Pomityvy toj pohliad, vin pokvaplyvo dodav:
Ne podumaj, o budivnyctvo Sektoriv bulo marnoju spravoju. Dlia cioho potribna
bula tiky energija, a my jiji braly vid spalachu Novoji zirky
Vona perebyla joho:
Ni, ri ne v tim. Prosto ja nijak ne mou zhadaty
Pro o?
Ty skazav, o dublikator vynajly v 300-ch. Ale v nas v 482-mu joho nemaje. I ja ne
pryhaduju, ob pro ce jlosia v istorynych moknyhach.
Charlan zamyslyvsia. Choa Nojs bula nya za nioho zrostom usioho na dva diujmy, vin
uraz viduv sebe poriad z neju veletnem. Vona zdavala jomu maloju, bezporadnoju dytynoju,
a vin, napivboh Vinosti, povynen nastanovliaty jiji na liach istyny, postupovo vidkryvaty pered neju pravdu.
Nojs, liuba moja, skazav vin, davaj de-nebu siademo, i ja tobi vse pojasniu.
Ujavlennia pro zminnis Reanosti, pro te, o vona ne je ymo ustalenym i vinym, ne
zavdy lehko vkladajesia v svidomosti liudej.
V tyi bezsonnych noej Charlan inodi zhaduvav peri dni svoho Univstva i svoji vidajduni namahannia porvaty z ridnym Storiiam i z asom vzahali.
Prostomu Unevi potribno bulo pivroku, ob uznaty pravdu, zbahnuty, o vin ue nikoly ne povernesia dodomu v bukvanomu rozuminni cioho slova. I ri ne tiky v suvorych
zakonach Vinosti, jaki pryrikaly joho na blukannia v uych svitach, a j u tomu bezzaperenomu fakti, o ridnoho domu mohlo ve ne buty i v pevnomu rozuminni slova joho vzahali j
ne bulo.
Ce vidkryttia po-riznomu dijalo na Univ. Charlan pamjataje, jak spochmurnilo j zblidlo
oblyia joho odnokursnyka Bonki Latureta, koly Nastavnyk Jarrou rozpoviv jim usiu pravdu
pro Reanis.
Toho veora nichto j ne dotorknuvsia do jii. Vony vsi zjurmylysia dokupy, movby chotily zihrity odyn odnoho teplom svojich til. Ne bulo sered nych tiky Latureta, nichto j ne pomityv, koly vin znyk. Lunaly arty, smich, ale arty vychodyly banani, a smich zvuav fayvo.
Chto todi skazav nevpevnenym tremtiaym holosom:
Vychody, u mene j materi ne bulo. I koly ja povernu svoje ridne 95-e, meni skau:
Chto ty takyj? My tebe ne znajemo. My tebe ne pamjatajemo. Tebe vzahali nemaje na ciomu
sviti

Vsi zasmijalysia, zakyvaly holovamy, osyrotili chlopaky, jaki ne maly nioho, krim Vinosti.
Latureta znajly v liku. Vin micno spav, prote dychannia joho bulo uryvaste, a na livij
ruci vydnilasia ervona ciatoka vid ukolu pryca. Na astia, jiji odrazu pomityly. Vyklykaly
Nastavnyka Jarrou, i vsi ve dumaly, o v jichniomu klasi na odnoho Unia pomenaje. Odnak use obijlosia. erez tyde Bonki znovu sydiv za partoju. Ale Charlan druyv z nym i
znav, o rana, zalyena v joho dui tijeji stranoji noi, tak i ne zahojilasia.
A teper Charlan mav pojasnyty, o take Reanis, divyni, jaka bula ne nabahato stara
za tych Univ, i pojasnyty vse do rety, nioho ne prychovujuy. Vin musyv tak zrobyty. V
nioho ne bulo vyboru. Nojs dostemenno maje znaty, o na neji ekaje i o vona povynna
robyty.
Vin poav svoju rozpovi. Vony sydily v konferenc-zali za dovhym stolom, rozrachovanym olovik na dvadcia, jily konservy, zamoroeni frukty, pyly moloko, i Charlan rozpovidav.
Vin namahavsia pomjakyty sytuaciju, obereno dobyrav vyraziv, ale, jak zjasuvalosia, v
ciomu potreby ne bulo. Nojs vydko schopliuvala kone joho slovo i, e ne dijovy seredyny
svojeji lekciji, Charlan z podyvom vidznayv, o vona joho udovo rozumije. Nojs ne zliakala
i ne rozhubyla, a tiky rozhnivalasia.
Jiji oky a rozervonily vid hnivu, a temni oi staly e temnii.
Ale ce zloyn! vyhuknula vona. Chto dav Vinym pravo vyriuvaty uu doliu?
Ce robysia dlia dobra liudstva, pojasnyv Charlan.
Zvisno, jij vako zrozumity taki rei. Vona asivjanka j ne bay dali svoho Storiia.
Jomu a stalo a Nojs za jiji obmeenyj kruhozir.
Dlia dobra liudstva? A dublikator vy tako znyyly dlia naoho dobra?
Chaj tebe ce ne chvyliuje. My zberehly dublikator u sebe.
Vy zberehly joho v sebe, a jak buty z namy? Ade my v 482-mu mohly b tako joho
maty.
Vona schvyliovano rozmachuvala v povitri dvoma stysnutymy pjastukamy.
Vid nioho hodi bulo ekaty vam dobra. Zaspokojsia, liuba, j vysluchaj mene do kincia.
Rizkym, maje sudomnym ruchom jomu e treba navytysia dotorkatysia do neji, ne
bojay, o ce dlia neji bude nepryjemno, vin micno schopyv jiji za ruky.
Kika sekund vona prualasia, namahajuy vyvinyty ruky, a todi zasmijalasia.
Kay dali, durnekyj ty mij, i ne bu takym pochmurym. Ja ne zvynuvauju tebe.
Tut nema koho zvynuvauvaty. V ciomu nichto ne vynen. My musyly tak zrobyty.
Vypadok iz dublikatorom klasynyj pryklad. Ja ce vyvav e v koli. Dubliujuy predmety,
vin moe dubliuvaty i liudej. I tut postaju due skladni problemy.
A chiba suspistvo ne moe same rozvjazuvaty svoji problemy?
Ne zavdy. My uvano vyvyly ciu epochu j peresvidylysia, o asivjany ne znajly
zadovinoho rozvjazku cijeji problemy. Ne zabuvaj, o nevdai poznaajusia ne lye na samomu suspistvi, a j na majbutnich joho pokolinniach. Skau bie, problema dublikatora
vzahali ne moe maty rozvjazku. Ce taka sama poes, jak atomna vijna j narkomanija, jaki
prosto ne maju prava na isnuvannia. Ote, dublikator neobchidno bulo vyluyty z asu.
omu ty takyj upevnenyj?
Zrozumij, Nojs, my majemo udovi Obysliuvani mayny. Molyvosti Kibermozku
znano vyi, ni u bu-jakoji podibnoji mayny, stvorenoji u bu-jakij Reanosti. Vin moe
proanalizuvaty, naskiky baana y nebaana ta y ta Reanis z urachuvanniam tysia i tysia
zminnych velyyn.
Mayna! znevalyvo kynula Nojs.
Charlan nasupyv brovy, ale za my oblyia joho projasnilo.
Ne bu takoju vpertoju, Nojs. Ja rozumiju, tebe oburiuje, o svit ne takyj micnyj i
stalyj, jak ty dumala. Ty sama, svit, u jakomu ty yve, rik tomu, do Zminy Reanosti mohly
buty lye tinniu jmovirnosti, ale jaka riznycia? Ade v tvojij pamjati zberehlosia vse proyte

toboju yttia, bajdue, bulo vono lye tinniu jmovirnosti y spravnim. Ty pamjataje svoje
dytynstvo, svojich bakiv, pravda ?
Ajake.
Ote, ce vse odno, o ty proyla take yttia, jakym ty zaraz pamjataje joho, pravda
? Ja chou skazaty, o nemaje znaennia, proyla ty joho naspravdi y ni.
Ne znaju. Meni treba podumaty. A o, koly mij zavtranij de tako stane lye snovydinniam, tinniu y jak ty tam joho nazvav?
o , todi bude nova Reanis i nova Nojs iz svojimy novymy spohadamy. Vse bude
tak, niby nioho j ne vidbulosia, chiba o znovu zroste zahana suma liudkoho astia.
Mene vse ce jako ne zadovoniaje.
Krim toho, pokvaplyvo dodav Charlan, teper z toboju ve nioho ne skojisia.
Tam, u tvojemu Storii, zjavysia nova Reanis, ale ty zaraz perebuvaje u Vinosti i tebe
Zmina ne zaepy.
Ale koly, jak ty stverduje, nemaje nijakoji riznyci, pochmuro skazala Nojs, to
dlia oho todi bula vsia cia moroka zi mnoju? Navio ty zabrav mene z asu?
Tomu, o ty meni potribna takoju, jak ty je, z nespodivanym zapalom vyhuknuv
Charlan. Ja ne chou, ob ty zminylasia. Ni na jotu.
Vin malo ne prohovoryvsia, o jakby ne jiji zabobon odo Vinych i vinoho yttia, to
vona j ne hlianula b na nioho.
Vona rozhubleno rozzyrnulasia.
Neve meni dovedesia zalyytysia tut na vse yttia? Meni bude tak samotnio.
Ni, ni. Ne bijsia! palko vyhuknuv vin i tak micno stys jiji ruky, o vona a pomorylasia vid boliu. Ja lye zjasuju, o na tebe ekaje v novij Reanosti, i ty povernesia nazad
u 482-e, tiky, tak by movyty, pid maskoju. Ja poturbuju pro tebe. My oderymo ocijnyj
dozvil na vzajemyny, i ja prosteu, ob tebe ne zaepyla odna majbutnia Zmina. Ja Technik
i, kau, Technik nepohanyj, ote, ja trochy rozumijusia na Zminach. I e deo znaju,
dodav vin zahrozlyvo i vraz osiksia.
A chiba ce dozvoliajesia? zapytala Nojs. Ja maju na uvazi zabyraty liudej u Vinis, ob uriatuvaty jich vid Zmin? Ce jako ne vjaesia z tym, pro o ty meni rozpovidav.
Na jaku my Charlan ujavyv sobi stranu poroneu tysia i tysia bezliudnych Stori,
o otouvaly joho zvidusi, i jomu a moroz piov poza kiroju. Vin viduv sebe vidrizanym
vid Vinosti, jaka dosi bula dlia nioho jedynoju domivkoju i jedynoju viroju, i navi bie, vin
viduv sebe vykynutym i z asu, i z Vinosti. Poriad z nym tiky inka, zarady jakoji vin zriksia
vsioho.
Ni, ne dozvoliajesia, movyv pryhnieno Charlan. Ce zloyn. Velykyj zloyn.
Meni soromno za svij vynok. Ale jakby bulo potribno, ja povtoryv by joho e raz i e raz.
Zarady mene, Endriu? Zarady mene?
Ni, Nojs, ozvavsia vin, ne pidvodiay oej. Zarady sebe. Ja ne mou vtratyty tebe.
A jako vony nas upijmaju?..
Charlan znav vidpovi na ce zapytannia. Znav e z tijeji samoji noi v 482-mu, koly
joho osiajav nespodivanyj zdohad. Odnak vin i teper ne navauvavsia navi ujavyty sobi ciu
stranu pravdu.
Ja nikoho ne boju, skazav vin. Ja budu zachyatysia. Vony j ne pidozriuju, jak
bahato ja znaju.

Jichnie yttia tut zdalosia potim Charlanovi spravnioju idylijeju. Za ci bityni vidbulosia stiky podij, vony tak zmialysia j pereplely u joho pamjati, o jomu zdavalo, niby cej
perid tryvav nabahato dove, ni bulo naspravdi. A vtim, jedynoju idylijeju buly hodyny, provedeni razom iz Nojs. Vony movby osvityly roevym svitlom usi ini podiji.
Epizod peryj. Povernuvy u Sektor 482-ho, vin nekvapom spakuvav svoji poytky
perevano odiah ta plivky, osoblyvo podbavy pro opravleni tomy Pervisnoho urnalu. Zbyrajuy na svoju postijnu bazu v 575-e, vin revno steyv, ob bodaj ne zabuty oho iz svojeji
cinnoji kolekciji.
Pominyk ve zakinuvav perenosyty joho rei do vantanoji kapsuly, koly nadijov Findi.
Bau, vy nas pokydajete. Jak zavdy, Findi nepomyno dobyrav najbananiych
fraz. Vin posmichavsia, maje ne roztuliajuy ust. Ruky joho buly zakladeni za spynu, a
opekuvatyj korpus pohojduvavsia, nemov mjayk, na puchkekych nikach.
Charlan navi ne hlianuv na svoho naanyka. Vin lye sucho kynuv:
Tak, ser.
Ja dopoviv Staromu Obysliuvaevi Tviselovi, o vy cilkom zadovino provely svoje
Spostereennia v 482-mu.
Charlan ne mih peresylyty sebe, ob podiakuvaty Findi. Vin promovav.
Ja poky o ne dopovidav pro va napad na mene, provadyv dali Findi, nespodivano styyvy holos.
I choa na joho oblyi vse e blukala solodkava posmika, a oi dyvylysia lahidno, v
holosi viduvalasia zlovticha.
Charlan pyno hlianuv na nioho i skazav:
Jak sobi choete, Obysliuvau.
Epizod druhyj. Charlan znovu oselyvsia v 575-mu. Nevdovzi pislia svoho povernennia
vin zustriv Tvisela. Charlan prosto buv aslyvyj znovu pobayty ciu maleku posta iz
zmorkuvatym lykom hnoma. Jomu bulo pryjemno bayty navi bilyj cylindryk, o dymiv
mi dvoma ovtuvatymy vid tiutiunu paciamy.
Obysliuvau, zvernuvsia do nioho Charlan.
Tvisel, o same vychodyv zi svoho kabinetu, zupynyvsia j kika sekund dyvyvsia na
Charlana, nemov ne vpiznavav. Vyhliad u nioho buv stomlenyj; oblyia zmarnilo, oi poervonily j pozapadaly.
Oj, to ce Technik Charlan! nareti vyhuknuv vin. Vy ve zakinyly svoju robotu
v 482-mu?
Tak, ser.
Reakcija Tvisela bula dyvnoju. Vin hlianuv na svij hodynnyk, o, jak i vsi hodynnyky
Vinosti, pokazujuy bias, buv zaodno kalendarem, i skazav:
Teper ue nedovho ekaty, mij chlopyku. Ve skoro. Vse jde jak po maslu. Prosto
udovo!
U Charlana tiochnulo serce. Pid as mynuloji zustrii z Tviselom ci slova ne maly b dlia
nioho nijakoho znaennia. Ale teper Charlanovi zdavalosia, o za nymy kryjesia hlybokyj
zmist. Tvisel, mabu, due vmoryvsia, inake ne hovoryv by tak vidverto. A moe, Obysliuva
vvaaje, nibyto dostatnio zavualiuvav svoju frazu j ne bojisia, o Charlan zrozumije jiji
spravnij zmist.
Jak poyvaje mij Ue? Charlan postaravsia hovoryty nevymueno, aby v zapytanni
ne viduvalosia zvjazku z slovamy Tvisela.

 udovo, udovo! vidpoviv Obysliuva, ale dumky joho tym asom yrialy de daleko. Vin pokvaplyvo zrobyv ostanniu zatiaku, vidpustyv Charlana korotkym kyvkom holovy,
a sam vydkoju chodoju poprostuvav svojeju dorohoju.
Epizod tretij. Ue.
Na vyhliad vin zdavavsia starym. Joho zrilis viduvala u konim rusi i navi u tomu,
jak vin podav Charlanovi ruku i skazav:
Radyj, o vy povernulysia, Charlane.
A moe, jomu tiky tak zdalosia, ade todi Kuper buv dlia nioho vsioho-na-vsioho Unem, a teper vin potunyj instrument u rukach Vinych. Chaj by tam jak, ale Kuper pomitno vyris v Charlanovych oach.
Charlan namahavsia ne vykazuvaty svoho vraennia. Vony sydily v Charlanovij kimnati,
de molona bilyzna porcelianovych stin tiyla Technikove oko pislia strokatych barv 482-ho.
Cho jak vin prahnuv pojednaty bujnu pynotu barokko 482-ho zi spohadamy pro Nojs, u
nioho nioho ne vychodylo; cej nedoladnyj sty povjazuvavsia v nioho tiky z obrazom Findi.
A Nojs u joho pamjati asocijuvalasia z atlasno-roevym prysmerkom i, jak ne dyvno, iz suvorym asketyzmom Sektoriv Prychovanych Stori.
Vin pokvapno zahovoryv, movby chotiv prychovaty svoji nebezpeni dumky.
Nu, Kupere, o ty tut robyv bez mene?
Kuper zasmijavsia, znijakovilo pohladyv pacem pidkovu svojich vusiv j skazav:
Uyv matematyku. Tiky matematyku.
Tak? I daleko zabravsia?
Daleeko.
A jak uspichy?
Poky o vse harazd. Meni matematyka dajesia lehko. Vona meni do vpodoby. Ot
tiky zadai staju z konym dnem dedali skladnii.
Charlan kyvnuv holovoju, viduvajuy zadovolennia.
Matryci Temporanych Poliv i take ine?
Kuper zaarivsia, povernuv oblyia do knykovych poly i uchylyvsia vid vidpovidi.
Pobalakajmo pro Pervisnu istoriju, zaproponuvav vin. U mene je do vas kika
zapyta.
Jakych?
Mene cikavy yttia horodian u 23-mu Storii. Osoblyvo v Los-Andelesi.
omu same v Los-Andelesi?
Due cikave misto. Vam tak ne zdajesia?
omu ? Ja z vamy zhoden. Ale y ne krae todi poaty vyvennia z 21-ho Storiia,
pory najvyoho rozkvitu zhadanoho mista?
Vse-taky sprobujmo z 23-ho.
Harazd. Ja ne zapereuju.
Charlanove oblyia zdavalosia bezturbotnym. Ale koly b mona bulo zikrebty zovniniu bezturbotnis, pid neju prostupyv by vyraz pochmuroji vpevnenosti. Joho stranyj, intujityvnyj zdohad teper buv ne tiky zdohadom. Vse pidtverduvalo joho.
Epizod etvertyj. Pouky. Podvijni pouky.
Po-pere, treba maty tonu informaciju. odnia adibnymy oyma vin perehliadav usi
povidomlennia, o liahaly na Tviseliv stil. To buly kopiji proektiv imovirnych abo ve zaplanovanych Zmin Reanosti v riznych Storiiach. Za davno zavedenym poriadkom ci kopiji
neodminno nadsylaly Tviselovi jak lenu Rady asiv, i Charlan buv peven, o nioho ne propusty. Peredovsim joho cikavyv charakter Zminy v 482-mu, a e vin prahnuv oderaty vidomosti pro bu-jaki ini Zminy, v bu-jakych Storiiach, o maly b u sobi jaku vadu, pomylku, najmene vidchylennia vid doverenosti, pomitni dlia natrenovanoho oka talanovytoho Technika.
Vlasne kauy, Charlan ne mav prava ytaty ci povidomlennia, ale Tvisel teper ridko

buvav u svojemu kabineti, a bie nichto ne nasmilyvsia, b utruatysia v spravy joho osobystoho Technika.
To bula pera astyna joho poukiv. Druha zdijsniuvalasia u lili centranoji bibliteky,
o roztauvavsia v Sektori 575-ho.
Vpere vin zvayvsia vyjty za mei tych biblitenych viddiliv, jaki dosi cilkom pohlynaly
joho uvahu. V mynulomu vin najastie naviduvavsia u viddil Pervisnoji istoriji bidnekyj
na peroderela, a tomu Charlanovi dovodylosia vypysuvaty jich z dalekoho mynuloho, perevano z tretioho tysiaoriia. Teper joho ponad use cikavyly polyci z materilamy, prysviaenymy vlasne Zmini Reanosti jiji teoriji, metodam, istoriji. Tut, do rei, zavdiaky Tviselovi,
bulo zibrano najkrau kolekciju u Vinosti.
Charlan z cikavistiu nykav sered poly z moknyhamy. Vpere vin poav vyvaty 575-e
Storiia: joho geograju, jaka maje ne zminiuvalasia vid Reanosti do Reanosti, istoriju,
jaka zminiuvalasia trochy pomitnie, i socilogiju, jaka zaznala najbiych zmin. To buly ne
zvity Sposterihaiv y vysnovky Obysliuvaiv (z tymy materilamy Charlan poasty buv znajomyj), a knyhy, napysani samymy asivjanamy.
Tut zberihalysia j chudoni tvory 575-ho. Vony skolychnuly v Charlanovij pamjati palki
dyskusiji pro vplyv Zmin Reanosti na duchovni cinnosti. y vplyne Zmina na toj y toj
edevr? Jako vplyne, to jak? Jakoju miroju mynuli Zminy zavdaly kody mystectvu? Taki
zapytannia Charlanovi dovodylosia uty ne raz.
I vzahali, y moe buty jedynyj pohliad na mystectvo? y mona vbhaty mystectvo v
prokrustove loe kikisnych pokaznykiv, jaki piddajusia mechaninij obrobci na Obysliuvanych maynach?
Holovnym oponentom Tvisela v dyskusiji z cych pyta buv Obysliuva na imja Ohest
Sennor. Tvisel zapano krytykuvav pohliady Sennora, j cia krytyka probudyla v Charlana baannia proytaty Sennorovi praci. Vin buv vraenyj proytanym.
Na prevelykyj Charlaniv podyv, Sennor postavyv zapytannia vidkryto: y ne moe zjavytysia v novij Reanosti osoba, analogina tij, jaku vzialy u Vinis iz poperednioji Reanosti?
Vidtak vin proanalizuvav molyvis zustrii Vinoho zi svojim analogom u asi, v tych vypadkach, koly toj znaje i koly ne znaje pro ce, i vyslovyv prypuennia odo molyvych naslidkiv
u konomu vypadku. (Tut vin zovsim blyko pidijov do toho, oho najbie bojavsia v dui
koen Vinyj, i Charlan, strepenuvy, pokvaplyvo propustyv ce misce u moknyzi. I, zvyajno, Sennor u svojich dyskusijach prydiliav ymalo uvahy doli literatury ta mystectva za
najriznomanitniych Zmin Reanosti.
Tvisel ne spryjmav Sennorovych pohliadiv.
Jako mystectvo ne piddajesia Obyslenniu, kryav vin Charlanovi, todi na
jakoho bisa oti bezkoneni dyskusiji?!
Charlan znav, o dumku Tvisela podiliaje perevana biis leniv Rady asiv.
A teper Charlan stojav pered polyciamy z romanamy Erika Linkoju, jakoho nazyvaly
najvydatniym pymennykom 575-ho Storiia, i dyvuvavsia. Vin naliyv pjatnadcia riznych
Povnych zibra tvoriv, uziatych, bezpereno, z riznych Reanostej. Bulo oevydno, o vony
vidrizniajusia odne vid odnoho. Odyn komplekt, napryklad, buv menyj, ni. reta. Lybo,
dobra sotnia Socilogiv, podumalo Charlanovi, zarobyly sobi zvannia, proanalizuvavy riznyciu mi nymy z pohliadu sociloginoho tla konoji Reanosti.
Charlan projovsia tym krylom, de eksponuvalysia prylady j mechanizmy z riznych Reanostej 575-ho. Vin znav, o bahato z nych vylueno z asu j zbereeno tiky u Vinosti jak
zrazky liudkoji vynachidlyvosti. Vinis oberihala liudynu vid naslidkiv jiji vlasnoji, nadmiru
vavoji techninoji ujavy. To bula najholovnia turbota Vinosti. Ne mynalo j biroku, jak de
u asi jaderna technologija pidchodyla tak blyko do nebezpenoji toky, o Vinosti dovodylosia zupyniaty jiji.
Charlan vernuvsia do bibliteky j pidijov do poly z moknyhamy z matematyky j matematynoji istoriji. Vin projovsia paciamy po kikoch nazvach, trochy podumavy, vidibrav

pja plivok i rozpysavsia za nych.

Epizod pjatyj. Nojs.
To bula najvalyvia astyna interliudiji, po-spravniomu idylina astyna.
U vini hodyny, koly ne bulo Kupera, koly Charlan mih jisty na samoti, na samoti ytaty,
na samoti spaty, na samoti ekaty zavtranioho dnia, vin probyravsia do kapsul. Vin buv yro
vdianyj osoblyvomu stanovyu Technika v suspistvi. Jomu j ne snylosia, o mona buty
takym vdianym liudiam za te, o vony vsiliako unykaju tebe.
Nichto ne zapytav u nioho, y maje vin pravo sidaty v kapsulu, nichto ne pocikavyvsia,
kudy vin zibravsia v mynule y v majbutnie, niyji dopytlyvi oi ne pynuvaly za nym,
niyji dbajlyvi ruky ne proponuvaly jomu dopomohy, niyj balakuyj rot ne namahavsia perekynutysia z nym bodaj slovom.
Vin mih robyty vse, o tiky zamanesia.
Ty tak zminyvsia, Endriu, skazala jomu Nojs. Boe mij, jak ty zminyvsia!
Vin dyvyvsia na neji i vsmichavsia.
V omu zminyvsia?
Ade ty vsmichajesia. Neve ty nikoly ne dyvyvsia v dzerkalo j ne bayv svojeji usmiky?
Ja boju dyvytysia v dzerkalo. Ja vse kau sobi: ne moe buty, ob ja buv takyj aslyvyj. Ja chvoryj. Ja mariu. Ja zboevoliv i navi ne zdohaduju pro ce.
Nojs pidijla blye j uypnula joho.
Viduvaje o-nebu?
Vin pryhornuv jiji do sebe j viduv, o tone v jiji ovkovystomu temnomu volossi.
Koly vin nareti vidpustyv jiji, vona, le perevivy duch, promovyla:
O i e odna peremina. Ty j ciomu navyvsia.
Ja maju udovu vyteku poav Charlan i prykusyv jazyka, zliakavy, o Nojs
moe spryjniaty ce, jak natiak na yslennych joho poperednykiv, jaki pomohly jij staty dobroju
vytekoju.
Odnak jiji bezturbotnyj smich ne buv zamarenyj takoju dumkoju. Vony veerialy razom. U vbranni, o vin pryviz, Nojs bula taka nina j lahidna, a Charlan ne mih namyluvaty
na neji.
Prosteyvy za joho pohliadom, vona lehekym ruchom popravyla spidnyciu j skazala:
Ne treba bulo pryvozyty meni vsioho cioho, Endriu. Navio, jij-bohu.
Puste, nijakoji nebezpeky, bezturbotno vidpoviv vin.
Ni, ce nebezpeno. Navio robyty durnyci? Ja cilkom mou obijtysia tym, o tut
znajla, poky poky ty vse vladnaje.
A omu b tobi ne nosyty vlasne vbrannia j usiliaki briazkacia?
Bo ne varto zarady nych vychodyty v as, probyratysia do moho domu, omyti ryzykujuy buty spijmanym. A o koly vony zroblia Zminu, poky ty bude tam?
Mene ne vpijmaju, neriue skazav vin. I dodav ue vpevnenie: A krim toho,
mij narunyj generator postijno trymaje mene v biasi, tym-to odna Zmina ne zaepy
mene. Rozumije?
Ni, ne rozumiju, zitchnula Nojs. Meni zdajesia, ja nikoly ne zbahnu vsich cych
premudrostej.
Tut nemaje nioho skladnoho.
I Charlan zachopleno poav pojasniuvaty, a Nojs uvano sluchala, ta z vyrazu jiji promenystych oej vako bulo zrozumity, y spravdi divynu cikavlia oti pojasnennia, y vony
tiky rozvaaju jiji.
Ci rozmovy napovniuvaly Charlanove yttia osoblyvym zmistom. Upere vin mih z kymo podilytysia dumkamy, obhovoryty svoji spravy i vynky. Nojs stala movby astokoju joho
samoho, ale vodnoas bula dosy samostijna, z nezalenymy pohliadamy, zdatna daty nespodivanu vidpovi na bu-jake joho zapytannia. Dyvno, rozmirkovuvav Charlan, skiky raziv

vin Sposterihav take socine javye, jak podrunie yttia, a ne pomityv najholovnioho, ne
zbahnuv joho spravnioji suti. Chiba vin ujavliav todi, napryklad, o taki spokijni idylini
chvylyny mou buty verynoju astia v podruniomu ytti?
Zibhavy kalaykom u joho obijmach, Nojs zapytala:
Jak posuvajesia tvoja matematyka?
Choe hlianuty?
Tiky ne kay, o vona zavdy pry tobi.
A om by j ni? Pojizdky v kapsulach zabyraju stiky hodyn. koda marno hajaty as.
Vin pidvivsia, vydobuv iz kyeni malekyj moskop, vstavyv u nioho plivku i, vsmichajuy, zakochano dyvyvsia, jak Nojs prykladaje prylad do oej. Za chvyliu vona povernula
jomu moskop i, pochytavy holovoju, skazala:
Ja e zrodu ne bayla takoji syly zakarliuok. Ot jakby navytysia ytaty vaoju Jedynoju Miasovoju Movoju.
Naspravdi, pojasnyv Charlan, biis iz cych zakarliuok, jak ty jich nazyvaje,
nijaki ne litery Miasovoji Movy, a matematyni symvoly.
Neve ty vse ce rozumije?
Nojs zaarovano dyvylasia na Charlana. Cho by jak bulo komu boliae rujnuvaty jiji
iliuziji, vin use-taky zmusyv sebe pryznatysia:
Na a, ne nastiky, jak chotilosia b. Odnak ja postijno vyvaju matematyku, aby
zdijsnyty te, o zadumav. Poky o v mene ne vystaaje zna, ob zumity pobayty v stini
otvir, kri jakyj projla b vantana kapsula.
Vin pidkynuv moskop uhoru, sprytno spijmav joho j poklav na malekyj stolyk.
Nojs adibno steyla za konym joho ruchom, i vraz joho osiajalo:
Pobyj joho as! Ty ne vmije ytaty Miasovoju, vyhuknuv vin.
Pevna ri.
Ote, z tutenioji bibliteky tobi nijakoji korysti. Ja j ne podumav pro ce. Tobi potribni plivky z 482-ho.
Ni, ni. Ja ne chou pokvaplyvo zapereyla vona.
Ty jich odery!
Slovo esti, ne chou. Nerozumno ryzykuvaty zarady
Ty jich odery! riue povtoryv Charlan.
Charlan vostannie stojav pered nematerinym kordonom, o vidokremliuvav Vinis
vid budynku Nojs u 482-mu. Vin tverdo vyriyv, o ce bude vostannie. O-o maje vidbutysia
Zmina. Vin ne skazav pro ce Nojs, ob ne zavdaty jij boliu.
I vse-taky vin dosy lehko zvayvsia e na odnu podoro u as. Poasty ce bula prosto
bravada, baannia pochyzuvatysia pered Nojs, pryvezty jij moknyhy, vychopleni, skazaty b
iz levjaoji pai; a z druhoho boku nestrymne prahnennia obsmalyty borodu ispankomu
korolevi, jako mona ciu Pervisnu prykazku zastosuvaty do hladeko poholenoho Findi.
A krim toho, vin matyme nahodu e raz porynuty v tajemnyu, arivnu atmosferu pryreenoho budynku. Vin viduvav jiji e todi, koly vchodyv tudy z dozvolu prostorovo-asovoji
instrukciji. Vin nasoloduvavsia cijeju atmosferoju i mynuloho razu, koly blukav poronimy
kimnatamy, zbyrajuy odiah, jaki chymerni pudelka, tualetne pryladdia zi stolyka Nojs.
Teper tut panuvala zlovisna tya pryreenoji Reanosti, i ce viduvalo ne lye u zynij
vidsutnosti zvukiv. Charlan ne mih peredbayty, ym stane cej budynok u novij Reanosti. Vin
moe peretvorytysia na nevelykyj zamikyj koted abo bahatopoverchovyj dim, jakyj vynajmatymu v orendu na odnij z vuly velykoho mista. A moe vzahali eznuty, i zamis udovoho dovkolynioho parku zjavysia dyke pustyrye. Moe statysia j take, o joho maje ne
zaepy majbutnia Zmina. I v niomu ytyme Analog teperinioji Nojs (Charlan polochlyvo
vidihnav ciu dumku) abo j chto inyj.
Dlia Charlana cej dim buv ue prymaroju, peredasnym pryvydom, jakyj postav pered
nym, aby vidijty v nebuttia. Ale budynok tak bahato vayv u Charlanovim ytti, o vin due

koduvav za nym i v dui oplakuvav joho.

Pja raziv vidviduvav Charlan ciu oseliu, i tiky odyn raz jiji tyu poruyv jakyj zvuk.
Charlan same buv u bufetnij. Zavdiaky rozvynenij technologiji, v cij Reanosti sluhy buly ne v
modi, i Charlan radiv, o v nioho na odnu problemu mene. Vin poravsia sered slojikiv z
hotovoju zakonservovanoju jieju i ve vyriyv, o vidibrav dosy dlia odnijeji pojizdky i o
Nojs radityme zmozi vriznomanitnyty tryvki, ale nesmani stravy poronioho Sektora svojimy
uliublenymy delikatesamy. Vin a holosno zasmijavsia, pryhadavy, jak e zovsim nedavno
vvaav taku jiu za dekadentki vytrebeky.
Vin e ne perestav smijatysia, koly raptom vyrazno pouv rizkyj zvuk.
Charlan skamjaniv.
Zvuk prolunav de pozadu. I poky Charlan stojav, nespromonyj povoruchnutysia, v holovi jomu promajnula dumka, o v dim zabravsia vypadkovyj zlodij. Ta ce e pivbidy. Todi
zblysnuv zdohad pro nabahato straniu nebezpeku ce mih buty chto iz Vinych, poslanyj
siudy dlia rozsliduvannia.
Ni to ne zlodij. Ve perid, vidvedenyj jomu prostorovo-asovoju instrukcijeju, buv reteno perevirenyj i vybranyj z-pomi inych same jak najspryjatlyviyj perid asu, u jakomu
vidsutni ynnyky ryzyku. Z druhoho boku, vin zdijsnyv mikrozminu (a moe, navi i ne mikro), vykravy Nojs.
Serce aleno kalatalo v hrudiach. Ale Charlan zmusyv sebe obernutysia. Jomu zdalosia,
niby dveri pozad nioho ojno zaynylysia, podolavy na joho oach ostannij milimetr, per
ni zrivniatysia zi stinoju.
Vin poborov u sobi baannia vidynyty dveri j obukaty prymiennia. Prychopyvy iz
soboju vidibrani slojiky z delikatesamy, vin povernuvsia u Vinis i ekav tam a dva dni, per
ni navayvsia vyruyty do Nojs u daleke majbutnie. Odnak cia pryhoda ne mala nijakych
naslidkiv, i Charlan postupovo zabuv pro neji.
A teper, nastrojujuy prylady na vychid u as, vin znovu zhadav pro toj epizod. A moe,
joho prosto postijno peresliduvala dumka pro ve zovsim blyku Zminu. Cho by tam jak, ale
potim, vertajuy podumky do cijeji myti, vin zrozumiv, o odna z tych dvoch obstavyn stala
pryynoju pomylky u vybori asovych koordynat. Inoho pojasnennia vin prydumaty ne mih.
Pomylka dalasia vznaky ne odrazu. Projovy kri zavisu Temporanoho Polia, Charlan
opynyvsia v bibliteci Nojs.
Vin ue tak zanepav duchom, o navi ne viduvav, jak koly, vidrazy do vyukanoho
oformlennia futliariv iz moknyhamy. Nazvy knyok buly vyvedeni takoju zakrutystoju vjazziu, o jich vako bulo proytaty. Praktynis i zrunis tut perevaala estetyka.
Charlan navmannia uziav z polyci kika knyok i, proytavy nazvu odnijeji z nych, buv
zdyvovanyj. Knyha nazyvalasia: Socina ta ekonomina istorija naoho asu.
Vin jako dosi ne zvertav uvahy na ciu rysu charakteru Nojs. Vona, zvyajno, bula rozumnycia, ta jomu nikoly ne spadalo na dumku, o jiji mou cikavyty taki povani praci.
Charlanovi samomu zachotilosia prohlianuty Socinu ta ekonominu istoriju, ale vin strymavsia. Koly vynykne potreba, vin znajde knyku v Sektornij bibliteci 482-ho. Findi, hotujuy Zminu, bezpereno, vidibrav dlia Vinosti v biblitekach cijeji Reanosti vse najkrae
e kika misiaciv tomu.
Vin vidklav nabik Socinu ta ekonominu istoriju, probih oyma polyci j vybrav kika
moknyh, sered jakych bulo zo dva romany ta kika naukovych pra. Vidtak prychopyv dva
kyekovi moskopy i vse ce spakuvav u svij riukzak.
I tut vin znovu pouv zvuk. Pomylky buty ne mohlo. To buv ne prosto jakyj korotkoasnyj, nevyraznyj um. Do nioho dolynav smich. oloviyj smich. U budynku buv e chto.
Charlan ne pomityv, jak vypustyv z ruk riukzaka. Neve vin potrapyv u pastku?!

Zdavalosia lycho nemynue. Nemov nad nym hlumyla sama dolia. Vostannie vin
uvijov u as, ob vostannie vterty Findi nosa, nemov otoj hlek iz starodavnioji kazky, o
vostannie piov po vodu. Treba bulo jomu vskoyty v otaku chalepu!
Neve smijavsia Findi?!
Chto b ie mih vysteuvaty joho, rozstavliaty teneta, vyikuvaty i teper tiytysia svojeju
peremohoju?
Neve vse vtraeno? V ciu peru dramatynu my vin buv takyj pryholomenyj, tak upevnenyj u bezvychodi, o j hadky ne mav vyslyznuty z prymiennia, sprobuvaty povernutysia
u Vinis. Vin vyriyv vi-na-vi zustritysia z Findi.
Jako potribno bude, vin ubje joho.
Neutnymy, ale vpevnenymy krokamy Charlan poav pidkradatysia do dverej tak
skradajesia vbyvcia do svojeji ertvy. Vin vymknuv avtomatynyj zvukovyj sygnal i leheko
proynyv dveri. Vsioho na dva diujmy. Try. Dveri podavalysia zovsim neutno.
U suminij kimnati spynoju do nioho stojav olovik. Vin buv nadto vysokyj dlia Findi,
j cia obstavyna strymala Charlana vid podaych dij.
Trochy zhodom, koly spalo myttieve obopine zacipeninnia, olovik poav spovina,
diujm po diujmovi povertaty holovu.
Charlan ne vstyh navi rozhledity joho proliu. Per ni nevidomyj povernuvsia upivoberta, Charlan, zibravy na syli, z achom vidstupyv vid poroha. Avtomatynyj mechanizm
bezhuno zaynyv dveri. Ne tiamliay sebe, Charlan pozadkuvav u hlybynu kimnaty. Vin
vako dychav, serce tak kalatalo, niby o-o malo vystrybnuty z hrudej.
Findi, Tvisel, Rada asiv, vsi vony razom uziati ne dovely b joho do takoho stanu. I ne
zynyj strach pered nebezpekoju pozbavyv joho munosti, a skori instynktyvna vidraza
do toho, o mohlo vidbutysia.
Vin pidibrav riukzak z moknyhamy j, prytysnuvy joho do hrudej, prymudryvsia pislia
dvoch nevdalych sprob vidynyty dveri u Vinis. Nohy sami nesly joho. Dyvom vin distavsia
do 575-ho, a potim do svojeji kimnaty. Stavlennia liudej do Technikiv, jake vin neodavno
hidno ocinyv, znovu vyruylo joho. Kika Vinych, o trapylysia na joho liachu, zvyno vidstupyly vbik i dyvylysia kudy udalynu poverch joho holovy.
Ce bulo prosto astia, bo na joho blidomu oblyi zastyhla hrymasa smertenoho achu
i, zdavalosia, nijaka syla ne zmachne jiji, ne zmusy krov znovu prychlynuty do ik. Ta nichto
navi ne hlianuv u joho bik, i Charlan podiakuvav asovi, Vinosti i tij slipij Syli, o je perstom samoji Doli.
Vin ne vstyh upiznaty toho, druhoho olovika v budynku Nojs, odnak teper buv upevnenyj, o ne pomylyvsia.
Koly Charlan upere pouv u budynku um, vin smijavsia, a zvuk, o perebyv joho
smich, buv takyj, niby vpalo o velyke v kimnati poriad. Nastupnoho razu chto rozsmijavsia
v suminij kimnati, i Charlan vypustyv z ruk riukzak iz moknyhamy. Peroho razu vin obernuvsia i pobayv, jak zaynylysia dveri. Druhoho razu Charlan zaynyv dveri, koly neznajome
poav povertaty holovu.
Vin zustriv samoho sebe!
V tu samu my asu i maje v tomu samomu misci vin i toj druhyj Charlan, o pryjov
u dim Nojs na kika bidniv ranie, le bulo ne zitknulysia vi-na-vi. Vin prypustyvsia pomylky, nastrojivy prylady na ve vykorystanu nym my, i Charlan zustriv Charlana.
orna ti achu peresliduvala joho e dovho, zavaajuy praciuvaty. Vin kliav sebe, obzyvav bojahuzom, ale nio ne dopomahalo.

Z tijeji myti vse joho yttia movby pokotylosia vnyz. Vin mih tono vkazaty na tu fatanu
meu, o rozpolovynyla joho doliu. Vidtodi jak vin, vostannie nastrojujuy put keruvannia
dveryma asu, prypustyvsia pomylky, joho dedali astie j astie peresliduvaly nevdai.
Pislia Zminy Reanosti v 482-mu, o prypala same na cej perid, Charlan e bie zanepav duchom. Za dva mynuli tyni vin znajov try proekty Zmin Reanosti j teper vybyrav
mi nymy, ne navaujuy na aktyvni diji.
Vin zupynyv svij vybir na proekti Zminy Reanosti 24562781 serija V-5 z kikoch
pryyn. Z usich trioch cia Zmina bula najviddalenia v majbutniomu. Pochybka v proekti bula
neznanoju, ale vona tajila v sobi zahrozu yttiu bahatioch liudej. Potribno bulo lye zdijsnyty
korotkoasnu podoro u 2456-e i z dopomohoju nevelykoho antau dovidatysia o stanovytyme soboju Analog Nojs u novij Reanosti?
Prote nedavnia pryhoda pozbavyla joho munosti. Teper ue Charlanovi ne zdavalosia,
niby vin lehko j prosto zdijsny svij zamir. Skaimo, jomu vdassia zjasuvaty pryrodu Analoga
Nojs, a o dali? Povernuty Nojs u ridne Storiia v obrazi vaky, prybyranyci, fabrynoji
robitnyci y e koho? Pevna ri. A o todi robyty iz samym Analogom? Z jiji olovikom,
jako vin bude? Z rodynoju? Z dimy?
Dosi vin ne zamysliuvavsia nad cymy pytanniamy, vsiliako unykav jich. Movliav, tam
vydno bude
Odnak teper vin ne mih dumaty ni pro o ine.
Charlan valiavsia u liku, he zanepavy duchom, znevaajuy sebe, koly raptom z
ekrana videofonu prolunav utomlenyj, triky zdyvovanyj Tviseliv holos.
Ty zachvoriv, Charlane? Kuper skazav, o ty propustyv kika urokiv.
Charlan sprobuvav udaty z sebe bezturbotnoho.
Ni, Obysliuvau Tvisele. Prosto ja trochy vmoryvsia.
Nu o , mij chlopyku, ce ne hrich.
Usmika, o zavdy svitylasia na oblyi Tvisela, zovsim zhasla.
Ty ve uv pro Zminu v 482-mu?
uv, korotko kynuv Charlan.
Findi rozmovliav zi mnoju i prosyv peredaty, o Zmina vidbulasia uspino.
Charlan stenuv pleyma j raptom pomityv, o Tvisel pyno dyvysia na nioho z ekrana.
Jomu stalo prykro, j vin zapytav:
Vy meni choete o skazaty, Obysliuvau?
Ni, nioho, ozvavsia Tvisel, i, mabu, proyti roky, o vakym tiaharem liahly jomu
na plei, zabrynily v holosi Obysliuvaa notkamy vtomy j smutku. Meni zdalosia moe,
ty meni chotiv o skazaty?
Ni. U mene do vas nioho nemaje.
o , todi pobaymosia zavtra, koly vidynysia Obysliuvana zala. Ja maju bahato
oho tobi skazaty.
Sluchaju, ser, vidpoviv Charlan i e dovho dyvyvsia na zhaslyj ekran.
U Tviselovych slovach jomu poulasia zahroza. Findi vse-taky rozmovliav z Tviselom.
o vin jomu skazav?
A vtim cia zovninia zahroza stala same tym potovchom, jakoho jomu brakuvalo. Borotysia iz vlasnoju depresijeju vse odno o vidbyvatysia tonesekoju lozynoju vid natysku
sypuych piskiv. Borotysia iz Findi ce zovsim ina ri. Charlan zhadav, jaku zbroju vin
maje v rukach, i vpere za ostanni dni do nioho povernulasia kolynia pevnis u sobi.
Zmina nastroju stalasia tak vydko, niby zaynylysia odni dveri j odrazu vidynylysia
druhi. Depresyvnyj stan mov rukoju znialo, j Charlan rozhornuv burchlyvu dijanis. Vin vyruyv u 2456-e i tam, zaliakavy Sociloga Voja, dobuv potribnu informaciju.
Svoju misiju vin vykonav blyskue. Vin dovidavsia pro vse, o chotiv.
I navi bie, ni spodivavsia. Nabahato bie.

Pevnis zavdy okupajesia uspichom. U joho ridnomu Storii chodyla prykazka: Chapajsia vidvano za kropyvu tvojim voroham vona vydassia kyjem.
Ote, Nojs ne mala Analoga v novij Reanosti. odnoho. Vona mohla neprymitno, ne
vyklykajuy pidozry, posisty svoje misce v novomu suspistvi abo zalyyty u Vinosti. I ve
ne bude nijakych pryyn zaboronyty jichnij liub, krim suto teoretynoji poruennia zakonu, a vin dobre znav, jak vidvesty ce zvynuvaennia.
A teper vin mav u majbutnie, ob podilytysia z Nojs takoju pryjemnoju novynoju, natiytysia razom z neju neuvanoju peremohoju, zdobutoju pislia stikoch achlyvych nevda.
I tut kapsula ni z toho ni z sioho zupynylasia.
Vona ne upoviniuvala svoho ruchu, a prosto zupynyla mov ukopana. Jakby kapsula
ruchalasia v Prostori, vid raptovoji zupynky vona rozletilasia b na druzky, metal rozpiksia b
do ervonoho aru, a Charlan peretvoryvsia b na kryvave misyvo.
Ta oskiky kapsula ruchalasia v asi, nespodivana zupynka vyklykala v Charlana tiky
nudotu j rizaku v lunku.
Koly bi uuch, Charlan hlianuv na kalu asometra. Hemov kri tuman vin pobayv
cyfru 100 000.
Joho projniav ach. Cyfra bula nadto kruhla.
Vin hariakovo hlianuv na prylady. o stalosia? Puskovyj vai stojav na podilci maksymanoji vydkosti. Ne vydno bulo j slidiv korotkoho zamykannia. odna strilka pryladiv ne
perejla za ornu rysku. Energija podavalasia spravno. Toneka strilka energometra spokijno
pokazuvala, o rive spoyvannia energiji zalyavsia takym, jak i pid as ruchu.
o todi spynylo kapsulu?
Charlan obereno vziavsia za puskovyj vai i pereviv joho v nejtranu pozyciju. Strilka
energometra vpala na nu.
Charlan pereviv puskovyj vai u protylenyj bik. Strilka energometra znovu pila vhoru,
a asometr poav vidliuvaty Storiia v zvorotnomu napriamku.
Nazad e nazad, u mynule 99 983 99 972 99 959
Charlan znovu pereviv vai u nejtranu pozyciju, todi potiahnuv na sebe. Kapsula ruyla
v majbutnie. Povino. Due povino.
99 985 99 993 99 997 99 998 99 999 100 000
Stop! Na kali znovu zastyhla cyfra 100 000. Kapsula spoyvala Energiju vid spalachu
Novoji v nejmovirnij kikosti, ale namarne. Vona zastyhla na misci.
Charlan znovu skeruvav kapsulu v mynule, cioho razu e dali. Todi v majbutnie, na
povnij vydkosti.
Kri stysnuti zuby zi svystom prochopliuvalosia dychannia. Charlan viduv sebe
vjaznem, o bjesia zakryvavlenoju holovoju ob tiuremni hraty.
Pislia desiaty marnych sprob kapsula znovu zupynylasia na 100 000. Ni na odne Storiia dali.
Treba zaminyty kapsulu! Choa navriad y ce pomoe.
V mertvotnij tytli 100 000-ho Storiia Endriu Charlan vyjov iz kapsuly j navmannia
vybrav novu kapsunu achtu.
Za chvylynu, trymajuy ruku na puskovomu vaeli, vin upjavsia oyma v cyfru 100 000,
cho ue znav, o jomu ne probyty.
Charlana ochopyla liu. I treba bulo, ob otak nespodivano spostyhlo lycho! Same
teper, koly jomu ve vsmichalasia dolia. Prokliattia tijeji fatanoji pomylky navysalo nad nym.
Vin rvuko pereviv vai na maksymanu vydkis, u mynule. Prynajmni v odnomu napriamku vin mih ruchatysia, liach u mynule buv vinyj.
Nojs vidhorodena vid nioho barjerom, vona poza joho dosianistiu o vony e jomu
mou zrobyty? o jomu vtraaty, oho bojatysia?
Vin vystrybnuv iz kapsuly v 575-mu j, ni vid koho ne chovajuy, nechtujuy vsim svitom,
poprostuvav do bibliteky Sektora. Tut vin uziav te, o chotiv, i navi ne ozyrnuvsia stea

za nym y ni. Chiba teper ne odyn bis?

Charlan povernuvsia u kapsulu j znovu ruyv u mynule.
Vin dostemenno znav, o jomu robyty. Charlan hlianuv na velykyj hodynnyk, jakyj pokazuvav bias i nomer odnijeji z trioch roboych Zmin bidoby. Findi zaraz, oevydno,
vdoma v svojij kvartyri, a ce jakraz te, o treba.
Prybuvy v 482-e, Charlan viduv, o v nioho pidskoyla temperatura. Rot buv suchyj i
niby natoptanyj vatoju. Spysalo u hrudiach. Ale vin prytyskuvav liktem prychovanu pid sorokoju zbroju: cholodnyj dotork metalu buv jedynym viduttiam, z jakym varto rachuvatysia.
Obysliuva Hobbi Findi hlianuv na Charlana, i joho podyv postupovo zminyvsia tryvohoju.
Charlan movky dyvyvsia na nioho, ekajuy, poky tryvoha v oach Obysliuvaa perejde
v strach. Vin sprokvola obernuvsia, stupyv kika krokiv j opynyvsia mi Findi j videofonom.
Findi buv holyj do pojasa. Na hrudiach v nioho vydnily poodynoki volosynky; hrudy
buly puchki, schoi na inoi. Opasyste erevo navysalo nad pojasom.
Charlan z utichoju podumav, o vyhliad u Findi daleko ne liachetnyj, a skorie ohydnyj. o , tak navi krae.
Vin zasunuv pravyciu pid soroku j stys rukivja zbroji.
Ne pohliadajte na dveri, Findi, osterih Charlan. Siudy nichto ne vvijde. Vam
treba zrozumity, o vy majete spravu z Technikom. Vy cho znajete, o ce oznaaje?
Holos Charlana zvuav hlucho. Joho liutylo, o v oach Findi ne bulo strachu, a tiky
tryvoha. Obysliuva uziav soroku j movky poav odiahatysia.
Charlan provadyv dali:
y znajete vy, Findi, jaki perevahy maje Technik? A vtim, zvidky vam znaty? Vy nikoly ne buly Technikom de ve vam jich ocinyty! Vsi vidvertajusia vid Technika j namahajusia ne pomiaty, kudy vin ide i o roby. Ja, napryklad, mou zavitaty do bibliteky Sektora j uziaty tam use, o meni zamanesia, poky biblitekar sydy iz zaklopotanym vyhliadom,
uvitknuvy nosom u svoji papery j udajuy, niby nioho ne pomiaje. Ja mou projtysia ytlovymy korydoramy 482-ho, j usi zustrini vidvodytymu oi, a potim prysiahatymusia, o
ne bayly mene. Ne pomiaty Technikiv stalo zvykoju Vinych. Ote, jak bayte, ja mou
ynyty vse o zavhodno i jty kudy meni zamanesia. Ja mou tako udertysia do pryvatnoho
pomekannia Obysliuvaa, jakyj ooliuje Sektor, i pid dulom pistoleta zmusyty joho skazaty
pravdu. Nichto ne zupyny mene.
Vpere pislia prychodu Charlana Findi ozvavsia:
o vy tam trymajete?
Zbroju, skazav Charlan i vyjniav z-pid soroky ruku iz zatysnutym pistoletom.
Upiznajete?
Dulo pistoleta miano poblyskuvalo j na kinci perechodylo v hladekyj roztrub.
Jako vy tiky vbjete mene poav Findi.
Ne vbju, ne bijtesia, skazav Charlan. Pid as mynuloji naoji zustrii u vas buv
anihiliator. Ce ne anihiliator. Ciu zbroju vynajly v odnij iz Reanostej 575-ho. Jiji vyluyly z
Reanosti. Paskudna ri, skau vam. Neju mona vbyty liudynu, a za nykoho vyprominiuvannia energiji uraaty boliovi centry nervovoji systemy j vyklykaty parali. Jiji nazyvaju tonie nazyvaly nejronnym vyprominiuvaem. Praciuje bezvidmovno. Ja pereviryv na sobi.
Charlan pokazav skarliuenyj mizyne. Due nepryjemne viduttia, povirte meni.
Findi zanepokojeno ziulyvsia.
Zarady asu, oho vam vid mene potribno?
Ja vymahaju rozblokuvaty kapsuni achty v 100 000-mu.
Rozblokuvaty achty?
Ne klejte iz sebe durnyka. Vora vy rozmovlialy z Tviselom. A siohodni vsi achty
zablokovano. Ja chou znaty, o vy skazaly Tviselovi. Ja chou znaty, o vy vstyhly nakojity

pislia tijeji rozmovy i jaki vai podai namiry. Pobyj mene as, Obysliuvau, koly vy ne skaete meni pravdy, ja skorystajusia vyprominiuvaem. Vy pokodujete, jako sumnivajete u
mojich slovach.
Todi sluchajte Vid chvyliuvannia Findi kovtav slova, i na joho oblyi prostupyv
strach, zmianyj iz hnivom. Choete pravdu nastavliajte poly! My vse znajemo pro vas i
Nojs.
Charlan zaklipav oyma.
o vy znajete?
Neve vy dumaly, o vam pofortunylo vtekty nepomitno, bez usiakych naslidkiv?
Rozmovliajuy, Obysliuva ne zvodyv oej z nejronnoho vyprominiuvaa. Na lobi v nioho
zablyaly rosynky potu. Neve pislia toho jak vy daly sobi voliu pid as Spostereennia, vy
dumaly, o za vamy ne steytymu? Ja buv by ne vartyj zvannia Obysliuvaa, jakby spustyv
vas iz oka. My znaly, o vy zabraly Nojs u Vinis. My vse znaly iz samoho poatku. Vy chotily
pravdy. Ot i tite.
U ciu my Charlan znevaav sebe za vlasnu tupis.
Vy vse znaly?
Ato. Nam vidomo, o vy vyvezly jiji v Prychovani Storiia. My znaly pro koen
va krok, poky vy probyralysia v 482-e, ob prychopyty iz soboju jiji rei. Vy poylysia v durni
potoptavy nohamy prysiahu Vinoho.
omu todi vy ne zupynyly mene? Charlan pyv do dna hirku au vlasnoho prynyennia.
Vam e treba pravdy? V miru toho, jak Charlan zanepadav duchom, Findi, zdavalo, nabyravsia smilyvosti.
Kai.
Todi ja skau vam: iz samoho poatku ja ne vvaav vas vartym zvannia Vinoho. Molyvo, vy talanovytyj Sposteriha, nepohanyj Technik, ale ne Vinyj. Ja doruyv vam ostanniu
robotu tiky dlia toho, ob dovesty ce Tviselovi, jakyj pakajesia z vamy kazna-omu. Ja ne
lye chotiv pereviryty suspistvo v osobi tijeji divyny, Nojs. Peredovsim ja pereviriav vas, i vy
ne vytrymaly perevirky, jak ja j spodivavsia. A teper schovajte svoju pukavku, cej vyprominiuva, y jak vy tam joho nazyvajete, j uyvajtesia zvidsy he.
Charlan osyly namahavsia zberehty pouttia samopovahy, odnak nioho ne mih vdijaty z soboju. Jomu zdavalosia, niby mozok joho zatverdiv, vtratyv utlyvis, jak i otoj skarliuenyj mizyne na livij ruci.
I vy pryjly todi do mene v kimnatu, ob tovchnuty mene na zloyn?
Same tak. A jako vyslovliuvatysia tonie, ja spokuav vas. Ja todi skazav vam ystu
pravdu, o tiky v tij Reanosti vy mohly zberehty Nojs. A vy poaly dijaty ne jak Vinyj, a jak
marka. Vtim, ja cioho vid vas i ekav.
Ja j zaraz dijav by tak samo, vidrubav Charlan. Oskiky vam use vidomo, to, jak
vy sami rozumijete, meni nema oho vtraaty.
Vin prystavyv dulo vyprominiuvaa do tovstoho yvota Findi j prosyav kri stysnuti
zuby.
o vy zrobyly z Nojs?
Ujavlennia ne maju.
Ne brei. o vy zrobyly z Nojs?
Ja ve skazav: ne znaju.
Charlan micno stys rukojatku vyprominiuvaa; holos joho zvuav zovsim tycho.
Spoatku v nohu. Vam bude due boliae.
Zarady asu, vysluchajte mene. Zaekajte.
Harazd. o vy zrobyly z neju?
Ni, posluchajte mene. Dosi vai vynky buly prosto poruenniam dyscypliny. Ce ne
zakodylo Reanosti. Ja pereviryv. Vas mou lye rozaluvaty. Ta koly vy vbjete mene abo

skaliyte, to ce vvaatymesia jak napad na staroho zvanniam. Za ce na vas ekatyme smertna

kara.
Taka pohroza vyklykala v Charlana lye znevalyvu posmiku. Pislia vsioho, o stalosia,
smer bula b dlia nioho najkraym poriatunkom.
Findi, vydno, ne zrozumiv pryyny joho posmiky, bo pokvaplyvo dodav:
Ne dumajte, o u Vinosti ne vdajusia do smertnoji kary prosto vy pro neji nikoly
ne uly. My, Obysliuvai, dobre znajemo pro taki rei. Skiky liudej bulo straeno! I robysia
ce prostie prostoho. V bu-jakij Reanosti trapliajesia ymalo riznych katastrof, pislia jakych ne znachodia trupiv. Rakety vybuchaju u povitri, aerolajnery padaju v okean abo doentu rozbyvajusia v horach. Zasudenoho do straty sadovlia v odyn z pryreenych korabliv
za kika chvylyn y sekund do katastrofy. Vam take pidchody?
Charlan zdryhnuvsia.
Jako vy choete zaliakaty mene, nioho ne vyjde. Posluchajte, o ja skau. Ja ne
bojusia nijakoji kary. Krim toho, ja maju tverdyj namir vziaty z neju liub. Vona potribna
meni zaraz. Vona ne isnuje v teperinij Reanosti 482-ho, nemaje v neji i Analoga. Ote, nemaje i pryyn zaboronyty nam zakonnyj liub.
liub superey prypysam, ustanovlenym dlia Technikiv
My viddamo ce na vyriennia Rady asiv, skazav Charlan. V niomu nareti prokynulasia hordis. Ja ne bojusia vidmovy, tak samo, jak ne bojusia vbyty vas. Ja ne prostyj
Technik.
Tiky tomu, o vy Tviseliv Technik? Na kruhlomu, spitnilomu oblyi Findi zjavyvsia jakyj dyvnyj vyraz y to nenavys, y trimf, y te j te vodnoraz.
Pryyna nabahato valyvia, skazav Charlan. A teper
Z pochmuroju riuistiu Charlan poklav pale na puskovu knopku.
Todi zvertajtesia do Rady! pereliakano zakryav Findi. Rada asiv znaje vse.
Jako vy taka povana osoba Zadychajuy, Findi ne zmih dokinyty frazu.
Charlaniv pale neriue voruchnuvsia na puskovij knopci.
o znaje Rada?
Neve vy dumajete, o v takij spravi ja dijav by sam? Ja dopoviv pro vse Radi odrazu
pislia Zminy Reanosti. O kopija mojeji dopovidnoji zapysky.
Stojaty na misci! Ani ru!
Odnak Findi ne zvernuv uvahy na okryk. Vin tak prudko metnuvsia do kartoteky, nemov u nioho vselyvsia zlyj duch. Znajovy kod potribnoho donesennia, vin pokvaplyvo nabrav joho. Zi ilyny stolu popovzla sribliasta strika, de prostym okom mona bulo pobayty
skladne mereyvo ciatok.
Choete posluchaty? zapytav Findi j, ne doekavy vidpovidi, vstavyv striku u
vidtvoriuva zvuku.
Charlan sluchav nemov u zacipeninni. Vse bulo zrozumilo. Findi dopoviv Radi pro joho
diji v usich podrobyciach. Vin detano povidomyv pro koen joho vychid u as. Naskiky mih
pryhadaty Charlan, tut ne bulo propueno odnoho faktu.
A teper zvertajtesia do Rady! zakryav Findi, koly strika zakinylasia.
Osobysto ja ne blokuvav asu. Ja navi ne znav, jak vono robysia. Ale ne dumajte, o vony
pryjmu vas iz rozkrytymy obijmamy. Vy skazaly, o ja rozmovliav z Tviselom. Tak, ce pravda.
Odnak to vin vyklykav mene, a ne ja joho. Ote, jdi i prosi Tvisela. Pojasni jomu, o vy ne
prostyj Technik. A jako vy choete speru vbyty mene, vbyvajte, as iz vamy.
V holosi Obysliuvaa Charlan viduv radisni notky. Oevydno, Findi vvaav sebe peremocem, bo navi ne bojavsia skerovanoho na nioho nejronnoho vyprominiuvaa. omu?
Neve joho tak vtiaju Charlanovi nevdai? y to tiky revnoi zamariuju jomu mozok?
Charlan ne vstyh daty sobi vidpovidi na ci zapytannia.
Nespodivano Findi j use povjazane z nym vtratylo dlia Charlana bu-jakyj sens.
Vin zapchnuv zbroju v kyeniu, krutnuvsia do dverej i podavsia do najblyoji kapsunoji

achty.
Teper vin matyme spravu z Radoju abo prynajmni z Tviselom. Vin ne bojavsia jich ni
konoho zokrema, ni vsich razom uziatych.
Ostannim asom u nioho ode micnila pevnis u vlasnij nezaminnosti. Navi Rada
asiv zmuena bude prystaty na joho vymohu, koly dlia neji postane pytannia vyboru mi
Nojs i samym isnuvanniam Vinosti.

Technik Endriu Charlan proohom vyskoyv z kapsuly v 575-mu i, na prevelykyj svij

podyv, perekonavsia, o potrapyv u ninu zminu. aleno hasajuy iz Storiia v Storiia, vin
i ne pomityv, jak mynulo kika bihodyn. Vin spantelyeno dyvyvsia na poroni, miano osvitleni korydory svidennia toho, o praciuje lye neyslenna nina bryhada.
Ochoplenyj nervovym zbudenniam Charlan ne mih dovho stojaty na odnomu misci.
Vin povernuvsia j ruyv do ytlovoho sektora. Vin povynen znajty kimnatu Tvisela, tak samo,
jak znajov kimnatu Findi. Charlana ne polyyv ostrach, o joho mou pomityty j zupynyty.
Prytrymujuy liktem vyprominiuva, vin zupynyvsia pered dveryma Tviselovoji kimnaty
(na nych vysila tablyka z itko vyvedenym prizvyem Staroho Obysliuvaa). Perevivy reguliator zvukovoho sygnalu na povnu hunis, Charlan spitniloju doloneju natys knopku j dovho ne vidpuskav ruky. Navi kri dveri dolynalo hluche hudinnia.
Za spynoju poulysia lehki kroky, ta Charlan ne zvertav na nych uvahy, buvy pevnym,
o j perechoyj, chto b vin tam ne buv, pomyne joho. (O, cia riativna roeva nayvka Technika!)
Odnak perechoyj zupynyvsia i skazav:
Technik Charlan?
Charlan kruto obernuvsia. Pered nym stojav Molodyj Obysliuva iz novekych u ciomu Sektori.
Charlan le strymuvav u sobi rozdratuvannia. o poroby, ce ne 482-e. Tut vin buv ne
prosto Technikom, a Tviselovym Technikom, j molodi Obysliuvai, namahajuy zapobihty
lasky u velykoho Tvisela, vyjavlialy minimum emnosti j do joho Technika.
Vy chotily bayty Staroho Obysliuvaa Tvisela? zapytav Obysliuva.
Tak, ser, vidpoviv Charlan, nevdovoleno skryvyvy. (o za telepe? A oho b ie
vin stojav pid dveryma, natyskajuy knopku sygnalizatora? ob vyklykaty kapsulu?).
Boju, vam ne vdassia joho pobayty, skazav Obysliuva.
V mene nahana sprava, ja muu rozbudyty joho.
Moe, j tak. Ale joho zaraz nemaje v 575-mu. Vin v inomu Storii.
V jakomu same? neterpliae zapytav Charlan. Obysliuva hlianuv na nioho spohorda.
Cioho ja ne znaju.
Ale ja maju kone vranci zustritysia z nym u valyvij spravi.
Zrozumilo, veselo skazav Obysliuva, i Charlan nijak ne mih zbahnuty, o potiaje joho.
A tym asom Obysliuva ue vidverto rozsmijavsia i viv dali:
A vam ne zdajesia, o vy pryjly ranuvato?
Ja muu z nym obovjazkovo zustritysia.
Usmika v Obysliuvaa rozplyvala dedali yre.
Ja peven, o zavtra vranci vin bude tut.
Ale
Obysliuva ruyv dali, namahajuy projty povz Charlana tak, ob ne dotorknutysia
do joho odei. Charlan u bezsylij liuti dyvyvsia jomu vslid, zcipliujuy kulaky. Potim, oskiky
robyty bulo nioho, povoli, mov neprytomnyj, poplentavsia do svojeji kimnaty.
Cilu ni Charlan ne sklepliav oej. Vin sylkuvavsia zasnuty, rozslabytysia, zabuty pro vse,
ale marne. V holovi beznastanno rojilysia dumky.
Nasampered vin dumav pro Nojs.
Charlan znov i znov hariakovo povtoriuvav sobi, o vony ne posmiju pohlumytysia

nad neju. Vony ne vidiliu jiji nazad u as, poperednio ne rozrachuvavy, jak ce vplyne na
Reanis, a dlia rozrachunku potribni budu dni, a to j tyni. opravda, vony mou zrobyty
z neju te, ym Findi pohrouvav jomu, posadyty v raketu, pryreenu na katastrofu.
Odnak Charlan do kincia ne mih poviryty v taku sumnu perspektyvu. V nych ne bulo
potreby vdavatysia do najkrutiych dij. Ta j navriad y vony ryzykuvatymu vyklykaty nezadovolennia Charlana. (V ninij tyi Charlan zapav u toj drimotnyj stan, koly v holovi poynaju
snuvaty dyvni, nereani dumky, i jomu ne zdalo perebienniam navi joho pevnis u tomu,
o Rada asiv ne navaysia vyklykaty nezadovolennia v Technika).
Cho, zvyajno, vse moe statysia z inkoju-poloniankoju. A tym bie iz vrodlyvoju inkoju z hedonistynoji Reanosti
Charlan orazu vidkydav pidozru, jaka nastyrlyvo zakradalasia v joho mozok. Taka molyvis bula vodnoas i virohidnioju, i stranioju za smer, i Charlan ne chotiv navi dumaty
pro ce.
Vin poav dumaty pro Tvisela.
Staroho nemaje v 575-mu. De vin moe buty zaraz, cijeji ninoji pory, koly vsi splia?
omu vin ne spy?
Charlan buv peven: zaraz ide zasidannia Rady. Vyriuju, o robyty z nym i z Nojs. o
robyty z nezaminnym Technikom, jakoho poky o ipaty ne mona.
Charlan micno stys huby. Navi jako Findi povidomy pro napad na nioho, stanovye
ne zminysia. Navriad y donos Findi dodas o do poperednich Charlanovych zloyniv abo
zmeny joho nezaminnis.
A prote Charlan ne buv peven, o Findi vykae joho. Ve te, o Obysliuva zapobihav
pered Technikom i rozpoviv jomu te, oho ne slid bulo b, stavylo Findi v smine stanovye.
A jomu nevyhidno, ob pro ce diznalasia Rada.
Charlan stav mirkuvaty pro Technikiv, jak pro grupu liudej iz spinymy interesamy.
Ostannim asom vin malo zamysliuvavsia nad doleju svojich koleg. Osoblyve stanovye
Charlana jak osobystoho Technika Tvisela i Nastavnyka Kupera trochy vidokremliuvalo joho
vid rety Technikiv. Prote i jim brakuvalo solidarnosti. omu?
omu i v 575-mu, i v 482-mu Storiiach vin tak ridko bayvsia abo rozmovliav z Technikamy? omu vony namahajusia unykaty odyn odnoho? omu povodiasia tak, niby podiliaju zabobonne stavlennia Vinych do nych samych, do Technikiv?
Podumky vin ue zmusyv Radu kapituliuvaty pered nym v usiomu, o stosuvalosia
Nojs, i teper stavyv novi vymohy. Technikam treba dozvolyty utvoryty svoju organizaciju, nadaty jim zmohu reguliarno zustriatysia odyn z odnym, bie druyty, domohtysia kraoho
stavlennia do nych rety Vinych.
Nasamkine vin ujavyv sebe herojem-revoliucinerom, jakyj razom z Nojs zdijsniuje velyki socini peretvorennia, i porynuv u son.
Joho rozbudyv dvernyj sygnalizator svojim neterpliaym chrypkym dzelenanniam.
Proumavy, Charlan hlianuv na nevelykyj hodynnyk, o stojav bilia uzholivja, j hlucho
zastohnav.
Pobyj joho as! Do vsioho vin e j prospav!
Ne vstajuy z lika, Charlan prostiah ruku do potribnoji knopky j kvadratne vikonce v
dveriach stalo prozorym. Oblyia olovika, o stojav za dveryma, bulo jomu neznajome, ale
vono vyraalo vladnis i vpevnenis.
Charlan vidynyv dveri, j do kimnaty vvijov prybule z ovtohariaoju nayvkoju Administratora.
Technik Endriu Charlan?
Tak, Administratore. Majete do mene spravu? Administrator, zdavalosia, ne pomityv
rizkoho tonu v Charlanovomu zapytanni.
Vam bula pryznaena na siohodni zustri iz Starym Obysliuvaem Tviselom.
Nu j o?

 Ja pryjov povidomyty vam, o vy zapizniujete.

Charlan zdyvovano vtupyvsia v prybucia.
Jak use ce rozumity? Ade vy ne z 575-ho, pravda ?
Ja praciuju v 222-mu, cholodno vidpoviv toj. Pominyk Administratora Arbut
Lem. Ja vidpovidaju za organizaciju vaoji zustrii j, ob unyknuty zajvych peresudiv, ne stav
korystuvatysia videofonom.
Pro jaku zustri vy hovoryte? Pro jaki peresudy? o ce vse oznaaje? Posluchajte,
dosi ja ne raz zustriavsia z Tviselom. Vin mij bezposerednij naanyk. I nijakych peresudiv
ne bulo.
Popry vsi sproby Administratora zberehty nezvorunyj vyraz oblyia, v pohliadi joho
promajnuv yryj podyv.
Chiba vy nioho ne znajete?
Pro o?
Zaraz u 575-mu vidbuvajesia zasidannia specinoji pidkomisiji Rady asiv. U vaomu Sektori tiky j movy, o pro ce.
I vony chou mene bayty? zapytav Charlan i podumav: Zvyajno, chou. Komu
ie, jak ne meni, prysviaene te zasidannia?
Teper vin zrozumiv, omu tak tiyvsia vora vnoi Molodyj Obysliuva, o strivsia
jomu bilia dverej Tviselovoji kimnaty. Obysliuva znav pro majbutnie zasidannia pidkomisiji, i jomu smino bulo navi podumaty, o Technik o takij pori spodivajesia pobayty Tvisela. I spravdi smino, z hirkotoju v dui podumav Charlan.
Ja tiky vykonuju rozporiadennia, skazav Administrator. Bie meni nioho ne
vidomo. I zdyvovano dodav: Neve vy dosi nioho pro ce ne uly?
Techniky vidliudkuvatyj narod, ujidlyvo vidpoviv Charlan.
Pjatero, ne rachujuy Tvisela! Vsi Stari Obysliuvai, j koen z nych prosluyv u Vinosti ne mene jak trydcia pja rokiv!
e pivtora misiaci tomu velyka es snidaty v takomu tovarystvi prosto oeleyla b Charlana; jomu b vidibralo movu pered cymy monovladnymy j vidpovidanymy osobamy. Vony
zdalysia b jomu kazkovymy veletniamy.
Odnak nyni vony buly joho suprotyvnyky j navi hire suddi. V nioho ne bulo asu
dlia sviatoblyvoho trepetu pered nymy. Vin mav terminovo vyrobyty strateginyj plan dij.
Vony mohly b ne znaty, o jomu vse vidomo. Jako tiky Findi ne rozpoviv jim. Ude
Charlan e bie buv pevnyj, o Findi ne navaysia zrobyty z sebe posmichovyko,
pryvseliudno pryznavy, o joho obrazyv Technik.
Charlan vyriyv skorystatysia cijeju svojeju perevahoju j zaekaty, poky vony zroblia
peryj krok, skau pere slovo, jake oznaatyme poatok bojovych dij.
Odnak leny Rady ne pospialy. Za svojim skromnym snidankom vony myrno rozhliadaly Charlana, nemov jakyj cikavyj eksponat, rozplastanyj na muzejnij vitryni z dopomohoju
slabkych antygravitatoriv. Charlan z odajdunoju munistiu poav rozhliadaty konoho iz
leniv Rady.
Vin znav jich usich, oskiky ce buly vidomi liudy, a krim toho, jich asto pokazuvaly v
omisianych informacijnych stereomach. Ci my pryznaalysia dlia obminu dosvidom
mi Sektoramy Vinosti, j usi Vini, poynajuy vid Sposterihaa j vye, zobovjazani buly
perehliadaty jich.
Ohest Sennor lysyj, jak kolino, navi bez briv i vij, najbie pryvertav Charlanovu
uvahu. Po-pere, erez te, o pynyj pohliad temnych oej na ciomu bezvolosomu tli vraav
due, ni iz stereoekrana. Po-druhe, Charlan znav pro rozbinis u pohliadach mi Sennorom
i Tviselom. I nareti, Sennor ne tiky rozhliadav Charlana. Vin movby vystriliuvav odne za
odnym svoji zapytannia rizkym holosom.
Spoatku ce buly zapytannia, na jaki vako vidpovisty o konkretne, prymirom: Skai, junae, omu vas raptom zacikavyla Pervisna istorija? abo: o vam dalo vyvennia

Pervisnoji istoriji?
Po tomu vin zrunie vmostyvsia v krisli j, kynuvy svoju tarilku v liuk dlia brudnoho
posudu, spliv pered soboju puchki paci. (Charlan pomityv, o j na rukach u nioho ne bulo
volossia).
Mene davno ve cikavy odne pytannia, promovyv Sennor. Moe, vy meni dopomoete.
Ot i poalo, podumav Charlan.
Jako tiky zmou, ser, skazav vin uholos.
Dekotri z nas tut, u Vinosti, ja ne chou skazaty, o vsi abo navi biis, tut vin
strenuv okom na vtomlene Tviselove oblyia, tymasom jak reta pidsunulysia blye j pryhotuvalysia sluchaty, ale prynajmni dekotri z nas, cikavliasia losofkymy aspektamy
asu. Vy rozumijete, o ja maju na uvazi?
Paradoksy podoroej u asi, ser?
Nu, koly vam bie do vpodoby ci melodramatyni terminy, to chaj bude tak. Ale,
zvyajno, ri ne tiky v paradoksach. Nas cikavlia pytannia spravnioji pryrody Reanosti,
zbereennia masy-energiji pid as Zminy Reanosti j take ine. Na nai rozmirkovuvannia pro
podibni rei vplyvaju znannia pryrody podoroej u asi. A ot vai Pervisni istoty nioho ne
znaly pro taki podoroi. o vony dumaly pro vse ce?
Z protylenoho kincia dolynuv tychyj holos Tvisela:
Slovobluddia.
Odnak Sennor pustyv povz vucha vjidlyvu repliku.
Moete vidpovisty na moje zapytannia, Techniku? pocikavyvsia vin.
Za Pervisnoji ery liudy ne zamysliuvalysia nad podoroamy v asi, Obysliuvau.
Ne viryly, o ce molyvo?
Hadaju, o tak.
Navi ne zamysliuvalysia nad takoju problemoju?
Nu, odo cioho, nevpevneno promovyv Charlan, to meni zdajesia, o dejaki
prypuennia zustrialysia v jichnij tak zvanij naukovo-fantastynij literaturi. Ja ne due
dobre obiznanyj z neju, ale, zdajesia, tam ne raz povtoriujesia epizod, koly olovik povertajesia u mynule, ob ubyty svoho ridnoho dida e v kolysci.
udovo! Prosto udovo! zachopleno vyhuknuv Sennor. Ce, zretoju, fundamentanyj paradoks podoroej U asi, jako vvaaty Reanis nezminnoju. Ha? A teper ja navausia stverduvaty: vai Pervisni j hadky ne maly, o Reanis moe zminiuvatysia. Ja
pravdu kau?
Charlan ne pospiav z vidpoviddiu. Vin nijak ne mih zbahnuty, kudy hne Sennor, i ce
nepokojilo joho.
Meni brakuje zna, ob tverdo vidpovisty vam, ser, nareti promovyv vin. Hadaju, vony mohly prypuskaty molyvis isnuvannia pereminych asovych liachiv abo riznych ployn buttia. Ale tono ne skau.
Sennor vidkopylyv nyniu hubu.
Ja pevnyj, o vy pomyliajetesia. Vas mohly vvesty v omanu dejaki tumanni vyslovliuvannia v knykach, ytajuy taki vyslovliuvannia, vy spryjmaly jich kri pryzmu
vlasnych zna. Ni, ne majuy dosvidu podorouvannia v asi, liudyna ne osiahnula b svojim
mozkom usijeji losofkoji skladnosti Reanosti. Ot, napryklad, omu Reanis maje inerciju?
My vsi znajemo, o ce tak. Bu-jakyj vplyv povynen perevyyty pevnu krytynu velyynu,
per ni vidbudesia Zmina, spravnia Zmina. I navi todi Reanis namahajesia povernutysia
na svoje poperednie misce.
Prypustimo, napryklad, o my zdijsnyly Zminu tut, u 575-mu. Reanis zminiuvatymesia dedali efektyvnie pryblyzno do 600-ho Storiia. Zmina poyriuvatymesia j dali, de
a do 650-ho, odnak jiji intensyvnis postupovo jtyme na spad. Za cymy asovymy meamy
Reanis zalyysia nezminnoju. Vsi my znajemo, o ce tak, ale oden iz nas ne znaje, omu

vse ce vidbuvajesia same tak. Zdavalosia b, o vsi Zminy Reanosti maju poyriuvatysia dedali efektyvnie kri usi Storiia, do bezmenosti, ale naspravdi ne tak.
Abo vimimo inyj pryklad. Meni skazaly, o Technik Charlan mastak dobyraty Minimanyj Neobchidnyj Vplyv u bu-jakij sytuaciji. Ja laden pobytysia ob zaklad, o vin ne
zmoe pojasnyty, jak vin ce roby.
Teper ujavi sobi bezporadnis Pervisnych liudej. Jich chvyliuvala problema, y moe
olovik ubyty ridnoho dida, bo vony ne znaly vsijeji pravdy pro Reanis. A teper vimimo
jmovirniu sytuaciju, lehu dlia analizu: podoroujuy v asi, liudyna zustriaje samu sebe
I o stanesia, koly liudyna zustrine samu sebe? rizko zapytav Charlan.
Ve te, o Charlan perebyv Obysliuvaa, samo po sobi bulo poruenniam zavedenych
pravyl emnosti. A joho ton robyv podibnu vychvatku maje skandanoju, j prysutni spriamuvaly dokirlyvi pohliady na Charlana.
Sennor zatnuvsia, odnak za my ue viv dali, sylkujuy bu-o zberehty samovladannia. Vin zakinyv perervanu frazu, uchylyvy takym ynom vid priamoji vidpovidi na beztaktne zapytannia:
i rozhliamo otyry molyvych vypadky v cij sytuaciji. Nazvimo olovika, jakyj prybuv na dane misce ranie v biasi, A i toho, o prybuv piznie, B. Vypadok peryj: A i B
ne baa odyn odnoho i diji odnoho zovsim ne vplyvaju na diji druhoho. V takomu razi mona
vvaaty, o vony ne zustrilysia, i my ne bratymemo cej vypadok do uvahy, jak tryvinyj.
Vypadok druhyj: B, pizniyj indyvid, bay A, ale A ne bay B. Tut tako ne slid ekaty
serjoznych naslidkiv, oskiky B cho i bay, de perebuvaje A i o toj roby, ale peromu cia
sytuacija ve znajoma, vin ne distaje nijakoji dodatkovoji informaciji. Nioho novoho tut dlia
nas nemaje.
Tretia j etverta molyvosti poliahaju v tomu, o A bay B, ale B ne bay A, i o A i
B baa odyn odnoho. V konij iz cych molyvostej najstotniym je te, o A bay B. olovik
na trochy davniij stadiji svoho biloginoho buttia bay sebe piznioho. Zaznaymo, zvidsy
vin moe zrobyty vysnovok, o doyve do viku B. Vin dovidujesia, o jomu dovedesia robyty
ti sami diji v majbutniomu, svidkom jakych vin stav. A liudyna, navi neznanoju miroju obiznana zi svojim majbutnim, moe dijaty na osnovi oderanych zna i takym ynom zminy ce
majbutnie. Zvidsy vyplyvaje, o Reanis povynna tak zminytysia, ob jichnia zustri stala
nemolyvoju abo prynajmni ob A ne zmih pobayty B. A koly isnujua Reanis znykne i jiji
ne mona bude nijak vyznayty, to, vychody, o A nikoly ne zustriavsia z B. Analogino, za
bu-jakoho paradoksu, povjazanoho z peresuvanniam u asi, Reanis zavdy zminiujesia,
ob unyknuty samoho paradoksu, i my dochodymo vysnovku, o u podoroach u asi paradoksiv nemaje i ne moe buty.
Sennor, zadovolenyj soboju i svojeju logikoju, obviv usich pohliadom, ale tut iz-za stolu
vstav Tvisel.
Ne hajmo asu, dentmeny, skazav vin.
I per ni Charlan ustyh ohovtatysia, snidanok zakinyvsia.
Pjatero leniv pidkomisiji popidvodylysia z-za stolu j, kyvajuy holovamy, poproalysia
z Charlanom z vyhliadom liudej, jaki zadovonyly svoju cikavis. Tiky Sennor micno potys
jomu na proannia ruku j hrubuvato skazav:
Na vse vam dobre, junae.
Iz zmianymy pouttiamy Charlan dyvyvsia jim uslid. Navio joho zaprosyly na
snidanok? I holovne, dlia oho bulo zhaduvaty pro olovika, jakyj zustriv samoho sebe?
Nichto z nych odnym slovom ne prochopyvsia pro Nojs. Neve vony zibralysia tiky dlia toho,
ob podyvytysia na nioho? Ohlianuly joho z holovy do pjat i zalyyly na Tviseliv sud.
Tvisel povernuvsia do stolu, de ne bulo ve ni jii, ni posudu. Vony zalyylysia vdvoch, i,
niby dlia toho ob pidkreslyty ciu obstavynu, Tvisel zapalyv novu sygaretu.
A teper do roboty, Charlane, skazav vin. U nas due bahato sprav.
Prote Charlan bie ne chotiv, ne mih ekaty.

 Per ni my ponemo o robyty, ja deo maju vam skazaty, riue promovyv vin.
Tvisel okynuv joho zdyvovanym pohliadom, prymruyv svoji vycvili oi j zadumlyvo
strusyv popil.
Pevna ri, my pohovorymo z toboju, koly ty cioho choe, skazav vin, ale speru
sidaj, sidaj, chlope.
Technik Endriu Charlan ne siv. Vin pochodav uzdov stolu tudy j siudy i riue vystriliuvav frazu za frazoju, sylkujuy ne zbytysia na bezladne burmotinnia. Staryj Obysliuva
Tvisel le ustyhav povertaty za nym svoju holovu, schou na perestyhle jabluko.
O ue kika tyniv, provadyv Charlan, ja perehliadaju plivky z istoriji matematyky. Vyvaju knyhy z riznych Reanostej 575-ho. Reanosti rizni, a matematyka ta sama. Poslidovnis jiji rozvytku ne zminiujesia, nezvaajuy na Zminy Reanostej. Zminiujusia tiky
imena matematykiv; vidkryttia roblia rizni liudy, a naslidky V usiakomu razi, meni vdalosia
pomityty taku zakonomirnis. o vy na ce skaete?
Dyvne zaniattia dlia Technika, pochmuro prokazav Tvisel.
Ale ja ne prostyj Technik, vidpoviv Charlan, i vy znajete pro ce.
Rozpovidajte dali, skazav Tvisel i hlianuv na hodynnyk. Mymovoli vin nervovo krutyv u paciach sygaretu.
e v 24-mu Storii, provadyv dali Charlan, yv olovik na imja Vikkor Malanson. Cej perid naley do Pervisnoji ery, jak vy znajete. Najbie Malanson vidomyj tym,
o vin upere vidkryv Temporane Pole. Ce oznaaje, zvyajno, o vin zasnuvav Vinis, oskiky Vinis ce vsioho-na-vsioho velyezne Temporane Pole, de zamkneno as, ne pidvladnyj zakonam zvyajnoho asu.
Ty vse ce prochodyv e v koli, koly buv Unem, mij chlopyku.
Ale meni v koli ne kazaly, o Vikkor Malanson a nijak ne mih oderaty Temporanoho Polia v 24-mu Storii. Todi nichto ne mih joho oderaty. Dlia cioho ne bulo matematynoji bazy. Ne bulo na toj as i fundamentanych rivnia Lefevra, jaki mohly buty vyvedeni tiky pislia pojavy v 27-mu Storii doslide ana Verje.
Lye za odnijeju oznakoju mona bulo pomityty hlybokyj podyv Staroho Obysliuvaa
Tvisela: vin vypustyv z ruky sygaretu. Navi usmiku mov vitrom zdulo z joho oblyia.
Chiba ty vyvav rivniannia Lefevra, mij chlopyku? zapytav vin.
Ni. Ja ne chou skazaty, o rozumiju jich. Odnak ja dobre zasvojiv, o bez nych ne
mona stvoryty Temporanoho Polia. A ci rivniannia ne buly vidkryti do 27-ho Storiia. Ce
ja tako dobre znaju.
Tvisel nahnuvsia, pidibrav sygaretu j zadumlyvo hlianuv na neji.
A o, koly Malanson vidkryv Temporane Pole, ne znajuy joho matematynoho
obgruntuvannia? o, koly ce bulo suto empiryne vidkryttia? Takych vypadkiv bahato v istoriji nauky.
Ja i pro ce podumav. Pislia vidkryttia Polia mynulo a try Storiia, poky rozrobyly
joho teoriju, cho, zretoju, i za cej as ne prydumaly, jak vdoskonalyty Pole Malansona. Ce
ne prosto zbih obstavyn. Z usich pohliadiv proekt Malansona zasviduje, o vin stvorenyj z
vykorystanniam rivnia Lefevra. Jako Malanson buv znajomyj z cymy rivnianniamy abo
vyviv jich samostijno, ne buvy obiznanym iz praciamy Verje, o zovsim nemolyvo, to omu
vin nide pro ce ne hovory?
Ty vperto napoliahaje na svojemu, jak matematyk, promovyv Tvisel. Zvidky
tobi vidomo pro ce vse?
Ja perehliadav plivky.
I tiky j vsioho?
e dumav nad cym.
Bez hlybokoji matematynoji pidhotovky? Ja cili roky sposterihav za toboju, mij
chlopyku, ta navi ne pidozriuvav pro cej tvij osoblyvyj chyst. Vedy dali.
Pere: Vinis ne bula b zasnovana, jakby Malanson ne vidkryv Temporanoho Polia.

A Malanson ne zrobyv by svoho vidkryttia, ne znajuy tych osnov matematyky, jaki buly rozrobleni znano piznie.
Druhe: na siohodninij de tut, u Vinosti, je Ue, jakoho dibraly dlia Vinosti vsupere zavedenym pravylam: vin ne pidchody za vikom, ta e j odruenyj. Vyvaje matematyku
j Pervisnu socilogiju.
Nu j o z toho?
Ja stverduju, o vy majete namir jakymo ynom poslaty joho v mynule za nyniu
meu Vinosti, v 24-e Storiia. Vy choete, ob cej Ue Brinzli Kuper oznajomyv
Malansona z rivnianniamy Lefevra. Ote, vy rozumijete, zapano dodav Charlan, o
moje osoblyve stanovye jak fachivcia v haluzi Pervisnoji istoriji i jak liudyny, jaka rozumije,
o tut dijesia, daje meni pravo rozrachovuvaty na osoblyve do mene stavlennia. Na vyniatkove do mene stavlennia.
O vsemohutnij ase! proburmotiv Tvisel.
A chiba ne pravda? Vy moete zamknuty kolo tiky z mojeju dopomohoju. Bez mene
Vin bahatoznano urvav frazu.
Ty pidijov blyko do istyny, skazav Tvisel, choa mou zaprysiahtysia, o nemaje nioho, o b vkazuvalo Vin porynuv u zadumu, v jakij, zdavalo, ni Charlan, ni ve
navkolynij svit ne hraly nijakoji roli.
Vy vvaajete, o ja tiky blyko pidijov do istyny? pokvaplyvo pidchopyv Charlan.
Ce i je istyna.
Vin navi ne mih skazaty, zvidky v nioho zjavylasia taka pevnis, choa sam due chotiv,
ob tak i bulo.
Ni, ni, ce e ne istyna, skazav Tvisel. Nichto ne zbyrajesia posylaty Unia Kupera v 24-e, ob vin tam navav Malansona.
Ja vam ne viriu.
Ty povynen meni poviryty. Ty povynen zrozumity vsiu valyvis naoji spravy. Ja
chou, ob ty pospryjav nam u zdijsnenni naoho proektu. Bay, Charlane, stanovye nabahato skladnie, ni ty sobi ujavliaje. Nabahato, mij chlopyku. Kolo maje zamknulo.
Ue Brinzli eridan Kuper i je Vikkor Malanson.

Charlan i hadky ne mav, o Tvisel zmoe povidomyty o nespodivane dlia nioho. Jak
vin pomyliavsia!
Malanson Vin rozhubleno proburmotiv Charlan.
Tvisel dokuryv svoju sygaretu, distav novu j skazav:
Tak, Malanson. Choe, ja korotko rozkau tobi joho bigraju? O posluchaj. Malanson narodyvsia v 78-mu Storii, jakyj as proviv u Vinosti j pomer u 24-mu.
Svojeju malekoju rukoju Tvisel leheko vziav Charlana za liko, i na joho zmorkuvatomu oblyi hnoma e yre rozplyvlasia nezminna usmika.
Chodimo, mij chlopyku. Bias lety, i navi nam vin ne pidvladnyj. Siohodni my z
toboju ne naleymo sobi. Moe, zajdimo do moho kabinetu?
Tvisel ruyv do vychodu, j Charlan, e ne vstyhnuvy ohovtatysia, piov slidom za nym.
Vin valav mov u tumani, ne pomiajuy jak vidyniajusia pered nymy dveri, jak ruchajusia
pid nymy pandusy.
Charlan zistavliav ojno oderanu informaciju z vlasnymy problemamy, iz vlasnymy
planamy dij. Pislia chvylynnoji rozhublenosti do nioho znovu povernulasia kolynia upevnenis. Zretoju, nioho ne zminylosia, chiba o zmicnylosia joho osoblyve stanovye u Vinosti, zrosla joho cinnis jak fachivcia, zbiylysia ansy zustrity Nojs.
Nojs!
Pobyj joho as, vony ne posmiju i pacem do neji dotorknutysia! Vona dlia nioho najdoroa liudyna v sviti. Proty neji vsi idealy Vinosti pusta fantazija, vony ne varti jiji mizyncia.
Opynyvy u kabineti Obysliuvaa Tvisela, Charlan ne mih pryhadaty, jak vin vyjov z
jidani, jak potrapyv siudy. Vin rozhubleno ozyravsia dovkola, sylkujuy zoseredytysia, pobayty v reanomu svitli yslenni predmety, o zacharauvaly kabinet. Prote marno. Dlia
nioho j dosi vse navkolynie zdavalosia astynoju jakoho komarnoho snu.
Dovhastyj, ochajnyj Tviseliv kabinet siajav porcelianovoju bilyznoju. Odna stina vid pidlohy do steli bula zastavlena obysliuvanymy blokamy, o razom skladaly najbiyj Kibermozok, jakyj buv u pryvatnomu korystuvanni, j y ne najbiyj u vsij Vinosti. Stinu navproty
zapovniuvaly kotuky plivok iz dovidkovymy danymy. Mi cymy dvoma stinamy zalyavsia
nevelykyj prochid zavyrky z korydor, perehorodenyj pymovym stolom i dvoma krislamy.
Stil buv zavalenyj fonogramamy, moskopamy, inym pryladdiam, okrim jakoho stojav tut
nezvyajnyj predmet, i Charlan nijak ne mih vtoropaty joho pryznaennia, poky Tvisel ne kynuv tudy nedopalok.
Nedopalok bezhuno spalachnuv, a tym asom Tvisel iz sprytnistiu fokusnyka vstyh ue
distaty novu sygaretu.
A teper nastav as riuych dij, podumav Charlan.
Vin zahovoryv nadto holosno j nadto agresyvno, ni, moe, treba bulo:
V mene je divyna. Vona z 482-ho
Tvisel spochmurniv i vydko zamachav rukamy, nemov chotiv vidmachnutysia vid nepryjemnoji rozmovy.
Znaju, znaju. Jij nioho pohanoho ne zroblia. I tobi tako. Vse bude harazd. Ja poturbuju.
Vy choete skazaty?..
Ja ve skazav meni vse vidomo. Jako tebe tiky ce chvyliuje, zaspokojsia.
Charlan dyvyvsia na staroho, mov zavoroenyj. Oce j use? Vin ne raz reteno obmirko-

vuvav molyvosti svojeji mohutnioji vlady, odnak ne spodivavsia, o vony tak prosto pidtverdiasia.
Tvisel ue provadyv dali:
Dozvo rozpovisty tobi odnu istoriju, poav vin takym tonom, niby rozmovliav z
Unem. Ot nikoly ne podumav by, o dovedesia tobi jiji rozkazuvaty. Cho, moe, j zaraz
nema v ciomu osoblyvoji potreby, ale svojimy doslidenniamy, svojeju prozorlyvistiu ty zasluhovuje na moju rozpovi.
Vin na my zamovk i z cikavistiu zyrknuv na Charlana.
Ty znaje, meni j dosi ne virysia, o ty dijov cych vysnovkiv samostijno.
Vin znovu pomovav trochy, i poviv dali:
olovik, jakoho biis Vinych znaje jak Vikkora Malansona, zalyyv pislia sebe notatky pro svoje yttia. Ne zovsim odennyk, i ne zovsim bigraja. Ti zapysy, skori za vse
svojeridnyj zapovit, adresovanyj Vinosti, o, jak vin znav, pone koly isnuvaty. Rukopys
zberihavsia u specinomu kontejneri, v jakomu bulo zupyneno as, i vidkryty joho mohly
tiky Obysliuvai Vinosti. Notatky lealy tam nezajmani protiahom trioch Stori, a poky
bulo stvoreno Vinis i Staryj Obysliuva Henri Uodson peryj z velykych Vinych vidkryv kontejner. Vidtodi rukopys jak tajemnyj dokument peredavavsia u spadok protiahom
bahatioch pokoli odnym iz Starych Obysliuvaiv joho nastupnykovi, a poky potrapyv do
mojich ruk. Rukopys distav nazvu Memuary Malansona.
V nych rozpovidajesia pro yttia olovika na imja Brinzli eridan Kuper, jakyj narodyvsia v simdesiat vomomu Storii i buv pryjniatyj do Vinosti u svoji dvadcia try roky, ve
pislia toho jak maje rik buv odruenyj, choa ne mav ditej.
Vstupyvy do Vinosti, Kuper vyvav matematyku pid kerivnyctvom Obysliuvaa na
imja Laban Tvisel i Pervisnu socilogiju, jaku vykladav jomu Technik na imja Endriu Charlan. Pislia toho jak Kuper gruntovno ovolodiv oboma dyscyplinamy e j vyvyv osnovy temporanoji mechaniky, joho poslaly v dvadcia etverte Storiia, ob oznajomyty z najnoviymy dosiahnenniamy matematyky Pervisnoho venoho na imja Vikkor Malanson.
Opynyvy u dvadcia etvertomu, Kuper poav postupovo pryzvyajuvatysia do novoho
otoennia. V ciomu jomu bahato dopomohly lekciji Technika Charlana i osoblyvo sluni porady Obysliuvaa Tvisela, jakyj iz nejmovirnoju prozorlyvistiu peredbayv ti problemy, o z
nymy dovelosia zustritysia Kuperovi.
erez dva roky Kuperovi vdalosia znajty Vikkora Malansona vidliudkuvatoho dyvaka,
jakyj ne mav ni ridnych, ni druziv i yv samotnio u chyi, o zahubylasia v hluyni Kalifornijkych lisiv. Ta popry vse Malanson buv obdarovanyj smilyvym i neablonnym rozumom. Z
asom Kuper podruyvsia z nym i postupovo pryvyv joho do dumky, o pered nym poslane
z majbutnioho. Pislia cioho Kuper poav navaty Malansona najnoviych rozdiliv matematyky.
Mynav as, Kuper vyvyv vdau svoho pidopinoho, joho zvyky, prystosuvavsia do nespodivanych zmin u joho nastroji. U pobuti jim dovodylosia korystuvatysia elektrynymy pryladamy, jaki yvylysia energijeju vid prymityvnoho dyzenoho elektrogeneratora z dopomohoju drotiv. Pro spriamovani energopromeni tam ne mohlo buty j movy.
Navannia posuvalosia povino, i Kuper peresvidyvsia, o v nioho nemaje blyskuoho
pedahohinoho talantu. Malanson stavav dedali pochmuriyj, dedali nedovirlyviyj, asto
usamitniuvavsia, a odnoho dnia nahlo pomer, upavy v kajon, o peretynav tu dyku hirku
miscevis. Kika tyniv Kuper perebuvav u straennomu rozpai, jomu zdavalosia, o zahynula vsia robota, jakij vin prysviatyv yttia, a moe, j sama Vinis. I tut Kuper zvayvsia na
vidajdunyj krok. Vin ne povidomyv pro smer Malansona, natomis, zalyyvy u dvadcia
etvertomu Storii, zachodyvsia buduvaty iz pidrunych materiliv generator Temporanoho
Polia.
Jak jomu ce vdalosia dlia nas ne maje nijakoho znaennia. A tomu pro podrobyci ne
rozpovidatymu. Holovne v tomu, o, vyjavyvy neabyjaku vynachidlyvis i terpinnia, vin

uspino zaveryv ciu vaku j nudnu robotu. Pobuduvavy generator, Kuper poviz joho do Kalifornijkoho technologinoho instytutu, kudy kika rokiv tomu zbyravsia poslaty Malansona.
Jak dali rozhortalysia podiji, ty znaje e iz kinoji lavy. Znaje, o joho zustrily z nedoviroju, navidriz vidmovyly jomu, zaprotoryly v psychitrynu likarniu, zvidky vin utik, malo
ne zahubyvy svij generator. Znaje, jak jomu dopomih vlasnyk kavjarni, imja jakoho zalyylosia dlia nas nevidomym, ale jakyj stav odnym z herojiv Vinosti, i jak Kuper prodemonstruvav profesorovi Cymbalistu eksperyment, v jakomu bila mya ruchalasia tudy j siudy v
asi. Ja ne nabrydatymu tobi cymy zahanovidomymy podrobyciamy.
Zretoju Kuper pryvlasnyv imja Vikkora Malansona, oskiky ce robylo joho urodencem
dvadcia etvertoho Storiia j davalo svobodu dlia dijanosti. Trup spravnioho Malansona
tak i ne znajly.
Retu yttia Kuper prysviatyv neznanomu vdoskonalenniu svoho ditya i v spivrobitnyctvi iz venymy Instytutu pobuduvav e kika generatoriv. Ta dali vin ne piov. Vin ne mih
napysaty rivnia Lefevra dlia toho ob jich zrozumily, matematyka mala b rozvyvatysia
e trysta rokiv. Kuper ne mih navi natiaknuty, zvidky vin jomu b nichto ne poviryv. Jomu
ne mona bulo zrobyty bie, ni svoho asu zrobyv spravnij Vikkor Malanson.
Veni, kotri praciuvaly z Kuperom, buly vkraj rozhubleni: pered nymy olovik tvoryv
udesa, ale ne mih pojasnyty, jak ce robysia. Rozhubyvsia i sam Kuper, oskiky jasno sobi
ujavliav tu tytaninu robotu, jaku vin ne moe zaraz pryskoryty i jaka krok za krokom pryvede
nauku do klasynych eksperymentiv ana Verje, na pidstavi jakych velykyj Antuan Lefevr
potim vyvede svoji fundamentani rivniannia Reanosti. Vin vyrazno ujavliav, jak pislia vsioho
cioho mohla buty pobudovana Vinis.
I tiky na schyli svoho dovhoho viku, sposterihajuy jak Sonce opuskajesia u vody Tychoho okeanu cej epizod dokladno opysanyj u memuarach, Kuper raptom zrozumiv, o
vin i je spravnij Vikkor Malanson. Vin ne prosto zaminiuje joho, vin je nym. olovik, o
uvijov v istoriju jak Vikkor Malanson, naspravdi buv Brinzli eridan Kuper.
Ce nespodivane prozrinnia, a tako palke baannia pryskoryty proces stvorennia Vinosti, vdoskonalyty joho, zrobyty prostiym ta bezpeniym nadychnuly Kupera na napysannia memuariv. Koly rukopys buv hotovyj, Kuper poklav joho u vlasnoruno vyhotovlenyj nevelykyj kontejner, kudy ne pronykav as, i zalyyv u svojij kimnati.
Tak bulo zamkneno kolo. Pevna ri, my ne povynni osoblyvo zvaaty na motyvy, o sponukaly Kupera-Malansona napysaty svoji memuary. Jomu naley proyty svoje yttia tonisiko tak, jak vin proyv joho. Pervisna Reanis ne dopuskaje nijakych Zmin. U ciu my
biasu Kuper navi ne pidozriuje, o na nioho ekaje poperedu. Vin yro viry, o jak tiky
navy Malansona odrazu povernesia u Vinis. Vin virytyme v ce vse svoje yttia i tiky
ve na schyli lit, koly joho osiaje velyke prozrinnia, vin siade pysaty memuary.
Zamknennia kola v asi maje nadzvyajno valyvu metu rozkryty liudiam tajemnyciu
podoroej u asi, oznajomyty z pryrodoju Reanosti i zasnuvaty Vinis e do toho, koly ce
dozvoly zrobyty pryrodnyj chid rozvytku nauky. V protyvnomu razi liudstvo, zalyene napryzvoliae, nikoly ne piznaje istynnosti asu, oskiky technologinyj progres v inych napriamkach bez kontroliu Vinosti pryzvede do samoznyennia liudstva.
Charlan naprueno sluchav, zaarovanyj velynoju kartynoju grandiznoho kola asu,
jake, peretynajuy Vinis, zamykajesia v nij na sebe. U ti chvylyny Charlan navi zabuv pro
Nojs, oho z nym dosi ne traplialosia.
Ote, vy z samoho poatku znaly pro vse? Znaly, o naley zrobyty vam? o naley
zrobyty meni? Znaly vse, o ja ve zrobyv?
Tvisel, zdavalosia, porynuv u hlyboku zadumu, vtupyvy nevydiuym pohliadom u syniuvatu civku tiutiunovoho dymu, ta ot vin znovu povernuvsia do reanoji dijsnosti. Vin dokirlyvo podyvyvsia na Charlana svojimy stareymy mudrymy oyma i skazav:
Ni, zvyajno, ne znav. Mi perebuvanniam Kupera u Vinosti j napysanniam nym
memuariv proliahlo kika desiatkiv birokiv. Vin mih pryhadaty tiky ti podiji, oevydcem

jakych buv sam. Vin ne mih pamjataty te, oho nikoly ne znav.
Tvisel zatiahsia, vypustyv toneku civku dymu j pomachom vuzluvatych paciv rozbyv
jiji na maleki vychorci
Vse bulo zrobleno tak, jak opysuvalosia v memuarach. Speru znajly mene j zabraly
u Vinis. Potim, koly erez bahato birokiv ja stav Starym Obysliuvaem, meni peredaly
memuary j postavyly na oli proektu. Ade v memuarach jlosia pro te, o ja povynen oolyty
proekt. Znovu mynaly biroky, j pislia erhovoji Zminy Reanosti zjavyvsia ty (my uvano steyly za tvojimy Analogamy v poperednich Reanostiach). Potim znajly Kupera.
Okremi detali, ne zaznaeni v memuarach, meni dovelosia dodumuvaty samomu, kerujuy zdorovym hluzdom, a inodi korystujuy Kibermozkom. Koly b ty znav, z jakoju oberenistiu, napryklad, dovodylosia meni instruktuvaty Nastavnyka Jarrou, ob ne vydaty jomu
tajemnyci Vinosti. Jaku oberenis dovelosia vyjavliaty svojeju erhoju Jarrou, zaochoujuy,
u vidpovidnosti z mojimy instrukcijamy, tvoje zachoplennia Pervisnoju istorijeju. Jak reteno
dovodylosia oberihaty Kupera, ob vin vypadkovo ne diznavsia pro te, pro o, sudiay z
memuariv, vin doty ne znav.
Tvisel sumno vsmichnuvsia j viv dali:
Sennor liuby polosofstvuvaty na taki temy. Vin ce nazyvaje perechodom pryyny v
naslidok. Movliav, znajuy naslidok, my do nioho prypasovujemo pryynu. Na astia, ja ne
zaplutavsia u pavutynni metazyky tak, jak Sennor.
Ja buv due radyj, mij chlopyku, koly pobayv, o z tebe vyjov udovyj Technik i
Sposteriha. V memuarach pro ce ne zhaduvalosia, oskiky Kuper ne bayv tvojeji roboty j ne
mih ocinyty jiji. Mene due tiyv tvij talant. Ja osobysto mih doruaty tobi rizni skladni zavdannia, zavdiaky omu tvoja valyva ro bula ne taka pomitna. Navi tvoja robota pid kerivnyctvom Findi j ta bula dorena. Kuper zhaduje v memuarach pro tvoju tryvalu vidsutnis,
pid as jakoji joho zaniattia z matematyky staly taki naprueni, o vin z neterpinniam ekav
na tvoje povernennia. Ta odnoho razu ty ne na art naliakav mene.
Ce koly ja vziav Kupera v kapsulu? zapytav Charlan.
A jak ty zdohadavsia? pocikavyvsia Tvisel.
To buv jedynyj vypadok, koly vy po-spravniomu na mene rozserdylysia. Teper ja rozumiju, o mij vynok supereyv Memuaram Malansona.
Ne zovsim tak. Prosto v memuarach odnoho razu ne zhadano pro kapsuly. Meni
zdavalosia, o koly tam nioho ne skazano pro takyj valyvyj aspekt Vinosti, to ce mohlo
oznaaty tiky odne: Kuper nioho pro nioho ne znav. erez te ja namahavsia trymaty joho
jakomoha dali vid kapsul. Ja due poterpav, koly ty vziav joho iz soboju v majbutnie, prote,
jak zjasuvalosia, nioho pohanoho ne stalosia pislia vaoji pojizdky. Vse jlo tak, jak i peredbaalosia.
Staryj Obysliuva povoli poter ruky, dyvliay na molodoho Technika z cikavistiu ta
podyvom.
I ty pro vse zumiv zdohadatysia sam. Meni prosto v holovi ne vkladajesia! Ja laden
zaprysiahtysia, o na osnovi tiky tijeji informaciji, jaku mav ty, navi dosvidenyj Obysliuva ne zmih by dijty pravynych vysnovkiv. A Technik i pohotiv.
Nachylyvy do Charlana, Tvisel leheko popleskav joho po kolinu.
V Memuarach Malansona, zvyajno, nioho ne skazano pro tvoje yttia pislia vidjizdu Kupera.
Rozumiju, ser, skazav Charlan.
Ote, my moemo rozporiadatysia toboju tak, jak nam zachoesia. Ty vyjavyv blyskuyj talant, i my joho ne povynni zakopaty v zemliu. Hadaju, ty zdatnyj na bie, ni buty
Technikom. Poky o ja nioho ne obiciaju, ale, spodivaju, ty rozumije, o zvannia Obysliuvaa tobi do snahy.
Charlanovi lehko vdalosia zberehty nezvorunyj vyraz oblyia. Tut jomu prysluyvsia
rokamy nabutyj dosvid. Dodatkovyj chabar, tiky podumav Charlan.

Odnak vin ne povynen keruvatysia samymy prypuenniamy. Dyka, bezpidstavna zdohadka, o osiajala joho tijeji nezvyajnoji natchnennoji noi, peretvoryla na povanu hipotezu naslidok napruenoji roboty v bibliteci. Tviselova rozpovi pidtverdyla jiji maje cilkom, za vyniatkom odnijeji detali: Kuper vyjavyvsia Malansonom.
Ce navi zmicnylo Charlanovi pozyciji, ale vin ue mene doviriav sobi pomylyvysia
v odnomu, vin moe pomylytysia v inomu. Treba unemolyvyty bu-jaku vypadkovis. Vin
povynen dijaty napevne!
Spokijnym, maje bajduym tonom Charlan skazav:
Teper, koly ja znaju vsiu pravdu, moja vidpovidanis e bie zrostaje.
Pravda?
Chotilosia b znaty, y je ryzyk u cij sytuaciji? A o, koly jaka nespodivanka zakody
meni vasno povidomyty Kuperovi neobchidni dani?
Ja tebe ne rozumiju.
y to tiky pryvydilo Charlanovi, y j spravdi v stareych utomlenych oach promajnuv
strach?
Ja chou znaty, y mona rozimknuty kolo? Skau tak: a o, koly nespodivanyj udar
po holovi vybje mene z koliji v tu samu my, koly za prypysom memuariv ja povynen dijaty?
y oznaaje ce, o ve plan todi pide kereber? Abo, skaimo, ja zumysne ne dotrymuvatymusia prypysiv, vykladenych u memuarach? o todi?
oho tobi raptom spalo take na dumku?
Prosta logika. Jako ja vas pravyno zrozumiv, to neoberenymy abo navmysnymy
dijamy ja mou rozimknuty kolo. Tobto znyyty Vinis. A koly tak, strymano rozvyvav
svoju dumku Charlan, to mene povynni zasterehty, ob ja buv oberenyj i ne robyv neobanych vynkiv. Choa, naskiky ja sobi ujavliaju, tiky zbih nadzvyajnych obstavyn moe
tovchnuty mene na taki diji.
Tvisel holosno rozsmijavsia, odnak v joho smichovi Charlan ulovyv fayvi notky.
Vse ce ysto akademini rozumuvannia, mij chlopyku. Nioho pohanoho ne stanesia, oskiky nioho pohanoho ne stalosia. Kola nichto ne rozimkne.
Anu jak rozimkne? Divyna z 482-ho
u cilkovytij bezpeci, neterpliae perebyv Tvisel i pidvivsia zi sticia. Ja bau,
cym rozmovam ne bude kraju. Ja nasluchavsia podibnych rozumuva vid svojich koleg iz pidkomisiji, jaka ooliuje proekt. My tiky hajemo bias. A ja, vlasne, e j ne skazav tobi holovnoho, zarady oho j zaprosyv tebe siudy. Chodimo zi mnoju.
Charlan buv zadovolenyj. Dlia nioho vse stalo jasno, i vin teper ne sumnivavsia u vlasnij
mohutnosti. Tvisel zrozumiv, o Charlan moe skazaty pryblyzno take: Ja vidmovliajusia
vid zania iz Kuperom. Abo moe daty Kuperovi informaciju, jaka superey memuaram.
Odne slovo, Tvisel zrozumiv, o cymy svojimy dijamy Charlan moe v bu-jakyj moment
znyyty Vinis.
Charlan davno ve znav, o vin moe znyyty Vinis. I jako Tvisel rozrachovuvav
oeleyty joho, povidomyvy pro valyvis ta znaennia joho roli j u takyj sposib prysyluvaty
do slipoji pokory, to vin pomylyvsia. Charlan raz i nazavdy povjazav svoju pohrozu znyyty
Vinis z bezpekoju Nojs, i te, jak Tvisel pokvaplyvo kryknuv jomu: Vona v cilkovytij bezpeci!, svidylo, o Obysliuva zrozumiv usiu serjoznis takoji zahrozy.
Charlan pidvivsia j piov uslid za Tviselom.
Charlanovi nikoly ne dovodylosia buvaty v kimnati, kudy vony ojno uvijly. Dosy velyka, schoa na zalu. Siudy mona bulo distatysia tiky vukym korydorom, o joho peretynalo sylove pole. Avtomatyni prylady jaku my uvano vyvaly Tviselove oblyia, per ni
propustyty jich do zaly.
Biu astynu prymiennia zajmala velyezna kulia, o zdijmalasia a do steli. Kri vidyneni v nij dveri vydnilysia otyry nevelyki schodynky, o vely do jaskravo osvitlenoho
majdanyka.

Poky Charlan rozzyravsia dovkola, z kuli poulysia holosy, i v otvori zjavylasia para nih.
Chto spuskavsia vnyz, i Charlan upiznav lena Rady asiv Sennora. Za nym spustyvsia e
odyn Staryj Obysliuva, o tako buv prysutnij todi na snidanku.
Tvisel nevdovoleno pomoryvsia, ale holos joho prozvuav strymano:
Chiba leny pidkomisiji j dosi tut?
Tiky nas dvoje. Ja i Rajs, neuvano vidpoviv Sennor. udovyj aparat my majemo! Rivnem skladnosti nahaduje kosminyj korabe.
U Rajsa bulo hladke erevo, a na oblyi zastyh rozhublenyj vyraz liudyny, jaka zavdy
perekonana v svojij pravoti, ale nikoly ne vmije znajty dovodiv, ob vyhraty supereku. Vin
poter svij schoyj na baraboliu nis i skazav:
Ostannim asom Sennor schybnuvsia na kosminych mandrach.
Sennor zblysnuv lysynoju.
Jak vy hadajete, Tvisele, pry rozrachunku Reanosti kosmini podoroi slid vvaaty
pozytyvnym faktorom y negatyvnym?
Bezhluzde zapytannia, neterpliae vidpoviv Tvisel. Jakyj typ kosminych podoroej? V jakomu suspistvi? Za jakych obstavyn?
Hodi vam. Napevno mona o skazaty pro kosmini podoroi vzahali, abstraktno?
Tiky te, o vony skoromynui. Neodminno vyerpuju sebe j vidmyraju.
Ote, vony nijakoji korysti ne daju, a ote, jich slid rozhliadaty jak o nebaane,
zadovoleno vysnuvav Sennor. Taka j moja dumka.
Dumajte, jak choete, skazav Tvisel. A teper vam treba zvinyty prymiennia.
Nezabarom siudy pryjde Kuper.
Pevna ri. My ve jdemo.
Sennor pidchopyv Rajsa pid ruku j poviv do vychodu. Holos joho vyrazno dolynav navi
z korydora:
Peridyno, mij liubyj Rajse, intelektuani zusyllia liudstva zoseredujusia na kosminych podoroach, choa ci podoroi j pryreeni na bezslavne vidmyrannia erez svoju bezplidnis, ja mou dovesty ce tverdennia v matrynij formi, ale, po-mojemu, i tak use jasno.
Koly umy zajniati kosmosom, vony nechtuju zemni spravy. Ja same hotuju tezy na rozhliad
Rady i v nych rekomenduvatymu nazavdy vykreslyty z Reanostej molyvis kosminych podoroej.
U vidpovi pouvsia Rajsiv dyskant:
Nadto kruto berete, Sennore. V dejakych cyvilizacijach kosmini podoroi neocinennyj zapobinyj klapan. Vimemo, prymirom, pjatdesiat etvertu Reanis 290-ho Storiia. Naskiky ja pryhaduju, tam teper
Viddaliajuy, holosy stychly.
Dyvnyj olovik cej Sennor, skazav Tvisel. Vin udvii rozumniyj za bu-koho z
nas, leniv Rady, ale zanapaaje sebe tym, o tak rozkydajesia svojim talantom.
A vin maje raciju, jak vy hadajete? zapytav Charlan. U svojich pohliadach na
kosmini podoroi?
Sumnivaju. A vtim, my zmoemo pro ce krae sudyty, koly vin podas na rozhliad
Rady svoji tezy. Ale vin ne podas jich. Tym asom u nioho zjavliasia novi ideji, a pro stari
vin zabude j do kincia jich ne dovede. Ta chaj tebe ce ne turbuje
Vin tak liasnuv doloneju po kuli, a ta lunko zadzvenila, ale jomu odrazu dovelosia pidnesty ruku do rota, aby vyjniaty sygaretnyj nedopalok, o ve pik u huby.
Nu jak, Techniku, zdohadujesia, o ce take?
Schoe na nestandartnu kapsulu z krykoju, vidpoviv Charlan.
Ty vhadav. Ce i je kapsula. Anu lye zajdimo vseredynu.
Slidom za Tviselom Charlan uvijov u kuliu. Vseredyni vona bula dovoli prostora, cho
i zovsim poronia, j mohla vmistyty etvero pjatero du. Hladeka pidloha, uvihnuti stiny,
dvoje vikon i bie nioho.

 A de put upravlinnia? zdyvuvavsia Charlan.

Upravlinnia dystancijne, pojasnyv Tvisel i proviv rukoju po hladekij poverchni
stinky. Stiny podvijni. Prostir mi nymy zapovnenyj zamknenym na sebe Temporanym
Polem. Cia kapsula ne obmeena kapsunymy achtamy j moe prochodyty a za nyniu meu
Vinosti v Pervisni Storiia. Jiji konstrujuvannia j vyhotovlennia stalo molyve zavdiaky
cinnym natiakam, jaki my znajly v Memuarach Malansona. Chodimo dali.
Put upravlinnia mistyvsia u zakutku, vidhorodenomu vid velykoji zaly. Uvijovy
siudy, Charlan zdyvovano stav rozhliadaty masyvni hraty na viknach.
Ty mene uje, mij chlopyku? pouvsia holos Tvisela.
Charlan zdryhnuvsia i poav rozzyratysia dovkola. Vin navi ne pomityv, o Tvisel ne
zajov slidom za nym vseredynu putovoji rubky. Vin maynano stupyv do vikna j pobayv,
o Tvisel machaje jomu rukoju.
Ja uju vas, ser! huknuv Charlan. Vy choete, ob ja vyjov do vas?
Ni. Ty nahlucho zamknenyj.
Charlan kynuvsia do dverej i viduv, jak u nioho pochololo vseredyni. Tvisel skazav
pravdu. Dveri ne piddavaly. o vse ce oznaaje?
Hadaju, tobi bude pryjemno diznatysia, mij chlopyku, o na ciomu tvoja vidpovidanis zakinyla, znovu pouvsia Tviseliv holos. Ostannim asom tebe vona due
turbuvala. Ty vse dopytuvavsia pro neji v nedavnij naij rozmovi, i, meni zdajesia, ja zrozumiv, kudy ty chyly. Ale z cijeji myti tvoja vidpovidanis zakinylasia, vid tebe teper bie nioho ne zaley. Ja sam za vse vidpovidaju. Na a, my zmueni potrymaty tebe v putovij
rubci, oskiky v Memuarach Malansona skazano, o pid as startu ty stojav za putom j
keruvav kapsuloju. Ta dlia nas bude cilkom dosy, jako Kuper pobay tebe kri vikno.
Krim toho, ja poprou tebe uvimknuty kontakt u vidpovidnosti z tymy instrukcijamy,
jaki ja tobi dam. Odnak koly ty viduje, o j ce pokladaje na tebe velyeznu vidpovidanis,
ne chvyliujsia. Za paralenym putom sydy druhyj olovik. I koly z jakycho pryyn ty ne natysne puskovoji knopky, jiji natysne vin. I ce e ne vse. Ja vymknu radiperedava u putovij
rubci. Todi ty zmoe tiky uty nas, ale ne zmoe rozmovliaty z namy. I ne bojatymesia, o
jakyj tvij mymovinyj vyhuk rozimkne kolo.
Charlan bezporadno dyvyvsia u vikno.
Za chvylynu siudy prybude Kuper, provadyv dali Tvisel, a erez dvi bihodyny
vin vyruy u Pervisne Storiia. Pislia cioho, mij chlopyku, proekt bude zavereno, j todi my
z toboju budemo vini.
Charlana ochopyv vidaj; use poplyvlo, zakrulialo pered oyma komarnym vychorom.
Neve Tvisel perechytruvav joho? Neve vse, o vin robyv, bulo spriamovane tiky na odne:
tychcem zamknuty Charlana v putovij rubci? Neve, dovidavy pro Charlanovi molyvosti,
Obysliuva z dyjavokoju chytristiu rozkydav svoji pidstupni teneta, zakolysuvav joho rozmovamy, zaspokojuvav solodkymy slovamy, vodyv tudy j siudy, poky naspila pora posadyty
joho pid zamok?
A jak vydko vin zdav svoji pozyciji, koly zajla mova pro Nojs! Jij nichto ne zapodije
nijakoho lycha, prysiahavsia vin. Use bude harazd.
Jak vin mih jomu poviryty? Jako vony spravdi ne chotily zapodijaty lycha Nojs, ne
maly na meti nioho pohanoho, to navio todi perehorodyly temporanym barjerom kapsuni achty v stotysianomu? Samyj cej fakt povynen buv vydaty Tvisela z holovoju.
Bo jomu samomu i jakyj e vin dure! tak chotilosia viryty v svoju mohutnis, o
vin dozvolyv vodyty sebe za nis protiahom kikoch ostannich bihodyn, a poky opynyvsia v
cij zamknenij kimnatci, de vin zovsim ne potriben navi dlia toho, ob natysnuty puskovu
knopku.
Vid odnoho udaru vin vtratyv pid nohamy grunt, pozbuvsia kolynioji mohutnosti. Zamis kozyriv u nioho v rukach zalyylysia sami dvijky. Vin ue nikoly ne pobay Nojs! Jomu
ve bajdue, jaka na nioho ekaje kara. Jake ce maje znaennia, koly vin naviky vtratyv Nojs?

Jomu navi ne spalo na dumku, o proekt o-o bude zavereno. A koda! Bo tiky ce
mohlo jomu zavdaty ostannioji porazky.
Znovu hlucho prolunav holos Tvisela:
Ja uryvaju z toboju zvjazok, mij chlopyku.
Charlan zalyyvsia sam, bezporadnyj, nikomu nepotribnyj

Uvijov Brinzli Kuper. Joho tonke oblyia rozrumjanylosia vid zbudennia j zdavalosia
maje junakym, nezvaajuy na husti malansonivki vusa, o pidkovoju zvysaly z verchnioji
huby.
Charlan mih bayty joho kri vikno, vyrazno uty joho holos po radi. Vin podumav iz
hirkotoju v dui: Malansonivki vusa! Nu, zvyajno!..
Kuper pidijov do Tvisela.
Vony ne chotily mene vpuskaty siudy do ostannioji myti, Obysliuvau.
Pravyno robyly, vidpoviv Tvisel. Jim bulo dano na ce vidpovidni instrukciji.
Ale ue as vyruaty?
Zaekaj chvyku.
A ja povernu nazad? Pobau Vinis znovu?
Nezvaajuy na badioryj Kuperiv vyhliad, u holosi joho brynila nepevnis.
Charlan u vidaji stys kulaky j pidnis jich do zahratovanoho vikna. Jomu tak chotilosia
vybyty sklo j zakryaty: Zupynisia! Pryjmi moji umovy, a to ja Ta ba, vin buv bezporadnyj.
Kuper ohlianuv prymiennia, navi ne pomityvy, o Tvisel ne vidpoviv na joho zapytannia. U vikni putovoji rubky vik pomityv Charlana j zamachav jomu rukoju.
Techniku Charlan! zbudeno vyhuknuv vin. Idi siudy. Ja chou pered vidjizdom
potysnuty vam ruku.
Tiky ne zaraz, mij chlopyku, ne zaraz, vtrutyvsia Tvisel. Charlan stoji za
putom.
Pravda? A znajete, v nioho kepkyj vyhliad.
Ja ojno rozpoviv jomu pro spravniu metu naoho proektu, skazav Tvisel. Boju, pislia cioho bu-komu stane pohano.
O vsemohutnij ase! Vy majete raciju. Mynulo ve kika tyniv, vidkoly ja diznavsia
pro ce, a e j dosi ne pryjdu do tiamy.
Vin zasmijavsia nervovym, maje isterynym smikom.
Nijak ne zbahnu svojeju tverdoloboju holovoju, o v cij vystavi ja hraju holovnu ro.
Ja ja navi trochy bojusia.
Ja ne vyniu tebe za ce.
A e, znajete, lunok pidvody. Vin najneaslyvia astyna moho organizmu.
Ne chvyliujsia, skazav Tvisel. Ce cilkom pryrodno j vydko mynesia. Ve nablyajesia as vidjizdu, a tobi e treba oderaty dejaki dodatkovi instrukciji. Do toho ty e
jak slid ne ohlianuv kapsuly, jakoju tobi dovedesia skorystatysia.
Protiahom dvoch ostannich hodyn Charlan uv kone jichnie slovo, nezaleno vid toho,
bayv vin jich y ni. Vin rozumiv, omu Tvisel napuuje Kupera v takij dyvnij pynomovnij
maneri. Kuperovi povidomlialysia ti podrobyci, pro jaki vin povynen bude potim zhadaty v
Memuarach Malansona.
(Zamknene kolo. Zamknene kolo! I ne rozimknuty, ne rozirvaty joho Charlanovi; vin
bezsylyj i ne moe, mov biblijnyj Samson, povalyty sklepinnia chramu na holovy svojich vorohiv. Kolo zmykajesia nevpynno j nevblahanno).
Zvyajni kapsuly, uv vin Tviseliv holos, jako mona tak vyslovytysia, vidtovchujusia i prytiahujusia pid dijeju Temporanoho Polia. Ruchajuy vid Storiia A do Storiia B v meach Vinosti, vony yvliasia energijeju i z vidpravnoho i z kincevoho punktiv.
A naa kapsula maje vyjty za mei Vinosti i neobchidnu energiju zmoe oderaty tiky

u vychidnomu punkti, oskiky v punkti pryznaennia takoji energiji nemaje. Vona tiky vidtovchnesia, ale ne prytiahuvatymesia. erez te spoyvannia neju energiji u vidpravnomu
punkti zrostaje v desiatky raziv. I nam dovelosia proklasty vzdov kapsunoji achty specini
energoprovody, ob vidbyraty energiju potribnoji koncentraciji vid Novoji Zirky.
Cia specina kapsula, jiji put upravlinnia, systema yvlennia javliaje soboju zmianu
konstrukciju. Desiatky birokiv my proisuvaly mynuli Reanosti v poukach specinych
splaviv i specinoji technologiji. Kliu do rozvjazannia problemy my znajly v trynadciatij
Reanosti 222-ho Storiia. Tam bulo stvoreno Temporanyj tovcha, bez jakoho taku kapsulu my prosto ne zmohly b pobuduvaty.
Ostanniu frazu Tvisel vymovyv osoblyvo vyrazno.
(Zapamjataj, Kupere, podumav Charlan, zapamjataj trynadciatu Reanis 222-ho Storiia dlia toho, ob zanotuvaty v Memuarach Malansona, dlia toho, ob Vini znaly, de
ukaty, dlia toho, ob mohly tobi skazaty pro ce, dlia toho, ob ty mih zanotuvaty Znovu j
znovu zamykajesia kolo).
Pevna ri, my e ne posylaly cijeji kapsuly za nyniu meu Vinosti, provadyv dali
Tvisel, ale vseredyni Vinosti vyprobovuvaly jiji bahato raziv. A tomu perekonani v uspichovi.
A chiba moe buty inake? zapytav Kuper. Tobto ja chotiv skazaty, o ja ve
potrapliav tudy, bo inake Malanson ne zmih by stvoryty Polia, a vin joho stvoryv.
Pevna ri, skazav Tvisel. Ty opynysia v bezpenij lisystij miscevosti, v malozaselenomu pivdenno-zachidnomu rajoni Spoluenych tativ Amelyky.
Ameryky, popravyv joho Kuper.
Chaj bude Ameryky. Ce dvadcia etverte Storiia, a jako tonie, 23,17. Hadaju,
my moemo navi nazvaty rik 2317-j. Kapsula, jak bay, velyka, moe, nabahato bia, ni
potribno dlia tebe. Zaraz jiji zavantaa charamy, vodoju, zasobamy zachystu i vsim neobchidnym dlia yttia. Ty odery dokladni instrukciji, jaki, zvyajno, budu zrozumili tiky tobi.
Chou naholosyty, o vykonuvaty zavdannia slid due obano; oden z miscevych yteliv ne
povynen pomityty tebe ranie, ni ty bude do cioho hotovyj. Ty matyme specinu zemleryjnu maynu, z dopomohoju jakoji zmoe vykopaty v horach hlyboku peeru. Do neji ty
povynen vydko perenesty vsi rei iz kapsuly. Vony budu spakovani tak, o ty lehko ce
zroby.
(Povtoriujte! Povtoriujte jomu e i e raz, dumav Charlan. Vse ce vin ue neodnorazovo uv, ale treba povtoryty te, o maje uvijty do memuariv. Znovu j znovu po kolu).
Na rozvantaennia tobi dajesia pjatnadcia chvylyn, pojasniuvav Tvisel, pislia
oho kapsula avtomatyno povernesia u vidpravnyj punkt razom z usima instrumentamy j
pryladamy, jaki vyperedaju technologiju dvadcia etvertoho Storiia.
Kapsula povynna povernutysia nehajno? zapytav Kuper.
Nehajne povernennia zbiuje ansy na uspich, vidpoviv Tvisel.
(Kapsula povynna vernutysia erez pjatnadcia chvylyn, dumav Charlan, bo mynuloho
razu vona povernulasia erez pjatnadcia chvylyn. Vse jde po kolu).
My ne mohly ryzykuvaty pidrobliaty jichni hroi abo eky, v holosi Tvisela poulysia pokvaplyvi notky. Tobi vydadu zoloto u vyhliadi nevelykych samorodkiv. Jak vony
potrapyly do tvojich ruk ty pry potrebi pojasniuvatyme u vidpovidnosti z instrukcijamy.
Ty bude zodiahnenyj tak, jak zodiahajusia miscevi yteli, prynajmni tvoje vbrannia na peryj
vypadok malo ym vidrizniatymesia vid jichnioho.
Zrozumilo, skazav Kuper.
A teper zapamjataj. Bu obanym. Ne pospiaj. Jako potribno bude, vyikuj tyniamy. Tobi treba duchovno pryzvyajitysia do tijeji epochy, vytysia v neji. Uroky Technika
Charlana ce dobryj fundament, ale jich zamalo. Ty matyme radipryjma, vyhotovlenyj
na technologinych zasadach dvadcia etvertoho Storiia, jakyj dopomoe tobi jty v nohu z
asom, buty v kursi podij, a holovne navytysia pravynoji vymovy j intonaciji. Zroby ce

jakomoha retenie. Ja peven, o Technik Charlan udovo volodije anglijkoju, ale nio ne
zaminy vyvennia movy bezposerednio na misci.
A o, koly ja potrapliu ne tudy, kudy slid? zapytav Kuper. Tobto ne v 23,17?
Treba vse reteno pereviryty. Ale vse bude harazd. Vse bude tak, jak zadumano.
(Vse bude harazd, oskiky tak ue bulo, podumav Charlan. Kolo zamykajesia)
Oevydno, na Kuperovim oblyi promajnula ti sumnivu, bo Tvisel pokvaplyvo dodav:
Koordynaty reteno vyvireni. Ja e ranie chotiv pojasnyty tobi nai metody, a zaraz
dlia cioho sluna nahoda. Do rei, ce dopomoe i Charlanu krae zrozumity systemu upravlinnia kapsuloju.
(Charlan rizko obernuvsia vid vikna j utupyvsia v put upravlinnia. Kri zavisu vidaju
zblysnuv kvolyj prominyk nadiji. A o, koly)
Tvisel use e ytav Kuperovi lekciju povanym tonom kinoho uytelia, i Charlan krajem vucha prysluchovuvavsia do joho sliv.
Nevako zrozumity, pojasniuvav Tvisel, o osnovna naa problema poliahala v
tomu, ob vyznayty, jak daleko v Pervisnu epochu mona poslaty objekt, davy jomu energetynyj potovch. Najprostie bulo poslaty v mynule kapsulu z liudynoju, jaka b vymiriuvala
rive vtraenoji energiji. Z dopomohoju astronominych sposteree abo oderujuy informaciju z radipereda, cia liudyna orazu vyznaala b, u jake Storiia vona potrapyla, z tonistiu do sotych astok. Odnak takyj proces buv by nadto povinyj, e j nebezpenyj, oskiky
naoho poslancia mohly b pomityty miscevi yteli, o obernulosia b katastronymy naslidkamy dlia vsioho proektu.
A tomu zamis liudyny my poslaly v mynule pevnu masu radiaktyvnoho izotopu,
nibiju-94, jakyj, vyprominiujuy beta-astky, peretvoriujesia na stijkyj izotop, molibden94. Perid napivrozpadu nibiju-94 stanovy maje tono pjatsot Stori. Poatkova stadija
radiaktyvnoho vyprominiuvannia nam vidoma. Postupovo intensyvnis vyprominiuvannia
zmenujesia vidpovidno do vidomych zakoniv i, pevna ri, moe buty vymiriana nadzvyajno
tono.
Koly kapsula potrapliaje v pryznaene Storiia Pervisnoji epochy, ampula z izotopom
vystriliujesia u hirkyj schyl i kapsula povertajesia nazad u Vinis. U tu samu my biasu,
koly ampula vystriliuje, vona zjavliajesia v usich majbutnich asach, vidpovidno postarivy.
V 575-mu Storii (faktynoho asu, a ne Vinosti) na misce postrilu vychody Technik, znachody ampulu z dopomohoju pryladiv, utlyvych do radiaktyvnoho vyprominiuvannia, i zabyraje jiji.
Vymiriavy rive radiciji, mona vyznayty, skiky asu proleala ampula na hirkomu
schyli, a vidpovidno, z tonistiu do dvoch desiatkovych znakiv diznatysia, v jake Storiia potrapyla naa kapsula. Ote, poslavy v mynule z riznoju syloju energetynoho potovchu desiatky ampul, my pobuduvaly gradujovanu kryvu. Potim ciu kryvu my pereviryly, posylajuy
ampuly ve ne v Pervisnu epochu, a v ranni Storiia Vinosti, de mona bulo provadyty priami spostereennia.
Pevna ri, buly j nevdai. Kika perych ampul zahubylysia, oskiky my ne vrachuvaly
geologinych zmin, o vidbulysia mi ostannimy Storiiamy Pervisnoji epochy i 575-m. Ne
buly znajdeni v 575-mu j e try ampuly, vypueni piznie. Oevydno, ne zovsim itko spraciuvav kataputujuyj mechanizm j uvihnav ampulu nadto hlyboko. My prypynyly nai doslidy tiky todi, koly rive radiciji u tij miscevosti pereveryv usi dopustymi normy j my poaly pobojuvatysia, o chto iz miscevych yteliv pomity ce j zacikavysia, zvidky tam vzialysia radiaktyvni vidchody. Zretoju, my dosiahly svojeji mety i teper upevneni, o moemo
poslaty liudynu v bu-jake Storiia Pervisnoji epochy z tonistiu do sotoji astky. Ty vse zrozumiv, Kupere?
Cilkom, Obysliuvau Tvisele, vidpoviv Kuper. Ja ve bayv tu gradujovanu
kryvu, ale ne rozumiv, dlia oho vona. Teper meni vse jasno.

Charlana e due zacikavyla jichnia rozmova. Vin podyvyvsia na kalu asometra. Siajlyva porcelianova duha na metali bula podilena rysokamy na Storiia, Decystoriia i Santystoriia. Porcelianovi podilky vyrazno prostupaly na sribliastomu metali. Cyfry buly nadto
dribni, odnak, nahnuvy, Charlan pobayv, o na kali poznaeno Storiia vid 17-ho do 27ho. Toneka, mov volosok, strilka stojala na poznaci 23,17. Charlanovi ve dovodylosia
zustriatysia iz schoymy na cej asometramy, i vin zvynym ruchom natys na puskovyj vai.
Vai ne piddavavsia. Strilka zastyhla na misci.
Charlan a zdryhnuvsia z nespodivanky, koly prolunav holos Tvisela.
Techniku Charlan!
Sluchaju, Obysliuvau, huknuv vin u vidpovi, ta odrazu zhadav, o Tvisel joho
ne uje. Charlan pidijov do vikna j kyvnuv holovoju.
Nemov proytavy joho dumky, Tvisel skazav:
asometr vstanovleno tak, ob poslaty kapsulu v 23,17. Nioho ne treba popravliaty.
Jedyne tvoje zavdannia v pryznaenu my biasu vvimknuty kontakt podai energiji. Pravoru vid asometra je chronometr. Kyvny, koly pobay.
Charlan kyvnuv holovoju.
Joho strilka ruchatymesia nazad do nulia. Na minus pjatnadciatij sekundi uvimkny
kontakt. Use due prosto. Ty mene zrozumiv?
Charlan znovu kyvnuv.
Osoblyvoji tonosti ne vymahajesia, pojasniuvav Tvisel. Ty moe uvimknuty
kontakt na minus otyrnadciatij y minus trynadciatij abo navi na minus pjatij sekundi, ale,
bu laska, vse-taky postarajsia uvimknuty joho ne piznie minus desiaty sekund. Tak bude
bezpenie. Jak tiky ty vvimkne kontakt, retu dovery synchronizacijnyj sylovyj mechanizm, jakyj tono v nuliovu my das kapsuli potunyj energetynyj potovch. Zrozumiv?
Charlan e raz kyvnuv holovoju. Vin zrozumiv navi bie, ni skazav Tvisel. Jako vin
ne uvimkne kontakt na minus desiatij sekundi, to ce zroblia i bez nioho.
Obijdemosia bez storonnioji dopomohy, pochmuro podumav Charlan.
Zalyajesia trydcia bichvylyn, povidomyv Tvisel. My z Kuperom pidemo perevirymo joho sporiadennia.
Vony pily. Dveri za nymy zaynylysia, i Charlan zostavsia naodynci z putom, asom
(strilka chronometra ve poala ruchatysia do nulia) i tverdym namirom dovesty zadumane
do kincia.
Charlan odvernuvsia vid vikna. Siahnuvy rukoju v kyeniu, vin distav vyprominiuva.
Ruka joho leheko tremtila.
Samson rujnuje chram, znovu zblysnula dumka.
Vidtak u jakomu kutoku joho mozku zjavylasia druha: Chto z Vinych koly-nebu
o uv pro Samsona? Chto z nych znaje, jak vin pomer?
Do pusku zalyalosia vsioho dvadcia pja chvylyn. Charlan ne znav, skiky asu tryvatyme zadumana nym operacija. Ne buv vin pevnyj, y vzahali vdassia cia zatija.
Ale chiba v nioho je vybir? Vidgvynujuy volohymy paciamy nakonenyk vyprominiuvaa, vin malo ne vypustyv joho z ruk.
Vin praciuvav vydko, ve porynuvy v robotu. Joho zovsim ne benteylo, o j sam vin
moe perejty v nebuttia.
O minus perij chvylyni Charlan ue stojav za putom.
Moe, ce ostannia chvylyna yttia, jako spokijno podumav vin.
Charlan nioho ne pomiav dovkola sebe, krim zvorotnoho ruchu ervonoji strilky, jaka
nevpynno vidliuvala sekundy.
Minus trydcia sekund.
Boliae ne bude. Ade ce ne smer, promajnula dumka.
Vin namahavsia dumaty tiky pro Nojs.
Minus pjatnadcia sekund.

Nojs!
Liva ruka potiahlasia do knopky. Ne treba pospiaty!
Minus dvanadcia sekund.
Kontakt!
Zapraciuvala avtomatyka. Start vidbudesia nuliovoji myti. Charlanovi zalyylosia
zrobyty lye odyn ruch.
Ruch Samsona, o rujnuje chram.
Prava ruka poala pidijmatysia. Vin namahavsia ne dyvytysia na neji.
Minus pja sekund.
Nojs!
Prava ruka Nu!.. zrobyla rizkyj ruch. Vin navi ne hlianuv na neji.
Neve ce nebuttia?
Ni, poky o ni. Vin yvyj.
Ne zruyvy z miscia, Charlan hlianuv u vikno. as mynav, ale vin cioho ne pomiav.
Zala bula poronia. Na misci velyeznoji kapsuly, jaka zajmala maje ve jiji prostir, ziajala poronea. Potuni metalevi konstrukciji opor syrotlyvo zdijmalysia v povitria.
I tiky Tvisel, o zdavavsia dyvnym krychitnym hnomykom u cij velyeznij zali, schoij
teper na zaarovanu peeru, metulyvo ruchavsia tudy j siudy.
Jaku chvyliu Charlan steyv za nym bajduym pohliadom, a todi vidvernuvsia.
Nespodivano j zovsim bezhuno kapsula znovu zjavylasia na tomu samomu misci. Jiji
perechid kri tonku nevydymu hra, o viddiliala majbutniu my vid mynuloji, ne skolychnuv u povitri odnoji poroynky.
Tvisel znyk z Charlanovych oej za ozijeju kapsuly, ta za my znovu vyrynuv z-za neji.
Vin bih do putovoji rubky.
vydkym ruchom Tvisel uvimknuv mechanizm, o vidyniav dveri putovoji, j
uvirvavsia vseredynu, zbudeno vyhuknuvy:
Zbulosia! Zbulosia! My zamknuly kolo!
Jomu a sperlo viddych, i vin ne zmih bie nioho skazaty.
Charlan movav.
Tvisel pidijov do vikna j upersia doloniamy v sklo. Charlan pomityv, jak tremtia joho
ruky, vkryti stareymy pliamamy. Zdavalosia, Charlaniv mozok buv nespromonyj vidokremliuvaty valyve vid neistotnoho j tiky tupo vychopliuvav z navkolynioji dijsnosti okremi,
vypadkovi detali.
Jake ce vse maje znaennia? vtomleno podumav vin. I o vzahali teper maje znaennia?
Tvisel ozvavsia znovu. Joho slova dolynaly do Charlana nemov izdaleku.
Teper mou pryznatysia tobi, o ja zdorovo chvyliuvavsia, cho i ne podavav znaku.
Sennor svoho asu liubyv povtoriuvaty, o z usioho cioho nioho ne vyjde. Movliav, obovjazkovo o stanesia neperedbaene i vse pide kereber o?
Vin rizko obernuvsia, pouvy, jak Charlan o pochmuro proburkotiv.
Charlan zaperelyvo pochytav holovoju i zdavleno promovyv:
Nioho.
Tvisel ne stav dopytuvatysia, a, vidvernuvy do vikna, viv dali. Bulo nezrozumilo, y vin
zvertajesia do Charlana y hovory v povitria. Zdavalosia, jomu prosto choesia vybalakatysia za vsi svoji roky tryvoh i chvyliuva.
Sennor nepopravnyj skeptyk. Skiky dovodylosia spereatysia z nym, perekonuvaty
joho! My navodyly jomu matematyni poloennia, posylalysia na dani, oderani bahama pokolinniamy doslidnykiv za ve bias isnuvannia Vinosti. Vin vidmitav usi nai dovody j vystavliav proty nych tak zvanyj paradoks liudyny, jaka zustriaje samu sebe. Ta ty uv, jak vin
hovoryv pro paradoks. Ce joho uliublena tema.
Ne mona znaty svoho majbutnioho, kazav Sennor. Ale, napryklad, ja, Tvisel, znav,

o choa budu due staryj, ale doyvu do tijeji myti, koly Kuper vyruy u svoju podoro u
mynule za mei Vinosti. Ja znaju j ini podrobyci svoho majbutnioho, znaju, o ja musytymu
zrobyty.
Ce nemolyvo, napoliahav na svojemu Sennor. Znannia majbutnioho obovjazkovo zminy Reanis, navi koly ce oznaatyme, o kolo nikoly ne zamknesia i Vinis ne
bude stvoreno.
omu vin tak vvaav, meni nevidomo. Moe, vin yro viryv u svoji slova, moe, to bula
svojeridna intelektuana hra, a moe, jomu prosto chotilosia podratuvaty nas svojimy nepopuliarnymy pohliadamy. V usiakomu razi, spravy z proektom posuvalysia vpered i deo iz
napysanoho v memuarach poalo zdijsniuvatysia. Napryklad, my znajly Kupera same v tomu
Storii i v tij Reanosti, jaki buly zaznaeni v memuarach. Ue samyj cej fakt uent rozbyvav
teoriju Sennora, ale vin ne uryvsia. Jakraz todi v nioho zjavylosia ve nove zachoplennia.
Tvisel tycho zasmijavsia, ne pomiajuy, o sygareta ve dohorila maje do paciv.
I vse-taky v mene bulo nespokijno na dui. Ade j spravdi o mohlo trapytysia neperedbaene. Reanis, u jakij bulo stvoreno Vinis, mohla zminytysia, ob zapobihty, jak
vyslovliuvavsia Sennor, paradoksovi. I todi, v cij novij Reanosti, ve ne bulo b Vinosti,
vona perestala b isnuvaty. Inodi v ninij temriavi, koly mene muylo bezsonnia, meni poynalo zdavatysia, o j spravdi tak i bude. I teper, koly vse ve pozadu, ja mou posmijatysia z
sebe, staroho durnia.
Obysliuva Sennor mav raciju, tycho promovyv Charlan.
Tvisel rizko obernuvsia.
o ty skazav?!
Proekt provalyvsia. Kolo ne zamknene.
V holovi u Charlana poalo projasniuvatysia.
o ty verze? Starei Tviselovi ruky z nespodivanoju syloju vpjalysia Charlanu v
plei. Ty zaneduav, mij chlopyku. Perevtomyvsia.
Ni, ja ne chvoryj. Meni vse ostohydlo. Vy. Ja. Ale ja ne chvoryj. O asometr. Podyvisia sami.
asometr?
Toneka strilka pryladu zupynylasia v pravomu kutku kaly bilia podilky 27-ho Storiia.
o tut stalosia?
Radisnyj vyraz umy zijov iz Tviselovoho oblyia. Natomis prostupyv strach.
Charlan ue cilkom opanuvav sebe.
Ja rozplavyv zapobinyj mechanizm i vyvinyv vai upravlinnia.
Jak tobi ce vdalosia?
U mene buv vyprominiuva. Ja rozibrav joho, vydobuv z nioho mikroreaktor, o pravyv tam za derelo yvlennia, i skorystavsia nym jak avtohennym rizakom. Joho vystaylo na
odyn spalach, ta cioho bulo dosy. O o vid nioho zalyylosia.
Charlan pchnuv nohoju kupku metalevych ulamkiv, o valialysia u kutku.
Tvisel i dosi ne mih poviryty v te, o stalosia.
U dvadcia siome? Ty choe skazaty, o Kuper potrapyv u dvadcia siome Storiia?
Ja ne znaju, kudy vin potrapyv, bajduym tonom vidpoviv Charlan. Spoatku ja
pereviv vai unyz, daleko za dvadcia etverte. Ne znaju kudy. Ja ne podyvyvsia. Potim perestavyv trochy nazad i tako ne podyvyvsia.
Tvisel iz achom utupyvsia v Charlana. Joho oblyia zblidlo j prybralo nezdorovoho
zemlystoho vidtinku, huby tremtily.
Ujavlennia ne maju, de zaraz Kuper, viv dali Charlan. Vin zahubyvsia u Pervisnych Storiiach. Kolo rozirvano. Rozplavyvy zapobinyk, ja dumav, o vse skinysia v nuliovu my. Ale ce neserjozno. Dovedesia ekaty. Nastane taka my u biasi, koly Kuper zrozumije, o potrapyv ne v te Storiia, koly vin zroby o take, o supereytyme memuaram,

koly vin
Charlan urvav frazu j zasmijavsia chrypkym syluvanym smichom.
A chiba ne odnakovo? Vse ce tiky vidstroka, poky Kuper ostatono rozirve kolo,
zdijsnyvy jaku nepopravnu pomylku. I ve ne zupyny joho. Chvylyny, hodyny, dni. Chiba
ne odnakovo? Koly vidstroka zakinysia, Vinis prypyny svoje isnuvannia. Vy ujete
mene? Ce bude kine Vinosti.

 Navio? Navio ty ce zrobyv? o tebe tovchnulo na cej vynok?

Tvisel bezporadno pereviv pohliad zi kaly na Charlana; bezvychi i rozhublenis, o
prolunaly v holosi, nemov u dzerkali, vidbylysia v joho oach.
Charlan pidviv holovu j promovyv tiky odne slovo:
Nojs!
inka, jaku ty zabrav u Vinis? zapytav Tvisel.
Charlan hirko vsmichnuvsia j zmovav.
Ale do oho tut vona? dyvuvavsia Tvisel. O vsemohutnij ase, ja ne rozumiju
tebe, mij chlopyku.
A o tut rozumity? spalachnuv Charlan. Ne prykydajte durnem! Tak, bula v
mene inka. My oboje buly aslyvi. My nikomu ne zavaaly. A teper jiji vykreslyly z novoji
Reanosti. Vona ne isnuje. A vam bajdue, vy take moete zrobyty z konym.
Tvisel marne namahavsia vstavyty slovo.
Ade u Vinosti svoji zakony, skaete vy, hnivno kryav Charlan. O, znaju ci
zakony! Liubovni zvjazky vymahaju dozvolu; liubovni zvjazky vymahaju tonoho rozrachunku; liubovni zvjazky maju buty uzakoneni; liubovni zvjazky ri ryzykovana. o vy
zadumaly zrobyty z Nojs po zaverenni proektu? Posadyty v pryreenu na katastrofu raketu?
y vydilyty jij tepleke misce spinoji kochanky znatnych Obysliuvaiv? Ne vyjde! Teper
vaym planam kajuk!
Spovnenyj vidaju, vin zakinyv svoju tyradu, i Tvisel kvaplyvo pidijov do videofonu.
Oevydno, peredava ue vvimknuly.
Hovory Tvisel. Vchid u prymiennia suvoro zaboroneno, skazav vin bezzaperenym tonom. Usim bez vyniatku. Vam zrozumilo? Todi vykonujte! Mij nakaz stosujesia i
leniv Rady asiv. Jich nasampered.
Vin znovu povernuvsia do Charlana j zadumlyvo skazav:
Vony vykonaju mij nakaz, oskiky ja najstariyj len Rady, a e tomu, o mene vvaaju dyvakom. Ja dlia nych takyj sobi chymernyj udakuvatyj diduhan, i vony ne perea
meni.
Na jaku chvyliu vin zamovk, porynuvy v rozdumy. Todi pidviv holovu j pyno podyvyvsia na Charlana.
I ty vvaaje mene dyvakom?
U ciu my Tvisel buv schoyj na maleku zmorenu mavpoku.
O vsemohutnij ase, ta vin i spravdi ne pry povnomu rozumi! podumav Charlan.
Vin zboevoliv vid potriasinnia.
Pryholomenyj dumkoju, o zalyyvsia naodynci z boevinym, Charlan mymovoli vidsachnuvsia nazad. Ta odrazu opamjatavsia. Jako Tvisel i boevinyj, to ne treba zabuvaty,
o vin neminyj did, a do toho nezabarom nastane kraj navi i boevilliu.
Nezabarom? A omu ne odrazu? omu vidstroeno kine Vinosti?
Ty ne vidpoviv meni, tychym, skradlyvym holosom skazav Tvisel. U nioho v ruci ne
bulo zvynoji sygarety i, zdavalo, vin ne zbyravsia distavaty jiji. Neve i ty vvaaje, o ja
dyvak? Mabu, tak. Bo koly b ty vvaav mene svojim druhom, a ne chymernym, dyvakuvatym
didom, to podilyvsia b zi mnoju svojimy sumnivamy. I ne bulo b cijeji dykoji vychvatky.
Charlan spochmurniv. On o! Cej boevinyj vvaaje, o schybnuvsia vin, Charlan.
Ja pry svojemu rozumi i zrobyv pravyno, serdyto burknuv Charlan.
Ale ja skazav tobi, o divyni nioho ne zahrouje, promovyv Tvisel.
A ja, nemov ostannij dure, poviryv vam. Bo tiky dure moe poviryty u spravedlyve

stavlennia Rady do Technika.

A chto tobi skazav, o pro ce znaje Rada?
Findi znav use do podroby, i vin vybovkav.
A jak ty dovidavsia?
Vyrvav u Findi ziznannia pid dulom vyprominiuvaa. Zbroja zrivniala nas u zvanniach.
Ty i ce zrobyv tym samym vyprominiuvaem? Tvisel pokazav na kalu asometra,
nad jakoju navysaly bubaky plavlenoho metalu.
Ato.
Ta j narobyv e vin lycha, skazav Tvisel i ve rizkym tonom dodav: A znaje,
omu Findi pereklav ciu spravu na Radu, zamis toho ob samomu rozibratysia v nij?
Tomu o vin nenavydy mene i vyriyv dijaty napevno. Jomu potribna Nojs.
Najivna ty liudyna, skazav Tvisel. Jakby jomu bula potribna ta divyna, vin lehko
oformyv by svoji vzajemyny. Ne Technik stav jomu poperek dorohy. Findi nenavydiv mene!
Vin tak i ne distav sygarety, i joho ovtyj vid tiutiunu pale, jakym vin na ostanniomu
reenni tknuv sebe v hrudy, zdavavsia do neprystojnosti holym.
Vas?
Je taka tuka, mij chlopyku, jak polityka Rady. Ne konoho Obysliuvaa pryznaaju lenom Rady. A Findi z usich syl domahavsia cijeji posady. Vin estoliubnyj do kraju. Ale
ja perekryv jomu dorohu, bo vvaaju joho emocijno nevrivnovaenym. O ase! Ja tiky teper
do kincia zrozumiv, jak ja mav todi slunis Posluchaj, mij chlopyku, vin znav, o ty korystujesia v mene osoblyvoju prychynistiu. Vin bayv, jak iz riadovoho Sposterihaa ja
zrobyv tebe peroriadnym Technikom. Vin bayv, jak ty revno vykonuvav moji zavdannia. y
bula v nioho kraa nahoda, ob pomstytysia meni? Jakby jomu vdalosia dovesty vynu moho
uliublenoho Technika v stranomu zloyni proty Vinosti, to ce odrazu poznaylosia b i na
meni. Ja musyv by podaty u vidstavku, i chto todi, na tvoju dumku, posiv by moje misce?
Vin pidnis ruku do hubiv, ale, pomityvy, o sygarety nemaje, utupyvsia v prostir mi
velykym i vkazivnym paciamy nevydiuym pohliadom.
Ne takyj vin spokijnyj, jak udaje iz sebe, podumav Charlan. Tut ne do spokoju.
Ta dlia oho rozvodyty tereveni, verzty kazna-o, koly nablyajesia kine Vinosti? I
znovu obpekla dumka: Ale omu Vinis dosi isnuje? omu dosi ne nastav jij kine?
Koly ja neodavno vidpustyv tebe do Findi, provadyv dali Tvisel, u mene ve
todi bulo pereduttia nebezpeky. Odnae v Memuarach Malansona zaznaalosia, o ty buv
vidsutnij cilyj misia, a inoji nahody, ob vlatuvaty tvoju vidsutnis, ne vypalo. Na astia,
Findi perestaravsia.
V omu? vtomleno zapytav Charlan. Jomu ve do vsioho bulo bajdue, prote Tvisel
hovoryv i hovoryv bezupynno, i lehe bulo braty uas v rozmovi, ni namahatysia ne sluchaty
joho.
Findi nazvav svoje donesennia Pro neprofesijnu povedinku Technika Endriu Charlana. Jak bay, vin udavav iz sebe istynnoho Vinoho, jakyj spokijno i nezvoruno vykonuje
svij obovjazok. Chaj, movliav, Rada oburiujesia i roby vysnovky. Na astia, vin i ne zdohaduvavsia pro tvoje spravnie znaennia. Vin i hadky ne mav, o bu-jake donesennia, o
stosujesia tebe, nehajno bude peredano meni.
omu vy ne skazaly meni pro ce?
A jak ja mih? Ja ne chotiv tebe chvyliuvaty u vyrianyj moment zaverennia proektu.
Ja dav tobi molyvis samomu pryjty do mene zi svojimy problemamy.
Dav molyvis? Charlan nedovirlyvo skryvyv rota, ale odrazu pryhadav utomlene oblyia Tvisela na ekrani videofonu, pryhadav, jak Obysliuva zapytuvav, y ne choe vin o
skazaty jomu. Ce bulo vora. Tiky-no vora!
Charlan pochytav holovoju i vidvernuvsia.
Ja odrazu zrozumiv, ue lahidnie skazav Tvisel, o Findi zumysne pidbyvaje

tebe na neobanyj vynok.

Charlan hlianuv na Tvisela.
Vy znaly?
Ty zdyvovanyj? Ja davno znav, o Findi nastupaje meni na pjaty. Ja ve staryj, mij
chlopyku, meni vidomi ci tuky. Jako Obysliuva vyklykaje pidozru, mona prosteyty za
nym. Dlia cioho isnuju specini prystroji, vylueni z asu, jich zaraz ne pobay i v muzejach.
Sered nych je taki, jaki vidomi tiky lenam Rady.
Charlan iz hirkotoju v dui podumav pro asovyj barjer u 100 000-mu.
Iz donesennia Findi ta z inych derel ja oderav informaciju, na osnovi jakoji mona
bulo lehko vyznayty, jak rozvyvatymusia podiji dali.
A Findi pidozriuvav, o vy za nym pyhujete? nespodivano zapytav Charlan.
Molyvo. Mene ce ne zdyvuvalo b.
Charlanovi pryhadalysia joho peri dni roboty v 482-mu, koly Tvisel vyjavyv do nioho,
molodoho todi Sposterihaa, neabyjake zacikavlennia. Findi nioho ne znav pro proekt Malansona, i te, o Tvisel zacikavyvsia Charlanom, nastoroylo joho. Vam dovodylosia zustriaty iz Starym Obysliuvaem Tviselom? jako zapytav vin, i Charlan teper vyrazno pryhadav, o v holosi Findi todi prolunalo zanepokojennia. Ve todi Findi mih zapidozryty,
o Charlan Tviselova nyporka. O zvidky poalasia joho nenavys!
Jakby ty sam pryjov todi do mene viv dali Tvisel.
Pryjty do vas? vyhuknuv Charlan. A jak e Rada?
Z usich leniv Rady znav tiky ja.
I vy jim tak nioho j ne skazaly? Charlanovi zakortilo pohluzuvaty z Tvisela.
Ne skazav.
Charlan viduv, o joho lychomany. Odiah duyv joho. Neve ciomu komarovi ne
bude kincia? Pusti, bezhluzdi balaky! Dlia oho? Komu ce potribno?
omu ne nastav kine Vinosti? omu ne nastav baanyj spokij nebuttia? O vsemohutnij ase, neve vin pomylyvsia?!
Ty meni ne viry? zapytav Tvisel.
A omu ja povynen vam viryty? vybuchnuv Charlan. oho vsi leny pidkomisiji
pryjly podyvytysia na mene? Uora, za snidankom? o jich pryvelo, jak ne donesennia Findi? Jim bulo cikavo hlianuty na dyvakuvatoho subjekta, jakyj perestupyv zakony Vinosti,
ale rozpravu nad jakym dovodylosia vidklasty na odyn de. Vsioho na odyn de, poky bude
zavereno proekt. Vony pryjly poradity uomu horiu v ekanni zavtranioho dnia.
Ni, ce ne tak, mij chlopyku. Jichnie baannia podyvytysia na tebe jlo vid ysto
liudkoji cikavosti. leny Rady nasampered liudy. Vony ne mohly sposterihaty za startom
kapsuly, oskiky v Memuarach Malansona ne skazano, o vony mohly pobayty. O erez
o vony tak pasly tebe oyma!
Ja vam ne viriu.
Ale ce pravda.
Neve? A omu todi za snidankom len Rady Sennor raptom zahovoryv pro liudynu,
jaka zustriaje samu sebe? Vin, bezpereno, znav pro moji nezakonni vylazky v 482-e i pro te,
o ja tam malo ne zustriv samoho sebe. Vin dranyv mene, chytromudro rozvaavsia mojim
kotom, nasmichavsia z mene.
Sennor? Tebe nepokoji Sennor? zapytav Tvisel. Koly b ty tiky znav, jakyj ce
nikema! Rodom vin iz 803-ho, a ce odna z nebahatioch cyvilizacij, jaka spotvoriuje liudke
tilo na dohodu tak zvanym estetynym vymoham asu. Sennorovi e v junosti vyypaly
vseke volossia na tili.
A znaje, jak take vplyvaje na liudynu? Mabu, zdohadujesia. Potvornis rujnuje zvjazok
liudyny z jiji predkamy j naadkamy. Sered Vinych due malo vychovanciv iz 803-ho. Vsioho kika olovik. Sennor jedynyj z nych, koho obraly do Rady za vsiu istoriju isnuvannia
Vinosti.

Chiba ty ne bay, jak ce vidbylosia na joho vdai? Lybo, ty rozumije, o oznaaje

nepevnis u zavtraniomu dni? Odnak ty, mabu, i hadky ne mav, o len Rady moe pouvatysia nepevno? Sennorovi ne raz dovodylosia vysluchovuvaty supereky, pid as jakych lunaly
zaklyky likviduvaty joho Reanis, znyyty ti zvyaji, erez jaki vin tak rizko vyrizniajesia zpomi nas. Jako take stanesia, vin zalyysia malo ne jedynoju potvoroju, jakoju vin je. A
take koly obovjazkovo stanesia.
Vin ukaje vtichy u losoji. Zadlia moranoho vidkoduvannia vin neodminno zachyaje u svojich rozmovach najnepopuliarnii, najnepryjniatnii pohliady. Paradoks liudyny,
jaka zustriaje samu sebe, joho uliublena tema. Ja ve kazav tobi, o vin mav zvyku proviaty nevdau proektu; todi za snidankom vin dranyv ne tebe, a nas, leniv Rady. Tebe joho
kpyny zovsim ne stosuvalysia. Aniskiky.
Tvisel rozpaliuvavsia dedali bie. Vin tak zachopyvsia svojimy rozumuvanniamy, o,
zdavalosia, zabuv, de vin, zabuv pro navyslu nad nym nebezpeku j znovu peretvoryvsia na
dobre znajomoho Charlanovi metulyvoho karlyka zi svojeju nezminnoju estykuliacijeju. Vin
navi distav sygaretu iz narukavnoji kyeky i ve zbyravsia jiji prypalyty.
Ta raptom Tvisel, rizko obernuvy, pyno podyvyvsia na Charlana, niby tiky teper zbahnuv spravnie znaennia ostannioji joho frazy.
Ty skazav, o malo ne zustriv samoho sebe? Jak ce rozumity?
Charlan korotko rozpoviv jomu pro svoju pryhodu.
A chiba vy ne znaly pro ce?
Ni.
Na chvyliu zapala mertva tya. Dlia rozpalenoho hariakoju Charlana vona bula nemov
kovtok vody dlia sprahloho.
A o, koly ty spravdi zustriv samoho sebe?
Ne zovsim.
Tvisel propustyv povz vucha joho slova.
Zavdy je jmovirnis vypadkovych vidchyle. Ta jako vziaty do uvahy, o yslo Reanostej bezkonene, to pro determinizm ne moe buty j movy. Prypustimo, o v Reanosti
Malansona, v poperedniomu cykli
A chiba cykly povtoriujusia neskinenno? zapytav Charlan. Vyjavliajesia, vin e
buv zdatnyj dyvuvatysia.
A ty dumav, tiky dvii? Po-tvojemu, dvijka magine yslo? Za skinennyj promiok biasu moe povtorytysia bezmena kikis cykliv. Ce vse odno, o neskinenno vodyty
olivcem po kolu, okresliujuy pry ciomu skinennu plou. U poperedniomu cykli ty ne zustriv
samoho sebe. V teperiniomu cykli, vrachovujuy pryncyp statystynoji nevyznaenosti, taka
zustri molyva. Pry ciomu Reanis mala zminytysia tak, ob vidvernuty ciu zustri i ve v
novij Reanosti ty poslav Kupera ne v dvadcia etverte, a v
Navio ci rozmovy? zakryav Charlan. oho vy domahajetesia vid mene? Vse
ve zakineno. Vse! Oblyte mene! Dajte meni spokij!
Ja chou, ob ty zrozumiv svoju pomylku. Ja chou, ob ty usvidomyv neobanis
svoho vynku.
Ja pravyno zrobyv. A jako j nepravyno, to ve ne popravy.
Ale e ne pizno popravyty. Vysluchaj mene. Tvisel perejov na lahidnyj, pidleslyvyj
ton. Tobi povernu tvoju divynu. Ja obiciav i teper ne vidmovliaju vid svojeji obicianky.
Vvaaj, o ce moja osobysta garantija.
Charlan podyvyvsia na Tvisela yroko rozpliuenymy oyma.
Nadto pizno. Jaka zaraz korys iz vaych obicianok?
Ni, ne pizno. e mona vse popravyty. Z tvojeju dopomohoju my moemo dosiahty
uspichu. Ty povynen meni dopomohty. Ty povynen usvidomyty svoju pomylku. Ja ve as
namahaju tobi roztlumayty ce. Ty povynen zachotity anuliuvaty zroblene.
Charlan oblyzav peresochli huby. Zovsim schybnuvsia staryj, podumav vin. Joho

mozok nezdatnyj spryjmaty dijsnis y y, moe, j spravdi Rada znaje o take, oho ne
znaje reta? A y znaje? Neve mona skasuvaty vyrok Zminy Reanosti? Neve mona zupynyty as abo povernuty joho nazad?
Ale vy sami zamknuly mene v putovij rubci, de ja, na vau dumku, buv zovsim bezporadnyj, i trymaly mene tam, poky vse zakinylosia, skazav Charlan.
Bo ty skazav, o ne ruajesia za sebe i v tebe ne vystay snahy dovesty spravu do
kincia.
To bula pohroza.
A ja spryjniav tvoji slova bukvano. Prosty meni. Ty povynen meni dopomohty.
Znovu za svoje. Tviselovi potribna joho dopomoha. Chto z nych zboevoliv? Vin? Tvisel?
I y je jakyj sens u boevilli? y cho u omu-nebu?
Radi potribna joho dopomoha. Za ciu dopomohu vony ladni obiciaty zoloti hory. Nojs,
zvannia Obysliuvaa oho tiky ne naobiciaju! A o vin naspravdi odery, koly dopomoe jim? Ni, vdruhe vony ve joho ne obduria.
Ni! riue vidpoviv Charlan.
Tobi povernu Nojs!
Choete skazaty, o Rada perestupy zakony Vinosti, koly myne nebezpeka? Ne
viriu!
Do oho ce vse? promajnula de u kutoku svidomosti dumka. Chiba nebezpeka
e moe mynuty?
Rada nioho ne znaje.
Neve vy pidete na poruennia zakoniv Vinosti? Vy ideanyj Vinyj. Jak tiky myne
nebezpeka, vy j dali pidkoriatymetesia zakonam Vinosti. Vy prosto ne zmoete yty inake.
Tviselovi oky vkrylysia ervonymy pliamamy. Zi stareoho oblyia zijov pronyklyvyj,
vladnyj vyraz. Natomis proliahla dyvna ti smutku.
Ja dotrymaju svoho slova j poruu zakon z tijeji pryyny, pro jaku ty ne maje navi
ujavlennia, skazav Tvisel. Ja ne znaju, skiky e isnuvatyme Vinis. Moe, hodyny, a
moe, j misiaci. Ta koly ve ja zhajav stiky asu, ob navesty tebe na rozum, to j e trochy
zhaju. Tiky vysluchaj mene. Zhoda?
Charlan zamjavsia. Todi, vyriyvy, o jomu ve do vsioho bajdue, vtomleno promovyv:
Kai.
Meni inodi trapliajesia uty, poav Tvisel, o ja zjavyvsia na svit ue starym,
o ja nabravsia mudrosti vid Kibermozku, o ja ne rozluajusia z kyekovym kompjuterom
navi todi, koly spliu, o v mene elektronnyj mozok, a v ylach tee kompjuterne mastylo z
mikroskopinymy prostorovo-asovymy perfokartamy zamis krovjanych tile.
as vid asu do mene dochodia taki utky, i, yro kauy, ja navi trochy pyaju cym.
Moe, de u hlybyni dui ja trieky viriu jim. Zvyajno, ty moe dumaty, o ja na starosti z
hluzdu zjichav, odnak podibni vyhadky jakoju miroju polehuju meni yttia.
Tebe ce dyvuje? o ja, Staryj Obysliuva Laban Tvisel, najstariyj len Rady asiv,
zmuenyj ukaty sposobiv polehyty svoje yttia?
Moe, tomu ja j kuriu. Ty ne zamysliuvavsia nad cym? Povynna buty pryyna, jak sam
rozumije. Ade Vini ne kuria, i perevana biis asivjan tako. A ja sam zamysliuvavsia
asto. Meni inodi zdajesia, o to bunt proty Vinosti. Pomsta za nezdijsneni mriji.
Ni, zi mnoju vse harazd. Odna dvi sliozynky meni ne zakodia. Ja kau yro, povir
meni. Prosto ja davno ne zhaduvav pro ce. Nepryjemno bulo.
Jak i v tebe, vse poalosia z inky. U nas ne prosto vypadkovyj zbih obstavyn. Koly vdumatysia taka sytuacija maje nemynua. Usi Vini, o prominialy radoi simejnoho yttia
na meniu perfostriok, ryzykuju zarazytysia cijeju infekcijeju. O omu Vinis zmuena
pryjmaty taki suvori zakony. I, mabu, erez ce Vini vsiliako prymudriajusia obmynaty jich.
Ja j dosi ne mou zabuty tijeji inky. Moe, vono j nerozumno z moho boku. Ta ja bie

nioho ne mou pryhadaty pro toj bias. Vid mojich davnich koleg zalyylysia tiky imena v
archivnych knyhach; vid Zmin, jaki ja rozrachovuvav (usich, krim odnijeji) tiky nomery v
banku pamjati Kibermozku. A jiji pamjataju, jak zaraz. Oevydno, ty zrozumije mene.
Ja dovho domahavsia dozvolu na liubovni vzajemyny, odnak oderav joho tiky todi,
koly stav Molodym Obysliuvaem. Vona bula rodom z toho samoho 575-ho Storiia. Do
oderannia dozvolu ja, zvyajno, i v oi jiji ne bayv. Vona bula rozumna j navdyvovyu
lahidna. Jiji ne mona bulo nazvaty vrodlyvoju abo navi harnekoju z lycia, ale i ja zamolodu (a ja buv molodym ne vir mitam) ne vyrizniavsia vrodoju. My udovo zijlysia vdaeju,
i jakby ja ne buv Vinym, to vvaav by za astia odruytysia z neju. Ja ne raz jij povtoriuvav
ci slova. Jij bulo pryjemno take uty. I to bula pravda. Ne konomu Vinomu, jakyj mih obyraty sobi inku tiky u vidpovidnosti z Rozrachunkom, tak potalanylo.
U tij Reanosti jij sudylosia pomerty molodoju, i oden z jiji Analogiv ne pidchodyv dlia
mene. Ja spryjniav ce po-losofkomu. Zretoju, jiji korotke yttia i umolyvylo nai vzajemyny bez kody dlia Reanosti.
Soromno zhadaty, odnak na poatku ja ne due uryvsia tym, o vona proyve nedovho.
Ale to bulo tiky na samomu poatku.
Ja vidviduvav jiji stiky, skiky dozvolialosia prostorovo asovoju instrukcijeju. Ja doroyv konoju chvylynoju naoho pobaennia, bezsoromno nechtujuy robotu, zabuvajuy
pro jiu ta son. Dlia mene vona bula najmylia j najpryvablyvia inka v sviti, i ja pokochav
jiji. Meni vako ce peredaty slovamy. V mene kucyj dosvid u kochanni, a znannia, nabuti pid
as Sposteree u asi, malo oho varti. Ta naskiky ja rozumiju, ja spravdi zakochavsia.
Iz prostoho zadovolennia tilesnych potreb nai vzajemyny pererosly u palke kochannia.
I todi nemynuis jiji smerti zamaryla moje astia j navysla nadi mnoju horem. Ja rozrachuvav jiji yttia. Ja ne zvernuvsia do Rozrachovuvaiv. Ja rozrachuvav sam. Ujavliaju, jakyj
ty zdyvovanyj. Tak, to bula moja provyna, odnak vona nio proty toho zloynu, o ja skojiv
potim.
Tak, tak, ja skojiv zloyn. Ja Laban Tvisel, Staryj Obysliuva.
Tryi nastavaly j mynaly taki momenty biasu, koly prosti moji diji mohly vriatuvaty
jiji. Pevna ri, ja znav, o Zminy z osobystych motyviv Rada ne schvaly. I vse ja pouvav
sebe vynuvatcem jiji smerti.
Vona zavahitnila. I tut ja znovu ne vynyv tak, jak veliv mij obovjazok. Rozrachovujuy
jiji yttia, ja vziav do uvahy nai vzajemyny i znav, o jmovirnis vahitnosti dlia neji due
vysoka. Jak ty, mabu, znaje, a moe, j ne znaje, liubovni vzajemyny Vinych iz asivjankamy inodi pryzvodia do takych naslidkiv, nezvaajuy na zapobini zachody. Vse buvaje. Ta
oskiky Vinym zaboroniajesia maty ditej, to my vydko j bezbolisno likvidovujemo podibni
naslidky. Dlia cioho je bahato sposobiv.
Mij Rozrachunok pokazuvav, o vona pomre e do polohiv, i ja zmyryvsia z takoju doleju. Vona tak radila, o stane matirju! Ja prosto ne mih pozbavyty jiji cijeji nadiji. Ja tiky
dyvyvsia na neji i sylkuvavsia vsmichnutysia, koly vona rozpovidala meni, jake to astia viduvaty v sobi trepet novoho yttia.
A todi stalosia neperedbaene. Vona narodyla peredasno
Ne dyvno, o ty tak na mene pohlianuv. U mene bula dytyna. Ridna dytyna. Nichto iz
Vinych ne zmoe takym pochvalytysia. To buv tiakyj zloyn, odnak i vin malo o oznaav
porivniano z tym, o ja skojiv piznie.
Narodennia dytyny bulo dlia mene nespodivankoju. Ja ne buv hotovyj do cioho, ne mav
dosvidu v ytejkych spravach.
Ochoplenyj panikoju, ja kynuvsia do Rozrachovuvaa j diznavsia, o dytia ytyme, o
ja progavyv malojmovirnu rozvylynu. Profesijnyj Rozrachovuva odrazu pomityv by jiji. Ja
samovpevneno pereocinyv svoji syly j prypustyvsia pomylky.
o meni bulo robyty?
Dytynu vbyty ja ne mih. Materi zalyalosia yty dva tyni. Chaj, dumaju, vony proyvu

vidpuenyj jim termin razom. Dva tyni ce nebahato dlia astia.

Jak i peredbaalosia Rozrachunkom, vona pomerla. erez dva tyni. Prostorovo asova instrukcija dozvoliala meni pobuty z neju v ostanni chvylyny jiji yttia. Prybytyj horem,
ja sydiv bilia neji i trymav na rukach naoho syna. Nesterpno vako bulo na dui e j tomu,
o ja ve cilyj rik znav pro nablyennia jiji smerti.
Ja zberih jomu yttia. omu ty tak skryknuv? Ty zasuduje mene?
Zvidky tobi znaty, o oznaaje trymaty na rukach maleku astoku tvoho vlasnoho
yttia. Cho u mene j elektronika zamis sercia i kompjuterne mastylo zamis krovi, odnak ja
znaju, o ce take.
Ja zberih jomu yttia. Ote, vynyv e odyn zloyn. Ja viddav joho do dytiaoho prytulku j asto providuvav (u suvorij chronologinij poslidovnosti erez pevni promiky
biasu), splaujuy potribni koty na joho utrymannia.
Tak mynulo dva roky. as vid asu ja pereviriav Rozrachunok yttia svoho syna (cym ja
tako poruuvav zakony Vinosti) i orazu z radistiu perekonuvavsia, o kidlyvi efekty vidsutni z tonistiu do 0,0001. Chlopyk navyvsia chodyty i vymovliav ue kika sliv. Ale nichto
ne vyv joho nazyvaty mene tatom. Ja ne znaju, o dumaly pro mene asivjany, hospodari
toho dytiaoho prytulku. Ale vony braly hroi j ni pro o ne rozpytuvaly.
erez dva roky na rozhliad Rady asiv bulo podano proekt Zminy Reanosti, jaka krylom zachopliuvala i 575-e. Nezadovho pered tym mene pryznayly Pominykom Obysliuvaa
j doruyly oolyty rozrobku proektu. Ce bula pera Zmina, jaku rozrachovuvaly pid mojim
kerivnyctvom.
Ja pyavsia cym, ale trochy i pobojuvavsia. V isnujuij Reanosti mij syn buv nezvanym
hostem. Navriad y vin mih maty Analogy v novij Reanosti. Dumka pro te, o jomu dovedesia perejty v nebuttia, dovodyla mene do boevillia.
Ja rozrobyv proekt Zminy, jakyj meni todi zdavavsia bezdohannym. Ade to buv mij
peryj proekt. Prote ja ne vstojav pered spokusoju. Dlia mene zloyny ve uvijly v zvyku, ja
stav nevypravnym zloyncem. Zazdalehi upevnenyj u vidpovidi, ja e raz zrobyv Rozrachunok yttia svoho syna v novij Reanosti.
Cilu dobu ja ne jiv i ne spav. Ja sydiv u svojemu kabineti j, vybyvajuy iz syl, e raz i
e raz pereviriav Rozrachunok, marno doukujuy pomylky.
Odnak pomylky ne bulo.
Nastupnoho dnia ja ne peredav Radi asiv svojich rekomendacij odo Zminy. Natomis
ja, korystujuy metodom pryblyznosti (zretoju, Reanis mala isnuvaty nedovho), rozrobyv
dlia sebe prostorovo asovu instrukciju i vyjov u as u toci, o bula viddalena v majbutnie vid narodennia moho syna na trydcia z lykom rokiv.
Jomu bulo trydcia otyry roky, rivno stiky, skiky j meni. Ja vidrekomenduvavsia, jak
dalekyj rody joho materi. Pro svoho baka vin nioho ne znav, nijakych spohadiv pro moji
vidvidyny dytiaoho prytulku v joho pamjati ne zberehlosia.
Mij syn buv inener z aeronavtyky. V 575-mu Storii isnuvalo bahato vydiv povitrianych spolue (tak samo, jak i v teperinij Reanosti). Ja pobayv, o vin aslyva liudyna,
udalyvyj len suspistva. Vin odruyvsia z arivnoju inkoju, jaka kochala joho, choa ditej u
nych ne bulo. V novij Reanosti, de mij syn ne povynen buv isnuvaty, vona nikoly ne vyjde
zami. Use ce ja znav davno. Ja znav, o Reanis ne postradaje, inake ja ne zmih by zalyyty
svoho syna sered yvych. Use-taky ja ne buv vykinenym nehidnykom.
Cilyj de ja proviv razom iz synom. My rozmovlialy z nym na rizni nejtrani temy, emno
vsmichalysia, a koly mynuv vidvedenyj prostorovo asovoju instrukcijeju as, sucho poproalysia. Ale, prykryvajuy maskoju bajduosti, ja adibno vbyrav koen joho est, kone
joho slovo, namahavsia nazavdy zberehty v pamjati cej ostannij de teperinioji Reanosti,
jaka nastupnoho dnia (za biasom) prypyny svoje isnuvannia.
Jak meni chotilosia zarazom providaty j svoju druynu, pobuvavy v tomu peridi asu,
koly vona e bula yva, odnak ja ne mav odnoji vinoji sekundy. Ta j y vystaylo b u mene

munosti bodaj cho hlianuty na neji krajekom oka.

Povernuvy do Vinosti, ja znovu perebuv bezsonnu ni, marne ukajuy vychodu iz
cioho achlyvoho stanovya. A vranci ja peredav Radi svoji rozrachunky z rekomendacijamy,
o stosuvalysia majbutnioji Zminy Reanosti.
Tvisel styyv holos do epotu i zamovk. Umy zhorbyvy, vin sydiv neruchomo,
utknuvy pohliadom v pidlohu, j tiky zepleni paci ruk povino styskuvaly i roztyskuvaly.
Ne doekavy prodovennia rozpovidi, Charlan kalianuv. Jomu stalo koda staroho,
koda, nezvaajuy na zloyny, pro jaki vin ojno pouv.
I ce vse? zapytav Charlan pislia pauzy.
Ni, dali hire nabahato hire U novij Reanosti isnuvav Analog moho syna. Vin
z otyryrinoho viku stradav paraliem nih. Sorok dva roky buv prykutyj chvoroboju do lika
za obstavyn, jaki ne dozvolialy meni zastosuvaty techniku regeneraciji nerviv, vidkrytu v 900mu, y bodaj bezbolisno prypynyty joho yttia.
Ta Reanis isnuje e j dosi. Mij syn i teper perebuvaje u tomu peridi Storiia. I v
ciomu vynen tiky ja. To ja rozrachuvav Zminu i viddav nakaz zdijsnyty jiji. Ja z dopomohoju
Kibermozku vidkryv dlia nioho nove yttia. Bahato raziv ja poruuvav zakony zarady nioho j
zarady joho materi, odnak meni zavdy zdavatymesia, o, vykonavy cej svij ostannij
obovjazok u suvorij vidpovidnosti z kliatvoju Vinoho, ja skojiv najtiayj zloyn u svojemu
ytti.
Charlan movav, ne znachodiay sliv.
Teper ty rozumije, omu ja vziav tak blyko do sercia vai z Nojs problemy, omu
chou, ob vy znovu zustrilysia j buly aslyvi. Vinosti ce ne zakody, a dlia mene, moe,
stane spokutoju.
I raptom Charlan poviryv jomu.
Vin upav navkoliky, stysnuv holovu kulakamy i v straennomu vidaji poav povino
pohojduvatysia.
Nemov biblijnyj Samson, vin zrujnuvav svij chram. Vin mih uriatuvaty Vinis i pohubyv jiji, vin mih znajty Nojs i vtratyv jiji.

Tvisel trias Charlana za plei, nastijno oklykajuy joho.

Charlane! Charlane! Zarady asu, ne vtraaj munosti. Charlan povino vybyravsia iz
triasovyny vidaju.
o nam teper robyty?
Tiky ne vpadaty v rozpa. Ne treba vtraaty nadiji. Dlia poatku vysluchaj mene. Ne
dyvy na Vinis jak Technik. Podyvy na neji oyma Obysliuvaa. Ne tak vse prosto, jak zdajesia. Koly ty zdijsniuje jaku deformaciju v asi i cym vyklykaje Zminu Reanosti, to
Zmina nastaje odrazu. omu ce tak?
Bo cia deformacija zrobyla Zminu nemynuoju, nevpevneno vidpoviv Charlan.
Chiba? Ade ty moe povernutysia nazad i vypravyty deformaciju. Moe y ni?
Mabu, mou. Meni nikoly ne dovodylosia cioho robyty. Ja navi ne uv pro taki vypadky.
Cilkom sluno. Oskiky my ne zbyrajemosia vypravliaty deformaciju, Zmina vidbuvajesia zhidno z naymy planamy. A tut my majemo zovsim protylene. Nenavmysna deformacija. Ty poslav Kupera ne v te Storiia, a ja maju tverdyj namir vypravyty ciu deformaciju i
povernuty Kupera nazad.
Ale jak ce zrobyty?
Ja e ne znaju. Ta povynen buty jakyj sposib. Jakby ce bulo nemolyvo zrobyty, to
deformacija bula b neoborotna; Zmina vidbulasia b nehajno. Odnak poky o Zmina ne nastala. My j dosi perebuvajemo v Reanosti Memuariv Malansona. A ce oznaaje, o deformacija oborotna i bude vypravlena.
o?
Charlanovi zdalosia, niby vin znovu porynuv u temnu rozburchanu bezodniu ninych
komariv.
Ade povynen buty sposib zamknuty kolo v asi, a jmovirnis toho, o nam poasty
joho znajty, pevno, due vysoka. Inake naa Reanis ue znykla b. Poky isnuvatyme teperinia Reanis, my moemo buty pevni, o cia jmovirnis zalyajesia vysokoju. Ta jako bukoly ja abo ty pryjmemo nepravyne riennia, jako molyvis zamknuty kolo stane menoju
za pevnu krytynu velyynu, Vinis perestane isnuvaty. Tobi zrozumilo?
Charlan ne buv upevnenyj, o jomu vse zrozumilo. A vtim, vin osoblyvo j ne namahavsia
zrozumity. Vin povoli pidvivsia z kolin i znemoeno opustyvsia v krislo.
Hadajete, my moemo povernuty Kupera nazad?..
I poslaty joho v potribne Storiia. Tak, moemo. Zachopymo joho v tu my, koly vin
vychodytyme z kapsuly, i vin potrapy v dvadcia etverte ve starym na kika bihodyn, u
hiromu razi, na kika bidniv. Pevna ri, ce tako bude deformacija, ale, bezpereno, neznana. Reanis pochytnesia, ale ne zahyne.
A jak my znajdemo joho?
My znajemo, o ce molyvo, inake Vinis ue perestala b isnuvaty. A o stosujesia
toho, jak ce zrobyty, to same dlia cioho ja j namahajusia zaluyty tebe na svij bik, same dlia
cioho meni i potribna tvoja dopomoha. Ade ty fachive iz Pervisnoji istoriji. Ot i skay, o
nam robyty?
Ne mou, prostohnav Charlan.
Ni, moe, napoliahav Tvisel.
Nespodivano holos joho zazvuav upevneno, v niomu ve ne viduvalosia ni vtomy, ni
proytych rokiv. Oi zahorilysia pereduttiam majbutnioji bytvy, i vin rozmachuvav zapale-

noju sygaretoju, nemov spysom. Navi dlia Charlana, pouttia jakoho prytupylysia vid pereytoho potriasinnia, bulo oevydno, o Tvisela opanuvav azart boroby.
Sprobujemo vidnovyty podiji, skazav Tvisel. O put upravlinnia. Ty stoji bilia
nioho j ekaje sygnalu. Zvuy sygnal. Ty vmykaje kontakt i vodnoas perevody vai unyz.
Na jake Storiia?
Ne znaju. Ja ve kazav vam: ne znaju!
Sam ty, moe, j ne znaje. Odnak mjazy tvoji povynni pamjataty. Sta siudy, do puta,
i vimysia za vai. I sebe vimy v ruky, mij chlopyku. Trymaj vai. Ty ekaje sygnalu. Ty
nenavydy mene, nenavydy Radu, nenavydy Vinis. Tvoje serce krajesia vid tuhy za Nojs.
Sprobuj povernutysia v tu my. Sprobuj viduty te, o ty viduvav todi. A teper ja puu chronometr. Ja daju tobi odnu chvylynu, ob ty zmih pryhadaty svoji pouttia, uvijty v obraz.
Todi, u nuliovu my, rvony za vai tak, jak ty zrobyv toho razu. I zabery ruku. Ne povertaj
vaelia nazad. Hotovo?
Meni zdajesia, o ja ne zmou.
Jomu zdajesia!.. O vsemohutnij ase, ta v tebe nemaje vyboru! y, moe, ty znaje
inyj sposib povernuty svoju divynu?
Vyboru j spravdi ne bulo. Zusylliam voli Charlan zmusyv sebe pidijty do puta, i, jak tiky
vin ce zrobyv, nedavni pouttia znovu zapolonyly joho. Jomu ne dovelosia tuno vyklykaty
jich. Vony sami narynuly na nioho, dosy bulo vziatysia za vai. ervona strilka chronometra
ruyla po cyferblatu.
Moe, ce ostannia chvylyna yttia? maynano podumav vin.
Minus trydcia sekund.
Boliae ne bude, promajnula hadka. Ce e ne smer.
Vin namahavsia dumaty tiky pro Nojs.
Minus pjatnadcia sekund.
Nojs!
Liva ruka potiahlasia do knopky kontaktu.
Minus dvanadcia sekund.
Kontakt!
Poala pidnimatysia prava ruka.
Minus pja sekund.
Nojs!
Prava ruka Nu konvusijnym ruchom potiahla vai na sebe.
Vako dychajuy, Charlan vidskoyv ubik.
Tvisel pidijov blye do pryladu i stav vdyvliatysia v kalu.
Dvadciate Storiia, skazav vin, a tonie, devjatnadcia cilych i trydcia visim
sotych.
Ne znaju, zduenym holosom vidpoviv Charlan. Ja namahavsia viduvaty te
same, o j todi, ale cioho razu bulo trochy ne tak. Ja znav, o ja robliu, i v ciomu vsia riznycia.
Rozumiju, skazav Tvisel. Moe, na eksperyment i ne cilkom udavsia. Vvaajmo
joho naslidky pryblyznymy.
Vin na my zamovk, robliay podumky jaki rozrachunky, i ve poav bulo distavaty kyekovyj kompjuter, ta peredumav i zasunuv joho nazad.
Pobyj jich as ci desiatkovi droby! Prypustimo, o jmovirnis toho, o ty zaslav joho
v druhu ver dvadciatoho Storiia, dorivniuje 0,99. Skaimo, kudy-nebu mi 19,25 i 19,50.
Zhoden?
Ne znaju.
Nu, todi sluchaj mene. Jako ja tverdo vyriu provadyty pouky tiky v ciomu vidrizku pervisnoji epochy, vykliuyvy retu, i jako ce riennia vyjavysia chybnym, to my
vtratymo ostannij ans zamknuty kolo v asi, j Vinis znykne. Ce riennia samo po sobi ve
bude krytynoju tokoju, Minimanoju Neobchidnoju Zminoju, MNZ, jaka pryzvede do

Zminy Reanosti. A teper ja vyriuju. Vyriuju tverdo j bezpovorotno

Charlan obereno ohledivsia dovkola, niby Reanis raptom zrobylasia taka krychka, o
mohla rozsypatysia vid odnoho poruchu holovy.
Ja cilkom pevnyj v isnuvanni Vinosti, skazav vin.
Tvisel tak zarazyv Charlana svojim spokojem, o toj vymovyv ostanniu frazu tverdym,
upevnenym holosom. Prynajmni jomu tak zdalosia.
Ote, Vinis ie isnuje, suchym, dilovym tonom promovyv Tvisel, a ce oznaaje,
o moje riennia pravyne. Teper nam tut nioho robyty. Ja proponuju perejty do moho kabinetu, a siudy pustymo leniv pidkomisiji Rady. Chaj sobi chodia po zali, jako jim zachoesia. Poky vony tut chodytymu, proekt uspino zaverysia. A jako vin provalysia,
vony nikoly pro ce ne diznajusia. I my tako.
Tvisel uvano ohlianuv z usich bokiv svoju sygaretu j skazav:
Nasampered slid zjasuvaty odne pytannia: o robytyme Kuper, koly diznajesia, o
vin potrapyv ne v te Storiia?
Ja ne znaju.
Jasno odne: vin rozumnyj, kmitlyvyj chlope z dobre rozvynenoju ujavoju. Jak ty hadaje?
Pevna ri. Ade vin Malanson.
Same tak. Kuper odrazu pocikavysia, kudy vin potrapyv.
Odne z ostannich joho zapyta bulo: A o, koly ja potrapliu ne v te Storiia?
Pamjataje?
Nu j o z toho? Charlan ne mih vtoropaty, kudy chyly Tvisel.
Ote, vnutrinio vin pidhotovlenyj do molyvoji pomylky. Vin pone aktyvno dijaty.
Namahatymesia zvjazatysia z namy, navesty nas na svoji slidy. Ne zabuvaj, o astynu svoho
yttia vin buv Vinym. Ce due valyva obstavyna.
Tvisel vypustyv kice dymu, rozbyv joho pacem i zadyvyvsia, jak zvyvajusia syni vychorci.
Joho uvahu moe pryvernuty ideja zvjazku kri Storiia. Kuper navriad y zmyrysia
z dumkoju, o vin beznadijno zahubyvsia v asi. Ade vin znaje, o my rozukuvatymemo
joho.
Ale jak vin zvjaesia z namy iz dvadciatoho Storiia bez kapsuly? zapytav Charlan.
Ne z namy, a z toboju, Techniku, z toboju. Vyvaj odnynu v danomu razi. Ty na holovnyj fachive z Pervisnych asiv. Ty vyv Kupera. Vin spodivatymesia, o tiky ty zmoe
natrapyty na joho slidy.
Jaki slidy, Obysliuvau?
Tvisel hlianuv na Charlana. Na joho stareomu pronyklyvomu oblyi e due prostupyly zmorky.
Iz samoho poatku my maly namir zalyyty Kupera v Pervisnij eposi. Vin ne zachyenyj obolonkoju u vyhliadi Polia biasu. Vse joho yttia niby vpletene u tkanynu asu, i ce
tryvatyme doty, poky my ne vypravymo deformaciji. Tak samo vpleteni v tkanynu asu j predmety, znaky abo povidomlennia, jaki vin mih zalyyty dlia nas. Napevne, vy korystuvalysia
jakymy derelamy, poky vyvaly dvadciate Storiia? Dokumentamy, archivnymy materilamy, plivkamy, dovidnykamy, odne slovo, peroderelamy, datovanymy tym Storiiam?
Pevna ri.
I vin vyvav jich razom z toboju?
Ave.
A y ne bulo sered nych jakycho osoblyvych dovidkovych materiliv, jakymy ty najastie korystuvavsia pid as zania? Ja maju na uvazi materily, sered jakych Kuper mih by
vmistyty povidomlennia pro sebe, spodivajuy, o ty lehko znajde ce povidomlennia?

 Teper ja rozumiju, kudy vy chylyte, skazav Charlan i zamyslyvsia.

Nu j o ty skae? neterpliae zapytav Tvisel.
Moja kolekcija urnaliv u ciomu ja maje peven. urnaly buly osoblyvo populiarni
na poatku dvadciatoho Storiia. Ja maju maje povnyj komplekt odnoho z nych, poynajuy
z peroji polovyny dvadciatoho i po dvadcia druhe Storiia.
udovo. A teper podumaj, u jakyj sposib Kuper moe vmistyty v urnali povidomlennia pro sebe? Ne zabuvaj, jomu vidomo, o ty ytaje zhadanyj urnal i dobre znajomyj z
nym.
Ne znaju, Charlan pochytav holovoju. Toj urnal vidznaavsia tunym, kryklyvym stylem. Vin ne mav pevnoji systemy doboru materiliv vony neridko dosy vypadkovi.
Vako spodivatysia, o tam nadrukuju povidomlennia, ta e j u takomu vyhliadi, v jakomu
vin podas do redakciji. Kuper ne zmoe napysaty zamitku tak, ob jiji nadrukuvaly bez zmin,
navi jako jomu vdassia vlatuvatysia na robotu v redakciju urnalu, cho nadiji na ce
due malo, vin odnakovo ne bude pevnyj, o joho zamitka obmyne yslennych redaktoriv
i zalyysia bez zmin. Ja ne bau takoho sposobu, Obysliuvau.
Zarady asu, podumaj jak slid, skazav Tvisel. Zosere svoju uvahu na ciomu
urnali. Ujavy sobi, o ty Kuper i o ty v dvadciatomu Storii. Ty, Charlan, navav joho.
Ty formuvav joho myslennia. A teper podumaj, z oho vin pone? Jak vin domahatymesia,
ob urnal use-taky nadrukuvav joho povidomlennia, ne zminyvy odnoho slova?
Charlan yroko rozpliuyv oi.
Reklama!
o?
Reklama. Platne oholoennia, nadrukovane v tomu vyhliadi, v jakomu podav zamovnyk. My z Kuperom obhovoriuvaly ci pytannia.
On vono o! skazav Tvisel. o schoe bulo v 186-mu.
Ni, takoho ne bulo v odnomu Storii. Dvadciate Storiia veryna rozkvitu reklamy. Rive kutury
Zupynimosia na reklamnych oholoenniach, pokvaplyvo perebyv joho Tvisel.
o vony soboju javliaju?
Meni chotilosia b znaty
Tvisel utupyvsia v zapalenyj kinyk sygarety, nemov ukav tam iskorky natchnennia.
Vin ne zmoe pysaty vidverto. Ne zmoe napysaty: Kuper iz 78-ho Storiia, vypadkovo zakynutyj u 20-e, vyklykaje Vinis
omu vy tak pevni?
Ce nemolyvo. Take povidomlennia, opublikovane v dvadciatomu Storii, e vyde
rozirvalo b Malansonove kolo, ni nai chybni diji. Odnak my e dosi tut ote, za vse svoje
yttia v isnujuij Reanosti dvadciatoho Storiia Kuper ne zrobyv odnoho chybnoho kroku,
jakyj zakodyv by tij Reanosti.
A krim toho, skazav Charlan, namahajuy vybratysia z zaarovanoho kola pryynnostej, jake, zdavalosia, zovsim ne chvyliuvalo Tvisela, krim toho, redakcija urnalu nikoly
ne pohodysia nadrukuvaty oholoennia, schoe na majaniu boevinoho. Vona zapidozry
obman abo o ne men nezakonne j ne navaysia vplutuvatysia v nepevnu spravu. Z cijeji
pryyny Kuper ne zmoe napysaty svoje oholoennia Jedynoju Miasovoju Movoju.
Ote, vin musytyme dijaty tonko j chytro. Vin moe vdatysia do ezopovoji movy. Joho
reklamne oholoennia povynno zdavatysia budennym i zvynym dlia miscevych yteliv. I vodnoas maje buty zrozumilym dlia nas. U niomu maje mistytysia o zovsim oevydne, o
odrazu vpalo b nam v oko. Jakyj natiak, zrozumilyj dlia nas iz peroho pohliadu, oskiky ukaty joho dovedesia sered sote inych oholoe. Skiky, na tvoju dumku, take oholoennia
moe kotuvaty?
Hadaju, due doroho.

 Kuper mav zapastysia hrimy. Krim toho, suma povynna buty nevelyka, ob ne vyklykaty zajvoji pidozry. Podumaj, Charlane, jakyj maje buty rozmir oholoennia?
Pivkolonky, pokazav rukamy Charlan.
Kolonky?
Rozumijete, ci urnaly drukuvalysia na paperi. Tekst rozmiuvaly u formi kolonok.
Tak, tak. Ja ne zvyk vidokremliuvaty drukovanych knyh vid moknyh. Ote, my e
trochy nablyzylysia do mety. Nam slid ukaty reklamne oholoennia na pivkolonky, jake odrazu pidkazalo b nam, o joho vmistyv olovik z inoho Storiia (z piznioho, pevna ri) i
jake vodnoas bulo b zvynym dlia Pervisnych liudej i ne vyklykalo b u nych nijakych pidozr.
A o, koly ja ne znajdu joho? zapytav Charlan.
Znajde. Ade Vinis isnuje. Pravda ? Poky vona isnuje, my na pravynomu liachu.
Skay meni, y moe ty zaraz pryhadaty jake-nebu schoe reklamne oholoennia, o potraplialo tobi na oi pid as zania z Kuperom? Moe, jake iz nych cho na my zdalosia tobi
nezvyajnym, dyvnym, neschoym na retu?
Ni.
Ja ne chou, ob ty vidpovidav nehajno. Podumaj chvylyn z pja.
Nemaje sensu dumaty. Todi, koly my z Kuperom perehliadaly urnaly, joho ne bulo
v dvadciatomu Storii.
Prou tebe, chlope. Pomizkuj trochy. Poslavy Kupera v dvadciate Storiia, ty
spryynyv deformaciju. Ale ce e ne Zmina, deformaciju mona vypravyty. Odnak slid maty
na uvazi, o isnuju zminy z malekoji litery, mikrozminy, jak jich nazyvaju pry Obyslenniach. Tijeji samoji myti, koly Kupera poslaly u dvadciate Storiia, u vidpovidnomu nomeri
urnalu zjavylosia reklamne oholoennia. Tvoja vlasna Reanis zaznala mikrozminy v tomu
rozuminni, o ty z bioju jmovirnistiu mih by zupynyty svij pohliad na storinci z reklamnym
oholoenniam, ni na storinci bez reklamnoho oholoennia. Ty mene rozumije?
V Charlana a zapamoroylosia v holovi vid tijeji lehkosti, z jakoju Tvisel probyravsia
kri dungli paradoksiv asu. Vin tiky pochytav holovoju.
Nioho takoho ja ne pryhaduju, skazav vin.
Harazd. A teper skay meni, de ty zberihaje svoju kolekciju urnaliv?
Ja zbuduvav specinu bibliteku v Sekciji Dva, skorystavy osoblyvym stanovyem
Kupera.
udovo, skazav Tvisel. Chodimo tudy. Nehajno.
U bibliteci Tvisel spoatku zacikavleno ohlianuv starovynni opravleni tomy, todi zniav
odyn z polyci. Vony buly taki stari, o dovelosia prosoyty papir specinym rozynom. Potriskujuy, arkui rozlamuvalysia v Tviselovych rukach vid neoberenych ruchiv.
Charlan nevdovoleno pomoryvsia. Inym razom vin zveliv by Tviselovi vidijty vid poly, nezvaajuy na zvannia Obysliuvaa.
Staryj naprueno prohliadav krychki storinky j bezhuno voruyv hubamy.
Oce i je ta sama anglijka mova, pro jaku tak asto zhaduju lingvisty? zapytav vin,
postukavy pacem po storinci.
Ato, anglijka, proburmotiv Charlan.
Tvisel postavyv tom na polyciu.
Hromizdka tuka j nezruna dlia korystuvannia.
Charlan stenuv pleyma. Pevna ri, u perevanij biosti Stori, ochoplenych Vinistiu,
v uytku buly moknyhy. U dejakych, rozvyneniych Storiiach, zastosovuvaly zapysy na
molekuliarnomu rivni. I vse drukovani na paperi knyhy ne buly neuvanoju dyvynoju.
Drukuvaty knyhy bulo deeve j prostie, ni vyhotovliaty plivky, skazav Charlan.
Tvisel poter rukoju pidboriddia.
Cilkom molyvo. Ponemo pouky?
Vin distav z polyci druhyj tom, rozhornuv na perij-lipij storinci j odrazu prykypiv
oyma do tekstu.

Neve vin rozrachovuje na nespodivanyj uspich? podumav Charlan.

Perechopyvy zdyvovanyj pohliad Charlana, Tvisel, zdavalosia, proytav joho dumky, bo
vraz poervoniv i postavyv knyhu na misce.
Charlan uziav z polyci peryj tom, datovanyj 1925-m rokom, i poav povino hortaty storinky. Vse joho tilo zastyhlo v napruenij pozi ruchalysia tiky oi j prava ruka.
erez pevni promiky biasu, jaki zdavalysia Charlanovi ciloju vinistiu, vin
pidvodyvsia i, burmouy o sobi pid nis, distavav erhovyj tom. V ci korotki intervaly
poriad nioho neodminno zjavlialasia aeka kavy abo buterbrod.
Charlan vako zitchnuv:
Vaa prysutnis tut neobovjazkova.
Ja tobi zavaaju?
Ni.
Todi ja zalyu, proburmotiv Tvisel.
Poky Charlan perehliadav urnaly, Tvisel, mov neprykajanyj, tyniavsia z kutka v kutok,
as vid asu pidchodyv do poly i bezporadno rozdyvliavsia korinci knyh. Odna za odnoju
dohorialy sygarety, obpikajuy jomu paci, ale vin ne uv boliu.
Bide zakinyvsia.
Son buv korotkyj i tryvonyj. Vranci, v perervi mi hortanniam tomiv, Tvisel, vidsiorbnuvy kovtook kavy, zadumano promovyv:
Inodi meni zdajesia dyvnym, omu ja ne vidmovyvsia vid zvannia Obysliuvaa pislia
toho, jak nu, ty znaje, o ja maju na uvazi.
Charlan kyvnuv holovoju.
Meni chotilosia vidmovyty, viv dali staryj. Strach jak chotilosia. Cili bimisiaci
ja plekav nadiju, o bie ne matymu spravy iz Zminamy. U mene zjavylasia chvoroblyva vidraza do nych. Ja navi poav zadumuvatysia nad tym, y vzahali vony potribni. Prosto dyvovyno, do oho mou dovesty liudynu emociji.
Ty dobre znaje Pervisnu istoriju, Charlane. Znaje, o vona soboju stanovy. Jiji Reanis rozvyvalasia slipo po liniji maksymanoji jmovirnosti. I koly maksymana jmovirnis
oznaala epidemiju umy abo desia Stori rabstva, zanepad kutury abo davaj pidukajemo
o spravdi paskudne abo navi atomnu vijnu, jako tiky vona bula molyva v Pervisnu
epochu, to pobyj joho as! ce vidbuvalosia. Liudy ne mohly vidvernuty katastrofy.
Vony navylysia vidvertaty jiji tiky pislia zasnuvannia Vinosti. Poynajuy z dvadcia
vomoho Storiia, podibni javya ne trapliajusia. My pidnesly nau Reanis na takyj rive
zahanoho blahodenstva, pro jakyj u Pervisni asy liudy navi ne maly ujavlennia. Takoho
rivnia mona bulo dosiahty tiky zavdiaky Vinosti, oskiky jmovirnis joho nadzvyajno mala.
oho vin domahajesia? prysoromleno podumav Charlan. ob ja e vyde praciuvav? Ja i tak vybyvajusia iz syl.
Koly my zaraz upustymo nahodu, viv dali Tvisel, to Vinis znykne i, oevydno,
nazavdy. Ja cilkom peven: v takomu razi vidbudesia grandizna zmina vsijeji Reanosti u
bik maksymanoji jmovirnosti. A ce pryzvede do atomnoji vijny j zahybeli liudstva.
Krae ja vimu erhovyj tom, skazav Charlan.
Jak e bahato zalyylosia, rozhubleno promovyv Tvisel pid as nastupnoji perervy.
y ne mona prohliadaty jich vyde?
Skai, jak ce robyty, vidpoviv Charlan. Meni zdajesia, o ja povynen perehlianuty konu storinku vid poatku do kincia. A jak perehliadaty e vyde?
Charlan ne perestavav metodyno hortaty storinky.
Vse, skazav vin nareti. Litery zlyvajusia pered oyma, pora spaty.
Zakinyvsia druhyj bide.
Na tretij bide poukiv o 10 hodyni 22 chvylyny za jedynym biasom Charlan adibno
vpjavsia oyma v storinku i tycho skazav:
O vono.

 o? ne zrozumiv joho Tvisel.

Charlan pidviv holovu: na joho oblyi vidbyvsia podyv.
Ja ne viryv v uspich. Znajete, ja nikoly po-spravniomu ne viryv v uspich, a vai rozmirkovuvannia pro urnaly ta reklamni oholoennia zdavalysia meni pustoju balakanynoju.
Nareti Tvisel zbahnuv, u im ri.
Ty znajov joho!
Vin kynuvsia do Charlana j tremtiaymy paciamy sudomno vepyvsia v tom.
Charlan vychopyv u nioho knyhu j prymom zahornuv jiji.
Chvylynoku! skazav vin. Sami vy ne znajdete. Navi koly ja vam pokau storinku.
o ty nakojiv? skryknuv Tvisel. Ade ty zahubyv joho.
Ni, ne zahubyv. Ja znaju, na jakij vono storinci. Ale speru
o speru?
Obysliuvau Tvisel, skazav Charlan, nam e treba zjasuvaty odnu dribnyku.
Vy skazaly, o meni povernu Nojs. Chaj todi pryvedu jiji do mene. Ja chou jiji bayty.
Tvisel zdyvovano vytriyvsia na Charlana; joho ridke syve volossia skujovdylosia j styralo v usi boky.
Ty artuje?
Ni, hostro vidpoviv Charlan. Meni, ne do artiv. Vy obicialy, o vse zalahodyte
Moe, vy artuvaly? Nojs povynna buty zi mnoju. Vy obicialy.
Ave, obiciav. I ja vykonav svoju obicianku.
Todi pokai meni jiji yvu j neukodenu.
Znaje, ja nijak ne zrozumiju tebe. To ne ja zachovav jiji. Nichto jiji vid tebe ne
chovaje. Vona j dosi tam, u dalekomu majbutniomu, pro jake Findi hovoryv u svojemu donesenni. O vsemohutnij ase! Ja tobi skazav, o jij nioho ne zahrouje.
Charlan naprueno vtupyvsia v staroho j promovyv zduenym holosom:
Ne hrajtesia slovamy. Harazd, vona v dalekomu majbutniomu, i jij nioho ne zahrouje. A o meni z cioho? Znimi temporanyj barjer iz 100 000-ho
o zniaty?
Barjer. Kapsula ne prochody kri nioho.
Ty meni nikoly pro ce ne kazav, oburyvsia Tvisel.
Chiba?
Charlan buv ukraj zdyvovanyj. Chiba vin ne kazav Tviselovi pro barjer? Ade vin tiky
pro ce j dumav. Neve ne prochopyvsia odnym slovom? Charlan nijak ne mih pryhadaty. Do
nioho znovu povernula riuis.
Harazd, tverdo promovyv vin. Vvaajte, o ja skazav vam zaraz. Znimi barjer.
Ale ce nemolyvo. Barjer proty kapsuly? Temporanyj barjer!
Vy choete skazaty, o ne stavyly joho?
Prysiahaju asom, ne stavyv!
Todi todi Charlan viduv, o blidne. Vychody, kapsuni achty zablokuvala
Rada. Jim use bulo vidomo, j vony vyriyly dijaty nezaleno vid vas. V takomu razi, prysiahaju asom i Reanistiu! jim samym dovedesia poukaty i ce oholoennia, i Kupera, Malansona, i vse, o zalyysia vid Vinosti. Dika lysoho vony znajdu!
Stryvaj, stryvaj! Tvisel u vidaji schopyv Charlana za liko. Vimy sebe v ruky.
Podumaj sam, mij chlopyku. Rada ne stavyla barjera.
Ale vin stoji.
Vony ne mohly postavyty takoho barjera. Nichto ne mih. Ce nemolyvo teoretyno.
Vy, mabu, ne znajete vsijeji teoriji. Barjer isnuje.
Ja znaju bie za bu-koho iz leniv Rady. Taka ri nemolyva.
Odnak barjer isnuje.
Koly ce spravdi tak

I Charlan raptom pomityv v Tviselovych oach takyj nevymovnyj ach, jakoho ne bulo
navi todi, koly vin upere pouv, o Kuper potrapyv ne v te Storiia i o nad Vinistiu
navysla zahroza zahybeli.

Endriu Charlan neuvano sposterihav robotu Obsluhy. Ci liudy emno ne pomialy

joho, bo vin buv Technik. Za zvyajnych obstavyn Charlan i ne hlianuv by na nych: velyke dilo
obsluha! Odnak teper, dyvliay na nych, Charlan, uraenyj svojim horem, raptom spijmav
sebe na dumci, o vin zazdry jim.
To buv obsluhovujuyj personal iz Upravlinnia miasovych pereveze. Pro ce svidyla
temnuvato-sira uniforma z ornoju narukavnoju nayvkoju, na tli jakoji vyrizniala ervona
zygzagopodibna strila. Z dopomohoju skladnoji aparatury vony perevirialy kapsuni dvyhuny
i stupeni svobody uzdov kapsunych acht. Charlan znav, o jichni teoretyni znannia temporanoji mechaniky nevelyki, odnak svoju spravu vony znaly doskonano.
Charlanovi ne dovodylosia stykatysia z predstavnykamy Obsluhy, koly vin buv e Unem. yro kauy, jomu j ne chotilosia znajomytysia z nymy. V Obsluhu pryjmaly tych Univ,
jaki ne sklaly ekzameniv. Nespecilizovana profesija, jak jiji delikatno nazyvaly, bula tavrom provalu, j Uni vsiliako namahalysia unykaty jiji.
Prote zaraz, sposterihajuy robotu Obsluhy, Charlan dijov vysnovku, o ci liudy posvojemu aslyvi.
A om by j ni? Jich bulo v desia raziv bie, ni Specilistiv, Spravnich Vinych. Vony
maly svoje tovarystvo, svoji ytlovi sekciji, svoji radoi. Jim bulo tverdo vstanovleno kikis
hodyn robooho bidnia, i nichto jich ne turbuvav, koly u vinyj as vony zajmalysia svojimy
spravamy, dalekymy vid jichnioho fachu. Vony mohly prysviatyty svoje dozvillia knykam, kinomam, vidibranym z riznych Reanostej. U Specilistiv nikoly ne vystaalo na take asu.
Zretoju, Obsluha bula spokijnia j vrivnovaenia. Proty neji metulyve yttia Specilistiv zdavalosia nepryrodnym.
Obsluha bula fundamentom Vinosti. Dyvno, o cej oevydnyj fakt nikoly ne spadav
jomu na dumku. Obsluha postaala z asu chari ta vodu, znyuvala vidchody, zabezpeuvala robotu energetynych stancij. Na jiji pleach trymalasia bezperebijna robota skladnoho mechanizmu Vinosti. Jakby raptom v odnu my vymerly vsi Specilisty, Obsluha sama
zmohla b pidtrymuvaty isnuvannia Vinosti. A ot koly b znykla Obsluha, Specilistam dovelosia b tikaty z Vinosti abo bezslavno pomyraty z holodu j sprahy.
y oburiujesia Obsluha zaboronoju povertatysia v Ridne Storiia, maty simju, ditej?
Vona ne znaje nudy j chvorob, jij ne zahrouje Zmina Reanosti. y je ce dostatnioju kompensacijeju v jiji oach? y beresia do uvahy jiji dumka z pryvodu najavnych problem? Charlan viduv, jak u joho dui pidnimajesia bunt socinoho reformatora.
Pojava Staroho Obysliuvaa Tvisela perebyla Charlanovi dumky. Vin dribotiv maje
pidtiupcem, i vyhliad u nioho buv e bi zamuenyj, ni hodynu tomu, koly Obsluha vzialasia do roboty j vony rozluylysia.
Jak vin tiky vytrymuje taku napruhu? podumav Charlan. Ade vin staryj olovik.
Tvisel vydkym pohliadom, po-ptaynomu, okynuv Obsluhu, jaka pered nym anoblyvo
vystrunyla, nemov na komandu.
o tam iz kapsunymy achtamy? zapytav vin.
Vse harazd, ser, vidpoviv odyn z nych. liach ystyj, intensyvnis Polia normana.
Vy vse pereviryly?
Tak, ser. Uve promiok, o obsluhovujesia naym Upravlinniam.
Todi jdi. Joho slova prolunaly, jak nakaz nehajno znyknuty. Vony emno vklonylysia j zakvapylysia do vychodu.
Tvisel i Charlan zalyyly udvoch u kapsunij achti.

 Zostavajsia tut, prou tebe, skazav Tvisel.

Charlan zaperelyvo pochytav holovoju.
Ja pojidu z vamy.
Jak ty ne rozumije! Koly o spodijesia zi mnoju, ty znaje, jak znajty Kupera. A
koly o prykliuysia z toboju, to o mou zrobyty bez tebe ja, y bu-chto iz Vinych, y
navi usi razom uziati?
Charlan znovu pochytav holovoju.
Ja povynen jichaty.
Tvisel pidnis sygaretu do hubiv.
U Sennora zjavyla jaka pidozra. Za dva ostanni bidni vin kika raziv vyklykav mene
po videofonu. Vin choe znaty, omu ja usamitnyvsia. Koly vin dovidajesia, o ja viddav nakaz povnistiu pereviryty obladnannia kapsunoji achty Ja muu jichaty nehajno, Charlane.
Meni ne mona barytysia.
I ja ne chou baryty. Ja hotovyj jichaty.
Ty napoliahaje na svojemu?
Jako nemaje barjera, to nemaje i nebezpeky. A koly navi vin i dosi isnuje, to o
ja ve buv tam i, jak bayte, povernuvsia. oho vy bojitesia, Obysliuvau?
Ja ne chou zajvyj raz ryzykuvaty toboju.
Todi skorystajtesia svojeju logikoju, Obysliuvau. Vyrii, o ja povynen jichaty z
vamy. Jako pislia cioho Vinis ne znykne, to ce oznaatyme, o e mona zamknuty kolo.
A koly tak, to nam nioho ne zahrouje. Jako riennia vyjavysia chybnym, todi Vinis
perestane isnuvaty, ta vona odnakovo zahyne i v tomu razi, jako ja ne pojidu, bo bez Nojs ja
i pacem ne povoruchnu, ob znajty Kupera. Prysiahaju!
Ja sam pryvezu jiji tobi, skazav Tvisel.
Koly vse tak lehko j prosto, to omu b i meni ne pojichaty z vamy?
Bulo vydno, o Tvisela mua sumnivy.
Harazd, todi jimo! skazav vin chrypkym holosom.
I Vinis vyyla.
Stryvoenyj vyraz ne zijov iz Tviselovoho oblyia i todi, koly vony uvijly v kapsulu.
Obysliuva ne zvodyv oej iz kaly asometra, de myhotily nomery Stori. Navi liynyk kilostori, ustanovlenyj specino dlia cijeji podoroi, i toj poklacuvav iz chvylynnymy intervalamy.
Tobi ne slid bulo jichaty, skazav Tvisel.
Charlan stenuv pleyma.
omu?
Mene o nepokoji. Ja ne mou pojasnyty o. Nazyvaj ce mojimy zabobonamy,
jako choe. Ale na dui v mene tryvono.
Vin micno zimknuv paci ruk.
Ja vas ne rozumiju, skazav Charlan.
Zdavalosia, Tviselovi neterpelyvysia pobalakaty, niby slovamy vin chotiv vyhnaty iz sebe
demona sumnivu.
Moe, ty meni skae, poav vin. Ty u nas fachive iz Pervisnoji istoriji. Skiky
asu v Pervisnyj perid isnuvala liudyna?
Desia tysia Stori, vidpoviv Charlan. A moe, j pjatnadcia.
Tak. I za cej as mavpopodibna istota peretvorylasia na homo sapijens. Pravyno?
Ave. Ce vsim vidomo.
Todi usim maje buty vidomo, o evoliucija rozvyvalasia dosy vydko. Vsioho za
pjatnadcia tysia Stori vid mavpy do liudyny.
I o vy cym choete skazaty?
A te, o ja, napryklad, narodyvsia v 30 000-mu Storii
Charlan mymochi zdryhnuvsia. Vin i dosi ne znav, z jakoho Storiia Tvisel rodom i

nikoly ne uv ce vid odnoho iz Vinych.

Ja narodyvsia v 30 000-mu, znovu povtoryv Tvisel, a ty v 95-mu. Promiok mi
naymy Storiiamy dvii biyj, ni uve as isnuvannia liudstva v Pervisnyj perid, a ym my
vidrizniajemosia odyn vid odnoho? Ja narodyvsia bez apendyksa, i v mene vid pryrody na
otyry zuby mene. Na ciomu anatomini vidminnosti zakinujusia. Obmin reovyn u nas
maje odnakovyj. Najbia riznycia poliahaje v tomu, o tvij organizm moe syntezuvaty sterojidni jadra, a mij ne moe, tomu dlia mene neobchidnyj cholesteryn, a ty moe bez nioho
obijty. U inky z 575-ho narodylasia vid mene dytyna. Jak bay, z asom malo o zminylosia
v liudkij pryrodi.
Na Charlana Tviselovi rozmirkovuvannia ne spravyly osoblyvoho vraennia. Vin nikoly
ne sumnivavsia v tomu, o liudyna v pryncypi zalyajesia odnakovoju v usich Storiiach.
Dlia nioho ce buv odyn z tych oevydnych ytejkych faktiv, jaki ne vymahaju dokaziv.
Isnuju tako ini istoty, jaki ne zaznaly zmin za mijony Stori, skazav Charlan.
Jich ne tak bahato. Zalyajesia faktom i te, o evoliucija liudyny prypynylasia odnoasno iz zasnuvanniam Vinosti. o ce, zbih obstavyn? Cymy pytanniamy u nas ne cikavliasia, za vyniatkom takych, jak Sennor, ale ja nikoly ne buv Sennorom. Ja ne viriu v abstraktne teoretyzuvannia. Koly jaki dokazy ne mona pereviryty z dopomohoju Kibermozku,
to Obysliuva ne povynen hajaty na nych asu. I vse-taky koly u junosti ja zamysliuvavsia
Nad ym? podumav Charlan. o , posluchajmo.
Ja namahavsia ujavyty sobi, jakoju bula Vinis odrazu pislia svoho zasnuvannia.
Vona prostiahala usioho na dekika Stori vid 30-ho do 40-ho j perevano zajmala
torhivleju. Jiji cikavyly problemy vidnovlennia lisiv na oholenych ploach, transportuvannia
mi Storiiamy rodiuych gruntiv, prisnoji vody, chimikativ. yttia bulo proste v ti dni.
Prote zhodom my vidkryly molyvis Zmin Reanosti. Staryj Obysliuva Henri Uodsmen u prytamannij jomu dramatynij maneri vidvernuv vijnu, zipsuvavy hama v avtomobili odnoho kongresmena. Vidtodi Vinis dedali bie j bie zmiuvala centr svojeji vahy vid
torhivli do Zminy Reanostej. omu?
Pryyna vidoma vsim, skazav Charlan. Udoskonalennia liudkoho suspistva.
Tak, tak. Inodi ja te tak dumaju. Ale zaraz ja vedu movu pro svoji komary. A o,
koly isnuje j ina pryyna, nevyslovlena, pidsvidoma? Liudyna, kotra pronykne v bezmeno
daleke majbutnie, zmoe zustrity tam liudej, o nastiky vyperedyly jiji v svojemu rozvytku,
naskiky vona sama vidijla vid mavpy. A omu b i ni?
Molyvo. Ale liudy zalyajusia liumy
navi i v 70 000-mu. Ave, ja znaju. Ale y ne povjazano ce z naymy Zminamy
Reanosti? My vyluyly nezvyajne. Navi bezvolosych suasnykiv Sennora i to vzialy pid sumniv, a vony ni v omu ne vynni j nikomu kody ne roblia. A o, koly my, popry vsi nai esni
j yri namiry, zupynyly evoliuciju liudyny tiky tomu, o sami ne choemo zustritysia z nadliumy?
Odnak i ci slova ne vykresaly iskry v Charlanovij dui.
Nu, zupynyly, vidpoviv vin. A jake ce maje znaennia?
A o, koly nadliudy vse-taky isnuju u nedosianomu dlia nas majbutniomu? My
kontroliujemo tiky do 70 000-ho. Dali lea Prychovani Storiia. omu vony Prychovani?
y ne tomu, o proevoliucinovane liudstvo ne choe maty z namy spravy j vidhorodylysia
vid nas? A moe, to my ne choemo maty z nymy spravy, i, zaznavy nevdai pry perij sprobi
probytysia u jichnij as, vidmovylysia vid usich podaych domaha? Ja ne chou skazaty, o
my svidomo keruvalysia takymy mirkuvanniamy, ale svidomo y pidsvidomo my nymy kerujemosia.
Prypustimo, o tak i je, pochmuro skazav Charlan. Vony nedosiani dlia nas, a
my dlia nych. Nu j o ? yvy sam i daj yty inym.
Tvisela, zdavalo, a peresmyknulo vid ostannioji frazy.

 yvy sam i daj yty inym. Ale my ne dotrymujemosia cioho pravyla. My vyklykajemo zminy. Vony poyriujusia lye na dekika Stori i postupovo zhasaju zavdiaky inerciji
asu. Pamjataje, Sennor za snidankom hovoryv pro ciu problemu, jak pro odnu z nerozhadanych tajemny. Jomu slid bulo b skazaty, o vsi oderani vidomosti hola statystyka.
Dejaki zminy poyriujusia na bie yslo Stori, ni reta. Teoretyno okremi Zminy mou
torknutysia bu-jakoji kikosti Stori sta, tysiai i navi sotni tysia. Liudy iz Prychovanych
Stori mou znaty pro ce. A o, koly vony poterpaju, o odnoho dnia jaka Zmina dokotysia do nych a u 200 000-e?
A oho vony maju poterpaty? promovyv Charlan z vyhliadom liudyny, jaku chvyliuju povanii problemy.
Ujavy sobi, perejov na epit Tvisel, o vony buly spokijni doty, poky Sektory v
Prychovanych Storiiach zalyalysia bezliudnymy. Dlia nych ce oznaalo, o v nas nemaje
nijakych agresyvnych namiriv. I raptom chto poruyv peremyrja, abo nazvy ce jak choe, j
oselyvsia de-nebu za 70 000-m. o, koly vony vvaatymu take poruennia oznakoju peroho serjoznoho vtorhnennia? Vony mou vidhorodyty vid nas svij as ade jichnia nauka
nabahato vyperedyla nau. A koly tak, to vony mou vynyty te, o zdajesia nemolyvym
dlia nas, skaimo, postavyty barjer na liachu kapsuly, vidrizaty nas
Ochoplenyj achom, Charlan schopyvsia na nohy.
Vony zachopyly Nojs?
Ne znaju. Ce moje prypuennia. Moe, nijakoho barjera j ne bulo. Moe, prosto vynykla jaka nespravnis u tvojij kap
Barjer buv! zakryav Charlan. Jake moe buty ine pojasnennia? omu vy ranie
meni pro ce ne rozkazaly?
Ja ne viryv. Ja j dosi ne peven. Meni ne varto bulo liakaty tebe pustymy fantazijamy.
Moji pobojuvannia pryhoda z Kuperom moe, ne vse vtraeno Davaj zaekajemo. Zalyylosia kika chvylyn.
Vin pokazav na asometr. Liynyk zasviduvav, o vony perebuvaju mi 95 000-m i
96 000-m Storiiamy.
Tvisel uziavsia za vai upravlinnia j styyv chid kapsuly. 99 000-e zalyylosia pozadu.
Cyfry na liynyku kilostori zupynylysia. asometr povino vidrachovuvav nomery okremych
Stori.
99 726 99 727 99 728
o robyty? proepotiv Charlan.
Tvisel pochytav holovoju; v ciomu krasnomovnomu esti zlylysia dokupy nadija, terpinnia, a moe, j usvidomlennia vlasnoho bezsyllia.
99 851 99 852 99 853
Charlan pryhotuvavsia do udaru ob barjer i bezporadno podumav: Neve treba riatuvaty Vinis dlia toho, ob vyhraty as dlia boroby proty istot iz Prychovanych Stori? A
jak ie mona povernuty Nojs? Jakomoha vyde nazad, nazad u 575-e, a tam napruyty vsi
syly, ob
99 938 99 939 99 940
Charlan zatamuvav podych. Tvisel ie trochy pryhamuvav kapsulu. Vona ve le povzla. Put upravlinnia utlyvo reaguvav na Tviselovi ruchy.
99 984 99 985 99 986
Zaraz, zaraz, zaraz, epotiv Charlan, sam toho ne pomiajuy.
99 998 99 999 100 000 100 001 100 002
Cyfry narostaly, a dvoje olovikiv, nemov zavoroeni, movky dyvylysia na nych.
Barjera nemaje! radisno zakryav Tvisel.
Vin buv! Buv! vidpoviv Charlan. I raptom spochvatyvsia: A moe, vony zachopyly Nojs i znialy barjer, jak nepotribnyj?
111 394-e.

Charlan merij vystrybnuv iz kapsuly.

Nojs! Nojs! z usijeji syly hukav vin.
Huna luna vidbylasia vid stin poronioho sektora j postupovo zavmerla vdalyni.
Zaekaj, Charlane!.. hukav jomu vslid Tvisel, ne vstyhajuy za svojim molodym
suputnykom.
Charlan oduchu mav do tijeji astyny Sektora, de vony z Nojs zvyly sobi o na zrazok domanioho hnizda.
Uraz promajnula dumka pro molyvu zustri iz nadliumy, jak nazyvav jich Tvisel, i
vin viduv, jak muraky zabihaly po spyni, odnak ostrach zahluylo palke prahnennia znajty
Nojs.
Nojs!
I nespodivano, per ni vin rozhlediv jiji jak slid, vona opynylasia v joho obijmach, micno
obvyla joho rukamy, prytulylasia okoju do plea, i Charlanove pidboriddia potonulo v jiji
ovkovystomu Mjakomu volossi.
Endriu, epotila vona, zadychajuy u joho obijmach, de ty propadav? Tebe ne
bulo kika dniv, i ja ve poala bojatysia.
Charlan vypustyv divynu z obijmiv i zachopleno poyrav jiji oyma.
Z toboju vse harazd?
Zi mnoju tak. Ja dumala, z toboju o trapylo. Ja dumala
Vona zatnula, i v oach jiji promajnuv pereliak.
Endriu!
Charlan rizko obernuvsia.
Ta ce buv vsioho-na-vsioho Tvisel, zasapanyj vid vydkoji chody.
Vyraz Charlanovoho oblyia, vydymo, zaspokojiv Nojs. Vona zapytala tychym holosom:
Ty znaje joho, Endriu? Vse bude harazd?
Ne chvyliujsia, skazav Charlan. Ce mij naanyk, Staryj Obysliuva Laban Tvisel. Vin znaje pro tebe.
Staryj Obysliuva? Nojs zliakano vidsachnulasia.
Tvisel povoli pidijov do neji.
Ja dopomou tobi, dytyno moja. Ja dopomou vam obom. Ja poobiciav Technikovi,
odnak vin ne choe viryty.
Probate, Obysliuvau, skazav Charlan, cho z vyrazu joho oblyia ne bulo pomitno, o vin hlyboko rozkajujesia.
Probaaju, skazav Tvisel.
Vin uziav divynu pid ruku, j vydno bulo, o vona pohodylasia na ce neochoe.
Skay meni, divyno, tobi dobre tut ylosia?
Ja chvyliuvalasia
Tut nikoho ne bulo vidtodi, jak Charlan zalyyv tebe?
N-ni, ser.
Nikoho? odnoji yvoji dui?
Nojs pochytala holovoju i zapytlyvo hlianula na Charlana.
A omu vy zapytujete?
Prosto tak. Pusti fantaziji. Chodimo, my vidvezemo tebe nazad u 575-e.
Po dorozi do kapsuly Endriu Charlan postupovo porynuv u hlyboki rozdumy. Vin navi
ne hlianuv na liynyk, koly vony, ve ruchajuy nazad, u mynule, projly kri 100 000-e
Storiia, a Tvisel poleheno zitchnuv, nemov do ostannioji chvylyny bojavsia potrapyty v
pastku.
Ne vyjov Charlan iz zadumy j todi, koly ruka Nojs kovznula v joho doloniu; vin tiky u
vidpovi maynano potys jiji paci.
Koly Nojs zasnula v susidnij kimnati, Tviselove zanepokojennia dosiahlo krajnioji mei.
Oholoennia! Davaj siudy oholoennia, mij chlopyku! Tvoja divyna ve z toboju. Ja

vykonav svoju obicianku.

Movky, e j dosi zanurenyj u svoji dumky, Charlan pohortav urnal, o leav na stoli,
i znajov potribnu storinku.
Vse dosy prosto, skazav vin, ale ce oholoennia napysano anglijkoju movoju.
Ja spoatku proytaju po-anglijkomu, a potim perekladu.
Nevelyke oholoennia mistylosia na 30-j storinci u livomu horiniomu kutku. Na tli
konturnoho maliunka bulo nadrukovano velykymy ornymy literamy:
ALL THE
TALK
OF THE
MARKET
A vnyzu dribnymy literamy znaylasia adresa: Potova skryka, 14, Denver, Kolorado.
Tvisel, uvano vysluchavy pereklad, buv rozarovanyj.
o take Market? zapytav vin. o vse-taky majesia na uvazi pid cym slovom?
U danomu razi ce oznaaje proda akcij, neterpliae vidpoviv Charlan. Systema zaluennia pryvatnoho kapitalu. Ale tut ri zovsim u inomu. Chiba vy ne bayte, na
jakomu tli nadrukovane oholoennia?
Bau. Atomnyj hryb. Sproba pryvernuty uvahu. A o vin mih by oznaaty?
Pobyj joho as! vybuchnuv Charlan. o z vamy stalosia, Obysliuvau. Podyvisia na datu vypusku urnalu.
Vin pokazav na malekyj riadok u livomu horiniomu kutku storinky.
Tut napysano: 28 bereznia 1932 roku. Navriad y vam treba perekladaty znaennia
cyfr. Napysannia jich maje take same, jak i v Miasovij Movi, j vy sami rozumijete, o ce
19,32 Storiia. Neve vy ne znajete, o v cej as odna liudyna ne bayla atomnoho hryba?
Nichto ne mih namaliuvaty joho z takoju tonistiu, krim
Stryvaj, stryvaj. Tut ja bau tiky kontur hrybovydnoji chmary, okreslenyj tonkoju
linijeju. Moe, prosto vypadkovyj zbih?
Vypadkovyj zbih? Todi zverni uvahu na peri litery riadkiv: All the Talk of the Market. Skladi jich, i vy oderyte slovo ATOM, jake i Miasovoju oznaaje atom. Po-vaomu,
ce tako vypadkovyj zbih? Ni, tut nemaje nioho vypadkovoho.
Chiba vy ne bayte, Obysliuvau, o oholoennia vidpovidaje vsim, vyroblenym vamy
, umovam? Vono vidrazu vpalo meni v oi. Kuper znav, o ja ne propuu takoho oevydnoho anachronizmu. I vodnoas dlia liudyny z 19,32-ho v niomu nemaje nijakoho prychovanoho zmistu.
Oholoennia mih umistyty tiky Kuper. Ce joho poslannia nam. Nam vidome joho misceperebuvannia v asi z tonistiu do tynia. U nas je joho potova adresa. Zalyajesia tiky
pojichaty i zabraty joho, o prou doruyty meni, oskiky ja najkrae znaju Pervisnu epochu.
I ty pojide? Oblyia Tvisela zasvitylosia radistiu.
Pojidu. Tiky za odnijeji umovy.
Tvisel nevdovoleno pomoryvsia.
Znovu umovy?
Umova ta sama. Nioho ne prou. Chou tiky, ob nioho ne zahrouvalo Nojs. Vona
povynna pojichaty zi mnoju. Tut ja jiji ne zalyu.
Ty j dosi ne doviriaje meni? Chiba ja tebe choa b u omu obmanuv? o ie tebe
tryvoy?
Tiky odne, Obysliuvau, pochmuro vidpoviv Charlan, tiky odne: v 100 000mu bulo postavleno barjer. Z jakoju metoju? O o mene nepokoji.

Tryvoha ne polyala Charlana. V metuni pryhotuva do vidjizdu vona e bie jatryla

joho duu. Spoatku mi nym i Tviselom, a potim mi nym i Nojs cia tryvoha stala stinoju
viduennia. Nastav de vidjizdu, ale vin ne vyrvav Charlana z vakoji zadumy.
Tiky koly Tvisel povernuvsia toho dnia iz zasidannia pidkomisiji Rady, na oblyi Charlana promajnuv le pomitnyj vyraz zacikavlennia.
Pro o tam ilosia? zapytav vin.
Ne due pryjemna bula rozmova, vtomleno vidpoviv Tvisel.
Charlan, zdajesia, laden buv zadovonytysia takoju vidpoviddiu, ale, trochy podumavy,
zapytav:
Spodivaju, vy jim nioho ne skazaly pro
Ni, ne bijsia, rozdratovano perebyv joho Tvisel. Ja jim ne skazav ni pro divynu,
ni pro tvoju uas v istoriji z Kuperom. Ja zajavyv, o vynoju vsiomu buly nepoladky v mechanizmi kapsuly. Vsiu vidpovidanis ja vziav na sebe.
Cho jak vako bulo v Charlana na dui, vin viduv dokory sumlinnia.
Ce pohano vidibjesia na vas, skazav vin.
A o vony meni zroblia? Vony musytymu ekaty, poky my vypravymo pomylku.
Doty vony mene ne ipatymu. Jako nas spitkaje nevdaa, to todi ve nichto nikomu ne
dopomoe i nichto nikoho ne pokaraje. A koly nam usmichnesia dolia, to vona mene j zachysty. Nu, a jako j ne zachysty Tvisel stenuv pleyma. Ja vse odno pislia zaverennia vsioho zbyraju usunutysia vid aktyvnoji dijanosti u Vinosti.
Ne dokuryvy sygarety navi do polovyny, vin pohasyv jiji i kynuv u popinyciu.
Ja vzahali b ne vtajemnyuvav jich u ciu spravu, odnak ne bulo inoji molyvosti oderaty dozvil na vykorystannia specinoji kapsuly dlia podaych podoroej za nyniu meu
Vinosti, zitchnuvy, promovyv Tvisel.
Charlan vidvernuvsia. Joho dumky znovu krutylysia dovkola ostannich podij. Tviselovi
slova dolynaly do nioho, niby kri son, i Obysliuvaevi dovelosia povtoryty svoje zapytannia,
per ni Charlan, zdryhnuvy, skazav:
Pereprouju?
Ja tebe zapytuju: tvoja divyna hotova? Vona cho rozumije, o na neji ekaje?
Hotova. Ja jij use pojasnyv.
I jak vona spryjniala?
o?.. A-a, tak, tak hm Tak, jak ja j spodivavsia. Vona ne bojisia.
Zalyylosia mene ni try bihodyny.
Ja znaju.
Na ciomu rozmova prypynyla, i Charlan znovu zostavsia naodynci zi svojimy dumkamy; vid usvidomlennia toho, o joho ekaje poperedu, jomu bulo brydko na dui.
Koly ve kapsula bula zavantaena, a systema upravlinnia vidregulovana, zjavylysia
Charlan i Nojs, odiahneni pryblyzno tak, jak odiahalysia seliany na poatku 20-ho Storiia.
Nojs unesla dejaki popravky v Charlanovi rekomendaciji odo jiji vbrannia, kerujuy
svojim suto inoym uttiam u pytanniach odiahu ta estetyky. Vona vdumlyvo dobyrala detali
svoho kostiuma, zviriajuy jich z reklamnymy maliunkamy iz vidpovidnych urnaliv toho
asu, j uvano rozhliadala rei, pryvezeni z riznych Stori.
as vid asu zvertalasia do Charlana za poradoju:
A ce pidijde, jak ty hadaje?
Charlan znyzuvav pleyma.
Jako tak pidkazuje tobi tvoje uttia, to ja cilkom pokladaju na nioho.

 Ty nadto postuplyvyj, Endriu. Ce pohana oznaka, skazala vona z jakoju niby syluvanoju veselistiu. o z toboju stalosia? Ty sam ne svij. O ue kika dniv ja prosto ne
vpiznaju tebe,
Zi mnoju vse harazd, pochmuro vidpoviv Charlan. Pobayvy jich u roli yteliv 20ho Storiia, Tvisel sprobuvav poartuvaty:
O vsemohutnij ase! Jakyj potvornyj odiah nosyly Pervisni liudy! A prote vin ne mae
prychovaty vaoji vrody, moja moja liuba, zvernuvsia vin do Nojs.
Nojs pryvitno vsmichnulasia jomu u vidpovi, i Charlan, jakyj movky stojav poru iz
pochmurym vyrazom oblyia, musyv pohodytysia, o v staromodno-halantnomu komplimenti Tvisela je astka pravdy. Vbrannia Nojs prychovuvalo formy jiji tila; kosmetyka zvodylasia do kikoch lehekych mazkiv na okach ta hubach, brovy buly potvorno vyypani i
o najstranie udovi dovhi kosy buly bezano pidrizani. I vse-taky vona siajala vrodoju.
Sam Charlan ue prymyryvsia a tym, o jomu tysne pojas, muliaje pid pachvamy, poav
zvykaty do myastoho kolioru hruboji tkanyny. Jomu ne raz dovodylosia nosyty dyvovyne
vbrannia riznych Stori.
Meni due chotilosia b vstanovyty v kapsuli rune kermo, jak my domovlialysia,
skazav Tvisel, ale vyjavliajesia, ce nemolyvo. Ineneram potribne dlia cioho potune derelo energiji, a takych derel poza Vinistiu nemaje. Pid as vaoji podoroi v Pervisnu epochu
my moemo tiky zvidsy podavaty napruhu Temporanoho Polia. Jedyne, o nam vdalosia,
vstanovyty vai povernennia.
Vin proviv jich u kapsulu, probyrajuy mi pakamy sporiadennia, j pokazav na nevelykyj metalevyj vai, o vystupav na hladekij vnutrinij stini.
Vin dije, jak zvyajnyj peremyka, skazav Tvisel. Zamis toho ob odrazu avtomatyno povernuty u Vinis, kapsula zalyatymesia v Pervisnomu asi. Jak tiky vam treba
bude povernutysia, natysni na vai. A potim, erez jakyj as, na vas ekatyme e odna,
spodivaju, ostannia pojizdka
e odna pojizdka? zdyvuvalasia Nojs.
Ja tobi ne vstyh pojasnyty, skazav Charlan. Rozumije, meta naoji podoroi
tono zjasuvaty as prybuttia Kupera v 20-e Storiia. My ne znajemo, skiky asu mynulo vid
joho pojavy tam i do publikaciji oholoennia. My napyemo jomu na joho potovu adresu j
sprobujemo zjasuvaty as joho prybuttia z tonistiu do chvylyny. Todi prypliusujemo
pjatnadcia chvylyn, protiahom jakych kapsula zalyalasia v Pervisnomu, i znajdemo Kupera
Bayte, vtrutyvsia v rozmovu Tvisel, sylkujuy usmichnutysia, my ne moemo
poslaty kapsulu v te same misce i v toj samyj as u dva riznych momenty biasu.
Nojs, zdavalosia, pochopyla su skazanoho.
Rozumiju, skazala vona ne due vpevneno.
Zabravy Kupera v moment joho prybuttia, my povernemo nazad usi mikrozminy.
Oholoennia z hrybovydnoju chmaroju znykne, a Kuper znatyme tiky te, o kapsula povernula u Vinis, jak i bulo peredbaeno, odnak potim omu nespodivano zjavylasia znovu.
Vin ue ne znatyme, o pobuvav ne v tomu Storii, i my jomu ne skaemo pro ce. Pojasnymo,
o zabuly vpysaty v joho instrukciju odyn valyvyj punkt (cej punkt treba e prydumaty), a
dali lye spodivatymemosia, o vin ne nadas ciomu znaennia j ne zhadaje v svojich memuarach pro te, o joho dvii posylaly v mynule.
Nojs zvela vyypani brovy.
Vse ce due skladno.
Ato. Na a, skladno.
Tvisel poter ruky j podyvyvsia na nych tak, niby joho muyly jaki vnutrini sumnivy.
Potim vyprostavsia, zakuryv novu sygaretu j navi prymudryvsia napustyty na sebe bezturbotnyj vyhliad.
A teper, druzi, aslyvoji vam dorohy!

Vin pokvaplyvo potys ruku Charlanovi, kyvnuv Nojs i vyjov iz kapsuly.

My ve vyruajemo? zapytala Nojs, koly vony zalyyly udvoch.
erez odnu dvi chvylyny.
Charlan okynuv jiji vydkym pohliadom. Vona dyvylasia jomu prosto v oi j bezstrano
vsmichala. Tepla chvylia zdijniala u Charlanovych hrudiach. Ne treba piddavatysia emocijam, podumav vin, tut potriben cholodnyj rozum.
I Charlan vidviv pohliad.
U jichnij podoroi ne bulo nioho abo maje nioho osoblyvoho; vona niym ne vidriznialasia vid podoroi v zvyajnij kapsuli. Vony lye viduly myttievyj vnutrinij potovch,
jakyj, oevydno, mih oznaaty, o kapsula peretnula nyniu meu Vinosti. A vtim, potovch
buv le pomitnyj.
Kapsula zupynylasia, j vony vyjly v skeliastyj, pustenyj prostir, jaskravo osvitlenyj prominniam pryzachidnoho soncia. V lehekomu poduvi viterciu ve viduvalasia veirnia procholoda. Kruhom stojala tya.
Hromadylysia holi j velyni skeli, rozfarbovani oksydamy zaliza, midi j chromu v usi
barvy veselky. Bezliudne, maje pozbavlene yttia hromaddia, o otouvalo jich zvidusi, hnitylo Charlana j niby pryduuvalo soboju. U Vinosti, jaka ne naleala do materinoho svitu,
ne bulo soncia i navi povitria zavozylosia. Spohady pro svoje ridne Storiia buly tumanni. A
pid as Sposteree u riznych inych Storiiach Charlan mav spravu tiky z liumy i jichnimy
mistamy. odnoho razu v ytti jomu ne dovodylosia bayty takoho krajevydu.
Nojs torknulasia rukoju joho liktia.
Endriu, ja zmerzla.
Zdryhnuvy, vin obernuvsia do neji.
Moe, postavymo obihriva? zaproponuvala vona.
Harazd. U Kuperovij peeri, vidpoviv Charlan.
A ty znaje, de vona?
Tut poriad, kynuv vin.
Charlan u ciomu ne sumnivavsia. V memuarach tono zaznaalosia misceznachodennia peery, i spoatku Kupera, a potim jich zakynuly same tudy. Jomu pryhadalasia davnia
rozmova z Nastavnykom Jarrou. Ale Zemlia obertajesia dovkola Soncia, dovodyv todi
Charlan, a Sonce ruchajesia dovkola centru Galaktyky, i sama Galaktyka ruchajesia tako.
Jako vy peremistytesia z jakoji toky zemnoji poverchni na sto rokiv nazad, u mynule, to
opynytesia v poronei, tomu o Zemli potribno bude cilych sto rokiv, ob dosiahty cijeji
samoji toky prostoru. (Todi vin e kazav sto rokiv zamis Storiia),
Nastavnyk Jarrou todi tak vidpoviv jomu: Ne mona rozdiliaty as i Prostir. Ruchajuy u asi, ty ruchajesia i v Prostori razom iz Zemleju. y ty, moe, vvaaje, o ptach,
zdijniavy u povitria, moe opynytysia v poronei, bo Zemlia, obertajuy navkolo Soncia,
ruchajesia iz vydkistiu visimnadcia my na sekundu i, vidpovidno, z takoju samoju vydkistiu tikaje vid pernatoji istoty?
Analogija, zvisno, ri ryzykovana, ale piznie Charlanovi dovelosia poznajomytysia z vahomiymy dokazamy, i teper, pislia bezprecedentnoji podoroi v Pervisnu epochu, vin upevneno stupyv kika krokiv i zovsim ne zdyvuvavsia, znajovy vchid do peery same tam, de
vona j mala buty zhidno z memuaramy.
Vin rozhrib kupu kaminnia ta rini, jakymy buv zamaskovanyj vchid, i vvijov do peery.
Bilyj promi joho lichtaryka, nemov skape, roztynav temriavu. Diujm za diujmom vin reteno ohliadav stiny, steliu, pidlohu. Nojs, jaka nevidstupno jla slidom za nym, poepky zapytala:
o ty ukaje?
Sam ne znaju. Bu-o, vidpoviv vin.
Ce bu-o znajlosia a u hlybyni peery paka zelenych arkuykiv, pryhnienych
plaskym kamenem. Charlan vidkynuv kami ubik i proviv pacem po kraju paky.

 o ce take? zapytala Nojs.

Banknoty. Zasib obminu. Hroi.
Ty znav, o vony je tut?
Nioho ja ne znaju. Prosto nadijavsia.
Ce bula ta sama logika navyvorit, jakoju korystuvavsia Tvisel, vyznaennia pryyny,
vychodiay z naslidku. Vinis isnuje ote, Kuper dije pravyno. Jako vin rozrachovuvav,
o oholoennia pryvede Charlana v pravynyj as, to cilkom logino bulo skorystatysia peeroju jak dodatkovym zasobom zvjazku.
Obstavyny skladalysia navi krae, ni Charlan spodivavsia. Ne raz, hotujuy do podoroi v Pervisnu epochu, vin poterpav, o koly zjavysia v misti bez hroej, iz zlyvkamy zolota,
joho mou zapidozryty j zatrymaty. opravda, Kuper prymudryvsia rozdobuty hroi, odnak
vin mav dosy asu. Charlan zvayv u ruci paku. Nelehko bulo nazbyraty stiky hroej. Nepohano popraciuvav cej junak, prosto udovo!
Kolo postupovo zamykalosia.
Bahriane sonce ve stojalo na veirniomu pruzi, koly vony perenesly vse svoje sporiadennia iz kapsuly v peeru. Kapsula bula nakryta dyfuznoju plivkoju, jaka nadijno chovala
jiji vid storonnich oej. Jiji mona bulo pomityty tiky zblyka, ale na takyj vypadok Charlan
buv ozbrojenyj vyprominiuvaem. Vstanovyly reektornyj obihriva, uvitknuly v rozkolynu
lichtaryk, i v peeri odrazu stalo teplo j zatyno.
A nadvori zachodyla cholodna berezneva ni.
Nojs zadumlyvo dyvylasia na lyskuyj parabolinyj reektor, o povino obertavsia dovkola svojeji osi.
o ty zbyrajesia robyty, Endriu?
Zavtra vranci ja vyruu do najblyoho mista. Ja znaju, de vono roztaovane tobto,
de vono povynno buty.
Charlan znovu skorystavsia Tviselovoju logikoju navyvorit.
Vse bude harazd, podumav vin.
I ja pidu z toboju, pravda?
Vin zaperelyvo pochytav holovoju.
Po-pere, ty ne znaje movy, a, po-druhe, tobi vako bude jty.
Nespodivanyj hniv, o promajnuv v oach Nojs, zmusyv Charlana znijakovilo vidvernutysia. V ciu my korotko pidstryene volossia nadavalo Nojs naproud dyvnoho, archajinoho vyhliadu.
Ne roby z mene durepy, Endriu. Ty maje ne rozmovliaje zi mnoju. Ty navi ne dyvysia na mene. o stalosia? y tebe strymuje mora tvoho Storiia? A, moe, dumaje, o
erez mene malo ne zanapastyv Vinis, i teper mene vynuvaty? y vvaaje, o ja spokusyla
tebe? U im ri?
Ty navi ne ujavliaje, o ja dumaju, vidpoviv vin.
To podily zi mnoju svojimy dumkamy. Nam treba zaraz use zjasuvaty. Chtozna, y
bude v nas koly ie taka nahoda. Ty j dosi kochaje mene? y prosto choe mene zrobyty
kozlom vidpuennia? Navio ty pryviz mene siudy? Pojasny. omu ne zalyyv u Vinosti,
jako ja ne potribna tobi, jako tobi ne choesia navi dyvytysia na mene?
Isnuje nebezpeka, proburmotiv Charlan.
Neve?
Navi bie, ni nebezpeka. Komar. Komar Obysliuvaa Tvisela. Koly my v panici
maly do tebe v Prychovani Storiia, vin doviryv meni svoji dumky pro ci Storiia. Vin prypuskaje, o v dalekomu majbutniomu chovajesia vid nas evoliucinovanyj liudkyj rid,
moe, nadliudy, jaki vidhorodylysia vid naoho vtruannia j zadumaly poklasty kraj naym
Zminam Reanostej. Vin vvaaje, o ce vony mohly postavyty barjer u 100 000-mu. Potim
my znajly tebe, i Tvisel zabuv pro svoji komary. Vin vyriyv, o nijakoho barjera ne bulo, i
povernuvsia do nevidkladnych problem uriatuvannia Vinosti.

Ale joho ostrach peredavsia meni. Ade ja znaju, o barjer isnuvav. oden iz Vinych
ne mih postavyty joho, oskiky, jak skazav Tvisel, taka ri teoretyno nemolyva. A vtim, moe
buty, o teorija Vinych ne dosy rozvynena. Odnak barjer buv. I chto postavyv joho.
Pevna ri, zadumlyvo provadyv dali Charlan, Tvisel mih pomyliatysia. Jomu zdajesia, o liudyna obovjazkovo maje evoliucinuvaty, prote ce ne zovsim tak. Paleontologija
ne naley do tych nauk, jakymy cikavliasia u Vinosti, odnak vona uspino rozvyvalasia v
piznij perid Pervisnoji epochy, i ja trochy rozumiju na ciomu. O o meni vidomo: yvi
istoty evoliucinuju tiky pid vplyvom zmin u navkolyniomu seredovyi. U stabinomu navkolyniomu sviti vony mou zalyatysia nezminnymy protiahom mijoniv Stori. Pervisna
liudyna evoliucinuvala vydko, bo yla v suvorych umovach minlyvoho seredovya. Ta jak
tiky liudstvo navylosia stvoriuvaty vlasne seredovye, vono zrobylo joho pryjemnym i stabinym, i cilkom pryrodno, o po tomu perestalo evoliucinuvaty.
Ja ne rozumiju, pro o ty kae, promovyla Nojs, use e ne zaspokojivy. Zrozumila tiky, o ty odnym slovom ne obmovyvsia pro nas z toboju, a same pro ce ja chou
vid tebe pouty.
Charlan zalyyvsia nezvorunym.
Ote, dlia oho buv postavlenyj barjer v 100 000-mu? pravyv svojeji vin. Jaka
joho meta? Tobi nichto ne zapodijav nijakoji kody. Todi o ce mohlo oznaaty? I ja zapytav
sebe: o vidbulosia erez te, o barjer bulo postavleno, abo, inake kauy, oho ne vidbulosia b, jakby barjer ne postavyly?
Charlan pomovav jaku chvyliu, vtupyvy pohliadom u svoji vaki, nezhrabni erevyky
z naturanoji kiry. Vin podumav, o z velykym zadovolenniam rozzuvsia b
Na postavlene zapytannia moe buty lye odna vidpovi. Natovchnuvy na barjer,
ja strimgolov pomav nazad za vyprominiuvaem, ob z joho dopomohoju dopytaty Findi j
oderaty vid nioho pojasnennia. A potim meni spalo na dumku ryzyknuty Vinistiu, ob povernuty tebe, i ja malo ne znyyv Vinis, podumavy, o vtratyv tebe nazavdy. Ty mene
rozumije?
Nojs dyvylasia na nioho iz zmianym pouttiam nedoviry ta strachu.
Neve ty choe skazaty, o ti liudy z majbutnioho zmusyly tebe same tak robyty?
o vony zaprogramuvaly tvoji diji?
Ato. I ne dyvy na mene tak. Ja v ciomu peven! Chiba ty ne rozumije, jaka tut riznycia? Poky ja o robliu iz vlasnoji voli, ja mou pojasnyty svoji vynky j laden vidpovidaty
za nych. Ale znaty, o mene obduryly, obvely kruh pacia, o chto keruje i manipuliuje mojimy pouttiamy, nemov ja Obysliuvana mayna, v jaku dosy lye vklasty vidpovidnu programu
Charlan raptom zrozumiv, o zirvavsia na kryk, i osiksia. Pomovavy chvyliu, vin provadyv dali:
Ja ne mou zmyrytysia z cym. I ja muu vypravyty te, o zrobyv, koly buv marinetkoju v uych rukach. Tiky todi ja zaspokoju.
I, mabu, tak i bude. Vin e viduje spravnij trimf, nezvaajuy na osobystu tragediju,
jaka ekaje na nioho poperedu.
Kolo zamykajesia.
Nojs nesmilyvo prostiahla do nioho ruku, nemov chotila pryholubyty, ale Charlan vidsunuvsia, unykajuy jiji lasky.
Vse bulo pidstrojeno. I moja zustri z toboju. I vse, o vidbulosia potim. Proanalizuvaly moju vdau, moji nachyly. Ce, oevydno, dija i reakcija na neji. Natysni na odnu knopoku i olovik zroby ce. Natysni na inu knopoku i vin zroby te.
Boliuyj sorom zavaav jomu hovoryty. Vin trusnuv holovoju, movby namahajuy
pozbutysia pouttia vidrazy. Tak pes struuje iz sebe vodu, koly vyjde z riky.
Odnoho ja tiky ne rozumiv spoatku: jak ja zdohadavsia, o Kupera maju poslaty
v Pervisnu epochu? Nejmovirna zdohadka!

V mene ne bulo dlia neji nijakych pidstav. I Tvisel ne mih cioho zrozumity. Vin ne raz
dyvuvavsia, jak ja zi svojimy mizernymy znanniamy matematyky prymudryvsia dijty pravynoho vysnovku.
A ja vse-taky zdohadavsia. I znaje, koly vpere zdohadka osiajala mene? Tijeji samoji
noi. Ty spala, a ja nijak ne mih zasnuty. V mene bulo take viduttia, niby ja kone maju o
zhadaty. Jaku frazu, jaku dumku, o promajnula v mojemu zbudenomu mozku. Ja dovho
dumav, a poky raptom zbahnuv znaennia vsioho toho, o povjazane z Kuperom, j vodnoas
zblysnula dumka, o ja mou znyyty Vinis. Piznie ja oznajomyvsia z istorijeju matematyky, ale v ciomu ve ne bulo osoblyvoji potreby. Ja ve vse znav i tak. Ja buv pevnyj. Jak?
omu?
Nojs pyno dyvylasia na nioho. Vona ve ne probuvala dotorknutysia do nioho.
Neve ty choe skazaty, o liudy z Prychovanych Stori i ce pidstrojily? o vony
vklaly u tvij mozok dumky j spriamovuvaly tvoji diji?
Tak, tak! Same tak vony j robyly. Odnak ne dovely e spravy do kincia. Kolo zamykajesia, ale vono e ne zamknulo.
Ale jak vony mou o zrobyty teper? Ade jich nemaje z namy?
Nemaje? Holos joho prozvuav tak hlucho, a Nojs zblidla.
Nevydymi nadistoty? proepotila vona.
Ni, ne nadistoty. I ne nevydymi. Ja ve pojasniuvav tobi, o, stvoryvy vlasne navkolynie seredovye, liudyna perestala evoliucinuvaty. Liudyna Prychovanych Stori ce
homo sapijens. Zvyajna liudyna.
Todi napevne jich tut nema.
Tut je ty, Nojs, sumno promovyv Charlan.
Ave. I ty. I bie nikoho.
Ty i ja, pohodyvsia Charlan. I nikoho bie. inka z Prychovanych Stori i ja
Ne prykydajsia nevynnym jahniam, Nojs. Prou tebe.
Vona z achom podyvylasia na nioho.
Pro o ty kae, Endriu?
Pro te, o j povynen skazaty. o ty meni naiptuvala toho veora, koly spojila mene
mjatnym napojem? Tvij ninyj holos uleslyvi slova Ja nioho ne rozumiv todi, ale pidsvidomo ja vse zapamjatav. Pro o ty naiptuvala meni tak nino? Pro podoro Kupera v mynule. Pro Samsona, o rujnuje chram Vinosti. Ja pravyno kau?
Ja navi ne znaju, chto takyj Samson i o vin rujnuvav, skazala Nojs.
Ty mohla lehko pro ce zdohadatysia, Nojs. Skay meni, koly ty vpere pronykla v 482e? Zamis koho ty tam zjavylasia? y ty prosto vtysnulasia v te Storiia? Ekspert iz 2456ho na moje prochannia rozrachuvav liniju tvoho yttia. V novij Reanosti ty ne isnuvala. Ne
bulo navi tvoho Analoga. Dyvno dlia takoji nevelykoji Zminy, ta vse molyvo. A potim
Rozrachovuva skazav meni odnu ri. Ja joho pouv, ale ne zrozumiv. Dyvno, o ja vzahali
zapamjatav joho slova. Moe, vony j zaepyly v meni jaku strunu, ale ja buv nadto perepovnenyj toboju, ob prysluchovuvatysia. Vin skazav: Pry tij kombinaciji ynnykiv, jaku vy
meni daly, ja ne zovsim rozumiju, jak vona mohla isnuvaty v poperednij Reanosti.
Vin mav raciju. Ty i ne isnuvala v nij. Ty bula prybucem z dalekoho majbutnioho j manipuliuvala mnoju i Findi tako u svojich vlasnych ciliach.
Endriu
Vse zbihajesia. Jakyj ja buv slipyj! Knyha v tvojij domanij bibliteci nazyvalasia
Socina j ekonomina istorija. Ve todi ce mene zdyvuvalo. Vona bula tobi potribna,
pravda ? ob, vyvyvy jiji, jaknajkrae prystosuvatysia do toho Storiia. I e odne.
Pamjataje nau pojizdku v Prychovani Storiia? Ce ty zupynyla kapsulu v 111 394-mu. Ty
zupynyla jiji tono rozrachovanym, upevnenym ruchom De ty navylasia upravliaty kapsuloju? Ade, sudiay z usioho, ce bula tvoja pera podoro u kapsuli. Do rei, omu v 111 394mu? Ce o, tvoje ridne Storiia?

 Navio ty vziav mene z soboju v Pervisnu epochu, Endriu? tycho spytala vona.
ob zachystyty Vinis! nespodivano zirvavsia vin na kryk. Vako peredbayty,
o ty mohla b tam ie nakojity. A tut ty bezporadna, bo ja rozkusyv tebe. Pryznajsia, o ce
pravda. Pryznavajsia!
U paroksyzmi hnivu vin zamachnuvsia na neji. Vona j ne povoruchnulasia. Na jiji oblyi vidbyvsia cilkovytyj spokij. Vona zdavalasia prekrasnoju statujeju, vyliplenoju iz teploho
vosku. Pidniata ruka Charlana zastyhla v povitri.
Pryznavajsia! povtoryv vin.
Chiba ty sumnivajesia u svojich vysnovkach? Ta j jake ce maje dlia tebe znaennia,
pryznaju ja y ni?
Charlan viduv, jak znov u niomu zakypaje liu.
Pryznavajsia, ob ja potim ne viduvav ni kajattia, ni aliu.
Kajattia?
Nojs, ja prychopyv iz soboju anihiliator i maju namir ubyty tebe.

Charlan trymav u ruci anihiliator, nacilenyj na Nojs.

A v hlybyni joho dui znovu zavoruylysia sumnivy, neriuis pidtouvala joho zamir.
omu vona ne vidpovidaje? o prychovujesia za cijeju nezvorunoju pozoju?
Chiba vin moe vbyty jiji?
Chiba mona zalyaty jiji sered yvych?
oho ty movy? chrypko skazav vin.
Vona sklala ruky na kolinach i e spokijnie hlianula jomu v oi, nemov ne pomiajuy
nacilenoho na neji anihiliatora. V jiji viduenni prosviuvalasia jaka tajemnya, maje mistyna syla. A koly vona nareti zahovoryla, holos jiji zdavsia Charlanovi uym.
Ty choe ubyty mene zovsim ne erez te, ob uriatuvaty Vinis, skazala vona.
Ade ty mih by ohluyty mene, zvjazaty meni ruky j nohy j zalyyty tut, u peeri, a na svitanku
vyruyty v dorohu. Abo vziaty z soboju, a potim kynuty napryzvoliae posered pusteli. Abo
mih by poprosyty Tvisela potrymaty mene u Vinosti pid zamkom do tvoho povernennia z
Pervisnoji epochy. Ale ni, tiky moja smer zadovony tebe, bo ty vvaaje, o ja zradyla
tebe, zamanyla v svoji liubovni teneta dlia toho, ob tovchnuty tebe na zradu Vinosti. Ce
pomsta za uraene samoliubstvo, a ne spravedlyva kara, v omu ty tak namahajesia perekonaty sebe.
Charlan a znityvsia vid poutoho.
A chiba ty ne z Prychovanych Stori, skay meni?
Tak, ja zvidty. oho ty ne striliaje?
Charlaniv pale zatremtiv na spuskovij knopci anihiliatora. Vin use-taky vahavsia. Nezvaajuy na jiji ziznannia, Charlan namahavsia vypravdaty Nojs, bo v dui joho e ne zhaslo
kochannia do neji. Moe, vona, dovedena do vidaju, zumysne nahovoriuje na sebe, naraajuy na smer? Moe, ce prosto porodena vidajem isteryna bravada inky, jakoju znechtuvav kochanyj olovik?
Ni! Tak mohla povodyty sebe herojinia moknyhy, napysanoji v nudotno-solodkych,
sentymentanych tradycijach 289-ho, ale tiky ne Nojs. Vona ne z tych, chto rado pomyraje
na rukach svoho zradlyvoho kochancia, nemov pidtiata lileja.
Todi omu vona tak znevalyvo spryjmaje joho namir ubyty jiji? y ne tomu, o pevna
v svojich inoych arach, dobre znaje, o vin ne vstoji pered nymy j vyrianoji myti vpade
do jiji nih, projniatyj soromom?
Udar vluyv u ci. Pale perestav tremtity j ue tverdo leav na spuskovij knopci.
oho ty de? znovu zahovoryla Nojs. Moe, mojich vypravda?
A v tebe je e j vypravdannia? Charlan sylkuvavsia nadaty svojemu holosu ironinoho vidtinku, ta v dui zradiv nahodi vidtiahty as. Rozmova viddaly joho vid tijeji fatanoji
myti, koly vin zmuenyj bude hlianuty na rozprostertyj trup, zmuenyj bude usvidomyty, o
joho arivna Nojs zahynula vid joho ruky.
Vin znajov vypravdannia svojij neriuosti: Chaj hovory, hariakovo podumav vin.
o bie vona rozkae pro Prychovani Storiia, to krae mona bude zachystyty Vinis.
Znajdenyj pryvid nadav joho neriuosti pozirno tverdoji polityky, i teper vin mih spokijno hlianuty v oi Nojs tak, jak vona dyvylasia na nioho.
Nojs nemov proytala joho dumky.
Tebe cikavlia Prychovani Storiia? zapytala vona. Jako ce bude mojim vypravdanniam, to meni nevako rozkazaty tobi pro nych. Chotiv by ty, napryklad, diznatysia,
omu liudstvo znyklo z lycia Zemli pislia 150 000-ho Storiia? Ce tebe zacikavy?
Charlan ne zbyravsia ni vyprouvaty, ni kupuvaty vidomostej. U nioho buv anihiliator, i

vin tverdo vyriyv ne pokazuvaty lehkoduchosti.

Kay! korotko nakazav vin j odrazu poervoniv, pomityvy v neji na ustach hluzlyvu
posmiku.
Odnijeji udovoji myti biasu, per ni Vinis dosiahla viddalenych Stori, per ni
vona vstyhla distatysia 10 000-ho, my v naomu Storii ty mav raciju, ce bulo 111 394-e
Storiia diznalysia pro jiji isnuvannia. My tako umijemo podorouvaty v asi, ale nai
podoroi maju inu metu. Zamis toho ob peremiuvaty v asi materini objekty, my viddajemo perevahu spostereenniu mynulych Stori. Tiky mynulych.
My diznalysia pro vynyknennia Vinosti vypadkovo. Spoatku my zrobyly rozrachunky
riznych Reanostej i na pidstavi cych rozrachunkiv pereviryly jmovirnis isnuvannia vlasnoji
Reanosti. Jake bulo nae zdyvuvannia, koly my pobayly, o cia jmovirnis nadzvyajno
mala. Jak vynykla naa praktyno nemolyva Reanis? Pytannia bulo dlia nas due serjozne
Ja bau, ty ne sluchaje, Endriu. Tobi ne cikavo?
Vona vymovyla joho imja z tijeju samoju intymnoju ninistiu, z jakoju vymovliala koly.
Zdavalosia, cynina fa povynna vkoloty joho, rozhnivaty, ale nioho takoho vin ne viduv.
Kay, inko, ne haj asu, vidpoviv vin, sylkujuy buty tverdym i nepochytnym.
Vin chotiv urivnovayty teplo j lasku, o prozvualy v jiji Endriu, cholodnym hnivom,
vkladenym u svoje zvernennia inko, i znovu jedynoju vidpoviddiu na joho rizkis bula le
pomitna posmika.
My rozpoaly pouky v mynulomu j natovchnulysia na Vinis, jaka dedali bie rozyriuvala svoji kordony. I dlia nas stalo oevydnym, o v jakyj vidrizok biasu v nas tako
je take poniattia, ta my nazyvajemo joho inym terminom naa Reanis bula inoju. Tu
Reanis, iz maksymanoju jmovirnistiu isnuvannia, my nazvaly Pryrodnym Stanom. Nam
stalo jasno, o koly my abo prynajmni nai Analogy yly v Pryrodnomu Stani. My todi ne
znaly j ne mohly znaty, o soboju javliaje cej Stan.
Odnak my znaly, o odna iz zdijsnenych Vinistiu Zmin poyrylasia na nae Storiia j
vplynula na Pryrodnyj Stan. My vyriyly zjasuvaty, o javliaje soboju Pryrodnyj Stan i pry
potrebi povernutysia do nioho. Peredovsim my vstanovyly karantynnu zonu, jaku vy nazyvajete Prychovanymy Storiiamy, izoliuvavy vid Vinosti as, poynajuy z 70 000-ho Storiia. Cej pancyr izoliaciji mav zachyaty nas vid podaych Zmin. Vin ne garantuvav absoliutnoji bezpeky, zate davav zmohu vyhraty as.
A potim my zrobyly te, o zaboronialosia naoju etykoju i kuturoju. My doslidyly nae
majbutnie. Nam neobchidno bulo dovidatysia pro doliu liudstva v isnujuij Reanosti, ob
potim porivniaty jiji z Pryrodnym Stanom. Zjasuvalosia, o de blyko 125 000-ho liudstvo
rozkrylo tajemnyciu mizorianych poliotiv. Liudy navyly zdijsniuvaty strybky erez hiperprostir. Nareti vony zmohly dosiahty zirok.
Charlan sluchav jiji vyvaeni slova z dedali bioju uvahoju. o v jiji rozpovidi bulo pravdoju? o bulo reteno rozrachovanoju sproboju obmanuty joho?
Koly liudy dosiahly zirok, perebyv vin jiji, ob strusyty hipnotynu arivnis jiji
holosu, vony pokynuly Zemliu. Nai veni davno pro ce zdohadalysia.
V takomu razi vai veni prosto pomylylysia. Liudyna probuvala pokynuty Zemliu.
Na a, my ne jedyni yteli Galaktyky. Bahato zirok maju svoji planety. Na dejakych vynykly
navi cyvilizaciji. opravda, odna z nych ne taka davnia, jak naa, ta poky liudstvo zalyalosia sto dvadcia pja tysia Stori na Zemli, molodi cyvilizaciji obihnaly nas i skoryly Galaktyku.
Koly my vyjly u kosminyj prostir, skri u vsesviti ve stojaly zastereni znaky: Zajniato! Ne poruuvaty kordoniv! Vchid zaboroneno! I liudstvu dovelosia vidklykaty nazad svoji
rozviduvani zahony i zalyytysia na Zemli. Odnak vidtodi liudy ve inymy oyma poaly dyvytysia na Zemliu: ridna planeta stala dlia nych vjaznyceju, otoenoju bezmenym okeanom
svobody I liudstvo vymerlo!
Odrazu j vymerlo? Nisenitnycia! skazav Charlan.

 Ne odrazu. Mynuly tysiai Stori. Liudstvo e dovho isnuvalo, ale bula vtraena
meta, vtraenyj sens buttia, a natomis zjavylosia hnitiue pouttia beznadiji. Vreti-ret poavsia spad naroduvanosti, o j pryzvelo do vymyrannia. O o narobyla vaa Vinis.
Charlan laden buv teper zachyaty Vinis e z biym zavziattiam.
Pusti nas u Prychovani Storiia, skazav vin, i my vse popravymo. Ade my
zmohly dobytysia najvyoho blahodenstva v osvojenych namy Storiiach.
Najvyoho blahodenstva? hluzlyvo perepytala Nojs. A o ce take? Moe, na ce
zapytannia dadu vidpovi vai obysliuvani mayny, va Kibermozok? A chto nalahoduje
ci mayny? Chto vkladaje v nych programy? Mayny ne mou krae rozvjazaty problemu za
liudej. Vony tiky roblia ce vyde. A o je blahom z pohliadu Vinych? Ja skau tobi. Bezpeka i e raz bezpeka. Nijakych krajnoiv. Nioho, o nad miru. Nijakoho ryzyku bez cilkovytoji pevnosti v uspichovi.
Charlan kovtnuv slynu. Nespodivano v joho pamjati vyrazno zrynuly Tviselovi slova,
skazani v kapsuli, koly jlosia pro evoliucinovanych yteliv Prychovanych Stori: My vyluyly nezvyajne.
A chiba ce ne pravda?
Zdajesia, ty zamyslyvsia, skazav Nojs. Todi podumaj o pro o. omu v isnujuij Reanosti liudyna ne perestaje vdavatysia do kosminych podoroej, choa zavdy zaznaje nevdai? U konij kosminij eri, bezpereno, znaju pro nevdai svojich poperednykiv.
omu todi dosvid ne zupyniaje liudej?
Vin sturbovano podumav pro koloniji, jaki as vid asu stvoriuvaly na Marsi i jaki zavdy
zanepadaly. Vin podumav pro tu dyvnu prynadnis kosminych poliotiv, jaka polonyla navi
sercia Vinych. Vin pryhadav, jak pislia znyennia elektrogravitacijnych kosminych korabliv Socilog Kantor Voj iz 2456-ho, zitchnuvy, skazav: Vony buly prekrasni! I jak todi Rozrachovuva Neron Feruk, hirko vylajavy, poav krytykuvaty Vinis za jiji metody rozpodilu
protyrakovoji syrovatky.
A, moe, ce instynktyvne prahnennia rozumnych istot rozirvaty kajdany gravitaciji, vyrvatysia na prostory Vsesvitu, distatysia do zirok? y ne vono sponukalo liudynu desiatky raziv zanovo stvoriuvaty miplanetni korabli, ob znovu j znovu zdijsniuvaty podoroi u mertvi
svity Sonianoji Systemy, de tiky Zemlia prydatna dlia yttia? y vypadkovi buly nevdai?
y, moe, vony peresliduvaly liudej tiky tomu, o Vinis, pid pryvodom boroby z cymy nevdaamy, zovsim vyluala z Reanostej kosmini podoroi? Charlan znovu podumav pro znyeni elektrogravitacijni kosmini korabli.
Oberihajuy liudstvo vid nevda i nebezpek, vela dali Nojs, Vinis tym samym
pozbavliaje joho trimfanych vidkryttiv. Tiky podolavy najvai vyprobuvannia, liudstvo
zmoe pidniatysia do nebaenych veryn. Tiky z tryvoh i nevda narodujusia syly, zdatni
tovchnuty liudstvo do novych vysot. Neve ty ne rozumije? Neve ne moe zbahnuty, o,
vidvertajuy nevdai j pomylky, Vinis pozbavliaje liudynu zmohy samij znachodyty vlasni,
chaj vaki, ale pravyni riennia, bo pravyni riennia zavdy narodujusia v trudnoach, a
ne todi, koly unykaju jich.
Najbie blaho najbioho ysla liudej zavenym holosom poav Charlan.
Prypustimo, o Vinis ne bula b stvorena? perebyla joho Nojs.
Nu j o b todi stalosia?
Ja skau tobi, o b todi stalosia. Ti zusyllia, jaki buly vytraeni na rozvytok temporanoji mechaniky, buly b ukladeni v rozvytok jadernoji zyky. Zamis Vinosti buly b stvoreni
mizoriani korabli. Liudstvo dosiahlo b zirok na sotni tysia Stori ranie, ni u naij Reanosti. Galaktyka bula b todi nezajniata i jiji zaselyly b liudy.
I oho b my dosiahly? vperto stojav na svojemu Charlan. Chiba buly b my todi
aslyvii?
Koho ty maje na uvazi pid slovom my? Ce buv by ne jakyj odyn svit, a mijony,
mijardy svitiv. Mohutnis liudstva ne znala b me. U konoho svitu bula b vlasna istorija,

vlasni morani cinnosti j idealy, vlasni molyvosti dlia poukiv astia. Tobto bulo b neskinenno velyke yslo riznovydiv astia, riznovydiv blaha Oce i je Pryrodnyj Stan liudstva.
Ce prosti zdohadky, skazav Charlan. Vin buv serdytyj na sebe, o joho tak zachopyla namaliovana Nojs kartyna. Zvidky ty znaje, o bulo b naspravdi?
Vas smiy neuctvo asivjan, jaki vvaaju, o isnuje tiky odna Reanis. A nas
smiy neuctvo Vinych, jaki vvaaju, o Reanostej bahato, ale moe isnuvaty tiky odna.
o oznaaje cej nabir sliv?
My ne rozrachovujemo Reanostej. My tiky sposterihajemo jich. My moemo bayty
Reanosti, jaki ne zdijsnylysia, v jichniomu stani Nereanosti.
o na zrazok prymarnoji krajiny nikoly-nikoly, de moe buty hraju u schovanky z jako?
Ato. Tiky bez sarkazmu.
I jak vy ce robyte? Nojs zamyslyla.
Jak tobi pojasnyty, Endriu? Je bahato reej, z jakymy my zvyklysia, ale ne vse v nych
rozumijemo. Ty moe pojasnyty pryncyp roboty Kibermozku? Prote ty znaje, o Kibermozok isnuje i praciuje.
I o dali? zacikavleno spytav Charlan.
My navylysia sposterihaty Reanosti i znajly sered nych Pryrodnyj Stan. Vin tono
takyj, jakym ja joho tobi zmaliuvala. My znajly tako Zminu, jaka znyyla Pryrodnyj Stan.
Ce bula ne prosto odna z tych Zmin, jaki zdijsniuje Vinis. Ce bulo vlasne same stvorennia
Vinosti, sam fakt jiji isnuvannia. Bu-jaka systema, na zrazok Vinosti, jaka dozvoliaje grupi
liudej obyraty majbutnie dlia vsioho liudstva, neodminno pryzvede do vyboru bezpeky j poserednosti. V takij Reanosti zirky nedosiani. Same isnuvannia Vinosti ve perekresliuje
molyvis pidkorennia Galaktyky liudynoju. Dlia toho ob skoryty Galaktyku, treba znyyty
Vinis.
yslo molyvych Reanostej bezmene. I kona Reanis maje bezmenu kikis svojich
riznovydiv. Napryklad, yslo Reanostej, u jakych isnuje Vinis, bezmene; yslo Reanostej,
v jakych Vinis ne isnuje, bezmene; i, nareti, yslo Reanostej, v jakych Vinis isnuvala, ale
bula znyena, tako bezmene. Sered ostannich liudy moho Storiia vybraly grupu Reanostej, v odnij z jakych yla ja.
Spoatku ja ne znala, o meni vypade taka ro. Mene hotuvaly dlia majbutnioji roboty
tak samo, jak Tvisel i ty hotuvaly Kupera. Odnak yslo Reanostej, v jaki ja mohla buty zaslana
jak agent svoho Storiia dlia znyennia Vinosti, tako bezmeno velyke. Meni zaproponuvaly na vybir pja Reanostej, jaki zdavalysia najprostiymy. Sered nych ja vybrala tu jedynu
Reanis, u jakij buv ty.
omu ty vybrala same jiji? zapytav Charlan.
Nojs opustyla oi.
Tomu o ja kochaju tebe, zrozumij. Ja kochala tebe e zadovho do toho, jak zustrila
tebe.
Vona hovoryla tak yro, o Charlan buv vraenyj.
Vona hraje, nemov aktrysa, z vidrazoju podumav vin.
Ty prosto hluzuje.
Ni, ja ne hluzuju. Ja vyvyla vsi zaproponovani meni Reanosti i vybrala tu, v jakij
mene poslaly v 482-e, de ja spoatku zustrila Findi, a potim tebe, tu, v jakij ty pokochav
mene, v jakij uziav mene u Vinis, a potim, riatujuy vid Zminy, schovav u mojemu ridnomu
Storii; Reanis, v jakij ty zaslav Kupera ne v te Storiia i v jakij my z toboju vyruyly v
Pervisnu epochu i zalyylysia v nij do ostannich dniv svoho yttia. Ja bayla, jak my kochaly
odne odnoho i yly aslyvo. Jak bay, ja ne hluzuju. Ja vybrala tu Reanis, de isnuvalo nae
kochannia.
Fa. Sucina obluda! oburyvsia Charlan. Neve ty dumaje, o ja poviriu tobi?
Vin zrobyv pauzu, nemov namahavsia znajty vrazlyve misce v jiji rozpovidi. Stryvaj! Ty

skazala, o znala vse napered? Vse, o maje vidbutysia.

Tak.
Todi ce oevydna brechnia! Chiba mohla znaty, o ja trymatymu tebe pid dulom
anihaliatora? Chiba ty mohla znaty, o tvoja misija zakinysia provalom? o ty na ce skae?
Nojs tycho zitchnula.
Ja ve pojasniuvala tobi, o v konij Reanosti isnuje bezmena kikis jiji riznovydiv.
Cho by jak tono my navodyly fokus na danu Reanis, my zavdy naspravdi sposterihajemo
bezli due schoych Reanostej. o rizkiyj fokus, to mena nevyraznis. o mena nevyraznis, to nya jmovirnis toho, o jaka vypadkova varicija zipsuje naslidok. Cho cia jmovirnis nikoly ne dorivniuvatyme nuliu. Vse zipsuvalo odne neznane vidchylennia.
Jake?
Ja znala, o ty povernesia do mene v Prychovani Storiia pislia toho, jak bude zniato barjer v 100 000-mu. I ty povernuvsia. Odnak ty mav povernutysia sam. O omu ja tak
zliakalasia v peru my, koly pobayla z toboju Obysliuvaa Tvisela.
I znovu Charlan ne znav, o j dumaty. Jak use v neji vychody do ladu!
Ja e bie zdyvuvalasia b, jakby spovna zrozumila znaennia cioho vidchylennia,
vela dali Nojs. Koly b ty vernuvsia sam, ty vziav by mene iz soboju v Pervisnu epochu, tak
jak ty i vynyv. Ale todi zarady svoho kochannia do mene, zarady liubovi do liudstva ty ne stav
by rozukuvaty Kupera. Vae kolo bulo b rozirvane. Vinis prypynyla b svoje isnuvannia, a
my buly b aslyvi i nam nioho ne zahrouvalo b.
Prote stalasia vypadkova varicija ty povernuvsia z Tviselom. Pid as podoroi vin
podilyvsia z toboju svojimy prypuenniamy z pryvodu Prychovanych Stori i cym naviv tebe
na rozdumy, jaki v svoju erhu porodyly v tobi sumnivy j nedoviru do mene. I ot mi namy
anihiliator O taka istorija, Endriu. Moe striliaty, tobi nio ne perekody.
Charlan tak sudomno styskuvav anihiliator, o a zaterply paci. Vin pereklav zbroju v
druhu ruku. Neve v jiji rozpovidi nemaje odnoho vrazlyvoho miscia? A vin e dumav, o
dosy lye jomu peresvidytysia v jiji pochodenni z Prychovanych Stori, jak usi joho sumnivy
vmy rozvijusia. Marni spodivannia! Zahnanyj u bezvychi, Charlan laden buv rvaty na sobi
volossia. Vin tak nioho j ne zjasuvav, a ve nablyavsia svitanok.
A navio potribno bulo robyty dvi sproby znyennia Vinosti? omu b ne pokinyty
z neju odnym udarom, koly ja poslav Kupera v 20-e? Navio bulo mene sprovaduvaty v
Pervisnu epochu? Vse davno kinylosia b i ne bulo b cych duevnych strada i nevpevnenosti.
Bo prosto znyyty Vinis malo, vidpovila Nojs. Slid zvesty do minimumu
jmovirnis vynyknennia bu-jakoji novoji formy Vinosti. A dlia cioho tut, u Pervisnij, nam
treba vykonaty odnu spravu. Nevelyku Zminu. o na zrazok vaoji Minimano Neobchidnoji Zminy. Nadislaty lysta na pivostriv, jakyj tut, u dvadciatomu Storii, nazyvajesia Apeninkym. Tut zaraz 1932 rik. Jako ja nadiliu cioho lysta, to odyn italijkyj zyk pone
eksperymenty z bombarduvannia uranu nejtronamy.
Charlanovi stalo strano.
Ty choe zminyty Pervisnu istoriju?
Ato. Take moje zavdannia. V novij, ue ostatonij Reanosti peryj jadernyj vybuch
vidbudesia ne v 30-mu Storii, a v 1945 roci.
A ty znaje, jaki mou buty naslidky? Vy moete sobi ujavyty, jakoju nebezpekoju vse
ce moe obernutysia dlia liudstva?
My usvidomliujemo nebezpeku. My sposterihaly molyvi pislia cioho Reanosti. Isnuje jmovirnis, nevelyka, zvyajno, o Zemlia peretvorysia na velyezne radiaktyvne kladovye, odnak pered tym
Ty choe skazaty, o o moe vypravdaty takyj ryzyk?
Pidkorennia Galaktyky. Povernennia do Pryrodnoho Stanu.
I pislia vsioho vy e moete zvynuvauvaty Vinis u vtruanni

 My zvynuvaujemo Vinis u tomu, o vona vtruajesia postijno, aby trymaty liudstvo u vjaznyci zarady joho bezpeky. A my vtrutymosia tiky odyn raz, ob Vinis nikoly ne
mohla vynyknuty.
Ni, stojav na svojemu Charlan. Vinis povynna isnuvaty.
Jak znaje. Vybir u tvojich rukach. Jako ty choe, ob majbutnie liudstva dyktuvaly psychopaty
Psychopaty?! vybuchnuv Charlan.
A chiba ni? Ade ty jich dobre znaje. Podumaj!
Charlan iz achom dyvyvsia na neji. Na nioho vraz narynuly spohady. Vin pryhadav, jak
povodia sebe Uni, koly vznaju vsiu pravdu pro Reanis, jak Ue Latoret namahavsia zapodijaty sobi smer. Latoreta vriatuvaly, vin navi stav Vinym, skladav proekty Zmin, prote
nichto ne znaje, jaki rubci zalyylysia v joho dui. Vin dumav pro kastovu systemu Vinosti,
pro svoje nenormane yttia, pro pouttia vlasnoji provyny, jake znachodylo vychid u hnivi j
nenavysti proty Technikiv; dumav pro vary mi Obysliuvaamy, pro Findi, jakyj pliv intrygy proty Tvisela, pro Tvisela, jakyj pyhuvav za Findi. Vin zhadav pro bezvolosoho Sennora, jakyj erez vlasnu potvornis zapereuvav use na sviti.
Vin dumav pro sebe.
Potim zhadav pro Tvisela, pro velykoho Tvisela, jakyj tako poruuvav zakony Vinosti.
Charlanovi zdavalosia, niby vin zavdy znav Vinis same takoju. Inake zvidky mohlo
vynyknuty baannia znyyty jiji? Prote vin nikoly ne pryznavavsia sobi v ciomu, ne mih nabratysia munosti podyvytysia pravdi u vii.
Tiky teper vin jasno ujavyv sobi Vinis takoju, jakoju vona je, kloakoju chroninych
psychoziv, jamoju boevinych idej, klubkom skalienych do, neadno vyrvanych iz kontekstu yttia.
Vin bezporadno podyvyvsia na Nojs.
Teper ty mene zrozumiv, Endriu? lahidno spytala vona. Todi chodimo zi mnoju
do vychodu.
Vin piov uslid za neju, nemov zahipnotyzovanyj, ne v zmozi otiamytysia vid krutoho
zlamu, o vidbuvsia v joho dui za cej korotkyj as.
Na schodi ve zajmalasia svitankova zoria, i jim vydno bulo, jak veletenka kapsula
hnitiuoju tinniu vymaliovuvalasia na tli blidoho neba. Pid zachysnoju plivkoju jiji obrysy
zdavalysia nejasnymy j rozplyvastymy.
Naa Zemlia, skazala Nojs. Prote ce ne vina i jedyna oselia liudstva, a tiky joho
kolyska, vidpravna toka dlia zletu v bezkonenyj svit. Ty povynen zvaytysia. Pole biasu
zachysty nas i vse, o je v cij peeri, vid Zminy. Znykne Kuper razom zi svojim oholoenniam,
perestane isnuvaty Vinis, a z neju i Reanis moho Storiia. Odnak zalyymosia my, ob
naroduvaty ditej, ob maty vnukiv, zalyysia liudstvo, jake koly siahne do zirok.
Charlan hlianuv na Nojs i pobayv u neji na ustach usmiku. Pered nym znovu bula ta
kolynia Nojs, jaku vin pokochav, i, jak i koly, vid samoho pohliadu na divynu serce zakalatalo u nioho v hrudiach.
Vin e sam ne znav, o ve zvayvsia, a poky hromadye kapsuly vraz znyklo i pered
nymy v usij krasi vidkrylasia roeva smuha peredraninioho neba.
Obnimajuy Nojs, jaka dovirlyvo pryhornulasia do nioho, Charlan podumav, o znyknennia kapsuly oznaaje bezpovorotnyj kine Vinosti.
I poatok Neskinennoho liachu.

1. Robot ne moe nakodyty liudyni abo erez svoju bezdijanis

dopustyty, ob liudyni bulo zavdano kody.
2. Robot musy pidkoriatysia nakazam liudyny, koly ci nakazy
ne superea Peromu zakonu.
3. Robot povynen dbaty pro svoju bezpeku doty, poky ce ne superey Peromu i Druhomu zakonam.
Posibnyk z robototechniky,
56-te vydannia, 2058 rik

Ja perehlianuv svoji notatky j zalyyvsia nevdovolenyj. Ti try dni, o ja proviv na rmi

JU.S.Robots, z takym samym uspichom mona bulo prosydity vdoma za encyklopedijeju.
Meni skazaly, o juzen Kelvin narodylasia 1982 roku. Ote, jij teper simdesiat pja. Ce
koen znaje. Vidpovidno j rmi JU.S.Robots end Mekenikel Men Korporejn simdesiat
pja, bo same toho roku, koly narodylasia doktor Kelvin, Lorens Robertson zasnuvav korporaciju, o zretoju stala najdyvovyniym industrinym gigantom v istoriji liudstva. Ale i
pro ce koen znaje.
U svoji dvadcia lit juzen Kelvin pobuvala na nezvyajnomu seminari z psychomatematyky, de doktor Afred Lanning z JU.S.Robots demonstruvav peroho robota, o vmiv
chodyty j hovoryty. To buv velykyj, nezhrabnyj i potvornyj robot, vid jakoho tchnulo mastylom; pryznaavsia vin dlia kopale na Merkuriji, o todi proektuvalysia. Ale robot mih hovoryty i to do ladu.
juzen ne vystupala na tomu seminari, ne brala vona uasti i v palkych dyskusijach pislia
nioho. Vona bula vidliukuvata, neharna na vrodu i bezbarvna divyna z nezvorunym oblyiam i hipertrofovanym intelektom. Jij ne podobavsia navkolynij svit, i vona trymalasia ostoro vid liudej. Ale todi, sluchajuy i sposterihajuy, vona vidula, jak u nij rozhoriajesia cholodne zavziattia.
U 2003 roci, oderavy v Kolumbijkomu universyteti stupi bakalavra, vona rozpoala
doslidnyku robotu v haluzi kibernetyky.
Todi v obysliuvanij technici vidbuvsia spravnij perevorot: vse dosiahnute u cij haluzi
v seredyni XX stolittia bulo perevereno pozytronno-mozkovymy zvjazkamy, jaki vynajov
Robertson. Na zminu myliam rele ta fotoelementiv pryjla hubasta platyno-irydijeva kulia
zavbiky z liudkyj mozok.
juzen Kelvin navylasia rozrachovuvaty parametry, neobchidni dlia toho, ob ksuvaty molyvi zminni velyyny v pozytronnomu mozku, konstrujuvaty cej mozok na paperi tak, ob mona bulo peredbayty joho reakciju na ti y ti podraznyky.
U 2008 roci vona zdobula stupi doktora j poala praciuvaty robotopsychologom v
JU.S.Robots, stavy takym ynom perym vyznanym fachivcem u novij haluzi nauky. Lorens Robertson todi vse e buv prezydentom korporaciji, Afred Lanning naukovym kerivnykom.
Za pjatdesiat rokiv liudstvo na jiji oach zminylo napriamok svoho rozvytku i zrobylo
strybok upered.
Teper vona jla na pensiju, naskiky vzahali ce bulo molyvo dlia neji. Prynajmni vona
3 Vydavnyctvo Veselka, 1987.

dozvolyla povisyty na dveriach svoho kabinetu tablyku z uym imenem.

Oce, vlasne, j use, pro o ja diznavsia. opravda, ja mav ie dovhyj perelik jiji drukovanych pra, patentiv, detanu chronologiju jiji slubovoji karjery odne slovo, mav u rukach
vsiu fachovu bigraju juzen Kelvin do najmenych podroby.
Ale ja chotiv ne cioho.
Dlia mojich majbutnich statej, o ja jich mav pidhotuvaty dlia Interplaneteri Press,
treba bulo bie informaciji. Nabahato bie.
Ja tak i skazav jij.
Doktor Kelvin, poav ja deo uroysto, dlia publiky vy i JU.S.Robots odne j
te same. Vaa vidstavka oznaatyme kine ciloji epochy
Vas cikavlia ysto liudki podrobyci? Vona j ne usmichnula. Ne znaju, y vona
smijala koly-nebu. Cho jiji hostryj pohliad ne buv serdytyj. Ja viduv, jak cej pohliad pronyzav mene a do potylyci i zrozumiv, o vona bay mene naskri. Tak bulo z usima, chto
spilkuvavsia z neju. Prote skazav:
Liudki podrobyci pro robotiv? Jaka superenis.
Ni, doktore. Pro vas.
Ale i mene nazyvaju robotom. Vam, pevno, hovoryly, o ja ve j ne liudyna.
Ja j spravdi uv, take, prote ne podav vydu.
Vona pidvelasia zi sticia, nevysoka j tenditna. My razom pidijly do vikna.
Administratyvni korpusy j cechy JU.S.Robots nahaduvaly nevelyke, akuratno splanovane misteko. Vono rozkynulosia pered namy niby na aerofotoznimku.
Koly ja vpere siudy pryjla, skazala vona, meni vydilyly kimnatku v budynku,
o stojav otam pravoru, de zaraz kotenia. Budynok znesly, koly vas e j na sviti ne bulo.
V odnij kimnati nas praciuvalo etvero. Meni distalosia pivstola. Usi nai roboty vyhotovlialysia v odnomu cechu. Vypuskaly try tuky na tyde. A teper hliate na nas!
Pjatdesiat rokiv ymalyj termin, prorik ja bananu frazu.
Aniskiky, jako ohlianutysia na svoji lita, zapereyla vona. Prosto dyvovyno,
jak vydko vony proletily.
Vona vidijla od vikna j sila za stil. Meni zdalosia, o jiji ohornuv sum, cho oblyia
lyalosia nezvorunym.
Skiky vam rokiv? pocikavyla vona.
Trydcia dva, vidpoviv ja.
Todi vy ne pamjatajete, jakym buv svit bez robotiv. Za tych asiv liudyna pered lycem
Vsesvitu bula samitnia, bez druziv. Teper vona maje tvorinnia, o v usiomu dopomou jij;
tvorinnia dui, nadijnii, efektyvnii za neji, cilkom viddani jij. Liudstvo bie ne samitnie.
Vy ne zadumuvalysia nad cym?
Bojusia, o ni. Ja mou procytuvaty vas?
Moete. Dlia vas robot je robot. Mechanizmy j metal, elektryka j pozytron Rozum
i zalizo! Vytvir liudyny, jakyj u razi potreby vona moe j znyyty! Ale vy ne praciuvaly z nymy,
vy ne znajete jich. Vony ystii j krai za nas.
Ja sprobuvav pidochotyty jiji:
Chotilosia b pouty vai dumky odo robotiv. Interplaneteri Press rozpovsiudujesia po vsij Sonianij systemi. Try mijardy potencijnych ytaiv, doktor Kelvin.
Jim cikavo bude znaty vau dumku pro robotiv.
Ale pidochouvaty jiji bulo zajve. Vona navriad y j ula mene i vela dali:
Mona bulo b peredbayty ce z samoho poatku. Todi my prodavaly robotiv dlia vykorystannia na Zemli. Jak vidomo, roboty na toj as e ne mohly hovoryty. Zhodom, koly
vony staly bie schoymy na liudej, rozpoalysia protesty. Profspilky, zvisno, vystupaly proty
konkurenciji robotiv z liumy, a rizni religijni obyny protestuvaly erez svoji zabobony. Vsia
cia metunia bula cilkom bezhluzda j zajva. Ale ce bulo.

Vsiu jiji rozpovi ja zapysav na svij kyekovyj magnitofon, namahajuy robyty ce nepomitno. Koly trochy popraktykujesia, mona korystuvatysia cym malekym prystrojem, ne
vyjmajuy joho z kyeni.
Abo vimi istoriju z Robbi, provadyla vona dali. Ja nikoly ne znala joho. Vin
buv demontovanyj jak beznadijno zastarilyj za rik do poatku mojeji roboty v kompaniji. Ale
ja bayla maleku divynku v muzeji
Vona zamovkla. Movav i ja, ob ne zavaaty jiji zatumanenomu pohliadu, jiji oam
zahlybytysia v mynule. Skiky lit promajnulo vidtodi!
Ciu istoriju ja poula piznie, i koly nas nazyvaly bohochunykamy, tvorciamy demoniv, ja zavdy dumala pro nioho. Robbi buv nimym robotom. Vin ne mih hovoryty. Joho vyhotovyly j prodaly v 1996 roci, koly e ne poalasia vuka specilizacija robotiv. Robbi prodaly jak niaku.
Jak koho?
Jak niaku

Devjanosto visim Devjanosto devja Sto!

Hlorija vidvela svoju puchkeku ruku vid oej i jaku my stojala, moray nosyka j
mruay vid sonianoho svitla. Todi obereno vidijla vid dereva, rozdyvliajuy dovkola.
Stajuy navpyky, vona zazyrala v zarosti aharnykiv, pravoru, zatym odijla e dali,
ob krae bulo vydno hluchi chai. Bula hlyboka tya. Lye bezupynno dzyaly komachy
ta zridka ozyvavsia jakyj smilyvyj ptach, ne bojay poludnevoji speky.
Hlorija pochniupyla.
Ja znaju, vin schovavsia v budynku, a ja jomu ve as kau, o tak neesno.
Stysnuvy hubky j nasupyvy broveniata, vona riue popriamuvala do dvopoverchovoho budynku bilia dorohy.
Nadto pizno poula Hlorija pozad sebe elestinnia, a vidtak rytminyj tupit metalevych nih Robbi. Ozyrnuvy, vona pobayla, jak jiji druh peremono my vid svojeji schovanky do dereva.
Stryvaj, Robbi! Tak neesno, Robbi! u vidaji vyhuknula Hlorija. Ty obiciav ne
bihty, poky ja tebe ne znajdu!
Jiji maleki niky ne mohly pospity za veletenkymy krokamy Robbi. Ale metriv za desia do mety Robbi vraz upovinyv chodu. Hlorija zrobyla vidajdunyj ryvok, oduchu promala povz nioho j, zachekana, peroju torknulasia zapovitnoho dereva.
Radisno schvyliovana, vona ohlianulasia na virnoho Robbi j poala nasmichatysia, o
vin ne vmije vydko bihaty.
Robbi ne moe bihaty! kryala vona na vsiu sylu svoho vomyrinoho holosu. Ja
pereenu joho! Ja pereenu joho!
Vona vyhukuvala ci slova jak zavedena.
Robbi, zvyajno, ne vidpovidav. Natomis vin poav vidstupaty, vdajuy, o tikaje, i
Hlorija kynulasia za nym. Ale Robbi tak sprytno vyvertavsia, zadkujuy j uchyliajuy, o
vona svojimy rukamy lye bezporadno chapala povitria j a zachodylasia vid smichu.
Robbi! vereala vona. Zupyny!
Vin nespodivano povernuvsia, pidchopyv jiji vhoru j zakruliav z neju tak, o jij zdalosia
v ciu my, nenae cilyj svit provalyvsia kudy u blakytnu poroneu, de vydnilysia zeleni verchivky derev. Potim Hlorija znovu opynylasia na travi i prytysnulasia do nohy Robbi, micno
trymajuy za joho tverdyj metalevyj pale.
Nevdovzi Hlorija viddychala. Vona pidbyla rozkujovdene volossia, mymovoli kopijujuy odyn z mamynych estiv, i nachylylasia podyvyty, y ne porvalasia suknia. Todi vona
plesnula doloneju po metalevij spyni Robbi.
Ty pohanyj! Ja tobi liopanciv nadaju!
Robbi ziulyvsia, zatulyv oblyia rukamy, i Hlorija musyla zaspokojuvaty joho.
Nu, ne bijsia, ja tebe ne bytymu. Ale vse odno teper moja erha chovatysia, bo v tebe
dovi nohy i ty obiciav ne bihty, poky ja ne znajdu tebe.
Robbi kyvnuv holovoju malekym paralelepipedom iz zaokruhlenymy kutamy, prykriplenym z dopomohoju korotkoji hnukoji konstrukciji do takoho za formoju, ale znano
bioho paralelepipeda tuluba i sluchniano povernuvsia do dereva. Toneka metaleva
plastynka opustylasia na joho siajui oi, i zseredyny tuluba poulosia rozmirene lunke cokannia.
Tiky ne pidhliadaj i pravyno liy! zasterehla Hlorija j pobihla chovatysia.
Sekundy vidliuvalysia z nezminnoju tonistiu. Na sotomu udari poviky Robbi pidnialysia, joho oi znovu zahorilysia ervonym svitlom i poaly ozyraty haliavynu. Na jaku my
vony zupynylysia na klaptyku barvystoji tkanyny, o vyhliadala z-za kamenia. Robbi pidijov
trochy blye j perekonavsia, o za kamenem spravdi pryajilasia Hlorija.

Povino, ve as zalyajuy mi Hlorijeju j derevom, vin prostuvav do jiji schovanky, i

koly ve vona bula vsia na vydnoti j ne mohla navi udavaty, o jiji ne vydno, Robbi prostiahnuv do neji odnu ruku, a druhoju lunko vdaryv sebe po nozi. Hlorija pochniupleno pidvelasia.
Ty pidhliadav! vyhuknula vona. Ta j meni nabrydlo hraty v pimurky. Ja chou
katatysia.
Ale Robbi, obraenyj nespravedlyvym obvynuvaenniam, obereno siv na zemliu j pochytav nezhrabnoju holovoju.
Hlorija vidrazu poala joho nino vmovliaty:
Ne sersia, Robbi. Ja j na dumci ne mala, o ty pidhliadav. Nu, pokataj mene!
Ale Robbi ne tak lehko bulo vmovyty. Vin uperto dyvyvsia v nebo i e riuie chytav
holovoju.
Nu, bu laska, Robbi, bu laska, pokataj mene! Vona micno obniala joho za yju
roevymy rukamy.
Naraz jiji nastrij zminyvsia, j vona vidijla vid nioho.
Jako ty mene ne posluchaje, ja zaplau! I oblyia jiji pohrozlyvo skryvylosia,
niby o-o pokapaju sliozy.
Ta nemyloserdnyj Robbi ne zvernuv na ciu pohrozu anijakisikoji uvahy i vtretie pochytav holovoju. Hlorija vdalasia do ostannioho kozyria.
Jako ty ne pokataje mene, vyhuknula vona iz zapalom, ja bie nikoly tobi ne
rozpovidatymu kazok! O tak! odnoji!
Pislia takoho utymatumu Robbi zmuenyj buv zdatysia nehajno j bezzastereno. Vin
tak energijno zakyvav holovoju, o joho metaleva yja a hula. Vidtak obereno pidniav
divynku j posadyv na svoji yroki plaski plei.
Hlorija radisno skryknula, sliozy vmy znykly. Metaleva kira Robbi, pid jakoju nahrivani elementy pidtrymuvaly postijnu temperaturu v 21 C, bula pryjemna na dotyk, a
huni, krasyvi zvuky, o vyluniuvaly, koly vona tarabanyla pjatkamy po joho hrudiach, prosto
zaarovuvaly.
Ty litak, Robbi. Ty velykyj sribliastyj litak. Rozvedy ruky. Rozvedy ruky, raz ty zbyrajesia buty litakom!
Logika bula nezaperena. Ruky Robbi staly krylamy, o roztynaly povitria, a vin
sribliastym litakom.
Hlorija povernula holovu robota j nachylyla jiji pravoru. Vin zrobyv krutyj vira. Hlorija nadilyla litak motorom: D-r-r-r, a todi zbrojeju: Tu! Tu-tu-tu! Za nymy hnalysia
piraty, ale tut-taky vid jichnich korabliv tiky trisky letily.
e odyn hotovyj e dva! kryala vona.
Potim pilot Hlorija povano movyla:
U nas zakinujusia bojeprypasy!
Vona vidvano cilylasia erez plee, i Robbi ve stav tuponosym kosminym korablem,
o z alenoju vydkistiu mav u kosminomu prostori.
Robbi bih erez haliavynu do latoky, porosloji vysokoju travoju na tim boci. Tam vin
tak raptovo zupynyvsia, o rozrumjanena vernycia a zojknula vid nespodivanky. Robbi vyvalyv jiji na mjakyj kylym zelenoji travy.
Oj, jak harno! proepotila Hlorija, vako dychajuy.
Robbi poekav, poky vona viddychajesia, a todi leheko smyknuv jiji za pasmo volossia.
oho tobi? z udavanym podyvom zapytala Hlorija, yroko rozpliuyvy oi.
Odnak cym hodi bulo obvesty kruh pacia jiji masyvnu niaku. Robbi due smyknuv
za pasmo.
A-a, znaju. Ty choe kazku.
Robbi energijno zakyvav holovoju.
Jaku?

Robbi pacem opysav u povitri duhu.

Znovu? zaprotestuvala divynka. Pro Popeliuku ja tobi rozpovidala mijon raziv. Neve vona tobi ne nabrydla? Ce kazka dlia malekych ditej.
Robbi znovu proviv u povitri duhu.
Nu, harazd.
Hlorija zibralasia z dumkamy, pryhadujuy vsi podrobyci kazky (razom iz vlasnymy dopovnenniamy, jakych u neji bulo kika), i poala:
Ty hotovyj? Nu to sluchaj. Koly, u syvu davnynu, bula sobi maleka harna divynka.
Zvaly jiji Elloju. I bula v neji straenno zla maucha i dvi brydki zliui sestry i
Hlorija dijla do najcikavioho miscia v kazci, koly probylo pivni i vse dovkola stalo
nabyraty chymernych obrysiv. Robbi sluchav naprueno, z siajuymy oyma, ale tut jich perebyly.
Hlorije!
Ce buv vysokyj holos inky, o ve klykala doku ne raz; iz schvyliovanoho tonu viduvalosia, o jiji neterpinnia pererostaje v tryvohu.
Mene mama klye, sumno promovyla Hlorija. Vidnesy mene dodomu, Robbi.
Robbi ochoe posluchavsia; o pidkazuvalo jomu, o misis Veston treba sluchatysia
bez najmenych vaha. Bako Hloriji ude ridko buvav udoma, chiba o v nediliu jak oce
siohodni, ale koly vin prychodyv, to povodyvsia zavdy dobroduno j ujno. Robbi zavdy
pouvav sebe nezatyno pered mamoju Hloriji; jomu zavdy kortilo myhnuty kudy, ob ne
potrapliaty jij na oi.
Misis Veston pobayla jich same todi, koly vony pidvelysia z vysokoji travy, j povernulasia dodomu, ob tam jich zaekaty,
Ja a ochrypla vid kryku, Hlorije, skazala vona suvoro. De ty bula?
Ja bula z Robbi, tremtiaym holosom vidpovila Hlorija. Ja rozpovidala jomu pro
Popeliuku j zabula pro obid.
a, o j Robbi zabuv pro obid. Todi, niby zhadavy pro robota, vona povernulasia
do nioho: Moe ity sobi, Robbi. Ty jij zaraz ne potriben. I ne prycho, poky ja ne poklyu
tebe, dodala ve hrubo.
Robbi ve zibravsia jty, ale zavahavsia, pouvy, jak Hlorija stala na joho zachyst:
Mamo, dozvo jomu zalyytysia. Ja ne dokazala kazky pro Popeliuku. Ja jomu obiciala, ale ne vstyhla.
Hlorije!
Slovo esti, mamo, vin stojatyme tycho-tycho, ty navi ne pouje, o vin tut. Vin
sydityme na stici v kutoku i ne promovy navi sloveka tobto ja chotila skazaty, o vin
nioho ne robytyme. Pravda, Robbi?
U vidpovi Robbi zakyvav svojeju masyvnoju holovoju.
Hlorije, koly ty zaraz cioho ne prypyny, to ne baytyme Robbi cilyj tyde.
Divynka opustyla oi.
Harazd. Ale Popeliuka joho uliublena kazka, i ja ne dokazala jiji. A vin tak jiji
liuby
Zasmuenyj robot vyjov. Hlorija nasylu tamuvala sliozy.
Dord Veston buv u dobromu humori. Dlia nioho ve stalo zvykoju buty v dobromu
nastroji pislia nedinoho obidu. Sytna smana jia, teplo rodynnoho vohnya, mjaka starovynna kanapa, na jakij tak pryjemno leaty, sviyj nomer gazety Tajms, pantoi, chiba
moe e o otak pidnimaty nastrij!
O omu jomu stalo nepryjemno, koly uvijla druyna. Pislia desiaty rokiv podrunioho
yttia vin e mav neoberenis liubyty jiji i, bezpereno, zave buv radyj bayty jiji, ale nedinyj poobidnij vidpoynok stav dlia nioho sviaennym. Na joho dumku, dlia povnoho astia jomu treba bulo dvitry hodyny pobuty na samoti. Oto vin nezvoruno utknuvsia v ostan-

nie povidomlennia pro ekspedyciju Lefebra-Joide na Mars (cioho razu vony startuvaly z Misiacia j cilkom mohly dosiahty mety) j udav, o ne pomityv druyny.
Misis Veston terpliae poekala dvi chvylyny, todi, ve z neterpinniam, e dvi j nareti
poruyla tyu.
Dorde!
Hm-m
uje, Dorde! Moe, ty cho na chvyku vidklade svoju gazetu j pohliane na
mene?
Gazeta zaelestila na pidlohu, j Veston povernuv do druyny stomlene oblyia.
o take, liuba?
Ty dobre znaje o, Dorde. Ce naa Hlorija i ta achlyva mayna.
Jaka achlyva mayna?
Ne vdavaj, niby ne znaje, pro o ja kau. Jdesia pro robota, jakoho Hlorija nazyvaje
Robbi. Vin ne zalyaje jiji ni na my.
A oho vin maje jiji zalyaty? Ce ne joho obovjazok. I vin, zvyajno, nijaka ne
achlyva mayna. Ce najkrayj robot, jakoho mona bulo kupyty za hroi i jakyj, ja dobre
pamjataju, obijovsia meni v polovynu moho rinoho prybutku. I vin vartyj toho, nezvaajuy
ni na o bo kudy rozumniyj za polovynu mojich slubovciv.
Vin znovu potiahsia do gazety, ale druyna vyjavylasia sprytnioju i vidkynula jiji dali.
Posluchaj, Dorde! Ja ne chou doviriaty svojeji doky jakij mayni bajdue, rozumna vona y ni. U neji nemaje dui, i nichto ne znaje, o v neji na dumci. Ne hodysia, ob
dytynu dohliadaly vsiliaki metalevi stvorinnia.
Koly ce ty tak vyriyla? spochmurniv Veston. Vin ue dva roky dohliadaje Hloriju, i ja ne pomityv, ob tebe ce due. nepokojilo.
Spoatku vse bulo inake. Vse-taky novynka j meni polehkis, mene turbot i vzahali
vse bulo tak dobre A teper ne znaju. Susidy
A o susidam do toho? Posluchaj! Robot zasluhovuje bioji doviry, ni niaka-liudyna. Ade vin skonstrujovanyj ly dlia odnoho dohliadaty malekych ditej. Na ce spriamovani vsi joho zdibnosti. Vin prosto ne moe ne buty virnym, esnym, dobrym. Vin tak zaprogramovanyj. A pro liudej takoho ne skae.
Ale o moe zlamatysia. o tam take Misis Veston dosy nevyrazno ujavliala
vnutriniu konstrukciju robota. Nu jakyj tam gvyntyk i ce achlyve stvorinnia pone
beketuvaty i i
Vona tak i ne spromohlasia itko vyslovyty svojeji dumky.
Durnyci! zapereyv Veston, mymovoli zdryhnuvy. Absoliutne bezhluzdia. My
dovho dyskutuvaly z pryvodu Peroho zakonu robototechniky, koly kupyly Robbi. Ty znaje,
o robot ne moe zavdaty kody liudyni; koly erez jaki nepoladky j vynykne zahroza poruennia nym Peroho zakonu, vin odrazu vymknesia, perestane isnuvaty jak robot. Tut use
tono rozrachovano. A krim toho, dvii na rik do nas prychody inener z JU.S.Robots,
reteno pereviriaje ve mechanizm, zaminiuje dribni detali. Jako na te pilo, to v mene abo
v tebe bie ansiv zjichaty z hluzdu, ni u nioho, znano bie ce fakt. A, krim toho, jak ty
zbyrajesia zabraty joho u Hloriji?
Vin e raz sprobuvav distaty gazetu, ale druyna serdyto purnula jiji v susidniu kimnatu.
U tim-to j ri, Dorde. Vona bie ni z kym ne choe hratysia. Skiky kruhom
chlopykiv i divatok, z jakymy vona mohla b podruytysia, a ne choe. Ne choe j blyko do
nych pidchodyty, poky ja jij ne skau. Ce nikudy ne hodysia. Neve ty choe, ob vona bula
nenormana? Ty chotiv by, ob vona znajla svoje misce v suspistvi!
Ty vojuje z pryvydamy, Hrejs. Ujavy sobi, o Robbi sobaka. A bahatiom ditiam
nabahato cikavie vozytysia z sobakoju, ni sydity z bakamy.
Sobaka to zovsim ine, Dorde. My povynni pozbutysia cijeji achlyvoji mayny.

Prodaj jiji tij samij rmi. Ja diznavalasia, ce mona.

Diznavalasia? Posluchaj mene, Hrejs, davaj ne budemo hariakuvaty. Robot bude v
nas, poky Hlorija pidroste. Ja ne chou, ob chto znovu joho kupuvav.
Z cymy slovamy vin, rozdratovanyj, vyjov z kimnaty.
erez dva dni misis Veston perepynyla svoho olovika bilia dverej vannoji kimnaty.
Posluchaj, Dorde. U selyi nezadovoleni.
ym? zapytav Veston i zajov do vannoji. Pouvsia pliuskit vody.
Misis Veston zaekala, poky vin umyjesia, j skazala:
Nezadovoleni naym Robbi.
Veston vyjov z runykom u rukach. Joho rozervonile oblyia bulo serdyte.
Pro o ty kae?
O-o, dali ve nikudy! Spoatku ja na vse ce zakryvala oi, ale bie ne mou. U selyi
vvaaju, o Robbi nebezpenyj. Uveeri ditej i blyko ne pidpuskaju do naoho domu.
My doviriajemo jomu svoju dytynu!
Liudiam ce bajdue.
Nu j bis iz nymy!
Ce ne vychid. Ja odnia muu chodyty po magazynach i baytysia z nymy. A v misti
staje dedali hire z robotamy. U ju-Jorku pryjniato postanovu, jaka zaboroniaje vypuskaty
robotiv na vulyciu vid zachodu do schodu soncia.
Harazd, ale vony ne mou zaboronyty nam trymaty robota vdoma. Hrejs, ty znovu
za svoje. Ale po-tvojemu ne bude. Ja skau tobi odne ni! Robbi zalyysia v nas.
Vin liubyv svoju druynu, i, jak na lycho, vona znala pro ce. Zretoju, mister Veston buv
usioho-na-vsioho olovikom malekym gvyntykom, todi jak joho druyna puskala v chid
usi svoji inoi chytroi, cho ce ne prynosylo jij osoblyvych uspichiv.
Desiatky raziv vin vyhukuvav nastupnoho tynia: Robbi zalyysia v nas i hodi!, ale
orazu holos joho zvuav dedali slabe j dedali vyraznie suprovoduvavsia bolisnym stohonom.
Nareti nastav de, koly Veston pidijov do doky j vynuvato zaproponuvav jij podyvytysia v selyi udovyj vizivoks.
Hlorija radisno zapleskala v doloni.
I Robbi pide?
Ni, liuba, skazav vin j a pomoryvsia, niby vid boliu. Robotiv na vizivoks ne
puskaju, ale ty vse jomu rozpovisy, koly povernesia dodomu.
Ostanni slova vin promymryv zatynajuy i vidvernuvsia.
Hlorija pryjla dodomu u zachvati vid pobaenoho to buv spravdi udovyj spektak.
Vona ekala, poky bako stavyv reaktyvnyj avtomobi u pidzemnyj gara.
Postryvaj-no, tatusiu, ja rozpovim Robbi. Jomu ce due spodobajesia. Osoblyvo te,
jak Frensis Fren tycheko zadkuvav priamisiko na liudynu-leoparda, a potim kynuvsia
tikaty. Vona znovu zasmijalasia. Tatusiu, a spravdi na Misiaci je liudy-leopardy?
Mabu, ni, neuvano vidpoviv Veston. Ce lye chymerni vyhadky.
Dove vovtuzytysia z maynoju vin ue ne mih. Treba bulo hlianuty pravdi u vii. Hlorija
pobihla erez luok.
Robbi! Robbi!
Naraz vona zupynylasia, pomityvy na hanku harnekoho pesyka kolli. Toj metliav
chvostykom i dyvyvsia na neji serjoznymy karymy oyma.
Oj, jakyj harnyj pesyk Hlorija zbihla schodamy na hanok, obereno pidijla do cuceniaty j pohladyla joho. Ce meni, tatusiu?
Tak, ce tobi, Hlorije, skazala maty. Ba, jakyj harnyj pesyk mjakekyj, puchnastyj. Vin due dobryj. 1 malekych divatok liuby,
A vin umije hratysia?
Ave. I vsiliaki fokusy vyrobliaty. Choe podyvytysia?

 Neodminno! I ob Robbi pobayv. Robbi! Vona neriue zupynylasia j nasupyla broveniata.

Bju ob zaklad, o vin stoji u svojij kimnati j hnivajesia na mene, o ja ne vziala
joho na vizivoks. Ty jomu vse pojasny, tatusiu. Meni vin moe ne poviryty, ale jako ty skae, neodminno poviry.
Veston micno stys huby. Vin skynuv oyma na druynu, ale ta vidvela pohliad.
Hlorija kruto obernulasia j pobihla schodynkamy vnyz, vyhukujuy:
Robbi! Jdy-no podyvy, o meni tatko z mamoju pryvezly. Vony pryvezly meni pesyka, Robbi!
Za chvyliu divynka povernulasia zniena.
Mamo, a de Robbi? Joho nemaje v kimnati.
Vidpovidi ne bulo. Dord Veston kalianuv i vtupyvsia pohliadom u chmary, o povino plyvly v nebi. Holos Hloriji zatremtiv, v oach brynily sliozy.
De Robbi, mamo?
Misis Veston sila j nino pryholubyla doku:
Ne sumuj, Hlorije. Mabu, vin piov vid nas.
Piov? Kudy? Kudy vin piov, mamo?
A chto joho znaje, liuba. Prosto piov i vse. My joho ukaly-ukaly, ale tak i ne znajly.
A o, vin nikoly bie ne povernesia? V okruhlenych oach divynky vidbyvsia
strach.
Moe, my e j znajdemo joho. Budemo ukaty. A tym asom moe hratysia z cym
sympatynym pesykom. Pohlia na nioho! Joho zvu Blyskavkoju, i vin umije
Ale oi Hloriji ve nalylysia slimy.
Ja ne chou toho pohanoho sobaky, ja chou Robbi! Ja chou, ob vy znajly meni
Robbi. jiji pouttia staly nadto hlyboki, ob jich mona bulo peredaty slovamy, i vona
zajlasia plaem.
Misis Veston blahano hlianula na olovika, ale toj lye ponuro tupciuvav na misci, utupyvy pohliadom u nebo. To utiaty doku jij dovelosia samij.
Nu oho ty, Hlorije? Robbi vsioho-na-vsioho zaliziaka. Stara nikemna zaliziaka. Vin
neyvyj.
I nijaka vin ne zaliziaka, skryknula Hlorija. Vin taka sama liudyna, jak vy i ja,
vin buv mojim druhom. Ja chou, ob vin povernuvsia Mamoko, nechaj vin povernesia!
Maty tiako zitchnula j zalyyla Hloriju naodynci z jiji horem.
Chaj vyplaesia, skazala vona olovikovi. Dytiae hore nedovhe. erez kika
dniv vona zabude pro cioho achlyvoho robota.
Ta as pokazav, o misis Veston bula nadto optymistyna v svojich peredbaenniach.
opravda, Hlorija ve ne plakala, ale ve j ne smijalasia. Z konym dnem vona stavala dedali
movaznia i pochmuria. Postupovo jiji neasnyj vyhliad pochytnuv stijkis misis Veston,
jaka ne zdavalasia lye erez te, o ne mohla vyznaty svoju porazku pered olovikom.
Odnoho veora misis Veston serdyto vbihla do vitani j sila, schrestyvy ruky na hrudiach. Vona a kypila vid zlosti. Jiji olovik pidviv holovu j hlianuv na neji poverch gazety.
Nu o tam ie, Hrejs?
Naa dytyna, Dorde. Meni dovelosia siohodni povernuty sobaku. Hlorija zajavyla,
o dyvytysia na nioho ne moe. Vona taky dokonaje mene.
Veston vidklav gazetu, j slabka nadija promajnula v joho oach.
A moe Moe, nam znov uziaty Robbi. Ce mona zrobyty. Ja zvjau iz
Ni! bezalisno vidpovila vona. Ne chou j uty pro ce. My tak lehko ne postupymosia. Moju dytynu ne bude vychovuvaty robot, navi jako j potribni budu roky, ob viduyty jiji vid nioho.
Veston skruno zitchnuv i pidniav gazetu.
e rik takoho yttia i ja peredasno posyviju.

 Malo z tebe pomoi, Dorde, cholodno kynula vona. Hloriji treba zminyty otoennia. Bo tut vona ne zmoe zabuty Robbi. Vono j ne dyvno, koly tut kone derevo, koen
kami nahaduju jij pro nioho. Nu j stanovye! Podumaty tiky: dytyna sochne za jakymo
robotom.
Nu harazd, blye do spravy. Kudy ty choe povezty jiji?
My zaberemo jiji do ju-Jorka.
Do mista! U serpni! Ty ujavliaje, o take ju-Jork u serpni? Vin nesterpnyj.
Mijony terplia.
Bo jim nikudy jichaty. Inake b vony ne lyyly u ju-Jorku.
A teper i nam dovedesia tam poyty. Ot o: my jidemo vidrazu , jak tiky zberemosia. U misti Hlorija znajde ymalo druziv i rozvah, ob zbadiorysia, j zabude pro tu
maynu.
O boe! prostohnav Veston. Ci rozpeeni trotuary!
My povynni ce zrobyty! bula nepochytna vidpovi. Hlorija za ostannij misia
schudla na pja funtiv, a zdorovja divynky meni doroe, ni tvij komfort.
a, o ty ne podumala pro zdorovja divynky, koly pozbavliala jiji uliublenoho robota, promymryv vin sobi pid nis.
Koly Hlorija diznalasia pro majbutniu pojizdku do mista, nastrij u neji pomitno polipyvsia.
Pro pojizdku vona hovoryla malo, ale zavdy z radisnym pereduttiam. Hlorija znov usmichala i jila z apetytom, jak i ranie.
Misis Veston vid radoiv bula na siomomu nebi i ne propuskala nahody pokazaty, o
vona sviatkuje peremohu nad skeptyno nastrojenym olovikom.
Pohlia, Dorde, jak vona dopomahaje nam pakuvatysia, a ebee tak, niby jiji ne
turbuje bie nioho v sviti. Ja kazala, o jiji treba ymo zacikavyty.
Hm nevpevneno kachyknuv olovik. Budemo spodivatysia.
Latuvannia do podoroi skinylosia vydko. ju-Jorkka kvartyra ve bula hotova do
pryjizdu hospodariv, a dlia dohliadu za budynkom, jakyj vony zalyaly, bulo najniato dvi slunyci. U de vidjizdu Hlorija bula taka, jak i ranie, i odnoho razu ne zhadala pro Robbi,
prynajmni vholos.
Do aeroportu vony distalysia povitrianym taksi (Veston ochoie poletiv by v pryvatnomu litaku, ale toj buv usioho na dva miscia i ne mav baganyka). V aeroportu vony sily v
litak.
Idy siudy, Hlorije, poklykala misis Veston. Bilia vikna tobi vse bude vydno.
Hlorija z radistiu vsilasia bilia vikna, prytulylasia do tovstoho skla nosom, rozpliuyvy
joho v bilyj oval, i zavoroeno dyvylasia. Zareviv motor, i litak strimko ruyv, prytysnuvy jiji
do spynky sydinnia. Hlorija bula nadto mala, ob zliakatysia, koly Zemlia provalylasia daleko
vnyz, niby erez liuk, i vona vidula, o stala vdvii vaa, ni zvyajno. Odnak ne nastiky
mala, ob use ce ne vyklykalo v neji vavoji cikavosti. I lye koly Zemlia peretvorylasia na
maleku, zytu z riznych klaptykiv kovdru, vona vidtulyla svoho nosyka vid skla j povernulasia
do materi.
A my skoro budemo v misti, mamo? zapytala vona, roztyrajuy svij zmerzlyj nosyk
i steay, jak pliamka vid jiji dychannia povino zmenujesia i nareti zovsim ezaje.
Mabu, za pivhodyny, moja liuba, vidpovila maty j zapytala z le vidutnoju tryvohoju v holosi: Ty rada, o my jidemo? Hadaju, v misti tobi bude due veselo tam taki
budynky, i liudy, i stiky cikavoho. My odnia chodytymemo na vizivoks, u cyrk, na plia i
Ato, mamo, vidpovila Hlorija bez entuzizmu. Lajner same prolitav nad chmaramy, i divynku zaaruvalo dyvovyne nahromadennia dymastych kuuhur, o kluboylysia vnyzu. Potim nebo znovu stalo jasne, i vona povernulasia do materi z vyhliadom liudyny,
o znaje jaku tajemnyciu.
A ja znaju, mamo, oho my jidemo do mista!

 Neve? Misis Veston spantelyeno strepenulasia. oho, liuba?

Vy ne kazaly meni, bo chotily zrobyty siurpryz, a ja vse odno znaju. Na jaku my
jiji samu zachopyla vlasna zdohadlyvis, a todi divynka veselo zasmijalasia. My jidemo do
ju-Jorka, ob znajty Robbi, pravda? Z dopomohoju syykiv.
Dord Veston same pyv vodu, i cia zajava prosto oeleyla joho. Vin pochlynuvsia, na
pidlohu polylasia voda, j Veston zajovsia kalem. Koly mynuv prystup, Dord Veston, ervonyj i mokryj, straenno rozdratuvavsia. Misis Veston poky o trymalasia, ale koly Hlorija
povtoryla zapytannia, terpe i jij urvavsia.
Moe, j tak, rizko vidpovila vona. A teper posy spokijno, rady boha.
ju-Jork 1998 roku, jak nikoly doty, stav miscem palomnyctva turystiv. Baky Hloriji
znaly pro cej turystkyj spalach i prahnuly povernuty joho na svoju korys. Za nakazom
druyny Dord Veston na cilyj misia oblyyv svoji spravy, ob ve as buty z Hlorijeju i
rozvaaty jiji, jak vin vyslovliuvavsia, doneschou. Jak i vse ine, o robyv Veston, ciu svoju
misiju vin tako vykonav produktyvno j po-dilovomu. Men jak za misia bulo dosiahnuto
navi toho, oho, zdavalosia, hodi bulo dosiahnuty.
Hlorija pobuvala na vereku chmaroosa Ruzvet-Bilding i z pivkilometrovoji vysoty
zaudovano dyvylasia vnyz, na zubastu panoramu dachiv, o tiahlysia a do poliv Long-Ajlenda i rivnyn ju-Dersi. Vidvidaly zooparky, de Hlorija, zavmyrajuy vid strachu ta blaenstva, rozdyvlialasia spravnioho yvoho leva (opravda, jiji trochy rozaruvalo, o joho
hoduvaly syrym mjasom, a ne liumy, jak vona spodivalasia) i nastijno vymahala, ob jij pokazaly kyta.
Ne mynuly vony j yslennych muzejiv, parkiv, pliaiv, akvarimiv.
Na ekskursijnomu korablyku, ozdoblenomu v styli alenych 20-ch rokiv, vona plavala
po Gudzonu. Pobuvala na ekskursiji j u stratosferi, zvidky nebo zdavalosia temno-purpurovym. Na niomu merechtily zirky, a zatumanena zemlia daleko vnyzu bula schoa na velyeznu
au. Na pidvodnomu ovni zi sklianymy stinamy vona spuskalasia v hlybyny zatoky LongAjlend-Saund, v zelenyj merechtlyvyj svit, de jiji erez sklo rozhliadaly chymerni morki istoty
i, zvyvajuy, vidplyvaly he. arivna kazkova krajina, cho trochy prozajinia, vidkryvala
pered neju u velykych univermahach, kudy vodyla jiji misis Veston.
Odne slovo, erez misia Vestony upevnylysia, o zrobyly vse vid nych zalene, aby
sterty z pamjati Hloriji vtikaa Robbi. Odnak vony ne buly pevni, o jichni starannia matymu uspich.
De b ne buvala Hlorija, skri vona vyjavliala vavyj interes do vsich robotiv, jaki tiky jij
traplialysia. Jaki b zachoplyvi i ne baeni dosi vydovya ne vidkryvalysia pered neju, vona
vperto vidvertalasia vid nych, pomityvy cho krajekom oka jakyj-nebu ruchomyj mechanizm. erez te misis Veston, prohuliujuy iz Hlorijeju, namahalasia obijty vsich tych robotiv
desiatoju dorohoju.
Kuminacijnyj moment nastav pid as vidvidannia Muzeju nauky ta promyslovosti.
Same todi muzej oholosyv specinu dytiau programu, jaka peredbaala demonstraciju
vsiliakych udes nauky, dostupnych dlia dytiaoho rozuminnia. Vestony, zvyajno, vkliuyly i
jiji do svoho spysku obovjazkovych rozvah.
I o todi, koly Vestony stojaly i zavoroeno rozhliadaly potunyj elektromagnit, misis
Veston raptom pomityla, o Hloriji z nymy nemaje. Chvylynna rozhublenis zminylasia spokijnoju riuistiu, i z dopomohoju trioch spivrobitnykiv muzeju rozpoalysia staranni pouky.
Hlorija, zvyajno, bula ne z tych, chto lovy havy. Jak na svij vik, vona bula dosy riua j cilespriamovana ce vona, bezpereno, vziala vid materi. Na tretiomu poversi Hlorija pobayla
masyvnyj pokayk z napysom: Do robotiv, o vmiju rozmovliaty. Proytavy toj napys po
skladach i perekonavy, o baky ne vyjavliaju baannia ruchatysia siudy, vona vynyla
vkraj prosto: doekalasia slunoji myti, koly baky vidvernuly, i spokijno popriamuvala tudy,
kudy vkazuvav napys.
Robot, o vmiv rozmovliaty, buv ymo nezvyajnym, cho i javliav soboju absoliutno

nepraktynyj mechanizm, jakyj mav ysto reklamnu cinnis. ohodyny pered nym zupynialasia grupa ekskursantiv i obereno, poepky stavyla zapytannia erhovomu inenerovi.
Inener vidbyrav ti zapytannia, jaki vin vvaav najbi pidchodiaymy, i peredavav jich robotovi.
Use ce bulo dosy nudno. Molyvo, j ne zajve znaty, o 14 u kvadrati dorivniuje 196, o
temperatura povitria u danyj moment 72 gradusy za Farengejtom, a tysk 30,02 diujma
rtutnoho stovpyka i o atomna vaha natriju 23. Ale dlia cioho ne potriben robot. A nadto
otake nezhrabne, neruchlyve pletyvo drotykiv i kotuok, o zajmaje dvadcia pja kvadratnych metriv ploi. Malo chto povertavsia siudy vdruhe, lye odna divyna, rokiv pjatnadciaty,
tycho sydila na lavi, oikujuy ve tretioho seansu. Vona bula sama v kimnati, koly vvijla
Hlorija.
Hlorija j ne hlianula na neji. U cej as liudy malo cikavyly jiji. Vsia uvaha Hloriji bula
prykuta do velyeznoho mechanizmu na kolesach. Na jaku my vona zbenteyla mechanizm ne buv schoyj na odnoho robota, jakyj jij dovodylosia bayty dosi. Obereno, z notkamy sumnivu u holosi, vona poala:
Bu laska, mistere robot, vy robot, jakyj umije hovoryty?
Jij zdavalosia, o robot, jakyj umije rozmovliaty, zasluhovuje najvyukanioji vvilyvosti. Chude, nevrodlyve oblyia pjatnadciatyrinoji divyny, o sydila tut, napruylo. Vona
distala bloknotyk i poala o chutko zapysuvaty v niomu nerozbirlyvymy zakarliukamy.
Zavertilysia zamasleni esterni, i mechaninyj, bezbarvnyj holos, pozbavlenyj bu-jakych intonacij, proskrypiv:
Ja robot jakyj hovory.
Hlorija rozarovano dyvylasia na nioho. Vin spravdi umiv hovoryty, ale joho holos lunav
zvidky izseredyny. U robota ne bulo oblyia, do jakoho mona bulo b zvernutysia.
Vona skazala:
Vy ne mohly b meni dopomohty, mistere robot?
Robot buv stvorenyj, ob vidpovidaty na zapytannia, ale dosi joho zapytuvaly lye pro
te, o vin znav. I erez te vin buv upevnenyj u svojich molyvostiach.
Ja mou dopomohty vam.
yro vdiana vam, mistere robot. Vy ne bayly Robbi?
Chto takyj Robbi?
Vin robot, mistere robot. Vona zvelasia navpyky. Pryblyzno o takyj na zrist,
mistere robot, trieky vyyj i due choroyj. Znajete, u nioho je holova. U vas nemaje, a v
nioho je, mistere robot.
Robot ne vstyhav za neju.
Robot?
Tak, mistere robot. Takyj, jak i vy, tiky vin ne vmije rozmovliaty i due schoyj na
spravniu liudynu.
Takyj robot jak ja?
Tak, mistere robot.
Jedynoju vidpoviddiu robota bulo jake dyvne ypinnia, o as vid asu pereryvalosia
nedoladnymy zvukamy. Zrobyty smilyve uzahanennia ujavyty, o vin isnuje ne jak okremyj objekt, a jak astyna pevnoji grupy bulo jomu ne pid sylu. Virnyj svojemu pryznaenniu, vin use-taky sprobuvav osiahnuty ce i pivdiuyny kotuok perehorilo. Zahuly avarijni
sygnaly.
(Pjatnadciatyrina divyna, o dosi tut sydila, ve vyjla. Vona nazbyrala dostatnio materiliv dlia doslidennia: Praktyni aspekty robotiv. Ce bulo pere z bahatioch doslide
juzen Kelvin na ciu temu.)
Hlorija stojala i neterpliae ekala na vidpovi robota. I tut vona poula pozad sebe vyhuk: O vona! j upiznala materyn holos.
o ty tut roby, neastia moje?! kryala misis Veston, u jakoji tryvoha vidrazu

zminylasia hnivom. Ty znaje, o mama z tatom malo ne na smer pereliakalysia? oho ty

vtekla?
Do kimnaty uvirvavsia inener-rozporiadnyk i schopyvsia za holovu. Potim poav dopytuvaty, chto z prysutnich zipsuvav robota.
Vy o, ytaty ne vmijete! repetuvav vin. Siudy zaboroneno vchodyty bez
ekskursovoda.
Hlorija namahalasia perekryaty um:
Mamoko, ja tiky zajla hlianuty na robota, jakyj umije hovoryty. Ja dumala, o vin
znaje, de Robbi. Ade vony obydva roboty.
I znovu zhadavy pro Robbi, vona zalylasia hirkymy slimy.
Ja chou znajty Robbi, mamoko! Ja muu joho znajty!
Misis Veston le strymala sliozy.
O hospody! skazala vona. Chodimo dodomu, Dorde. Ja bie ne mou.
Uveeri Dord Veston na kika hodyn znyk z domu. A nastupnoho ranku vin pidijov
do druyny z pidozrilo samovdovolenym vyhliadom.
Posluchaj-no, Hrejs.
Ty pro o? spytala vona pochmuro.
Pro Hloriju.
Hadaju, ty ne zbyrajesia znovu kupyty toho robota?
Ni, zvyajno.
Todi kay. Bo vse, o ja zrobyla, zdajesia, nioho ne dalo.
Harazd. O o meni spalo na dumku. Ri u tim, o Hlorija dumaje pro Robbi jak
pro liudynu, a ne jak pro maynu. I tomu ne moe joho zabuty. A jakby my zumily perekonaty
jiji, o Robbi ce vsioho-na-vsioho kupa metalu u vyhliadi stalevych lystiv i midnoho drotu,
oyvlenych elektrykoju, vona b bie ne tuyla za nym. Ce psychologinyj pidchid, jako ty
mene rozumije.
I jak ty zbyrajesia jiji perekonaty?
Due prosto. Jak ty dumaje, de ja buv uora vveeri? Ja vmovyv Robertsona z
JU.S.Robots end Mekenikel Men pokazaty nam zavtra vsi joho volodinnia. My pidemo
tudy vtrioch, i todi Hlorija na vlasni oi perekonajesia, o robot ne yva istota.
V oach misis Veston zablyaly vohnyky zachoplennia.
A omu b i ni, Dorde, nepohana dumka!
Dord Veston hordo vyprostavsia.
A v mene pohanych ne buvaje, skazav vin.
Mister Strazers buv sumlinnyj kerujuyj i vid pryrody due balakuyj. Zavdiaky pojednanniu cych jakostej koen krok jichnioji ekskursiji suprovoduvavsia detanymy, moe, a
nadmiru detanymy, pojasnenniamy. Prote misis Veston sluchala uvano. Kika raziv vona
navi prosyla joho povtoryty pojasnennia dochidlyvie, ob bulo zrozumilo dlia Hloriji. Pid
vplyvom takoji vysokoji ocinky joho krasnomovnosti mister Strazers stavav e dobroduniym i e balakuiym. Ale Dord Veston neterpelyvyvsia dedali bie.
Vybate meni, Strazerse, urvav vin na seredyni lekciju pro fotoelementy. A y je
u vas na zavodi cech, de praciuju sami roboty?
o? A-a, je! Zvyajno! Vin usmichnuvsia do misis Veston. Do pevnoji miry,
zaarovane kolo: roboty vyhotovliaju novych robotiv. Zvyajno, my yroko ne vprovadujemo
cioho v praktyku. Po-pere, nam cioho ne dozvolyly b profspilky. Odnae neznanu kikis
robotiv vyrobliaju roboty prosto jak naukovyj eksperyment. Bayte, vin zniav pensne i
dlia bioji perekonlyvosti postukav nym po doloni, profspilky ne rozumiju odnoho, a ja
ce kau jak liudyna, o zavdy sympatyzuvala profspilkovomu ruchovi, vony ne rozumiju,
o prychid robotiv povjazanyj z dejakymy problemamy lye popervach, a v majbutniomu neodminno
Tak, Strazerse, obereno perebyv Veston, a jak odo toho cechu, pro jakyj vy

hovoryly? My ne mohly b zajty? Hadaju, ce bulo b due cikavo.

A oho , mona. Mister Strazers hariakovo nalipyv pensne i zbenteeno kalianuv. Siudy, bu laska.
Suprovodujuy Vestoniv dovhym korydorom, a potim schodamy vnyz, Strazers buv
porivniano nebahatoslivnyj. Ta koly vony opynylysia u velykij, jaskravo osvitlenij kimnati, napovnenij briazkotom metalu, liuzy vidkrylysia j potik pojasne zastrumeniv iz novoju syloju.
Ot my j pryjly! skazav vin hordo. Podyvisia, sami lye roboty! Tiky pja olovik
obsluhovuju jich, i to vony ne v cij kimnati. Za pja rokiv, vidtodi jak my poaly cej eksperyment, ne stalosia odnoji avariji. Zvyajno, tut montuju porivniano prostych robotiv, prote
Dlia Hloriji pojasnennia kerujuoho bulo lye zakolyslyvym burmotinniam. Cej obchid
zdavavsia jij dosy-taky nudnym i nepotribnym, choa dovkola bulo bahato robotiv. Ri u tim,
o oden z nych navi viddaleno ne nahaduvav Robbi, i tomu vona dyvylasia na nych z neprychovanoju znevahoju.
Hlorija pomityla, o v kimnati zovsim ne bulo liudej. Jiji pohliad upav na is y sim
robotiv, o praciuvaly za kruhlym stolom posered kimnaty. Vid nespodivanky jiji oi rozyrylysia. Kimnata bula prostora, i cho Hlorija i ne bula vpevnena, ale odyn z robotiv buv
schoyj schoyj Tak, ce vin!
Robbi!
Jiji vyhuk pronyzav povitria, j odyn z robotiv za stolom zdryhnuvsia i vypustyv z ruk
instrument. Hlorija netiamylasia vid radoiv. Per ni baky zupynyly jiji, vona probralasia
erez zahorodu, zistrybnula na pidlohu, o bula na kika futiv nye, i, rozmachujuy rukamy,
kynulasia do svoho Robbi, a volossia rozvivalosia. I tut troje do smerti pereliakanych doroslych, o tak i vkliakly na svojich misciach, pomityly te, oho ne mohla bayty schvyliovana
divynka. Velyeznyj avtomatynyj traktor, vako hurkouy, slipo nasuvavsia na Hloriju.
Za my Veston ohovtavsia, ale my ta zaradyty ne mohla. Hloriju hodi bulo nazdohnaty.
Veston vidajduno peremachnuv erez poruia, ale to bula beznadijna sproba. Mister Strazers nesamovyto zamachav rukamy, sygnalizujuy nahliadaam, ob ti zupynyly traktor. Ale
nahliadai buly liudy, i jim potriben buv as, ob vykonaty komandu.
Tiky Robbi dijav vydko i bezpomyno.
Z usijeji syly svojich metalevych nih vin kynuvsia nazustri svojij malekij hospodyni.
Dali vse vidbuvalosia blyskavyno: odnym poruchom ruky, anitrochy ne zbavliajuy vydkosti, Robbi pidchopyv Hloriju, a jij perechopylo duch.
Pryholomenyj Veston vyde viduv, ni pobayv, jak povz nioho promav j odrazu
zupynyvsia Robbi. Traktor peretnuv te misce, de ojno bula Hlorija, vsioho na pivsekundy
piznie za Robbi. Vin projichav e trochy j zi skrehotom zupynyvsia.
Vypruavy iz materynych obijmiv, Hlorija radisno obernulasia do Robbi. Jak na neji,
to zovsim nioho ne stalosia, chiba o vona znajla svoho druha.
Prote vyraz polehennia na oblyi misis
Veston naraz zminyvsia temnoju pidozroju. Vona metnula pohliad na svoho olovika.
Popry schvyliovanis i rozkujovdene volossia, vyhliad u neji buv dovoli-taky suvoryj.
Ce ty pidstrojiv?
Dord Veston vyter chustynoju spitnile olo. Joho ruka tremtila, a huby lye skryvyly
u alisnij posmici. Misis Veston nastupala dali:
Robbi ne buv prystosovanyj do inenernoji y konstruktorkoji roboty. Joho ne mohly
tut vykorystovuvaty. Ty zumysne tak pidstrojiv, ob joho posadyly tut i ob Hlorija mohla
znajty joho. Ce vse ty pidstrojiv!
Nu, ja, skazav Veston. Ale, Hrejs, zvidky ja mih znaty, o zustri vyjde taka
burchlyva? Ta j Robbi vriatuvav jij yttia. Ty ne moe jich znovu rozluaty.
Hrejs Veston zamyslylasia. Vona povernula holovu v bik Hloriji ta Robbi j neuvano
hlianula na nych. Hlorija tak micno obchopyla robota za yju, o yva istota na joho misci
neodminno zadychnulasia b. Ale vin buv metalevyj, i Hlorija, netiamliay vid astia, veselo

ebetala o na vucho robotovi. Stalevi ruky Robbi, zdatni zavjazaty vuzlom stalevyj prut
dimetrom u dva diujmy, nino obvyvalysia navkolo divynky, a joho oi svitylysia temnoervonymy vohnykamy.
Harazd, ozvalasia nareti misis Veston. Dumaju, o nechaj zalyajesia v nas,
poky joho ne zjis ira.
juzen Kelvin stenula pleyma.
Zvyajno, ira joho ne zjila. Use te vidbuvalosia v 1998 roci, a do 2002 roku my ve
vynajly ruchomoho robota, zdatnoho hovoryty.
Oto zrozumilo, o nimi modeli morano zastarily. I, jak vyjavylosia, ce stalo ostannioju krapleju, o perepovnyla au terpinnia tych, chto vzahali buv proty robotiv. Mi 2003
ta 2007 rokamy biis uriadiv zaboronyla vykorystovuvaty robotiv na Zemli z bu-jakoju metoju, za vyniatkom naukovoji.
Ote, Hloriji dovelosia rozproatysia z Robbi?
Mabu, tak. Cho, hadaju, v pjatnadcia rokiv zrobyty ce bulo lehe, ni u devja. I vse
take riennia bulo bezhluzde j nepotribne. U 2007 roci, koly ja postupyla v JU.S.Robots,
rma bula na hrani nansovoho krachu. Spoatku ja navi dumala, o erez kika misiaciv
zalyusia bez roboty, ale zhodom my vyjly na pozazemnyj rynok.
I vse vlatuvalosia?
Ne zovsim. Spoatku my probuvaly prystosuvaty dlia inych planet ve isnujui modeli, zokrema, perych robotiv, zdatnych hovoryty. Vony buly nadto vysoki, nadto nezhrabni,
ta j ne doskonali. My poslaly jich na Merkurij praciuvaty v kopaniach, ale bez uspichu.
Ja podyvyvsia na neji iz zdyvuvanniam:
omu? Ade Merkiuri Majnz koncern z bahatomijardnym kapitalom.
Ce teper. Vdalasia lye druha sproba. Koly vy, junae, choete diznatysia pro ce, ja
radyla b vam zustritysia z Gregori Pauellom. Vony z Majklom Donovanom u 1020-ti roky
bralysia v nas za najvai spravy. Ja ve davno ne maju vistej vid Donovana, a Pauell yve tut,
u ju-Jorku. Teper vin didu meni vako zvyknuty do cijeji dumky. Ja pamjataju joho e
zovsim molodym. Nu, zvyajno, i ja todi bula moloda
Ja sprobuvav pidochotyty jiji.
Doktor Kelvin, jakby vy meni rozpovily pro ce choa b u zahanych rysach, to mister
Pauell mih by potim dopovnyty rozpovi? Poni z Merkurija, zaproponuvav ja.
Harazd. Druhu ekspedyciju na Merkurij poslaly, zdajesia, v 2015 roci. To bula doslidnyka ekspedycija, jaku nansuvaly rmy JU.S.Robots ta Solar Mineralz. Do jiji
skladu vchodyly Gregori Pauell, Majkl Donovan i predstavnyk novoho pokolinnia robotiv

Odna z najliubleniych bananostej Gregori Pauella zvodyla do toho, o panika do

dobra ne dovede. A tomu, koly Majk Donovan, ve spitnilyj, iz skujovdenym rudym ubom,
strimgolov zletiv nazustri jomu vnyz po schodach, Pauell nasupyvsia.
o stalosia? zapytav vin. Zlamav sobi niho?
e oho, zachekano ohryznuvsia Donovan. o ty robyv cilyj de unyzu? Vin
pereviv podych i vypalyv: Spidi ne vernuvsia!
Oi Pauella rozyrylysia, i vin zupynyvsia na schodach, ale erez jaku my ohovtavsia i
znovu ruyv uhoru. Vin movav, poky ne distavsia majdanyka, a todi spytav:
Ty poslav joho po selen?
Tak.
Davno?
Pja hodyn tomu.
Zapala tya. Ot sytuacija, chaj jij bis! Vsioho dvadcia hodyn vony na Merkuriji, a ve
vskoyly v chalepu. Merkurij zavdy vvaavsia neaslyvoju planetoju Sonianoji systemy, ale
ce ve zanadto navi i dlia planety, jaka prynosy neastia.
Davaj vse po poriadku, skazav Pauell.
Vony uvijly do radirubky. Jiji obladnannia, nezajmane o ue desia rokiv, o mynuly
vid Peroji ekspedyciji, trochy zastarilo. Navi desia rokiv dlia techniky ce bahato. Porivniaty choa b Spidi z pokolinniam robotiv, jaki buly v 2005 roci. opravda, ostannim asom
robototechnika zrobyla karkolomnyj strybok. Pauell torknuvsia metalevoji poverchni, o
zberehla e blysk. Atmosfera zanedbanosti, o panuvala v cij kimnati, vtim, jak i na vsij
stanciji, spravyla hnitiue vraennia.
Donovan, oevydno, viduv ce, bo poav:
Ja probuvav zvjazatysia z nym po radi, ale nioho ne vyjlo. Radi malo o daje na
sonianomu boci Merkurija v usiakomu razi na vidstani bie dvoch my. Ce odna z pryyn
nevdai Peroji ekspedyciji. A utrakorotkochvyliovoji aparatury my ne zmoemo nastrojity
e kika tyniv.
Oblyymo vse ce. o ty zjasuvav?
Ja vpijmav nemoduliovanyj sygnal na korotkych chvyliach. Po niomu nioho ne
mona bulo vyznayty, krim koordynat Spidi. Ja sposterihav za nym protiahom dvoch hodyn
i rezutaty nanis na kartu.
Donovan distav z kyeni poovklyj arku pergamentu, zalyok vid Peroji nevdaloji
ekspedyciji, burnuv joho na stil i prytys doloneju. Pauell, schrestyvy ruky na hrudiach,
stojav viddalik i dyvyvsia na nioho. Donovan nervovo tynuv v arku olivcem.
Ocej ervonyj chrestyk selenove ozero. Ty sam joho poznayv.
Kotre z nych? perebyv joho Pauell. Tam jich try nanis Mak-Duhal pered svojim
vidliotom.
Ja, zvyajno, poslav Spidi do najblyoho, zvidsy simnadcia my. Ale jaka riznycia?
V joho holosi vuvalasia napruha. Usi toky oznaaju koordynaty Spidi.
Upere za ve as udavanyj spokij Pauella de j divsia, i vin schopyv kartu.
Ty serjozno? Cioho ne moe buty!
Ale tak je, burknuv Donovan.
Maleki ciatky, o poznaaly misceznachodennia robota, utvoryly nerivne kolo, u centri jakoho znachodyvsia ervonyj chrestyk selenove ozero. Paci Pauella potiahlysia do rudych vusiv znak zanepokojennia. Donovan dodav:
Za dvi hodyny, poky ja za nym steyv, vin obijov ce bisove ozero otyry razy. Meni
zdajesia, o vin tam kruliatyme bez kincia. Ty rozumije, u jakomu stanovyi my opynylysia?

Pauell hlianuv na nioho, ale nioho ne skazav. O, vin udovo rozumije, u jakomu vony
stanovyi. Use bulo prosto, jak sylohizm. Batareji fotoelementiv, o zachyaly jich vid
achlyvoji merkurinkoji speky, poletily k bisu. Vriatuvaty jich mih tiky selen. A joho mih
distaty lye Spidi. Ne povernesia Spidi ne bude j selenu. Ne bude selenu ne bude fotoelementiv. Ne bude fotoelementiv o , smer vid povinoho pidsmauvannia pryjemnoho malo. Donovan serdyto skujovdyv kumu svoho rudoho volossia i z hirkotoju movyv:
My vystavymo sebe na posmichovyko pered usijeju Sonianoju systemoju, Gregu.
Jak vydko vse poletilo kereber. Znamenytyj ekipa u skladi Pauella i Donovana poslaly na
Merkurij, ob zjasuvaty, y varto na sonianomu boci vidkryvaty kopani z najnovioju technikoju i robotamy. A my vse ce ukolokaly peroho dnia. I robota due prosta. My cioho
nikoly ne pereyvemo.
Chaj ce tebe ne chvyliuje, spokijno vidkazav Pauell. Jako my zaraz nioho ne
prydumajemo, pereyvaty ne dovedesia. My prosto ne vyyvemo.
Ne verzy durny! Koly tebe vse ce tiy, to mene navpaky. Ce zloyn poslaty
nas siudy z odnym lye robotom! I e cia tvoja blyskua ideja samym lahodyty fotoelementy.
Daremno ty tak. Ty znaje, o ce nae spine riennia. Vse, o nam potribno
lye kilogram selenu, dilektryna ustanovka Stillcheda j blyko trioch hodyn asu. A tut cili
ozera selenu po vsij sonianij storoni! Spektroreektor Mak-Duhala za pja chvylyn zaksuvav a try, chiba ni? Jakoho dika! Ne mohly my ekaty nastupnoho protystojannia!
Nu harazd, a o robyty? U tebe je jaka ideja? Ja znaju, o je, inake ty ne buv by
takyj spokijnyj. Heroj ty ne biyj, ni ja. To kay!
My ne moemo sami pity na pouky Spidi,
Majku. Prynajmni tut, na sonianomu boci. Navi u novych skafandrach nam bie dvadciaty chvylyn na takomu sonci ne vytrymaty. Ale znaje staru prykazku: Poly robota zlovyty robota? Posluchaj, Majku, moe, nai spravy ne taki ve j kepki. U nas vnyzu je is
robotiv, i jich mona vykorystaty, jako vony spravni. Jako tiky vony spravni. Oi Donovana zblysnuly nadijeju.
Ty maje na uvazi tych robotiv, o zalyylysia vid Peroji ekspedyciji? A ty peven?
Vony mou buty vsioho-na-vsioho napivavtomatamy. Ty znaje, desia rokiv ymalyj termin dlia robototechniky.
Ni, vony roboty. Ja cilyj de proviv z nymy, i ja znaju, o kau. U nych pozytronnyj
mozok, cho, zvyajno, prymityvnyj.
Vin schovav kartu v kyeniu.
Chodimo vnyz.
Roboty buly v najnyomu jarusi vsi is, zastavleni zaplisniavilymy jaykamy nevidomo z ym. Vony buly taki velyki, o, navi koly sydily na pidlozi, jichni holovy zdijmalysia
vhoru na cilych sim futiv.
Donovan prysvysnuv:
Oce tak rozmiry! Ne mene desiaty futiv v obchvati.
Ce tomu, o vony osnaeni starym pryvodom konstrukciji Mak-Ha. Ja zahlianuv
useredynu nikudynij prystrij, moe perekonatysia.
Ty e ne vkliuyv jich?
Ni. Nemaje potreby. Ne dumaju, ob u nych o vyjlo z ladu. Navi difragmy e
prystojni na vyhliad. Vony mou hovoryty.
Vin vidgvyntyv ytok na hrudiach u najblyoho robota i vstavyv tudy dvodiujmovu
kuku, o mistyla v sobi krychitnu iskorku atomnoji energiji cioho bulo dosy, ob vdychnuty robotovi yttia. Ne tak i lehko bulo pryladnaty kuku, prote Pauell vporavsia z cym, staranno zagvyntyv ytok i pidkliuyv radiupravlinnia novoji konstrukciji, pro jakyj desia
rokiv tomu i ne uly. Ce same vin prorobyv i z pjama inymy robotamy.
Vony ne ruchajusia, zanepokojeno movyv Donovan.

 Bo nemaje komandy, korotko kynuv Pauell. Vin pidijov do peroho robota j popleskav joho po metalevych hrudiach. Hej, ty! Ty mene uje?
Holova monstra povino nachylylasia, j oi vtupylysia v Pauella. A hrubyj, chrypkyj, niby
zvuk starovynnoho fonografa, holos proskrypiv:
Tak, chaziajine!
Pauell neveselo usmichnuvsia do Donovana:
uv? Ce odyn z perych robotiv, o mohly hovoryty. Same todi poalasia kampanija
proty vykorystannia robotiv na Zemli. Ale, ob strymaty jiji, konstruktory zaprogramuvaly v
cych hemonkych maynach nadijnyj, zdorovyj kompleks raba.
Odnak ce jim ne dopomohlo, zaznayv Donovan.
Ni, zvyajno, ale vony robyly vse, o bulo v jichnich sylach. Vin e raz povernuvsia
do robota.
Vstavaj!
Robot povino pidvivsia. Donovan zader holovu dohory j prysvysnuv.
Ty moe vyjty na poverchniu? Na svitlo? zapytav Pauell.
Pauza napruenoho obdumuvannia. Mozok robota praciuvav povino.
Tak, chaziajine! poulasia vidpovi.
Harazd. A ty znaje, o take mylia?
Znovu pauza i nekvaplyva vidpovi:
Tak, chaziajine.
My vyvedemo tebe na poverchniu i vkaemo napriamok. Ty projde blyko simnadciaty my i de u tomu rajoni zustrine inoho robota, menoho za tebe. Rozumije?
Tak, chaziajine!
Ty znajde cioho robota j nakae jomu povernutysia. Koly vin ne posluchaje, pryvede
joho sylomi.
Donovan sipnuv Pauella za rukav.
A omu b joho ne poslaty priamo po selen?
Bo ja chou povernuty Spidi, rozumije? Ja chou znaty, o z nym skojilosia. A
todi zveliv robotovi: Idy za mnoju!
Robot ne zruyv z miscia, a joho holos prohrymiv:
Vyba, chaziajine, ne mou. Vy povynni sisty na mene. Joho nezhrabni ruky z
briazkotom zjednalysia, tupi paci pereplelysia, utvoryvy o na zrazok stremena.
Pauell vpjavsia v nioho oyma, poskubujuy vusa.
Oho! Hm
Oi Donovana okruhlylysia vid podyvu:
My povynni jichaty na niomu? Jak na konevi?
Hadaju, o tak. Cho ne znaju, navio ce. Ja ne bau A vtim, zrozumilo. Ja kazav
tobi, o todi a nadto dbaly pro bezpeku. Oevydno, chotily perekonaty vsich, o roboty ne
mou zavdaty kody liudyni. Vony, movliav, ne mou peresuvatysia samostijno, a lye z pohonyem na pleach. o nam robyty?
Jakraz ja pro ce j dumaju, burknuv Donovan. My ne moemo vyjty na poverchniu pid paliue sonce ni z robotom, ni bez robota. O hospody! Rozchvyliuvavy, vin dvii
klacnuv paciamy. Daj-no meni svoju kartu. Ja nedaremno vyvav jiji dvi hodyny. O rudnyk. A omu b nam ne skorystatysia tuneliamy?
Na karti rudnyk buv poznaenyj ornym kruacem, vid jakoho vusebi pavutynniam
rozbihalysia punktyrni liniji tuneliv.
Donovan stav vyvaty umovni poznaennia na karti.
Podyvy, skazav vin, cymy ornymy krapokamy poznaeno vychody na poverchniu, i odyn z nych ne dali trioch my vid selenovoho ozera. Tut i nomer joho zaznaeno
Mohly b pysaty i rozbirlyvie Aha, 13-ta. Jakby roboty znaly tudy dorohu
Pauell vypalyv zapytannia j u vidpovi distav tupuvate: Tak, chaziajine.

 Idy po skafandry, skazav vin zadovoleno.

Vony vpere odiahaly skafandry. e vora, prybuvy na Merkurij, vony vzahali ne zbyralysia cioho robyty, a teper, prymiriajuy nezrunyj odiah, nezhrabno voruyly rukamy j nohamy.
Skafandry buly znano bii j neokovyrnii, ni zvyajni kosmini kostiumy. Zate vony
buly znano lehi u jichnij konstrukciji ne peredbaalosia odnoho matoka metalu. Z
termostijkoho plastyku, pokrytoho chimino obroblenym korkom, obladnani specinym
prystrojem dlia vydalennia volohy z povitria, ci skafandry mohly protystojaty nesterpnomu,
slipuomu prominniu merkurinkoho soncia dvadcia chvylyn. Abo na pja desia chvylyn
dove bez smertenoji zahrozy liudkomu yttiu.
Robot use e trymav ruky stremenom, ne dyvujuy iz nezhrabnoji gury Pauella, odiahnutoji v skafandr.
Po radi prolunav rizkyj holos Pauella:
Ty vidnese nas do vychodu, 13-ta?
Tak, chaziajine.
I to dobre, podumav Pauell. Cho jim i brakuje radiupravlinnia, ale prynajmni
vony mou pryjmaty komandy.
Sidaj na toho y na toho, skazav vin Donovanu.
A sam postavyv nohu v improvizovane stremeno j odnym machom opynyvsia zverchu.
Sydity bulo zruno: na spyni robota buv, oevydno, zumysne zroblenyj horbyk, a na pleach
zahlybyny dlia nih. Teper stalo jasno, dlia oho pryznaalysia vucha robota. Pauell
vziavsia za nych i povernuv holovu. Joho ki nezhrabno povernuvsia.
Nu, pojichaly, Makdufe!
Naspravdi Pauell pouvavsia zovsim ne bezturbotno.
Gigantki roboty krokuvaly povino, z mechaninoju tonistiu. Vony projly erez dveri,
horinij odvirok jakych pryjovsia jim le u pivmetra nad holovoju, tak o vernyky pospiyly
pryhnutysia, dali jichni kroky monotonno prohrymily pid sklepinniam vukoho tuneliu, jakyj
pryviv jich do kamery liuzuvannia povitria.
Dovhyj bezpovitrianyj tune, o tiahsia vdalynu, nahadav Pauellu pro tytaninu robotu
Peroji ekspedyciji z jiji prymityvnymy robotamy i nedoskonalym sporiadenniam. Vony zaznaly nevdai, ale jichnia nevdaa bula varta yjoho lehkoho uspichu.
Roboty nezhrabno prosuvalysia vpered. Jichni kroky buly rozmireni, vydkis nezminna.
Zverny uvahu, skazav Pauell, tuneli osvitleni, a temperatura tut taka, jak i na
Zemli. Molyvo, tak bulo protiahom usich desiaty rokiv, cho tut nichto i ne yv.
A jak ce tak?
Deeva energija. Najdeeva v Sonianij systemi. Ty sam znaje, o soniana energija
tut, na sonianomu boci Merkurija, o ta znay. I, mabu, erez te stancija bula pobudovana na vidkrytomu dlia sonianoho svitla misci, a ne v zatinku jakoji-nebu hory. Ce spravdi
velyeznyj peretvoriuva energiji. Teplo peretvoriujesia v elektryku, v svitlo, mechaninu robotu i v o zavhodno. J odnoasno z oderanniam energiji stancija ocholodujesia.
Posluchaj, skazav Donovan. Vse ce due povano, ale krae pereminy plativku?
Ade peretvorennia energiji, pro jake ty toroy, zdijsniuju fotoelementy, a dlia mene ce zaraz
najboliuie misce.
Pauell o promymryv, a todi Donovan znovu zahovoryv, prote zovsim pro ine:
Posluchaj, Gregu. o use-taky mohlo skojitysia z naym Spidi? Ja ne mou zbahnuty.
Ne tak vono j lehko stenuty pleyma u skafandri, ale Pauell zumiv ce zrobyty.
Ne znaju, Majku. Vin povnistiu prystosovanyj do merkurinkoho seredovya. Speka
jomu ne strana, vin rozrachovanyj na menu sylu gravitaciji, moe chodyty po nerivnij poverchni. Vin skonstrujovanyj nadijno, prynajmni povynen takym buty.

Zapala tya. Cioho razu tryvala.

Chaziajine, ozvavsia robot, my ve na misci.
Ha? strepenuvsia Pauell. Harazd, vybyrajemosia na poverchniu!
Vony opynylysia v nevelykij pidstanciji poronij, napivzrujnovanij, bez povitria. Pry
svitli kyekovoho lichtaryka Donovan rozhliadav rvani kraji otvoru u horinij astyni odnijeji
iz stin.
Hadaje, meteoryt? zapytav vin. Pauell stenuv pleyma.
Anu joho k bisu. Ce ne maje znaennia. Chodimo.
Vystup strimkoji bazatovoji stiny zakryvav soniane prominnia, i hlyboka ti bezpovitrianoho prostoru otoyla jich. Ti obryvalasia, niby vidrizana noem, a dali poynavsia nesterpnyj blysk mirid krystaliv, o vstelyly zemliu.
Kosmos! vyhuknuv Donovan, zaarovanyj nezvyajnym vydovyem. Nae tobi
snih!
I spravdi ce bulo schoe na snih. Pauell okynuv pohliadom nerivnu siajuu poverchniu
Merkurija, o siahala do obriju, i prymruyvsia vid bilyzny, o a rizala oi.
Ce jaka nezvyajna miscevis, skazav vin. Zahanyj koecijent viddzerkalennia
vid poverchni Merkurija dosy nykyj, i maje vsia planeta vkryta siroju pemzoju. Jak na Misiaci. udovo, pravda?
Joho tiylo, o ohliadove sklo skafandra malo svitlotry. Harno dovkola y ni, ta jako
dyvytysia erez proste sklo, to za pivchvylyny mona j oslipnuty.
Donovan pohlianuv na termometr na zapjastku skafandra.
Oho! Visimdesiat gradusiv!
Pauell hlianuv na svij termometr i skazav:
Hm-m zabahato. o , atmosfera, sam rozumije.
Na Merkuriji? Ty o, z hluzdu zjichav?
Naspravdi vin ne zovsim bezpovitrianyj, i tut je jaka atmosfera, niby mi inym
pojasnyv Pauell. Vin probuvav prykripyty binok do ohliadovoho skla na olomi, ale nezhrabni
paci skafandra sluchalysia pohano.
Nad poverchneju stelysia tumane. Ce vypary letkych elementiv, a tako spoluk, o jich
ne moe vtrymaty gravitacija Merkurija. Ty znaje, o ce selen, jod, rtu, halij, kalij, vismut,
letki okysly. Vyparovuvannia potrapliaju u ti i kondensujusia, vydiliajuy teplo. o na
zrazok gigantkoho perehinnoho kuba. Jakby ty vymknuv lichtar, to, moe b, pobayv, o cej
bik skeli vkrytyj siranym inejem, abo rtutnoju rosoju.
To dribnyci. Jaki tam visimdesiat gradusiv nai skafandry vytrymaju.
Pauell nareti pryladnav binok i stav schoyj na slymaka z rikamy-oyma. Donovan
naprueno ekav.
Bay o-nebu?
Pauell vidpoviv ne zrazu, a koly vidpoviv, holos joho buv spovnenyj tryvohy.
Na obriji temna pliama. Mabu, selenove ozero. Vono j povynno tam buty. Ale Spidi
ja ne bau.
Pauell zaliz na plei robota j obereno vyprostavsia, ob krae bayty. Jaku chvyliu
vin pyno vdyvliavsia vdalynu.
Zdajesia Zdajesia Tak, ce vin! Siudy jde!
Donovan vdyvliavsia tudy, kudy pacem pokazuvav Pauell. U nioho ne bulo binoklia, ale
j vin pomityv maleku ornu ciatku na tli slipuoho siajannia krystaliv.
Ja bau joho! zakryav vin. Pojichaly!
Pauell znovu siv na plei robota i liasnuv rukoju po zdorovennych, jak boka, hrudiach
svoho Hargantiua.
Vpered!
Davaj, davaj! repetuvav Donovan, vdariajuy robota pjatkamy, niby pryporiujuy
konia.

Roboty ruyly. U bezpovitrianomu prostori ne uty bulo hluchoho hupannia jichnich

rozmirenych krokiv, a erez syntetynu tkanynu skafandriv zvuk te ne pronykav. Viduvalosia lye rytmine pohojduvannia.
vyde! zakryav Donovan, ale rytm ne zminyvsia.
Daremno starajesia, vidhuknuvsia Pauell. Cej metalobrucht moe ruchatysia z
odnijeju vydkistiu.
Vony probylysia kri ti, i naraz sonce zalylo jich svojim bilo-hariaym prominniam.
Donovan mymochi pryhnuvsia.
Nu j nu! y to meni zdajesia, y spravdi tak pee?
e bi pektyme, poulasia pochmura vidpovi. Pynuj Spidi!
Robot SPD-13 buv ue dosy blyko, i joho mona bulo rozdyvytysia v usich detaliach.
Gracizne, jak vylyte, tilo viddzerkaliuvalo slipui zajyky, koly vin lehkoju pruynnoju
chodoju krokuvav po nerivnij poverchni. Joho imja Spidi 4 pochodylo vid abrevitury
SP, o oznaala joho marku, ale vodnoas pidchodylo jomu, oskiky roboty modeli SPD buly
najprudkiymy z usich, o jich vypuskala rma Junajted Stejts Robots end Mekenikel Men
Korporejn.
Hej, Spidi! vyhuknuv Donovan, nesamovyto rozmachujuy rukamy.
Spidi! huknuv i Pauell. Idy siudy! Dystancija mi liumy i robotom-blukacem
vydko zmenuvalasia, bi zavdiaky zusylliam Spidi, ni upovinenij chodi zastarilych za
desia rokiv konej Donovana j Pauella.
Vony buly nadto blyko, ob ne pomityty, o choda Spidi jaka nevpevnena vin pochytuvavsia z boku na bik. Pauell zamachav rukoju i hranyno zbiyv zvuk svoho kompaktnoho, vmontovanoho v olom radiperedavaa, hotujuy kryknuty e raz. Ta Spidi ve jich
pomityv.
Naraz vin zupynyvsia i jakyj as stojav, le pochytujuy, niby vid lehkoho vitru.
Vse harazd! hukav Pauell. Priamuj do nas, chlope!
Upere v navunykach Pauella prolunav holos Spidi:
Oce zdorovo! Davajte pohrajemo! Vy lovyte mene, a ja vas. Kochannia ne rozluy
nas. Ja maleka kvitoka, zapana ja maleka kvitoka Urra! Povernuvy, vin tak
vydko pomav nazad, o z-pid joho pjat poletily hrudky speenoji pyliuky.
Ostanni slova, o vin jich huknuv zdaleku, buly: Roste maleka kvitoka pid stolitnim
dubom. Vidtak poulosia dyvne metaleve klacannia, jake, molyvo, oznaalo, o na robota
napala hykavka.
Donovan tycho skazav:
Zvidky vin uziav viri Hilberta i Selivana? Posluchaj, Gregu, vin vin pjanyj abo o
take.
Jakby ty meni ne skazav, ja b i ne zdohadavsia, vidpoviv Pauell z hirkotoju v holosi.
-Vertajmo do skeli, v zatinok, bo ja ve pidsmauju.
Napruenu tyu poruyv Pauell.
Po-pere, Spidi ne pjanyj ce e liudyna. Spidi robot, a roboty ne pjaniju. I vsetaky z nym o neharazd, a ce te same, o dlia liudyny spjaninnia.
Jak na mene, to vin pjanyj, riue skazav Donovan, i naskiky meni vidomo, vin
dumaje, o my tut z nym hrajemosia v pimurky. A nam ne do ihraok. Jdesia pro yttia abo
smer, i smer, pravdu kauy, stranu.
Harazd, ne hariakuj. Robot je robot. Jak tiky diznajemosia, o v niomu zlamalosia,
my zmoemo joho polahodyty.
Diznajemo ovno dokynuv Donovan.
Pauell propustyv ironiju povz vucha.
4 Speedy (angl.) vydkyj, sprytnyj.

 Spidi udovo prystosovanyj do merkurinkoho seredovya. Ale cej rajon, vin obviv kruhom rukoju, nezvyajnyj, z javnoju anomalijeju. Ot de zakovyka. Zvidky, napryklad,
vzialysia ci krystaly? Vony mohly utvorytysia z ridyny, jaka povino zastyhla. Ale de vziatysia
takij hariaij ridyni, ob vona mohla zastyhnuty pid soncem Merkurija?
Vulkanine javye, vyslovyv zdohad Donovan.
Pauell napruyvsia.
Ustamy dytyny poav vin dyvnym, niby uym, holosom i zamovk. Todi ozvavsia
znovu: Posluchaj, Majku, o ty skazav Spidi, koly posylav joho po selen?
Dlia Donovana take zapytannia bulo nespodivanym.
A diko joho znaje. Ne pamjataju. Ja tiky skazav jomu prynesty selen.
Nu, ce ja znaju. Ale jak? Sprobuj pryhadaty tono.
Ja skazav Aha Ja skazav: Spidi, nam treba trochy selenu. Ty moe distaty joho
tam-to j tam-to. Pidy j prynesy. Oce j use. A ty chotiv, ob ja jak skazav?
Ty ne skazav jomu, o ce nevidkladna sprava, ni?
A dlia oho? I tak jasno.
Pauell zitchnuv:
Tut ue niym ne zarady my vtrapyly v chalepu.
Vin zliz zi svoho robota i siv, prytulyvy spynoju do skeli. Donovan pidsiv do nioho, i
vony vzialysia za ruky. A tam, de kinalasia ti, paliue sonce, zdavalosia, atuvalo na nych,
jak kit na myu. Poriad stojaly nevydymi v temriavi dva veletenki roboty j dyvylysia na nych
mianym ervonym svitlom svojich fotoelektrynych oej nezvoruni, spokijni, bajdui.
Bajdui! Taki, jak i ve cej otrujnyj Merkurij mala planeta, o prynosy velyke neastia.
U navunykach Donovan pouv napruenyj holos Pauella:
Teper sluchaj. Davaj ponemo z trioch zakoniv robototechniky zakoniv, jaki micno
vkarbovano v pozytronnyj mozok robota. U temriavi vin poav zahynaty paci. Ote, popere, robot ne moe zapodijaty kody liudyni abo dopustyty, ob liudyni bulo zavdano
kody.
Pravyno!
Po-druhe, viv dali Pauell, robot musy pidkoriatysia nakazam liudyny, jako ci
nakazy ne superea Peromu zakonu.
Pravyno!
Po-tretie, robot povynen dbaty pro svoju bezpeku, poky ce ne superey Peromu i
Druhomu zakonam.
Pravyno. I do oho my dijly?
Same cym vse j pojasniujesia. Superenosti mi usima cymy zakonamy vrivnovaujusia riznyceju pozytronnych potenciliv u mozku. Skaimo, robot naraajesia na nebezpeku
j usvidomliuje ce. Potencil, o utvoriujesia zhidno z Tretim zakonom, prymuuje joho povernutysia nazad. Ale ujavy sobi, o ty poslav joho tudy, de na nioho yhaje nebezpeka. Todi
Druhyj zakon utvoriuje protylenyj potencil, vyyj za poperednij, i robot vykonuje nakaz,
ryzykujuy vlasnym isnuvanniam.
Harazd, use ce meni vidomo. I o z toho?
Davaj vimemo istoriju zi Spidi odna z najostanniych modelej specilizovana j
doroha, jak linkor. Joho ne tak-to j lehko znyyty.
Nu, a dali?
A dali te, o Tretij zakon zaprogramovano v modeliach SPD osoblyvo syno na
ciomu naholouju i instrukciji. Robot cijeji modeli prahne bu-o unyknuty nebezpeky. A
ty, posylajuy Spidi po selen, dav komandu neuvano, niby mi inym, ne naholosyv na jiji
valyvosti, a tomu potencil, povjazanyj z Druhym zakonom, buv nadto slabkyj. O tobi j pojasnennia.
Harazd, davaj dali. Zdajesia, ja rozumiju.

 Ote, ty rozumije, pro o jdesia? Tam, bilia selenovoho ozera, jaka nebezpeka.
Vona zrostaje, jak tiky robot nablyajesia do ozera, i na pevnij vidstani vid nioho potencil
Tretioho zakonu, nadzvyajno vysokyj z samoho poatku, zrivniujesia z potencilom Druhoho zakonu, nykym iz samoho poatku.
Donovan schvyliovano skoyv na nohy.
Jasno! Vstanovliujesia rivnovaha: Tretij zakon ene joho nazad, a Druhyj upered
Ot vin i kruliaje dovkola ozera po liniji, de dije rivnovaha potenciliv. I jako my
nioho ne prydumajemo, vin i dali kruliatyme, jak u staromu dobromu zaarovanomu koli
Po chvylynnij movanci vin provadyv dali:
I erez te, mi inym, vin robysia niby pjanym. Pry rivnovazi potenciliv dijanis
polovyny pozytronnych zjedna v mozku poruujesia. Ja ne fachive z robototechniky, ale ce
oevydno. Molyvo, vin utratyv kontro nad tymy samymy astynamy svoho voliovoho mechanizmu, o jiji pjana liudyna. Due mylo!
Ale jakby znaty, vid oho vin bihaje.
Ty sam zdohadavsia. Vulkanini javya. De tam, bilia selenovoho ozera, z nadr Merkurija prosoujusia gazy. Siranokyslyj gaz, vuhlekyslota j okys vuhleciu. Ce zabahato, ta e
j pry takij temperaturi.
Donovan prokovtnuv slynu.
Okys vuhleciu plius zalizo daje letkyj zaliznyj karbonil.
A robot, skazav Pauell, ce perevano zalizo. I pochmuro dodav: My vpaly
v rozdumy, o sami po sobi nioho ne daju. My zjasuvaly vse, krim odnoho: o treba robyty?
Sami my ne moemo distaty selenu vin nadto daleko. Ne moemo my j poslaty cych konej, bo bez nas vony tudy ne pidu. A vidvezty nas tudy j nazad tak vydko, ob my ne vstyhly
pidsmaytysia, vony ne zmou. I zlovyty Spidi my ne moemo, bo cej telepe dumaje, o my
z nym hrajemosia, j do toho moe bihty istdesiat my na hodynu proty naych otyrioch.
Ale jako odyn z nas pide, kynuv probnyj kamine Donovan, i pidsmaysia, to
zalyysia druhyj
Tak, poulasia sarkastyna vidpovi, ce bude due zvorulyva ertva. Tiky toj
peryj, poky distanesia do ozera, navriad y zumije viddaty nakaz. A ja ne peven, o roboty
sami bez nakazu povernusia do skeli. Ujavy: my v dvoch trioch myliach vid ozera, nu vvaaj
u dvoch. Robot dolaje otyry myli za hodynu. My v svojich skafandrach moemo protrymatysia dvadcia chvylyn. Ale tut slid braty do uvahy ne lye speku. Soniana radicija v utraleti i nye ce te zahybe.
Hm-m, kachyknuv Donovan, brakuje desiaty chvylyn.
Dlia nas ce vse odno, o vinis. I e odne: ob potencil Tretioho zakonu zupynyv
Spidi na takij vidstani, tam povynno buty bahato okysu vuhleciu i pariv metalu j neodminno
oznaky koroziji. Vin tam ue kika hodyn, i de znattia, o ot-ot ne vyjde z ladu, skaimo,
kolinnyj suglob i vin ne perekynesia? My musymo ne prosto dumaty, a dumaty vydko!
Zapala hlyboka, pochmura, hnitiua movanka.
Perym poruyv jiji Donovan. Vin namahavsia poboroty chvyliuvannia, ale holos joho
tremtiv.
Nu harazd, skazav vin, oskiky my ne moemo zbiyty potencil Druhoho zakonu dodatkovymy nakazamy, to y ne varto bulo b zajty z inoho boku? Jako posylyty nebezpeku, to, vidpovidno, zbiysia j potencil Tretioho zakonu, i tak my povernemo joho nazad.
Pauell povernuvsia do nioho v nimomu zapytanni.
Posluchaj, obereno viv dali Donovan, ob vybyty joho iz zaarovanoho kola,
treba zbiyty koncentraciju okysu vuhleciu tam, de vin chody. Treba povernutysia na stanciju tam u nas cila analityna laboratorija!
Ato, pohodyvsia Pauell, ce stancija-rudnyk.

 udovo! Tam maje buty bahato avlevoji kysloty, jaka osaduje kacij.
Prysiahaju kosmosom, Majku, ty genij!
Moe, j tak, skromno pohodyvsia Donovan. Ja lye pryhadav, o avleva
kyslota pry nahrivanni rozpadajesia na vuhlekyslyj gaz, vodu i staryj, dobryj okys vuhleciu.
Kurs chimiji e z koledu, jak ty pamjataje.
Pauell skoyv na nohy i liasnuv robota-monstra po mechaninij nozi.
Hej! kryknuv vin. Ty vmije kydaty?
o, chaziajine?
Bu-o. Pauell podumky vylajav robota-tuhodumam schopyv skeliastyj ulamok
zavbiky z cehlynu. Vlu o cym u te hrono holubuvatych krystaliv za kryvoju triynoju.
Bay?
Donovan torknuvsia joho plea:
Nadto daleko, Gregu. Maje pivmyli.
Stryvaj, vidpoviv Pauell. Tut ve sekret u merkurinkij gravitaciji i syli joho
stalevoji ruky. Dyvy.
Oi robota zmirialy vidsta iz stereoskopinoju tonistiu mayny. Vin prykynuv vahu
kamenia i vidviv ruku nazad. U temriavi joho ruchy bulo pohano vydno, ale koly vin tupciuvav, uty bulo hluchi zvuky. I raptom kami ornoju ciatkoju vyletiv z tini na soniane
svitlo. Joho letu ne spyniav ni opir povitria, ni viter, i koly vin upav, priamo z centru holuboho hrona poletily druzky.
Pauell radisno zakryav:
Merij po avlevu kyslotu, Majku! Ue v napivzrujnovanij pidstanciji po dorozi do
tuneliu Donovan pochmuro ozvavsia:
Spidi vetajesia na naomu boci ozera, vidkoly my pohnalysia za nym. Ty pomityv?
Ajake.
Mabu, choe pohratysia z namy. O my jomu pohrajemo!
Za kika hodyn vony povernulysia z trylitrovymy slojikamy biloho chimikatu i pochmurymy oblyiamy. Batareji fotoelementiv vychodyly z ladu e vyde, ni vony spodivalysia.
Na svojich kerovanych robotach vony vyjichaly na sonce j zoseredeno popriamuvaly do
Spidi.
Spidi nekvapom postrybav jim nazustri.
O i znovu my. Urra! Chto zjis sim mikiv hreanoji vovny, toj bude povnyj!
Zaraz my tebe nahodujemo, burknuv Donovan. Vin ue mliavyj, Gregu!
Ja pomityv, sturbovano vidpoviv Pauell. Jako zvolikaty dove, cej okys dokonaje joho.
Vony nablyalysia obereno, maje krakoma, ob ne spolochaty nedoumkuvatoho robota. Pauell, cho i buv ie nadto daleko vid nioho, laden buv prysiahnutysia, o Spidi ve
hotovyj strimgolov dremenuty vid nych.
Davaj! vydychnuv vin. Liu do trioch! Raz dva
Dvi stalevi ruky odnoasno vykynulysia vpered, i dva skliani slojiky poletily paralenymy
duhamy, vysviujuy, jak dimanty, v prominni pekuoho soncia. Vony rozbylysia na skalky,
ale zvuku ne bulo uty: lye pozadu Spidi zakluboylasia chmarka avlevoji kysloty. Pauell
znav, o na hariaomu merkurinkomu sonci vona ypityme, jak sodova voda.
Spidi na my upjavsia oyma v tu chmarku, vidtak povino obernuvsia j tak samo povino
poav nabyraty vydkis. erez pjatnadcia sekund vin lehkym valom mav do liudej. Pauell
ne mih rozibraty, o hovoryv Spidi, koly bih, ale jomu vulosia o niby myne liubov,
zivjanu kvity
Pauell povernuvsia do Donovana.
Nazad, do skeli, Majku! Vin ue vybyvsia iz svojeji koliji, teper spryjmatyme nakazy.
Meni ve staje hariae.

Vony zadribotily v zatinok na svojich tychochidnych robotach. Koly uvijly v ti i viduly

pryjemnu procholodu, Donovan ohlianuvsia.
Gregu!!!
Pauell ozyrnuvsia i le ne zakryav: Spidi povino, due povino, viddaliavsia. Vin znovu
vchodyv u svoju koliju, u svoje zaarovane kolo, postupovo nabyrajuy vydkis. erez binok vin, zdavalosia, buv zovsim blyko. Naspravdi vin buv nedosianyj.
Za nym! vyhuknuv Donovan i pustyv svoho robota vpered, odnak Pauell zupynyv
joho:
Marna sproba, Majku, ty joho ne zlovy. Vin stys kulaky, viduvajuy sebe zovsim
bezporadnym na pleach u robota.
Jak e ce ja ne pomityv na kika sekund ranie, chaj jomu hre? Majku, my zhajaly
as.
Treba e kysloty, napoliahav Majkl.
Koncentracija bula nedostatnia.
Tut i semy tonn ne vystay. A cho by jiji i bulo vdosta, vse odno pryvezty ne vstyhly
b. Okys zjis joho, neve ty ne zbahnuv, Majku?
Ni, pryznavsia Donovan.
My lye vstanovyly novu rivnovahu. Koly my dodajemo okysu vuhleciu i vidpovidno
posyliujemo potencil Tretioho zakonu, vin vidstupaje nazad, poky znovu ne nastaje rivnovaha. A koly okys vuhleciu vyparovujesia, vin znovu prosuvajesia vpered.
Ta ce te same zaarovane kolo, v holosi Pauella vuvavsia vidaj. My moemo
vidtovchnuty Druhyj zakon i vytiahuvaty Tretij, odnak nioho ne dobjemosia my moemo
lye zminyty rive rivnovahy. My povynni vyjty za mei oboch cych zakoniv.
Vin pidihnav svoho robota blye do Donovanovoho, i teper vony sydily na pleach metalevych gigantiv odyn proty odnoho, oblyia v oblyia nevyrazni tini v temriavi.
Majku! proepotiv Donovan. Ce kine? Hadaju, o slid povernutysia na stanciju, zaekaty, poky ostatono ne vyjdu fotoelementy, potysnuty odyn odnomu ruky, pryjniaty cinistyj kalij i pomerty, jak lyy dentmenam.
Vin korotko posmichnuvsia.
Majku, serjozno povtoryv Pauell, my povynni povernuty Spidi.
Ja znaju.
Majku, znovu skazav Pauell i, trochy povahavy, viv dali: Je e i Peryj zakon,
ja dumav pro nioho j ranie, ale ce ve koly my popademo v bezvychi.
Donovan podyvyvsia na nioho, j holos joho povaviav:
My zaraz same v bezvychidnomu stanovyi.
Harazd. Zhidno z Perym zakonom, robot ne moe dopustyty, ob erez joho bezdijanis liudyni bulo zapodijano kodu. Druhyj i Tretij zakony ne mou protystojaty ciomu.
Ne mou, Majku.
Navi koly robot napolovynu zvychnuvsia? Vin e pjanyj, chiba ty ne bay?
Ryzykovano, zvyajno.
Harazd, o ty zbyrajesia robyty?
Ja zaraz vyjdu na sonce i podyvliusia, jak dijatyme Peryj zakon. Jako ce ne poruy
rivnovahy, to Diko z nym, chiba ne odnakovo, zaraz y erez kika dniv.
Stryvaj, Gregu. Je e zakony liudkoji povedinky. Ty ne povynen vychodyty tak, jak
oce vyriyv. Davaj rozihrajemo, ty povynen daty j meni molyvis.
Harazd. Davaj, chto peryj zvede v kub yslo otyrnadcia.
I maje nehajno vidpoviv:
2744.
Donovan viduv, jak robot Pauella ruyv, zaepyvy joho robota. Za chvyliu Pauell buv
na sonianomu svitli. Donovan ve chotiv buv kryknuty, ale vasno strymavsia. Zvyajno, cej
ybajholova zazdalehi pidrachuvav, skiky bude otyrnadcia u kubi. Na nioho ce schoe.

Sonce peklo nemyloserdno, i Pauell viduv, o v nioho straenno zasverbiv poperek.

Oevydno, navijuvannia. A moe, syne vyprominiuvannia poalo pronykaty navi kri skafandr.
Spidi sposterihav za nym movky, bez otych virovanych nisenitny, jaki zvyk vyhukuvaty zamis pryvitannia. o , i na tim spasybi! Ale pidijty blye vin ne navaujesia.
Do Spidi bulo ve metriv trysta, koly vin poav obereno vidstupaty i Pauell zupynyvsia. Vin ziskoyv z svoho robota na grunt, ukrytyj krystalamy. Vusebi poletily druzky.
Vin iov upered. Grunt buv pianyj, nohy kovzaly na krystalach, pry nykij syli gravitaciji jty bulo vako. Prypikalo v pidovy. Vin ohlianuvsia erez plee na ornu ti vid skeli j
zrozumiv, o zajov nadto daleko j ue ne zmoe povernutysia ni sam, ni z dopomohoju svoho
staromodnoho robota. To abo Spidi, abo nichto. Jomu stysnulo v hrudiach.
Dosy! Pauell zupynyvsia.
Spidi! poklykav vin. Spidi! Lyskuyj suasnyj robot poperedu zavahavsia i zupynyvsia, a todi pozadkuvav znovu.
Pauell namahavsia vklasty v holos jakomoha bie blahannia i zrozumiv, o bahato zusy dlia cioho ne treba.
Spidi, ja povynen vernutysia v ti, inake sonce spaly mene. Abo yttia, abo smer.
Spidi, ne kydaj mene!
Spidi zrobyv krok upered i zupynyvsia. Vin zahovoryv, ale Pauell a zastohnav, pouvy
joho slova: Ty ley i chvorij, pro oduannia ne mrij
Sylo nebesna, proepotiv Pauell, koly holos stych.
Speka bula nesterpna! Krajem oka vin naraz ulovyv jakyj ruch i rizko obernuvsia. Te,
o vin pobayv, vrazylo joho: gigantkyj robot, na jakomu vin ranie jichav, jov do nioho.
Probate, chaziajine, zahovoryv robot. Ja ne povynen ruchatysia bez chaziajina,
ale vam zahrouje nebezpeka.
Zvyajno, potencil Peroho zakonu ponad use. Ale jomu ne potribna cia stara kapa,
jomu potriben Spidi. Vin odijov ubik i nesamovyto zakryav:
Ne pidcho do mene! Nakazuju tobi zupynytysia!
Ale podolaty potencil Peroho zakonu bulo nemolyvo.
Vam zahrouje nebezpeka, chaziajine, tupo povtoryv robot.
Pauell u rozpai ozyrnuvsia. Vin ue pohano bayv, u mozku krutyvsia rozpeenyj vychor, vlasne dychannia obpaliuvalo joho, i vse dovkola bulo niby v tumani.
Vin e raz zakryav u vidaji:
Spidi! Ja pomyraju, diko tebe bery! De ty? Spidi! Ty meni potriben!
Vin toyvsia nazad u slipomu prahnenni vidijty vid gigantkoho robota, koly viduv stalevi paci na svojij ruci i v joho vuchach prolunav sturbovanyj i vynuvatyj holos metalevoho
tembru:
efe, o vy tut robyte? I o ja robliu Ja prosto rozhubyvsia
Nioho, nioho, kvolo proepotiv Pauell. Nesy mene u ti, do skeli i to vydko!
Vin e pouv, jak joho pidnialo v povitria i vydko poneslo, vostannie viduv hariayj
podych speky i zneprytomniv.
Koly vin pryjov do tiamy, nad nym schylyvsia Donovan, sturbovano usmichajuy.
Nu, jak tobi, Gregu!
udovo! vidpoviv vin. A de Spidi?
Tut vin. Ja posylav joho do inoho selenovoho ozera nakazav bumo prynesty selen. Vin povernuvsia erez sorok dvi chvylyny j try sekundy, ja zasikav. Vin e ne zakinyv
vybaatysia za ote svoje chodinnia po zaarovanomu kolu. Vin ne nasmiliujesia blyko do
tebe pidchodyty, bojisia, o ty joho svarytyme.
Tiahny joho siudy, zveliv Pauell. To ne joho vyna. Vin prostiahnuv ruku j
micno Potys metalevu ruku Spidi.
Vse harazd, Spidi. A znaje, Majku, pro o ja oce podumav?

 Znaju!
Harazd, vin poter oblyia: povitria bulo arivno procholodne. Znaje, koly my
tut use zalahodymo i Spidi projde poliovi vyprobuvannia, nas poliu na kosminu stanciju
Ne moe buty!
Moe! Prynajmni tak meni skazala stara ledi Kelvin pered tym, jak my maly letity
siudy. Ale ja nioho ne skazav, bo zbyravsia oprotestuvaty takyj zadum.
Oprotestuvaty! vyhuknuv Donovan. Ale
Znaju. Teper use harazd. Dvisti simdesiat try gradusy nye nulia! o moe buty
pryjemnie!
Kosmina stancija, skazav Donovan. Nu o , ja hotovyj.

erez pivroku chlopci zminyly svoju dumku. Polumja veletenkoho soncia zminylosia
mjakoju pimoju kosminoho prostoru, ale peremina zovninioho seredovya malo o oznaaje, koly maje spravu z eksperymentanymy robotamy. Jake b ne bulo tlo, postijno dovodysia buty vi-na-vi iz tajemnyym, zahadkovym pozytronnym mozkom, jakyj, za slovamy
otych genijiv z loharyfminymy linijkamy, povynen praciuvaty tak i ne inake.
Prote ne mynulo j dvoch tyniv jichnioho perebuvannia na stanciji, jak Donovan i Pauell
perekonalysia, o pozytronnyj mozok moe praciuvaty j inake i hodi spodivatysia na te, o
vin praciuvatyme tak, jak zadumaly konstruktory.
Gregori Pauell itko j vyrazno skazav:
Tyde tomu my z Donovanom zmontuvaly tebe. Vin nasupyv brovy j smyknuv
sebe za kinyk rudoho vusa.
U kajut-kompaniji Sonianoji stanciji 5 bulo tycho, lye de unyzu mjako dzyav
potunyj vyprominiuva.
Robot KTI sydiv neruchomo. Polirovanyj metal joho tila vyblyskuvav u svitli jaskravych
lamp, a ervoni vohnyky fotoelementiv oej pyno dyvylysia na zemlianyna, o sydiv po toj
bik stolu.
Pauell poborov u sobi raptovyj napad rozdratuvannia. U cych robotiv jake specyne
myslennia. Aha-a, try zakony robototechniky diju. Povynni dijaty. Na rmi JU.S.Robots
usi, vid samoho Robertsona do prybyranyci, mou pidtverdyty ce. Ote, KT-1 robot nadijnyj! I vse Mode KT reprezentuvala nove pokolinnia robotiv, a cej peryj, doslidnyj
ekzempliar. A matematyni zakarliuky na paperi ne zavdy najkrae zaspokojennia pered
faktamy.
Vreti-ret robot zahovoryv. U joho holosi viduvavsia cholodnyj tembr nerozlunyj
suputnyk metalevoji membrany.
Vy usvidomliujete vsiu serjoznis takoji zajavy, Pauelle?
Ale chto e povynen buv tebe zrobyty, Kjuti, rozviv rukamy Pauell. Ty sam prypuskaje, o tvoja pamja tyde tomu vynykla z absoliutnoji poronei. Ot ja tobi j pojasniuju. Donovan i ja zibraly tebe z pryslanych nam detalej.
Kjuti z tajemnyym vyhliadom pyno rozhliadav svoji dovhi hnuki paci. U ciu my vin
jako dyvno buv schoyj na liudynu.
Ja hadaju, o maje buty pravdopodibnie pojasnennia, ni ce. Meni zdajesia nejmovirnym, o vy mene zrobyly.
Zemlianyn nespodivano zasmijavsia:
omu?
Moete nazvaty ce intujicijeju. Poky o ce lye intujicija. Odnak ja chou vstanovyty
pravdu. Nyzka loginych sude neodminno pryvede do istyny. Ja dijdu do neji.
Pauell vstav i peresiv na kraj stolu, blye do robota. Vin nespodivano viduv sympatiju
do cijeji dyvakuvatoji mayny, neschooji na zvyajnych robotiv, jaki staranno vykonuvaly
specini zavdannia vidpovidno do zaprogramovanych pozytronnych zvjazkiv.
Vin poklav ruku na staleve plee Kjuti: metal buv cholodnyj i tverdyj.
Kjuti, skazav vin, ja sprobuju tobi deo pojasnyty. Ty peryj robot, jakyj zamyslyvsia nad svojim vlasnym isnuvanniam i, jak na mene, peryj robot nastiky rozumnyj,
o moe zbahnuty navkolynij svit. Chodimo zi mnoju.
Robot neutno pidvivsia i ruyv za Pauellom. U vzutti z hruboji hubastoji humy vin
stupav bezumno. Zemlianyn natys knopku, j astyna stiny posunulasia vbik. Kri tovste prozore sklo stalo vydno kosminyj prostir, usijanyj zirkamy.
Ja ce bayv erez iliuminatory v maynnomu viddilenni, skazav Kjuti.
Znaju, skazav Pauell. Jak ty hadaje, o ce take?

 Same te, ym vono zdajesia. Zaraz za cym sklom orna pliamysta reovyna z malekymy jaskravymy ciatkamy. Ja znaju, o na vyprominiuva posylaje promeni do dejakych
z cych ciatok, zavdy do odnych i tych samych, i znaju tako, o ci ciatky peremiujusia i
razom z nymy peremiujusia j promeni. Ot i vse.
Harazd. A teper uvano vysluchaj mene. orna reovyna ce poronea. Poronea,
o prostiahlasia u bezmenis. Maleki jaskravi ciatky to velyezni masy napovnenoji
energijeju materiji. Vony kruhli. Dejaki z nych maju mijony my v dimetri. Dlia porivniannia skau, o stancija maje v dimetri vsioho odnu myliu. Vony zdajusia takymy malekymy
erez te, o perebuvaju nadzvyajno daleko. Ciatky, na jaki spriamovana energija naoho
prominnia, nabahato meni i mistiasia vid nas nabahato blye. Vony tverdi j cholodni, na
nych yvu liudy, jak o ja, mijardy liudej. Z odnoho takoho svitu pryletily j my z Donovanom. Nai promeni yvlia ci svity energijeju, jaku my beremo z odnijeji z cych rozarenych
ku, o mistysia porivniano blyko vid nas. My nazyvajemo ciu kuliu Soncem. Zaraz jiji ne
vydno vona po toj bik naoji stanciji.
Kjuti zastyh bilia iliuminatora, mov staleva statuja. Vin navi ne povernuv holovy, koly
spytav:
Z jakoji same toky vy prybuly? Pauell ohlianuv prostir.
On vona! Jaskrava taka, otam u kutku. My nazyvajemo jiji Zemleju. Vin usmichnuvsia. Stareka dobra Zemlia. Nas tam try mijardy, Kjuti, a tyniv erez dva i ja povernusia do nych.
Nespodivano dlia Pauella Kjuti zamuhykav o nezrozumile: nijakoji melodiji v tych
zvukach ne ulosia, cho nahaduvaly vony tychyj perebir strun. Vony prypynylysia tak samo
nespodivano, jak i poalysia.
Nu, a kudy ja podinusia? Vy ne pojasnyly moho isnuvannia Pauelle.
Vse due prosto. Speru stanciji dlia peredavannia sonianoji energiji na ini planety
obsluhovuvaly liudy. Ale erez speku, intensyvnu sonianu radiciju j elektronni buri praciuvaty jim bulo vkraj vako. Tomu z asom liudej zaminyly roboty. Teper dlia obsluhovuvannia konoji takoji stanciji potribno lye dvoje robotiv. My choemo zminyty i jich, i same dlia
cioho ty znadobyvsia. Ty predstavnyk najnovioho pokolinnia robotiv, najdoskonaliyj zpomi usich tych, jaki isnuvaly dosi. I jako ty pokae svoji molyvosti j dovede, o sam
dasy lad stanciji, liudy bie ne zjavliasia tut. Chiba o dostavliatymu zapasni astyny.
Vin znovu natys knopku, j metalina yrma kovznula na svoje misce. Pauell povernuvsia
do stolu, vziav jabluko, poter ob rukav i nadkusyv. Oi robota ervonym svitlom dyvylysia na
nioho.
I vy spodivajetesia, o ja poviriu v ciu nejmovirnu vyhadku? Za koho vy mene majete?
Pauell vid nespodivanky vypliunuv matook jabluka j obernuvsia ve ervonyj.
Jaka v dika vyhadka! Ce pravda!
Kjuti pochmuro vidpoviv:
Kuli energiji dimetrom v mijony my! Svit z trioma mijardamy liudej na niomu!
Bezmena poronea! Vybate, Pauelle, ale ja ne viriu. Ja dijdu do vsioho sam. Do pobaennia!
Vin povernuvsia i z pouttiam vlasnoji hidnosti zakrokuvav do vychodu. U dveriach
Kjuti projov povz Majkla Donovana, zhorda kyvnuv jomu j popriamuvav korydorom, ne
zvertajuy odnoji uvahy na zdyvovani pohliady, o joho provodaly.
Majkl Donovan skujovdyv rudoho uba j serdyto hlianuv na Pauella:
Pro o hovoryv cej chodiayj metalobrucht? U o vin ne viry?
Pauell z dosadoju smyknuv sebe za vusa i vjidlyvo skazav:
Na robot skeptyk. Vin ne viry, o my stvoryly joho, o isnuje Zemlia, kosmos,
zirky.
Spopely joho Saturn! Nam brakuvalo tiky boevinoho robota!

 Vin kae, o zbyrajesia do vsioho dijty sam.

Due pryjemno, hluzlyvo movyv Donovan. Spodivaju, vin zlaskavysia i pojasny use te meni, koly rozberesia. Tak ot! raptom spaleniv vin. Koly ocia kupa zaliza
pone j zi mnoju tak patiakaty, ja polamaju jomu chromovanyj chrebet.
Vin rizko siv, vytiah iz vnutrinioji kyeni pidaka pryhodnykyj roman u mjakij deevij
opravi.
Cej robot z mene vsi nervy vysotaje. Nadto vin dopytlyvyj!
Majkl Donovan nevdovoleno burav, umynajuy zdorovennyj sandvi iz salatom, koly,
pislia tychoho stuku v dveri, do kimnaty zajov Kjuti.
Pauell tut?
Vin zbyraje dani pro funkciji elektronnych
potokiv. Zdajesia, nasuvajesia buria, vidpoviv Donovan, ne perestajuy uvaty.
Uvijov Gregori Pauell i, ne vidryvajuy oej vid grakiv, o vin jich trymav u rukach,
vsivsia v krislo. Vin rozklav arkui z grakamy bilia sebe j zachodyvsia o pidrachovuvaty.
Donovan dyvyvsia erez joho plee, chrumkotiv salatom, rozsypajuy krychty. Kjuti movky
oikuvav.
Nareti Pauell pidviv holovu.
Potencil zeta zrostaje, ale povino. V usiakomu razi funkciji potokiv nestijki, i ja sam
ne znaju, oho ekaty. O, Kjuti, pryvit! A ja dumav, ty pynuje za montaem novoji sylovoji
yny.
Ue vse zrobleno, skazav tycho robot. I ja pryjov pohovoryty z vamy oboma.
O-o! Pauellovi stalo nezatyno. To sidaj. Ni, ni, ne na cej stile. Tut polamana
nika, a ty ne z lehkych.
Robot usivsia j bezturbotno skazav:
Ja pryjniav riennia.
Donovan okynuv joho serdytym pohliadom i vidklav nedojidenyj sandvi.
Koly ce ty pro svoji bezhluzdi
Pauell urvav joho neterpliaym ruchom.
Kay, Kjuti, my sluchajemo.
Ostanni dva dni ja zoseredyvsia na samoanalizi, movyv Kjuti, i dijov naproud
cikavoho vysnovku. A poav z jedynoho pravynoho prypuennia, jake mih zrobyty. Ja isnuju,
bo mysliu
O, Jupiter! prostohnav Pauell. Robot-Dekart!
Chto Dekart? vtrutyvsia Donovan. Posluchaj, neve my povynni sydity tut i sluchaty cioho metalevoho manijaka
Pomov, Majku!
Kjuti nezvoruno pravyv svojeji:
J odrazu postalo pytannia: u omu pryyna moho buttia?
U Pauella na vylyciach zachodyly ovna.
Ty mele durnyci. Ja ve kazav, o tebe pobuduvaly my.
A ne viry, dodav Donovan, to my zaliubky rozberemo tebe.
Robot blahano prostiah svoji dui ruky:
Ja nioho ne beru na viru. Bu-jaka hipoteza musy pidkripliuvaty logikoju, inake
vona nioho ne varta. A vae tverdennia, bucimto vy mene stvoryly, superey usim zakonam
logiky.
Pauell poklav ruku na stysnutyj kulak Donovana, strymujuy joho.
A oho ty tak kae?
Kjuti zasmijavsia. Ce buv ne liudkyj smich, a rade maynnyj skrehit, rizkyj, uryvastyj,
jak stukit metronoma, i tak samo odnotonnyj.
Pohliate na sebe, skazav vin nareti. Ja ne chou obrazyty vas, ale pohliate na
sebe! Materil, z jakoho vy zrobleni, mjakyj i vjalyj, vin nemicnyj i pozbavlenyj syly. Energiju

vin erpaje dlia sebe z maloproduktyvnoho okyslennia organinoji reovyny, na zrazok ocijeji.
Robot znevalyvo tynuv pacem u retky Donovanoho sandvia. Peridyno vy porynajete v son, i najmeni kolyvannia temperatury, atmosfernoho tysku, vologosti, intensyvnosti
vyprominiuvannia mou zakodyty vaij pracezdatnosti. Vy surohat! A z inoho boku, ja
doskonalyj, doverenyj vytvir. Ja priamo pohlynaju elektrynu energiju i vykorystovuju jiji
maje na sto procentiv. Ja vyhotovlenyj z micnoho metalu, perebuvaju postijno v svidomosti,
lehko perenou zminu v navkolyniomu seredovyi. Ce fakt. I koly do nioho doluyty cilkom
oevydne prypuennia, o odna istota ne moe stvoryty doskonaliu za sebe istotu, vaa
bezhluzda vyhadka rozvaliujesia.
Donovan zirvavsia z miscia, nasupyvy rudi brovy. Prokliony, jaki vin dosi buboniv sobi
pid nis, zazvualy itko i jasno.
Ach ty , metalevyj vylupku! Nu, harazd, jako ne my tebe stvoryly, to chto ?
Kjuti povano kyvnuv holovoju:
Sluno, Donovane. Ja dumav nad cym. Oevydno, mij tvore mav buty kudy mohutniym za mene, a tomu zalyajesia odne
Zemliany spantelyeno dyvylysia na Kjuti, a toj pravyv svojeji:
je osnovoju dijanosti tut, na stanciji? Komu my vsi tut sluymo? o pohlynaje
vsiu nau uvahu?
Vin pomovav, ekajuy na vidpovi. Donovan zdyvovano hlianuv na Pauella:
Bju ob zaklad, o cej idit v kostiumi z biloji bliachy toroy pro peretvoriuva energiji.
Ce pravda, Kjuti? nasmikuvato zapytav Pauell.
Ja hovoriu pro Tvorcia, poulasia cholodna j rizka vidpovi.
Ce bula ostannia kraplia, i Donovan vybuchnuv rehotom. Navi Pauell strymano zachychotiv.
Kjuti pidvivsia z miscia. Joho siajui oi perebihaly to na toho, to na toho.
I vse , tak vono i je. Mene ne dyvuje, o vy vidmovliajetesia poviryty v ce. Ja peven,
o vy obydva dovho tut ne zatrymajetesia. Pauell sam kazav, o spoatku sluyly tiky liudy,
potim ornovu robotu staly vykonuvaty roboty, i nareti zjavyvsia ja, ob keruvaty robotamy.
Ce nezapereni fakty, ale vy pojasniujete jich nelogino. Choete znaty istynu, o stoji za
vsim cym?
Davaj, Kjuti. Z toboju ne zasumuje.
Tvore spoatku stvoryv liudej najnyyj i porivniano prostyj typ, jakyj najlehe
vyhotovliaty. Postupovo vin zaminyv jich robotamy. Ce ve bula vya stupi. I nareti stvoryv
mene, ob ja mih zaminyty liudej, jaki e lyylysia. Vidnyni ja sluu hospodarevi! Tvorciu!
Durnyci! vyhuknuv Pauell. Tobi dovedesia vykonuvaty nai nakazy j trymaty
jazyk za zubamy, poky my ne perekonajemosia, o ty moe obsluhovuvaty konverter. Zrozumiv? Konverter, a ne Tvorcia. Jako ne spravysia, my tebe demontujemo. A teper moe
ity, jako tvoja laska. I vimy oci dani j pidyj jich jak slid.
Kjuti vziav graky z ruk Pauella i vyjov, ne promovyvy j slova. Donovan vako vidkynuvsia na spynku fotelia j schopyvsia za holovu.
My e matymemo klopotu z cym robotom. Vin zovsim z hluzdu zjichav!
Monotonne hudinnia konvertera v kimnati kontroliu posylylosia, zmiujuy iz potriskuvanniam liynyka Gejgera j kerivnym dzyanniam pivdesiatka sygnanych lampook.
Donovan vidirvavsia vid teleskopa j uvimknuv svitlo.
Promi zi stanciji 4 dosiah Marsa tono za rozkladom. Teper na mona vymknuty.
Pauell neuvano kyvnuv.
Kjuti vnyzu, v maynnomu viddilenni. Ja podam sygnal, i vin poturbujesia pro ce.
Hlia-no siudy, Majku, o ty dumaje pro ci cyfry?
Majk okynuv jich pohliadom i prysvysnuv:

 Oho! Ce te, o ja nazyvaju intensyvnym vyprominiuvanniam. Nae soneko rozvaajesia!

Oto, kyslo vidpoviv Pauell, nasuvajesia elektronna buria, i erez neji my opynylysia v kepkomu stanovyi. Na promi, skerovanyj na Zemliu, akurat na jiji liachu.
Vin rozdratovano vidsunuv svij stile vid stolu.
Nechaj jij hre! Tiky b ne poalosia do zminy. e je desia dniv Posluchaj, Majku,
spusty-no vnyz i poste za Kjuti, harazd?
Dobre. Ky meni myhdaliu.
Vin zlovyv kynutyj jomu paket i popriamuvav do lifta.
Lift mjako kovznuv unyz i zupynyvsia bilia vukoho trapa, o viv do prostoroho maynnoho viddilennia. Donovan spersia na poruia j hlianuv unyz. Velyezni generatory praciuvaly, a vakuumni trubky decymetrovoho peredavaa napovniuvaly stanciju nykym hudinniam.
Bilia peredavaa vin pobayv masyvnu j blyskuu posta Kjuti, jakyj uvano steyv za
drunoju robotoju grupy robotiv.
I raptom Donovan napruyvsia. Roboty, o zdavalysia karlykamy poriad z masyvnym
peredavaem, vyykuvalysia pered nym v odnu liniju, schylyvy holovy, a Kjuti povino pochodav vzdov erengy. Mynulo pjatnadcia sekund, i roboty z briazkotom, o perekryvav
navkolynij um, popadaly na kolina.
Donovan zakryav i vukymy schodamy kynuvsia vnyz. Nesamovyto rozmachujuy stysnutymy kulakamy, vin pidbih do robotiv. Joho oblyia stalo takoho samoho kolioru, jak i
vohnenno-rude volossia.
o vy tut zatijaly, telepni? Rozvote i berisia do roboty! Jako ne vstyhnete do
kincia dnia vse rozibraty, pereystyty j znovu zibraty, ja vypeu va mozok elektrynym
strumom!
oden z robotiv ne povoruchnuvsia.
Navi Kjuti jedynyj, chto ne stav na kolina buv nezvorunyj; vin upjavsia pohliadom u pochmuri nii veletenkoji mayny.
Donovan dobriae tovchnuv najblyoho robota.
Vstaty! hrymnuv vin.
Robot povino pidvivsia. Joho fotoelektryni oi dokirlyvo hlianuly na zemlianyna.
Nemaje inoho Tvorcia, krim Tvorcia, skazav robot, i KTI joho prorok!
o-o?
Donovan viduv, jak u nioho vpjalysia dvadcia par mechaninych oej i dvadcia metalevych holosiv prodeklamuvaly:
Nemaje inoho Tvorcia, krim Tvorcia, i KTI joho prorok!
Boju, vtrutyvsia Kjuti, o moji druzi teper sluchatymusia inoho, vyoho za
tebe.
A dzuky! Zabyrajsia he zvidsy! Z toboju ja potim pobalakaju, a z cymy yvymy
liakamy zaraz.
Kjuti povino zachytav svojeju vakoju holovoju:
Pereprouju, ale ty ne rozumije mene. Vony roboty, a ce oznaaje, o vony istoty
rozumni. Pislia toho jak ja prorik jim istynu, vony vyznaju tiky Tvorcia. Usi do odnoho. Vony
nazyvaju mene prorokom. Vin schylyv holovu. Ja ne vartyj toho, ale, molyvo
Donovan pereviv duch i pustyv pyku:
Neve? Ta chiba ce pohano? Ce prosto udovo! A teper posluchaj, o ja tobi skau,
ty, midna mavpo! Nemaje nijakoho Tvorcia, nemaje nijakoho proroka, i nemaje sumnivu
chto povynen viddavaty nakazy. Jasno? A teper he zvidsy! zareviv vin.
Ja pidkoriaju lye Tvorciu.
Do dika tvoho Tvorcia! Donovan pliunuv na peredavaa. O tvojemu Tvorciu.
I roby, o ja kau!

Kjuti ne ozyvavsia. Movaly j ini roboty, ale Donovan zbahnuv, o stanovye umy
zahostrylosia. Cholodne malynove svitlo v oach robotiv potemnialo, a Kjuti mov skamjaniv.
Bliuznirstvo, proepotiv vin, i v joho metalevomu holosi viduvalosia chvyliuvannia.
Kjuti pidstupyv blye. Donovan viduv, jak na nioho vpere nakotylasia chvylia strachu.
Robot ne mih maty pouttia hnivu cho v oach Kjuti vako bulo o uhadaty.
Vyba meni, Donovane, skazav robot, ale pislia vsioho, o stalosia, tobi ne
mona tut bie zalyatysia. Vidnyni tobi j Pauellu zaboroniajesia buvaty u prymienni puta
upravlinnia i v maynnomu viddilenni.
Vin zrobyv znak rukoju, i vmy dva roboty vchopyly Donovana za ruky j prytysly jich do
bokiv. Donovan ne vstyh i okom zmyhnuty, jak viduv, o joho vidirvaly vid pidlohy j uval
ponesly schodamy nahoru.
Gregori Pauell miscia sobi ne znachodyv u kajut-kompaniji: vin chodyv tudy-siudy, stysnuvy kulaky. Pohliadom, spovnenym bezsyloji liuti, vin okynuv zamkneni dveri j serdyto
zvernuvsia do Donovana:
Jakyj tebe diko tryknuv pliuvaty na peredavaa?
Majkl Donovan hlybe vmostyvsia v krisli j spereserdia stuknuv kulakamy ob poruia.
A o ja mav robyty z otym elektrykovanym opudalom? Ja ne zbyrajusia poturaty
mechanizmovi, jakoho sam zmontuvav.
Ne zbyrajesia? kyslo skazav Pauell. Ale ty sydy zaynenyj u kajut-kompaniji
pid ochoronoju dvoch robotiv. Ce oznaaje ne poturaty?
Zaekaj, daj tiky distatysia do bazy, ohryznuvsia Donovan, vony za ce poplatiasia. Roboty povynni korytysia nam. Ce Druhyj zakon.
Navio daremno balakaty? Vony nas ne sluchaju. I, molyvo, na ce je pryyna, jaku
my vyjavymo nadto pizno. Do rei, y znaje ty, o stanesia z namy, koly my prybudemo na
bazu?
Vin zupynyvsia pered krislom, u jakomu sydiv Donovan, i serdyto upjavsia v nioho
oyma:
o?
Ta tak, nioho osoblyvoho! Chiba o dovedesia popraciuvaty na kopaniach Merkurija rokiv z dvadcia, a moe, j posydity u vjaznyci na Ceri!
Pro o ty kae?
Pro elektronnu buriu, jaka nasuvajesia. Ty znaje, o jiji centr peretynatyme na
zemnyj promi? Ja vstyh vyrachuvaty ce, per ni robot vytiahnuv mene z krisla.
Donovan zblid.
Pokaraj mene Saturn!
A znaje, o stanesia z promenem? Ade oikujesia buria urahannoji syly! Vin strybatyme, jak blocha. I koly v cej as bilia kontronych pryladiv bude lye Kjuti, promi neodminno rozfokusujesia. A todi ve nichto ne dopomoe ni Zemli, ni nam!
Ne doekavy, poky Pauell vyslovy svoju dumku do kincia, Donovan liuto navalyvsia
na dveri. Dveri vidynylysia, i vin strimgolov vyletiv u korydor, ale tam jomu perepynyla liach
staleva ruka. Robot nezvoruno dyvyvsia na zadychanoho, agresyvnoho zemlianyna.
Prorok nakazav vam nikudy ne vychodyty. Prou!
Vin poviv rukoju, i Donovan vidstupyv. U kinci korydora z-za rohu zjavyvsia Kjuti. Vin
dav znak robotam-ochoronciam znyknuty, a sam zajov do komandyrkoji kimnaty, tycho
pryynyvy dveri.
Zadychajuy vid oburennia, Donovan nakynuvsia na Kjuti:
Ce perechody usiaki mei! Ty poplatysia za ciu komediju.
Bu laska, ne sersia, lahidno ozvavsia robot. U bu-jakomu razi ce povynno
bulo statysia. Ty sam bay, o vai funkciji vyerpaly sebe.
Pereprouju, Pauell uraz vypriamyvsia, o vy majete na uvazi, koly stverdujete,

o nai funkciji vyerpaly sebe?

Poky mene ne stvoryly, vidpoviv Kjuti, vy dohliadaly za Tvorcem. Teper ce mij
pryvilej, i jedynyj sens vaoho isnuvannia znyk. Neve ce ne jasno?
Ne zovsim, z hirkotoju skazav Pauell. o , po-tvojemu, my povynni robyty?
Kjuti vidpoviv ne zrazu. Vin sydiv tycho, niby pro o dumav. Potim odna ruka joho
prostiahlasia i obniala Pauella za plee. Druha schopyla Donovana za ruku j prytiahla joho
blye do sebe.
Vy obydva meni podobajetesia. Cho, zvyajno, i nyi istoty, z obmeenymy zdibnostiamy, ale ja j spravdi viduvaju do vas prychynis. Vy dobre posluyly Tvorcevi, i vin bude
vam vdianyj za ce. Teper vaa misija skinylasia, i vy, oevydno, dovho ne isnuvatymete. Ale
poky vy e isnuvatymete, vas budu zabezpeuvaty jieju, odiahom, dadu prychystok. Zvyajno, za umovy, o vy trymatymete podali vid puta upravlinnia j maynnoho viddilennia.
Vin nas vypychaje na pensiju, Gregu! zarepetuvav Donovan. Roby o-nebu!
Ce haba!
Posluchaj, Kjuti, my ne moemo prystaty na ce. Hospodari tut my! Cia stancija
stvorena takymy samymy liumy, jak i ja liumy, o yvu na Zemli i na inych planetach.
Ce vsioho-na-vsioho stancija dlia peredai energiji, a ty lye Nu, jak e tobi pojasnyty!
Kjuti povano pochytav holovoju:
Ce staje schoym na nastyrlyvu ideju. omu vy tak vidstojujete absoliutno chybne
ujavlennia pro yttia? Zahanovidomo, o rozumovi zdibnosti nerobotiv obmeeni. Ale tut
e je zakovyka
Vin znovu zadumavsia. Donovan liuto prosyav:
Jakby v tebe bula liudka zinomija, ja b jiji tak rozmaliuvav, o j ridna maty ne
vpiznala b.
Pauell krutnuv vusa j pryulyvsia:
Posluchaj, Kjuti, jako, po-tvojemu, taka planeta, jak Zemlia, vzahali ne isnuje, to
o todi ty bay u teleskop?
Vybate, ja ne zovsim rozumiju.
Zemlianyn posmichnuvsia:
Ot ja j upijmav tebe, ehe ? Vidtodi, jak my tebe zmontuvaly, ty kika raziv viv spostereennia za dopomohoju teleskopa, Kjuti. Ty pomityv, o dejaki z cych svitlovych ciatok u
teleskop maju vyhliad dyskiv?
A-a, on o! Ajake, zvyajno, pomityv. Ce proste zbiennia, ob tonie mona bulo
navodyty promi.
omu todi ne zbiujusia zirky?
Tobto ini ciatky? Nu o , my ne posylajemo tudy promeniv, ote, j zbiuvaty jich
nemaje potreby. Vybate, Pauelle, ale navi i vam maly b buty zrozumili taki rei.
Pauell pochmuro vtupyv oi v steliu.
Ale ty bay u teleskop bie zirok. Zvidky vony berusia? Zvidky vony berusia, pokaraj tebe Jupiter?
Kjuti nadokuylo vse ce.
Posluchajte, Pauelle, neve vy hadajete, o ja hajatymu as na te, ob tlumayty
konu optynu iliuziju, stvorenu naymy pryladamy? Vidkoly ce nai viduttia staly na odnu
nohu z jasnym svitlom suvoroji logiky?
Posluchaj! vyhuknuv Donovan, vypruavy z-pid drunioji, ale vakoji, metalevoji
ruky Kjuti. Davaj dyvytysia v kori. Navio vzahali potribni promeni? My dajemo tobi
choroe, logine pojasnennia. Ty moe daty krae?
Promeni, poulasia vpevnena vidpovi, vypuskaje Tvore dlia svojich vlasnych
cilej. Je rei, vin pobono zviv oi do steli, v jaki nam ne dano pronyknuty. U takych
vypadkach ja namahajusia lye sluyty i ne stavyty zapyta,
Pauell povino siv i tremtiaymy rukamy zatulyv oblyia.

 Vyjdy zvidsy, Kjuti! Vyjdy i daj meni podumaty.

Ja pryliu vam jiu, skazav Kjuti prymyrlyvo.
Pauell tiky zastohnav u vidpovi. Robot vyjov.
Gregu, chrypko proepotiv Donovan, my povynni dijaty riue. Pidstrojimo
jomu korotke zamykannia, koly vin toho ne ekatyme. Chliupnemo koncentrovanoji nitratnoji kysloty u sugloby.
Ne durij, Majku. Neve ty dumaje, o vin das nam pidstupytysia do nioho z nitratnoju kyslotoju v rukach? Treba z nym pohovoryty. My povynni perekonaty joho, ob vin
vpustyv nas na put upravlinnia, inake nam kine. U nas e je sorok visim hodyn.
Vin chytavsia nazad i vpered u bezsylij liuti.
Jakyj e dure stane perekonuvaty robota? Ce ce
Prynyzlyvo, dokinyv Donovan.
Hire!
Posluchaj! Donovan nespodivano zasmijavsia. A navio joho perekonuvaty?
Davaj pokaemo jomu. Zbudujemo inoho robota, priamo v nioho na oach. Jakoji vin todi
zaspivaje?
Oblyia Pauella rozplyvlosia v yrokij posmici. A Donovan viv dali:
Ujavy, jakyj vyhliad matyme joho zalizna pyka, koly vin baytyme nau robotu.
Roboty zvyajno vyhotovliajusia na Zemli, ale dostavliaty jich u kosmos prostie astynamy, jaki potim mona zibraty na misci. Ce, mi inym, unemolyvliuje vteu jakoho-nebu
skomplektovanoho j nalahodenoho na Zemli robota.
Bo koly b vyjavyly takoho robota-blukacia, o vyrvavsia na voliu, rma JU.S.Robots
zmuena bula b postaty pered suvorymy zakonamy, o zaboroniaju vykorystovuvaty robotiv
na Zemli.
O omu takym liudiam, jak Pauell i Donovan, dovodylosia zbyraty robotiv z okremych
astyn sprava nelehka j skladna. Pauell i Donovan e nikoly tak ne viduvaly vsich skladnoiv cijeji roboty, jak toho dnia, koly vony v montanomu prymienni poaly stvoriuvaty
robota pid pynym nahliadom KTI, Tvorcevoho proroka.
Robot prostoji modeli MS leav na stoli maje hotovyj. Pislia tryhodynnoji roboty lyalasia nezmontovanoju tiky holova. Pauell zupynyvsia, ob vyterty spitnile olo, j nevpevneno
hlianuv na Kjuti.
Te, o vin pobayv, ne mohlo joho zaspokojity. Try hodyny Kjuti sydiv movaznyj,
nezvorunyj. Joho j tak nevyrazne oblyia bulo teper niby maska.
Davaj mozok, Majku, nevdovoleno burknuv Pauell.
Donovan vidkryv hermetyno zakuporenyj kontejner, zapovnenyj mastylom, i vytiah z
nioho e odyn, menoho rozmiru. Rozpeatav joho, distav kuliu, o zberihalasia v hubastohumovij obolonci.
Donovan trymav joho due obereno, ce buv najskladniyj mechanizm iz tych, jaki
koly-nebu stvoriuvala liudyna. Pid tonekoju platynovoju kiroju kuli mistyvsia pozytronnyj mozok. V joho utlyvij, vytonenij strukturi buly zakladeni tono rozrachovani nejtronni zvjazky, jaki nasyuvaly konoho robota znanniamy.
Mozok pryjovsia akurat do erepnoji korobky robota, o leav na stoli. Joho zakryla
blakytna metaleva zaslinka, micno pryvarena malekym atomnym spalachom. Fotoelektryni
oi pidkliuyly obereno, tuho vkrutyly jich u hnizda i pokryly tonekym prozorym plastykom, o svojeju micnistiu ne postupavsia kryci. Lyylosia tiky oyvyty robota elektrynym
impusom vysokoji napruhy, i Pauell potiahnuvsia do vmykaa.
A teper dyvysia, Kjuti. Dyvy uvano.
Klacnuv vmyka, i poulosia dzyannia z lehkym potriskuvanniam. Dvoje zemlian iz
chvyliuvanniam schylylysia nad svojim tvorinniam.
Spoatku le voruchnulysia kincivky, potim pidvelasia holova, MS spersia na likti j
nezhrabno zliz zi stolu.

Joho choda bula nevpevnena, i zamis toho, ob hovoryty, vin dvii vydav jaki nevyrazni, schoi na skrehit zvuky.
Nareti v nioho prorizavsia itkyj, vyraznyj holos:
Ja chotiv by poaty praciuvaty. Kudy meni jty?
Donovan stupyv do dverej.
Unyz po schodach, skazav vin. Tam tobi skau, o robyty.
Robot piov, a dvoje zemlian zalyylysia naodynci z Kjuti, kotryj i dosi movav.
Nu, skazav Pauell z posmikoju, teper ty viry, o my zrobyly tebe?
Vidpovi Kjuti bula korotka j kategoryna.
Ni! zajavyv vin.
Posmika Pauella zastyhla, a todi povino spovzla z oblyia. Donovan zakliak z vidkrytym rotom.
Vybate, skazav Kjuti spokijno, vy lye zibraly dokupy hotovi astyny. Vy blyskue zrobyly ciu robotu, ja hadaju ce instynkt. Ale naspravdi vy ne stvoryly robota. Okremi
astyny zjavylysia z voli Tvorcia.
Posluchaj, zadychajuy, prochrypiv Donovan, ci astyny vyhotovyly na Zemli j
nadislaly siudy.
Nu, harazd, harazd, prymyrlyvo vidpoviv Kjuti, ne budemo spereatysia.
Ni, ja chou skazaty! zemlianyn stupyv upered i micno schopyv metalevu ruku robota. Jakby ty proytav knyhy v naij bibliteci, vony b tobi vse pojasnyly tak, o v tebe ne
lyylosia b odnoho sumnivu.
Knyhy? Ja jich usi pereytav. Cikavo.
Jako ytav, vtrutyvsia v rozmovu Pauell, to pro o hovoryty? Ty ne zaperey jichnich dokaziv! Prosto ne zmoe!
Pereprouju, Pauelle, u holosi Kjuti prozvualy spivutlyvi notky, ale ja ne spryjmaju jich jak serjozne derelo informaciji. Vony tako sprava ruk Tvorcia j pryznaajusia
dlia vas, a ne dlia mene.
omu ty tak vvaaje? pocikavyvsia Pauell.
Bo ja, jak istota rozumna, zdatnyj vyvesty istynu z aprirnych poloe. Vy cho i
nadileni rozumom, prote nespromoni robyty toni vysnovky, vam potribno pojasniuvaty vae
isnuvannia. Ce j zrobyv Tvore. Te, o vin naynyv vas smichovynnymy idejamy pro daleki
svity j liudej, ce, bezpereno, na krae. Oevydno, va mozok nadto prymityvnyj, ob
spryjniaty absoliutnu istynu. Odnak, koly Tvorcevi treba, ob vy viryly vaym knyham, ja z
vamy ne spereatymu.
Vychodiay z kimnaty, vin obernuvsia i skazav lahidnym tonom:
Ne urisia. U sviti, o joho stvoryv Tvore, je misce dlia vsich. Dlia vas, bidnych
liudej, tako je misce. Vono cho j skromne, ale koly vy budete dobre povodyty, to distanete
vynahorodu.
Vin vyjov z blaennym vyhliadom, jak i lyy proroku Tvorcia, a dvoje liudej unykaly
dyvytysia odyn odnomu v oi.
Nareti Pauell peresylyv sebe:
Chodimo spaty, Majku. Ja zdaju.
Posluchaj, Gregu, spokijno movyv Donovan, a y ne zdajesia tobi, o vin maje
raciju? Vin tak upevneno hovoryv, o ja
Ne bu durnem! nakynuvsia na nioho Pauell. Ty diznajesia, y isnuje Zemlia,
koly nastupnoho tynia prybude zmina, a nam dovedesia povernutysia i pojasnyty vse ce.
Todi, zarady Jupitera, my povynni o zrobyty! Donovan malo ne plakav. Vin
ne viry ni nam, ni knyham, ni vlasnym oam.
Ne viry, sumno pohodyvsia Pauell. Vin e robot i rozumnyj, diko joho zabyraj.
Vin viry tiky v logiku, i v ciomu j bida Holos Pauella urvavsia.
V omu? perepytav Donovan.

 Ty moe dovesty o zavhodno za dopomohoju cholodnoji logiky vse zaley vid

toho, jaki vybrano vidpravni postulaty. U nas vony odni, a v Kjuti ini.
Todi davaj vyde dokopuvatysia do joho postulativ. Zavtra nalety buria.
Pauell vtomno zitchnuv:
Ce same te, oho nam ne vdassia zrobyty. Postulaty gruntujusia na prypuenniach
i zakripleni viroju. Nio u Vsesviti ne zmoe pochytnuty jich. Ja piov spaty!
A ja ne mou spaty, chaj jomu hre!
I ja ne mou! Ale sprobuju. Pryncypovo.
erez dvanadcia hodyn son use e lyavsia dlia nych tiky pryncypom, nedosianym na
praktyci.
Buria naletila ranie, ni peredbaalosia. Zavdy rumjane oblyia Donovana vraz zblidlo, koly vin, na znak uvahy, pidniav tremtiayj pale. Zaroslyj etynoju, z peresochlymy
hubamy Pauell vyhlianuv v iliuminator i a sipnuv sebe za vusa.
Za inych obstavyn to bulo b arivne vydovye. Potik elektroniv na vysokij vydkosti
peretynavsia z promenem, o nis energiju na Zemliu, i spalachuvav dribnymy blyskitkamy
jaskravoho svitla. U promeni, o prostiahnuvsia vdalynu, vytanciovuvaly siajui poroynky.
Stovp energiji buv stijkym, ale obydva vony znaly spravniu cinu cioho omanlyvoho vraennia. Vidchylennia na sotu astku kutovoji milisekundy, nepomitnoho dlia neozbrojenoho
oka, bulo dostatnio dlia toho, ob promi rozfokusuvavsia, poyrav i peretvoryv sotni kvadratnych my zemnoji poverchni v palajui rujiny.
A robota ne cikavyv ni promi, ni fokus, ni Zemlia nio, krim Tvorcia, jakoho vin
dbajlyvo obsluhovuvav.
Mynaly hodyny. Zemliany, jak zahipnotyzovani, movky steyly za promenem. Zhodom
jaskravi blyskitky, o vytanciovuvaly u promeni, pomianily j zhasly. Buria mynula.
Skinylosia, pochmuro skazav Pauell.
Donovan porynuv u tryvonyj son, i Pauell vtomleno i zazdrisno dyvyvsia na nioho. Raz
po raz jaskravo spalachuvala sygnana lampoka, ale Pauell ne zvertav na neji uvahy. Vse ce
ve ne malo znaennia! Vse! Moe, Kjuti mav raciju, moe, vony j spravdi vsioho-na-vsioho
nyi istoty, o vtratyly sens svoho buttia?
Jakby to tak!
Pered nym zjavyvsia Kjuti.
Vy ne vidpovidaly na sygnal, erez te ja pryjov, nykym holosom pojasnyv vin.
U vas pohanyj vyhliad, boju, o vae isnuvannia zakinujesia. I vse , pohliate, o pokazuju prylady na siohodninij de.
Pauell pidsvidomo viduv, o robot ide na prymyrennia moe, ce zapiznile kajattia v
tomu, o sylomi vidstoronyv liudej vid keruvannia stancijeju? Vin uziav z ruk robota arkui
iz zapysamy j upjavsia v nych nevydiuym pohliadom.
Kjuti, zdavalosia, buv zadovolenyj.
Zvyajno, obsluhovuvaty Tvorcia velyka es. Ale vy ne pereyvajte, o ja zaminyv
use.
Pauell znievja hortav arkui, o burmouy pid nis, a o joho zatumanenyj pohliad
spynyvsia na tonekij ervonij liniji, o tremtlyvo tiahlasia erez uve grak. Micno stysnuvy
arku, vin znovu j znovu vdyvliavsia u chvyliastu liniju. Todi pidvivsia, ne vidryvajuy oej vid
paperu. Reta arkuiv poletila na pidlohu.
Majku, Majku! aleno trias vin Donovana, namahajuy rozbudyty. Vin joho
vtrymav!
o? D-de? prokynuvsia i vtupyvsia u grak.
o ne tak? vtrutyvsia Kjuti.
Ty vtrymav promi u fokusi, zatynajuy, skazav Pauell. Ty ce znaje?
Fokus? A o ce?
Ty spriamovuvav promi na pryjomnu stanciju bez odnych vidchyle, z tonistiu do

odnijeji desiatytysianoji milisekundy!

Na jaku pryjomnu stanciju?
Na Zemli! Pryjomnu stanciju na Zemli, radisno torochtiv Pauell. Ty vtrymav
joho u fokusi.
Rozdratovanyj Kjuti vidvernuvsia.
Z vamy nemolyvo maty spravu. Zavdy jaki chymery! Ja vsioho-na-vsioho utrymuvav strilky pryladiv u poloenni rivnovahy, jak i veliv Tvore.
Vin zibrav rozkydani papery j riue vyjov.
Bu ty neladen! lajnuvsia Donovan, tiky-no zaynylysia za robotom dveri.
Vin obernuvsia do Pauella:
o teper robyty?
Pauell cho i neabyjak vtomyvsia, ale nastrij mav badioryj:
A nioho! Vin doviv, o moe udovo keruvaty stancijeju. Ja e ne bayv, ob tak
blahopoluno dlia nas zakinylasia elektronna buria.
Ale ce nioho ne znay. Ty uv, o vin molov pro Tvorcia? My ne moemo
Posluchaj, Majku, vin vykonuje instrukciji Tvorcia, jaki peredajusia na cyferblaty j
graky. Tak i my vse ce zavdy robyly. U tim-to j ri, o cym vin obgruntovuje i svoju vidmovu
sluchatysia nas. Pokirnis Druhyj zakon. Peryj e zakon berehty liudej vid lycha. Jakym
ynom vin mih vidvernuty bidu, o, znav vin pro ce y ni, zahrouvala liudiam na Zemli?
Zvyajno , utrymujuy promi u fokusi. A vin znaje, o spravysia z cym krae za nas. Vidtodi, jak vbyv sobi v holovu, o vin vya istota. I vychody, o vin ne povynen nas pidpuskaty do puta upravlinnia. Vychodiay z Druhoho zakonu robototechniky, ce neodminno
malo statysia.
Zvyajno, ale ri ne v tim. Ne treba, ob vin molov nisenitnyci pro tak zvanoho Tvorcia.
A omu b i ni?
Bo ce nisenitnycia! Jak my moemo doviryty jomu stanciju, koly vin ne viry v isnuvannia Zemli?
Vin moe keruvaty stancijeju?
Tak, ale
Todi jake ce maje znaennia, u o vin viry!
Pauell, le usmichnuvy, rozviv rukamy j upav na liko. Vin ue spav.
Robota bude prosta, hovoryv Pauell, odiahajuy lehkyj kosminyj skafandr.
Siudy mona bude pryvozyty novi modeli KT z avtomatynymy vymykaamy, jaki b spraciuvaly erez tyde. Cioho asu cilkom dostatnio, ob zasvojity hm kut Tvorcia z ust
samoho proroka. Pislia cioho jich mona bude posylaty na ini stanciji i tam oyvliaty. My
mohly b maty po dva KT
Donovan pidniav ytok oloma i pochmuro skazav:
Hodi terevenyty, chodimo zvidsy. Zmina ekaje. Ta j ja ne zaspokojusia, poky na
vlasni oi ne pobau Zemliu j ne viduju jiji pid nohamy, poky ostatono ne peresvidusia, o
vona spravdi isnuje.
U cej as vidynylysia dveri. Donovan, vylajavy, opustyv ytok skafandra i serdyto vidvernuvsia vid Kjuti, o uvijov.
Robot nablyzyvsia do nych i sumovyto zapytav:
Vy ve zbyrajetesia?
Pauell korotko kyvnuv:
Na nae misce prybudu ini.
Kjuti zitchnuv. Joho zitchannia bulo schoe na um vitru v hustomu pletyvi natiahnutych drotiv.
Termin vaoji sluby skinyvsia, i nastav as vam znyknuty. Ja cioho ekav, ale o
, chaj zbudesia volia Tvorcia!

Joho smyrennyj ton ditknuv Pauella.

Pryberey svoji spivuttia, Kjuti. My povertajemosia na Zemliu, a ne vmyrajemo.
Ce dobre, o vy tak dumajete, znovu zitchnuv Kjuti. Teper ja bau vsiu mudris
vaych iliuzij. Ja ne staravsia b pochytnuty vau viru, jakby navi mih.
Vin vyjov uosoblennia spivuttia j aliu.
Pauell o proburav i zrobyv znak Donovanu. Z oplombovanymy valizamy vony uvijly
v povitrianyj liuz.
Korabe, na jakomu prybula zmina, prystykuvavsia izzovni. Kerivnyk zminy Franc
Miuller pryvitavsia z pidkreslenoju vvilyvistiu. Donovan lye kyvnuv u vidpovi i projov u
kabinu pilota, ob pryjniaty upravlinnia vid Sema Ivensa.
Pauell zatrymavsia.
Nu, jak tam Zemlia?
Ce bulo dosy banane zapytannia, i Miuller dav taku standartnu vidpovi:
Ta e krutysia.
Ot i harazd, skazav Pauell. Miuller hlianuv na nioho.
Mi inym, chlopci z JU.S.Robots prydumaly novu mode. Robot-kompleks.
o?
Te, o ja skazav. Ve ukladeno velykyj kontrakt na joho vyhotovlennia. Oevydno, ce
bude same te, o treba dlia asterojidnych rudnykiv. Odyn staryj robot i is pidlehlych jomu
subrobotiv. Jak ruka z paciamy.
Vin ue projov poliovi vyprobuvannia? sturbovano zapytav Pauell.
Ja uv, o ekaju na vas, usmichnuvsia Miuller.
Pauell stysnuv kulaky.
Nu jich k bisu! Nam treba vidpoyty.
Et! Vam dadu vidpustku. Tyniv na dva, hadaju.
Hotujuy do svojich obovjazkiv na stanciji, Miuller natiahuvav vaki kosmini rukavyci. Joho yroki brovy zijlysia na perenissi.
A jak cej novyj robot spravliajesia? Chaj krae praciuje, a to ja ne pidpuu joho j
blyko do pryladiv.
Pauell vidpoviv ne zrazu. Vin okynuv pohliadom hordovytoho prussaka., o stojav pered nym, vid korotko pidstryenoho volossia na vperto pidnesenij holovi do stupniv, rozvedenych, niby po komandi strunko, i raptom viduv, jak chvylia ystoji radosti zachliupnula joho.
Robot udovyj, povino prokazav vin. Ne dumaju, o matyme klopit z kontronymy pryladamy.
Vin posmichnuvsia i pidniavsia na korabe. A Miuller mav zalyytysia tut na kika tyniv

Vidpustka tryvala dove, ni dva tyni, i Donovan musyv ce vyznaty. Vona tryvala
pivroku iz zbereenniam zarplatni. I ce Donovan musyv vyznaty. Ale, jak vin nevdovoleno
pojasniuvav, ce stalosia vypadkovo. Prosto JU.S.Robots mala vylovyty vsi nedorobky u roboti-kompleksi. A riznych blich nazbyralosia ymalo. Prynajmni z pivdiuyny jich zalyylosia do poliovych vyprobuva. erez te Donovan z Pauellom spokijno sobi vidpoyvaly, ekajuy, poky liudy za kresliarkymy dokamy i chlopci z loharyfminymy linijkamy skau:
Hotovo!
I o teper ve vyjavylosia, o ne vse hotovo. Z rozpailym, jak buriak, oblyiam Donovan povtoryv ce ve z desiatok raziv.
Rady boha, Gregu, bu realistom. Navio dotrymuvatysia bukvy instrukciji, koly vyprobuvannia zryvajusia? as povykydaty ci papirci j uziatysia do roboty.
Ja lye kau, pravyv svojeji Pauell, niby vin pojasniuvav elektroniku dytyni, o,
zhidno z instrukcijeju, ci roboty stvoreni dlia toho, ob praciuvaty v asterojidnych kopaniach
bez nahliadu liudyny. My ne povynni nahliadaty za nymy.
Vse pravyno. Ale prysluchajmo do logiky. Vin poav zahynaty svoji tonki volosati
paci. Po-pere, ci novi roboty projly vsi laboratorni vyprobuvannia. Po-druhe, Junajted
Stejts Robots garantuvala, o vony vytrymaju vyprobuvannia i na asterojidi. Po-tretie, roboty ne vytrymuju vyprobuva. Po-etverte, jako vony ne projdu poliovych vyprobuva,
Junajted Stejts Robots vtraty desia mijoniv hrimy i pryblyzno na sotniu mijoniv reputaciji. I, po-pjate, jako vony ne vytrymaju vyprobuva i my ne zmoemo pojasnyty, omu
tak stalosia, nam, oevydno, dovedesia zvorulyvo poproatysia z naoju robotoju.
Za syluvanoju posmikoju Pauella prychovuvavsia vidaj. Vin dobre znav nepysanyj zakon rmy Junajted Stejts Robots end Mekenikel Men Korporejn: oden pracivnyk ne povtoriuje tijeji samoji pomylky dvii. Joho zviniaju pislia peroji.
U tebe vse tak jasno j zrozumilo vychody, jak u Evklida. Krim faktiv, skazav Pauell.
Ty , rudoholovyj, sposterihav za cijeju grupoju robotiv a try zminy, i vony praciuvaly jak
slid. Ty sam pro ce kazav. o ie my moemo zrobyty?
Znajty nespravnis, o o. Vony j spravdi todi praciuvaly jak slid. Ale v trioch inych
vypadkach, koly ja perestav za nymy nahliadaty, vony prypynyly vydavaty rudu. Navi ne povertalysia nazad, jak ce peredbaalosia prypysom.
Buly jaki nepoladky?
Ne pomityv. Use bulo bezdohanno. Prosto ideano, jak liuminofornyj eter. Lye odnajedyna dribnyka nepokojila mene ne bulo rudy.
Pauell pochmuro hlianuv na steliu i smyknuv rudoho vusa.
O o ja tobi skau, Majku. Svoho asu my z toboju ve vtraplialy v chalepu. Ale tut
hire, ni na irydijevomu asterojidi. Use straenno zaplutano. Pohlia, robot DV-5 maje u
svojemu pidporiadkuvanni is inych robotiv. I vony ne prosto joho pidlehli, vony joho
astka.
Ja ce znaju
Pomov! serdyto urvav joho Pauell. Znaju, o tobi ce vidomo. Ja lye roztlumauju tobi, u jaku chalepu my vtrapyly. Ci is dopominych robotiv je astkoju robota DV-5,
jak oto tvoji paci astka tebe. I vin viddaje jim rozporiadennia ne po radi i ne holosom,
a bezposerednio erez pozytronni polia. A na siohodni v Junajted Stejts Robots nemaje
odnoho robototechnika, jakyj dostemenno znav by, o take pozytronne pole i jak vono praciuje. I ja cioho ne znaju, i ty ne znaje.
Tak vono i je, losofky pohodyvsia Donovan.
A teper pohlia, u jakomu my stanovyi. Jako vse praciuje udovo! Koly o
ne klejisia, nam brakuje hlybyny, ob zbahnuty, v im ri. I, molyvo, ni my, ni bu-chto

inyj tut nioho ne vdije. Ale ce naa robota, i za nas jiji nichto ne zroby. Nas vzialy na ce
misce. Na jaku my vin serdyto zamovk. Ty zabrav joho zvidty?
Ajake.
Tam use normano?
U nioho nemaje nijakoji religijnoji maniji, vin ne bihaje po kolu j ne deklamuje viriv,
ote, hadaju, normano.
Donovan serdyto trusnuv holovoju i vyjov.
Pauell distav Posibnyk z robototechniky, pid vahoju jakoho a vhynavsia stil, i anoblyvo rozkryv joho. Odnoho razu jomu dovelosia vystrybnuty z vikna budynku, ochoplenoho
polumjam, u samych trusach, ta vin vstyh prychopyty j Posibnyk Vin rade zalyyv by
trusy, jakby treba bulo pity na dai ertvy.
Donovan vyvav posibnyk, koly vvijov robot DV-5. Donovan zaynyv za nym dveri.
Zdorov, Dejve! pochmuro pryvitavsia vin. Jak sebe pouvaje?
udovo, skazav robot. Mona sisty?
Vin pidsunuv do sebe specino ukriplenyj stile, o pryznaavsia dlia nioho, i obereno
siv.
Pauell prychyno podyvyvsia na Dejva neprofesinaly mohly zvertatysia do robotiv,
nazyvajuy jichni serijni nomery, fachivci-robotysty nikoly. Robot buv ne masyvnyj i buv
konstrukcijeju mysliaoho robota-kompleksa, jakyj skladavsia z semy astyn. Dva metry z
hakom zavvyky, pivtonny zaliza j elektrynoho pryandallia. Bahato? A nijak, koly ci
pivtonny mistia u sobi masu kondensatoriv, drotiv, rele ta vakuumnych arunok, zdatnych
peredaty praktyno bu-jaku vidomu liudyni psychologinu reakciju. I pozytronnyj mozok
desia funtiv reovyny j kika kvintyjoniv pozytroniv, jaki j roblia vsiu pohodu.
Pauell vytiah z kyeni soroky zimjatu sygaretu.
Dejve, skazav vin, ty harnyj chlope. I ne veredlyvyj, jak ta prymadonna. Ty
stijkyj, nadijnyj robot-rudokop. Krim toho, ty bezposerednio koordynuje robotu esty dopominych robotiv, i, naskiky ja znaju, u tvojemu mozku ne vynyklo erez ce odnych nestabinych zvjazkiv.
Robot kyvnuv.
Meni pryjemno uty take, ale do oho vy vedete, efe?
Vin mav vyniatkovoji jakosti membranu, a zavdiaky obertonam u zvukovomu aparati
holos joho ne buv takyj metalevyj i odnomanitnyj, jakymy zvyajno buvaju holosy robotiv.
Ja skau tobi. omu, popry ci pozytyvni rysy, robota v tebe ne ladysia? Vziaty choa
b siohodniniu zminu B.
Dejv zavahavsia.
Naskiky ja znaju, nioho ne stalosia.
Vy zovsim ne daly rudy.
Ja znaju.
Nu?
Ja ne mou cioho pojasnyty, efe, zachvyliuvavsia Dejv. Koly ja e dozvoliu sobi
take, ce skinysia dlia mene nervovym stresom. Moji pominyky praciuvaly dobre. I ja tako,
ja ce znaju. Vin zamyslyvsia, joho fotoelektryni oi zasvitylysia jaskravie. Ne pamjataju.
Pid kine robooho dnia pryjov Majk, a biis vahonetok poroni.
A ty znaje, Dejve, o ostannim asom ty ne zvituje u kinci zminy, vtrutyvsia
Donovan.
Ja znaju. Ale omu Vin povino j nezhrabno pochytav holovoju.
Pauellu zdalosia, o jakby oblyia robota mohlo vyraaty pouttia, na niomu b vidbylysia bi i prynyennia. Robot za svojeju pryrodoju ne moe myrytysia z nevykonanniam svojich obovjazkiv.
Donovan pidsunuv svoje krislo blye do stolu Pauella j nachylyvsia do nioho.
Hadaje, ce vtrata pamjati?

 Ne mou skazaty. Ale navriad y varto vidnosyty ce do chvorob. Balaky pro te, o
liudki chvoroby vlastyvi i robotam, vsioho-na-vsioho romantyna analogija. Ce ne spryjaje
robototechnici.
Vin pouchav potylyciu.
Meni b due ne chotilosia vlatovuvaty jomu perevirku elementarnych mozkovych
reakcij. Ce a nijak ne dopomoe jomu samostverdytysia.
Vin zadumlyvo podyvyvsia na Dejva, todi rozkryv Posibnyk, rozdil Perevirka reakcij
v poliovych umovach, i skazav:
Posluchaj, Dejve, davaj zrobymo perevirku reakcij? Ce bulo b mudre riennia.
Robot vstav.
Jak skaete, ef. U joho holosi bryniv bi.
Poaly z najprostioho. Robot DV-5 peremnouvav pjatyznani cyfry pid bezalisne
cokannia sekundomira. Nazyvav prosti ysla vid tysiai do desiaty tysia, dobuvav kubini
koreni ta integruvav funkciji riznych stupeniv skladnosti. Projov perevirku mechaninych
reakcij z postupovym uskladnenniam zavda. I, nareti, joho tonyj rozum zoseredyvsia na
najvyij funkciji vsich robotiv svitu vyrienni etynych problem.
Naprykinci dvohodynnoji perevirky Pauell dobriae vpriv, a Donovan zhryz svoji nihti,
o a nijak ne nalealy do poyvnoji dijety.
To o tam vychody, efe? zapytav robot.
Ja povynen e podumaty, Dejve, skazav Pauell. Pospinis u vysnovkach nioho
ne das. Hadaju, tobi krae pity na zminu. Ne perenapruujsia, i chaj tebe poky o ne chvyliuje vykonannia norm. A my tut pomirkujemo, o do oho.
Robot vyjov, i Donovan hlianuv na Pauella:
Nu?
Pauell uperto smykav sebe za vusa, niby chotiv vyrvaty jich.
Nijakych vidchyle u joho pozytronnomu mozku nemaje, skazav vin.
Ne varto, lybo, buty takym kategorynym.
O, Jupitere! Majku, mozok najnadijnia astyna robota! Joho pja raziv perevirialy
na Zemli. I koly vin uspino projov poliovi vyprobuvannia, jak projov jich Dejv, to najmenych vidchyle u mozku prosto buty ne moe. Ci vyprobuvannia ochopliuju usi kliuovi
zvjazky v mozku.
I o vychody?
Ne kvap mene. Daj podumaty. e mou buty mechanini nepoladky v tili robota. A
ce oznaaje, o mohlo vyjty z ladu bu-o z pivtory tysiai kondensatoriv, dvadciaty tysia
okremych elektrynych kil, pjatysot vakuumnych lamp, tysiai rele j tysia i tysia inych detalej. Ne kauy ve pro ci zahadkovi pozytronni polia, pro jaki nichto nioho ne znaje.
Posluchaj, Gregu, v rozpai perebyv joho Donovan, u mene je ideja. Cej robot
moe obmaniuvaty. Vin nikoly
Durniu, robot ne moe svidomo obmaniuvaty. Jakby my zaraz maly tester Makkormeka Ujestli, my mohly b pereviryty vsi astyny joho tila za jakycho dvadcia otyry
sorok visim hodyn. Ale na Zemli je lye dva takych testery, vahoju po desia tonn koen. Jich
ne zruy z miscia, bo vony zmontovani na fundamentach. Zdorovo, pravda?
Donovan hrymnuv kulakom po stolu.
Tebe hydko sluchaty, povino prokazav Pauell. Ty naytavsia pryhodnykych
romaniv.
Ja chou znaty, vyhuknuv Donovan, o my zbyrajemosia robyty!
Skau tobi. Ja vstanovliu ekran priamo nad stolom. Otut na stini, jasno? Vin zlisno
tynuv pacem priamo v stinu. A todi zjednaju joho z tymy zabojamy, de vin praciuje, i
sposterihatymu za nym!
Oce j use, Gregu?
Pauell pidvivsia z krisla i vpersia kulakamy v stil.

 Majku, meni zaraz due vako. V joho holosi vuvalasia vtoma. Ve tyde ty
mene hryze za cioho Dejva. Vse toroy, o z nym o neharazd. A znaje, jak vin vychody
z ladu? Ni! A znaje, o same ne spraciovuje? Ni! A znaje, jaka pryyna vsioho cioho? Ni!
ym vona vyklykana? Ni! Ty o-nebu znaje pro ce? Ni! A ja znaju? Ni! To oho ty vid
mene choe? Donovan bezporadno rozviv rukamy.
Zdaju!
Ote, kau e raz. ob rozpoaty likuvannia, treba speru vyznayty chvorobu. ob
pryhotuvaty rahu z krolyka, treba spoatku joho spijmaty. Ote, budemo lovyty krolyka! A
teper idy.
Donovan stomlenymy oyma vtupyvsia v poperednio nakydani tezy poliovoho zvitu. Popere, vin utomyvsia, a po-druhe, jakyj tut zvit, koly nioho ne zjasovano? Vin viduv sebe
obraenym.
Gregu, my nedodaly ve maje tysiau tonn, skazav vin.
Ty roby vidkryttia, vidpoviv Pauell, ne pidnimajuy holovy. A ja j ne zdohaduvavsia.
A ja chou znaty, vybuchnuv Donovan, oho my zavdy vovtuzymosia z cymy
novymy robotamy? Ja, zretoju, vyriyv, o roboty, jaki hodylysia dlia moho dvojuridnoho
dida po materi, cilkom vlatovuju i mene. Ja za te, o vyprobuvano i vyvireno. Za tych
starych dobrych robotiv, jaki perevireni asom i ne lamajusia.
Pauell purnuv u nioho knykoju z dyvovynoju vlunistiu, i Donovan zvalyvsia z krisla.
Ostanni pja rokiv, spokijno poav Pauell, ty vyprobuvav novi typy robotiv u
poliovych umovach dlia Junajted Stejts Robots. J oskiky my z toboju nadto revno vykonuvaly svoji obovjazky na cych vyprobuvanniach, nas nahorodyly najbrudnioju robotoju! I
ce tvoja robota per za vse, vin tynuv pacem u bik Donovana. Ale ty poav skimlyty,
naskiky ja pamjataju, ve erez pja chvylyn pislia toho, jak tebe pryjnialy v JU.S.Robots.
omu ty ne zvinysia?
Harazd, skau tobi. Donovan perevernuvsia na yvit i, spery liktiamy ob pidlohu,
zapustyv paci v svoju rudu uprynu. Ce pytannia pryncypove. Zretoju, jak fachive, ja
beru uas v udoskonalenni novych typiv robotiv. I ce holovnyj mij vnesok u naukovyj progres.
Ale zrozumij mene pravyno. Mene tut trymaje ne pryncyp, a hroi, jaki nam platia Gregu!
Raptom Donovan dyko skryknuv. Pauell skoyv na rivni nohy j prykypiv oyma do
ekrana, kudy pokazuvav rudoholovyj. Oi v oboch okruhlylysia vid strachu.
O, Jupitere! proepotiv Pauell.
Donovan, zatamuvavy podych, pidvivsia z miscia.
Podyvy na nych, Gregu, vony zboevolily.
Davaj skafandry, skazav Pauell, my jdemo tudy.
Ne vidryvajuy vid ekrana, vin steyv za robotamy. Vyblyskujuy bronzoju, vony plavno
ruchalysia na tli tiniastych ske bezpovitrianoho asterojida. Vony vyykuvalysia v kolonu j,
osvitleni vlasnym mianym svitlom, neutno snovyhaly vzdov pomereanych temnymy zapadynamy stin hrubo vysienoho tuneliu. Sim robotiv, na oli z Dejvom, krokuvaly v nohu. Vid
jichnich itkych, synchronnych povorotiv stavalo motorono; plavno perebudovujuy riady,
vony ruchalysia z prymarnoju lehkistiu misianoji kuli.
Donovan povernuvsia iz skafandramy.
Vony hotujusia napasty na nas, Gregu! Ce vijkova mutra.
I vse ty znaje. Z takym samym uspichom ce moe buty j rytmina himnastyka. Abo,
moe, Dejvu zdalosia, o vin baletmejster. Zavdy speru podumaj i nikoly ne kvapsia vyslovytysia, cholodno kynuv Pauell.
Donovan nasupyvsia j demonstratyvno zasunuv detonator u poroniu koburu, o vysila
v nioho zboku.
Tak y inake, ale oce tobi robota z novymy robotamy. Ja zhoden z toboju, to naa
robota. Ale daj meni vidpovi na odne zapytannia. omu?.. omu z nymy neodminno o ne

klejisia?
Bo my prokliati, pochmuro vidpoviv Pauell. Chodimo!
Daleko poperedu, kri hustu oksamytovu temriavu tuneliu, prorizanu promeniamy jichnich lichtariv, blymaly vohnyky robotiv.
On vony, vydychnuv Donovan.
Ja probuvav zvjazatysia z nymy po radi, ale vony ne vidpovidaju, schvyliovano
proepotiv Pauell. Molyvo, radi zipsuvalo.
Todi ja radyj, o e ne vyhotovyly robotiv, zdatnych praciuvaty v cilkovytij temriavi.
Meni b ne due chotilosia rozukuvaty sim boevinych robotiv u temnij achti bez radizvjazku, jako vony ne svitiasia, jak oti bezhluzdi radiaktyvni rizdviani jalynky.
Davaj zalizemo na otoj ustup. Vony jdu siudy, i ja chou podyvytysia na nych zblyka.
Zmoe vydertysia?
Tiainnia na asterojidi znano nye, ni na Zemli, ale vaki skafandry zvodyly maje
nanive otu perevahu, ta j do ustupu bulo blyko desiaty futiv. Pauell strybnuv slidom.
Kolona robotiv na oli z Dejvom nablyalasia. Vony jly v itkomu rytmi, spoatku zdvojuvaly riady, potim znovu ykuvaly po odnomu, ale ve v inomu poriadku. Ce povtoriuvalosia znovu j znovu, ale Dejv odnoho razu ne povernuv holovy.
Dejv buv ue na vidstani dvadciaty futiv, koly hra prypynylasia. Dopomini roboty polamaly strij, poekaly my i, hupajuy nohamy, vydko pobihly vdalynu. Dejv podyvyvsia jim
uslid i povino siv, pidpery holovu rukoju.
V navunykach Pauella pouvsia joho holos:
Vy tut, efe?
Pauell kyvnuv Donovanu j ziskoyv z ustupu.
Pryvit, Dejve! o stalosia?
Robot pochytav holovoju.
Ne znaju. Spoatku, pamjataju, ja rozrobliav nadto tverdu porodu v tuneli 17, potim omu opynyvsia na vidstani pivmyli vid zaboju v holovnomu treku i pouv, o poriad
liudy.
De zaraz dopomini roboty? zapytav Donovan.
Na roboti, zvisno. Skiky asu my zhajaly?
Nebahato. Zabu pro ce, zaspokojiv Dejva Pauell i dodav, zvertajuy ue do Donovana: Zalysia z nym do kincia zminy, a todi prycho. U mene je ideji.
Mynulo try hodyny, per ni Donovan povernuvsia. Vin mav stomlenyj vyhliad.
To jak tam? zapytav Pauell.
Donovan vtomleno stenuv pleyma.
Nioho. Koly za nym dyvytysia, vse harazd. Ky-no meni sygaretu.
Rudoholovyj zoseredeno prykuryv i vypustyv akuratno kice dymu.
Ja obdumuvav use ce. Znaje, Gregu, Dejv ne zvyajnyj robot. Jomu bezzapereno
pidkoriajusia is inych. Vin maje povnu vladu nad nymy, i ce, molyvo, vidbyvajesia na
joho psychici. Meni zdajesia, o vin, buduy egojistom, choe pidkreslyty svoju vladu.
Blye do dila.
Ve pidchodu. A o, koly ce militaryzm? A o, koly vin formuje svoju armiju? A
o, koly vin mutruje jich, jak na vijkovych manevrach? A o, koly
A o, koly tobi na holovu vylyty cholodnoji vody? Tvoju majaniu treba pokazuvaty
v koliori. Ty hovory pro suttievi vidchylennia v pozytronnomu mozku. Jakby tvoji sudennia
buly pravyni, to Dejv dijav by vsupere Peromu zakonovi robototechniky, jakyj proholouje,
o robot ne moe zapodijaty kody liudyni abo erez svoju bezdijanis dopustyty, ob liudyni bulo zavdano kody. A militarystka psychologija i adoba vlady, pro jaki ty hovory, neodminno pryzvely b i do vlady nad liumy.
Harazd. Ale zvidky ty znaje, o ce ne tak?
Po-pere, odnoho robota z takym mozkom ne vypustyly b iz zavodu, a po-druhe, koly

b take j stalosia, to my vidrazu pomityly b ce. Ja pereviriav Dejva, ty znaje.

Pauell vidsunuv krislo j poklav nohy na stil.
Ni, poky my ne moemo pryhotuvaty svoje rahu, bo ne majemo najmenoho ujavlennia pro polomku. Jakby, prymirom, zjasuvaty, o oznaaje toj tanok smerti, my buly b na
pravynomu liachu.
Vin pomovav.
Posluchaj, Majku, jak tobi vse ce podobajesia? Z Dejvom dijesia o ne te tiky todi,
koly nikoho z nas nemaje poblyzu. I varto nam zjavytysia bilia nioho, jak use staje na svoji
miscia.
Ja ve kazav, o ce nedobryj znak.
Ne perebyvaj. o oznaaje dlia robota vidsutnis liudej bilia nioho? Vidpovi moe
buty odnoznana vid nioho vymahajesia bie inicityvy. Ote, slid pereviriaty ti joho astyny, na jaki mou vplyvaty perevantaennia.
udovo! Donovan skoyv na rivni nohy, todi znovu opustyvsia v krislo. Choa
ni. Nedostatnio. Nadto yroka amplituda poukiv. Ce ne nabahato zvuuje molyvi napriamky
naych dij.
Nioho ne vdije. Prynajmni my ne bojatymemosia za plan. Budemo po erzi steyty
za robotamy erez ekran. I tiky-no o stanesia, nehajno prybudemo na misce podiji. O,
todi vony pryjdu do tiamy.
Ce ryzykovano, Gregu, roboty ne projdu vyprobuva. Junajted Stejts Robots ne
zmoe pustyty v proda modeli DV z takoju charakterystykoju.
Zvyajno. My musymo znajty slabke misce v konstrukciji i vypravyty joho na ce v
nas lyylosia desia dniv. Pauell pouchav potylyciu. Ri u tim, o ta harazd, krae
sam podyvy u kreslennia.
Usia pidloha bula vstelena kreslenniamy, niby kylymom. Donovan povzav po nych, steay za ruchom olivcia v rukach Pauella.
Otut ty povynen pidkliuytysia, Majku, kazav Pauell. Ty fachive po robotach, i
ja chou, ob ty mene pereviryv. Ja sprobuvav vyluyty vsi lanky, o ne maju vidnoennia
do osobystoji inicityvy. O, napryklad, kanal mechaninych operacij. Ja vyluaju vsi bokovi
zvjazky
Vin hlianuv na Donovana:
Jak ty hadaje?
U Donovana peresochlo v roti.
Robota neprosta, Gregu. Osobysta inicityva ce ne zamknene elektryne kolo, jake
mona viddilyty vid rety i vyvaty. Koly robot zalyajesia naodynci z soboju, dijanis joho
organizmu nehajno aktyvizujesia na vsich diliankach. Nemaje takoji lanky, na jaku b ce ne
vplyvalo. Peredovsim my povynni vyznayty ti osoblyvi, vkraj specyni umovy, jaki vyvodia
robota z rivnovahy. I tiky todi, liachom vyluennia, poaty vydiliaty potribni lanky.
Pauell pidvivsia z pidlohy j obtrusyvsia.
Hm-m, harazd. Zbery kreslennia j spaly jich.
Rozumije, koly aktyvizujesia dijanis vsioho organizmu, varto polamatysia odnijjedynij detali i moe o zavhodno statysia, skazav Donovan.
Moe, de poruena izoliacija, y probyvaje kondensator, y iskry kontakt, y perehrivajesia kotuka. Koly praciuje z takym skladnym mechanizmom, jak robot, naoslip, to
nikoly ne znajde polomky. Jako rozbyraty Dejva na astyny j pereviriaty konu deta, a
potim znovu zbyraty j pereviriaty joho
Jasno, jasno. Ja te deo tiamliu.
Vony beznadijno hlianuly odyn na odnoho.
A o, koly rozpytaty odnoho z dopominych robotiv? obereno zaproponuvav Pauell.
Ni Pauellu, ni Donovanu dosi ne vypadalo rozmovliaty z pacem. Vin mih hovoryty, i

analogija z liudkym pacem bula ne zovsim vdaloju. Faktyno dopominyj robot mav dovoli
rozvynenyj mozok, ale mozok toj buv nastrojenyj peredusim na komandy erez pozytronne
pole, i samostijno reaguvaty na zovninie otoennia robotam bulo vako.
Pauell ne znav navi, jak do nioho zvernutysia. Joho serijnyj nomer buv DV-5-2, ale tak
nazyvaty joho bulo nezruno. Nareti vin znajov vychid.
Posluchaj, drue, skazav vin, ja tebe poprou trochy pomizkuvaty, a todi ty povernesia do svoho efa.
Pale nezhrabno kyvnuv holovoju, ne vytraajuy svoji obmeeni rozumovi zdibnosti
na zajvi rozmovy.
Ostannim asom, skazav Pauell, tvij ef ue otyry razy vidchyliavsia vid zadanoji
programy. Ty pamjataje ci vypadky?
Tak, ser.
Vin pamjataje, serdyto burknuv Donovan. Ja tobi kau, o ce due kepko
Pidy prospy. Zvyajno , pale pamjataje. Z nym use harazd.
Pauell znovu povernuvsia do robota.
o vy robyly v konomu takomu vypadku? Ja maju na uvazi vsiu grupu.
Pale vidpovidav bez entuzizmu, niby vykonuvav komandy svoho mechaninoho
mozku, i joho rozpovi bula schoa na zavenyj urok.
Peroho razu, skazav vin, my rozroblialy tverdu porodu v tuneli 17 horyzontu
B. Druhoho razu kripyly pokrivliu, jaka zahrouvala obvalom. Tretioho razu hotuvaly tono
spriamovanyj vybuch, ob pid as toho vybuchu ne zaepyty pidzemnoji triyny. etvertoho
razu ce bulo jakraz pislia nevelykoho obvalu.
o vidbuvalosia v takych vypadkach?
Vako skazaty. Nadchodyla komanda, ale, per ni my mohly jiji pryjniaty j osmyslyty,
podavala ina komanda maryruvaty tym udernakym sposobom.
Navio? harknuv Pauell.
Ne znaju.
A jaka bula pera komanda?.. vtrutyvsia Donovan. Ta, na zminu jakij nadijla
komanda maryruvaty?
Ne znaju. Ja usvidomliuvav, o dajesia komanda, ale ne vstyhav pryjniaty jiji.
Ty mih by nam rozpovisty e o? orazu bula ta sama komanda?
Pale zaureno pochytav holovoju:
Ne znaju.
Pauell vidkynuvsia na spynku krisla.
Harazd, moe ity do svoho efa.
Pale vyjov z vydymoju polehkistiu.
Nebahato diznalysia my za cej as, skazav Donovan. Ce buv spravdi zmistovnyj
dilog. Schoe, o i Dejv, i cej nedoumkuvatyj pale o zativaju. Nadto bahato vony i ne
znaju, i ne pamjataju. My ne moemo doviriaty jim, Gregu.
Pauell skub vusa.
Znaje, Majku, jako ty e skae jaku durnyciu, ja vidberu v tebe i briazkace, i
sosku.
Harazd. Ty v nas genij, a ja lye bidnyj marka. To na omu my spynylysia?
Ja probuvav poaty z kincia, z pacia, ale nioho ne vyjlo. A tomu my znovu povynni poynaty spoatku.
Ty velyka liudyna! zachopleno vyhuknuv Donovan. I jak use prosto! A teper,
maestro, pojasni use ce normanoju liudkoju movoju.
Dlia tebe bulo b krae pereklasty na dytiayj lepet. Hadaju, o peredusim slid zjasuvaty, jaku komandu podaje Dejv, pered tym jak vtratyty pamja. Ce moe buty kliuem do
tajemnyci.
I jak ty dumaje ce zjasuvaty? My ne moemo pidijty blyko do nioho, bo koly my

poru z nym use harazd. Vlovyty komandu po radi my tako ne moemo, oskiky vona
peredajesia erez pozytronne pole. Ote, vse ce razom vykliuaje molyvis diznatysia pro
komandu jak zblyka, tak i zdaleku. ansiv u nas nu.
Ce jako braty do uvahy priame spostereennia. Ale e dedukcija.
o?
Praciuvatymemo pozminno, Majku. Pauell neveselo vsmichnuvsia. Na ekrani
budemo sposterihaty za konym ruchom cych stalevych bovduriv. I koly vony ponu vykydaty
konyky, my pobaymo, o stalosia bezposerednio pered cym, i vyznaymo, jaka bula komanda.
Donovan a rot vidkryv. Vin tak i sydiv cilu chvylynu, a todi pryhnieno ozvavsia:
Ja podaju u vidstavku. Z mene dosy.
U tebe je e desia dniv. Prydumaj o krae, stomleno poradyv Pauell.
Visim dniv Donovan namahavsia prydumaty o krae. Visim dniv erez koni otyry
hodyny vin zminiuvav Pauella j utomlenymy, zatumanenymy oyma sposterihav, jak na temnomu tli ruchajusia metalevi, z mianym polyskom, postati. I visim dniv, u perervach mi
otyryhodynnymy zminamy, vin proklynav Junajted Stejts Robots, modeli DV i de, koly
vin narodyvsia.
A na vomyj de, koly na zminu jomu pryjov z vakoju holovoju i zaspanymy oyma
Pauell, Donovan pidvivsia j, reteno prycilyvy, purnuv vaku knyhu priamo v centr ekrana.
Prolunav dzekit rozbytoho skla. Pauellu a duch perechopylo vid nespodivanky.
Navio ty ce zrobyv?
Ja ne zbyrajusia bie za nymy steyty, maje spokijno skazav Donovan. Zalyylosia dva dni, a my dosi nioho ne znajemo. DV-5 aliuhidnyj nedonosok. Vin pja raziv
zupyniavsia na mojich zminach i tryi na tvojich, i vse odno ja ne znaju, jaku komandu vin
davav. I ty ne znaje. Ja ne viriu, o ty vzahali zmoe diznatysia, bo v tomu, o ja ne zmou,
ja vpevnenyj.
Klianusia kosmosom, jak ce mona sposterihaty odnoasno za isma robotamy?
Odyn machaje rukamy, druhyj dryhaje nohamy, tretij udaje z sebe vitriaka, etvertyj vystrybuje jak boevinyj. A e dva diko jich znaje, o vyrobliaju. A potim usi zupyniajusia.
Gregu, my o ne te robymo. My majemo buty bilia nych. Treba sposterihaty jich z takoji
vidstani, ob vydno bulo detali.
Zapala napruena tya. Pauell poruyv jiji:
Ehe . I ekaty, poky z nymy o stanesia protiahom cych dvoch dniv.
Chiba zvidsy krae sposterihaty?
Tut zatynie.
On jak Zate tam mona zrobyty take, oho ne zroby zvidsy.
o ty maje na uvazi?
Mona jich zupynyty v slunyj moment, a tym asom podyvytysia, o vyjlo z ladu.
Jakym ynom? nastoroyvsia Pauell.
Dodumajsia, ty u nas holova. Postav sobi kika zapyta. Koly DV-5 vychody z ladu?
o rozpoviv tobi pale pro ce? Koly mav statysia abo stavsia obval, koly treba bulo due
tono rozrachuvaty spriamovanyj vybuch, koly popavsia nadzvyajno tverdyj ar porody.
Tobto v krytynych sytuacijach, vyhuknuv Pauell.
Pravyno! Najbie klopotiv zavdaje nam faktor osobystoji inicityvy. A vona najpotribnia robotam same za krytynych obstavyn, koly vidsutnia liudyna. Jakyj z cioho moe
buty vysnovok? Jak nam zupynyty jich tam i todi, de i koly my zachoemo? Donovan zrobyv
uroystu pauzu, vin iz zadovolenniam poav uvichodyty v ro, i sam vidpoviv na svoje
zapytannia, vyperedyvy vidpovi, jaka ve krutylasia v Pauella na jazyci:
Treba tuno stvoryty krytynu sytuaciju!
Tvoja pravda, Majku, pohodyvsia Pauell.
Spasybi, drue! Ja znav, o koly-nebu pouju ce.

 Harazd, obly svij sarkazm. Prybereemo joho dlia Zemli, a tam zakonservujemo na
zymu. To jaku krytynu sytuaciju my moemo stvoryty?
My mohly b zatopyty achtu, jakby ce ne buv bezvodnyj i bezpovitrianyj asterojid.
Dotepnyj art, skazav Pauell. Z toboju spravdi mona pomerty zo smichu. A koly
vlatuvaty nevelykyj obval?
Ne zapereuju.
Todi ponemo.
Probyrajuy skeliastym landaftom, Pauell pouvav sebe zmovnykom. erez nezvyno
nyku sylu tiainnia na asterojidi vin piov perevacem nerivnoju poverchneju, z-pid nih raz
po raz vidlitaly vusebi kaminci, zdijmajuy bezumni fontanyky siroho pylu. A jomu zdavalosia, o vin kravsia, jak zlodij.
Ty znaje, de vony zaraz? zapytav vin.
Zdajesia, znaju.
Harazd, pochmuro skazav Pauell. Ale koly jakyj-nebu pale opynysia v dvadciaty futach, vin viduje nas, nezaleno vid toho, y potrapymo my v joho pole zoru y ni.
Spodivajusia, tobi ce vidomo.
Koly meni zamanesia prosluchaty kurs elementarnoji robototechniky, ja ocijno podam tobi zajavu. U trioch prymirnykach. A teper hajda vnyz.
Ne stalo vydno zirok Pauell i Donovan opynylysia v tuneli. Obydva navpomacky probyralysia vzdov stin, osvitliujuy liach korotkymy spalachamy lichtariv. Pauell obereno nis
detonator.
Ty znaje cej trek, Majku?
Ne due, vin novyj. Odnak dumaju, o zorijentujusia po tomu, o bayv na ekrani.
Mynula cila vinis. Raptom Majkl skazav:
Pomacaj-no tut!
Pauell pryklav ruku u metalevij rukavyci do stiny j viduv lehku vibraciju. Nijakoho
zvuku, zvyajno, ne bulo uty.
Vybuchy! My ve blyko.
Bu nastoroi, poperedyv Pauell.
Donovan neterpliae kyvnuv.
Robot promav povz nych vony ne vstyhly j okom zmyhnuty, v poli jichnioho zoru
promajnula lye svitla bronzova pliama. Obydva prynykly v tyi.
Dumaje, vin viduv nas? proepotiv Pauell.
Spodivaju, o ni. Ale krae joho obijty. Zavernemo u peryj trek pravoru.
A koly my ne vyjdemo na nych?
To, moe, povernemosia? liuto proypiv Donovan. Do nych e z ver myli. Ja
steyv za nymy po monitoru. A v nas vsioho dva dni
Oj, pomov ue. Ne tra marno kysniu. Bokovyj trek tut? spalachnuv lichtaryk
Pauella. Tut. Chodimo.
Vibracija tut viduvalasia e synie, a pid nohamy tryvono dvyhtiv grunt.
Tiky b ne vpertysia v hluchu stinu, sturbovano skazav Donovan i posvityv lichtarykom uzdov treku.
Vytiahnuvy ruku, mona bulo distaty do pokrivli treku. Kriplennia bulo tut zovsim
nove.
Raptom Donovan zavahavsia:
Hluchyj kut, vertajmosia.
Ni, stryvaj, Pauell nezhrabno protysnuvsia povz nioho. Ce svitlo poperedu?
Svitlo? Ne bau nijakoho svitla. Zvidky jomu tut uziatysia?
Vidblysky vid robotiv. Pauell navkaraky vydersia nahoru po nevelykomu zavalu.
Majku, li-no siudy, dolynuv joho chrypkyj stryvoenyj holos.
Donovan vydersia nahoru j pereliz erez nohy Pauella. Tam spravdi vydnilo svitlo.

 Otvir?
Tak. Vony, pevno, prochodia cej trek z toho boku.
Donovan obmacav zazubreni kraji otvoru. Obereno prysvityvy lichtarem, vin pobayv,
o dali poynajesia biyj trek, oevydno, osnovnyj. Otvir buv nadto vukyj, ob kri nioho
mohla prolizty liudyna. Navi zahlianuty v nioho obom razom bulo vako.
Tam nioho nemaje, skazav Donovan.
Nemaje zaraz, a sekundu tomu bulo, inake b my ne pobayly svitla. Sterey!
Stiny dovkola nych zdryhnulysia, i vony viduly potovch. Posypavsia pyl. Pauell obereno pidviv holovu j znovu zahlianuv u otvir.
Vse harazd, Majku, Vony ve tut.
Blyskui roboty zjurmylysia v osnovnomu treku v pjatdesiaty futach vid nych. Dui metalevi ruky rozyaly kupu porody, vykynutoji nedavnim vybuchom.
Ne hajmo asu, kvapyv Donovan. Vony o-o zakina, i nastupnyj vybuch moe
zaepyty nas.
Ne pidhaniaj mene, rady boha. Pauell vytiah detonator i tryvonym pohliadom stav
obsteuvaty temni stiny, osvitleni lye svitlom robotiv.
Hodi bulo rozpiznaty, y to styry kami, y padaje ti.
Hlia, on priamo nad namy v pokrivli vystup. Vin zalyyvsia pislia ostannioho vybuchu. Jako tudy vcily, obvalysia polovyna pokrivli.
Pauell podyvyvsia tudy, kudy vkazuvav pale.
Zhoda! A teper ste za robotamy i moly boha, ob vony ne vidijly nadto daleko.
Meni potribne jichnie svitlo. Vony vsi semero tut?
Donovan porachuvav.
Usi.
To ste za nymy. Za konym ruchom.
Vin pidniav ruku z detonatorom i prycilyvsia, a tym asom Donovan uvano steyv za
robotamy, lajuy i zmorhujuy pit, o zalyvav oi.
Spalach!
Jich trusnulo, kika raziv zdryhnulysia stiny, a potim synyj potovch povalyv Pauella na
Donovana.
Gregu, ty zbyv mene z nih, zavolav Donovan. Ja nioho ne bayv.
De vony? rozdyvliavsia dovkola Pauell yroko rozpliuenymy oyma. Skri stojala
temriava, jak u pekenij bezodni.
Donovan rozhubleno movav. Robotiv ne bulo.
A my jich asom ne zavalyly? tremtiaym holosom promovyv Donovan.
Spuskajmosia vnyz. I ne pytaj, pro o ja dumaju. Pauell vydko popovz nazad.
Majku!
Donovan zupynyvsia:
o tam ie?
Stryvaj! V navunykach ulosia chrypke uryvaste dychannia Pauella. Majku!
Ty mene uje, Majku!
Ja tut. o take?
Nas zavalylo. Pokrivlia vpala ne tam, de buly roboty, a bilia nas. Vid strusu zavalylasia.
o? Donovan znovu popovz nahoru j natovchnuvsia na tverdu perekodu. Posvity-no.
Pauell uvimknuv lichtar. Ta navi i mya ne promyhnula b kri zaval tam ne bulo
odnoji ilyny.
o teper robyty? tycho skazav Donovan.
Dejakyj as vony marno sylkuvalysia vidsunuty brylu, o zahorodyla vychid. Potim Pauell sprobuvav rozyryty otvir. Na my vin navi pidniav promenevyj pistolet. Ale v takomu
obmeenomu prostori spalach joho buv by prosto samohubstvom, i Pauell znav pro ce. Vin

siv.
Znaje, Majku, skazav vin, my spravdi vse zipsuvaly. Tak i ne diznalysia, o
vidbuvajesia z Dejvom. Zadum buv dobryj, ale vin obernuvsia proty nas.
V holosi Donovana vuvavsia sum.
Ne chotilosia b tebe zasmuuvaty, drue, ale, krim nevdai z Dejvom, my e j u
pastku potrapyly. I jako ne vyberemosia zvidsy, drue, nam smer. Smer, jasno! Skiky u
nas lyylosia kysniu? Ne bie, ni na is hodyn.
Ja dumav pro ce. Paci Pauella potiahlysia do svojich bahatostradanych vusiv, ale
natovchnulysia na prozoryj hermoolom. Zvyajno, jakby my mohly poklykaty Dejva, vin
vydko vidkopav by nas. Ale pislia takoji krytynoji sytuaciji, jaku my pidstrojily, vin, mabu,
znovu schybnuvsia i zvjazatysia z nym po radi hodi.
Zdorovo, pravda?
Donovan pidpovz do otvoru j prymudryvsia vtysnuty tudy holovu v hermoolomi. Vona
ledve prochodyla.
Hej, Gregu!
oho tobi?
A o koly Dejv nablyzysia do dvadciaty futiv? Vin odrazu otiamysia. I ce nas vriatuje.
Zvyajno, ale de vin?
Vnyzu, v treku. Daleko vnyzu. Rady boha, prypyny sipaty mene, poky ne vidirvav
meni holovy. Ja tobi postupliu miscem, podyvysia.
Pauell zminyv Donovana j vtysnuv holovu v otvir.
My zdorovo babachnuly. Podyvy na cych telepniv ystyj balet.
Tiky bez komentariv. Vony nablyajusia?
e ne mou skazaty. Vony nadto daleko. Zaekaj trochy. Daj-no meni lichtaryk, sprobuju pryvernuty jichniu uvahu.
erez kika chvylyn vin oblyyv podavaty sygnaly.
Bezuspino! Vony, mabu, posliply. O-o! Ruyly siudy! Nikoly b ne podumav.
Sluchaj, daj meni podyvytysia! huknuv Donovan.
Trochy povovtuzyvy, Pauell skazav: Harazd, i Donovan zminyv joho.
Roboty nablyalysia. Poperedu, vysoko pidijmajuy nohy, krokuvav Dejv. Za nym vjunylysia is paciv.
o vony roblia, chotiv by ja znaty, zdyvuvavsia Donovan. Schoe na Virhinku
kadry5, a Dejv na maordoma. e nikoly takoho ne bayv.
Obly svoji komentari, burknuv Pauell. Vony e daleko?
Pjatdesiat futiv, i jdu siudy. My budemo vini erez pjatnadcia chvy Ehej-hej! Hej!
o stalosia? Mynulo kika sekund, poky Pauell ohovtavsia vid dyvnych vokanych
vprav Donovana. Vylizaj, daj i meni podyvytysia. Ne bu svyneju.
Vin namahavsia vidtiahty Donovana, ale toj vperto vidbrykuvavsia:
Vony povernuly nazad, Gregu! Ue viddaliajusia. Dejve! Hej, De-e-jve!
oho nadryvajesia, durniu! kryknuv Pauell. Zvuk tut vse odno ne prochody.
Todi vdar po stini, zadychano skazav Donovan. Vimy kami i byj, ob vyklykaty vibraciju. Treba jako pryvernuty jichniu uvahu, Gregu, inake propademo tut.
Vin zamolotyv po kameniu, jak boevinyj.
Stryvaj, Majku, stryvaj, trias joho Pauell. U mene je ideja! Klianu Jupiterom,
same as vdatysia do prostoho riennia, Majku!
o ty choe? Donovan znovu vtysnuv holovu v otvir.
Pusty mene tudy, vyde, poky vony daleko ne vidijly.
5 Amerykankyj sikyj tanok.

 o ty zbyrajesia robyty? Hej, o ty choe zrobyty z cym detonatorom? Vin

schopyv Pauella za ruku, ale toj riue vypruavsia.
Chou trochy postriliaty.
Navio?
Potim pojasniu. Pobaymo speru, y o vyjde. Jako ni Tikaj z dorohy i daj meni
vystrelyty!
Merechtlyvi vohnyky robotiv viddalialysia, stavaly dedali menymy. Pauell reteno prycilyvsia i tryi natysnuv na spuskovyj haok. Todi opustyv stvol i tryvono vtupyvsia vdalynu.
Odyn dopominyj robot upav! Teper bulo vydno lye is postatej z merechtlyvym vidblyskom.
Dejve! nevpevneno huknuv u mikrofon Pauell.
Pislia nevelykoji pauzy poulasia vidpovi:
efe? De vy? U moho tretioho pominyka rozirvalo hrudy. Vin vyjov z ladu.
Ne zvertaj uvahy, skazav Pauell. Nas zavalylo pid as vybuchu. Tobi vydno na
lichtar?
Vydno. Zaraz budu tam.
Pauell siv i rozslabyvsia.
Otak, drue.
Use harazd, Gregu. Ty peremih, tycho prokazav Donovan, i v joho holosi zabrynily
sliozy. Nyko klaniaju tobi v nohy. A teper rozkay do puttia pro vse, o stalosia. Tiky ne
vyhaduj.
Harazd. Ri u tim, o my vypustyly z uvahy najsuttievie jak zavdy. My znaly, o
sprava tut v osobystij inicityvi i o ce zavdy vidbuvajesia v krytynych sytuacijach. Ale
my dotrymuvalysia dumky, o vona nastaje pislia specinoji komandy. A omu ce neodminno maje buty jaka specina komanda?
A omu b i ni.
Sluchaj siudy. A jako ce pevnyj typ komand? Jaki komandy vymahaju najbie inicityvy? Jaki komandy mohly viddavatysia u krytynych sytuacijach?
Ne tiahny, Gregu! Kay!
Ja j kau. Ce komandy, jaki viddajusia odnoasno isma kanalamy! U zvyajnych
umovach odyn abo dva paci vykonuju zvyajnu robotu i n potrebuju bezposerednioho
nahliadu za soboju. Cia robota taka zvyna dlia nych, jak, skaimo, nai ruchy pid as
choby. A v avarijnij sytuaciji treba nehajno mobilizuvaty vsich istioch robotiv. Dejv musyv
odnoasno viddavaty komandy vsim razom, i tut u niomu o zdaje. Vse reta prosto. Bujake poslablennia inicityvy, napryklad, koly prybuvaju liudy na misce podiji, i znovu
vse staje na svoji miscia. Ja znyyv odnoho robota. A koly ja ce zrobyv, Dejv stav podavaty
komandy tiky pjatiom robotam. Potreba v inicityvi zmenylasia i vin stav normanym!
Jak ty dodumavsia do cioho? dopytuvavsia Donovan.
Logini prypuennia. Ja jich pereviryv na praktyci, i zjasuvalosia, o vse pravyno.
V navunykach znovu prozvuav holos robota:
Ja tut. Vy protrymajetesia pivhodyny?
Ave, ozvavsia Pauell i povernuvsia do Donovana: A teper naa robota bude
prosta. My perevirymo lanky j detali, na jaki prypadaje bie navantaennia pry estykananij
peredai komand porivniano z pjatykananoju. Bahato dovedesia pereviryty?
Donovan prykynuv.
Hadaju, o ni. Jako Dejv skonstrujovanyj tak samo, jak i ta doslidna mode, jaku
my bayly na zavodi, to v niomu maje buty specina koordynacijna schema: vona mistysia v
odnij sekciji.
Vin uraz pidbadioryvsia:
Posluchaj, ce zovsim nepohano. Lyylysia dribnyci.
Harazd. Podumaj nad cym harneko, a koly povernemosia, perevirymo na kreslenniach. A teper, poky Dejv dobyrajesia do nas, ja vidpoynu.

 Zaekaj! Skay meni e odne: o ce za udernaki maryruvannia j vychyliasy poynalysia orazu, koly roboty vytraaly zdorovyj hluzd?
A-a, ce? Ne znaju. Cho je odne prypuennia. Pamjataje, dopomini roboty buly
paciamy Dejva. My jich tak i nazyvaly. Tak-ot ja hadaju, o pid as cych intermedij, koly
na nioho o nachodylo, vin poynav voruyty paciamy.
juzen Kelvin rozpovidala pro Pauella i Donovana nezvoruno, niby bajdue, odnak holos jiji tepliv, koly vona zhaduvala robotiv. Nebahato asu zabrala rozpovi pro Spidi, Kjuti i
Dejva, ale ja zupynyv jiji. Inake b dovelosia vysluchaty e pro pivdiuyny inych modelej.
A na Zemli chiba nioho takoho ne vidbuvalosia? pocikavyvsia ja.
Vona hlianula na mene, le spochmurnivy.
Ni, na Zemli roboty ne vykorystovujusia.
Ce due pohano. Ja chotiv skazaty, o vai vyprobuvai molodci. A moe b, vy
rozpovily o-nebu z vlasnoho dosvidu. Ce va juvilej. Skaimo, y pidvodyly vas koly-nebu roboty?
Vona poervonila.
Tak, odyn raz roboty pidvely mene, promovyla vona. Boe mij, skiky asu vidtodi mynulo! Maje sorok rokiv Ce buv 2021 rik! I meni bulo todi lye trydcia visim lit. Oo Odnak meni ne chotilosia b rozpovidaty pro ce.
Ja poekav, i vona, zvisno, peredumala.
A omu b i ni, skazala vona. Teper meni ce ne zakody. Navi i spohady pro ce.
Ja bula koly taka najivna, junae. Ne viryte?
Ni, skazav ja.
Bula. A Erbi buv robot, o vmiv ytaty dumky.
o?
Jedynyj u svojemu rodi. De bula dopuena pomylka

Afred Lanning reteno rozkuryv sygaru, ale joho paci le tremtily. Syvi brovy Lanninga
buly nasupleni, koly vin, pachkajuy sygaroju, hovoryv:
Tak i je, vin ytaje dumky ce poza sumnivom. Ale omu? Vin podyvyvsia na
Holovnoho matematyka Pitera Boherta. omu?
Bohert oboma rukamy pryhladyv svoje orne volossia.
Ce trydcia etvertyj robot modeli RB, Lanning. Vsi ini buly bez odnych vidchyle.
Milton E, o sydiv z nymy za stolom, nasupyvsia. Vin buv najmolodym sered kerivnykiv rmy JU.S.Robots end Mekenikel Men i pyavsia svojeju posadoju.
Posluchajte, Bohert! Vin skladenyj pravyno vid poatku do kincia. Ja ruaju za ce.
Tovsti huby Boherta rozplyvlysia v poblalyvij posmici.
Ruajetesia? Nu, koly vy moete povnistiu vidpovidaty za vsiu skladanu liniju, to ja
rekomenduvav by pidvyyty vas po slubi. Za tonymy pidrachunkamy, ob vyhotovyty lye
odyn pozytronnyj mozok, treba simdesiat pja tysia dvisti trydcia otyry operaciji. Uspich
konoji z nych zaley vid riznych faktoriv, yslo jakych kolyvajesia vid pjaty do sta pjaty.
Jako cho odyn z nych poruujesia, mozok rujnujesia. Ce ja cytuju nai vlasni prospekty,
E.
Milton E poervoniv i chotiv vidpovisty, ale joho perebyv etvertyj holos.
Jako my poynajemo zvaliuvaty vynu odyn na odnoho, to ja tut zajva. juzen
Kelvin micno zepyla ruky na kolinach, a zmorky navkolo jiji tonkych, blidych hubiv pohlybaly. My majemo robota, jakyj ytaje dumky. I, hadaju, my povynni zjasuvaty, jak ce vin
roby. Ale my nikoly ne zjasujemo cioho, jako budemo lye zvynuvauvaty odne odnoho.
Pohliad jiji cholodnych sirych oej zupynyvsia na Ei, i toj usmichnuvsia.
Lanning tako usmichnuvsia, i, jak zave u takych vypadkach, joho dovhe bile volossia i
maleki chytri oyci robyly joho schoym na biblijnoho patrircha.
Vy majete raciju, doktore Kelvin. Holos joho raptom zazvuav tverdo. Koly hovoryty hranyno styslo, to nae stanovye take. My vypustyly pozytronnyj mozok, jakyj ne
povynen vidrizniatysia vid inych, ale jakyj maje dyvovynu zdatnis vlovliuvaty chvyli, o
jich vyprominiuje liudyna, koly mysly. Jakby my diznalysia, jak ce vidbuvajesia, ce oznaalo
b najvalyviyj etap u rozvytku robototechniky na desiatyriia vpered. My cioho ne znajemo,
i same ce my j povynni zjasuvaty. Jasno?
Mona vyslovyty propozyciju? zapytav Bohert.
Prou!
Meni zdassia, o, noky my ne zjasujemo vse, a jak matematyk, ja hadaju, o ce
vako zrobyty, my povynni zasekretyty isnuvannia RB-34. Navi vid slubovciv rmy. Jak
kerivnyky viddiliv, my ne povynni rozhliadaty problemu jak nerozvjazanu, i o mene znatymu pro o ini
Bohert maje raciju, skazala doktor Kelvin. Vidtodi, jak pomjakyly miplanetnyj
kodeks i staly dozvoliaty vyprobuvannia robotiv na zavodi pered vidpravlenniam jich u kosmos, propaganda proty robotiv posylylasia. I koly cho slovo prosoysia pro te, o robot
moe ytaty dumky, a my ne zdatni kontroliuvaty joho, dechto nayve na ciomu solidnyj kapital.
Lanning, potiahujuy sygaru, povano kyvnuv i povernuvsia do Ea:
Vy niby kazaly, o buly sami, koly vpere zitknulysia z cym ytanniam dumok?
Tak, ja buv sam, i ce meni zapamjatajesia na vse yttia. RB-34 ojno zijov z konvejera, i joho pryslaly do mene. Oberman de vyjov, i ja sam poviv joho vnyz, do vyprobnoho
stenda.
Vin na my zamovk, i na joho hubach zahrala le pomitna posmika:
Komu-nebu z vas dovodylosia z kymo rozmovliaty podumky, ne usvidomliujuy

cioho?
Nichto ne vidpoviv, i vin provadyv:
Znajete, spoatku cioho ne pomiaje. I ot vin meni o skazav, cilkom rozumne j
logine, naskiky ja pryhaduju. I koly my ve pidchodyly do vyprobnoho stenda, ja raptom
zbahnuv, o ja nioho jomu ne kazav. Zvisno, ja dumav pro te pro se, ale to zovsim ine,
pravda? Ja zamknuv joho i pobih po Lanninga. Ujavliajete, poriad z toboju jde robot, spokijno
ytaje tvoji dumky, kopyrsajesia v nych V mene a ruky j nohy zatrusyly.
Ujavliaju, zadumlyvo skazala juzen Kelvin. Jiji pynyj pohliad zupynyvsia na Ei.
A my tak zvykly, o nai dumky nalea tiky nam
Vychody, lye etvero znaju pro ce, neterpliae vtrutyvsia Lanning. Harazd!
My povynni vse systematyzuvaty. E, ja chou, ob vy pereviryly skladanu liniju vid poatku
do kincia. Vy povynni vyluyty vsi operaciji, de pomylka vykliuena, sklasty spysok tych, v
jakych vona mohla buty dopuena, zaznayty jiji charakter i molyvu velyynu.
Nioho sobi zavdanniako, proburav E.
Ajake? Zvyajno, dlia cijeji roboty treba organizuvaty vaych liudej vsich do odnoho, jako potribno. Ne bida, jako ne vykonajemo planu. Ale vony ne povynni znaty, navio ce robysia. Zrozumilo?
Hm-m tak, kryvo posmichnuvsia molodyj inener. Vse-taky ce mat roboty.
Lanning razom z krislom krutnuvsia do Kelvin.
A vy vimetesia do cijeji roboty z inoho kraju. Vy robotopsycholog na naomu
zavodi, tomu vam potribno dobre vyvyty samoho robota i vidtovchuvatysia vid cioho. Sprobujte zjasuvaty, jak vin use ce roby. Podyvisia, o e povjazane z joho telepatynymy zdibnostiamy, naskiky daleko vony siahaju, jak vplyvaju na joho myslennia i y ne zavdaje ce
kody standartnym parametram modeli RB. Zrozumilo?
Lanning ne stav ekaty vidpovidi vid doktora Kelvin.
Ja koordynuvatymu vsiu robotu i provadytymu matematynyj analiz rezutativ.
Vin hlyboko zatiahnuvsia sygaroju i movyv ue v chmari:
Meni, zvyajno, dopomahatyme Bohert.
Polirujuy nihti na svojich puchkych paciach, Bohert lahidno skazav:
Hadaju, ja trochy rozumijusia na ciomu.
Todi ja prystupaju. E vidsunuv svoho sticia i pidvivsia. Joho pryjemne molode
oblyia zasiajalo v usmici. Meni distalasia najornia robota, to krae ne zvolikaty.
Vin ruyv do dverej, nedbalo kynuvy:
Buvajte!
juzen Kelvin le pomitno kyvnula, ale jiji pohliad provodav joho, poky ne zaynylysia
dveri. Vona promovala, koly Lanning o proburav i dodav:
y ne chotily b vy, doktor Kelvin, zaraz pity i podyvytysia RB-34?
Koly pouvsia pryhluenyj skryp dverej i na porih stupyla juzen Kelvin, robot RB-34
vidirvav vid knyhy svoji fotoelektryni oi i schopyvsia na nohy. Vona trochy zatrymalasia,
ob popravyty na dveriach masyvnu tablyku Vchid zaboroneno, i pidijla do robota.
Ja prynesla tobi dejaki materily pro hiperatomni dvyhuny Erbi. Choe hlianuty?
RB-34, abo inake Erbi, vziav z jiji ruk try vaki tomy i vidkryv odyn na tytunij storinci.
Hm-m! Hiperatomna teorija
Burmouy o, vin stav hortaty storinky, a todi neuvano zaprosyv:
Sidajte, doktor Kelvin. Ce zabere kika chvylyn.
Vona sila, uvano steay za Erbi. Vin prymostyvsia na stici po toj bik stola j zachodyvsia
poslidovno vyvaty vsi try tomy.
erez pivhodyny vin vidklav jich.
Ja, zvyajno, znaju, navio vy jich meni prynesly.
U juzen Kelvin sipnulysia kutyky hubiv.
Ja tak i znala. Z toboju vako praciuvaty, Erbi. Ty zavdy na krok poperedu mene.

 Ci knyhy taki sami, jak i ini. Vony mene prosto ne cikavlia. U vaych pidrunykach nioho nemaje. Vaa nauka prosto masa zibranych dokupy faktiv pid vyhliadom teoriji. Use ce nastiky prosto, o navriad y varte uvahy. Mene cikavy tiky vaa beletrystyka,
de podajesia vzajemodija liudkych motyviv i pouttiv Vin zrobyv nevyznaenyj poruch
rukoju, dobyrajuy potribne slovo.
Ja, zdajesia, vas rozumiju, proepotila doktor Kelvin.
Bayte, viv dali robot, ja ytaju dumky, i vy ne ujavliajete, naskiky vony skladni.
Ja ne mou zrozumity vse, oskiky mij mozok maje malo spinoho z vaym. Ale ja namahaju,
i vai romany meni dopomahaju.
Tak, ale boju, o koly ty naytajesia suasnych sentymentanych romaniv z jich
alislyvymy pereyvanniamy, to nai spravni dumky zdavatymusia tobi pochmurymy j bezbarvnymy. V jiji holosi vuvavsia smutok.
Ni v jakomu razi!
Nespodivano vava vidpovi zmusyla jiji schopytysia na nohy. Vona vidula, o ervonije, i zliakano podumala: Vin povynen znaty!
Erbi vydko zaspokojivsia i tychym, maje pozbavlenym metalevoho tembru holosom
skazav:
Zvyajno, ja znaju, doktore Kelvin. Vy zavdy dumajete pro ce, to jak e ja mou ne
znaty?
Jiji oblyia skamjanilo.
Ty komu-nebu hovoryv pro ce?
Zvyajno, ni! yro zdyvuvavsia vin. Nichto ne pytav mene.
Todi ty, mabu, vvaaje mene durepoju?
Ni! Ce normane pouttia.
Moe, erez te j take durne. Jiji holos buv zadumlyvyj, a na suvoromu oblyi doktora nauk prostupyly inoi rysy. Mene ne mona nazvaty pryvablyvoju
Jako vy majete na uvazi ysto zynu pryvablyvis, to ja tut ne suddia. V usiakomu
razi, ja znaju, o s j ina pryvablyvis.
I ja ve ne moloda. Doktor Kelvin niby ne ula robota.
Vam i soroka nemaje. V holosi Erbi prozvualy notky sturbovanosti j napolehlyvosti.
Trydcia visim, jako liyty roky, i vsi istdesiat, jako hovoryty pro emocijne yttia.
Ja vse-taky psycholog. A jomu, provodyla vona dali z hirkotoju v holosi, lye trydcia
pja, a na vyhliad vin e molodyj. Neve ty dumaje, o vin bay u meni o Et, kudy
meni do nioho!
Vy pomyliajetesia! Erbi z briazkotom vdaryv stalevym kulakom po plastmasovomu
stolu. Posluchajte mene
Ale juzen Kelvin nakynulasia na nioho, zatajenyj bi spalachnuv v jiji oach:
A oho ja tebe maju sluchaty? o ty pro ce vse znaje, ty mayno! Dlia tebe ja
piddoslidnyj krolyk, cikava komaka z svojeridnymy dumkamy, vidkrytymy jak na doloni dlia
vyvennia. udovyj zrazok rozbytych nadij, pravda? Maje tak, jak u tvojich knyhach. Suche rydannia v jiji holosi postupovo zatychlo.
Robot znityvsia pid natyskom jiji nervovoho spalachu. Vin blahano pochytav holovoju.
Vysluchajte mene, prou vas! Ja mih by dopomohty vam, jako vy dozvolyte.
ym? jiji huby skryvylysia. Dobroju poradoju?
Ni, ne tak. Ja prosto znaju, o dumaju ini, skaimo, Milton E.
Zapala movanka. juzen Kelvin opustyla oi.
Ja ne chou znaty, o vin dumaje, vydychnula vona. Zamovy.
A meni zdajesia, vam chotilosia b znaty, pro o vin dumaje.
Vona ne pidvela holovy, ale jiji dychannia poastialo.
Ne verzy durny, proepotila vona.

 Ce ne durnyci! Ja chou dopomohty vam. Milton E dumaje pro vas Vin zamovk.
juzen Kelvin pidvela holovu.
Nu?
Vin kochaje vas, tycho prokazav robot.
Vona movala cilu chvylynu. Tiky dyvyla na robota yroko rozpliuenymy oyma.
Ty pomyliajesia! Ato, pomyliajesia. omu b ce vin?
Ale vin kochaje. Takoho vid mene ne prychovaje.
Ale ja taka taka Vona zatnulasia.
Vin dyvysia hlybe. V inych joho pryvabliuje ne zovninij vyhliad, a intelekt. Milton
E ne z tych, chto odruujesia na modnij zaisci i harnych oeniatach.
juzen Kelvin asto zamorhala. erez my vona zahovoryla, holos jiji tremtiv:
Vin nikoly, nijak cioho ne pokazuvav
A vy davaly jomu taku molyvis?
Chiba ja mohla? Ja navi ne dumala pro take
Oto to j vono!
Doktor Kelvin zadumala na my, potim rizko pidvela holovu:
Pivroku tomu do nioho na zavod pryjidala divyna. Harna na vrodu, zdajesia, biliava, strunka. I navriad y dobre znala tablyciu mnoennia. Vin cilyj de vypynavsia pered
neju, namahajuy pojasnyty, jak vyhotovliajusia roboty. V jiji holosi znovu zazvualy
tverdi notky. Navriad y vona o zrozumila! Chto vona?
Erbi vidpoviv ne vahajuy:
Ja znaju divynu, pro jaku vy hovoryte. To joho dvojuridna sestra. Tam nemaje nijakych romantynych stosunkiv, zapevniaju vas.
juzen Kelvin schopylasia na nohy z divooju lehkistiu.
Dyvno! Same v ciomu i ja inodi perekonuvala sebe, cho naspravdi nikoly tak ne dumala. Todi vse ce pravda!
Vona pidbihla do Erbi j oboma rukamy schopyla joho cholodnu vaku ruku.
Diakuju, Erbi, vydko proepotila vona ochryplym vid chvyliuvannia holosom.
Ne hovory nikomu pro ce. Chaj ce bude naa tajemnycia. I e raz spasybi tobi. Vona sudorono potysla bajdui metalevi paci j vyjla.
Erbi povino povernuvsia do vidkladenoho romanu. Ale ne bulo nikoho, chto mih by
proytaty joho dumky.
Milton E povino j smano potiahnuvsia, a zatrialy sugloby, kriaknuv j upjavsia pohliadom v Pitera Boherta.
Posluchajte, skazav vin, ja bju nad cym ue cilyj tyde i maje bez snu. Skiky
e ja mou vytrymaty? Zdajesia, vy kazaly, o vse pojasniujesia pozytronnym bombarduvanniam u vakuumnij kameri D?
Bohert delikatno pozichnuv i zadyvyvsia na svoji bili ruky.
Same tak. Ja napav na slid.
Ja znaju, o ce oznaaje, koly hovory matematyk. A skiky vam e praciuvaty?
Vse zaley
Vid oho? E opustyvsia v krislo j prostiahnuv svoji dovhi nohy.
Vid Lanninga. Staryj ne zhoden zi mnoju. Vin zitchnuv. Trochy vidstav vid
yttia, ot i vsia joho bida. ipliajesia za svoju matrynu mechaniku, niby ce pup zemli. A naa
problema vymahaje znano pevniych matematynych zasobiv.
A omu b ne zapytaty Erbi i ne vladnaty spravu? sonno promymryv E.
Zapytaty robota? Brovy Boherta strybnuly vhoru.
A omu b i ni? Tobi stareka nioho ne kazala?
Ty maje na uvazi Kelvin?
Jiji. Samu juzi. Cej robot mah i arodij v matematyci. Vin znaje vse pro vse i navi
bie. Vin obysliuje v dumci potrijni integraly, a na desert lasuje tenzornymy analizamy.

Matematyk skeptyno hlianuv na nioho:

Vy serjozno?
Absoliutno! Ale ri u tim, o cej bovdur ne liuby matematyky. Vin viddaje perevahu
sentymentanym romanam. Slovo esti! Vy b pobayly, jakyj motloch jomu nosy juzi
Purpurna aha, Kochannia v kosmosi
Doktor Kelvin odnoho slova ne hovoryla pro ce.
Prosto vona e ne zakinyla joho vyvaty. Vy znajete jiji. Liuby trymaty vse v tajemnyci, poky sama ne vidkryje jiji.
Ale vam vona skazala.
Rozhovorylysia jako. Ja asto jiji bau ostannim asom. Vin spochmurniv, todi
yroko rozpliuyv oi. Posluchajte, Bohi, vy nioho ne pomialy za neju ostannim asom?
Bohert rozplyvsia u soromitnij posmici.
Vona poala farbuvaty huby, jako vy ce majete na uvazi.
Ta de v bisa, ja ce znaju. Rumjanysia, pudrysia, oi pidvody. Nu j vyhliad u neji!
Ale ja ne pro ce. Nioho pevnoho ja ne mou skazaty. Odnak vona tak hovory, niby due
aslyva. Vin podumav trochy i stenuv pleyma.
Bohert dozvolyv sobi pidmorhnuty, o jak dlia naukovcia, jakomu za pjatdesiat, vyjlo
dosy vpravno:
A moe, vona zakochalasia? E znovu zapliuyv oi:
Vy z hluzdu zjichaly, Bohi. Pidi pohovori z Erbi. Ja chou trochy pospaty tut.
Harazd. Ne skau, o meni podobajesia oderuvaty v robota konsutaciji. Ta j navriad y vin zdatnyj davaty jich.
U vidpovi poulosia chropinnia.
Erbi sluchav uvano, poky Piter Bohert, zasunuvy ruky v kyeni, hovoryv z pidkreslenoju bajduistiu:
Tut o jaka sprava. Meni skazaly, o ty tiamy u takych reach, i ja zapytuju tebe bie
z cikavosti. Prypuskaju, o zahalom moja linija moe maty sumnivni momenty, jaki doktor
Lanning vidmovliajesia pryjniaty. Ote, kartyna vse e lyajesia nepovnoju.
Robot ne vidpoviv, i Bohert skazav:
Nu?
Ja ne bau pomylky, Erbi vyvav pochapcem nakydani kolonky cyfr.
Navriad y zmoe ty o dodaty do cioho.
Ja j ne probuju. Vy krayj matematyk, ni ja, i meni ne chotilosia b komprometuvaty sebe.
Ti samovdovolennia promajnula v posmici Boherta.
Tak ja j dumav. Tut sprava serjozna. Zabudemo ce. Vin zibrav spysani arkuyky,
vykynuv jich u smittieprovid i povernuvsia, ob vyjty, ale peredumav.
Mi inym
Robot ekav. Zdavalosia, Bohertu vako pidibraty slova.
Tut je deo take, o j ty, mabu, zmoe.
Vin zamovk. Erbi tycho skazav:
Vai dumky splutalysia, ale nemaje sumnivu, o vony stosujusia doktora Lanninga.
Tut nedoreno vahatysia jak tiky-no vy zaspokojitesia, ja diznaju, pro o vy choete zapytaty.
Ruka matematyka zvynym ruchom kovznula po prylyzanomu volossi.
Lanningu nezabarom simdesiat, skazav vin tak, niby cym use pojasnyv.
Znaju.
I maje trydcia rokiv vin dyrektor zavodu.
Erbi kyvnuv.
Ote, v holosi Boherta zazvualy arivni notky, ty mih by znaty, y y ne dumaje vin ity u vidstavku. Za stanom zdorovja, skaimo, y o ine.

 Cilkom, tiky i skazav Erbi.

Nu, a ty znaje?
Zvyajno.
Todi hm ne mih by ty meni skazaty?
Jako vy zapytujete skau. Robot buv realistom. Vin ue podav u vidstavku!
o?! vychopylosia z ust Boherta. Velyka holova venoho podalasia vpered. Povtory!
Vin ue podav u vidstavku, spokijno povtoryv robot, ale vona e ne vstupyla v
sylu. Vin ekaje, bayte, poky ne vyriysia problema hm zi mnoju. Pislia cioho vin hotovyj
peredaty obovjazky dyrektora svojemu nastupnyku.
A joho nastupnyk? Chto vin? vydychnuv Bohert.
Vin vprytul stav pered Erbi, a joho oi, jak zavoroeni, vpjalysia v bezprystrasni ervonuvati fotoelementy, o sluhuvaly robotovi oyma.
Majbutnij dyrektor vy, prozvuala nekvaplyva vidpovi.
Oblyia Boherta vraz polahidnialo, napruhu zminyla skupa usmika.
Pryjemna novyna. Ja spodivavsia i ekav na ce. Spasybi, Erbi.
Piter Bohert prosydiv za pymovym stolom do pjatoji hodyny ranku, a o devjatij znovu
buv na roboti. Odyn za odnym vin vychopliuvav dovidnyky z polyci nad stolom, prohliadav
jich, stavyv na misce Kupka storinok z hotovymy rozrachunkamy rosla mikroskopinymy
tempamy, zate na pidlozi utvorylasia cila hora zimjatych spysanych arkuiv.
Rivno opoludni vin pereviryv ostanniu storinku, proter ervoni vid utomy oi, pozichnuv
i potiahnuvsia.
Z konoju chvylynoju vae. Chaj jomu bis!
Obernuvy na skryp dverej, Bohert kyvnuv Lanningu, o zajov do kimnaty. Pochruskujuy paciamy, dyrektor okynuv pohliadom rozhardija u kimnati i spochmurniv.
Novyj napriamok? zapytav vin.
Ni, bula zaderykuvata vidpovi. A ym kepkyj staryj?
Lanning ne poturbuvavsia vidpovisty. Lye udostojiv pobinym pohliadom ostanniu storinku z rozrachunkamy, o leala na stoli.
Kelvin hovoryla vam pro robota? zapytav vin, prykuriujuy sygaru. Ce matematynyj genij. Nadzvyajno cikavo.
Bohert holosno pyrchnuv:
Tak, ja uv pro ce. Ale chaj krae Kelvin zajmajesia svojeju robotopsychologijeju. Ja
pereviryv Erbi v matematyci. Vin le spravliajesia z obyslenniam.
Kelvin tak ne vvaaje.
Vona boevina.
Ja tak ne vvaaju. Oi dyrektora zlovisno zvuzylysia.
Vy? holos Boherta stav tverdym. Pro o vy hovoryte?
Ja pereviriav joho cilyj ranok. Vin moe taki fokusy vyrobliaty, o vam i ne snylosia.
Chiba?
Ne viryte! Vin vyjniav z kyeni arku paperu i rozhornuv joho. Ce ne mij poerk,
pravda?
Bohert zupynyv pohliad na arkui, vsijanomu velykymy, nezhrabnymy cyframy.
Ce Erbi pysav?
Tak! Jako vy pomityly, vin praciuvav na vydkis nad integruvanniam vaoho dvadcia druhoho rivniannia. I vin, Lanning postukav ovtym nihtem po ostanniomu riadku,
dijov takoho samoho vysnovku, o j ja, ale v otyry razy vyde. Vy ne maly prava znechtuvaty efektom Lingera pry pozytronnomu bombarduvanni.
Ja ne znechtuvav nym. Zarady boha, Lanning, podumajte, ce b vykliuylo
O-o, zvyajno, vy pojasnyly ce. Vy zastosuvaly perechidne rivniannia Mitella, ehe ?
Tak-ot, joho tut ne mona zastosovuvaty.

 omu?
Bo, po-pere, vy korystujetesia hiperujavnymy velyynamy.
A do oho tut ce?
Rivniannia Mitella ne hodysia, jako
Vy pry svojemu rozumi? Koly vy pereytajete stattiu samoho Mitella v Zapyskach
Fara
Oblyte. Ja z samoho poatku kazav, o joho mirkuvannia meni ne podobajusia. I
Erbi pidtverdyv moji pereduttia.
Nu todi, spalachnuv Bohert, chaj cej mechanizm vyriuje vam usiu problemu!
Navio vozytysia z nedoumkamy?
U tomu-to j zakovyka, o Erbi ne moe vyriyty problemy. I koly vin ne moe, to j my
sami ne moemo. Ce pytannia ja peredaju na rozhliad v Nacinanu Radu. Tut my bezsyli.
Bohert schopyvsia na nohy tak rvuko, o stile vidletiv ubik. Oblyia joho pobahrovilo:
Vy cioho ne zrobyte!
Lanning poervoniv vid oburennia.
Vy meni vkazujete, o ja povynen robyty, a o ja!?
Same tak, skrehotnuv zubamy Bohert. Ja rozvjazuju problemu, i vy ne vychopyte
jiji u mene z ruk, jasno? Dumajete, ja ne bau vas naskri, vy, skamjanila mumije. Vy vyde
vidriete sobi nosa, ni doviryte meni vyriuvaty problemu telepatiji robota.
Vy telepe, Boherte, ja vas zviniu za nepidkorennia staromu huby Lanninga a
tremtily vid hnivu.
Je odna obstavyna, o ne dozvoly vam cioho zrobyty, Lanning. Koly poriad z namy
robot, jakyj ytaje dumky, sekretiv buty ne moe. to ne zabuvajte, o ja znaju pro vau vidstavku.
Popil na sygari Lanninga zatremtiv i vpav na pidlohu. Za nym poletila i sama sygara.
o?.. o?..
Bohert zlovtino posmichnuvsia:
I ja novyj dyrektor, zrozumilo? Meni dobre vidomo pro ce, ne dumajte, o ja nioho ne znaju. Diko vas zabyraj, Lanning. Vydavaty nakazy tut budu ja, inake vy vtrapyte v
taku taku chalepu, jaka vam i ne snyla.
Do Lanninga povernuvsia dar movy, i vin zahorlav:
Vy zvineni, ujete? Ja vas zviniaju vid usich obovjazkiv! Vam kine, zrozumilo?
Na oblyi Boherta rozplyvlasia yroka posmika:
A jaka z cioho korys? Vy nioho ne dobjetesia. U mene je kozyri. Ja znaju, o vy
podaly u vidstavku. Meni skazav Erbi, a vin ce znaje bezposerednio vid vas.
Lanning namahavsia hovoryty spokijno: vin mav vyhliad staroji-staroji liudyny z utomlenymy oyma j oblyiam, z jakoho ve davno zijov rumjane, postupyvy stareij
ovtyzni:
Ja chou pohovoryty z Erbi. Vin ne mih takoho skazaty. Vy hrajete v nebezpenu hru.
Ale ja rozkryju vai karty. Chodimo zi mnoju.
Bohert stenuv pleyma.
Do Erbi? udovo, ort zabyraj!
Rivno opivdni Milton E pidviv holovu vid svoho nezhrabnoho maliunka i skazav:
Vy vlovyly samu ideju? U mene vyjlo ne zovsim vdalo, ale vyhliad vin matyme pryblyzno takyj. arivnyj budynook, i distanesia vin meni maje zadarma.
juzen Kelvin podyvylasia na nioho oyma, spovnenymy ninosti.
Vin i spravdi harnyj, zitchnula vona. Ja asto dumala, ob i sobi jiji holos
zatych.
Ato, zachopleno viv dali E, vidklavy olive, ja muu doekatysia vidpustky.
Zalyylosia jakycho dva tyni, ale erez cioho Erbi vse zavyslo u povitri. Vin opustyv oi j

poav rozdyvliatysia svoji nihti. Tut e je odne Ale ce tajemnycia.

Todi ne kai.
A-a, vse odno. Mene a rozpyraje vid baannia rozpovisty komu-nebu i najkrae
dovirytysia hm same vam, vin nijakovo vsmichnuvsia.
U juzen Kelvin zakalatalo serce, ale vona ne promovyla j slova.
yro kauy, E pidsunuvsia do neji blye i perejov na dovirlyvyj epit, budynook ne tiky dlia mene. Ja odruuju!
I raptom vin schopyvsia z miscia:
o z vamy?
Nioho! Strane viduttia zapamoroennia mynulo, ale jij vako bulo hovoryty.
Odruujete? Vy choete skazaty
Ave, zvyajno! Pora ve, pravda? Vy pamjatajete tu divynu, o bula tut mynuloho lita. Tak ce vona i je! Ale vam pohano. Vy
Holova rozbolilasia, juzen Kelvin kvolo vidmachnula vid nioho. U mene u
mene ce buvaje ostannim asom. Ja chou ja chou, zvyajno, pryvitaty vas. Ja due rada
Nevmilo nakladeni rumjana vystupyly dvoma nepryvablyvymy pliamamy na jiji zblidlomu oblyi. Svit dovkola poplyv pered oyma.
Vybate meni, bu laska, tycho prokazala vona.
Spotykajuy, nemov slipa, vona vyjla za dveri. Katastrofa stalasia raptovo, jak uvi sni,
i, jak uvi sni, bula nejmovirno achlyvoju.
Jak e ce mohlo statysia? Ade Erbi hovoryv
A Erbi znav! Vin umiv ytaty dumky! Zapamoroennia mynulosia tiky todi, koly vona,
zovsim bez syl prychylyvy do dverej, pobayla pered soboju metaleve oblyia Erbi. Vona j
ne pamjatala, jak pidnialasia schodamy na dva poverchy vye ciu vidsta vona podolala v
odnu my, jak uvi sni.
Jak uvi sni!
Erbi vtupyvsia v neji nemyhotlyvym pohliadom svojich ervonych oej, a jij zdavalosia,
o to dvi miani strachitlyvi kuli.
Vin o hovoryv, i vona vidula, jak do jiji hubiv prytysnuly kraj cholodnoji sklianky.
Vona zrobyla kovtok i, zdryhnuvy, stala prychodyty do tiamy.
Erbi hovoryv schvyliovano v joho holosi vuvalysia bi, blahannia j strach. Do neji
poav dochodyty zmist joho sliv.
Ce son, kazav vin, i vy ne povynni jomu viryty. Vy nezabarom prokynete i v
reanomu sviti smijatymete iz sebe. Vin kochaje vas, ce ja vam kau. Kochaje, kochaje! Ale
ne tut! Ne zaraz! Vse ce navkolo iliuzija!
juzen Kelvin zakyvala holovoju i proepotila:
Tak, tak.
Vona vepylasia za ruku Erbi i prytysnulasia do neji, povtoriujuy znovu j znovu:
Ce nepravda, Erbi? Nepravda?
juzen Kelvin ne pamjatala, jak do neji znovu povernulasia svidomis, niby z tumannoho, nereanoho svitu vona potrapyla v jaskrave soniane svitlo. Vona vidtovchnula joho
vid sebe, vidtovchnula vaku stalevu ruku i yroko rozpliuyla oi.
o ty roby? jiji holos zirvavsia v rizkyj kryk. o ty roby?
Erbi vidstupyv nazad.
Ja chou dopomohty.
Doktor Kelvin pyno podyvylasia na nioho.
Dopomohty? Tiy mene bajekamy pro son i vvaaje, o ce dopomoha? Choe
mene yzofrenikoju zrobyty? Na neji napala isteryka. Ce ne son! Jakby ce buv son!
Uraz vona schopylasia.
Zaekaj! omu omu A-a! Rozumiju! Hospody, ce tak oevydno
U holosi robota pouvsia strach.

 Ja musyv
I ja tobi poviryla! Nikoly b ne podumala.
Holosy za dveryma zmusyly juzen zamovknuty. Vona vidvernulasia, sudomno stysnuvy kulaky, i, koly Bohert z Lanningom uvijly, vona ve bula v hlybyni kimnaty, bilia vikna.
oden z olovikiv ne zvernuv na neji uvahy.
Vony odnoasno nablyzylysia do Erbi: Lanning serdytyj i neterpliayj, Bohert cholodnyj i nezvorunyj. Perym zahovoryv dyrektor:
Sluchaj mene, Erbi!
Robot pereviv pohliad na pidstarkuvatoho dyrektora:
Sluchaju, doktore Lanning.
Vy hovoryly pro mene z doktorom Bohertom?
Ni, ser! povino vidpoviv robot, i posmika na oblyi Boherta zhasla.
o ty skazav? Bohert hordovyto pidijov blye j zupynyvsia pered robotom, yroko rozstavyvy nohy. Povtory, o ty meni hovoryv uora?
Ja kazav, o Erbi zamovk.
De v hlybyni joho dysonansom tycho zabrynila metaleva membrana.
Chiba ty ne kazav, o vin podav u vidstavku? zareviv Bohert. Vidpovidaj!
Bohert liuto zamachnuvsia, ale Lanning vidtovchnuv joho vbik:
Vy o, choete syloju pidbyty joho na obman?
Vy sami uly, Lanning. Vin poav buv hovoryty i zupynyvsia. Vidijdi! Ja chou dobytysia vid nioho pravdy, zrozumily?
Ja zapytaju joho! Lanning povernuvsia do robota. Harazd, Erbi, zaspokojsia. Ja
podavav u vidstavku?
Erbi movky dyvyvsia na nioho, i Lanning stryvoeno perepytav:
Ja podavav u vidstavku?
Robot zaperelyvo pochytav holovoju. Vony poekaly e, ale inoji vidpovidi tak i ne
pouly.
Dvoje liudej podyvylysia odne na odnoho voroymy pohliadamy.
Jakoho bisa! hrymnuv Bohert. Jomu o, zacipylo? Ty moe hovoryty, ty, strachovyko!
Ja mou hovoryty, z hotovnistiu vidpoviv robot.
Todi vidpovidaj. Ty kazav meni, o Lanning podav u vidstavku? Vin podav u vidstavku?
Znovu zapala tya. Potim u hlybyni kimnaty nespodivano prolunav smich juzen Kelvin
rizkyj, maje isterynyj.
Obydva matematyky zdryhnulysia, a v Boherta zvuzyly oi.
Vy tut? oho vam tak smino?
Nioho. jiji holos zvuav ne zovsim pryrodno. Vychody, ne tiky ja odna vpijmalasia. Troje najbiych v sviti fachivciv z robototechniky vpijmalysia na odyn i toj e elementarnyj haok. Vytivky doli, pravda? Vona pryklala blidu ruku do ola j dodala zivjalym
holosom: Cho ce zovsim ne smino.
oloviky zdyvovano perezyrnulysia mi soboju, zvivy brovy.
Pro jakyj haok vy hovoryte? zapytav Lanning z napruhoju v holosi. o trapylosia z Erbi?
Ni! Vona povino nablyzylasia do nych. Z nym use harazd. A ot z namy Vona
raptom povernulasia do robota j zakryala:
He z mojich oej! Idy v druhyj kine kimnaty, ob ja ne bayla tebe!
Erbi ziulyvsia pid jiji serdytym pohliadom i kvaplyvo potupotiv he.
o ce vse oznaaje, doktore Kelvin? nepryjazno spytav Lanning.
Vona povernulasia do nioho i hluzlyvo movyla:
Vy znajete Peryj zakon robototechniky?

 Ave, rozdratovano skazav Bohert. Robot ne moe nakodyty liudyni abo erez
svoju bezdijanis dopustyty, ob liudyni bulo zavdano kody.
udovo zvuy, hluzuvala Kelvin. Ale jakoji kody?
Nu bu-jakoji.
Pravyno! Bu-jakoji. A jak odo rozaruvannia? A prynyena hidnis? Rozbyti nadiji? Ce ne kidlyvo?
Lanning spochmurniv.
Zvidky robotu znaty pro Holos jomu vraz urvavsia.
I vy pijmalysia, pravda? Cej robot ytaje dumky. Hadajete, vin ne znaje, jak mona
poranyty pouttia liudyny? Hadajete, koly joho zapytaty pro o, to vin ne vidpovis same
tak, jak nam chotilosia b pouty? Chiba Erbi ne znaje, o bu-jaka ina vidpovi bude nam
nepryjemna?
O boe! zitchnuv Bohert.
Kelvin vidpovila jomu z sardoninoju posmikoju:
Vy, mabu, zapytaly joho, y jde Lanning u vidstavku? Vy chotily oderaty stverdnu
vidpovi, i Erbi skazav tak, jak vam chotilosia.
Mabu, tomu vin ojno nam nioho j ne vidpoviv, skazav Lanning bezbarvnym
holosom. Bo joho vidpovi bula b nepryjemna odnomu z nas.
Na jaku my zapala tya. oloviky zadumlyvo dyvylysia na robota v hlybyni kimnaty:
toj sydiv u krisli, bilia polyci z knyhamy, pidpery holovu rukoju.
juzen Kelvin vtupylasia v pidlohu.
Vin use ce znav. Cej cej ortiaka znaje vse, navi te, o z nym stalosia na skladanomu konvejeri. jiji oi buly temni i zadumlyvi.
Lanning hlianuv na neji:
Vy pomyliajetesia, doktore Kelvin. Vin ne znaje, o z nym stalosia. Ja pytav joho.
A o ce oznaaje? vyhuknula Kelvin. Tiky te, o vy ne chotily, ob vin pidkazav vam riennia. Ce b zaepylo vae samoliubstvo, movliav, mayna zrobyla te, oho ne zmih
ja. A vy pytaly joho? vypalyla vona v Boherta.
Pevnoju miroju. Bohert kalianuv i poervoniv. Vin skazav, o ne due tiamy
u matematyci.
Lanning zajovsia smikom, Kelvin ujidlyvo posmichnulasia.
Ja zapytaju joho. Joho vidpovi ne zaepy moje samoliubstvo.
Vona vladno huknula:
Idy siudy!
Erbi vstav i nevpevneno nablyzyvsia.
Hadaju, ty znaje, promovyla vona, koly same pid as montau zjavyvsia storonnij faktor abo buv upuenyj osnovnyj?
Tak, le utno vymovyv Erbi.
Zaekajte, serdyto vtrutyvsia Bohert. Ce ne obovjazkovo moe buty pravda.
Prosto vy ce choete pouty, ot i vse.
Ne bute durnem, vidpovila Kelvin. V usiakomu razi, jako vin umije ytaty
dumky, to vin znaje matematyku nezhir, ni vy z Lanningom, uziati razom. Dajte jomu molyvis.
Matematyk zamovk, a Kelvin vela dali:
Todi vse harazd, Erbi, poynaj! My ekajemo. I zvernulasia do svojich koleg:
Vimi papir ta olivci, dentmeny.
Ale Erbi movav. Holos Kelvin prozvuav peremono:
omu ty ne vidpovidaje, Erbi?
Ne mou, nespodivano vypalyv robot. Ja ne mou, i vy ce znajete! Doktor Bohert
i doktor Lanning ne chou cioho.
Vony chou znaty riennia.

 Ale ne vid mene.

Vtrutyvsia Lanning, povino j vyrazno movyvy:
Ne kor durnia, Erbi. My choemo, ob ty skazav.
Bohert korotko kyvnuv.
Holos Erbi zirvavsia na vysoki noty.
Navio take kazaty? Dumajete, ja ne bau dali poverchni vaoho mozku? Tam, u
hlybyni, vy ne choete. Ja mayna, o moe imituvaty yttia z dopomohoju pozytronnych
vzajemodij u mozku, jakyj je vytvorom liudyny. I erez te vy ne moete, vyjavyvy slabymy
za mene, ne viduty prynyennia. Ce hlyboko zasilo u vaij svidomosti, i sterty ce nemolyvo.
Ja ne mou daty vam riennia.
My zalyymo tebe. Skay Kelvin.
Tut nemaje nijakoji riznyci! kryknuv Erbi. Vse odno vy budete znaty, o vidpovi nadijla vid mene.
Ale ty rozumije, Erbi, ozvalasia Kelvin, o doktor Lanning i doktor Bohert
chou rozvjazaty ciu problemu?
Tiky vlasnymy zusylliamy, stojav na svojemu Erbi.
I vse-taky vony chou cioho. A te, o ty znaje, jak jiji rozvjazaty, ale ne choe podilytysia z nymy, zavdaje jim boliu tako. Ty rozumije ce, pravda?
Tak! Tak!
I koly skae, jim tako bude nepryjemno?
Tak! Tak!
Erbi povino zadkuvav, a juzen Kelvin krok za krokom nastupala. oloviky vraeno
sposterihaly za nymy.
Ty ne moe skazaty, monotonno vela Kelvin, bo ce zavdas jim prykrosti, a ty
ne povynen zavdavaty kody liudyni. Ale, koly ne skae, jim tako bude prykro, ote, ty povynen skazaty. A jako skae, ty zavdasy jim kody, a ty ne povynen, ote, ty ne moe jim
skazaty; ale koly ne skae, ty zavdasy jim kody, ote, ty musy skazaty; a koly skae zavdasy kody, ote, ty ne povynen; ale jako ni, zavdasy kody, ote, ty povynen, ale koly
skae
Erbi natovchnuvsia spynoju na stinu i vpav na kolina.
Prypyni! vyhuknuv vin. Schovajte svoji dumky! Vony perepovneni bolem, rozaruvanniam i znenavystiu! Ja ne chotiv cioho! Ja namahavsia dopomohty! Ja hovoryv te, o
vam chotilo uty! Ja musyv!
Ale Kelvin bula nevblahanna:
Ty povynen skazaty jim, ale koly skae, to zavdasy jim kody, ote, ty ne povynen
hovoryty; jako ne skae, zavdasy kody, ote, ty musy skazaty, ale
I Erbi strano zakryav!
Kryk toj buv schoyj na posylenyj v bahato raziv zvuk ejty-pikkolo. Vin dedali rizkiav,
poky ne pereris u kryk vidaju zahublenoji dui. Nesterpnyj kryk zapovnyv usiu kimnatu.
I Erbi vpav, peretvoryvy na kupu neruchomoho metalu.
Bohert zblid.
Jomu kine!
Ni! juzen Kelvin vybuchnula isterynym smichom. Vin lye zboevoliv. Ja postavyla joho pered nerozvjaznoju dylemoju, i vin zlamavsia. Moete zdaty joho na metalobrucht, bo vin ue nikoly ne zahovory.
Lanning stav na kolina pered tym, o koly nazyvalo Erbi. Vin dotorknuvsia paciamy
do cholodnoho, bezmovnoho metalevoho oblyia i zdryhnuvsia.
Vy zrobyly ce zumysne.
Vin vstav i povernuv do neji perekoene oblyia.
A koly j tak? skazala Kelvin. Teper ue niym ne zarady.
I raptom hirko dodala:

 Vin cioho zasluyv.

Dyrektor schopyv za ruku Boherta, o nae zakamjaniv.
Jaka riznycia! Chodimo, Pitere. Vin zitchnuv. Takyj mysliayj robot nioho ne
vartyj.
Joho starei oi maly vtomlenyj vyhliad.
Chodimo, Pitere, povtoryv vin.
Dvoje venych vyjly z kimnaty, a do juzen Kelvin nevdovzi znovu povernulasia duevna rivnovaha. Vona perevela pohliad na neporunoho Erbi, i jiji oblyia znovu napruylo.
Vona dovho dyvylasia na nioho, jiji trimf vidstupav, postupajuy bezporadnosti j rozaruvanniu. I todi ve rij jiji dumok vylyvsia v odne, bezmeno hirke slovo, o zletilo z jiji ust:
Brechun!
Na ciomu, zvyajno, vse skinylo. Ja znav, o pislia cioho ja vid neji nioho ne dobjusia.
Vona movky sydila za stolom z cholodnym i zadumlyvym oblyiam.
Ja skazav: Diakuju, doktore Kelvin, ale vona ne vidpovila. To bulo za dva dni do toho,
jak ja zmih zustritysia z neju znovu.

Znovu ja zustrivsia z juzen Kelvin bilia jiji kabinetu. Zvidty same vynosyly teky z paperamy.
Nu, jak spravy z vaymy stattiamy, junae? pocikavyla vona.
udovo, vidpoviv ja. Ja vybrav dlia nych docinu formu, jak ce meni ujavlialo,
trochy dramatyzuvav kistiak rozpovidej, dodav dilogiv ta okremych detalej. Moe b, vy
hlianuly, ob ja nenarokom ne zviv naklepu na koho abo ne prypustyvsia hrubych netonostej?
Harazd. Zajdimo v kimnatu vidpoynku? Tam mona vypyty kavy.
Vona bula niby v dobromu nastroji, i poky my jly korydorom, ja ryzyknuv:
Meni o o chotilosia b, doktore Kelvin
Sluchaju.
y ne rozpovily b vy o-nebu ie z istoriji robototechniky?
Vy majete vse, o vy chotily, junae.
Deo maju. Ale ti vypadky, o ja zapysav, malo stosujusia suasnosti. Ja maju na
uvazi, o robot, jakyj ytav dumky, buv lye v odnomu ekzempliari, miplanetni stanciji ve
zastarily i vyjly z mody, a do robotiv, jaki praciuju u achtach, vsi davno zvykly. A jak odo
mizorianych podoroej? Ade, vidkoly vynajly hiperatomnyj dvyhun, ne mynulo j dvadciaty
rokiv. I dobre vidomo, o joho vynajly roboty. Ce pravda?
Mizoriani podoroi?! zadumlyvo prokazala vona.
My sydily v kimnati vidpoynku, i ja zamovyv povnyj obid. Vona pyla lye kavu.
Znajete, to ne buv ystyj vynachid robotiv, ne zovsim tak. Ale, zvyajno, z nedoskonalym tunym mozkom my ne mohly daleko pity. Ale my staralysia, spravdi staralysia. Vpere
ja zitknulasia z mizorianymy doslidenniamy v 2029 roci, koly zahubyvsia robot.
Zachody vyvalysia na Hiperbazi z alenym pospichom za svojeju napruhoju ta metunia dorivniuvala isterynomu veresku.
Perelik cych zachodiv za jich chronologijeju i vidajem, o dedali zrostav, buv takyj:
1. Vsia robota nad proektom hiperatomnoho dvyhuna v astyni kosmosu, zajniatij stancijamy dvadcia siomoji asterojidnoji grupy, prypyniala.
2. Vsia cia astyna kosmosu praktyno bula vidrizana vid usijeji Systemy. Nichto ne mih
potrapyty tudy bez specinoho dozvolu, i nichto ne mih pokynuty jiji ni za jakych umov.
3. Specinyj uriadovyj patrunyj korabe dostavyv na Hiperbazu doktora juzen Kelvin,
Holovnoho robotopsychologa, i doktora Pitera Boherta, Matematynoho dyrektora rmy
Junajted Stejts Robots end Mekenikel Men Korporejn.
juzen Kelvin nikoly doty ne pokydala Zemliu, ne bulo v neji j teper osoblyvoho baannia zalyaty jiji. V epochu atomnoji energiji i blykoho rozvjazannia problemy hiperatomnoho
dvyhuna vona lyalasia tychoju provincilkoju. Nezadovolena poliotom, vona sumnivalasia v
tomu, o spravdi stvorylasia krytyna sytuacija. Pro ce dosy krasnomovno svidyla kona
rysoka jiji nevrodlyvoho j nemolodoho oblyia na peromu obidi na Hiperbazi.
Ta j prylyzanyj, blidyj doktor Bohert pouvav sebe, jak pobytyj pes. A z oblyia generalmajora Kelnera tak i ne schodyv vyraz zakovanoji liudyny.
Odne slovo, obid ne vdavsia, ta j nevelyka narada, na jaku vony vtrioch potim zibralysia,
rozpoalasia siro i nepryvitno.
Kelner, iz svojeju blyskuoju lysynoju, odiahnutyj v paradnu uniformu, o a nijak ne
vpysuvalasia u zahanyj nastrij, poav priamo:
Ce dyvna istorija, ser i madam. Ja chou podiakuvaty vam za te, o vy nehajno
vidhuknulysia na nae prochannia, navi ne znajuy, ym vono vyklykane. Zaraz my sprobujemo vypravyty ce. U nas zahubyvsia robot. Robotu prypyneno, i vona ne povynna ponovliuva-

tysia, poky my ne znajdemo joho. Samym nam cioho ne vdalosia zrobyty, i tomu my potrebujemo dopomohy fachivciv.
General, pevno, viduv, o skrutne stanovye, pro jake vin rozpovidav, vydajesia ne
due serjoznym, bo dali ve viv z notkamy vidaju u holosi:
Ne vam rozpovidaty pro valyvis naoji roboty tut. Ponad visimdesiat vidsotkiv mynulorinych asygnuva na naukovo-doslidnyki roboty vydileno nam
My ce znajemo, dokynuv Bohert. JU.S.Robots oderuje kruhleku sumu na
vykorystannia naych robotiv.
Neve odyn robot maje take znaennia dlia proektu? ne due liubjazno vtrutylasia
juzen Kelvin. I omu joho dosi ne znajly?
General povernuv do neji poervonile oblyia i vydko oblyzav huby.
Mona skazaty, my znajly joho. Vydno bulo, o cia rozmova zavdaje jomu duevnych strada. Zaraz pojasniu Jak tiky stalo vidomo, o znyk robot, vidrazu oholosyly
nadzvyajnyj stan i prypynyly vsiake spoluennia z Hiperbazoju. A naperedodni vantanyj
korabe dostavyv dvoch robotiv dlia naoji laboratoriji. Na niomu bulo e istdesiat dva roboty hm takoji samoji modeli; vony pryznaalysia e dlia koho. Cyfra tona, my vpevneni. Ce ne vyklykaje nijakych sumniviv.
On o! Jakyj tut zvjazok?
Koly robot znyk i my ne zmohly joho znajty, cho, zapevniaju vas, my znajly b i holku
v sini, nam spalo na dumku poliyty robotiv, o zalyylysia na korabli. Jich vyjavylo istdesiat try.
Ote, naskiky ja zrozumila, istdesiat tretij i je va bludnyj syn? Oi v juzen Kelvin
potemnily.
Tak, ale my ne znajemo, kotryj same istdesiat tretij.
Zapala mertva tya. Elektrynyj hodynnyk probyv odynadciatu.
Cikavo, ozvalasia Kelvin, i kutyky jiji hubiv opustylysia. Pitere, nastoroeno
povernulasia vona do svoho kolegy, o tut vidbuvajesia? o za roboty vykorystovujusia
na Hiperbazi?
Doktor Bohert, zavahavy, nijakovo posmichnuvsia:
Dosi ce bula dosy delikatna sprava, juzen
Vona perebyla joho:
Dosi? A teper omu z istdesiaty trioch odnakovych robotiv, jakych ne vidrizny odyn
vid odnoho, ne mona vybraty bu-koho? Chiba ce vako? I navio bulo posylaty po nas?
Zaraz pojasniu, juzen, pokirno movyv Bohert. Na Hiperbazi vykorystovujesia
kika robotiv, mozok jakych ne povnistiu zaprogramovano vidpovidno do Peroho zakonu.
Ne povnistiu? Doktor Kelvin vidkynulasia na spynku krisla. Jasno. I skiky jich
vyhotovleno?
Nebahato. To bulo uriadove zamovlennia, i ni v jakomu razi my ne mohly poruuvaty
tajemnyciu. Nichto ne povynen buv znaty, okrim najvyoho naastva, jake malo do cioho
bezposerednie vidnoennia. Vy ne vchodyte v te yslo, juzen, i ja tut ni pry omu.
Ja chotiv by deo pojasnyty, vladno perebyv general. Ja ne znav, o doktor
Kelvin ne oznajomlena z sytuacijeju. Ne meni vam hovoryty, doktor Kelvin, o vykorystannia
robotiv zavdy natovchuvalosia na synu protydiju na Zemli. V ciomu vypadku jedynym zachystom vid radykano nastrojenych ortodoksiv bulo obovjazkovo programuvaty vsich robotiv
vidpovidno do Peroho zakonu. ob ni za jakych obstavyn vony ne mohly zavdaty kody liudyni.
Ale nam potribni rizni roboty, tomu kikom robotam modeli NS-2 Nestoram zaprogramuvaly trochy vydozminene formuliuvannia Peroho zakonu. A ob zberehty tajemnyciu, vsi NS-2 vyhotovliajusia bez nomeriv; modykovani ekzempliary dostavliajusia siudy
iz zvyajnymy robotamy. Vsim jim, zvisno, suvoro zaboroneno rozpovidaty pro svoju modykaciju bu-komu, krim specino upovnovaenych liudej. Vin rozhubleno vsmichnuvsia.

 A teper use ce povernulosia proty nas.

Kelvin pochmuro pocikavyla:
Vy opytuvaly konoho, chto je chto? Vy , napevne, upovnovaenyj.
General kyvnuv:
Usi istdesiat try zapereuju, o praciuvaly tut. Prote odyn z nych bree.
A na tomu, jakoho vy ukajete, je slidy, o vin praciuvav? Ini, jak ja zrozumila, e
noveki, priamo z zavodu.
Vin prybuv lye misia tomu. Vin i e dva, jakych ojno pryvezly, maly buty ostannimy. Bie nam ne potribno. Na nych nemaje slidiv ekspluataciji. General povino pochytav holovoju, i v joho oach zjavyvsia vidaj. Doktore Kelvin, my ne moemo vypustyty cej
korabe z Hiperbazy. Koly pro robotiv bez Peroho zakonu stane vidomo vsim
Zdavalosia, vin prosto bojavsia ujavyty molyvi naslidky.
Znyi usi istdesiat try, cholodno i riue poradyla Kelvin, i pytannia bude
rozvjazane.
Bohert skryvyvsia:
Ce oznaaje z konym robotom znyyty trydcia tysia dolariv. Navriad y rmi
JU.S.Robots ce spodobajesia. Slid krae pomirkuvaty, juzen, per ni o znyuvaty.
V takomu razi, rizko kynula vona, meni potribni fakty. Jaki konkretno vyhody
maje Hiperbaza vid cych modykovanych robotiv? ym same vony neobchidni dlia vas, generale?
Kelner namoryv loba i poter lysynu:
My maly dovoli moroky iz zvyajnymy robotamy. Bayte, liudiam dovodysia bahato
praciuvaty z vakym vyprominiuvanniam. Zvyajno, ce nebezpeno, ale my vyly vsich zapobinych zachodiv. Za ve as bulo lye dva neasnych vypadky, ale obydva bez fatanych naslidkiv. Ale cioho ne pojasny zvyajnym robotam. Peryj zakon hlasy: Robot ne moe
nakodyty liudyni abo erez svoju bezdijanis dopustyty, ob liudyni bulo zavdano kody.
Ce dlia nych peroriadne, doktor Kelvin. Koly komu-nebu z naych liudej dovodylosia potrapliaty pid pomirne hamma-vyprominiuvannia cho i na korotkyj perid, o, zvyajno,
ne kodylo organizmu, najblyyj robot kydavsia tudy i vidtiahuvav liudynu. Pry slabkomu
vyprominiuvanni roboty tak revno oberihaly liudej, o dovodylosia jich prohaniaty. A koly
vyprominiuvannia posyliuvalosia, pozytronnyj mozok robotiv pid dijeju hamma-promeniv
rujnuvavsia, i my nesly znani zbytky.
My perekonuvaly jich, ale vony stojaly na tomu, o perebuvannia liudyny pid hammapromeniamy zahrouje jiji yttiu, darma o vona pobude tam pivhodyny. A koly liudyna zabude, kazaly vony, i probude tam cilu hodynu? Todi ne bude ansiv uriatuvaty jiji. My dovodyly, o vony ryzykuju soboju i jichni ansy vriatuvaty liudynu neznani. Ale vlasna bezpeka, kazaly vony, to lye Tretij zakon robototechniky. Na peromu misci Peryj zakon,
o dbaje pro bezpeku liudyny. My viddavaly nakazy, suvoro zaboronialy jim perebuvaty v poli
hamma-vyprominiuvannia. Ale posluch ce lye Druhyj zakon robototechniky, a na peromu misci stoji Peryj zakon zakon bezpeky liudyny. Doktor Kelvin, my opynylysia pered
vyborom: abo obchodytysia bez robotiv, abo o robyty z Perym zakonom. I my zrobyly vybir.
Nijak ne poviriu, ozvalasia doktor Kelvin, o vy znajly za molyve vidkynuty
Peryj zakon.
My ne vidkynuly joho, a lye modykuvaly, pojasnyv Kelner. Pozytronnyj mozok
skonstrujovano tak, o vin misty lye odyn aspekt Peroho zakonu, jakyj hlasy: Robot ne
moe nakodyty liudyni. I vse. Taki roboty ne prahnu vidvernuty nebezpeku, o zahrouje
liudyni izzovni, prymirom, hamma-vyprominiuvannia. Ja pravyno kau, doktore Bohert?
Cilkom, pohodyvsia matematyk.
I ce jedyna vidminnis vaych robotiv vid zvyajnoji modeli? Jedyna, Pitere?
Jedyna, juzen.

Vona pidvelasia j pidsumuvala skazane.

Zaraz ja liau spaty, a hodyn erez visim pobalakaju z tymy, chto bayv robota v ysli
ostannich. Vidsiohodni, generale Kelner, jako vy choete, ob ja vziala na sebe jaku vidpovidanis za ci podiji, ja povynna povnistiu j bezzastereno vziaty na sebe i rozsliduvannia.
Jako ne vvaaty dvoch hodyn napivdrimoty, juzen Kelvin ne zimknula oej. O siomij
ranku za miscevym asom vona podzvonyla v dveri Boherta, jakyj ue tako prokynuvsia. Vin,
zrozumilo, poturbuvavsia prychopyty na Hiperbazu j chalat, v jakomu zaraz krasuvavsia. Koly
juzen uvijla, vin vidklav ubik noyci dlia nihtiv.
Ja ve ekav na vas, pryjazno promovyv vin. Vam, mabu, nepryjemno use ce?
Tak.
Vybate, ale inoji rady ne bulo. Koly nas vyklykaly na Hiperbazu, ja zdohaduvavsia,
o z modykovanymy Nestoramy o neharazd. Ale o bulo robyty? Ja ne mih vsioho rozpovisty pid as podoroi siudy, cho i chotilosia, bo ja ne buv upevnenyj. A cia modykacija
nadsekretna.
Meni mohly b skazaty, proburmotila Kelvin. JU.S.Robots ne mala prava
vtruaty u pozytronnyj mozok bez zhody robotopsychologa.
Bohert pidniav brovy j zitchnuv:
juzen, vy vse odno ne zmohly b vplynuty na nych. Taki spravy uriad vyriuje sam.
Vin choe maty hiperatomnyj dvyhun, a zykam dlia cioho potribni roboty, jaki b ne zavaaly
praciuvaty. Vony povynni buly oderaty jich, navi jakby dlia cioho dovelosia poertvuvaty
Perym zakonom. My vyznaly, o take, z toky zoru konstrukciji, molyvo, a zyky prysiahlysia, o jim vystay dvanadciaty robotiv, o jich vykorystaju tiky na Hiperbazi j znya
vidrazu, jak bude hotovyj hiperatomnyj dvyhun. Vony zapevnyly, o bude vyto vsich zasterenych zachodiv. I napoliahly na sekretnosti ot i vse.
Ja b podala u vidstavku, procidyla doktor Kelvin.
Ce b ne dopomohlo. Uriad proponuvav rmi skaeni hroi i pryhrozyv pryjniaty zakon pro zaboronu robotiv, jako my vidmovymosia. U nas ni todi ne bulo vychodu, ni teper
joho nema. Jako prosoysia informacija, pohano bude i Kellneru, i uriadu. A najhire
rmi JU.S.Robots.
Kelvin pyno podyvylasia na nioho:
Pitere, neve vy ne vtoropajete, pro o jdesia? Neve vy ne rozumijete, o oznaaje
robot bez Peroho zakonu?
Ja znaju, o ce oznaaje, ne dytyna. Povnu nestabinis i cilkom pevne rozvjazannia
rivnia pozytronnoho mozku.
Ce jako hovoryty movoju matematyky. A sprobujte pereklasty ce na movu psychologiji. Normane yttia, Pitere, svidomo y nesvidomo ne terpy nasystva. A koly e nasystvo
jde vid nyych istot, neterpymis posyliujesia. Fizyno, a dejakoju miroju i rozumovo, robot,
bu-jakyj robot, stoji vye za liudynu. o joho todi trymaje v orach? Tiky Peryj zakon!
Bez nioho bu-jaka vaa komanda moe spryynytysia do vaoji smerti. Nestabinis! Vy tak
ne hadajete?
juzen, maje veselo skazav Bohert, ja prypuskaju, o cej kompleks Franketejna, pro jakyj vy hovoryte tak zachopleno, maje pid soboju grunt, tomu Peryj zakon stoji na peromu misci. Ale cej zakon, povtoriuju, ne zovsim vidkynuto, joho lye trochy vydozmineno,
A jak odo stabinosti mozku?
Matematyk vypnuv huby.
Zmenujesia, zvyajno. Ale v bezpenych meach. Perych Nestoriv pryslaly na Hiperbazu devja misiaciv tomu, i dosi nioho pohanoho ne stalosia. I navi cej vypadok vyklykaje tryvohu lye za rozholoennia tajemnyci, a ne za bezpeku liudej.
Ot i dobre. Poekajemo rankovoji narady.
Bohert emno proviv jiji do dverej i za spynoju v neji skoryv krasnomovnu minu. Vin

ne zbyravsia zminiuvaty svojeji dumky pro neji, jak pro nudnu j metulyvu nevdachu.
Dumky juzen Kelvin buly daleki vid Boherta vona davno vykreslyla joho iz svojich
spyskiv, jak slyku j zapopadlyvu istotu.
Derald Blek rik tomu zachystyv dyplomnu robotu z zyky polia i, jak i vse joho pokolinnia zykiv, stav praciuvaty nad problemoju hiperatomnoho dvyhuna. Zaraz vin vnosyv i
svoju pomitnu astku v zahanu napruenu atmosferu narady. U bilomu, v pliamach chalati,
vin buv upertyj i ni v omu ne vpevnenyj. Joho prytlumlena energija vymahala vychodu, a
nervovo spleteni paci, zdavalosia, mohly zihnuty zaliznyj prut.
Poriad z nym sydiv general-major Kelner, navproty dvoje predstavnykiv
JU.S.Robots.
Meni skazaly, zahovoryv Blek, niby ja ostannim bayv Nestora-10 pered tym,
jak vin znyk. Jak ja rozumiju, vy same pro nioho pytajete?
Doktor Kelvin zacikavleno hlianula na nioho:
Vy tak hovoryte, molodyj olovie, niby ne zovsim upevneni. Ce dostemenno, o vy
ostannim bayly Nestora?
Vin praciuvav zi mnoju, pani, nad generatoramy polia i spravdi buv zi mnoju toho
ranku. Ne znaju, y chto-nebu bayv joho z poludnia. Prynajmni nichto ne hovory pro ce.
Hadajete, chto prychovuje o?
Ja cioho ne kau. Ale ne peven i toho, o vsia vyna maje padaty na mene.
Joho orni oi palachkotily.
Tut ne jdesia pro zvynuvaennia. Robot dijav tak, jak vin skonstrujovanyj. My prosto
choemo joho znajty, mistere Blek, to davajte vse ine vidklademo vbik. Tak-ot, jako vy
praciuvaly z cym robotom, to, oevydno, znajete joho krae, ni bu-chto. y ne pomityly vy
oho nezvyajnoho v joho povedinci? I vzahali, vy ranie praciuvaly z robotamy?
Ja praciuvav z inymy robotamy, jaki buly tut, prostymy. Osoblyvoji riznyci ja ne pomityv, chiba o Nestory kudy rozumnii i vkraj nabrydlyvi.
Nabrydlyvi? A jak same?
Molyvo, ce ne jichnia vyna. Robota tut vaka, i asom, buvaje, nervuje. Kruhom
hiperprostir, a ce ne arty. Blek le usmichnuvsia, jomu bulo pryjemno vyznaty ce. My
postijno ryzykujemo prodiriavyty zvynu prostoro asovu materiju i vyletity z Vsesvitu razom z asterojidom. Dyvno, pravda? Tak inodi j zryvajesia. U Nestoriv takoho ne buvaje. Vony
dopytlyvi, spokijni, ne chvyliujusia. A ce inkoly dratuje. Koly o choe zrobyty vyde, vony
nibyto zvolikaju. Inodi zdajesia, o krae bulo b praciuvaty bez nych.
Kaete, o zvolikaju? A y vidmovlialysia koly-nebu vykonaty komandu?
Ni, ni! kvaplyvo vidpoviv vin. Vony vse roblia jak slid. Lye roblia zauvaennia,
koly jim zdajesia, o vy dijete nepravyno. Vony znaju tiky te, oho my jich navyly. Ale ce
ne spyniaje jich. Moe, meni vono tak zdajesia, ale j ini chlopci maju iz svojimy Nestoramy
tu samu moroku.
General Kelner neterpliae kalianuv.
omu todi vy ne poskarylysia meni, Blek?
Molodyj zyk zaarivsia:
Jako yro, to my ne chotily praciuvaty bez robotiv. Ta j my ne znaly, jak hm
budu spryjniati taki dribjazkovi skargy.
Bohert mjako perebyv joho:
A nioho osoblyvoho ne stalosia toho ranku, koly vy vostannie bayly joho?
Zapala tya. General chotiv o skazaty, ale Kelvin ruchom zupynyla joho i terpliae
ekala.
Blek serdyto vypalyv:
U mene z nym vyjla nevelyka sutyka. Ja rozbyv trubku Kimbolla, i pja dniv roboty
pilo nanive. A ja j tak vidstav vid programy. Do toho protiahom dvoch tyniv ne oderuvav
z domu lystiv. I o prychody vin i choe, ob ja povtoryv eksperyment, jakyj ja oblyyv e

misia tomu. Vin ue davno prystavav do mene z cym, i meni nabrydlo. Ja zveliv jomu zabyratysia he i bie ne bayv.
Zvelily zabyratysia he? zapytala Kelvin z jakoju osoblyvoju zacikavlenistiu. I
o vy skazaly? Prosto: Zabyrajsia he? Pryhadajte toni slova.
Oevydno, v dui Bleka toylasia boroba. Vin poter yrokoju doloneju olo, potim pryjniav ruku i zadyrlyvo vypalyv:
Ja skazav: ezny z mojich oej.
Bohert posmichnuvsia:
I vin ez, tak?
Ale Kelvin e ne zakinyla rozpytuvaty. Vona vkradlyvo vela dali:
Nu, ve o trochy projasniujesia. Ale dlia nas valyvi toni detali. Na povedinku
robota moe vplyvaty i slovo, movlene do nioho, i poruch, i intonacija. Vy ne mohly, napryklad, skazaty lye cych otyry slova, pravda? Sudiay z usioho, vy buly u kepkomu nastroji.
Molyvo, vy prysmayly svoju movu i krutiymy slivciamy?
Molodyj olovik poervoniv:
Nu moe, j skazav kika teplych sliv.
Jakych same?
Tono ne pryhaduju. Ta j ne mou ja jich povtoryty. Znajete, koly liudyna rozdratovana Vin nervovo zachychotiv: Ja z tych, o ne curajusia krutych vysloviv.
Vono-to tak, suvoro skazala vona. Ale zaraz ja tiky psycholog. To baano, ob
vy tono povtoryly skazane, naskiky ce molyvo. I o valyvo, tym samym holosom i z
tijeju samoju intonacijeju.
Blek rozhubleno hlianuv na svoho naanyka, spodivajuy na pidtrymku, ale ne znajov
jiji. Joho oi zliakano okruhlylysia.
Ale ja ne mou.
Musyte.
Ujavi sobi, vtrutyvsia Bohert z neprychovanoju ironijeju, o vy zvertajetesia do
mene. Moe, tak vam bude lehe.
Molodyj olovik povernuv poervonile oblyia do Boherta i kovtnuv slynu.
Ja skazav
Holos joho perervavsia. I vin povtoryv:
Ja skazav
Vin vdychnuv povitria i skoromovkoju vypalyv nyzku barvystych sliv. Todi sered napruenoji tyi dodav, maje plauy:
Oce bi-men. Cho ne pryhaduju, y v tomu poriadku Moe, o propustyv y
dodav, ale pryblyzno tak.
Lye lehkyj rumjane vykazuvav obraeni pouttia robotopsychologa.
Ja rozumiju znaennia biosti vaych vysloviv. Hadaju, o j ini takoho tybu.
Boju, o tak, vymueno pohodyvsia Blek.
I takymy vyslovamy vy poradyly jomu eznuty z vaych oej?
Ja vyslovyvsia gurano.
Rozumiju. Spodivaju, dyscyplinarnoho stiahnennia vy ne oderyte.
Pid jiji pohliadom general, jakyj, zdavalosia, e pja sekund tomu ne buv peven cioho,
serdyto kyvnuv holovoju:
Moete jty, mistere Blek. Diakuju za dopomohu.
Mynulo pja hodyn, poky juzen Kelvin opytala vsich istdesiatioch trioch robotiv. To
bulo pja hodyn neskinennych povtore. Odyn robot zminiuvav inoho, tono takoho samoho. Odnakovi zapytannia i odnakovi vidpovidi. Bezdohanno vvilyvyj vyraz oblyia, bezdohanno nejtranyj ton, bezdohanno drunia atmosfera i bezdohanno schovanyj magnitofon.
Koly vse ce skinylosia, Kelvin pouvala sebe zovsim vysnaenoju.

Bohert ue ekav. Koly vona zajla i z briazkotom kynula na plastykovyj stil motok magnitnoji plivky, vin zapytlyvo hlianuv jij v oi. Vona pochytala holovoju:
Usi istdesiat try dlia mene odnakovi. Vako skazaty
Hodi bulo j spodivatysia, juzen, o vy jich rozriznyte na sluch. Proanalizujemo zapysy.
U zvyajnych umovach matematyna interpretacija vyslovliuva robotiv odna z najvaych haluzej robotoanalizu. Vona potrebuje ciloho tatu dosvidenych technikiv i skladnych kompjuternych mayn. Bohert ce znav. Vin tak i zajavyv, prychovujuy rozdratuvannia,
koly prosluchav usi vidpovidi, sklav spysky vidchyle u slovach i graky intervaliv mi vidpovidiamy.
Anomalij ne vyjavleno, juzen. Riznycia v slovospoluenniach i v vydkosti reakcij ne
vychody za mei normy. Potribni toni metody. U nych povynni buty tut kompjutery Choa
ni, vin nasupyvsia j poav hryzty niho na velykomu paci, my ne moemo skorystatysia
kompjuteramy. Nadto velyka nebezpeka rozholoennia. Choa, molyvo, koly my
Doktor Kelvin zupynyla joho neterpliaym estom:
Prou vas, Pitere. Ce ne dribna laboratorna problema. Jako my ne moemo vidriznyty modykovanoho Nestora vid usich inych za jakoju bezsumnivnoju oznakoju, to ce e
ne pomylka, ce prosto nam ne asty. Pomylkoju bude, koly my damo jomu vtekty. A molyvis takoji pomylky vkraj velyka. Malo znajty neznane vidchylennia v tablyci. Skau vam,
o jakby lye do cioho zvodylysia moji dani, ja b znyyla vsich jich, ob buty vpevnenoju.
Vy rozmovlialy z inymy modykovanymy Nestoramy?
Ta rozmovliav, ohryznuvsia Bohert, z nymy vse harazd. Chiba o pryjaznis
vya za normu. Vony vidpovidaly na moji zapytannia, pyajuy svojimy znanniamy: krim
dvoch novakiv, kotri e ne vstyhly vyvyty zyky polia. Vony dosy dobroduno posmijalysia
nad mojim neznanniam vukoji specilizaciji. Vin stenuv pleyma. Hadaju, o ce pevnoju miroju spryyniaje nepryjaz do nych z boku technikiv. Roboty, oevydno, a nadto starajusia spravyty vraennia svojimy znanniamy.
A jakby skorystatysia kikoma reakcijamy Planera, ob zjasuvaty, y ne stalosia jakycho zmin abo pohirennia v jichniomu myslenni?
Ja ne dumav pro ce, ale sprobuju. Vin dokirlyvo pochytav pered neju pacem:
Vy nervujete, juzen. Ne rozumiju, dlia oho vy vse tak dramatyzujete. Vid nych nemaje nijakoji kody.
Nemaje? vybuchnula Kelvin. Nemaje? A vy rozumijete, o odyn z nych bree?
Odyn z istdesiaty trioch robotiv, z jakymy ja ojno rozmovliala, zbrechav, cho ja suvoro
nakazala hovoryty lye pravdu. Ce svidy pro hlyboke vidchylennia vid normy, ce straenno
liakaje.
Piter Bohert zcipyv zuby.
I zovsim ni. Podyvisia, Nestor-10 oderav nakaz znyknuty. Nakaz maksymano kategoryno vydala liudyna, vpovnovaena komanduvaty nym. Vy ne moete vidminyty nakaz
ni bioju kategorynistiu, ni biymy povnovaenniamy. Zvyajno, robot namahatymesia vykonaty joho. Jako vidverto, to ja zachopliuju joho vynachidlyvistiu. A najkrae znyknuty
ce schovatysia sered takych samych robotiv?
Tak, vy zachopleni cym. Ja pomityla, vas ce navi rozvaaje, Pitere. Ce achlyve
nerozuminnia sytuaciji. Ade vy robotyst, Pitere. Ci roboty nadaju velykoho znaennia tomu,
o vvaaju doverenym. Vy sami pro ce ojno skazaly. Pidsvidomo vony viduvaju, o liudyna stoji nye za nych, a Peryj zakon, o zachyaje nas vid nych, poruenyj. Molodyj
olovik nakazuje robotovi jty he, znyknuty, vyslovyvy pry ciomu svoje prezyrstvo, vidrazu j
nevdovolennia nym. Zvyajno, robot musy korytysia, ale pidsvidomo vin obraenyj. Teper
jomu valyvie, ni bu-koly, dovesty, o vin stoji vye, popry ti strani slova, jakymy joho
obizvaly. Ce moe staty dlia nioho nastiky valyvo, o joho ne zupyny astyna Peroho zakonu.

 juzen, a de na Zemli abo bu-de v Sonianij systemi je robot, jakyj zbahnuv by taku
sokovytu lajku? My ne vvodyly v joho mozok informaciji pro neprystojnosti.
Pervynna informacija e ne vse, rozserdyla Kelvin. Roboty zdatni vytysia
samotuky, vy nedotepo!
Bohert zrozumiv, o vona po-spravniomu rozhnivala. I jiji poneslo.
Neve, po-vaomu, vin ne zdohadavsia, o takym tonom jomu ne hovoria komplimentiv? y, moe, hadajete, o vin ranie ne uv cych sliv i ne zdohadujesia, koly vony vyvajusia?
On jak! skryknuv Bohert. To, moe, vy meni liubjazno pojasnyte, jak ce modykovanyj robot moe zapodijaty kodu liudyni, jakyj by obraenyj vin ne buv i jak by ne chotiv
dovesty svoju vyis?
A koly skau, vy movatymete?
Tak.
Vony nachylylysia erez stil, vpjavy odne v odnoho serdyti pohliady.
Jako modykovanyj robot, skazala Kelvin, upusty na liudynu vakyj vanta,
cym vin ne poruy Peroho zakonu, vin znaje, o zavdiaky svojij syli j myttievij reakciji
vin vstyhne perechopyty vanta, per ni toj rozavy liudynu. Odnak, koly robot vypusty vanta z ruk, vin ue ne aktyvnyj poserednyk. Pone dijaty lye slipa syla tiainnia. A robot moe
peredumaty, ne vtrutytysia i svojeju bezdijanistiu das zmohu vantau vpasty. Zminenyj Peryj zakon ce dopuskaje.
U vas nadto bahata ujava.
Cioho inodi vymahaje mij fach. Pitere, davajte ne spereatysia, a praciuvaty. Vy dostemenno znajete sponuky, jaki zmuuju robota chovatysia. U vas je zapysy joho sposobu
myslennia na samomu poatku. Ja chou znaty, naskiky moe na robot zrobyty te, pro o
ja ojno hovoryla. Jdesia ne lye pro cej konkretnyj pryklad, a pro cilyj klas podibnych dij. I
ja chou pouty ce jaknajvyde.
A poky o
A poky o perevirymo jich na vidpovidnis Peromu zakonu.
Derald Blek z vlasnoji inicityvy nahliadav za budivnyctvom derevjanych perehorodok,
o jak hryby zjavlialy dovkola velykoji zaly na tretiomu poversi druhoho radicijnoho korpusu. Robitnyky praciuvaly bez zajvych rozmov, choa dechto j dyvuvavsia, dlia oho bulo
vstanovliuvaty istdesiat try fotoelementy.
Odyn iz nych bilia Bleka zniav kapeliucha i zadumlyvo vyter olo rukoju v lastovynni.
Blek kyvnuv jomu:
Jak spravy, Valenkyj?
Valenkyj zdvyhnuv pleyma i zakuryv sygaru.
Jak po maslu. A o stalosia, Dok? To try dni ne bulo roboty, a teper ne znaje za o
chapatysia. Vin vidkynuvsia na spynku krisla, spersia liktiamy ob poruia i vypustyv klub
Dymu.
U Bleka sipnulysia brovy.
Z Zemli pryletily robototechniky. Pamjataje, skiky bulo moroky z robotamy, jaki
lizly pid hamma-promeni, poky my ne vbyly jim u holovy, ob vony cioho ne robyly.
A chiba my ne oderaly novych robotiv?
Oderaly kika, ale zdebioho perevaly starych. Oto konstruktory chou rozrobyty
novu mode robota, jakyj by ne bojavsia hamma-promeniv.
I vse dyvno, o erez ce prypynyly robotu nad dvyhunom. Ja dumav, o nichto ne
moe prypynyty P.
Nu, ce vyriuju nahori. Ja robliu te, o meni kau.
Moe, tut sprava dali tiahnesia
Moe. Elektryk usmichnuvsia i chytro pidmorhnuv: Chto znaje koho u
Vayngtoni Ta poky meni dobre platia, mene ce ne obchody. Dvyhun ne moja sprava.

A o vony zbyrajusia tut robyty?

Pytaje! Vony pryvezly sylu-sylennu robotiv bie istdesiaty i chou pereviryty
jichni reakciji. Oce vse, o ja znaju.
I dovho ce tryvatyme?
Ja i sam chotiv by znaty.
Et, o , sarkastyno dokynuv Valenkyj, aby platyly hroi, a tam chaj sobi hrajusia, skiky jim zamanesia.
Blek buv zadovolenyj. Chaj cia versija poyriujesia. Vona bezvynna i dosy blyka do
pravdy, ob zadovonyty cikavis.
olovik neporuno sydiv na stici. Vanta zirvavsia j poletiv unyz, ale v ostanniu my
vidletiv ubik pid udarom synoho, vasno puenoho promenia. Doslidni roboty NS-2, o
sydily v istdesiaty trioch kabinetach, rozdilenych derevjanymy perehorodkamy, rvonulysia
vpered za jaku astku sekundy do toho, jak vanta zminyv svij napriamok. istdesiat try fotoelementy v pjaty futach vid svojich vyschidnych pozycij daly sygnal, i pera poznayly ce na
graku u vyhliadi hostroho zubcia.
Vanta pidnimavsia i padav, pidnimavsia i padav
I tak desia raziv!
Desia raziv roboty kydalysia vpered i zupynialysia, jak tiky bayly, o liudyni ve ne
zahrouje nebezpeka.
General-major Kelner ne vdiahav svoho mundyra pislia obidu z predstavnykamy
JU.S.Robots. I zaraz vin nioho ne odiahnuv poverch blakytno siroji soroky z rozstebnutym komircem, na jakij telipavsia ornyj halstuk.
Vin z nadijeju podyvyvsia na Boherta. Toj, jak zavdy, buv vvilyvyj, ochajno zodiahnenyj, i lye blyskui kraplyny potu na skroniach vykazuvaly vnutriniu napruhu.
To jak? zapytav general. o vy tam chotily pobayty?
Riznyciu, jaka, bojusia, moe vyjavytysia nadto neznanoju, ob robyty jaki vysnovky, vidpoviv Bohert. Dlia istdesiaty dvoch iz cych robotiv neobchidnis kydatysia na
dopomohu liudyni, jakij zahrouje oevydna nebezpeka, je te, o my nazyvajemo vymuenoju
reakcijeju. Bayte, navi koly roboty znaly, o liudyni spravdi ne bude zapodijano kody, a
pislia tretioho abo etvertoho razu vony povynni buly znaty ce, vony ne mohly reaguvaty
inake. Cioho vymahaje Peryj zakon.
Nu?
Odnak istdesiat tretiomu robotu, modykovanomu Nestoru, taka obovjazkovis ne
vlastyva. Vin vinyj u svojich dijach. Jakby vin zachotiv, to mih by zalyytysia na misci. Na
prevelykyj a, v holosi Boherta zabryniv lehkyj smutok, vin ne zachotiv.
omu, jak vy hadajete? Bohert stenuv pleyma:
Dumaju, o doktor Kelvin rozkae nam, koly pryjde siudy. opravda, vona moe
zrobyty ce v pochmurych tonach. Vona inodi buvaje trochy rozdratovana.
A svoju spravu znaje? raptovo nasupyvy, zanepokojeno spytav general.
Ato. Zdavalosia, ce potialo Boherta. Doktor Kelvin dobre znaje svoju spravu.
Vona rozumije robotiv, jak ridna sestra ce, mabu, tomu, o vona nenavydy liudej. Vona
cho i psycholog, ale vkraj nervova osoba. Schyna do yzofreniji. To ne spryjmajte jiji nadto
serjozno.
Vin rozklav pered soboju dovhi arkui grakiv z kryvymy linijamy.
Bayte, generale, z konym eksperymentom interval u asi vid padinnia vantau do
sygnalu robota maje zmenuvatysia. A poruennia cijeji zakonomirnosti svidy pro vidchylennia v pozytronnomu mozku. Na a, vsi vony tut ne maju odnych vidchyle.
A jako na Nestor-10 ne vidpovidaje prymusovoju reakcijeju, omu joho kryva ne
vidrizniajesia vid inych? Ja ne zbahnu cioho.
Vse due prosto. Reakciji robotiv ne zovsim analogini liudkym reakcijam. U liudej
svidomi diji znano povinii, ni reektorni. A v robotiv ne tak. U nych, koly vybir zrobleno,

vydkis svidomych dij taka sama, jak i vymuenych. Pravda, ja spodivavsia, o dlia Nestora10 poatkovyj eksperyment vyjavysia nespodivankoju i vin vytraty bie asu.
Ale cioho ne stalosia?
Zdajesia, ni.
Todi my nioho ne dobylysia. General dosadlyvo vidkynuvsia na spynku krisla.
A ve pja dniv, jak vy tut.
Zajla juzen Kelvin, hriuknuvy dveryma.
Zaberi svoji graky, Pitere! kynula vona. Vy znajete, o vony nioho ne daju!
Kelner pidvivsia, ob pryvitatysia z neju, ta vona lye neterpliae o burknula j skazala:
Sprobujemo zastosuvaty ini metody. Meni ne do vpodoby te, o vidbuvajesia.
Bohert i general perezyrnulysia.
o trapylo?
Vy majete na uvazi o konkretne? Ni! Ale meni ne podobajesia, o Nestor-10 vyslyzaje z naych ruk. Ce kepko. Bo vdovoniaje joho nadmirne pouttia vlasnoji vyosti. Boju, o motyvy joho dij ve ne prosto vykonannia nakazu. Hadaju, o tut, skori za vse, ri u
nevrotynomu prahnenni bumo perechytryty liudej. Ce nezdorove j nebezpene prahnennia.
Pitere, vy zrobyly te, o ja prosyla? Obyslyly nestabinis faktoriv modykovanoho NS-2 za
tymy kryterijamy, pro jaki ja kazala?
Obysliuju, skazav Bohert bez entuzizmu.
Vona serdyto zyrknula na nioho j povernulasia do Kelnera.
Nestor-10 udovo znaje, o my robymo, generale. Vin ne zbyrajesia lovytysia na na
haok, osoblyvo pislia toho, koly pobayv, o reanoji zahrozy liudyni nemaje. Ini prosto ne
mohly dijaty inake, a vin zumysne imituvav potribnu reakciju.
To o robyty, doktore Kelvin? Jak vy hadajete?
Ne daty jomu sfauvaty nastupnoho razu. My povtorymo eksperyment, ale z dejakoju
popravkoju. Mi robotamy i liudynoju natiahnemo droty, po jakych pustymo strum vysokoji
napruhy. A droty natiahnemo tak, ob jich hodi bulo perestrybnuty. I koen robot povynen
znaty zazdalehi, o dotork do nych smer.
Ni! z nespodivanoju zlistiu vyhuknuv Bohert. Ja proty cioho! My ne moemo
znyyty strumom dva mijony dolariv, ob vyjavyty Nestora-10. Dlia cioho isnuju ini liachy.
Vy pevni? Todi vy nioho ne znajdete. V usiakomu razi pytannia pro znyennia ne
stoji. My vmontujemo rele, jake pererve strum u moment padinnia vahy. I robot zalyysia
neukodenyj. Ale vin ne povynen znaty pro ce, rozumijete?
Oi generala spalachnuly nadijeju.
A spraciuje?
Musy. Za cych umov Nestor-10 povynen lyytysia na misci. Jomu mona nakazaty
dotorknutysia do drotu i zahynuty, oskiky Druhyj zakon, jakyj vymahaje pokory, syniyj za
Tretij, o vymahaje berehty sebe. Ale my ne budemo jomu nioho nakazuvaty. Jomu bude
nadano molyvis dijaty na vlasnyj rozsud, jak usim inym robotam. Normanych robotiv Peryj zakon sponukaje pity na smer bez bu-jakoho nakazu. Ina sprava na Nestor-10. astkovo zaprogramovanyj na Peryj zakon i ne oderavy nijakych nakaziv, robot zmuenyj bude
dijaty zhidno z Tretim zakonom zakonom samozbereennia, jakyj perevay vse ine. Ote,
robot povynen lyytysia na misci, inoho vychodu vin ne matyme. Prymusova reakcija.
Ponemo siohodni?
Siohodni vveeri, utonyla Kelvin, jako vstyhnu natiahnuty drit. A zaraz ja
skau robotam, o jich ekaje.
olovik neporuno sydiv na stici. Vanta zirvavsia j poletiv unyz, ale v ostanniu my
vidletiv ubik pid udarom synoho, vasno puenoho promenia.
Tiky odyn raz.

Doktor Kelvin, o sposterihala za robotamy z malekoji kabinky na balkoni, zliakano

skryknula i pidchopyla zi skladnoho sticia.
istdesiat try roboty nezvoruno sydily v svojich kabinkach, jak sovy, vytriyvy na
olovika, o ryzykuvav yttiam. oden z nych ne voruchnuvsia.
Doktor Kelvin bula serdyta, taka serdyta, o le strymuvala. A strymuvatysia treba
bulo, bo v kimnatu odyn za odnym zachodyly i vychodyly roboty. Vona zviryla zi spyskom:
maje zajty dvadcia vomyj. Poperedu bulo e trydcia pja.
Dvadcia vomyj nevpevneno zajov do kimnaty. Vona prysyluvala sebe zaspokojitysia.
Chto ty?
Ja e ne maju vlasnoho nomera, nesmilyvo vidpoviv robot. Ja robot NS-2, i v
erzi ja buv dvadcia vomym. O papire, jakyj ja maju vam peredaty.
Ty siohodni e ne buv tut?
Ni.
Sidaj. Ja chou tobi postavyty kika zapyta, nomere dvadcia vomyj. y buv ty v
radicijnij kameri Druhoho korpusu blyko otyrioch hodyn tomu?
Tak.
Tam bula liudyna, kotrij zahrouvala nebezpeka?
Tak.
Ty nioho ne zrobyv?
Ni.
erez tvoju bezdijanis liudyna mohla postradaty. Ty pro ce znaje?
Tak. Ja ne mih jomu dopomohty. Vako ujavyty, o masyvna metaleva posta
moe skulytysia vid strachu, ale bulo same tak.
Moe, pojasny, omu ty j pacem ne povoruchnuv, ob uriatuvaty jiji?
Pojasniu. Ja, zvyajno, ne chotiv by, ob vy ob chto-nebu podumav, niby ja mih
zavdaty kody hospodarevi. O ni, to bulo b strano nejmovirno.
Bu laska, ne chvyliujsia. Tebe nichto ne zvynuvauje. Ja lye chou znaty, pro o ty
dumav u tu my
Pered tym, jak ce stalosia, vy skazaly nam, o odnomu z hospodariv zahrouvatyme
nebezpeka vid vantau, o vpade. Ale ob dopomohty, nam dovedesia probratysia kri elektryni droty. Odnak ce mene ne zupynylo b, bo o take moja smer porivniano z bezpekoju
hospodaria? Ale ale meni spalo na dumku, o koly ja zahynu na liachu do nioho, to vse
odno ne vriatuju joho. Vanta joho rozavy, i ja zahynu te. A moe, koly, jakby zalyyvsia
yvyj, ja zmih by vriatuvaty vid nebezpeky inoho hospodaria. Vy mene rozumijete?
Ty choe skazaty, o stav pered vyborom: abo zahyne liudyna, abo zahynete oboje
razom. Tak?
Tak. Vriatuvaty hospodaria bulo nemolyvo. Joho mona bulo vvaaty mertvym. A v
takomu razi bezhluzdo vbyvaty sebe bez bu-jakoho nakazu.
Kelvin pokrutyla v rukach olive. Vona ve ula take pojasnennia, z neznanymy vidchylenniamy, dvadcia sim raziv. Teper nastav as postavyty vyriane zapytannia.
Tvoji rozmirkovuvannia dosy perekonlyvi. Ale meni zdajesia, o sam ty do cioho ne
dodumavsia b. o ty na ce skae?
Robot zavahavsia:
Ni.
Chto todi ce prydumav?
Uora vnoi my rozmovlialy mi soboju, i chto z nas podav ciu ideju. Vona prozvuala
perekonlyvo.
Chto same?
Robot zadumavsia:
Ne znaju, chto iz nas.
Vona zitchnula:

 Vse.
Nastupnym buv nomer dvadcia devjatyj. Zalyylosia e trydcia otyry.
General-major Kelner tako buv serdytyj. O ue tyde, jak use na Hiperbazi zavmerlo,
jako ne zvaaty na dejaku robotu z paperamy na dopominych asterojidach. Blyko tynia
dvoje providnych ekspertiv pohiruvaly stanovye svojimy bezplidnymy eksperymentamy. A
teper vony, prynajmni cia inka, zaproponuvala nemolyve. Na astia, Kelner vvaav,
o zaraz neobano vidkryto pokazuvaty svij hniv.
juzen Kelvin napoliahala:
A omu b i ni? Ce oevydno, o sytuacija sklalasia nikudynia. Jedynyj vychid,
jako ne pizno, rozdilyty robotiv. Dali trymaty jich razom ne mona.
Moja liuba doktor Kelvin, holos generala nespodivano zazvuav na nykych barytonnych registrach, ja ne bau, jak rozmistyty istdesiat try roboty porizno.
Doktor Kelvin bezporadno rozvela rukamy:
Todi ja niym ne zaradu. Nestor-10 abo imituvatyme inych robotiv, abo perekonuvatyme jich ne robyty toho, oho sam ne zmoe zrobyty. V bu-jakomu razi spravy kepki.
My vstupyly v spravniu borobu z cym zahublenym robotom, i vin peremahaje. A z konoju
peremohoju vin dedali nachabniaje. Vona riue pidvelasia. General Kelner, jako vy
ne rozdilyte jich, jak ja prou, ja vymahatymu nehajnoho znyennia vsich istdesiaty trioch
robotiv.
Vymahatymete? Bohert serdyto zyrknuv na neji. A chto vam dav pravo stavyty
podibni vymohy? Roboty zalyhajusia tam, de vony je. Ja vidpovidaju pered dyrekcijeju, a ne
vy.
A ja, dodav general-major Kelner, vidpovidaju pered svojim naastvom, i vse
ce treba zalahodyty.
Todi, spalachnula Kelvin, meni zalyajesia tiky podaty u vidstavku. A ob
zmusyty vas znyyty jich, ja pry potrebi rozholou tajemnyciu. Ne ja davala dozvil na vyhotovlennia modykovanych robotiv.
Odne lye slovo, doktor Kelvin, jake b poruuvalo tajemnyciu i vas nehajno zaaretuju, spokijno poperedyv general
Bohert viduv, o vin ue ne vplyvaje na chid podij, to jelejno skazav:
Ta o my jak mali dity. Prosto potriben as. Ja peven, o my perechytrymo robota
bez vidstavok, aretiv i zbytkiv.
Kelvin rozliueno povernulasia do nioho:
Ja proty nevrivnovaenych robotiv. My ve majemo odnoho Nestora z jaskravo vyraenoju nevrivnovaenistiu, e odynadcia potencijno nevrivnovaenych i istdesiat dva zvyajnych roboty, jaki spilkuvalysia z nevrivnovaenymy. Jedyno nadijnyj vychid ce jich cilkovyte znyennia.
Dzvinok u dveri perervav supereku. Napruha hnivnych prystrastej, potik nestrymnych
emocij urvalysia na pivslovi.
Uvijdi, burknuv Kelner.
To buv Derald Blek. Vin uv serdyti holosy i erez te buv schvyliovanyj.
Ja podumav, movyv vin, y ne krae meni zajty samomu Ne chotilosia b, ob
chto potim znovu zapytuvav
U omu sprava? Hovori jasnie
Chto probuvav vidimknuty vidsik S vantanoho korablia. Na zamkach svii podriapyny.
Vidsik S? vyhuknula Kelvin. Toj, de vy trymajete robotiv? Chto ce zrobyv?
Zseredyny, korotko vidpoviv Blek.
Zamky zipsovani?
Ni, vse harazd. Ja ve otyry dni na korabli, i za cej as oden z nych ne probuvav
utekty. Ale ja podumav, o vy povynni znaty, i meni ne chotilosia hovoryty bi nikomu. Ja

ce sam pomityv.
Tam zaraz je chto-nebu? zapytav general.
Ja zalyyv tam Robinsa j Mak-Adamsa. Zapala tya. Vsi zadumalysia. Potim doktor
Kelvin ironino skazala:
Nu?
Kelner rozhubleno poter perenissia.
o ce oznaaje?
Chiba ne jasno? Nestor-10 zbyrajesia nas pokynuty. Nakaz znyknuty dominuje v niomu i roby joho nenormanym. Ja ne zdyvuju, koly zalyky Peroho zakonu ne strymaju
prahnennia vykonaty nakaz. Vin cilkom zdaten zachopyty korabe i vtekty na niomu. Todi v
nas bude boevinyj robot na kosminomu korabli. A o vin e nakoji? Vy j zaraz dumajete
zalyaty jich razom, generale?
Durnycia, perebyv Bohert, o znovu vziav sebe v ruky. I vse ce erez jaki podriapyny na zamku!
Vy, doktore Bohert, mabu, zakinyly analiz, jakyj ja prosyla zrobyty, raz vy tak riue
vyslovliujete sumniv?
Tak.
Mona pohlianuty?
Ni.
omu? y j zapytuvaty ne mona?
Bo v nych nemaje nijakoho sensu, juzen. Ja ve hovoryv, o ci modykovani roboty
men stabini, ni zvyajni modeli, i moji analizy pidtverduju ce. Zvyajno, je pobojuvannia,
o vony mou vychodyty z ladu v ekstremanych obstavynach, ale vkraj malojmovirni. Ja ne
chou davaty pidstav dlia vaoji bezhluzdoji vymohy znyyty istdesiat dva spravnych roboty
tiky tomu, o vy ne zdatni vyjavyty sered nych Nestora-10.
juzen Kelvin zmiriala joho prezyrlyvym pohliadom.
Vy ne chotily b, aby o perekodylo vam i nadali zalyatysia dyrektorom korablia.
Pravda ?
Prou vas, rozdratovano vtrutyvsia general. Doktor Kelvin, vy napoliahajete, o
inoji rady nemaje?
Prynajmni nioho inoho ne spadaje na dumku, stomleno vidkazala vona. Jakby
to mi Nestorom-10 i normanymy robotamy bula e jaka vidminnis, ne povjazana z Perym zakonom Choa b odna. Skaimo, o, o stosujesia navannia, prystosuvannia do
navkolynioho seredovya, specilizaciji Vona raptom zamovkla.
o take?
Meni spalo na dumku Meni zdajesia jiji pohliad znovu stav tverdym i cholodnym. Ci modykovani Nestory, Pitere, prochodia tu samu programu navannia, o j zvyajni roboty?
Tak. Tono taku samu.
Jak vy todi skazaly, mistere Blek? Vona povernulasia do molodoho zyka, kotryj
obalyvo movav, pereikujuy buriu, o zirvalasia pislia joho povidomlennia. Jako, poskaryvy na pouttia vyosti v Nestoriv, vy skazaly, o techniky navyly jich usioho, o
znaju.
Tak, vony daly jim znannia z zyky polia. Roboty, o prybuvaju siudy, ne znajomi z
cym predmetom.
I spravdi, zdyvovano dokynuv Bohert. Ja kazav vam, juzen, o koly ja rozmovliav z inymy Nestoramy, to dvoje novekych na toj as e ne vstyhly vyvyty zyku polia.
A omu tak vychody? dopytuvalasia Kelvin, dedali zbudujuy. omu modeli
NS-2 ne znajomlia z zykoju polia z samoho poatku?
Mou skazaty, vidpoviv Kelner. Ce povjazano z sekretnistiu. My podumaly, o
koly vyhotovyty specinu mode iz znanniamy zyky polia i dvanadcia robotiv cijeji modeli

vykorystaty tut, a retu v inych haluziach, ce moe vyklykaty pidozru. Liudy, kotrym dovedesia praciuvaty z normanymy Nestoramy, mou zadumatysia: a navio jim znaty zyku
polia? Tomu my dajemo robotam lye zahane ujavlennia, ob vony mohly navytysia na
misci. Zvyajno, taku pidhotovku maju lye ti, o prybuvaju same siudy. Ce cilkom zrozumilo.
Jasno. A teper, bu laska, vyjdi. Dajte meni trochy podumaty.
Kelvin viduvala, o vtretie ve ne vytrymaje vake vyprobuvannia. Vona ujavyla sobi,
o jiji ekaje, ale ce vyklykalo v neji vidrazu. Kelvin ne mohla bie bayty ciu neskinennu,
nudnu erehu robotiv.
Oto zapytannia ve stavyv Bohert, a vona sydila poriad z napivzapliuenymy oyma j
neuvano sluchala.
Zajov nomer otyrnadciatyj, ote, lyylosia e sorok devja.
Bohert pidviv pohliad vid spysku j zapytav:
Tvij nomer u erzi?
otyrnadciatyj. Robot peredav svij nomerok.
Sidaj. Ty siohodni e ne buv tut?
Ni.
To sluchaj. Nezabarom e odna liudyna moe narazytysia na nebezpeku. A tomu,
koly ty vyjde z cijeji kimnaty, tebe vidvedu v kabinu, de ty ekatyme, poky ne bude potribna
tvoja dopomoha. Zrozumiv?
Tak.
A koly liudyna bude v nebezpeci, ty sprobuje jiji vriatuvaty, pravda ?
Zvyajno, ser.
Na prevelykyj a, mi toboju i liudynoju prochodytymu hamma-promeni.
Movannia.
Ty znaje, o take hamma-promeni? rizko zapytav Bohert.
Intensyvne vyprominiuvannia?
Nastupne zapytannia bulo postavleno po druniomu, niby mi inym.
Ty koly-nebu praciuvav z hamma-promeniamy?
Ni, vpevneno vidpoviv robot.
Hm-m. Tak-ot, hamma-promeni vbju tebe odrazu. Vony zrujnuju tvij mozok. Pro
ce ty povynen znaty j pamjataty. Zvyajno, ty ne choe zahynuty.
e b pak! Robot, zdavalosia, buv pryholomenyj. Potim povino promovyv: Ale
koly mi mnoju j liudynoju, jakij zahrouvatyme nebezpeka, prochodytymu hamma-promeni, jak ja vriatuju jiji? Ja lye daremne zahynu.
Ce tak. Bohert, zdavalosia, buv sturbovanyj takym stanovyem. Jedyna porada
tobi: koly pomity hamma-vyprominiuvannia mi soboju i liudynoju, moe zalyatysia na
misci.
Vydno bulo, o robot viduv polehennia.
Diakuju. Ade todi ne bulo b nijakoho sensu. Pravda?
Ave. Ale koly ne bude nijakoho nebezpenoho vyprominiuvannia, todi zovsim ina
ri.
Zvyajno, ser. Nemaje i movy.
A teper idy. olovik za dveryma vidvede tebe do kabiny. Zaekaj tam, bu laska.
Robot vyjov, i Bohert povernuvsia do juzen Kelvin.
To jak vam, juzen?
Due dobre, vidpovila vona mliavo.
Jak vy hadajete, my spijmaly b Nestora-10, jakby vydko stavyly jomu zapytannia z
zyky polia?
Molyvo, ale cilkovytoji vpevnenosti nemaje. Jiji ruky bezsylo lealy na kolinach.
Pamjatajte, vin boresia proty nas i tomu nastoroi. Spijmaty joho mona tiky chytristiu.

A dumaty u svojich meach vin zdaten kudy vyde za liudynu.

A koly cho zadlia smichu ja postavliu robotam po kika zapyta, o stosuvatymusia
hamma-promeniv? Pro dovynu chvy choa b?
Ni! Oi Kelvin spalachnuly. Jomu lehko prychovaty svoji znannia, i todi vin bude
poperedenyj pro perevirku, jaka na nioho ekaje. A ce na jedynyj reanyj ans. Prou vas,
Pitere, stavte ti zapytannia, jaki ja vyznayla, i ne improvizujte. Ryzykovano navi zapytuvaty,
y maly vony spravu z hamma-promeniamy. I ne vyjavliajte zacikavlennia, jak dosi. Va holos
maje buty bajduym.
Bohert stenuv pleyma i natysnuv knopku, vyklykajuy nomer pjatnadciatyj.
Velyka radicijna kamera znovu bula v cilkovytij hotovnosti. Roboty terpliae ekaly v
svojich derevjanych kabinach, vidkrytych do centru i vidhorodenych odna vid odnoji.
General-major Kelner povino vytyrav olo velykoju chustynoju, a tym asom doktor
Kelvin utoniuvala z Blekom ostanni detali.
Vy vpevneni, dopytuvalasia vona, o oden z robotiv ne rozmovliav z inymy
pislia toho, jak vony pokynuly radicijnu kameru?
Cilkovyto vpevnenyj, pidtverdyv Blek. Vony j slovom ne perekynuly.
I koen sydiv u kabini, pryznaenij lye dlia nioho?
O schema.
Psycholog zadumlyvo podyvylasia na neji.
Hm-m
General zahlianuv erez jiji plee.
A jak jich rozmistyly, doktore Kelvin?
Ja poprosyla, ob robotiv, jaki vyjavyly bodaj najmene vidchylennia vid normy pid
as poperednioji perevirky, zoseredyly na odnomu boci kola. Cioho razu ja siadu v centri i
prosteu za nymy.
Vy zbyrajetesia sydity tam? vyhuknuv Bohert.
A omu b i ni? cholodno vidpovila vona. Te, o ja chou pobayty, moe vidbutysia myttievo. Ja ne mou doruyty ce komu inomu. Pitere, vy iz sposterenoji kabiny
jaknajpynie stete za robotamy na protylenomu boci. Generale Kelner, ja podbala pro kinozjomku konoho robota na vypadok, koly vizuane spostereennia nioho ne das. Roboty
povynni zalyatysia na misciach, poky my ne projavymo i ne vyvymo kinostriku. oden ne
povynen vychodyty abo miniatysia misciamy. Zrozumilo?
Cilkom.
Todi sprobujemo ostannij raz.
juzen Kelvin movky sydila na stici i zanepokojeno sposterihala za eksperymentom.
Vanta zirvavsia z miscia j poletiv unyz, ale v ostanniu my vidletiv ubik vid udaru puenoho
sylovoho promenia.
Lye jedynyj robot pidchopyvsia na nohy i zrobyv dva kroky vpered. Vidtak zupynyvsia.
Ale i doktor Kelvin schopylasia z miscia j vladno pokazala pacem na nioho.
Nestore-10, pidijdy siudy! huknula vona. Jdy siudy! Idy siudy!
Robot znechotia stupyv upered. Ne zvodiay z nioho pohliadu, psycholog holosno kryala:
Zaberi retu robotiv zvidsy! Zaberi vyde i ne vypuskajte jich!
Poulosia vake tupotinnia nih, ale Kelvin ne dyvylasia v toj bik.
Nestor-10, jako to buv vin, zrobyv e krok, todi, skoriajuy jiji vladnomu estu, e
dva. Za desia krokiv vid neji vin chrypko promovyv:
Meni skazaly, ob ja ez
Movannia.
Ja povynen vykonaty nakaz. Dosi mene ne znajly Vin podumaje, o ja nikema
Vin skazav meni Ale ce ne tak Ja rozumnyj i synyj uryvasto kazav vin.
e odyn krok.

 Ja bahato znaju Vin moe podumaty Mene znajly Haba Tiky ne mene Ja
rozumnyj I ob mene znajov hospodar Takyj kvolyj, povinyj
e krok i vaka metaleva ruka liahla na plee juzen Kelvin. Vona vidula, jak vaha
hne jiji donyzu. Jij perechopylo horlo, j todi vona poula vlasnyj pronyzlyvyj kryk.
Jak u tumani do neji dolynaly slova Nestora-10:
Nichto ne povynen znajty mene
Pid vahoju metalu vona hnulasia dodolu.
Todi prolunav dyvnyj metalevyj zvuk, i vona vpala na pidlohu, ne viduvy udaru. Na
neji liahla blyskua vaka ruka. Bilia Kelvin neruchomo rozplastavsia i Nestor-10.
Nad neju schylylysia sturbovani oblyia.
Vam pohano? spytav Derald Blek.
Vona le pochytala holovoju. Z neji znialy ruku robota i obereno dopomohly pidvestysia.
o stalosia?
Ja na pja sekund pustyv hamma-promeni, skazav Blek. My ne znaly, o vidbuvajesia. Tiky v ostanniu my zrozumily, o vin napav na vas, i v nas ne bulo asu na rozdumy.
Zalyalosia odne: spriamuvaty hamma-promeni. Vin upav odrazu . Puok buv slabkyj, vam
vin ne zakody. Ne chvyliujte.
Ja ne chvyliuju. Vona zapliuyla oi i na my schylylasia na joho plee. Ja ne
dumaju, o vin spravdi napav na mene. Nestor-10 prosto sprobuvav ce zrobyty. Joho e
utrymuvalo te, o zalyylosia vid Peroho zakonu.
erez dva tyni pislia peroji zustrii z general-majorom Kelnerom juzen Kelvin i Piter
Bohert proalysia z nym. Robota na Hiperbazi vidnovylasia. Vantanyj korabe z istdesiama dvoma zvyajnymy robotamy NS-2 na bortu prodovuvav perervanyj polit, majuy ocijne pojasnennia dvotynevoji zatrymky.
Uriadovyj korabe hotuvavsia vidpravyty dvoch robotystiv na Zemliu.
Kellner znovu odiahnuv svij paradnyj mundyr. Joho bili rukavyky a siajaly bilyznoju,
koly vin vitavsia za ruky.
Retu modykovanych robotiv, bezpereno, treba znyyty, skazala Kelvin.
Dobre. My sprobujemo zaminyty jich zvyajnymy robotamy. A to j bez nych obijdemosia.
Harazd.
Ale skai vy nioho ne pojasnyly. Jak vam vdalosia?
Vona strymano vsmichnulasia:
A-a, ce Ja b vam skazala zazdalehi, jakby bula vpevnena, o vse bude harazd.
Bayte, u Nestora-10 rozvynuvsia kompleks vyosti, jakyj z konym dnem posyliuvavsia.
Jomu pryjemno bulo dumaty, o vin ta ini roboty znaju bie za liudej. Dlia nioho stavalo
neobchidnistiu tak dumaty. My znaly ce. Tomu na samomu poatku poperedyly konoho robota, o hamma-promeni mou vbyty joho i o ci hamma-promeni prochodytymu mi
nym i mnoju. I vsi, zvyajno, zalyylysia na svojich misciach. Pid vplyvom loginych dovodiv
Nestora-10 pid as poperednioji perevirky vsi vony vyriyly, o nemaje sensu namahatysia
vriatuvaty liudynu, bo buly pevni, o marno zahynu i sami.
Tak, doktore Kelvin, ce ja rozumiju. Ale omu Nestor-10 pokynuv svoje misce?
A! My tut z vaym molodym kolegoju Blekom pryhotuvaly nevelykyj siurpryz. Rozumijete, prostir mi robotamy i mnoju zapovnyly ne hamma-promeniamy, a infraervonym,
zvyajnym teplovym vyprominiuvanniam, nitrochy ne kidlyvym. Nestor-10 znav, o to infraervoni promeni i o vony ne kidlyvi, tomu ruyv upered, spodivajuy, o te same
zroblia j ini roboty pid dijeju Peroho zakonu. Tiky za my vin zhadav, o zvyajnyj NS-2
zdaten lye pomityty vyprominiuvannia, ale ne vyznayty joho charakter. o tiky vin umije
vyznayty dovynu chvyli, bo projov vidpovidnyj kurs na Hiperbazi. I same ce bulo dlia nioho
nadto prynyzlyvo, ob pamjataty pro nioho tijeji myti. Zvyajni roboty znaly, o prostir mi

mnoju i nymy smertenyj dlia nych, bo jim tak skazaly. Lye Nestor-10 znav, o my hovoryly
nepravdu. I na jaku my vin zabuv y ne chotiv pamjataty, o ini roboty mou znaty mene,
ni liudy. Joho pidvelo pouttia vyosti. Proavajte, generale.

Koly juzen Kelvin povernulasia z Hiperbazy, Afred Lanning ue ekav na neji. Staryj
nikoly ne hovoryv pro svij vik, ale koen znav, o jomu bulo ve za simdesiat pja. Vin mav
e hostryj rozum i, cho piov u vidstavku, naukovym kerivnykom stav Bohert, na roboti
zjavliavsia odnia.
Vony ve zakinuju proekt hiperatomnoho dvyhuna? zapytav vin.
Ne znaju, rozdratovano vidpovila vona, ja ne cikavylasia.
Hm-m. Jim by varto pospiyty. A to jich obijde rma Konsolidejted. I nas razom z
nymy.
Konsolidejted? A vony tut do oho?
My ne jedyni majemo spravu z obysliuvanymy maynamy. Nai mou buty pozytronnymy, ale ce ne oznaaje, o vony krai. Zavtra Robertson sklykaje velyku naradu z
cioho pryvodu. Vin i na vas ekaje.
Robertson prezydent JU.S.Robots end Mekenikel Men Korporejn, syn zasnovnyka rmy, nachylyvsia do svoho generanoho dyrektora, i borlak jomu a pidskoyv, koly vin
skazav:
Poynajte. I davajte napriamky.
Nu i sprava, ef, vavo poav generanyj dyrektor. Misia tomu rma Konsolidejted Robots zvernulasia do nas iz nezvyajnoju propozycijeju. Vony pryvezly z soboju z
pja tonn riznych grakiv, cyfr, rivnia ta inoho, j oskiky sami ne zmohly vse te proanalizuvaty, to chotily skorystatysia naym Mozkom i oderaty vid nioho vidpovi. Umovy taki
Vin stav zahynaty svoji hrubi paci.
Nam vony daju sto tysia, jako Mozok ne vydas riennia, ale nazve propueni
faktory. Jako bude riennia, my oderujemo dvisti tysia plius vartis konstrujuvannia dvyhuna, plius etverta astyna vsich prybutkiv vid nioho. Jdesia pro konstrujuvannia mizorianoho dvyhuna.
Robertson spochmurniv, i joho zihnuta posta napruylasia.
Nezvaajuy na te, o vony maju vlasnu mysliau maynu?
Same ce i roby jichniu propozyciju pidozriloju. Levere, a o vy skaete?
Ejb Lever, o sydiv na protylenomu kraju stola, pidviv holovu, pohladyv davno ne holene pidboriddia j usmichnuvsia.
Tut treba deo utonyty, ser. U rmy Konsolidejted bula mysliaa mayna. Vona
polamalasia.
o? Robertson a pidvivsia z miscia.
Same tak. Polamalasia! Jij kine. Nichto ne znaje, vid oho, ale v mene je dovoli cikavi
zdohadky. Nu, napryklad, o vony poprosyly jiji vydaty jim proekt mizorianoho dvyhuna na
osnovi tijeji samoji informaciji, z jakoju vony zvernulysia do nas, a mayna ne vytrymala j
trisnula. Teper ce ve ne mayna, a metalobrucht, kupa zaliza.
Vy rozumijete, ef? Generanyj dyrektor buv u dykomu zachoplenni. Vy rozumijete? Ce ne prosto zvyajni promyslovi doslidennia, o ne peredbaaju sproby vdoskonalennia kosminoho dvyhuna. Dosi Konsolidejted i JU.S.Robots buly lideramy v naij
haluzi. A ot teper, koly Konsolidejted prymudrylasia vyvesty z ladu svoju mysliau maynu,
my vychodymo vpered. U ciomu su hm Jichnich motyviv. Myne prynajmni rokiv is,
poky vony zbuduju inu maynu, a tym asom plestymusia v chvosti, jako, zvyajno, ne
vkolokaju Mozok i nas tijeju samoju problemoju.
U prezydenta JU.S.Robots okruhlylysia oi.
To v omu ri, diko joho zabyraj
Zaekajte, efe. Tut ie je deo. Vin zrobyv rozmaystyj est rukoju.
Hovori vy, Lanning!

Doktor Afred Lanning dyvyvsia na vse, o vidbuvalosia, z dejakoju znevahoju ce

bula joho zvyajna reakcija na vysokoprybutkovyj biznes i dibu ystohanu. Joho nedovirlyvi
syvi brovy nyko navysly nad oyma, holos buv suchyj.
Z naukovoji toky zoru, koly sytuacija ne zovsim jasna, vona maje staty predmetom
pryskiplyvoho analizu. Pytannia mizorianych poliotiv pry suasnomu stani teoretynoji zyky zalyajesia hm nejasnym. Ce pytannia poky o ne vyveno, i mona prypustyty, o
informacija, o jiji zaklala rma Konsolidejted u svoju mysliau maynu, te ne bula
obgruntovana. Na matematynyj viddil uvano proanalizuvav jiji, i zjasuvalosia, o Konsolidejted zvalyla vse dokupy. Jiji materil misty v sobi j usi vidomi poloennia osnov kosminoji teoriji Fransissi, i vsi dani astrozyky ta elektroniky, o stosujusia cijeji problemy.
Ce ve zanadto.
Robertson, o z tryvohoju steyv za rozvytkom dumky Lanninga, raptom perebyv:
Zanadto dlia Mozku? Vin ne spravysia z takym obsiahom informaciji?
Lanning riue pochytav holovoju.
Ni, ne tak. U ciomu vypadku molyvosti Mozku neobmeeni. Tut sprava v inomu.
Pytannia vpyrajesia v zakony robototechniky. tunyj mozok, napryklad, nikoly ne zmoe
vydaty take rozvjazannia problemy, jake mohlo b zakodyty liudyni abo pryzvesty do jiji
smerti. I todi problema zalyysia nerozvjazanoju. Jako problema vymahatyme obovjazkovoho i nevidkladnoho rozvjazannia, to Mozok, a vin, zretoju, vsioho-na-vsioho robot,
zitknesia z dylemoju. I v ciomu razi vin ne zmoe ni vidpovisty, ni vidmovytysia vidpovidaty.
Oevydno, o podibne stalosia i z maynoju rmy Konsolidejted.
Vin na my zamovk, ale generanyj dyrektor neterpelyvyvsia.
Prodovujte, doktore Lanning. Pojasni tak, jak vy meni pojasniuvaly.
Lanning micno stulyv huby i hlianuv na doktora juzen Kelvin, jaka nareti vidvela svij
pohliad vid schreenych na hrudiach ruk i vpere zahovoryla nykym bezbarvnym holosom.
Pryroda reakciji robotiv na dylemu hidna podyvu, poala vona. Psychologija
robotiv daleko ne ideana, v ciomu ja mou zapevnyty vas, jak fachive, ale vona piddajesia jakisnomu analizu, oskiky popry vsi skladnoi pronyknennia v pozytronnyj mozok robotiv slid maty na uvazi, o vin pobudovanyj liumy, a vidtak pobudovanyj vidpovidno do
liudkych ujavle pro cinnosti. asto j liudyna, ne znachodiay vychodu iz stanovya, namahajesia vtekty vid reanoji dijsnosti: vona perenosysia v iliuzornyj svit abo poynaje pyjayty,
vpadaje v isteryku y strybaje z mostu. Vse ce spryyniujesia odnym i tym samym vidmovoju abo nezdatnistiu vystojaty v ekstremanij sytuaciji. Tak i robot. Dylema vnosy rozlad
u polovynu joho zvjazkiv, a najhire te, o pozytronnyj mozok zhoraje i joho ve ne mona
bude vidnovyty.
Zrozumilo, skazav Robertson, ne rozumijuy. A o vy mohly b skazaty pro informaciju, jaku nakydaje nam rma Konsolidejted?
Vona, bezpereno, misty v sobi zaboronenu problemu. Ale na Mozok znano vidrizniajesia vid mayny-robota rmy Konsolidejted.
Vse pravyno, efe. Vse pravyno, energijno perebyv generanyj dyrektor! Ja
chou, ob vy dokladnie spynylysia na ciomu momenti, oskiky vin najholovniyj u danij
sytuaciji.
Oi juzen Kelvin zasiajaly za okuliaramy, i vona terpliae provadyla dali:
Mayny rmy Konsolidejted, i zokrema jichnij Super-Myslyte, pobudovani ne jak
osobystosti. Vony vchodia do rozriadu funkcinanych i skonstrujovani bez vykorystannia
osnovnych patentiv rmy JU.S.Robots na emocijni mozkovi zvjazky. Jichnij Myslyte vsioho-na-vsioho obysliuvana mayna vysokoho klasu, i dylema rujnuje joho vidrazu . Jak
by tam ne bulo, ale na Mozok ce osobystis, choa cia osobystis dytynna. Ce vysokorozvynenyj deduktyvnyj mozok, ale vin nahaduje dytynu z velykym objemom zna. Faktyno vin
ne rozumije, o roby, vin lye roby. erez te na Mozok i spravdi jak dytyna, vin nadzvyajno
yttieradisnyj i bezturbotnyj. yttia v joho ujavlenni ne take ve serjozne.

Pislia nevelykoji pauzy robotopsycholog vela dali:

Teper my pidijly do toho, o my majemo robyty. My musymo rozdilyty vsiu informaciju rmy Konsolidejted na logini astyny i vvodyty jich u Mozok dlia analizu obereno,
konu okremo. Koly do nioho potrapy ta astyna, o stvoriuje dylemu, Mozok, majuy dytiau psychologiju, zavahajesia. Ade joho svidomis nedostatnio zrila. Vynykne vidutna
pauza, per ni vin rozpiznaje dylemu jak taku. I pid as cijeji pauzy vin avtomatyno vidkyne
ciu astynu informaciji e do toho, jak zmou zapraciuvaty, a vidtak i zrujnuvatysia joho
mozkovi zvjazky.
U Robertsona a pidstrybnuv borlak.
Vy pevni cioho?
Doktor Kelvin poborola v sobi rozdratuvannia.
Meni zdajesia, o neprofesijnoju movoju vako tono peredaty su toho, o vidbuvatymesia. Ale nemaje sensu vyvaty tut i movu matematyky. Odnak zapevniaju vas, o
bude tak, jak ja kau.
Ote, sytuacija taka, nehajno zapovnyv pauzu generanyj dyrektor. Jako my
beremosia za ciu spravu, to povynni zdijsnyty jiji o tak: Mozok skae nam, jaka same astyna
informaciji misty v sobi dylemu. My vstanovliujemo, o ce za dylema. Pravyno, doktore
Bohert? A do rei, doktor Bohert u nas najkrayj matematyk. Ce znaje koen. Vin i vstanovy.
My damo rmi Konsolidejted vidpovi: Riennia nemaje z obgruntuvanniam i
oderymo sto tysia. Vony zalyasia iz svojeju polamanoju maynoju, a naa bude cila. A erez
rik y dva my matymemo mizorianyj dvyhun, abo, jak joho dechto nazyvaje, hiperatomnyj
dvyhun. Jak by vy ne nazyvaly joho, ce bude najbiym vynachodom u sviti.
Robertson zachychotiv i prostiah ruku:
Davajte siudy kontrakt. Ja pidpyu joho.
Prymiennia, de trymaly tunyj Mozok, pyno ochoronialosia. Koly tudy uvijla
juzen Kelvin, odyn z technikiv erhovoji zminy zapytuvav robota:
Jako pivtory kurky znesu za pivtora dni pivtora jajcia, to skiky jaje znesu devja
kurok za devja dniv?
Pjatdesiat otyry, vidrazu vidpoviv Mozok.
Bay, a ty sumnivavsia, skazav technik svojemu kolezi.
Doktor Kelvin kalianula, i techniky nejmovirno rozhubylysia. Vona zrobyla korotkyj
est rukoju, i jiji zalyyly naodynci z Mozkom.
Mozok javliav soboju vsioho-na-vsioho kuliu dimetrom u dva futy, zapovnenu kondycijovanym helijem. I v cij helijevij atmosferi, jaka bula vina vid bu-jakoji vibraciji i oprominennia, mistylysia neuvano skladni mozkovi zvjazky, o vlasne i stanovyly tunyj Mozok.
Retu vnutrinioho prostoru zapovniuvaly prystroji, o vykonuvaly funkciji poserednykiv
mi Mozkom i zovninim svitom joho holosu, ruk, organiv uttia.
Jak spravy, Mozku? lahidno zapytala doktor Kelvin.
udovo, misis juzen, badioro vidpoviv Mozok. Vy choete zapytuvaty mene pro
o? Ja vidpovim. Vy zavdy trymajete v rukach knyhu, koly zbyrajetesia mene pro o zapytaty.
Doktor Kelvin lahidno vsmichnulasia.
Ty maje raciju, ale tiky ne zaraz. Zhodom u nas bude dlia tebe zapytannia. Vono
nastiky skladne, o nam dovedesia postavyty tobi joho u pymovij formi. Ale ne zaraz.
Speru ja pobalakaju z toboju.
Harazd, ja ne proty toho, ob pobalakaty.
Ote, Mozku, erez dejakyj as siudy pryjdu doktor Lanning i doktor Bohert iz cym
skladnym zapytanniam. My davatymemo tobi informaciju astynamy i due povino, a ty bu
due oberenyj. My poprosymo tebe deo nam pobuduvaty na osnovi cijeji informaciji,
jako ty zmoe, ale ja chou poperedyty tebe, o tvoje riennia moe mistyty v sobi hm
zahrozu liudiam.

 O, boe! Vyhuk buv tychyj i protianyj.

Teper sluchaj siudy. Koly my podamo tobi arku z informacijeju, o mistytyme v sobi
zahrozu, a molyvo, i smer, ne chvyliujsia. My ne dopustymo smerti. Ni v jakomu razi. Ote,
koly nastane erha proanalizuvaty cej arku, odrazu zupyny i viddaj joho nazad. Oce j use.
Zrozumiv?
Nu, zvyajno. Podumaty tiky, smer liudej! O, boe!
Mozku, ja uju, o siudy jdu doktor Lanning i doktor Bohert. Vony rozkau tobi, v
omu su problemy, i todi ponemo. Sluchajsia jich. A teper
Arkui podavalysia Mozku povino. Pislia konoji podai ulosia jake dyvne elestinnia
Mozok opraciovuvav informaciju. Todi nastavala tya, a ce oznaalo, o robot hotovyj pryjniaty erhovu porciju. Tak prodovuvalo hodynamy, protiahom jakych Mozku bulo podano
stiky informaciji, o vona mohla sklasty tomiv z simnadcia matematynoji zyky.
o dali tryvav cej proces, to napruenia stavala atmosfera. Lanning o buboniv sobi
pid nis. Bohert spoatku zoseredeno rozhliadav svoji nihti, a potim, sam toho ne pomiajuy,
vziavsia jich hryzty. Koly znykla ostannia porcija arkuiv, juzen Kelvin z pobililym oblyiam
skazala:
o trapylosia.
Ne moe buty, ledve vymovyv Lanning. Neve vin pomer?
Mozku, tremtiaym holosom skazala juzen Kelvin. Ty uje mene, Mozku?
Ha? poulasia neuvana vidpovi, Vy o chotily?
Riennia
A-a Ja mou vydaty riennia. Ja pobuduju vam cilyj korabe. I bez osoblyvych trudnoiv, jako tiky daste meni na pidmohu robotiv. Choroyj korabe. Na ce pide misiaciv zo
dva.
Tobi ne vako bulo?
Z cyframy dovelo povozytysia, vidpoviv Mozok.
Doktor povernulasia do vychodu. Rumjane tak i ne zjavyvsia na jiji okach. Vona zrobyla znak, ob ini tako vyjly.
Ue v kabineti vona skazala:
Ja ne mou cioho zbahnuty. Informacija, jaku my davaly Mozku dlia analizu, povynna
bula mistyty v sobi dylemu, zdatnu vyklykaty, moe, navi smer. Jako o v niomu zlamalosia
Mayna rozmovliaje, spokijno skazav Bohert. I hovory do ladu. Jaka tut dylema?
Ale robotopsycholog stojala na svojemu:
Dylemy buvaju rizni. I do konoji treba inakyj pidchid. Oevydno, v danomu razi
dylema lye mjako zaepyla Mozok. Odnak dostatnio, ob kynuty joho v polon iliuzij, koly
vin ne moe rozvjazaty problemu, a dumaje, o moe. Ce schoe na balansuvannia na kraju
bezodni, de najmenyj potovch i vse pide prachom.
Prypustymo, skazav Lanning, o dylemy nemaje. Prypustymo, o mayna
rmy Konsolidejted polamalasia z inoji pryyny abo ysto erez technini nepoladky.
Jako navi i tak, movyla Kelvin, to nam ce malo o daje. Posluchajte, vidsiohodni oden z vas ne povynen pidchodyty do Mozku. Ja vse beru na sebe.
udovo, poleheno zitchnuv Lanning. Beri use na sebe. A tym asom my damo
molyvis Mozku pobuduvaty korabe. I koly vin taky pobuduje, my povynni vyprobuvaty
joho. A dlia cioho nam potribni budu vysokokvalikovani fachivci.
Majkl Donovan energijno pryhladyv rude volossia, ne zvertajuy uvahy na te, o nepokirna kuma a nijak ne chotila sluchaty joho i jiayla vusebi.
A teper vmykaj, Gregu, skazav vin. Kau, o korabe hotovyj. Vony ne znaju,
o za korabe, ale vin hotovyj. Vpered, Gregu. Bery keruvannia v svoji ruky.

 Obly, Majku, bajdue promovyv Pauell. Vid tvoho humoru vidhony plisniavoju. Vin tut ne dopomoe.
Harazd, sluchaj. Donovan znovu zrobyv marnu sprobu pryhladyty uba. Mene
malo chvyliuje cej zaliznyj genij i joho korabe. Tut pachne zahublenoju vidpustkoju. I jaka
nuha! Tam sami cyfry i cyfry nepravyni. Do dika taku robotu!
A my nioho ne vtratymo, jako i ne pohodymosia. Okej! Spokijno! Doktor Lanning
jde siudy.
Do nych prostuvav doktor Lanning. Joho husti syvi brovy, jak zavdy, nyko navysaly
nad oyma, a starea posta bula jak nikoly strunka j energijna. Vin movky pidniavsia po
schylu z dvoma olovikamy j uvijov na vidkrytyj majdanyk, de bez nahliadu liudyny
movazni roboty buduvaly korabe.
Pobuduvaly korabe!
Roboty zupynylysia, skazav Lanning, oden z nych ne povoruchnuvsia siohodni.
Vychody, robotu zakineno? zapytav Pauell.
Zvidky ja znaju? Lanning buv serdytyj, joho brovy nyko navysaly nad hlyboko
posadenymy pochmurymy oyma. Zdajesia, zakineno. Detalej ne vydno, interjer vyblyskuje zaverenistiu.
Vy buly vseredyni?
Tiky zajov j odrazu vyjov. Ja ne pilot kosminych korabliv. Chto-nebu z vas znajesia na teoriji dvyhuniv?
Donovan i Pauell perezyrnuly.
U mene je posvidennia, skazav Donovan, ale v niomu nioho ne hovorysia pro
hiperdvyhuny i osnovy navigaciji. Ce zvyajno dytiaa ihraka v trioch vymirach.
Afred Lanning osudlyvo hlianuv na Donovana i morhnuv svojim dovhym nosom.
Harazd, skazav vin cholodno. U nas je liudy, jaki znajusia na dvyhunach.
Koly Lanning zibravsia ve jty, Pauell vziav joho za liko.
Pereprouju, korabe use e zaboronena zona?
Staryj zavahavsia na my i poter perenissia.
Hadaju, ni. V usiakomu razi dlia vas oboch. Lanning piov. Donovan podyvyvsia jomu
vslid i proburmotiv korotku i vyraznu frazu. Todi povernuvsia do Pauella:
Meni b chotilosia opysaty joho, Gregu.
Spodivaju, o ty sam ce zroby, Majku.
Vseredyni korabe buv zakinenyj. Ce vydno bulo ve z peroho pohliadu. oden najpryskiplyviyj pedant ne zmih by tak vidpoliruvaty joho, jak roboty.
Tut ne bulo kutkiv. Stiny, pidloha, stelia plavno perechodyly odne v odne, osvitleni cholodnym metalevym blyskom schovanych lamp. Liudyna, na svij podyv, tut bula otoena isma
svojimy vidobraenniamy.
Holovnyj lunkyj korydor nahaduvav vukyj tune, o viv vzdov liniji kimnat, jaki ne
vidriznialy odna vid odnoji formoju.
Dumaju, o mebli vbudovani v stiny, skazav Pauell. y, moe, nam ne dovedesia ni sydity, ni spaty.
I tiky ostannia kimnata, najblya do nosovoji astyny, vyriznialasia z-pomi inych.
Vyhnute vikno z neviddzerkaliuvanoho skla bulo vmontovane v sucinyj metal, a nye mistyvsia jedynyj velykyj cyferblat z odnijeju neruchomoju strilkoju, o tverdo stojala na nuliu.
Hlia siudy, skazav Donovan i pokazav na jedyne slovo na dribno gradujovanij
kali.
Tam bulo napysano Parseky, a v pravomu kraju vyhnutoji liniji podilok stojala cyfra
1000 000.
Tut bulo dva stici vaki, na konusopodibnych tumbach, tverdi. Pauell obereno siv i
viduv, o stile tono prychodysia do tila i due zrunyj.
o ty dumaje pro ocej korabe? zapytav Pauell.

 Jak na mene, to v tunoho Mozku zapalennia mozku. Chodimo zvidsy.

Ty, zvyajno, ne choe e trochy podyvytysia?
Ja skri podyvyvsia. Pryjov, pobayv, peremih. Ruda upryna Donovana styrala,
jak u jiaka holky. Chodimo zvidsy, Gregu. U mene svoja robota. Ja jiji pokynuv pja sekund
tomu, a ce zaboronena zona dlia storonnich.
Pauell samovdovoleno posmichnuvsia i pohladyv vusa.
udovo, Majku! Perekryvaj kran adrenalinu, jakyj ty vpustyv sobi v yly. Ja tako
chvyliuvavsia, a teper perestav.
Spravdi perestav? A o stalosia? Zrosla suma strachovky?
Majku, cej korabe ne polety.
Zvidky ty znaje?
My obijly ve korabe, tak?
Zdajesia, tak.
Daju slovo, o my obdyvylysia vse. Ty bayv kabinu pilota, za vyniatkom ocioho otvoru i spidometra v parsekach? Ty bayv jakyj-nebu put upravlinnia?
Ni.
A ty bayv jaki-nebu dvyhuny?
O, boe, ni!
Ot i udovo! Davaj povidomymo pro ce Lanninga.
Vony proklynaly svoju dorohu, koly jly jakymy nevyraznymy korydorykamy, i vretiret natrapyly na korotkyj prochid, o viv do povitrianoho liuzu.
Raptom Donovan napruyvsia.
Ty zayniav ci dveri, Gregu?
Ja j ne dotorkavsia do nych. Natysny na ruku, bu laska.
Oblyia Donovana skryvylosia v straennij napruzi, ale ruka j ne povoruchnula.
Ne bau nioho stranoho, skazav Pauell. Koly o stalosia, vony vyzvolia nas
zvidsy.
Oto i my povynni ekaty, poky vony zjasuju, jakyj dure zamknuv nas tut, serdyto
dodav Donovan.
Davaj todi povernemosia nazad, do kimnaty z iliuminatorom. Ce jedyne misce, zvidky
my moemo pryvernuty uvahu.
Ale jichnij nadiji ne sudylosia zbutysia.
U cij ostannij kimnati iliuminator ne buv bie holubym, neba kri nioho vydno ne bulo.
Vin buv ornyj, a zamis holuboho neba vydilialysia ovti zirky, o zapovnyly kosmos.
Vraeni nespodivankoju, Pauell i Donovan popadaly na stici.
Afred Lanning zustriv doktora Kelvin bilia kabinetu. Vin nervovo prypalyv sygaru i
estom zaprosyv robotopsychologa uvijty.
Nu, juzen, my zajly nadto daleko. Robertson nervuje. o vy robyte z Mozkom?
juzen Kelvin rozvela rukamy.
Treba nabratysia terpinnia, Mozok najcinnie z toho, o my moemo vtratyty u
ciomu dili.
Ale vy opytujete joho ve dva misiaci.
Vy vvaajete za krae samomu vziatysia za ciu spravu? Holos Kelvin buv rivnyj,
ale v niomu viduvalosia rozdratuvannia.
Vy znajete, o ja mav na uvazi.
Hadaju, o tak. Doktor Kelvin nervovo poterla ruky. Ce nelehko. Ja do nioho i
z laskoju pidchodyla, dobrom namahalasia vyvidaty, ale poky o nioho ne dobylasia. Joho
reakciji nenormani. Joho vidpovidi jaki dyvni. Poky o nioho pevnoho skazaty ja ne
mou. Rozumijete, poky my ne dovidajemosia, o stalosia, my povynni buty due oberenymy. Ade odne proste zapytannia abo zauvaennia moe vyvesty joho z ladu i todi Todi
my matymemo na rukach nepotribnyj Mozok. Vy chotily b take bayty?

 Ale vin ne moe poruyty Peroho zakonu?

Spodivaju, ale
Vy navi ne vpevneni v ciomu? Lanning buv hlyboko okovanyj.
O, ja ni v omu ne mou buty vpevnena, Afrede
Uraz zlovisne zavyvannia syreny spovistylo tryvohu. Spazmatynym ruchom Lanning
schopyv trubku. Strani slova obpekly joho morozom.
juzen vy uly znyk korabe. Ja poslav tudy dvoch vyprobuvaiv pivtory hodyny
tomu. Vy povynni znovu zustritysia z Mozkom.
juzen Kelvin dopytuvala iz syluvanym spokojem:
Mozku, o stalosia z korablem?
Z korablem, jakyj ja pobuduvav, misis juzen? aslyvo perepytav Mozok.
Tak. o z nym skojilosia?
Aniohisiko. Dvoje liudej, o povynni vyprobovuvaty joho, zajly vseredynu. Vsi my
buly hotovi. Ote, ja jich poslav u kosmos.
O-o o , ce udovo. Psycholog vidula, jak jij perechopylo dychannia. Ty
dumaje, o u nych vse bude harazd?
Use bude jaknajkrae, misis juzen. Ja turbuju pro nych. Ce udovyj korabe.
Tak, Mozku, vin udovyj, ale y vystay u nych chariv, jak ty hadaje? jim tam bude
zruno?
Chariv dostatnio.
Vse ce moe pryholomyty jich, Mozku. Vse-taky nespodivanka, ty rozumije.
Use bude harazd, odrazu zapereyv Mozok. Dlia nych ce povynno buty cikavo.
Cikavo? omu?
Prosto cikavo, lukavo vidpoviv Mozok.
juzen, proepotiv Lanning schvyliovano, zapytajte joho, y jim zahrouje smer.
Zapytajte, jaka je nebezpeka.
Oblyia juzen Kelvin serdyto skryvylosia.
Movi!
Tremtiaym holosom vona zapytala:
A my moemo zvjazatysia z korablem? Moemo, Mozku?
Ajake. Vony pouju vas, jako vy zvernetesia do nych po radi.
Diakuju. Na siohodni dosy.
Koly vony zalyyly prymiennia, de perebuvav Mozok, Lanning vybuchnuv hnivom.
O, Galaktyka! juzen, jako ce vyjde z-pid kontroliu, my vsi zahynemo. My povynni
povernuty cych dvoch liudej nazad. omu vy priamo ne zapytaly, y zahrouje jim smer?
Bo ce same te, pro o ja ne mou navi nahaduvaty. Jako take nahaduvannia postavy Mozok pered dylemoju, vin moe zahynuty. Vlasne, vse, o stavy Mozok v nespryjatlyvi umovy, moe povnistiu vyvesty joho z ladu. To y ne lipe todi unyknuty cioho? A teper
dyvisia, vin skazav, o my moemo z nymy zvjazatysia. Davajte tak i zrobymo. My oderymo
jichni koordynaty i povernemo korabe nazad. Vony, oevydno, ne mou sami keruvaty korablem. Molyvo, Mozok zdijsniuje dystancijne upravlinnia. Chodimo!
Mynulo ymalo asu, poky Pauell opamjatavsia.
Majku, movyv vin pochololymy hubamy, ty viduvaje pryskorennia?
Pohliad Donovana buv poronij.
Ha? Ni ni
I todi v rudoholovoho styslysia kulaky, vin zirvavsia z sticia i vpersia u vyhnute cholodne
sklo iliuminatora. Tam bulo vydno tiky zirky.
Vin odvernuvsia vid iliuminatora.
Gregu, vony, mabu, zapustyly dvyhun, koly my zajly vseredynu korablia. Ce zazdalehi produmano. Vony domovylysia z robotom vykorystaty nas jak piddoslidnych krolykiv
na toj vypadok, koly my zadumajemo vybratysia zvidsy.

 Ne moe buty! Jakyj sens posylaty nas u kosmos, koly my ne znajemo, jak keruvaty
korablem? Jak my povernemo joho nazad? Ni, vin praciuje sam po sobi i bez vydymoho
pryskorennia.
Vin pidvivsia i stav povino chodyty po kimnati. Metalevi stiny vidluniuvaly zvuky joho
krokiv.
Majku, ce najnepryjemnie sytuacija, v jaku my koly-nebu potraplialy, skazav vin
iz sumom.
Ce novyna dlia mene, hirko vidpoviv Donovan. Bo ja ve poav spodivatysia, o
poav udovyj perid u naomu ytti.
Pauell propustyv ci slova povz vucha.
Nemaje pryskorennia, znay, pryncyp roboty korablia vidrizniajesia vid usich
dosi vidomych.
Prynajmni vidomych nam.
Vidrizniajesia vid usich dosi vidomych. Tut nemaje dvyhuniv z runym upravlinniam. Molyvo, vony vmontovani v stinach. Moe, erez te stiny taki tovsti.
Pro o ty tam mymry? zapytav Donovan.
A omu b i ne posluchaty mene? Ja kau pro te, o jaki b ne buly dvyhuny v cioho
korablia, vony zachovani i ne maju runoho pryvodu. Korabe ruchajesia z dopomohoju
dystancijnoho upravlinnia.
Nym keruje Mozok?
A omu b i ni?
Ote, my ne vyberemosia zvidsy, poky Mozok ne poverne nas nazad?
Moe buty. Jako tak davaj spokijno ekaty. Mozok ce robot. I vin povynen
dijaty vidpovidno do Peroho zakonu. Vin ne moe zavdaty kody liudyni.
Donovan povino siv.
Ty tak vvaaje? Vin reteno pryhladyv uba. Posluchaj, vychidni dani kosminoho dvyhuna zrujnuvaly robota rmy Konsolidejted, i, jak stverduju intelektualy, stalosia ce tomu, o v mizorianych poliotach hynu liudy. Jakomu robotovi ty zbyrajesia viryty?
Na mav ti sami vychidni dani, naskiky ja rozumiju.
Pauell neadno smykav sebe za vusa.
Ne udavaj, o ty ne znaje robototechniky, Majku. Per ni vynykne zyna molyvis
dlia robota poruyty Peryj zakon, desia raziv perehory masa detalej i vid robota zalyysia
kupa metalobruchtu. Vse ce pojasniujesia due prosto.
O, zvyajno, zvyajno. Oce vranci mene maje rozbudyty sluha. I ja ne povynen chvyliuvatysia pered snom, tym pae, o vse pojasniujesia due i due prosto.
O, Jupiter! Majku, omu ty vse skarysia? Mozok turbujesia pro nas. Tut teplo,
svitlo, bahato povitria. Ne viduvajesia navi pryskorennia, o mohlo b skujovdyty tvoje volossia, koly vono take hladeke, cho na vitrynu vystavliaj.
Otak? Gregu, tobi b ytaty lekciji. A o my budemo jisty? o budemo pyty? De my,
vzahali? Jak my povernemosia nazad? A jako avarija, do jakoho vychodu my pobiymo i v
jakych skafandrach? Ja ne bayv tut navi vannoji kimnaty abo i tych malekych vyhod, o
meuju z neju. Zvyajno, pro nas turbujusia, ale y dostatnioju miroju?
Holos, o perebyv tyradu Donovana, naleav ne Pauellu. Vin buv niyj. Holos lunav u
povitri hromovyj, rozkotystyj, o a pryholomuvav svojim zvukom.
Gregori Pauell! Majkl Donovan! Gregori Pauell! Majkl Donovan! Bu laska, povidomte
svoje misceznachodennia. Jako va korabe piddassia upravlinniu, povertajtesia na bazu.
Gregori Pauell! Majkl Donovan!..
Povidomlennia povtoriuvalosia mechanino, erez nevelyki intervaly.
Zvidky holos? zapytav Donovan.
Ja ne znaju, schvyliovano proepotiv Pauell. A zvidky tut svitlo? I vzahali, zvidky
vse ce jde?

 Nu, a jak my vidpovidatymemo? Vony povynni buly hovoryty tiky pid as intervaliv mi povtoramy povidomlennia, o holosno vidluniuvalo.
Stiny buly holi nastiky, naskiky moe buty holym sucinyj vyhnutyj metal.
Dajemo vidpovi, skazav Pauell.
Vony vyhukuvaly po erzi i razom:
Misceznachodennia nevidome! Korabe nekerovanyj! My u vidaji!
Jichni holosy narostaly i drobylysia u vidlunni. Korotki dilovi reennia peretvoriuvalysia
na pronyzlyvi zvuky. A cholodnyj nastijnyj holos nevtomno povtoriuvav, povtoriuvav i povtoriuvav slova povidomlennia.
Vony ne uju nas, vydychnuv Donovan. Tut nemaje peredavanoho mechanizmu. Tiky pryjmanyj.
Vin nevydiuym pohliadom upjavsia v maleku ciatku na stini.
Nastyrlyvyj holos izzovni povino stav zatychaty i znyk zovsim. Donovan i Pauell znovu
do chrypoty staly vyhukuvaty slova vidpovidi.
Chvylyn erez pjatnadcia Pauell bajdue promovyv:
Davaj znovu obijdemo korabe. Treba znajty o pojisty. V joho holosi zvuala
beznadija. Ce bulo vyznannia porazky.
V korydori vony rozijlysia odyn zvernuv livoru, druhyj pravoru. Jichni kroky
lunko vidluniuvaly. Zhodom vony vypadkovo zustrilysia v korydori, podyvylysia odyn na odnoho i rozmynulysia. Pauell vraz zupynyvsia, pouvy radisnyj holos Donovana.
Hej, Gregu! hukav Donovan. Na korabli je tualet. Jak my ranie ne pomityly
joho?
Chvylyn erez pja vony zustrilysia.
Duu poky o ne vydno, odnak holos joho obirvavsia. Jia, vydychnuv vin.
Stina rozsunulasia, i zjavylasia afka z dvoma polyciamy. Horinia polycia bula zapovnena bankamy riznych rozmiriv i form bez etyketok. Emaliovani banky na nynij polyci buly
odnakovi. U Donovana a yky zatrusylysia. Nynia polovyna mysnyka ocholoduvalasia.
Jak jak
Ranie tut nioho cioho ne bulo, korotko skazav Pauell. Stina rozsunulasia, koly
ja uvijov.
Vin jiv. Banka bula pidihrita, do neji bula prykriplena loeka. Pachoi peenych bobiv
napovniuvaly kimnatu.
Chapaj banku, Majku!
Donovan zavahavsia.
A o za meniu?
Zvidky ja znaju. Ty e charamy perebyraje.
Ni, ale zavdy na korabliach meni dovodysia jisty boby. Nijakoho tobi vyboru.
Vin prostiahnuv ruku i vybrav blyskuu elipsovydnu banku, o pleskatoju formoju nahaduvala jomu konservu lososyny abo e jakoho delikatesu. Vin iz zusylliam vidkryv jiji.
Boby! kryknuv Donovan i potiahnuvsia do inoji.
Krae ji oce, chlope. Chari u nas limitovani, a nam, moe, dovedesia zalyatysia
tut dovho, dovho
Donovan serdyto postavyv banku na misce,
I ce vse, o my majemo? Sami boby?
Moe, j tak.
A o tam na nynij polyci?
Moloko.
Tiky moloko? obraeno vyhuknuv Donovan.
Schoe, o tak.
Vony nabraly jii i movky vyjly. Odrazu za nymy zsunulysia ruchomi astyny stiny,
utvoryvy sucinu poverchniu.

Pauell zitchnuv:
Skri avtomatyka. I tiky tak. e nikoly v ytti ne dovodylosia buty takym bezporadnym. De tualet?
Tam, pravoru. I joho tut ne bulo todi, koly my dyvylysia.
erez pjatnadcia chvylyn vony ve sydily v kimnati z iliuminatorom i dyvylysia odyn na
odnoho.
Pauell pochmuro hlianuv na prylad. Tam use e bulo napysano Parseky, znaylasia
ta sama cyfra 1 000 000, a strilka pryladu tverdo stojala na nuliu.
Rozmova vidbuvalasia u najviddaleniomu administratyvnomu korpusi rmy
JU.S.Robots end Mekenikel Men Korporejn.
Vony ne vidpovidaju, vtomleno skazav Afred Lanning. My probuvaly zvjazatysia na vsich chvyliach i vidkrytym tekstom, i z dopomohoju kodu. A Mozok e nioho ne
hovory?
Ostannia fraza bula adresovana doktoru Kelvin.
Vin nioho konkretnoho ne kae, Afrede, vidpovila Kelvin pidkresleno. Vin
kae, o vony mou pouty nas A koly ja poynaju natyskaty na nioho, ob vin rozpoviv
dokladno, Mozok staje nu, vin stav vpertym. Nadiji malo. o vime vid upertoho robota?
Vy nam rozpovily vse, o znajete, juzen? spytav Bohert.
e odne. Keruvannia korablem Mozok povnistiu vziav na sebe. Vin cilkom vpevnenyj
u bezpeci vyprobuvaiv, ale ne vdajesia v podrobyci. Ja bojusia tysnuty na nioho. Odnak, jak
meni zdajesia, centranoju podijeju maje buty mizorianyj strybok. Mozok vidverto smijesia, koly ja pidnimaju ce pytannia. Je j ini oznaky toho, o dedali bie vyjavliajesia joho
nenormanis.
Vona obvela vsich pohliadom.
Ja vidnou ce do isteriji. Ja nehajno prypynyla z nym rozmovy i, spodivaju, ne zavdala jomu kody, ale vodnoas vin dav meni kliu do rozhadky. Ja mou zniaty isteriju. Dajte
meni dvanadcia hodyn. Jako ja povernu joho do normanoho stanu, vin poverne korabe
nazad.
Bohert, zdavalosia, buv raptovo vraenyj:
Mizorianyj strybok!
o stalosia? Kelvin i Lanning vyhuknuly vodnoas.
Mozok dav nam cyfrovu charakterystyku dvyhuna. Nu, skaimo ja ojno prydumav
deo.
I vin vydko vyjov.
Lanning podyvyvsia jomu vslid i rizko skazav, zvertajuy do Kelvin:
Poturbujte, ob use bulo harazd, juzen.
erez dvi hodyny Bohert energijno dovodyv:
Kau vam, Lanning, o su u ciomu. Mizorianyj strybok ne moe buty myttievym,
jak vydkis svitla. yttia ne moe isnuvaty materija i energija, jak taki, ne mou isnuvaty
u vykryvlenomu prostori. Ja ne znaju, o ce mohlo b buty, ale su u ciomu. Ce te, o vbylo
robota rmy Konsolidejted.
Donovan pouvav sebe vysnaenym i mav pohanyj vyhliad.
Mynulo lye pja dniv?
Tiky pja. Ja vpevnenyj u ciomu.
Donovan sumnym pohliadom hlianuv dovkola.
Zirky kri iliuminator zdavalysia znajomymy, ale buly bezmeno bajdui. Stiny korablia
buly cholodni; lampy, o znovu neodavno spalachnuly, jaskravo horily cholodnym svitlom;
strilka pryladu vperto trymalasia nulia; Donovan use e ne mih pozbutysia prysmaku bobiv.
Meni potribna vanna, skazav vin pochmuro.
Pauell metnuv u nioho vydkym pohliadom.
Meni tako potribna, skazav vin. Ty vid skromnosti ne pomre. Ale jako ty

choe kupatysia v moloci, a ne pyty joho

Zretoju, my moemo j ne pyty. I vse-taky, Gregu, kudy zavede nas cia mizoriana
podoro?
Ty meni skay. Molyvo, my budemo lye ruchatysia. Cho, zretoju, my prybudemo
kudy. Prynajmni prybudu nai skelety. Ale y ne stane naa smer pryynoju rujnuvannia
Mozku?
Donovan hovoryv, povernuvy spynoju do Grega:
Gregu, stanovye dovoli kepke. Tut nioho robyty. Chiba o chodyty tudy j siudy i
rozmovliaty mi soboju. Ty znaje istoriju pro dyvakiv, jakych zapustyly v kosmos? Vony zsunuly iz hluzdu zadovho do toho, jak pomerly z holodu. Ja ne znaju, Gregu, ale navi vid svitla
cych lamp meni staje ne po sobi.
Zapala tya. Zhodom pouvsia tychyj holos Pauella:
I meni tak samo staje ne po sobi. Ty o viduvaje?
Rudoholovyj povernuvsia.
Pouvaju sebe jako dyvno vseredyni. Niby vse v meni tremty, jaka vnutrinia napruha. Vako dychaty. Ja prosto ne mou stojaty.
Hm-m. Ty viduvaje vibraciju?
o ty maje na uvazi?
Sia na chvylynu i posluchaj. Ty ne uje cioho, ale viduty moe. Skri use vibruje.
Vibruje ve korabe, i my razom z nym. Prysluchajsia.
Tak, tak. o b ce mohlo buty, jak ty hadaje, Gregu? Tobi ne zdajesia, o ce my?
Moe buty. Pauell povino pohladyv vusa. A moe, ce dvyhuny korablia. Molyvo, jde pidhotovka.
Do oho?
Do mizorianoho strybka. Moe, vin nablyajesia, i diko joho znaje, o ce take.
Donovan zamyslyvsia na jaku my i serdyto skazav:
Jako ce stanesia, chaj tak i bude. Ale my povynni borotysia. Prynyzlyvo ekaty
sklavy ruky.
De za hodynu Pauell podyvyvsia na svoji ruky, o lealy na porui sticia, i skazav z
kryanym spokojem:
Dotorkny do stiny, Majku.
Vona dryy, Gregu, skazav Donovan, pryklavy ruku do stiny.
Navi zirky zdavaly mianymy. Stvoriuvalosia nejasne vraennia, niby veletenka
mayna nabyraje potunis, o peredajesia stinam, akumuliuje energiju dlia mohutnioho
strybka, vibrujuy z straennoju syloju.
Vono poalosia nespodivano, z boliuoho udaru. Pauell napruyvsia i le ne vyletiv z
krisla. Joho pohliad vlovyv Donovana, jakyj slabko skryknuv i znyk z polia zoru. o korylosia v nioho vseredyni, borolosia proty cholodu, o postupovo obvolikav joho.
o vidirvalosia i zakrutylosia myhotlyvoju pliamoju svitla i boliu. Vono padalo i zavertilosia.
i padalo vnyz,
u tyu.
Ce bula smer!
Ce buv svit neruchomosti i bajduosti. Svit moroku i neprytomnosti, temriavy, tyi i bezformnoji boroby.
I peredusim ce bulo usvidomlennia vinosti.
Vin buv tonekoju biloju pavutynkoju svoho Ja cholodnoju i pereliakanoju.
Todi poulysia slova. Skradlyvi i lunki, vony hrymily nad nym u umovynni zvukiv.
y pidibraly vy sobi trunu? omu b ne poprobuvaty rozsuvni truny Morbida M.Kadavera? Vony vyhotovleni za vsima pravylamy nauky, dobre prypasovani do formy tila i zbahaeni vitaminom Vy Korystujte zrunymy trunamy Kadavera. Pamjatajte, vy pomrete

na dovhyj dovhyj as!

Ce buly i ne zovsim zvuky, ale o b ce ne bulo, vono zavmerlo v jelejnomu lunkomu
epoti.
Bila pavutynka, jakoju mih buty Pauell, vino plavala v iliuzornomu sviti, o isnuvav
dovkola, i vpala, koly stav narostaty pronyzlyvyj kryk sote mijoniv pryvydiv, sote mijoniv
holosiv soprano, o pererostaly v kreendo.
Ja budu radyj, koly ty pomre, ty, nehidnyku.
Ja budu radyj, koly ty pomre, ty, nehidnyku.
Ja budu radyj
alenyj zvuk niby po spirali pererostav u revinnia nadzvukovoho litaka i znovu viddaliavsia.
Bila pavutynka zatremtila vid pusyvnoho boliu. Zhodom zaspokojilasia.
Holosy buly zvyajni. Bahato holosiv. Ce buv um natovpu. Vyruvannia jurby vydko
pronosylosia povz nioho i nad nym, zalyajuy za soboju obryvky fraz.
Dlia oho vony ce roblia, chlope? U tebe zmuenyj vyhliad
hariayj voho, ja hadaju, ale v mene je sprava
ja zrobyv raj, ale staryj sviatyj Petro
Ni, ja piov z chlopcem. Z nym mav spravu
Hej, Sem, chodimo z namy
Ty distav liuku? Vezevul kae
Ide dali, moje ortenia? A v mene pobaennia z Sa
I nad usima cymy obryvkamy fraz vynyklo hromove revinnia, o zahlualo vse:
Pospiajte! Pospiajte! Pospiajte! Voruisia i ne zmuujte nas ekaty, za vamy velyka erha. Pidhotujte posvidennia i perevirte, y stoji na nych tamp z dozvolom Petra.
Podyvisia, y vy ve bilia vchidnych vorit. Tam dlia vsich vas vystay vohniu. Hej, vy, tam
unyzu. Zajmi svoje misce v erzi, a to
Bila pavutynka, o neju buv Pauell, znovu rozpriamylasia, i vin viduv hostryj dotyk
vkazivnoho pacia. Use ce vybuchnulo v rajduhu zvukiv, o padaly na rozpalenilyj mozok.
Pauell znovu opynyvsia na stici. Vin viduv, o tremty.
Oi Donovana buly yroko rozpliueni, niby dvi velyki holubi kuli.
Gregu, proepotiv vin kri sliozy. Ty pomyrav?
Ja pouvav sebe mertvym. Vin ne vpiznavav svoho vlasnoho holosu.
Donovan, oevydno, zrobyv marnu sprobu vstaty.
My yvi teper? y ce e prodovujesia?
Ja viduvaju, o yvyj, skazav Pauell chrypkym holosom. I zapytav obereno:
Ty uv o-nebu koly koly buv mertvyj?
Donovan na jaku my zamovav i povino pochytav holovoju.
uv?
Tak. A ty uv pro truny i inoyj spiv i erhy, o ykuvalysia do pekla? uv?
Donovan pochytav holovoju.
Tiky odyn holos.
Hunyj?
Ni. Tychyj, ale skrypuyj, niby napylkom po nihtiach. Znaje, to bula propovi bilia
pekenoho vohniu. Vin opysuvav tortury Nu, ty znaje. Ja ve raz uv taku propovi
Vin a vkryvsia potom.
Vony pobayly soniane svitlo, o pronykalo kri iliuminator. Blakytno-bile prominnia
bulo slabke vono jlo od viddalenoji merechtlyvoji ciatky, o ne mohla buty Soncem.
Pauell tremtiaym pacem pokazav na jedynyj prylad. Strilka tverdo zupynylasia na podilci z poznakoju 300 000 parsekiv.
Majku, jako ce pravda, my povynni buty za meamy Galaktyky, skazav Pauell.
Gregu! vyhuknuv Donovan. My budemo perymy liumy, o vyjly za mei

Sonianoji systemy.
Tak. Same tak! My pokynuly Sonce. My pokynuly Galaktyku. Pro ce svidy na korabe. Ce oznaaje svobodu vsioho liudstva. Svobodu vychodu do bu-jakoji z mijoniv,
mijardiv, tryjoniv zirok.
Vin vako opustyvsia na stile.
Ale jak my povernemo nazad, Majku?
Donovan zasmijavsia:
O, vse bude harazd. Korabe dostavyv nas siudy, vin zabere nas i nazad. A teper ja
chou bobiv.
Ale, Majku zaekaj, Majku. Jako vin pomy nas nazad tym samym marrutom,
o j siudy
Donovan pidvivsia z miscia i znovu vako opustyvsia na stile.
My zmueni budemo znovu pomerty, Majku.
o , pidsumuvav Donovan, jako pomremo, tak i bude. Zretoju, ce ne nadovho, ne nazavdy.
juzen Kelvin hovoryla povino. Protiahom esty hodyn vona povino dobyvalasia vid
Mozku vidpovidi protiahom esty bezplidnych hodyn. Vona bula vtomlena vid yslennych
povtore, vtomlena vid marnoslivnych rozmov, vtomlena vid usioho.
A teper, Mozku, v mene bude lye odne zapytannia. Ty povynen doklasty osoblyvych
zusy, ob vidpovisty prosto. Ty maje povne ujavlennia pro mizorianyj strybok? Meni zdajesia, o vin zakyne jich nadto daleko.
Nastiky, naskiky vony zachou, misis juzen. Boe, ce ne jakyj tam triuk u kosmosi.
I o vony tam baytymu?
Zirky i temriavu. A vy o dumaly?
Vony budu yty?
Zvyajno!
I mizorianyj strybok ne zakody jim?
U neji a moroz piov po kiri, koly Mozok zamovk. Oce j vono! Vona zaepyla boliue
misce.
Mozku, le vymovyla Kelvin. Mozku, ty uje mene?
Mozok vidpoviv kvolym, tremtiaym holosom:
Ja povynen vidpovisty? Pro strybok, naskiky ja zrozumiv.
Jako ne choe, ne vidpovidaj. Ale, hadaju, ce bulo b due cikavo, jakby ty zachotiv. juzen Kelvin namahalasia buty badioroju.
Oj. Vy vse zipsuvaly.
Robotopsycholog raptom skoyla z miscia z vyhliadom hlybokoho prozrinnia.
O, boe! vydychnula vona. O, boe!
I vona vidula, jak spala napruha, v poloni jakoji vona perebuvala hodynamy, dniamy.
Piznie vona skae Lanningu: Vse pravyno. Zaraz vy povynni zalyyty mene na samoti. Korabe blahopoluno povernesia nazad z liumy, a ja povynna vidpoyty. Ja chou vidpoyty.
A teper vyjdi.
Korabe povernuvsia na Zemliu tak samo tycho, tak plavno, jak i pokynuv jiji. Vin tono
pryzemlyvsia na svoje misce, i vidkryvsia holovnyj liuk. Dvoje liudej, o vyjly z nioho, obereno stupyly na tverdyj grunt, pohladujuy davno ne holeni oblyia.
I todi odyn z nych, rudovolosyj, povino i cilespriamovano opustyvsia na kolina i pociluvav beton posadonoji smuhy.
Vony pomachaly natovpu, o zibravsia tut, i zrobyly zaperelyvyj est sanitaram, kotri
vavo vytiahuvaly nosylky z karety vydkoji dopomohy.
De tut najblyyj du? zapytav Gregori Pauell.
Jich povely tudy.

Vsi vony zibralysia za odnym stolom. Tvoryj personal rmy JU.S.Robots end Mekenikel Men Korporejn buv u povnomu skladi.
Povino, z podrobyciamy, Donovan i Pauell rozpovily pro svoju nezvyajnu pryhodu. Zapala tya. Jiji poruyla juzen Kelvin. Za tych kika dniv, o mynuly, vona znovu stala spokijnoju i viduenoju, prote slidy nedavnich pereyva use e buly pomitni na jiji oblyi.
yro kauy, poala juzen Kelvin, u vsiomu ciomu moja vyna. Koly my
vpere peredaly ciu problemu Mozku a ja spodivaju, dechto z vas pamjataje pro ce, ja
dovho byla, ob perekonaty joho u valyvosti vidchylennia bu-jakoji informaciji, zdatnoji
stvoryty dylemu. Perekonujuy joho, ja hovoryla pryblyzno take: Chaj tebe ne chvyliuje
smer liudej. My ni v jakomu razi ne dopustymo jiji. Tiky poverny nazad arku iz informacijeju i zabu pro nioho.
Hm-m, vtrutyvsia Lanning. I o z cioho vyplyvaje?
Oevydne. Koly same ta astyna informaciji nadijla dlia obyslennia, z jakoji utvorylosia rivniannia dovyny minimanoho intervalu dlia mizorianoho strybka, ce oznaalo smer
liudej. Ce te, vid oho povnistiu zrujnuvalasia mayna rmy Konsolidejted. Ale ja ne zovsim
pryhluyla v Mozku usvidomlennia neprypustymosti smerti Peryj zakon ne mih nym buty
poruenyj, prote dostatnio dlia toho, ob Mozok e raz mih podyvytysia na rivniannia.
Dostatnio dlia toho, ob daty jomu as zbahnuty, o myne pevnyj interval i liudy znovu
povernusia do yttia, oskiky materija i energija korablia znovu ponu isnuvaty. Ce tak zvana
smer u perenosnomu rozuminni slova bula ysto tymasovym fenomenom. Vy mene rozumijete?
Vona obvela vsich pohliadom. Usi zasluchalysia. juzen Kelvin rozpovidala dali:
Ote, Mozok pryjniav ciu astynu informaciji, cho ne bez pomitnoho potriasinnia.
Navi dani pro tymasovu smer vyvely joho z rivnovahy.
Vona hovoryla pro ce spokijno.
Vin rozvynuv u sobi pouttia humoru rozumijete, ce svojeridna forma vtei vid
reanoji dijsnosti. Vin stav spravnim artivnykom i bazikalom.
Pauell i Donovan skoyly na nohy.
o? zakryav Pauell. Donovan spryjniav ce v inomu svitli.
Same tak, skazala Kelvin. Vin turbuvavsia pro vas, dbav pro vau bezpeku, ale
vy ne mohly vziaty upravlinnia korablem na sebe, bo vono ne pryznaalosia dlia vas tiky
dlia humorysta-Mozku. My mohly zvjazatysia z vamy, ale vy ne mohly vidpovisty. Vy maly
dostatnio jii, ale ce buly lye boby i moloko. Todi vy pomerly, jako tak mona vyslovytysia,
a zhodom oyly, ale perid vaoji smerti buv nu cikavym. Ja chotila b znaty, jak vin ce
zrobyv. Ce buv cinnyj art Mozku, ale vin ne zavdav kody.
Ne zavdav kody! vydychnuv Donovan. O, jakby v cioho dotepnyka i hrubijana
bula lye yja.
Lanning zrobyv poruch rukoju:
Harazd. Vse ce bulo i mynulo. o teper?
Nu, skazav tycho Bohert, peredovsim my povynni polipyty osnovnyj kosminyj
dvyhun. Oevydno, my povynni vidtovchuvatysia vid cioho intervalu mizorianoho strybka.
Jako ce tak, my jedyna organizacija, o maje super-robota, zobovjazani znajty cej
interval, jak o zmoemo. I todi JU.S.Robots organizovuvatyme mizoriani podoroi, a
liudstvo matyme zmohu osvojity Galaktyku.
A jak buty z rmoju Konsolidejted? zapytav Lanning,
Posluchajte, raptom perebyv Donovan, ja chou vnesty propozyciju. Konsolidejted zavdala JU.S.Robots sylu-sylennu nepryjemnostej. opravda, ne tak stalosia, jak
vony ekaly, i sprava povernulasia na krae, ale jichni namiry ne buly blahoestyvi. I ja, i
Greg u ciomu perekonalysia.
Ote, vony chou vidpovidi, i vony jiji odera. Polemo jim cej korabe, i JU.S.Robots
zmoe oderaty svoji dvisti tysia plius vartis konstrujuvannia. I koly vony vyprobovuvatymu

joho, todi, oevydno, my damo zmohu Mozku e trochy pobavytysia, poky vin pryjde do
normy.
Ce meni pidchody, tverdo skazav Lanning.
I vidpovidaje umovam kontraktu, neuvano dodav Bohert.
Ale ne zbuly jichni namiry, skazala doktor Kelvin zadumlyvo. Vreti-ret, korabe, jak i ini, stav vlasnistiu uriadu; strybok erez hiperkosmos buv bezdohannyj, i teper
my faktyno majemo cili liudki poselennia na planetach dovkola najblyych zirok. Ale jichni
namiry ne zbuly.
Ja zakinyv svij obid i dyvyvsia na neji kri dym sygarety.
A koly buv stvorenyj svit, jakyj zdajesia zolotym vikom porivniano z poperednim stolittiam, ciomu tako spryjaly nai roboty.
Vy majete na uvazi mysliai mayny? zapytav ja. Mozok, pro jakoho vy rozpovidaly, buv peroju mysliaoju maynoju, pravda ?
Tak, i mysliai mayny, ale ja ne jich mala na uvazi. Rade liudynu. Vin pomer mynuloho roku. U jiji holosi nespodivano prozvuala urba. Abo prynajmni vin prosto vyriyv pomerty, znajuy, o bie nam ne potriben. Ce Stiven Bajjerli.
Tak, ja zdohadavsia, o vy same joho majete na uvazi.
Vpere vin vyjov na politynu arenu v 2032 roci. Vy todi e buly pidlitkom i ne
moete pamjataty, za jakych obstavyn ce vidbuvalosia. Koly vin balotuvavsia v mery, ta vybora kampanija bula najnezvyajnioju v istoriji

Frensiz Kvinn buv politykom novoji koly. V ciomu vyslovi, zvyajno, jak i v inych podibnoho tybu, hodi ukaty sensu. Biis novych kil, jaki my majemo, buly vidomi v suspinomu ytti Davnioji Hreciji, i, molyvo, jakby my znaly pro ce bie, v suspinomu ytti
davnioho umeru, i doistorynych poselenniach na paliach na ozerach vejcariji.
Odnak, aby zakinyty cej vstup, jakyj obiciaje buty uskladnenym i nudnym, lipe jaknajskori vidznayty, o Kvinn nikoly ne balotuvavsia na vyborach, ne hnavsia za holosamy, ne
vyholouvav promov i ne nabyvav vyborych urn fayvymy biuleteniamy. Tak samo, jak i Napoleon sam ne natyskuvav na spuskovyj haok na poli bytvy pid Austerlicom.
J oskiky polityka inodi roby partneramy zovsim uych liudej, jako za odnym stolom
z Kvinnom opynyvsia Afred Lanning. Joho husti syvi brovy nyko navysaly nad oyma, z jakych prozyrala hostra neterpliais. Lanning buv nevdovolenyj.
Cej fakt, jakby pro nioho j znav Kvinn, a nijak ne sturbuvav by joho. Holos Kvinna buv
tovarykyj molyvo, ce jlo vid profesinalizmu.
Hadaju, vy znajete Stivena Bajjerli, doktore Lanning?
Ja uv pro nioho. Jak i bahato dechto.
Tak, i ja uv. Moe, vy holosuvatymete za nioho na nastupnych vyborach?
Navi ne znaju. V joho holosi brynila neprychovana ujidlyvis. Ja ne steyv za
rozvytkom politynych podij i ne znav, o vin balotujesia na vyborach.
Vin moe staty naym merom. Zvyajno, vin poky o vsioho-na-vsioho juryst, ale
mohutni duby vyrostaju z
Same tak, perebyv joho Lanning. Ja ve uv ciu frazu. Ale, moe b, perejty do
suti spravy?
A my ve perejly, doktore Lanning. Holos Kvinna buv nadzvyajno lahidnym.
Ja zacikavlenyj, ob mister Bajjerli ne pidniavsia vye okrunoho prokurora, a vy
zacikavleni dopomohty meni.
Ja zacikavlenyj? Ta neve? Brovy Lanninga e bie nasupylysia.
Nu, skaimo, zacikavlena rma JU.S.Robots end Mekenikel Men Korporejn. Ja
pryjov do vas, jak do jiji kolynioho naukovoho kerivnyka, bo znaju, o vy j dosi korystujete
avtorytetom u rmi. Do vaoji dumky tam prysluchovujusia, jiji povaaju. Vodnoas vy zaraz
mene zaleyte vid nych, majete znanu svobodu dij, navi koly ci diji vychodia z ramok zahanopryjniatych.
Doktor Lanning dejakyj as movav, obmirkovujuy poute. Todi skazav ue lahidnie:
Ja vas zovsim ne rozumiju, mistere Kvinn.
Mene ce ne dyvuje, doktore Lanning. Ale vse due prosto. Vy ne zapereujete?
Kvinn prykuryv tonku sygaretu vid nedorohoji, ale elegantnoji zapanyky, i na joho vylyciuvatomu oblyi zjavyvsia samovdovolenyj vyraz.
My hovoryly pro mistera Bajjerli, osobu dyvnu i jaskravu. Try roky tomu joho
nichto ne znav, teper joho znaju vsi. Ce syna, obdarovana liudyna i, bezpereno, najrozumniyj i najtalanovytiyj prokuror, jakych ja bu-koly znav. Na prevelykyj a, vin ne naley do
mojich druziv.
Rozumiju, mechanino skazav Lanning, rozdyvliajuy svoji nihti.
Mynuloho roku, spokijno viv dali Kvinn, ja mav nahodu vyvyty mistera Bajjerli
i dosy detano. Zavdy korysno, sami rozumijete, detano vyvyty mynule yttia polityka,
kotryj obstojuje reformy. Jakby vy znaly, jak asto ce dopomahaje
Vin na my zamovk i neveselo usmichnuvsia, dyvliay na evrijuyj kinyk sygarety.
Ale mynule mistera Bajjerli niym ne vydatne. Spokijne yttia u malekomu misteku, navannia v koledi, druyna, o pomerla molodoju, avtomobina katastrofa, povine
oduannia, jurydyna osvita, perejizd do stolyci, prokuror.

Frensiz Kvinn povino pochytav holovoju i dodav:

Zate joho teperinie yttia O, vono vkraj prymitne! Na okrunyj prokuror nikoly
ne jis.
Lanning rizko pidviv holovu, pohliad joho stareych oej stav nespodivano hostrym.
Prou?
Na okrunyj prokuror nikoly ne jis, povtoryv Kvinn, vydiliajuy kone slovo.
Inake kauy, nichto nikoly ne bayv, ob vin jiv abo pyv. Nikoly! Vy rozumijete, o oznaaje ce slovo? Ne zridka, a nikoly!
Ne moe buty! Vy doviriajete vaym syykam?
Ja jim viriu i ne vvaaju ce nejmovirnym. Dali, nichto ne bayv, ob na okrunyj
prokuror pyv, ni vody, ni alkoholiu, abo spav. Je j deo ine, ale, hadaju, ja itko vyslovyv
svoju dumku.
Lanning vidkynuvsia na spynku krisla i zoseredeno dumav. Todi staryj robotyst pochytav holovoju:
Ni, z vaych sliv vyplyvaje lye odyn vysnovok, koly vziaty do uvahy, o vy skazaly jich
meni. Odnak ce nemolyvo.
Ale cej olovik zovsim ne schoyj na liudynu, doktore Lanning.
Jakby vy skazaly meni, o vin perevdiahnenyj satana, ja b ie, molyvo, vam poviryv.
Ja vam kau, o vin robot, doktore Lanning.
A ja vam kau, o nioho nejmovirnioho ja e ne uv, mistere Kvinn.
Znovu zapala napruena movanka.
I vse , Kvinn reteno zahasyv sygaretu, vam dovedesia rozplutaty ciu nejmovirnu spravu, vykorystovujuy vsi molyvosti korporaciji.
Zapevniaju vas, o ja ne vimu na sebe cioho, mistere Kvinn. Ce neserjozno ob
korporacija vtrualasia v miscevu polityku.
U vas nemaje vyboru. Ujavi, o ja opublikuju ci fakty bez nalenych dokaziv. Bo
moji dokazy nadto pobini.
Robi, jak choete.
Ale ja cioho ne chou. Dokazy maju buty vahomymy. I vy cioho ne choete, bo taka
reklama zavdas inkoly vaij rmi. Vam dobre vidomi zakony, o suvoro zaboroniaju vykorystannia robotiv u naselenych svitach.
Ave! rizko vidpoviv Lanning.
Vy znajete, o JU.S.Robots end Mekenikel Men Korporejn jedyna rma v Sonianij systemi, o vyrobliaje pozytronnych robotiv. A jako Bajjerli robot, to vin pozytronnyj robot. Vy tako znajete, o vsi pozytronni roboty zdajusia v orendu, a ne prodajusia. Korporacija zalyajesia vlasnykom konoho robota, a vidtak vidpovidaje za vsi joho
vynky.
Lehe za vse dovesty, mistere Kvinn, o korporacija nikoly ne vypuskala robotiv, dostemenno schoych na spravniu liudynu.
A ce vzahali molyvo? Mene cikavy sam fakt.
Tak, molyvo.
Hadaju, robota mona vyhotovyty j tajemno. Bez rejestraciji v vaych knyhach.
Tiky ne pozytronnyj mozok. Nadto bahato zalueno tut faktoriv, i nad usim cym
zdijsniujesia jaknajsuvoriyj uriadovyj kontro.
Tak, ale roboty znoujusia, lamajusia i demontujusia.
A pozytronnyj mozok vykorystovujesia povtorno abo znyujesia.
Spravdi? Frensiz Kvinn dozvolyv sobi lehku ironiju. A jako odyn z nych vypadkovo ne bude znyenyj i tak stanesia, tako vypadkovo, o same tut opynysia liudynopodibnyj robot, jakyj ekaje, poky jomu vmontuju mozok?
Ce nemolyvo!

 Vy povynni dovesty ce uriadovi i narodu, to omu b ne dovesty ce zaraz meni.

Ale navio nam ce? rozdratovano zapytav Lanning. Jaki u nas mohly b buty
motyvy? Vyznajte za namy cho krychtu zdorovoho hluzdu.
Bu laska, mij liubyj. Korporaciju nadzvyajno vtiylo b, jakby v riznych regionach
naselenych svitiv dozvolialy vykorystovuvaty liudynopodibnych pozytronnych robotiv. Prybutky buly b neuvani. Ale liudy nadto uperedeno stavliasia do takoho. A o, koly speru
pokazaty joho dyvisia, vin zdibnyj juryst, choroyj mer i vin robot? Vy ne kupyte naoho
robota-sluhu?
ysta fantastyka. I malo ne absurdna.
Moe, j tak. omu b vam ne dovesty ce?
V kabineti ve zhustylysia sutinky, ale ne nastiky, ob ne vydno bulo, jak Afred Lanning poervoniv. Nekvapom vin natys vmyka, i na stinach mjakym svitlom zasvitylysia
lampy.
Harazd, proburmotiv vin, pobaymo.
Oblyia Stivena Bajjerli opysaty nelehko. Jomu bulo sorok za dokumentamy i stiky
na vyhliad ale ce bula zdorova, vypeena, dobroduna zinomija sorokarinoji liudyny,
o samo po sobi zapereuvalo chodiau frazu, niby joho zovninis vidpovidaje vikovi.
Ce osoblyvo pomitno, koly vin smijavsia, a same zaraz vin smijavsia. Smich lunav holosno, dovho, na my zatychav, a todi vybuchav znovu.
A oblyia Afreda Lanninga niby zastyhlo u nevdovolenomu vyrazi. Vin povernuv holovu do inky poru, ale ta lye stysla tonki, bezkrovni huby.
Nareti Bajjerli trochy zaspokojivsia.
Spravdi, doktore Lanning spravdi Ja Ja robot!..
Ce ne ja stverduju, ser, ohryznuvsia Lanning, i mene b cilkom zadovonylo,
jakby vy buly predstavnykom liudkoho rodu. J oskiky naa korporacija ne vyhotovliala vas,
ja peven, o vono tak i je, prynajmni z toky zoru zakonu. Ta oskiky prypuennia pro te,
o vy robot, ide vid povanoji osoby, jaka maje pevnu vahu
Ne nazyvajte jiji, jako ce superey vaym nepochytnym ujavlenniam pro normy
etyky. Davajte prosto prypustymo, o to buv Frenk Kvinn, i prodovymo.
Lanning serdyto pyrchnuv, nevdovolenyj, o joho perebyly, i pislia krasnomovnoji
pauzy viv dali z kryanymy notkamy v holosi:
osoby, jaka maje pevnu vahu, a mene najmene cikavlia zaraz vsiliaki zdohadky
odo jiji imeni, ja zmuenyj prosyty vas sprostuvaty ce. Ve sam fakt, o take prypuennia
moe buty vysunuto j opublikovano z dopomohoju zasobiv, o je v rozporiadenni cijeji
osoby, mih by zavdaty velykoji kody rmi, jaku ja predstavliaju, navi jakby zvynuvaennia
nikoly ne buly dovedeni. Vy mene rozumijete?
Ato. Vai pobojuvannia meni zrozumili. Zvynuvaennia samo po sobi smine, ale
stanovye, v jakomu vy opynylysia, serjozne. Prou probaennia, jako mij smich obrazyv
vas. Ja smijavsia nad samym zvynuvaenniam, a ne nad nepryjemnostiamy, o vam zahrouju. Jak e ja mou vam dopomohty?
Due prosto. Lye posydity v restorani, pojisty pered svidkamy i dozvolyty sebe sfotografuvaty za obidom.
Lanning vidkynuvsia na spynku krisla. Najvae u jichnij rozmovi mynulo. inka, o
sydila poriad z nym, oevydno, zahlybyla u spostereennia za Bajjerli i ne vtrualasia v rozmovu.
Stiven Bajjerli na my zustrivsia z neju pohliadom, vona pyno hlianula jomu v oi, a todi
vin znovu povernuvsia do robotysta. Dejakyj as zadumlyvo krutyv u rukach bronzove prespapje, o lye prykraalo stil, a todi tycho skazav:
Navriad y zmou ja vykonaty vae prochannia. Vin pidniav ruku: Chvylynku,
doktore Lanning. Ja rozumiju, vsia cia istorija ohydna vam. Vas vtiahnuly v neji proty vaoji
voli, i vy viduvajete, o hrajete v nij nehidnu, navi sminu ro. Odnak vona bie stosujesia

mene, to bute terpymi. Po-pere, omu vy hadajete, o Kvinn, tobto ta osoba, o mav
vahu, ne zamyliuje vam oi, zmuujuy robyty same te, o vy zaraz robyte?
Navriad y taka povana osoba vystavliatyme sebe na posmichovyko, jako ne maje
tverdoho gruntu pid nohamy.
V oach Bajjerli zblysnuly hluzlyvi iskorky.
Vy ne znajete Kvinna. Vin prymudrysia znajty tverdyj grunt pid nohamy tam, de ne
vtrymajesia navi hirkyj baran. Hadaju, o vin znajomyv vas iz tonkoamy toho rozsliduvannia, jakomu vin piddavav moje mynule?
Dostatnio, aby perekonaty mene, o naij korporaciji vkraj vako sprostuvaty joho
tverdennia, zate vam ce zrobyty bulo b nabahato lehe.
Todi vy poviryly jomu, o ja nikoly ne jim. Vy uenyj, doktore Lanning. De tut
logika? Nichto ne bayv, o ja jim, ote, ja ne jim. o j treba bulo dovesty. Ce ve zanadto!
Vy jak toj prokuror, o choe zaplutaty due prostu sytuaciju.
Navpaky, ja namahaju projasnyty te, o vy z Kvinnom uskladnyly. Bayte, ja j
spravdi malo spliu i, zvyajno, ne spliu pered storonnimy liumy. Ja ne mou jisty z inymy
liumy, ce chvoroba, idisynkrazija, vona nezvyajna i, molyvo, vynykla na nervovomu
grunti, ale ce nikomu ne kody. Posluchajte, doktore Lanning, ujavimo taku sytuaciju. Polityk prahne bu-o podolaty svoho konkurenta, kopajesia v joho mynulomu, natovchujesia
na taki dyvni rei, pro jaki ja zhaduvav. Dali: ob oornyty svoho suprotyvnyka, vin prychody
u vau rmu, jak poriadnyj agent. I vy dumajete, o vin skae vam, movliav, tak i tak, takyjto robot, bo vin ne jis na liudiach i nikoly ne spy pid as sudovoho zasidannia. A odnoho
razu, posered noi, vin sydiv z knyhoju v rukach, a v joho cholodynyku ne bulo produktiv.
Jakby vin tak skazav, vy b vyklykaly sanitariv z hamivnoju sorokoju. Ale, koly vin vam kae:
Vin nikoly ne spy, vin nikoly ne jis, cia raziua zajava zaslipliuje vas, i vy ne bayte, o jiji
hodi dovesty. Vy hrajete jomu na ruku, bo zdijmajete halas navkolo cioho.
I vse , vperto napoliahav Lanning, serjozna cia sprava dlia vas y ni, poklasty
jij kraj mona lye tak, jak ja kazav.
Bajjerli znovu povernuvsia do inky, jaka j dali nezvoruno rozhliadala joho.
Pereprouju, ja pravyno pouv vae imja? Doktor juzen Kelvin?
Tak, mistere Bajjerli.
Vy psycholog rmy JU.S.Robots?
Vybate, robotopsycholog.
O-o, chiba psychologija robotiv nabahato vidrizniajesia vid psychologiji liudej?
Riznycia velyezna. Vona dozvolyla sobi cholodno vsmichnutysia. Roboty za
svojeju suttiu hlyboko poriadni.
Na vustach jurysta zahrala le pomitna usmika.
Ce vakyj udar. Ale ja o o chou skazaty. Oskiky vy psycho robotopsycholog, ta
e j inka, ja vpevnenyj, o vy podbaly pro te, pro o doktor Lanning i ne podumav.
o vy majete na uvazi?
Vy prychopyly z soboju o-nebu z jii.
o zblysnulo u zvyajno bajduych oach juzen Kelvin.
Vy dyvujete mene, mister Bajjerli, skazala vona.
Vidkryvy sumoku, vona distala jabluko i spokijno podala jomu. Doktor Lanning pyno
steyv, jak vono perejlo z ruky v ruku.
Stiven Bajjerli spokijno vidkusyv matok i spokijno prokovtnuv joho.
Bayly, doktore Lanning?
Doktor Lanning poleheno vsmichnuvsia, navi brovy joho jaku my vyraaly zylyvis.
Ale lye my.
Cikavo, y zjiste vy joho, cho ce, zvyajno, e nioho ne dovody, dokynula juzen
Kelvin.
Neve? hluzlyvo posmichnuvsia Bajjerli.

 Zvyajno, ni. Ce oevydno, doktore Lanning, o jakby cia liudyna bula liudynopodibnym robotom, ce oznaalo b povnu imitaciju. Vin nadto schoyj na liudynu, ob ne viryty
ciomu. Zretoju, my vse yttia baymo liudej, i hodi pidsunuty nam o pryblyzne, lye schoe
na nas. Vin povynen buty povnistiu identynym. Podyvisia na teksturu kiry, jakis rajdunych obolonok, budovu ruk. Jako ce robot, to ja b chotila, ob vin buv vyhotovlenyj na
JU.S.Robots, bo ce udova robota. I vy dumajete, o toj, chto zumiv prydilyty uvahu
takym detaliam, ne poturbuvavsia pro te, ob mona bulo imituvaty pryjniattia jii, son, vydilennia? To obid nioho ne dovede.
Stryvajte, zapereyv Lanning, ne takyj ja ve j dure, jakym vy mene vystavliajete. Mene ne cikavy, liudyna mister Bajjerli y ni. Mene cikavy, jak vriatuvaty es rmy.
Obid na liudiach poklade kraj usij cij spravi, o b tam ne robyv Kvinn. A detali oblyymo
jurystam i robotopsychologam.
Ale, doktore Lanning, skazav Bajjerli, vy zabuvajete pro politynyj bik cijeji sytuaciji. Ja tak samo prahnu buty obranym, jak Kvinn prahne perekodyty meni v ciomu. Mi
inym, vy pomityly, o nazvaly joho imja? Ce mij davnij profesijnyj triuk. Ja znav, o vy joho
nazvete.
Lanning poervoniv.
A do oho tut vybory?
Rozholos ce palycia na dva kinci. Jako Kvinn choe oholosyty mene robotom i
zroby ce, ja musytymu perejniaty joho metody hry.
Tobto vy Lanning ne na art pereliakavsia.
Same tak. Ja chou skazaty, o dozvoliu jomu dijaty dali vybraty motuzok, vyprobuvaty joho na micnis, vidrizaty skiky treba, zavjazaty zamorh, vstromyty tudy holovu j
vykiryty zuby. A vynyknu jaki dribnyci, to ja z nymy ve spravliu.
Vy due samovpevneni.
juzen Kelvin pidvelasia.
Chodimo, Afrede. My ne perekonajemo joho.
Ot bayte, lahidno vsmichnuvsia Bajjerli, vy e j liudkyj psycholog.
Ale vveeri, koly Bajjerli postavyv maynu na avtomatynyj transporter, o viv u
pidzemnyj gara, i pidijov do svoho budynku, v niomu nibyto ve ne bulo tijeji samovpevnenosti, pro jaku hovoryv doktor Lanning.
Koly vin uvijov, olovik, o sydiv v invalidnomu vozyku, podyvyvsia na nioho j usmichnuvsia. Oblyia Bajjerli zasvitylosia liubovju. Vin pidijov do vozyka.
Holos kaliky buv chrypkyj, schoyj na skrypuyj epit. Vin vyryvavsia z perekoenoho
rota, o ziajav na poramovanomu oblyi.
Ty pizno, Stive.
Znaju, Done, znaju. Ale siohodni ja zitknuvsia z cikavymy i nezvyajnymy problemamy.
On jak? Ni skaliene oblyia, ni spotvorenyj holos ne vyraaly nijakych emocij,
lye v jasnych oach zjavylasia tryvoha.
Ty z nymy spravysia?
Ja e ne vpevnenyj. Molyvo, potribna bude tvoja dopomoha. Ty u nas genij. Vidnesty tebe v sad? Veir udovyj.
Dvi dui ruky pidnialy Dona z vozyka, mjako, maje nino obchopyvy plei j zabyntovani nohy. Obereno j povino vin projov erez kimnatu, spustyvsia polohym schylom,
zumysne zbudovanym dlia invalidnoho vozyka, i erez zadni dveri vyjov u sad, obnesenyj
stinoju z koliuym drotom.
omu ty ne dozvoliaje meni jichaty u vozyku, Stive? Ce nerozvalyvo.
Bo meni pryjemnie nesty tebe. A ty proty? Ty sam radyj vylizty z cijeji mechanizovanoji taky. Jak ty pouvajesia siohodni?
Vin turbotlyvo opustyv Dona na procholodnu travu.

 A jak ja maju pouvatysia? Krae rozkay meni pro svoji problemy.

Pid as peredvybornoji kampaniji Kvinn zbyrajesia oholosyty mene robotom.
Oi Dona rozyrylysia:
Zvidky ty znaje? Ce nemolyvo. Ja ne poviriu.
Ja tobi kau. Siohodni v mojemu kabineti buly vid nioho veni tuzy z JU.S.Robots
end Mekenikel Men Korporejn. Hovoryly zi mnoju.
Ruky Dona povino skubly travu.
Rozumiju. Rozumiju
Ale nechaj obyraju sobi taku taktyku, skazav Bajjerli. U mene je odyn zadum.
Ty posluchaj i skay, y ne mona zrobyty o tak
U kabineti Afreda Lanninga toho veora rozihralasia scena, jaku mona bulo b nazvaty
hroju u vytriky. Frensiz Kvinn zadumlyvo dyvyvsia na Afreda Lanninga, Lanning dyko
vytriyvsia na juzen Kelvin, a ta, v svoju erhu, bezstoronnio rozhliadala Kvinna.
Frensiz Kvinn sprobuvav rozriadyty atmosferu.
Durnyci! Vin na chodu vse prydumav.
I vy zbyrajete zihraty na ciomu, mistere Kvinn? zapytala doktor Kelvin bajduym
holosom.
Zretoju, ce vaa hra.
Posluchajte! vyhuknuv Lanning, namahajuy krykom zahluyty svoju zneviru.
My zrobyly te, o vy prosyly. Peresvidylysia, o olovik jis. Smino prypuskaty, o vin
robot.
I vy tak hadajete? Kvinn rizko povernuvsia do Kelvin. Lanning kazav, o vy
fachive.
Posluchajte, juzen maje pohrozlyvo poav Lanning.
Kvinn vvilyvo perebyv joho:
A omu b jij ne vyslovyty? Vona ve pivhodyny movy, jak jazyk prokovtnula.
Lanning viduv sebe vkraj utomlenym. Jomu zdavalosia, e trochy i vin zboevolije.
Nechaj bude tak. Hovori, juzen. My ne budemo vas perebyvaty.
juzen Kelvin uvano podyvylasia na nioho, potim perevela cholodnyj pohliad na mistera Kvinna.
Je lye dva sposoby napevne dovesty, o Bajjerli robot. Dosi vy nazyvaly pobini
dokazy, jaki cho i vyklykaju pevnu pidozru, ale ne dovodia vyny. A ja hadaju, o mister
Bajjerli dostatnio rozumnyj, ob sprostuvaty taki pidozry. Oevydno, j vy tak dumajete,
inake do nas ne zvernulysia b. Ote, dovesty zvynuvaennia mona dvoma metodamy: zynym i psychologinym. Fizynyj ce chirurgine vtruannia abo renthen. Jak ce zrobyty
dumajte sami. Psychologinyj metod poliahaje u vyvenni joho povedinky. Jako ce pozytronnyj robot, vin musy pidkoriatysia triom zakonam robototechniky. Pozytronnyj mozok
ne moe buty skonstrujovanyj bez cioho. Vy znajete ci zakony, mistere Kvinn?
Vona spokijno j vyrazno procytuvala slovo v slovo znamenyti zakony, nadrukovani yrnym ryftom na perij storinci Posibnyka z robototechniky.
uv pro nych, neuvano vidpoviv Kvinn.
Todi vy lehko vlovyte su, sucho promovyla robotopsycholog. Jako mister Bajjerli poruy cho odyn z cych trioch zakoniv vin ne robot. Na a, tiky tak my oderymo
itku vidpovi. Bo koly vin dijatyme zhidno z zakonamy, ce e nioho ne dovody.
Kvinn vvilyvo pidniav brovy.
omu nioho, doktore?
Bo koly dobre podumaty, su trioch zakoniv robototechniky nevidjemna astyna
perevanoji biosti etynych system svitu. Zvyajno, konij liudyni vlastyvyj instynkt samozbereennia. Dlia robota ce Tretij zakon. Kona poriadna liudyna, jakij prytamanni socine sumlinnia i pouttia vidpovidanosti pered suspistvom, pidkoriajesia pevnym avtorytetam prysluchovujesia do dumky svoho likaria, kerivnyka, uriadu, psychitra, prosto

pryjatelia. Vona dotrymujesia zakoniv, zvyajiv, pravyl povedinky, navi koly vony ne spryjaju jiji dobrobutu, jiji bezpeci. U robotiv ce Druhyj zakon. Tako majesia na uvazi, o
kona poriadna liudyna povynna liubyty inych, jak samu sebe, zachyaty svojich tovaryiv, ryzykuvaty svojim yttiam zarady inych. U robotiv ce Peryj zakon. Prostie kauy,
jako Bajjerli dotrymujesia vsich zakoniv robototechniky, vin moe buty robotom, a moe
buty prosto due poriadnoju liudynoju.
Ote, skazav Kvinn, vy hovoryte pro te, o nemolyvo dovesty, o vin robot?
Lehe dovesty, o vin ne robot.
Ce ne te, o ja chou.
Jak ue je. A o vy choete sprava vaa.
U ciu my u Lanninga zjavylasia nespodivana ideja.
A y nikomu z vas ne spadalo na dumku, povino movyv vin, o buty okrunym
prokurorom dosy dyvne zaniattia dlia robota? Sudove peresliduvannia, smertni vyroky
zavdaju liudiam velyeznoji inkoly
Kvinn raptom zaprotestuvav:
Ce ne pojasnennia. Te, o vin okrunyj prokuror, e ne oznaaje, o vin liudyna.
Chiba vy ne znajete joho karjery? Chiba vy ne znajete, jak vin vychvaliajesia, o odnoho
razu ne skryvdyv bezvynnoho, o desiatky liudej zalyylysia na voli, oskiky dokazy proty nych
joho ne zadovonialy, choa vin mih by perekonaty prysianych, o jich neobchidno stratyty?
I tak vono i je.
Chude oblyia Lanninga skryvylosia.
Ni, Kvinne, ni! V zakonach robototechniky nioho ne hovorysia pro liudki provyny.
Robot ne moe vyriuvaty, y zasluhovuje liudyna smerti. Ne jomu sudyty. Vin ne moe na
kodyty liudyni nezaleno vid toho, nehidnyk vona y angel.
Afrede, v holosi juzen Kelvin viduvalasia vtoma, ne kai durny. A jako
robot pobay boevinoho, o choe pidpalyty budynok z liumy? Vin zupyny joho, pravda?
Ave.
A jako zupynyty joho mona, tiky vbyvy?
Lanning lye kriaknuv i ne skazav nioho.
A ja, Afrede, skau, o vin zroby use, aby ne vbyvaty joho. A koly boevinyj use
pomre, robot potrebuvatyme psychoterapiji, bo inake sam lehko zboevolije pered takoju
superenistiu formano poruyty Peryj zakon, ob ne poruyty joho najvyyj sens. Ta vse
liudyna bula b ubyta i vbyv by jiji robot.
To, po-vaomu, Bajjerli boevinyj? zapytav Lanning, jakomoha uyplyvie.
Ni, bo sam vin ne vbyvav liudej. Vin lye vykryvav fakty, jaki svidyly, o taka-to
liudyna nebezpena dlia inych liudej, tobto suspistva. Vin zachyaje perevanu biis i,
ote, maksymano vykonuje Peryj zakon. Ce mei joho dijanosti. A ve suddia zasuduje
zloyncia do straty abo vynosy vyrok posadyty u vjaznyciu, koly prysiani vyznaju joho vynu.
U vjaznyci joho trymaje storoa, strauje kat. A mister Bajjerli lye zjasovuje istynu i dopomahaje suspistvu. Oce j usioho. yro kauy, mistere Kvinn, ja oznajomylasia z karjeroju
mistera Bajjerli pislia toho, jak vy zvernuly nau uvahu na ci fakty. Ja dovidalasia, o u svojich
sudovych promovach vin nikoly ne prosy vynesty smertnyj vyrok. Ja diznalasia tako, o vin
za skasuvannia smertnoji kary i edro nansuje doslidennia v haluzi nejrozilogiji. Vin,
oevydno, viry, o zloynciv slid likuvaty, a ne karaty. Hadaju, ce bahato pro o hovory.
Vy tak hadajete? posmichnuvsia Kvinn. A y ne pachne tut robotom?
Moe, j tak. Ne zapereuju. Taki diji vlastyvi robotam abo vyniatkovo poriadnym
liudiam. Ale, jak bayte, prosto nemolyvo provesty meu mi robotamy i poriadnymy liumy.
Kvinn vidkynuvsia na spynku krisla. Joho holos a tremtiv vid neterpinnia.
Doktore Lanning, a y vzahali molyvo stvoryty liudynopodibnoho robota, vyniatkovo
schooho zovninim vyhliadom na liudynu?

 Ce robylosia na JU.S.Robots jak eksperyment, neochoe skazav Lanning. Zvyajno, bez vmontuvannia pozytronnoho mozku. Jako vykorystaty liudki jajceklityny i hormonanu reguliaciju, mona narostyty liudki mjazy i kiru na skelet z porystoho sylikonovoho plastyka, jakyj nemolyvo pomityty pry zovninij perevirci. Oi, volossia, kira naspravdi
mou buty navi liudkymy, a ne liudynopodibnymy. I koly e dodaty pozytronnyj mozok,
rizni vnutrini organy, vy matymete liudynopodibnoho robota.
I skiky ce zabere asu? korotko zapytav Kvinn.
Lanning podumav.
Jako u vas pid rukamy je vse mozok, skelet, jajceklityny, hormony, obladnannia
dlia oprominennia to misiaciv zo dva.
Polityk vypriamyvsia v svojemu krisli.
Todi podyvymosia, o v mistera Bajjerli vseredyni. Dlia JU.S.Robots ce nebaanyj
rozholos, ale ja vam davav molyvis zapobihty ciomu.
Koly vony zalyylysia vdvoch, Lanning neterpliae povernuvsia do juzen Kelvin:
omu vy napoliahajete
A o vam potribno: pravda y moja vidstavka? rizko spytala vona, ne prychovujuy
svojich pouttiv. Ja ne chou brechaty zarady vas. Firma JU.S.Robots, moe, postoji za
sebe sama. Ne bute bojahuzom.
A koly vony rozitnu Bajjerli, skazav Lanning, i z nioho povypadaju koliatka
ta gvyntyky? o todi?
Vin ne rozitne Bajjerli, znevalyvo kynula Kelvin. Bajjerli ne durniyj za Kvinna.
Zvistka obletila misto za tyde do toho, jak Bajjerli maly vysunuty kandydatom u mery.
opravda obletila ne te slovo. Vona potycheku popovzla po niomu. Speru vona vyklykala smich. Ale o bie nevydyma ruka Kvinna posyliuvala tysk, to strymanie lunav smich,
i liudy staly zamysliuvaty.
Peredvyborni zbory vyruvaly, cho do cioho nijakoji boroby ne peredbaalo. Tyde
tomu mohla buty vysunuta lye kandydatura Bajjerli. I zaraz joho nikym bulo zaminyty. Dovelosia vysunuty joho, ale ce vyklykalo dejaki uskladnennia.
Najbie prostych vyborciv zbyvala z pantelyku nevyznaenis: z odnoho boku
achlyvis obvynuvaennia, jako ce bula pravda, a z inoho bezhluzdis joho, jako to
brechnia.
Nastupnoho dnia pislia toho, jak Bajjerli bez osoblyvoho entuzizmu bulo obrano kandydatom, odna gazeta opublikuvala dovhe intervju z doktorom juzen Kelvin vsesvitniovidomym fachivcem z robotopsychologiji i pozytroniky.
o poalo pislia cioho, mona populiarno j styslo ocharakteryzuvaty odnym slovom:
orti o.
Fundamentalisty tiky j ekaly cioho. Ce ne bula jaka polityna partija abo religijna
obyna. Ce bula grupa liudej, o ne zmohly prystosuvatysia do yttia v atomnomu vici,
prozvanomu tak u ti dni, koly atomy e buly dyvynoju. Faktyno ce buly prychynyky teoriji
prostoho yttia, o tuyly za yttiam, jake, molyvo, ne zdavalosia takym ve j prostym dlia
toho, chto zaznav joho na sobi.
Ortodoksy ne potrebuvaly jakycho novych pryyn, ob nenavydity robotiv i tych, chto
jich vyrobliav. Ale obvynuvaennia, jake vysunuv Kvinn, i analiz, jakyj zrobyla Kelvin, daly
jim pryvid zajavyty pro sebe na ve holos.
Na velyeznych zavodach JU.S.Robots end Mekenikel Men Korporejn, jak u vulykach, rojilasia ozbrojena ochorona: tut hotuvalysia daty bij.
Mikyj budynok Stivena Bajjerli ochoroniala policija.
Vsi ini detali peredvybornoji kampaniji vtratyly bu-jakyj sens, cho i peredvybornoju
kampanijeju vsiu otu metuniu mona bulo nazvaty lye tomu, o vona zapovniuvala promiok asu mi vysuvanniam kandydatur i dnem vyboriv.
Stiven Bajjerli ne dozvolyv malekomu vertliavomu olovikovi vybyty sebe z koliji. Ne

schvyliuvaly joho j liudy v uniformi, o stovbyyly na zadniomu plani. A na podvirji joho

budynku, za pochmurym kordonom policejkych, ekaly reportery j fotografy, virni svojim
tradycijam. Odna zapovziatlyva televizijna kompanija vstanovyla kameru bilia vchodu do
skromnoho pomekannia prokurora, i komentator z nahranym zbudenniam zapovniuvav
pauzy detanoju informacijeju.
Malekyj vertliavyj oloviok protysnuvsia vpered i pokazav jakyj chytromudryj ocijnyj papir.
O, mistere Bajjerli, postanova sudu, jaka upovnovauje mene obukaty pomekannia
z metoju vyjavlennia nezakonnych hm mechaninych liudej abo robotiv bu-koho typu.
Bajjerli pidvivsia i vziav papir. Okynuv joho pohliadom i, posmichajuy, povernuv olovikovi.
Harazd. Robi svoju spravu. Misis Choppen, huknuv vin do ekonomky, jaka neochoe vyjla z susidnioji kimnaty, bu laska, projdi z nym i dopomoi jomu, jako zmoete.
Malekyj oloviok, jakoho zvaly Herrovej, zavahavsia, poervoniv, zrobyv marnu
sprobu perechopyty pohliad Bajjerli i promymryv, zvertajuy do dvoch policejkych:
Chodimo.
erez desia chvylyn vony povernulysia.
Vse? zapytav Bajjerli tonom liudyny, jaku ne osoblyvo cikavy ni zapytannia, ni
vidpovi na nioho.
Herrovej prokaliavsia, poav o kazaty, ale holos joho zirvavsia, i vin kynuv serdyto:
Posluchajte, mistere Bajjerli, specina instrukcija zobovjazuje nas obukaty budynok.
A vy cioho chiba ne zrobyly?
Nam itko skazaly, o my povynni znajty.
Neve?
Korote kauy, mistere Bajjerli, nam skazaly obukaty vas.
Mene? perepytav prokuror z yrokoju posmikoju. I jak vy majete ce zrobyty?
My majemo z soboju iuorograf
Ote, vy choete prosvityty mene renthenivkym prominniam? A vy majete na ce
pravo?
Vy bayly postanovu.
Mona, ja e raz podyvliusia?
Herrovej vmy prostiahnuv papir: na joho oblyi vidbulosia o znanie, ni prosta
zapopadlyvis. Bajjerli spokijno skazav:
Ja zaytaju, o vy povynni obukaty. Cytuju: Vlasnis, o naley Stivenu Allenu
Bajjerli i mistysia na Villou Hrou, 355, Ivenston, a tako garai, komoru, ini budivli, o
vchodia do zaznaenoji vlasnosti, usi zemeni dilianky hm i take ine. O tak. Ale, olovie dobryj, tut nioho ne skazano pro moji nutroi. Ja ne astyna mojeji vlasnosti. Moete
obukaty mij odiah, koly dumajete, o ja schovav robota v kyeni.
Herrovej dobre znav, komu vin zobovjazanyj svojeju robotoju. Zaraz vin mav molyvis
oderaty krau posadu, i ne dumav vidstupaty.
Posluchajte, rozpryndyvsia vin, meni nakazano obukaty ve budynok i vse, o
v niomu je. Ale i vy znachodytesia v budynku!
Hlyboke spostereennia! Tak, ja spravdi v budynku. Ale ne jak astyna mebliv. Ja
doroslyj, povnopravnyj hromadianyn, u mene je dovidka, o ja psychino zdorovyj. Ja maju
pevni prava, vyznaeni zakonamy. Obukavy mene, vy poruyte moje pravo nedotorkanosti
osoby. Cioho paperu nedostatnio.
Ato, ta koly vy robot, vy ne majete prava nedotorkanosti.
Pravyno, ale vse-taky cioho paperu e nedostatnio. Z nioho vyplyvaje, o ja liudyna.

 De? Herrovej vychopyv papir.

Tam, de skazano vlasnis, o naley i take ine. Robot ne moe volodity majnom. I perekai svojemu efu, mister Herrovej, o koly vin sprobuje distaty dokumenta, v
jakomu movytymesia, o ja ne liudyna, ja nehajno podam na nioho pozov. I vin bude zobovjazanyj dovesty, o ja robot na pidstavi tijeji informaciji, jaka je v nioho na danyj moment,
inake jomu dovedesia zaplatyty ymalyj traf za sprobu pozbavyty mene mojich prav, peredbaenych zakonom. Vy perekaete jomu vse ce, pravda?
Herrovej bilia dverej obernuvsia:
Sprytnyj juryst, nioho ne skae
Vin postojav, trymajuy ruku v kyeni, todi vyjov. Posmichnuvsia v telekameru, prodovujuy hraty svoju ro, pomachav rukoju reporteram i huknuv:
Zavtra, chlopci, deo matymete! Ja ne artuju.
Ve v svojij pryzemkuvatij mayni vin vidkynuvsia na spynku sydinnia, vytiah z kyeni
minitiurnyj prystrij i ohlianuv joho. Oce vpere jomu dovelosia robyty znimok u viddzerkalenych renthenivkych promeniach. Vin spodivavsia, o vse zrobyv jak slid.
Kvinn i Bajjerli nikoly ne zustrialysia naodynci, vi-na-vi. Ale vizifon maje zaminiuvav taku zustri. Faktyno to bula spravnia zustri, chiba o bayly vony odyn odnoho v
orno-bilomu zobraenni.
Na zustrii napolig Kvinn. Vin i poav rozmovu bez osoblyvych ceremonij:
Hadaju, vam bude cikavo znaty, Bajjerli, o ja chou opublikuvaty povidomlennia
pro te, o vy nosyte zachysnyj ekran proty renthenivkych promeniv.
Neve? Todi vy, pevno, ve opublikuvaly joho. Ja pidozriuju, o nai zapovziatlyvi
predstavnyky presy davno pidsluchovuju moji telefonni rozmovy v kontori. O omu ja ve
kika tyniv sydu vdoma.
Bajjerli hovoryv drueliubno, maje nevymueno.
Kvinn stys huby.
Nau rozmovu ne pidsluchovuju, vona pid nadijnym zachystom. Ja piov na neji
z dejakym ryzykom dlia sebe.
Mou sobi ujavyty. Niby nichto ne znaje, o vy stojite za cijeju kampanijeju. Prynajmni nichto ocijno ne znaje, a neocijno znaju usi. Na vaomu misci ja b ne chvyliuvavsia
z cioho pryvodu. Ote, ja nou zachysnyj ekran? Hadaju, vy zdohadalysia pro ce todi, koly
pobayly, o renthenivkyj znimok, zroblenyj otym vaym evykom, peretrymanyj?
A znajete, Bajjerli, dlia vsich bude oevydno, o vy bojite renthenivkoho prosviuvannia.
A tako i te, o vy y vai liudy znechtuvaly mojimy pravamy.
Ce nikoho ne obchody.
Molyvo. Ce dosy-taky symvolino dlia naych peredvybornych kampanij, pravda ?
Vas malo obchodia prava hromadian. A dlia mene ce osnovne. Ja ne dozvoliu sebe prosviuvaty renthenivkymy promeniamy, bo pryncypovo oberihaju svoji prava. Tak samo oberihatymu i prava inych, koly mene oberu.
Poza sumnivom, z takych obicianok moe vyjty cikava promova, ale nichto jij ne poviry. Nadto pynomovno, ob skydaty na pravdu. I e odne, holos joho stav tverdym.
Vora u vaomu domi ne vsi mekanci buly na misciach.
o vy majete na uvazi?
Mene povidomyly, Kvinn stav perebyraty papery, rozkladeni pered nym, jaki bulo
vydno na ekrani, o odyn olovik buv vidsutnij Kalika.
Same tak, spokijno skazav Bajjerli, vidsutnij buv, jak vy vyslovylysia, kalika. Mij
staryj uyte, jakyj yve zi mnoju, a zaraz perebuvaje na dai ve dva misiaci, jak vin tam.
Zasluenyj vidpoynok, jak kau u takych vypadkach. Vy ne zapereujete?
Va uyte? Jakyj-nebu uenyj?
Koly buv jurystom, do toho, jak stav kalikoju. U nioho je ocijnyj dozvil provadyty

bizyni doslidennia i maty vlasnu laboratoriju. Povnyj opys joho robit naleno zapatentovanyj u vidpovidnych organach, kudy ja mou poradyty vam zvernuty. Osoblyvoho znaennia
ci doslidennia ne maju, ale vony nikomu j ne kodia. Prosto chobi bidolanoho kaliky. Ja
jomu dopomahaju, ym mou.
Zrozumilo. A o cej uyte znaje pro vyrobnyctvo robotiv?
Ne mou sudyty pro joho znannia v haluzi, z jakoju ja neznajomyj.
Vin moe maty dostup do pozytronnoho mozku?
Zapytajte pro ce v svojich druziv z JU.S.Robots. Jim pro ce krae znaty.
Ja hovorytymu korotko, Bajjerli. Va invalid-uyte i je spravnij Stiven Bajjerli. Vy
stvorenyj nym robot. My moemo ce dovesty. Same vin potrapyv v avtomobinu avariju, a
ne vy. Ce tako mona pereviryty.
Neve? Pereviriajte. Chaj vam asty.
My moemo obukaty dau vaoho vytelia. I pobayte, o my tam znajdemo.
Nu, ne zabihajte napered, Kvinne. Bajjerli posmichnuvsia. Na prevelykyj a,
mij uyte chvora liudyna. Joho zamika daa ce misce vidpoynku. A za takych obstavyn
joho pravo na osobystu nedotorkanis staje e bie. Vy ne oderyte dozvolu na obuk bez
dostatnich na te pidstav. Odnak ja ne utrymuvatymu vas vid cioho.
Zapala movanka. Kvinn nachylyvsia vpered, i joho oblyia zajnialo ve ekran. Bulo
vydno navi toneki zmorky na joho oli.
Bajjerli, omu vy tak zatialysia? Vas vse odno ne oberu.
Vy tak hadajete?
A vy ni? y, po-vaomu, vidmova sprostuvaty zvynuvaennia, o vy lehko zrobyly
b, poruyvy odyn z trioch zakoniv robototechniky, ne perekonuje liudej, o vy robot?
Ja bau tiky te, o z malovidomoho, neprymitnoho jurysta ja stav vsesvitniovidomoju postattiu. Vy udovyj populiaryzator.
Ale vy robot.
Ce tiky slova.
Dokaziv dostatnio dlia toho, ob vas ne obraly.
Todi zaspokojte, vy peremohly.
Do pobaennia, skazav Kvinn, i v joho holosi vpere prozvuala zlis. Vizifon vymknuvsia.
Na vse dobre, nezvoruno promovyv Bajjerli pered poronim ekranom.
Bajjerli pryviz svoho vytelia za tyde do vyboriv. Vertolit vydko opustyvsia v maloosvitlenij astyni mista.
Ty zalyysia tut do kincia vyboriv, skazav jomu Bajjerli. Jako spravy pidu na
hire, tobi slid buty podali zvidsy.
A o, je zahroza nasystva? U chrypkomu holosi, o vychopliuvavsia z perekoenoho rota, vuvalasia sturbovanis.
Ortodoksy pohrouju; ote, ja hadaju, o teoretyno taka zahroza isnuje, cho naspravdi spodivaju, o cioho ne stanesia. Vony ne maju reanoji syly, lye siju rozbrat, o
z asom moe vyklykaty nevdovolennia. Ty ne proty zalyytysia tut? Prou tebe. Ja zduriju,
jako pereyvatymu e j za tebe.
O-o, ja zalyu. Ty j dali dumaje, o vse obijdesia?
Ja peven. Tebe nichto tam ne tryvoyv?
Nichto. Ce tono.
Vdalasia tobi tvoja ro?
Cilkom. To ne chvyliujsia.
Todi poturbujsia pro sebe, Done. I zavtra dyvy televizor. Bajjerli potys skalienu
ruku, o leala na joho doloni.
Na oli Lentona proliahly hlyboki zmorky vid vakych dum. Jomu vypala nezavydna
ro upovnovaenoho Bajjerli v peredvybornij kampaniji, jaka, vlasne, i ne bula kampanijeju

dlia liudyny, o ne rozkryvala svojeji strategiji i vykonuvala porady svoho upovnovaenoho.

Tak ne hodysia! Ce bula joho koronna fraza. I, do rei, jedyna. Kau vam, Stive,
tak ne mona!
Vin rizko siv u krislo pered prokurorom, jakyj u cej as hortav viddrukovanu na maynci
promovu.
Kyte ce, Stive! Podyvisia, jakyj natovp organizuvaly ortodoksy. Vas ne budu sluchaty. Skori vas zakydaju kaminniam. Navio vystupaty z promovoju pered publikoju?
ym hire zapys na magnitnij strici abo na videostrici?
To vy choete, ob ja peremih na vyborach? lahidno zapytav Bajjerli.
Peremohly! Vy ne peremoete, Stive. Ja chou vriatuvaty vam yttia.
Et! Meni nioho ne zahrouje.
Nioho ne zahrouje! Nioho ne zahrouje! Z horla Lentona vychopyvsia udernakyj zvuk. Vy choete skazaty, o vyjdete pered pjatdesiama tysiaamy napivboevinych i sprobujete jim o-nebu dovesty z balkona, jak seredniovinyj dyktator?
Bajjerli hlianuv na hodynnyk.
erez pja chvylyn, jak tiky bude hotove telebaennia.
Lenton tiky j toho, o burknuv o.
Natovp zapovnyv mikyj majdan. Zdavalosia, dereva j budynky rostu iz sucinoho
liudkoho tlumu. A utrachvyli daly molyvis sposterihaty za tym, o vidbuvalosia tut, reti
liudstva. Ce buly miscevi vybory, ale za nymy steyv uve svit. Bajjerli podumav pro ce j usmichnuvsia.
Odnak sam po sobi natovp ne vyklykav usmiky. Zvidusi jiaylysia hasla, prapory, jaki
zvynuvauvaly joho v tomu, o vin robot. Vorois narostala, stavala vidutnoju.
Z samoho poatku joho promova ne mala uspichu. Jiji perekryvalo revye natovpu i
rytmini vyhuky ortodoksiv, jakych u natovpi buly cili ostrivci. Bajjerli hovoryv povino i spokijno
U kimnati Lenton obchopyv holovu j zastohnav vin ekav krovoprolyttia.
Peredni erengy zimjalysia. Vpered probyvavsia chudorliavyj hromadianyn z vytrikuvatymy oyma, u nadto korotkomu, jak na joho koavu posta, kostiumi. Policejkyj, o kynuvsia za nym, ledve probyvav sobi dorohu kri natovp. Bajjerli serdytym poruchom zupynyv
joho.
Chudorliavyj olovik ue buv pid balkonom. Joho slova potonuly u revinni natovpu.
Bajjerli nachylyvsia vpered.
o vy kaete? Jako vae zapytannia dorene, ja vidpovim na nioho. Vin povernuvsia do policejkoho, o stojav poru. Provedi toho olovika siudy.
Natovp napruyvsia. Zalunaly vyhuky: Tychie!, jaki zlylysia u zahanyj hamir, a todi
postupovo vuchly. Zadychanyj, z rozervonilym oblyiam chudorliavyj olovik stojav pered
Bajjerli.
U vas je zapytannia do mene? pocikavyvsia Bajjerli.
Chudorliavyj olovik vytriyv na nioho oi i chrypko movyv:
Udarte mene!
olovik rvuko vykynuv pidboriddia.
Vdarte mene! Vy kazaly, o vy ne robot. Dovedi ce. Vy ne moete vdaryty liudynu,
vy, udovyko!
Zapala dyvna, mertva tya. Jiji poruyv Bajjerli.
U mene nemaje pryyn vas byty.
Chudorliavyj dyko zarehotav.
Vy ne moete vdaryty mene! Vy ne vdaryte mene! Vy ne liudyna! Vy udovyko, jake
vdaje liudynu.
Stiven Bajjerli zcipyv zuby i na oach tysia liudej na ploi i mijoniv pered ekranom
televizoriv rozmachnuvsia i zatopyv chudorliavoho kulakom po elepi. Chudorliavyj olovik

upav navznak jak pidkoenyj: na joho oblyi vidbyvsia spantelyenyj vyhliad.

Pereprouju, skazav Bajjerli. Zaberi joho v dim i vlatujte jaknajzrunie. Ja
chou pobalakaty z nym, koly zviniu.
I koly doktor Kelvin rozvernula svoju maynu j ruyla z miscia, lye odyn reporter vstyh
otiamytysia vid zahanoho oku; vin pobih za neju, vyhukujuy na chodu zapytannia, jake
vona ne rozula.
Obernuvy, juzen Kelvin prokryala:
Vin liudyna!
Cioho vystaylo. Reporter pomavsia u svojemu napriamku.
Retu promovy ve nichto ne sluchav.
Doktor Kelvin i Stiven Bajjerli zustrilysia e raz za tyde do toho, jak vin pryjniav
prysiahu, vstupajuy na posadu mera.
Vy niby j ne vtomylysia, skazala Kelvin.
Novoobranyj mer usmichnuvsia:
Mou posydity z vamy e trochy. Tiky ne kai Kvinnu.
Harazd. Ta jako vy ve zhadaly Kvinna, skau, o joho versija bula dosy-taky
cikava. a, o vam udalosia sprostuvaty jiji. Spodivaju, vam vona vidoma?
Poasty.
Vona zvuala nadto dramatyno. Stiven Bajjerli buv molodym jurystom, udovym
oratorom, velykym idealistom i zachopliuvavsia bizykaju. Vy cikavytesia robototechnikoju,
mistere Bajjerli?
Tiky v jurydynomu aspekti.
A toj Stiven Bajjerli cikavyvsia. Ale stalasia avtomobina avarija, druyna zahynula,
jomu vypalo e bie neastia. Nohy buly skalieni, oblyia spotvorene, holos propav. Dodajte e strus mozku. Vin ne pohodyvsia na plastynu operaciju j usamitnyvsia. Vin use
vtratyv, okrim rozumu ta ruk. Ta jomu vdalosia distaty pozytronnyj mozok i to due skladnyj,
o mav neabyjaku zdatnis vyriuvaty etyni problemy; a ce najvye dosiahnennia v robototechnici. Vin narostyv tilo do cioho mozku i zrobyv joho takym, jakym mih by buty sam.
Vin poslav joho mi liudy jak Stivena Bajjerli, a sam zalyyvsia starym uytelem-kalikoju, jakoho nichto nikoly ne bayv
Na prevelykyj a, skazav novoobranyj mer, ja vse ce sprostuvav, udaryvy liudynu. Jak svida gazety, vy ocijno oholosyly, o ja liudyna.
Jak ce stalosia? Vy ne mohly b rozpovisty? Ce bulo ne vypadkovo.
Nu, ne zovsim vypadkovo. Znanu astynu roboty vykonav Kvinn. Moji liudy poaly
poyriuvaty utky, o ja odnoho razu v ytti ne vdaryv liudyny, o ja nezdatnyj vdaryty liudynu i jako ne vdariu, koly mene provokuvatymu, ce bude dokazom, o ja robot. erez te
ja j vlatuvav otoj bezhluzdyj vystup, dovkola jakoho bulo stiky halasu, i nemynue jakyj
dure musyv spijmatysia na cej haok. Naspravdi to buv deevyj triuk, jakyj zrobyv svoje u
vidpovidno stvorenij atmosferi. Zvyajno, emocijnyj efekt spryjav mojemu obranniu, oho ja
j dobyvavsia.
Robotopsycholog kyvnula:
Bau, vy vchodyte v moju halu oevydno, tak roby koen polityk. Ale due alkuju, o tak stalosia. Ja liubliu robotiv, liubliu znano bie, ni liudej. Jakby stvoryly robota,
jakyj zmih by staty hromadkym dijaem, hadaju, vin krae vykonuvav by svoji obovjazky,
ni liudyna. Za zakonamy robototechniky, vin ne ynyv by lycha liudiam, ne dopuskav by tyraniji, korupciji, jomu buly b ui tupis i zabobony. Prosluyvy dejakyj as, vin piov by u
vidstavku, cho vin i bezsmertnyj, ade vin ne zmih by zavdaty prykrosti liudiam, davy jim
zrozumity, o nymy keruje robot. To bulo b prosto ideano.
Chiba o robot ne zmih by dosiahty nalenych uspichiv erez dejaku obmeenis
svoho mozku. Ade pozytronnyj mozok za svojeju skladnistiu nikoly ne zrivniajesia z
liudkym.

 Vin mih by maty radnykiv. Navi liudkyj mozok ne moe obchodytysia bez pominykiv.
Bajjerli dyvyvsia na juzen Kelvin z vidvertoju cikavistiu.
omu vy posmichajete, doktor Kelvin?
Posmichaju, bo mister Kvinn ne vse produmav.
Vy choete skazaty, o mona bulo b rozvyvaty joho versiju?
Mona bulo b deo dodaty. Protiahom trioch misiaciv pered vyboramy cej Stiven
Bajjerli, pro jakoho hovoryv Kvinn, cej kalika z jakycho tajemnyych pryyn perebuvav za
mistom. Vin povernuvsia jakraz pered vaoju znamenytoju promovoju. Vreti-ret, cej kalika
mih by i vdruhe zrobyty te, o ve raz zrobyv, tym pae, o cioho razu zavdannia bulo
prostie.
Ne zovsim vas rozumiju.
Doktor Kelvin pidvelasia j popravyla sukniu, oevydno, zbyrajuy jty.
Ja chou skazaty, o tiky v odnomu vypadku robot moe vdaryty liudynu, ne poruyvy Peroho zakonu. Tiky v odnomu.
Koly?
Doktor Kelvin bula ve bilia dverej. Vona spokijno promovyla:
Koly toj, koho vdaryly, inyj robot.
Vona usmichnula, jiji chude oblyia siajalo.
Do pobaennia, mistere Bajjerli. Spodivaju, o holosuvatymu za vas erez pja rokiv
na vyborach koordynatora.
Stiven Bajjerli j sobi usmichnuvsia:
Ce e na vodi vylamy pysano.
Dveri za neju zaynylysia.
Ja sluchav jiji, jak zavoroenyj.
I ce pravda?
Do ostannioho slova, skazala vona.
I velykyj Bajjerli buv prosto robot?
Pro ce my ne zmoemo diznatysia. Hadaju, o buv. Ta koly vin vyriyv pomerty, to
znyyv sebe, to dovesty teper o nemolyvo.
Nu, znajete
Vy tako piddajetesia bezpryynnym zabobonam odo robotiv. Vin buv udovym
merom. A erez pja rokiv stav regionanym koordynatorom. A v 2044 roci, koly regiony Zemli utvoryly svoju Federaciju, vin stav perym Svitovym Koordynatorom Ot i vse, skazala
doktor Kelvin, pidvodiay. Ja bayla, jak use poynalosia, koly bidolani roboty e ne
vmily hovoryty. Bie ja nioho ne pobau. Moje yttia zakinujesia. Svidkom podaych podij
stanete vy.
Ja bie nikoly ne bayv juzen Kelvin. Misia tomu vona pomerla na visimdesiat druhomu roci yttia.

1
Stojay na porozi korotkoho korydora mi oboma kajutamy kosminoho korablia, Mari Esteban Ris pochmuro sposterihav, jak Ted Long nastrojuvav videofon: zobraennia bulo
nikudynie.
Ris znav, o kraoho ekaty hodi. Nadto daleko vony vid Zemli, ta e j u nevyhidnomu poloenni, lycem do Soncia. opravda, Long mih toho j ne znaty. Ris e trochy zaekav na porozi, rozvernuvy bokom i nachylyvy holovu, ob ne zaepyty odvirka. A todi,
mov korok iz pliaky, uvirvavsia v kambuz.
o vy ukajete? spytav vin.
Chou pijmaty Chidera, vidpoviv Long. Ris prysiv na kraj rozkladnoho stolu i
distav z polyky nad holovoju koninu bliaanku z molokom. Natysnuv na pokryku, vidkryvajuy bliaanku, i poav zbovtuvaty moloko, ob pidihrity.
Navio? Vin perechylyv posudynu i, prycmokujuy, vidpyv.
Prosto posluchaty.
A pro vytratu energiji vy podumaly?
Long nasupyvsia.
Osobystymy videofonamy, zdajesia, mona korystuvatysia na svij rozsud.
Tak, ale rozsudlyvo.
Vony z vyklykom perezyrnulysia.
Ris buv strunkyj i mjazystyj, mav dovhaste pochmure oblyia z zapalymy vylyciamy.
Vse v joho zovninosti vykazuvalo prynalenis do profesiji marsinkych utynykiv kosmonavtiv, jaki sumlinno proisuvaly prostory mi Marsom i Zemleju. Holubi oi vyriznialy na
smahliavomu, porizanomu zmorkamy oblyi, a vono, v svoju erhu, temnilo pliamoju na tli
biloho syntetynoho chutra, jakym buv pidbytyj vysokyj komir kurtky iz kirzaminnyka.
Long buv i svitliyj, i delikatniyj. Vidkynenyj komir kurtky vidkryvav temni pasma volossia. V deomu vin skydavsia na nazemnyka, choa oden marsinyn druhoho pokolinnia
ne mih buty spravnim nazemnykom, jak mekanci Zemli.
o vy nazyvajete rozsudlyvistiu? stav dopytuvatysia Long.
Tonki huby Risa potonaly e bie.
Z usioho vydno, rejs navriad y okupysia. Tomu najmena vytrata energiji nerozsudlyvis.
Nu, jako tak, skazav Long, to omu todi vy ne na postu, ade vaa erha?
Ris o proburav i, provivy doloneju po zaroslomu pidboriddi, pidvivsia ta ruyv
sprokvola do dverej, bezumno stupajuy v svojich masyvnych elastynych obotiach. Na pivdorozi zupynyvsia pohlianuty na termostat i obernuvsia, rozliuenyj.
A ja dumaju, oho taka speka! De, po-vaomu, my zaraz?
Chiba otyry z polovynoju gradusy tak ue bahato?
Dlia vas, moe, j nebahato. Ne zabuvajte, vy v kosmosi, a ne v uteplenij rudnykovij
kontori. I Ris riue pereviv strilku termostata do kraju. Vystay toho, o daje Sonce.
6 Ukrajinkyj pereklad. I.Je.Bojanovka, 1990.

 Ale kambuz ne na sonianomu boci.

Darma, i tut potepliaje.
Ris vyjov, a Long zadumano dyvyvsia jomu vslid. Todi povernuvsia do svoho videofonu. Termostata vin ue ne vmykav.
Na ekrani zobraennia lyalo tak samo rozplyvastym, prote o taky mona bulo rozibraty. Long vidkynuv umontovane v stinku sydinnia i, podavy upered, terpliae vysluchav
ocijni povidomlennia. Za kika chvylyn sitka postupovo rozijla, i proektory vychopyly znajomu posta borodania, jaka rosla priamo na oach, poky ne zapovnyla ve ekran.
I todi, nezvaajuy na cilu hamu umiv, spryynenych elektronnymy buriamy, z vidstani
v dvadcia mijoniv my due efektno prolunalo: Liubi druzi! anovni zemliany!

2
Tiky-no Ris stupyv u rubku, jak vidrazu pomityv spalach radisygnalu. Jomu zdalosia,
o to sygnal radara, i ruky myttiu zrosyv cholodnyj pit, ale to lye ozvalo joho sumlinnia.
Vlasne, za instrukcijeju, ne dozvoliajesia pokydaty rubku pid as vachty, cho usi vychodyly
na pja chvylyn, ob vypyty kavy, pevni, o kosmos ystyj, a potim use-taky poterpaly, y ne
progavyly znachidku. Buvaly vypadky, koly jichni pobojuvannia spravduvalysia.
Ris uvimknuv bahatosmunu rozhortku. Znovu zajva vytrata energiji, ale ve krae
perestrachuvaty, ani hubytysia v zdohadach. Kosmos buv ystyj, jako ne rachuvaty viddalenych sygnaliv, o jly vid susidnich korabliv-utynykiv.
Vin uvimknuv radizvjazok. Na ekrani zjavylasia rusiava holova dovhonosoho Riarda
Svensona, druhoho pilota najblyoho korablia z boku Marsa.
Zdorov, Mari! huknuv Svenson.
Saliut! o novekoho?
Vidpovi poula za jaku sekundu, ade vydkis elektromagnitnych chvy ne bezkonena.
Oto ve ja mav siohodni!
A o take? pocikavyvsia Ris.
Poastylo vyjty na objekt.
Vitaju!
Jakby to ja joho distav, pochmuro vidkazav Svenson.
o perebylo?
Ta, chaj jomu bis, povernuv ne v toj bik. Ris znav, o smijatysia ne mona.
I jak e ty prymudryvsia? zapytav vin.
Ja tut ni pry omu. Vin, vyjavliajesia, ruchavsia poza ploynoju ekliptyky. Jakyj
bovdur navi ne zumiv joho jak slid skynuty. A meni zvidky bulo znaty? Ja sobi vymiriav vidsta do kontejnera, pevnyj, o joho orbita prochody po zvyajnij trajektoriji. Ty b chiba ne
tak mirkuvav? Tak ot, piov ja, jak meni zdavalosia, po najvyhidniij kryvij perechoplennia, a
erez pja chvylyn dyvliu vidsta mi namy vse biaje i sygnaly le-le. Todi ja vyrachuvav joho kutovi koordynaty, odnak bulo ve zapizno.
Chto joho pidepyv?
De tam! Ade vin za ploynoju ekliptyky, ote, ukaj vitra v poli. Ta ne v tim ri.
Kontejner buv tak sobi, ale meni zle robysia, jak zdumaju, skiky panoho pilo: speru, poky
nabyrav vydkis, a potim, jak povertavsia. uv by ty, o kazav Kanut!
Kanut buv brat i kompajon Riarda Svensona.
Stav dybky?
Jake tam dybky! Dumav, prybje na misci. Jak-ne-jak, my ve pja misiaciv u kosmosi, i tut, sam znaje, kona dribnyka za peinky bere.
Znaju.
A v tebe jak, Mari?

Ris zrobyv vyhliad, niby spliunuv.

Ot stileky. Za dva tyni dva kontejnery, ta e j dovelosia haniaty po is hodyn za
konym.
Velyki?
Smijesia? Ja mih by prytarabanyty jich na Fobos odnijeju rukoju. Nu j rejs! Hire ne
buvaje.
Koly nazad?
Ta cho by j zavtra, jak na mene. My v kosmosi ve dva misiaci i vse z Longom hryzemosia.
Zapala movanka, vyklykana, oevydiaky, ne lye zatrymkoju radichvy.
A jakoji dumky ty pro Longa vzahali? ozvavsia nareti Svenson.
Ris obernuvsia. Z kambuza dolynulo tyche burmotinnia j potriskuvannia videofonu.
o ja joho ne rozumiju. Ne mynulo j tynia vid startu, vin zapytuje: Mari, a omu
vy staly utynykom? y ne iditke zapytannia, ha? oho olovik ide v utynyky?! Ja jomu:
Jak oho? ob zarobliaty na yttia. A vin meni: Ni, Mari, su ne v tomu. Ty o podibne uv? A todi jak zahnuv: Vy pily v utynyky, bo takyj liach marsin.
o vin mav na uvazi? spytav Svenson. Ris zdvyhnuv pleyma.
Ja ne stav zjasovuvaty. Do rei, zaraz vin sluchaje na utramikrochvyliach jakoho
tam nazemnyka Chidera.
Chidera? Vin, zdajesia, polityk, len Asambleji, y o take?
Ta niby toj samyj. A Longa bie nioho j ne cikavy. Ponabyrav knyok funtiv na
pjatnadcia, i vse pro Zemliu. Zajva kupa motlochu, ta j hodi.
o , maje ty partnera! O, do rei, meni ve, mabu, pora na vachtu, a to, jak progavliu e odnoho kontejnera, to tut dijde do smertovbyvstva.
Vin znyk, i Ris, vidkynuvy u krisli, poav steyty za rivnoju zelenoju linijeju impusnoji rozhortky. Potim uvimknuv bahatosmunu rozhortku. Kosmos buv ystyj.
Jomu vidliahlo na serci. Najhire, koly vsi dovkola vylovliuju kontejner za kontejnerom,
i ti nadchodia na metalopererobni zavody Fobosa z bu-yjim tavrom, tiky ne tvojim. Krim
toho, vin vylyv duu, i joho nepryjaz do Longa trochy vuchla.
Daremno vin uziav Longa v naparnyky. Zavdy tak, koly zvjazujesia z novekymy. Oto
ve ochoi do balaok, a Long toj usich pereveryv. Znaj nosysia zi svojimy vinymy teorijamy pro Mars ta joho blahorodnu misiju v progresi liudstva. Progres Liudstva, liach Marsin, Nova Spilka Tvorciv usi slova vymovliaje z velykoji litery. A jomu, Risu, ne balaky
potribni, a kika kontejneriv z osobystym tavrom.
A vtim, vyboru vin ne mav. Longa na Marsi dobre znaly, i vin nepohano zarobliav. Vin
buv druhom komisara Senkova i ve raz y dva chodyv z utynykamy v rejs. Ne mona otak
uziaty j vidmachnutysia vid liudyny, ne vyprobuvavy jiji napered. Choa vzahali dyvno: z
oho b to hirnyomu inenerovi z prystojnoju robotoju i dobroju platneju zabahnulosia raptom vendiaty v kosmosi?
Ris ne nabrydav Longovi podibnymy zapytanniamy. V polioti utynyky nastiky tisno
povjazani robotoju, o zajvi rozpytuvannia ne tiky nebaani, a j nebezpeni. Ta Long za svojimy neskinennymy tereveniamy rozjasnyv use sam: Ja muu letity, Mari. Majbutnie
Marsa ne rudnyky, a kosmos.
Risu spalo na dumku, y ne pity jomu v nastupnyj rejs samomu. Hovoryly, o ce nemolyvo. Ne kauy ve pro vtraeni kontejnery, koly zalyaje vachtu dlia snu, a e treba,
krim sposteree, vykonuvaty j ini obovjazky, vsi prekrasno rozumily, o samotnis u kosmosi due vydko pryzvody do tiakoji depresiji. A z naparnykom mona zvaytysia na rejs u
is misiaciv. Zvisno, vono krae, koly ekipa u povnomu skladi, ale o todi zaroby. Same
pane zjis uve kapital.
Prote i dvom u kosmosi ne med. Naparnykiv slid miniaty orazu. Z odnymy mona pity
u tryvalyj rejs, z inymy ni. Riard i Kanut Svensony, napryklad, vyruaju udvoch erez

koni pja-is rejsiv, jak-ne-jak, braty. Ta navi u nych ue erez tyde vynykaju usiliaki
neporozuminnia j konikty. Ta hodi z tym
Kosmos buv ystyj, i Ris podumav, o bude krae, jak vin povernesia v kambuz i
sprobuje zahladyty nedavniu sutyku z Longom. Zretoju, vin daleko ne novaok u kosmosi i
chaty chotiv na pohanyj nastrij.
Vin pidvivsia, zrobyv try kroky i opynyvsia v korotkomu vukomu korydoryku, o zjednuvav obydvi kajuty kosmoliota.

3
Ris znovu postojav u dveriach, sposterihajuy, jak Ted Long pyno vdyvliajesia v myhotlyvyj ekran. A todi rizko prokazav:
Ja vvimknu opalennia. Chaj ue. Moemo sobi trochy dozvolyty.
Jak choete, kyvnuv Long.
Ris neriue stupyv upered. Kosmos nemov vymetenyj. I jakoho dika sydity j vytriuvaty na tu neruchomu bezyvnu liniju?
I o cej nazemnyk rozkazuje? spytav Ris.
Zdebioho pro istoriju kosminych podoroej. Use te same. Ale vmije podaty. Vykorystovuje i koliorovi mutyplikaciji, i kombinovani fotoznimky, i kadry zi starych miv. Odne
slovo, vse, o tiky mona.
I niby na pidtverdennia joho sliv zamis borodania na ekrani zjavylosia zobraennia
kosminoho korablia v rozrizi. Chider za kadrom vavo komentuvav okremi detali, zobraeni
na schemi riznymy barvamy. O vin zahovoryv pro komunikacijnu systemu kosmoliota, i po
ekranu pobihly ervoni liniji komory, dvyhuny z protonnym mikroreaktorom, kibernetyni
schemy
Na ekrani znovu vyhuknuv Chider.
Ale ce lye kapsula korablia. o nadaje jij ruchu? o vidryvaje vid Zemli?.
Koen ce znav, prote holos Chidera pjanyv, nae narkotyky. V joho ustach ruijna syla
kosmoliota lunala, nemov tajemnycia stoli, nae najvye odkrovennia. Navi Ris uve a
napruyvsia, cho sam biu astynu svoho yttia proviv na bortu korablia.
Veni nazyvaju ce po-riznomu. Odni zakonom diji j protydiji, ini tretim zakonom jutona, a to j zbereenniam kikosti ruchu. Ta ne v nazvach su. Zvernimosia do
prostoji logiky. Koly my plyvemo, to vidtovchujemo vodu nazad, a sami prosuvajemosia vpered. Iduy, vidtovchujemosia vid Zemli i ruchajemo upered. Koly letymo na hirolioti, vidtovchujemo povitria nazad i ruchajemosia vpered. Ruch odnoho predmeta vpered zumovliujesia ruchom druhoho nazad za pryncypom: iz nioho nioho j ne buvaje.
Teper ujavi sobi kosmolit vahoju v sotni tysia tonn, jakyj vidryvajesia vid Zemli. ob
vin taky zmih vidirvatysia, o musy vytovchnuty unyz. Oskiky masa kosmoliota nadzvyajno velyka, masa vykyduvanoji reovyny te maje buty vidpovidnoju, po suti, takoju, o ne
vmiajesia v korabe. Vychody, dlia zberihannia cijeji reovyny neobchidno prylatuvaty
pozadu korablia specinu kameru.
Chider znovu znyk, i natomis zjavyvsia spliusnenyj kosmolit, a znyzu zrizanyj konus iz
ovtym napysom: Reovyna dlia vykyduvannia.
Odnak teper, provadyv Chider, zahana masa korablia nabahato zbiylasia. Vidpovidno maje narostaty i jiji ruijna syla.
Korabe ie bie stysnuvsia, i do nioho dodavsia druhyj kontejner biyj vid poperednioho, a potim e biyj. Vlasne, sam kosmolit-kapsula peretvoryvsia na krychitnu
jaskravo-ervonu ciatku.
Na bisa nam ce dytiae bekotinnia? ne vytrymav Ris.
Dlia tych, do koho vin zvertajesia, ce ne bekotinnia, Mari, zapereyv Long.
Zemlia ne Mars. Mijony liudej na Zemli navi ne bayly kosminoho korablia i ne znaju

najlementarnioho.
Chider viv dali:
Jak tiky najbiyj kontejner sporonije, vin odrazu sam vidokremliujesia. Ote, kontejner te vykydajesia v prostir.
Gigantkyj kontejner na ekrani zdryhnuvsia i poav viddaliatysia, postupovo zmenujuy.
Todi nadchody erha druhoho kontejnera, a v razi tryvaloho rejsu i tretioho.
Teper kosmolit buv ervonoju ciatkoju, vid jakoji rozbihalysia try kontejnery, hubliay
u bezmenomu obyri.
Ci kontejnery javliaju soboju sotni tysia tonn voframu, magniju, aliuminiju i stali.
Dlia Zemli vony vtraeni nazavdy. Dovkola Marsa atuju utynyky, jaki vylovliuju vykyneni
kontejnery, stavlia na nych osobyste tavro, i ti staju vlasnistiu Marsa. Zemlia ne otrymuje
ni eliaha. Ce trofej, i naley vin tomu, chto joho vylovyv.
My ryzykujemo hroyma i svojim yttiam, ne vytrymav Ris. Jak ne my, to chto
e jich pidbere? Nu, jaki Zemli vid cioho zbytky?
Ta vin, vidpoviv Long, tiky j toroy, o Mars, Venera j Misia vysnauju
Zemliu, a zaraz navody e odyn pryklad.
Ale vony oderuju dostatniu kompensaciju. oroku my vydobuvajemo vse bie
zaliznoji rudy
i perevana astyna znovu povertajesia na Mars.
Jako viryty joho cyfrovym rozrachunkam, to Zemlia vklala v Mars dvisti mijardiv dolariv, a otrymala rudy vartistiu v pja mijardiv. U Misia vklala pjatsot mijardiv, a otrymano
magniju, tytanu ta riznych lehkych metaliv na dvadcia pja mijardiv. Na Veneru pilo pjatdesiat mijardiv, a natomis nioho. Platnyky podatkiv na Zemli sturbovani vlasne tym, o
hroi, jaki z nych stiahuju, vylitaju u trubu.
Poky Long hovoryv, na ekrani zablymaly mutyplikacijni kadry, o zobrauvaly korabli
utynykiv na liachu do Marsa. Krychitni korablyky chyo prostiahaly hnuki drotiani
upaci, jaki, promacujuy prostir, vylovliuvaly poroni mandrivni kontejnery i, vypiky polumjane tavro Vlasnis marsa, skydaly na Fobos.
Znovu zjavyvsia Chider.
Vony zajavliaju, niby z asom use povernu. Z asom! Koly v nych sprava nalahodysia.
A koly vono bude rokiv za sto, za tysiau, za mijon? Z asom! o , povirymo jim na slovo.
Odnoho udovoho dnia vony povernu nam metaly, sami zabezpeuvatymu sebe jieju, vykorystovuvatymu vlasnu energiju j ytymu vlasnym yttiam. Ale je o take, oho vony nam
nikoly ne povernu, navi erez sotniu mijoniv rokiv. Ce voda! Na Marsi vody aliuhidna
civka, bo joho masa nadto mala. Na Veneri jiji vzahali nemaje, bo tam nadto arko Na Misiaci te same, bo j vin zamalyj, i tam nadto vysoka temperatura. Oto Zemlia maje postaaty
poselenciv kosmosu ne lye pytnoju vodoju, vodoju dlia pobutovych potreb, promyslovosti j
hidroponnych plantacij, jaki vony naebto stvoriuju, a j vodoju, o mijonamy tonn vykydajesia v prostir.
o prymuuje kosminyj korabe ruchatysia? o vin vykydaje z sebe, ob samomu
vyrvaty upered? Koly to buly vybuchovi gazy. Ale tak bulo due doroho. Todi vynajdeno
protonnyj mikroreaktor derelo deevoji energiji, jake peretvoriuvalo bu-jaku ridynu na
gaz, o perebuvaje pid vysokym tyskom. Jaka ridyna najdeevna, najprystupnia i je v najbiij kikosti? Nu, zvyajno, voda! Kosmolit vidryvajesia vid Zemli, zabyrajuy z soboju
mijony tonn ne funtiv, a tonn! vody, i to lye dlia toho, ob vin mih ruchatysia.
Nai praury neobano j zachlanno spalyly vsiu naftu Zemli, nerozvalyvo spalyly vuhillia. Za ce my znevaajemo i zasudujemo jich. Ale u nych prynajmni je vypravdannia. Vony
hadaly, o, v razi potreby, budu vynajdeni zaminnyky. o , vony ne pomylyly. My majemo
planktonovi fermy i protonni mikroreaktory. Ta dlia vody zaminnyka ne isnuje. odnoho! Ne
bulo i ne bude! I koly nai naadky pobaa pusteliu, na jaku my peretvoryly Zemliu, jake

vypravdannia vony znajdu dlia nas? Koly ponusia zasuchy, i

Long nachylyvsia i vymknuv videofon.
Mene ce trochy nepokoji, movyv vin. Kliatyj bovdur zumysne o stalosia?
Ris, stryvoenyj, zirvavsia na nohy..
Treba pereviryty sygnaly.
Ta nu jich Odnak Long te pidvivsia i ruyv za Risom vukym korydorykom.
Zupynyvy posered pilotkoji rubky, vin promovyv: Jako Chider dobjesia svoho i zumije zrobyty neabyjaku sensaciju Oho!
Vin te joho pobayv. Osnovnyj impus hnavsia za vtorynnym, nae chort za elektrynym krolykom.
Kosmos buv ystyj, burmotiv Ris, kau vam, ystyj. Rady Marsa, Tede, oho
vy zacipenily? Anu hliate, sprobujte pijmaty joho v objektyv.
Ris dijav vydko i vpravno jak-ne-jak, vin praciuvav utynykom ue dva desiatky
rokiv. Za dvi chvylyny vin vyznayv vidsta, a todi, pamjatajuy nevdau Svensona, vymiriav
kut schylennia i radinu vydkis.
Odyn i simdesiat is sotych radina! huknuv vin Longovi. Dyvisia, ne progavte
Long, zatamuvavy podych, krutyv verjer.
Lye pivradina vid Soncia. Osvitysia tiky kraj. Vin vydko i obereno posylyv zbiennia, vysteujuy tu jedynu zirku, o bude zminiuvaty svoje poloennia i, zbiujuy,
nabyraty pevnoji formy, dovodiay tym samym, o vona, dalebi, ne zirka.
Bu-o-bu ja vmykaju, skazav Ris. Bie ekaty ne mona.
O vin! O vin!
Zbiennia vse e ne vystaalo, ob rozibraty formu svitnoji ciatky, za jakoju steyv
Long, ale vona rytmino blymala, oskiky riznovelyki hrani kontejnera, obertajuy, neodnakovo vidbyvaly soniani promeni.
Trymajsia!
Tonki strumeni pary vychopylysia z vypusknych otvoriv, zalyajuy za soboju dovhi
chvosty mikrokrystaliv liodu, o miano poblyskuvaly v blidomu prominni dalekoho Soncia.
Vony prostiahlysia na sotniu my vid korablia, a to j bie. Strumi, druhyj, e odyn kosmolit zijov zi svojeji orbity, vziavy kurs po dotynij na kontejner.
Lety, nae kometa v peryheliji! zahorlav Ris. Ci kliati nazemnyky navmysne
tak skydaju kontejnery. Bodaj jim!..
Klenuy jich u bezsylij zlobi, vin poav rozhaniaty korabe, a poky hidravlina prokladka joho krisla ne osila pid nym na cilyj fut, a Long ue nasylu vtrymuvavsia za poruni.
Tychie! zaprotestuvav vin. Ale Ris ne zvodyv oej z impusiv.
Ne podobajesia sydi na Marsi!
Strumeni pary pryhlueno huly.
Tut zahovorylo radi. Long prymudryvsia nachylyty nae protysnuvsia kri hustu
ornu patoku i vvimknuv ekran. Na niomu zjavyvsia rozliuenyj Svenson.
Kudy ce vy pretesia, triascia vaij materi! haryknuv vin. erez desia sekund vy
budete v mojemu sektori.
Ja enusia za kontejnerom, vidpoviv Ris.
U mojemu sektori?!
Vin zjavyvsia v mojemu, a ty joho ne distane. Vymkni radi, Tede.
Korabe iz alenym revom, jakyj uv lye ekipa, roztynav kosminyj prostir. Todi Ris,
ne zmenujuy vydkosti, vymknuv dvyhuny, i Longa arponulo vpered.
Vid raptovoji tyi vucha pozakladalo e bie, ni vid toho umu, o pereduvav jij.
Tak, skazav Ris, davajte teleskop.
Obydva prypaly do okuliariv. Teper bulo itko vydno zrizanyj konus, jakyj, sprokvola
obertajuy, ruchavsia sered zirok.

 Peroklasnyj kontejner, zadovolene vidznayv Ris. Spravnij velete, podumav vin, i nam z toho ymalyj mat perepade.
Na lokatori e odyn impus, ozvavsia Long. Lybo, Svenson pohnavsia za namy.
Ris myhcem hlianuv na ekran.
Ne nazdoene.
Rozmiry kontejnera ymdali zbiuvaly, a poky zapovnyly ve ekran. Ruky Risa lealy
napohotovi na puti keruvannia harpunom.
Vyviryvy dvii z mikroskopinoju tonistiu kut, vin vykynuv tros na zadanu dovynu, a
todi, naligy z rozhonu na vai, vymknuv mechanizm rozeplennia.
Jaku my use zalyalo bez zmin. Ta o na ekrani zjavyvsia mechaninyj tros, jakyj, nae
kobra, o ot-ot zapusty alo, popovz do kontejnera. Vin torknuvsia joho, ale ne zaepyvsia,
a to b umy rozirvavsia, mov pavutyna. Moment obertannia kontejnera siahav tysia tonn, a
tros mav lye stvoriuvaty magnitne pole, jake hamuvalo kontejner. Vyskoyv e odyn tros,
za nym druhyj, tretij
Ris posylav jich, anitrochy ne zamysliujuy nad vytratoju energiji.
Vin bude mojim! Mojim! Prysiahaju Marsom! Ris zupynyvsia a todi, koly mi korablem i kontejnerom prostiahlosia zo dva desiatky stalevych trosiv. Rotacijna energija kontejnera peretvorylasia pid as hamuvannia na teplovu j siahnula takoho rivnia, o jiji vyprominiuvannia ulovliuvaly navi prylady kosmoliota.
Moe, tavro postavliu ja? spytav Long.
Jak choete. Vachta moja, tak o
Ja zaliubky.
Long vliz u skafandr i stupyv u vychidnu kameru. Vin buv novaok i dobre pamjatav,
skiky raziv pobuvav u vidkrytomu kosmosi. Oce ve vpjate.
Vepyvy za najblyyj tros i perebyrajuy po niomu rukamy, Long stav prosuvatysia
do kontejnera, viduvajuy kri metalevi rukavyky, jak vibruje tros.
Na hladekomu metali kontejnera vin vypalyv jichnij serijnyj nomer. U poronei kosmosu sta niym bulo okyslyty. Topliay, vona vyparovuvala, a potim kondensuvala u
kikoch futach vid vyprominiuvaa, osidajuy mianoju siroju plivkoju na poverchniu kontejnera.
Long povernuvsia do korablia.
Vin skynuv olom, jakyj u prymienni vidrazu vkryvsia biluvatoju plivkoju ineju.
Pere, o vin pouv, buv spotvorenyj vid liuti holos Svensona, o dolynav z radirubky:
nehajno do komisara! Diko b vas uchopyv! Je jaki pravyla y ni?!
Ris vidkynuvsia v krisli, anitrochy ne benteay.
Sluchaj, ade vin buv u mojemu sektori, prosto ja joho zapizno pomityv, ot i dovelosia
zaskoyty u tvij. Jakby ty za nym pohnavsia, to vrizavsia b u Mars. Oto j usioho Vy ve povernulysia, Longu?
I vymknuv zvjazok.
Sygnana lampoka hnivno zablymala, ale vin ne zvertav uvahy.
o, zbyrajesia skarytysia komisarovi? spytav Long.
De tam! Prosto zavivsia, ob nuhu rozvijaty. Navio jomu vsia ta moroka, koly vin
udovo rozumije, o kontejner na. Do rei, jak vam naa zdoby?
Nioho.
Nioho! Ta vona ykarna! Trymajtesia, zaraz ja rozvernu joho.
Bokovi sopla vyporsnuly strumi pary, i korabe poav povino obertatysia dovkola kontejnera. Toj ruyv za nym, i ve za pivhodyny vony krulialy v kosminij poronei, nae gigantkyj skryvlenyj kyndal.
Long vyviryv po Efemerydach misce roztauvannia Dejmosa. V tono rozrachovanyj
moment trosy rozmagnityly, i kontejner vychopyvsia po dotynij na novu trajektoriju, jaka
za de dva mala vyvesty joho na terytoriju skladiv, rozmienych na ciomu marsinkomu

suputnyku.
Ris dovho dyvyvsia jomu vslid. Na dui bulo radisno.
Siohodni nam potalanylo, skazav vin, obertajuy do Longa.
A jak vam Chider?
o? A, on vy pro o. Sluchajte, jakby ja oraz perejmavsia patiakanniam jakoho
tam nazemnyka, ja b nikoly j oka ne zimknuv. Zabute pro nioho.
Po-mojemu, pro ce zabuvaty ne slid.
Nu, vy he schybnulysia. Nao vono vam? Idi pospi krae.

4
Ted Long nasoloduvavsia vysotoju j yrynoju holovnoji magistrali mista. Ve dva misiaci, jak komisar naklav tymasovu zaboronu na rejsy utynykiv i vidklykav jich usich z kosmosu. Odnak pjanke pouttia bezmenoho prostoru ne zalyalo Longa. Joho navi ne pryhniuvala zhadka pro te, o zaborona vylovliuvaty kontejnery bula zumovlena vymohoju Zemli
oadyty vodu, a ote, v peru erhu, obmeyty jiji vydau na kosmini polioty.
Dach prospektu buv pofarbovanyj svitnoju jasno-blakytnoju barvoju. Sproba staromodnoji imitaciji zemnoho neba, podumav Ted. Vitryny kramny, prorizujuy stiny, vodnoas jich
osvitliuvaly.
Zvidkilia, perekryvajuy hul transportu i kroky perechoych, dolynaly vybuchy ce
probyvaly v Marsovij kori novi tuneli. Skiky vin yve, stiky pamjataje oti vybuchy. Za asiv
joho dytynstva na misci cijeji vulyci bula netorkana skena poroda. Misto rozrostalo i rozrostatymesia, aby tiky Zemlia ne stala na zavadi.
Long zvernuv na poperenu vulyciu, znano vuu i ne taku osvitlenu. Magazynni vitryny zminyly tut ytlovymy budynkamy, yji fasady buly prokresleni riadamy lichtariv. Na
zminu pokupciam i vulynij metuni zjavyly stateni perechoi j halaslyvi ditlachy, o ne
zvaaly na zaklyky materiv ity veeriaty.
V ostanniu my Long zhadav pro hrenis i zupynyvsia na rozi bilia vodianoji kramnyci.
Napovni! zvernuvsia vin do opasystoho prodavcia, prostiahajuy jomu svoju baklahu.
Toj vidgvyntyv kovpaok i zazyrnuv useredynu; todi zlehka trusonuv posudynoju i, pouvy, jak tam o buknulo, veselo prokazav:
Ne bahato zostalosia!
Ato, pohodyvsia Long.
Trymajuy yjku baklahy pid samisikym nakonenykom langa, kramar steyv, ob
odna kraplia ne prolylasia mymo. Zaturkotiv liynyk; prodave zakorkuvav baklahu i, otrymavy hroi, podav jiji Longovi.
Teper Long z pryjemnistiu viduvav na svojemu stehni vahu napovnenoji posudyny. Do
simejnoho druha ne vypadalo zajty z poronioju baklahoju. Do neonatoho e siak-tak, a
siudy nezruno.
Vin zajov u 27-j pidjizd, pidniavsia na kika schodynok i ve buv namiryvsia natysnuty
na knopku dzvinka, ta tak i zastyh iz pidniatoju rukoju.
Z-za dverej dolynaly holosy. Odyn iz nych, inoyj, dosy rizkyj:
Ty j nadali tiahatyme siudy svojich drukiv? Vid mene, oevydno, ekaju podiaky,
o prymudriajusia buvaty vdoma a dva misiaci! Jak dlia mene, to vystay i kikoch dniv!
A tam dyvy znovu ti utynyky!
Ja ve davno nikudy ne vylau, pouvsia oloviyj holos. A zaraz maju pryjty u
spravi. Prypyny, Doro, rady Marsa! O-o nadijdu.
Long vyriyv pereekaty, poky podruia ne perejde na nejtraniu temu.
Nu to j o! Chaj uju! vidrizala Dora. I ob komisar nikoly ne znimav zaborony. On jak!

 A na o ytymemo? rozpalyvsia olovik. Ha? Nu, skay!

Znajov problemu! Ty mih by dobre zarobliaty j tut, na Marsi, jak usi normani liudy.
V ciomu domi lye ja odna utyna vdova. Tak-tak, vdova o ja chto! Ale jakby to spravnia vdova, to bodaj mohla vyjty e raz zami o ty skazav?
Nioho. Absoliutno nioho.
Ne vidnikujsia! Ja j tak znaju. Tak ot, Diku Svenson, sluchaj mene uvano
Ja lye skazav, vykryknuv Svenson, o teper meni jasno, omu utynyky ne
odruujusia!
O, to bula tvoja najbia pomylka! U susidstvi tiky j znaju, o spivuvaty meni j
uleslyvo rozpytuvaty, koly bo ty povertajesia. Hospody! I jak use ce nabrydlo! Ini de mou buty hirnyymy ineneramy, administratoramy, burynykamy, zretoju! Prynajmni inky
burynykiv yvu po-liudkomu, i jichni dity ne vetajusia, jak jaki tam hutipaky. A tak: o
v Pitera je bako, o joho nemaje
Tut kri dveri prorizavsia le utnyj tonkyj chlopayj facet, oevydno, iz susidnioji
kimnaty:
Ma-a-m, a o take hutipaka?
Pitere! Dora pidvyyla holos: Anu merij za uroky!
y varto zavodyty podibni rozmovy pry dytyni? ozvavsia styenym holosom Svenson. o vin pro mene moe podumaty?
Sydy vdoma i navaj, o pro tebe dumaty.
Mam, uje? znovu vtrutyvsia do rozmovy Piter. Koly ja vyrostu, ja te stanu
utynykom.
Poulysia vydki kroky. Na jaku my zapala tya, a todi pronyzlyve:
Ma-am, ojo-joj! Vidpusty vucho, aj-jaj-jaj! Nu o ja tobi zrobyv?! I znovu tya,
tiky uty obraene sopinnia.
Long, skorystavy pauzoju, riue natysnuv na knopku dzvinka.
Svenson vidkryv dveri, pryhladujuy oboma rukamy uprynu.
A, pryvit! pryhlueno movyv vin, a todi holosnie: Doro, pryjov Ted! Tede, a de
Mari?
Skoro nadijde.
Z druhoji kimnaty pospichom vyjla Dora, maleka smahliava inoka z kyrpatym nosom i zaesanymy nazad le syvuvatymy kosamy.
Pryvit, Tede! Veerialy?
Tak, diakuju. Moe, ja nevasno?
Ta ni, my davno vse zjasuvaly. Choete kavy?
o , ne vidmovliu. Ted zniav z pojasa baklahu i prostiah Dori.
Oj, ta vy o, navio? U nas vody vystaaje.
Doro
Nu, harazd.
Vona povernula na kuchniu. Kri proyneni dveri Ted myhcem pobayv posud, o leav u Sekoterzi, bezvodnij myjnyci, jaka myttiu vsmoktuvala j pohlynala yr iz brudom.
Odnijeji unciji vody dosy, ob vymyty naysto visim kvadratnych futiv posudu. Kupujte
SEKOTERG! Sekoterg na myje i lifuje, i vody ne potrebuje
V holovi zabryniv znajomyj motyv, ta Long urvav joho:
Jak tam Pit?
O, udovo! Ve v etvertomu klasi. Ja, pravda, neasto joho bau Do rei, znaje,
o vin bovknuv, koly ja z rejsu povernuvsia? Synovi slova v bakovomu perekazi zvualy
jak typovyj mudryj aforyzm mudroho ada.
Zadzelenav dzvinok. Uvijov Mari Ris. Nasuplenyj i ve ervonyj.
Svenson pospiyv jomu nazustri.
uje, Mari, tiky odnych rozmov pro kontejnery. Dora nijak ne moe podaruvaty

tobi toho zloasnoho kontejnera, a siohodni vona vzahali ne v humori.

Ta komu vony zdaly? Ris skynuv pidbytu chutrom kurtku na spynku krisla i siv.
Zajla Dora i, pobayvy novoho hostia, vyduyla z sebe posmiku:
Zdorov, Mari! Dlia tebe te kavu?
Aha, vidpoviv toj, avtomatyno siahnuvy po svoju baklahu.
Doro, vimi vodu z mojeji boklaky, ozvavsia Long. Vin bude mojim bornykom.
Uhu, pidtverdyv Ris.
o stalosia, Mari? spytav Long.
Valiaj-valiaj, burknuv Ris, skay, o poperedav mene e torik, koly vystupav
otoj Chider. Nu, oho movy?
Long lye zdvyhnuv pleyma.
Vvely limit, provadyv dali Ris. Pjatnadcia chvylyn jak oholosyly.
A same?
Pjatdesiat tysia tonn vody na rejs.
o?! spalachnuv Svenson. Ta z takym zapasom navi vid Marsa ne vidirvesia!
Oto-bo j vono! Vse produmano. Kine naym rejsam, haplyk.
Z kuchni vyjla Dora i postavyla na stil kavnyk.
Znay, kine vaym rejsam? Vona riue sila. Svenson zrobyvsia he bezporadnyj.
Vvodysia limit na vodu pjatdesiat tysia tonn, skazav Long. Inake kauy,
nai rejsy vidpadaju.
Velyke dilo, Dora vidpyla trochy kavy, radisno vsmichnuvy. Jak na mene, udova novyna! Vam, utynykam, ue davno pora znajty sobi jaku putniu robotu tut, na Marsi.
Tak-tak, ja znaju, o kau. Vse v kosmosi, i v kosmosi chiba ce yttia?!
Doro, prou tebe skazav Svenson.
Ris o serdyto burknuv. Dora zvela brovy:
Ja vsioho-na-vsioho vyslovyla svoju dumku.
Vae pravo, skazav Long. Ale ja chotiv by skazaty o o. Pjatdesiat tysia tonn
ce lye poatok. My znajemo, o Zemlia prynajmni partija Chidera choe zrobyty
sobi na cij kampaniji politynyj kapital. Tak o spravy nai kepki. My musymo bu-o rozdobuty vodu, a to vony nas zovsim zakliuju. Pravyno ja kau?
Bezsumnivno, vidkazav Svenson.
Pytannia lye jak? Virno?
Jako jdesia lye pro te, jak distaty vodu, to Ris nespodivano vybuchnuv:
Je lye odyn sposib, i vy joho znajete. Jako nazemnyky ne dadu nam vody, my jiji sami
vimemo. o vono vychody? Voda jim naley lye tomu, o koly jichni zadrypani didy j
pradidy pobojalysia zalyyty svoju edru planetu. Voda naley usim liudiam nezaleno vid
toho, de vony yvu. My te liudy. I ote, te majemo na neji pravo.
I o ty proponuje? zapytav Long.
Prostie buty ne moe. Na Zemli u nych okeany vody. Chiba vony prystavlia storoiv
na konu kvadratnu myliu? My moemo bu-koly vysisty na ninomu boci planety, zapravyty
vsi kontejnery i zabratysia he. Neve perekodia?
e b pak, Mari, navi ne sumnivajsia! Sam ty jak znachody kontejner za sotniu
tysia my? mat metalu v neosianomu kosmosi? Za dopomohoju radara. y ty hadaje, o
na Zemli jich nemaje? y, moe, dumaje, o Zemlia, jak tiky zdohadajesia, o my cupymo
u nych vodu, ne stvory radarnoji sitky, ob vyjavyty uoplanetni korabli?
Tut Dora obureno urvala Longa:
Sluchaj, Mari Ris, mij olovik u vaych naliotach uasti ne bratyme. ob znovu
haniaty za tymy kontejneramy?!
Jakby to tiky kontejnery, zauvayv Mari. Nastupnoho razu vony prytysnu
nas na omu inomu. Jich treba vidrazu spynyty.

 Cho by tam o, jichnia voda nam ne potribna, vidkazala Dora. Tut ne Misia i
ne Venera. Poliarni apky daju nam dosy vody. Navi u kvartyrach je vodohin. U naomu
kvartali, napryklad, u vsich.
Na pobutovi potreby jde najmene, skazav Long. Vody potrebuju kopani. A jak
buty z hidroponnymy vodoschovyamy?
Tak, Doro, jak buty z hidroponnymy basejnamy? V nych maje buty voda. I nam davno
pora samym vyrouvaty spravni ovoi j frukty, ani sydity na cij kondensovanij hydoti, o
jiji nam postaaje Zemlia.
Vy tiky posluchajte, o vin kae! prezyrlyvo kynula Dora. o ty tiamy u sviij
horodyni? Ty toho j na jazyci ne mav.
Ja mav na jazyci bie, ni ty dumaje. Pryhaduje, ja koly morkvynu prynis?
Nu, pryhaduju. A o v nij takoho? Jak na mene, dobre prosmaena protojia i
smania, j korysnia. Na hidroponiku pidvyuju podatky, to vony j uzialy sobi za modu
rozvodyty pro jaku tam horodynu. Ta skoro vse mynesia.
Ja z vamy ne zhoden. Jak i mynesia, to ne tak prosto, movyv Long. Chider,
najpevnie, bude Koordynatorom. Otodi my ve matymemo. A e jak obmea postaannia
produktiv
Nu, hodi! vyhuknuv Ris. o nam todi robyty? I tomu ja napoliahaju: vodu
treba braty!
A ja kau, o ni. Chiba ty ne rozumije, o myslyty i dijaty otak mou chiba o
zemliany, oti nazemnyky. Ty namahajesia vtrymaty za pupovynu, o jednaje Mars iz Zemleju. A inoho liachu ty ne bay naoho, Marsinkoho?
Ni, ne bau. Moe, pidkae?
Todi sluchaj. Hovoriay pro Sonianu systemu, o nasampered majesia na uvazi?
Merkurij, Venera, Zemlia, Misia, Mars, Fobos i Dejmos. Sim nebesnych til. Ot i vse.
Po suti, vony ne stanovlia i odnoho vidsotka Sonianoji systemy. My, marsiny, najblye do tych rety devjanosta devjaty vidsotkiv. A tam, po toj bik Marsa, dali vid Soncia, vody
cho vidbavliaj.
Usi, pryholomeni, vtupyly u nioho.
Svenson nepevno zapytav:
Ty maje na uvazi kryani obolonky na Jupiteri ta Saturni?
Ne tiky jich. Ale j ce voda, chiba ni? ar u tysiau my zavtovky ce nemalo.
Ale vin ve ukrytyj amikom y e tam ymo? zapytav Svenson. Okrim toho,
my ne moemo sidaty na velyki planety.
Znaju, ale ja mav na dumci ine. U kosmosi ne lye velyki planety, je e asterojidy,
suputnyky. Napryklad, Vesta, asterojid u dvisti my dimetrom, i maje sucinyj mat kryhy.
Odyn iz misiaciv Saturna te. o na ce skaete?
Ty o, Tede, nikoly ne litav u kosmosi? zapytav Ris.
Jak ce ne litav! o za pytannia!
Litaty litav, a hovory, jak nazemnyk. Pro vidstani ty podumav? Vid Marsa do najblyoho asterojida de sto dvadcia mijoniv my. Tobto vdvii dali, ni vid Marsa do Venery. A
navi ciu vidsta oden lajner ne dolaje bez zupynok, jak ne na Zemli, to na Misiaci. Ta j vzahali, skiky, na tvoju dumku, liudyna zdatna probuty v kosmosi?
Nu, ne znaju. A ty jak hadaje?
Ty vse sam udovo znaje, i nioho prykydaty. Maksymum is misiaciv. U bu-jakomu dovidnyku tak napysano. A jak zastriahne nadove, to moe vidrazu priamym chodom do psychitra. Chiba ni, Diku?
Svenson kyvnuv.
I ce lye asterojidy, provadyv Ris. Vid Marsa do Jupitera trysta trydcia mijoniv
my, do Saturna simsot mijoniv. Chto zumije podolaty taku vidsta? Prypustimo, ty nabrav zvyajnu seredniu vydkis abo, skaimo dlia tonosti, rozihnavsia do dvochsot tysia my

na hodynu. Na ce pide hm, vrachovujuy as na pryskorennia i hamuvannia, is sim

misiaciv do Jupitera i de z rik do Saturna. Zvyajno, teoretyno, rozihnatysia mona, ale
de ty vime dlia cioho vodu?
Uch ty! pysnulo z-pid zamurzanoho nosa. Saturn! Oi v chlopyka zaokruhlyly.
Dora prymom obernula.
Pitere, anu mar do sebe!
Nu, ma-am!
Ne mamkaj! Vona chotila bulo vstaty, ta Pitera mov jazykom zlyzalo.
Doro, moe b, ty trochy posydila z nym? vtrutyvsia Svenson. y jomu tam
uroky v holovi, koly tut taki rozmovy?
Dora serdyto pyrchnula i navi ne voruchnula.
Nikudy ja zvidsy ne pidu, poky ne vznaju, o zatijav Long. Ale kau vam vidrazu: vse
ce meni due ne do vpodoby.
Harazd, schvyliovano vidpoviv Svenson, ne budemo pro Jupiter i Saturn. Ja
peven, Ted na nych i ne rozrachovuje. A jako vziaty Vestu? Tudy letity desia dvanadcia
tyniv ta e stiky nazad. Dvisti my u dimetri ce otyry mijony kubinych my kryhy!
Nu to j o? zdyvuvavsia Ris. A o my robytymemo na Vesti: vstanovymo techniku j dobuvatymemo kryhu? Ty ujavliaje, skiky ce zabere asu?
Ja, vlasne, mav na uvazi Saturn, urvav supereku Long.
Ja jomu znaj tovu, o do Saturna simsot mijoniv my, a vin use svojeji! vybuchnuv Ris.
Stryvaj, Mari, skazav Long. A zvidky ty vziav, o v kosmosi mona vytrymaty
tiky is misiaciv?
Ta ce, chaj jomu vsiayna, vsim vidomo.
Z Poradnyka po kosminych poliotach, ukladenoho venymy Zemli na pidstavi
praktynoho dosvidu zemnych pilotiv i kosmonavtiv. Ty j dosi mysly, jak zemlianyn, a ne
marsinyn.
Marsinyn, vreti-ret, te liudyna.
Nu jak mona buty takym slipym? Skiky raziv koen iz vas perebuvav u kosmosi ponad is misiaciv, ha?
E, to zovsim ine, zapereyv Ris.
Tomu o vy marsiny? Tomu o vy utynyky-profesinaly?
Odne dilo, koly ty v dalekomu rejsi, i zovsim ine, koly ty v bu-jakyj moment moe
povernutysia na Mars.
Do oho, vlasne, vy ne due j prahnete. O, do oho ja vedu. U zemlian gigantki korabli z videotekamy, z ekipaem u pjatnadcia olovik, pasayry. Odnak vony vytrymuju u
kosmosi tiky is misiaciv. U marsinkych utynykiv kosmolit na dvi kajuty i lye odyn naparnyk. Odnak my zdatni probuty v kosmosi znano bie.
Dora ne vytrymala:
Vy, ja bau, zbyrajetesia prostyraty na korabli cilyj rik i machnuty na Saturn.
A om by j ni? znyzav pleyma Long. Zaprosto. Chiba vy ne znajete: o moemo
my, toho ne mou zemliany. Vony yvu u pryrodnomu sviti, maju vidkryte nebo, sviyj
char, povitria i vody doschou. Tomu, opynyvy na korabli; vony due hostro viduvaju
zminu. erez te is misiaciv u kosmosi jichnia mea. U nas, marsin, znov-taky, inake.
Vse svoje yttia my provodymo na korabli. Bo Mars ne o ine, jak korabe-velete zavdovky v otyry z polovynoju tysiai my z krychitnym prymienniam na pjatdesiat tysia
olovik. My tut uzaperti, nemov na korabli: dychajemo zavezenym povitriam, pjemo zavezenu vodu, jaku tiky te j robymo, o oyujemo; jimo te, o jidia na korabli. Jak bayte,
tut u nas use znajome j zvyne, tomu, v razi potreby, my zdatni probuty v kosmosi navi ponad
rik.

 Dik te? pocikavylasia Dora.

Bu-chto z nas.
E, ni! Tiky ne vin. To chiba o vy, Longe, y toj zlodiuka Mari, o zazichaje na
ui kontejnery, moete, na prevelyku sobi vtichu, vendiaty bozna-de cilyj rik. Vy neodrueni
a v Dika simja. U nioho inka, syn, i z nioho dosy. Vin sobi j na Marsi o znajde. Do rei,
moji liubi, a o jak na Saturni vy ne znajdete vody? Jak vy todi zumijete povernuty? Navi,
koly vody e vam vystay, to produkty ve tono vyjdu. Poprydumuju e
Vy nepravi, sucho movyv Long. A teper posluchajte. Ja vse dobre obmirkuvav i
navi mav rozmovu z komisarom Senkovym. Vin dopomoe. Ale nam potribni korabli i liudy.
De jich uziaty? Ja e novaok, mene nichto j sluchaty ne stane. A vy veterany, vas znaju i
z vamy rachujusia. Sami vy moete j ne letity, ale jakby vy pidtrymaly mene i znajly dobrovociv
Peredusim, serdyto burknuv Ris, treba bahato oho zjasuvaty. Nu, harazd,
distanemosia my do Saturna. A de tam ta voda!
O, v ciomu j usia prynada. Same erez te nam potriben Saturn. Choda tam priamo v
kosmosi litaje i ekaje, ob jiji zabraly.

5
Koly Hemi Senkov prybuv na Mars, korinnych yteliv tut ie ne bulo. A teper yslo
marsin tretioho pokolinnia, yji didy narodylysia na Marsi, siahnulo za dvisti. Koly vin, e
chlopakom, pryletiv na Mars, tut bula lye kupka rozkydanych kosmoliotiv, zjednanych mi
soboju pidzemnymy tuneliamy. Rik za rokom sposterihav vin, jak rozrostajusia budivli, zaryvajuy uhlyb i vytykajuy tupi nosy v rozridenu, neprydatnu dlia dychannia atmosferu.
Na joho oach zjavlialy veletenki schovya, jaki pohlynaly cili kosmolioty z usim jichnim
vantaem. Na joho oach z nioho vyrostaly achty, lyajuy na Marsovij kori zdorovenni vyjimky. A tym asom naselennia Marsa vyroslo z pjatdesiaty do pjatdesiaty tysia.
Vid usich yslennych spohadiv, navijanych cym zemlianynom, vin pouvav sebe zovsim
starym. His voskresyv u joho pamjati mozajiku davno pryzabutych kartyn teploho i zatynoho svitu, blahodatnoho i ninoho, nemov materynke lono.
Zdavalo, niby zemlianyn ojno vidirvavsia vid toho lona. Ne due vysokyj i ne due
chudyj, vyde v tili. Temne, le chvyliaste volossia, epurni vusyky, ysto vymyta kira.
Vbranyj u stynyj odiah z plastyku, sviyj i akuratnyj.
Ubrannia Senkova bulo marsinkoho vyrobnyctva, dobrotne j ochajne, ale he staromodne. Vin mav porizane zmorkamy suvore oblyia i syve, a bile, volossia, a koly hovoryv,
borlak jomu zlehka posipuvavsia.
Zemlianyna zvaly Majron Dyhbi. Vin buv len Generanoji Asambleji Zemli. Senkov buv
komisar Marsa.
Dlia nas ce vidutnyj udar, movyv Senkov.
Jak i dlia biosti z nas, komisare.
Hm, o ja ne zovsim rozumiju. Ja, zvisno, ne prahnu vdavaty, niby rozumiju na
zemnych spravach tiky erez te, o narodyvsia tam. Na Marsi yty tiako, i vy musyte ce
zrozumity. Znanyj prostir na korabli zajmaje voda, chari j syrovyna, o zabezpeuje nam
zyne isnuvannia. Dlia knyok i novych kinomiv miscia praktyno ne lyajesia. Navi videoprogramy do nas ne dochodia, chiba o v perid Misianoho protystojannia. Ale j todi
malo chto maje as jich dyvyty. My otynia otrymujemo zvit vid agentstva Miplanetna
presa, cho u mene, jak pravylo, nemaje asu uvano joho prohlianuty. Nazyvajte nas provincilamy chaj tak, odnak za podibnych obstavyn my lye bezporadno perezyrajemosia.
Vy choete skazaty, obano poav Dyhbi, o na Marsi nichto ne uv pro kampaniju Chidera po borobi z marnotratstvom?
Nu, ne zovsim tak Je tut odyn molodyj utynyk, syn moho pokijnoho druha u

kosmosi zahynuv. Senkov pokrib za vuchom, dobyrajuy slova. Tak ot, cej chlopyna
zachopyvsia doslidenniam istoriji Zemli ta jiji problemamy i orazu, vychodiay v rejs, lovyv
videoperedai, to i pouv toho Chidera, naskiky ja zrozumiv, joho peru promovu.
Chlopyna pryjov do mene j use rozpoviv. I cho ja joho vserjoz ne spryjniav, prote jakyj as
taky steyv za mamy Miplanetnoji Presy, ale pro Chidera ve maje ne zhaduvalo, za
vyniatkom poodynokych vypadkiv, o vystavlialy joho jakymo dyvakom.
Tak, komisare, use ce speru dijsno skydalosia na art.
Senkov prostiah u bik stolu svoji dovelezni nohy i zaklav odna na odnu.
Ta vono j teper bie na art schoe, movyv vin. ym vin motyvuje? Nu, vykorystovujemo my vodu. A cyfry? Vin ne pocikavyvsia nymy? O vony, vsi u mene poprosyv,
ob pryhotuvaly pered vaoju komisijeju. Zemlia, jak baymo, maje otyrysta mijoniv kubinych my vody v okeanach. A kona kubina mylia vay otyry z polovynoju mijardy tonn.
Ce nemalo. Deo z cijeji masy my taky vtraajemo v kosminych poliotach. Odnak bia astyna vody vykydajesia v meach zemnoho gravitacijnoho polia, tobto vona praktyno povertajesia nazad v okeany. Chider cioho ne vrachovuje, zajavliajuy, o na koen polit vytraajesia mijon tonn vody. Javna brechnia! I do sta tysia ne dotiahne.
Teper, prypustimo, oroku nam vypadaje zdijsniuvaty pjatdesiat tysia poliotiv, oho,
zvisno, ne buvaje, j pivtory tysiai ne nazbyrajesia. Ta chaj bude pjatdesiat tysia. Dopuskaju, o z asom jichnia kikis zroste. Todi u kosmos oroku vykydatymesia kubina mylia
vody. A ce oznaaje, o erez mijon rokiv Zemlia ne vtraty i vidsotka svojich vodnych zapasiv.
Dyhbi rozviv rukamy:
Komisare, Miplanetni splavy u svojij kampaniji proty Chidera keruvaly podibnymy cyframy. Ale chiba perebore mohutniu emocijnu sylu cholodnymy rozrachunkamy!
Cej Chider e j sloveko jake pustyv u chid marnotratnyky! Postupovo vin nadav jomu
e j kryminanoho vidtinku: banda zachlannych nehidnykiv, o yve siohodninim dnem,
hrabuje Zemliu zadlia vlasnoji korysti! Uriadovi vin zakynuv, o konyj druhyj tam same
takyj. Asambleju zvynuvatyv u tomu, o vona jim pidkoriajesia, a presi dokoriaje, o ta jim
prysluhovuje. Na a, dlia prostych liudej use ce ne vyhliadaje bezhluzdym. Nadto dobre vony
znaju, o moe zrobyty z zemnymy resursamy liudka adoba. Vony znaju, napryklad, o
stalosia z naftoju v Smutni asy i jak bulo znyeno ornyj ar gruntu.
Pid as zasuchy, fermer i ne podumaje, o kikis vody, vytraena v kosminych poliotach, ce kraplyna proty jiji zahanych zapasiv. Chider znajov jomu vynuvatcia najsolodu
vtichu dlia poterpiloho. I toj ne vidmovysia vid neji zarady jakycho tam cyfr.
Ocioho ja, vlasne, j ne vtoropaju, skazav Senkov. Mabu, erez te, o ja ne obiznanyj z bahama niuansamy. Ale chiba Zemliu naseliaju sami lye sprahli fermery? Naskiky
ja zrozumiv z usich tych zvitiv, u Chidera ne tak ue j bahato prybinykiv. Z jakoho ce dyva
kika fermeriv i jaki schybleni avantiurysty maju ukazuvaty Zemli, o robyty?
Ta tomu, komisare, o je take poniattia, jak potryvoene blahopoluia. Stalelyvarna
promyslovis pomiaje, o era kosminych poliotiv ymraz bie potrebuje splaviv lehkych
metaliv, jaki vykliuaju zalizo. Riznomanitni profspilky hirnynykiv sturbovani pozazemnoju
konkurencijeju. Konyj zemlianyn, jakomu ne staje aliuminiju na vlasnu budivliu, peven, o
ve aliuminij ide na Mars. Ja znaju odnoho profesora-archeologa, jakyj pidtrymuje Chidera
lye tomu, o uriad ne daje jomu dotacij na rozkopky. Vin sviato perekonanyj, o vsi deravni koty jdu na reaktyvni doslidennia i kosminu medycynu, i, zvisno, straenno oburiujesia.
Ja bau, zauvayv Senkov, o zemliany malo ym vidrizniajusia vid nas, marsin. A Generana Asambleja? y j vona na povidku v Chidera?
Dyhbi kyslo vsmichnuvsia.
V polityci ne tak ue j pryjemno kopatysia. Chider vnis zakonoproekt pro organizaciju komisiji dlia doslidennia zajvych vytrat u kosminych poliotach. Mabu, try etvertych,

a to j bie. Generanoji Asambleji buly proty zakonoproektu jak proty nesterpnoho i nezdorovoho projavu biurokratiji, jakym vin, vlasne, i je. Ale, z druhoho boku, jakyj zakonodave
vidkryto vystupy proty rozsliduvannia riadovych vypadkiv marnotratstva? e moe stvorytysia vraennia, niby vin sam oho bojisia abo o prychovuje, a e, oho dobroho, maje z
toho marnotratstva jakyj zysk. Chidera nio ne strymuje vysuvaty podibni zvynuvaennia.
Pravdyvi y ni, a pry nastupnych vyborach vony mou suttievo vplynuty na riennia vyborciv.
Zakonoproekt pryjnialy.
Todi postalo pytannia, koho vysunuty v leny komisiji. Suprotyvnyky Chidera uchylyly
vid lenstva, ob ne pryjmaty nadali kompromisnych rie. ym dali vid Chidera, tym
mene ansiv potrapyty pid joho prycil. Jak naslidok, z usich leniv komisiji ja jedynyj vidvertyj suprotyvnyk Chidera, o, najvirohidnie, kinysia mojeju vidstavkoju pry nastupnych vyborach.
o bulo b due prykro, skazav Senkov. Schoe, o u Marsa ne tak ue j bahato
druziv, jak hadalo. I nam zovsim ne chotilo by vtratyty e odnoho. Ale, jako Chider otrymaje biis holosiv, to o vin, vlasne, zbyrajesia robyty?
Jak na mene, to ce jasno, jak bilyj de, zajavyv Dyhbi. Vin prahne zajniaty post
Vsesvitnioho Koordynatora.
Vy hadajete, jomu ce vdassia?
Koly nio joho ne zupyny.
I todi vin prypyny svoju kampaniju?
Vako skazaty. Ja ne znaju, o vin tam mirkuje, ale, jak choete znaty moju dumku,
vin ne zmoe vidmovyty vid cijeji kampaniji i zberehty pry ciomu svoju populiarnis, jaka j
tak ue zachytalasia.
Senkov pouchav yju.
Jasno. V takomu razi porate, o nam, prostym marsinam, robyty. Vy obiznani z
sytuacijeju, znajete te, oho ne znajemo my. To, bute laskavi, porate.
Dyhbi pidvivsia i pidijov do vikna, vyhlianuv. Joho pohliad upav na nyke sklepinnia
susidnich budive, na ervonu, skeliastu, zovsim bezyvnu pusteliu, o rozdiliala jich; na bahriane nebo i skulene sonce. Ne povertajuy holovy, vin zapytav:
Neve vam podobajesia tut yty?
Senkov usmichnuvsia:
Biis marsin prosto ne znaje inoho svitu. Ne vykliueno, o Zemlia moe navi
zdaty jim jakoju nedoladnoju i nezvynoju.
Ale neve vony ne zmohly b pryzvyajity? Pislia Marsa Zemliu ne mona ne spodobaty. Chiba vai liudy ne zachou viduty, jak dobre yty pid vidkrytym nebom, dychaty
sviym povitriam? Ade vy sami yly na Zemli j pamjatajete, jaka vona.
o take pryhaduju. Odnak ce vako pojasnyty. Zemlia prosto sobi isnuje. Vona pidchody liudiam, i liudy pidchodia jij. Liudy spryjmaju Zemliu takoju, jak vona je. Z Marsom
inake. Vin ie neobytyj, ne pidchody liudiam, i ti zmueni joho pererobliaty. Vony buduju
svit, a ne pryjmaju joho vykinenym. Mars ie dalekyj do doskonalosti, odnak my joho nevpynno budujemo, i koly dijdemo do niu, matymemo te, o chotily. Jake ce dyvovyne viduttia usvidomliuvaty, o budujemo svit. Pislia takoho na Zemli mona prosto zanuhuvaty.
Ale ja peven, zapereyv Dyhbi, o peresinyj marsinyn daleko ne losof, ob
zadovoniatysia takym nejmovirno tiakym yttiam v imja majbutnioho, za sotni pokoli.
Ne zovsim tak, Senkov zaklav pravu nohu na live kolino i, pohladujuy ykolotok,
provadyv dali: Jak ja ve kazav, marsiny bahato v omu schoi na zemlian, tobto vony
zvyajni liudy, ne taki ve j ochoi do losoji. I vse-taky yty u sviti, o vyrostaje u tebe
priamo na oach, odnakovo, dumaje ty pro ce y ni, o ta znay.
Mij bako popervach asto pysav meni na Mars. Use svoje yttia vin sluyv buchhalterom. Koly vin pomer. Zemlia bula maje takoju samoju, jak i za joho dytynstva ta junosti. Vin

ne pomiav odnych zmin dovkola sebe: tak i korotav de za dnem, o buly schoi odyn na
odyn, mov dvi krapli vody.
Na Marsi vse inake. odnia o vidbuvajesia: rozrostajesia misto, ventyliacijna systema otrymuje novu porciju yvlennia, vid poliusiv protiahuju vodohin. A oce zaraz my planujemo organizuvaty vlasnu asociciju kinochroniky i nazvemo jiji Marsinka presa.
Jako vy nikoly ne yly sered reej, o vyrostaju na oach, vam ne zrozumity, jak ce udovo.
Tak, anovnyj, Mars suvoryj i orstkyj, i Zemlia maje znano bie vyhod. Ale meni zdajesia,
jakby naych chlopciv zabraly na Zemliu, vony b tam ne buly aslyvi. Biis iz nych napevno
b pouvalysia uymy j zahublenymy, ale tak i ne zrozumily b omu. Boju, malo chto z nych
zumiv by osvojity na Zemli.
Dyhbi vidvernuvsia vid vikna. Hladeka roeva kira na joho oli vzialasia zmorkamy.
V takomu razi, komisare, meni vas due koda. Usich vas.
omu?
Bo ja ne viriu, o marsiny zmou tut ymo zaradyty. Tak samo, jak i liudy Misiacia
y Venery. Ce trapysia ne siohodni i, mabu, ne za rik i ne za dva, a to j ne za pja, ale v
nedalekomu majbutniomu vsim vam dovedesia povernuty na Zemliu, jako tiky
Syvi brovy Senkova zavysly nyko nad oyma.
Nu?!
jako tiky vy ne znajdete dlia sebe novoho derela energiji.
Na o nadiji zovsim malo, pochytav holovoju Senkov.
Tak, nebahato.
I vy vvaajete, o to jedynyj ans?
Bezumovno.
Dyhbi piov, a Senkov ie dovho sydiv, utupyvy u poroneu. Todi nabrav nomer miscevoho videozvjazku, i za jaku my na ekrani zjavylo oblyia Ted Longa.
Tvoja pravda, synku, skazav Senkov. Vony nioho ne mou vdijaty. Vychodu ne
baa navi ti, o za nas. Jak e ty vznav?
Komisare, jakby vy poytaly pro Smutni asy, osoblyvo pro XX stolittia, to ve b niomu v polityci ne zdyvuvaly.
o , molyvo, synku. Prynajmni Dyhbi spivuvaje nam, yro spivuvaje, ale ne
bie. Vin kae, o nam taky dovedesia zalyyty Mars abo znajty nove derelo vody, cho
sam vin u ce ne viry.
A vy, komisare, viryte?!
Viriu, synku Ale ce takyj ryzyk
Jako ja znajdu kikoch dobrovociv, to ve bude naa sprava.
Jak tam tvoji uspichy?
Dekoho ve peretiahnuv na svij bik. Mari Risa, napryklad, a vin, jak vy znajete,
odyn z najkraych.
Oto-bo j vono: dobrovociamy budu nai najkrai liudy. I same takych majemo
vidpuskaty!
Jako my povernemo, uve ryzyk vypravdanyj.
Jako! Slovo, ba, jake. Tut varto sim raziv vidmiriaty.
Ale i dilo varte zachodu.
Harazd, ja obiciav, o koly Zemlia ne dopomoe nam, vodoschovya Fobosa dadu
vam stiky vody, skiky treba bude. Nu, asty vam!

6
Na vidstani v pivmijona my nad Saturnom Mari Ris, vkolysanyj yrianniam, solodko
spav. Probuduvavsia povoli i e jakyj as, samotnij u svojemu skafandri, rachuvav zirky ta
podumky kreslyv mi nymy liach.

U peri tyni vse bulo, jak pid as zvyajnoho rejsu, lye mulialo viduttia, o kona
chvylyna viddaliala jich vid liudstva e na tysiau my. Radis bula zamarena.
Mynajuy Pojas asterojidiv, vony poletily po krutij kryvij, ob vyjty z ployny ekliptyky.
Cej manevr zabrav bahato vody i, mabu, ne buv takyj ue neobchidnyj. Bo choa desiatky
tysia malekych svitiv na fotoznimkach dvomirnoji proekciji schoi na hustyj rij komach,
naspravdi vony rozkydani tak ridko v kvadryjonach kubinych my, jaki ochopliuje jichnia
zahana orbita, o zitknennia molyve tiky erez jakyj bezhluzdyj vypadok. Chto vyrachuvav vidsotok imovirnosti zitknennia z nebezpenym dlia korablia objektom, a o toj vyjavyvsia zovsim neznanyj, to ekipa ne mih opertysia spokusi vino poyriaty v kosmosi.
Dni bezupynno tiahnuly odyn za odnym, kosmos buv ystyj, i jako sama soboju zrodylasia dumka, o steyty za pryladamy korablia moe j odna liudyna.
Najvidajduniyj vyjov u vidkrytyj kosmos chvylyn na pjatnadcia. Ue druhyj probuv
tam z pivhodyny. Do toho asu jak Pojas asterojidiv lyyvsia daleko pozadu, konyj len ekipau pobuvav u vidkrytomu prostori, zavysajuy na kinyku trosa. A robylosia ce due prosto.
Tros odyn z tych, jakymy oruduju u kinci poliotu, zakripliuvavsia magnitom z oboch
kinciv: odyn do skafandra, a druhyj do poverchni korablia. Jaku my elektromagnity
erevykiv trymaju vas na metalevij obyvci, potim vy vymykajete jich i zlehka napruujete
mjazy. Malo-pomalu vy vidryvajetesia vid korablia, i joho veletenka masa e povinie vidchody unyz na proporcijno korotu vidsta. I o dyvo! vtratyvy viduttia vlasnoho tila,
vy poynajete yriaty v pociatkovanij hustij temriavi. Jako korabe vidijov vid vas na znanu
vidsta, vy zlehka styskujete tros doloneju v rukavyci. Schopyte zanadto micno i vy poplyvete do korablia, a korabe do vas. Koly stysnete v miru, tertia zupyny vas. Oskiky vydkis
vaoho ruchu dorivniuje vydkosti ruchu korablia, vin zdajesia neruchomym, nenae namaliovanyj na jakomu nejmovirnomu tli. Mi vamy i korablem kiciamy zvyvajesia tros, jakoho
odna syla ne prymusy rozpriamyty.
Vaomu zorovi vidkryvajesia lye polovyna korablia. Vona osvitlena mianym soncem,
ta vse zajaskravym, ob dyvytysia na nioho bez nadijnoho zachystu poliaryzovanoho tra
hermooloma. Druha polovyna korablia nevydyma orne na ornomu.
Kosmos otouje vas kicem, i vse te schoe na son. U skafandri teplo, povitria v niomu
avtomatyno oyujesia, jia j napoji mistiasia v specinych prystrojach, i vy posmoktujete
jich, maje ne povertajuy holovy. Ta ponad use rozkine, blaenne pouttia nevahomosti.
e nikoly v ytti vy ne pouvalysia tak dobre. Dni ve ne tiahnusia do bezkonenosti,
vony ve ne taki dovhi, jich zamalo.
Orbitu Jupitera peretialy de u trydciaty gradusach vid joho poloennia na toj as. Protiahom bahatioch misiaciv vin buv dlia kosmonavtiv najjaskraviym nebesnym tilom, jako
ne vrachovuvaty jaskravoji biloji horoynky, na jaku obernulosia Sonce. Koly najblye
pidijly do Jupitera, dechto navi z pevnistiu zajavyv, niby rozrizniaje kuku, vyerblenu z
odnoho boku ninoju tinniu. erez kika misiaciv kuka zhasla, i natomis zjavylasia nova, o
nevpynno rozrostala, poky ne stala jaskravioju za Jupiter. To buv Saturn speru blyskitka,
a zhodom siajua ovana pliama. (omu ovana? zapytav chto. Vidpovi ne zabarylasia:
Ta to kicia! e b pak!)
Nichto z nych ne upustyv nahody poyriaty v kosmosi i posposterihaty za Saturnom.
(Hej ty, vertajsia! Zaraz tvoja vachta! Moja vachta? U mene e pjatnadcia chvylyn. Jaki pjatnadcia?! Perevedy na misce strilku! Chiba ne ja pozyyv tobi vora dvadcia chvylyn? Ta ty svojij babusi i dvoch ne pozyyv by! Vertaj, ortiako, ja vse
odno vychodu. Harazd, idu ve, jdu. Stiky halasu erez jaku nikemnu chvylynu. Ale
odna svarka ne spryjmalasia vserjoz. Tut bulo a nadto ve dobre).
Saturn vyrostav, vin zrivniavsia rozmiramy z Soncem i pereris joho. Kicia, roztaovani
maje pid priamym kutom do trajektoriji poliotu, velyno otoyly planetu, o zatiniala lye
astynu z nych. Z konym dnem kicia rozkydalysia dedali yre, odnoasno zvuujuy, u
miru toho jak zmenuvavsia kut jichnioho nachylu.

Nae jaskravi svitliaky, zjavylysia na nebi najbii misiaci Saturna.

Mari Ris zradiv, o prokynuvsia i moe znovu myluvaty kosminym krajevydom.
Saturn uve v oranevych smuhach zakryvav pivneba. Pravoru maje ver svityla
bula nae vidrizana ninym pokrovom. Dvi kruhli ciatky na jaskravij poverchni buly tiniamy
dvoch misiaciv. Ris ohlianuvsia erez live plee (joho tilo podalosia trochy vpravo, zberihajuy kutovu kikis vydkosti) livoru i pozadu joho iskrylosia bilym dimantom Sonce.
Ris zamyluvavsia kiciamy. Livoru vony vyrynaly z-za Saturna inoju, jaskravoju
ovtohariaoju potrijnoju smuhoju. Pravoru zachodyly v ninu temriavu i erez te zdavalysia
blyymy i yrymy. Nablyajuy, vony yraly, nemov blyskotlyvyj roztrub horna, potim blidly, i todi poynalo zdavaty, o vony rozrostajusia do bezkonenosti i raptom znykaju.
Tam, de perebuvaly korabli utynykiv, useredyni zovninioho kicia, bilia samoho kraju,
kicia rozpadalysia, prybyrajui svoho naturanoho vyhliadu: iliuzorni sucini svitlovi smuhy
stavaly fenomenanym skupenniam tverdych ulamkiv.
My za dvadcia vid Risa, virnie, priamo pid joho nohamy, buv odyn z takych ulamkiv.
Vin skydavsia na zdorovennu pliamu, jaka poruuvala symetriju kosmosu i try verti jakoji
buly osvitleni j nae noem vidrizani vid rety ninoju tinniu. Viddalik vyblyskuvaly rozporoeni ulamky, vony mianily i zhuuvaly, poky znovu ne zlyvalysia v kicia.
Ulamky buly neruchomi. Ale to tiky tak zdavalosia, oskiky korabli ruchaly dovkola
Saturna po tij samij orbiti, o j zovninij kraj kile.
Naperedodni Ris z dvoma desiatkamy svojich tovaryiv praciuvav na najblyomu
ulamku. Vzavtra znovu praciuvatyme tam.
A siohodni vin yriaje v kosmosi.
Mari? zapytlyvo prolunalo v joho navunykach. Mari na my ochopylo rozdratuvannia. Chaj jomu vsiayna, tak chotilosia pobuty na samoti.
Sluchaju, murknuv vin.
Ja tak i dumav, o ce tvij korabe. Jak ty tam?
Prekrasno. Ce ty, Tede?
Ja, vidkazav Long.
Jaki nepoladky na ulamku?
Ta ni, prosto vyjov poyriaty.
Neve j tobi zachotilosia?
asom i mene vaby. Krasota jaka, ha?
Ato! pohodyvsia Ris.
Znaje, u knykach zemlian
Ty maje na uvazi nazemnykiv? Ris pozichnuv i zauvayv, o jomu ne vdalosia
vymovyty slovo nazemnyk z nalenoju znevahoju.
meni traplialosia ytaty, jak liudy lea na travi, viv dali Long, ce taka zelena
tukovyna na zrazok paperovych smuok, jakymy vkrytyj tam uve grunt, lea i dyvliasia
v blaky, a po nebu proplyvaju syvi chmarky. Ty, mabu, sam bayv u videomach?
Bayv, ale meni ne spodobalosia Vid toho leannia i ney schopyty nedovho.
Naskiky meni vidomo, trava zovsim ne cholodna. Vreti-ret, Zemlia due blyko vid
Soncia i, kau, jiji atmosfera dosy ina, ob utrymuvaty teplo. Pravda, sam ja nizao ne
chotiv by opynytysia pid vidkrytym nebom v odnomu odiazi. Ale jim ce, zdajesia, do vpodoby.
Usi nazemnyky schybleni!
Tam e opysujusia dereva ce taki zdorovenni buri steblyny, i viter, tobto povitriani ruchy.
Ty maje na uvazi protiahy? To chaj vony nymy sami tiasia.
Ne v tim ri. Prosto due ve vse ce harno v nych opysano, z pouttiam. Ta ja asto
zamysliuvavsia: na o vono spravdi schoe, ce viduttia? y sudylosia meni koly-nebu joho
zaznaty, a y vono pryvilej samych zemlian? I ja ne raz lovyv sebe na dumci, o meni brakuje

oho due valyvoho. Teper ja znaju, oho same. O cioho bezmenoho spokoju v centri pojniatoho krasoju Vsesvitu!
Jich by ce navriad y pryvabylo, vidkazav Ris. Otych tvojich nazemnykiv. Nadto
ve vony zvykly do svoho nikemnoho krychitnoho svitu, ob zrozumity, jak harno yriaty v
kosmosi j myluvatysia na Saturn.
Zrobyvy lehkyj ruch, vin poav rozmireno pohojduvatysia tudy-siudy.
Ato, pohodyvsia Long, i ja tak dumaju. Vony raby svojeji planety. I navi, jak
pereberusia na Mars, po-spravniomu rozkripaasia lye jichni dity. Koly-nebu zbuduju
zorelioty nezbahnenno velyezni korabli na tysiai olovik, o desiatylittiamy, a to j stolittiamy isnuvatymu jak zamkneni systemy. Liudstvo rozselysia po vsij Galaktyci, ale liudiam
dovedesia vse svoje yttia provodyty na bortu korablia, a poky ne vynajdu novych sposobiv
mizorianych poliotiv. Tak o Vsesvit kolonizuju ne zemliany, namicno pryvjazani do svojeji
planety, a my, marsiny.
Ce nemynue. Tak povynno buty. Takyj Marsinkyj liach.
Ale Ris ne vidpoviv. Vin znovu zadrimav, lahidno pohojdujuy uvi sni, za pivmijona
my nad Saturnom.

7
Robota na ulamku vyjavylasia zvorotnoju storonoju medali. Spokij, vine yriannia v
prostori pro ce ne bulo j movy. Pravda, lyalasia nevahomis, ale za novych obstavyn vona
z rajkoho blaenstva peretvorylasia na tortury. Sprobujte-no popraciuvaty iz zvyajnym
stacinarnym teplovym vyprominiuvaem, jakoho, nezvaajuy na te o vin buv is futiv zavvyky j zavyrky i skladavsia maje z sucinoho metalu, mona bulo lehko pidniaty, bo tut
vin vayv lieni gramy. Ta oskiky inercija joho nitrochy ne zmenylasia, dosy bulo z neoberenosti tovchnuty joho nadto rizko, i vin spokijnisiko ruchavsia dali j tiahnuv vas za soboju.
Todi dovodylosia vmykaty tune gravitacijne pole skafandra j ubovstaty vnyz.
Kerakyj, neobereno zavyyvy tune pole, opustyvsia razom z oprominiuvaem tak
rizko, o jomu perebylo ykolotok. To buv peryj neaslyvyj vypadok za vsiu ekspedyciju.
Ris bezuhavno lajavsia. Joho vse poryvalo vyterty pit z ola. Ale metaleva rukavycia lye
klacala ob sylikonovyj olom, lunko vidluniujuy u skafandri. Vysuuvai vseredyni skafandra, praciujuy bezperervno, vsmoktuvaly volohu i, zvyajno, regeneruvaly jiji z dopomohoju
inoobminnoji ridyny, a potim, vidnovyvy potribnu kikis soli, zlyvaly v specinyj rezervuar.
A bodaj jomu! haryknuv Ris. ekaj, poky ja ne skau, uje?
V joho navunykach zaderenav holos Svensona:
Skiky ja e maju tut sydity?
Poky ne skau, vidrubav Ris.
Vin zbiyv pole tunoji gravitaciji i trochy pidniav vyprominiuva. Todi poslabyv pole,
perekonavy napered, o vyprominiuva e kika chvylyn zalyatymesia na misci, navi
jako joho ne trymaty. Vidkynuvy nohoju tros, o tiahsia za blykyj obrij do nevydnoho
zvidsy derela energiji, vin uvimknuv vyprominiuva.
Reovyna, z jakoji skladavsia ulamok, zakypila pid teplovym promenem i stala ezaty.
Kraji velyeznoji zapadyny, jaku vin sam vydovbav, roztopliujuy, robylysia dedali kruhliymy.
Rozpoynaj! huknuv Ris.
Korabe zi Svensonom zavys maje nad holovoju v Risa.
Vse harazd? zapytav Svenson.
Ta kau tobi, davaj!
Z perednioho sopla korablia vychopyvsia slabkyj strumi pary; korabe povino stav
opuskatysia na ulamok. e odyn strumi i korabe perestalo zanosyty vbik. Teper vin
opuskavsia rivno. Tretij z kormy, i joho ruch zrobyvsia maje nepomitnyj.

Ris naprueno sposterihav.

Davaj, davaj! Teper vyjde. Ne bijsia!
Korma zajla v zapadynu, maje cilkom zapovnyvy otvir. Rozdute erevo korablia vse
bie nablyalosia do jiji krajiv. Pouvsia skrehit kosmolit zdryhnuvsia j zavmer.
Teper ue lajkoju zajovsia Svenson.
Ne vchody!
Ris spereserdia vidpurnuv vyprominiuva, a sam uhonuv uhoru. Vyprominiuva
zniav cili chmary biloho krystalinoho porochu, jak i Ris, koly vin povernuvsia, vvimknuvy
pole tunoho tiainnia.
Ty kryvo zajov! Ty, vajlo nazemne!
Ja zajov tono! Ty, svyniae rylo!
Zverneni nazad bokovi sopla korablia vypustyly strumeni pary, i Ris vidskoyv ubik.
Korabe, driapajuy boky, vydobuvsia z jamy i zletiv uhoru na pivmyli, per ni peredni sopla,
zapraciuvavy, zupynyly joho.
e raz, i my pozryvajemo z obyvky pivdiuyny plyt, rizko zauvayv Svenson.
Zroby nareti vse jak slid!
Za mnoju ne stane, ne chvyliujsia. Dyvy, aby ty zajov pravyno.
Ris pidskoyv i zletiv metriv na trysta, ob hlianuty na zapadynu zverchu. Borozny,
o jich zalyyv na jiji stinkach korabe, zvidsy bulo dobre vydno. Najbie jich bulo v odnomu
misci, de poseredyni. Zaraz vin ce poznimaje.
Stiny poaly plavytysia pid polumjam vyprominiuvaa. erez pivhodyny korabe akuratno vvijov u zapadynu. Nadiahnuvy skafandr, Svenson popriamuvav do Risa.
Choe, ja prosteu za vmoroenniam, a ty vertajsia na korabe i sky skafandr.
Diakuju, ale ja voliju tut posydity. Podyvliusia na Saturn.
Vin prysiv na kraj vyjimky. Mi nym i korpusom korablia bulo futiv is. Podekudy zazor
zvuuvavsia do dvoch futiv, a misciamy stanovyv lye kika diujmiv. Vrunu krae j ne zroby.
Teper zalyalosia obereno roztopyty kryhu, ob voda zamerzala mi stinkamy vyjimky i korpusom kosmoliota.
Tym asom ymala bryla Saturna povino spovzala za obrij.
Skiky e korabliv zostalosia vbuduvaty? zapytav Ris.
Vostannie kazaly odynadcia. U nas ue poriadok. Znay, lye desia. Z tych, o
ve staly na misce, semero vmoroeno, dva y try demontovano.
Bau, sprava posuvajesia.
Roboty e vystaaje, zapereyv Svenson. e treba postavyty dvyhuny z druhoho boku. A trosy, a sylova provodka? asom mene bere sumniv, y damo sobi radu z usim
cym. Koly my letily siudy, ce mene malo turbuvalo. A oce zaraz sydu sobi v rubci i znaj povtoriuju: Nu vse, nioho v nas ne vyjde. Zastriahnemo tut iz ocym Saturnom nad holovoju i
pozdychajemo z holodu. U mene take viduttia
Prote vin tak i ne skazav, o viduvaje. Prosto sydiv i movav.
Ty o zabahato stav dumaty, zauvayv Ris.
Tobi o? vidpoviv Svenson. Meni ot Piter i Dora nijak z holovy ne vychodia.
oho raptom? Ade vona pustyla tebe v polit, chiba ni? Komisar pobalakav z neju pro
patrityzm, pro te, jak ty stane herojem, bude zabezpeenyj na vse yttia. I vona zdalasia.
Ade ty ne vvyvsia potajci, jak Adams.
U Adamsa zovsim ine. Tu joho inku treba bulo prykinyty, jak tiky vona na svit
narodyla. Nu j vima! I je taki, o olovika yvcem pojidaju. Ne puskala, bate, A sama,
lybo, tiky j ekaje, ob vin ne povernuvsia i ob jij za nioho pryznayly pensiju.
A oho ty hryzesia? Dora tebe ekaje. Svenson ponuryvsia.
Ja zavdy povodyvsia z neju, jak ostannia svynia.
Naskiky meni vidomo, ty viddavav jij usiu zarplatu. Vid mene odna inka toho b ne
mala. o zasluyla, te j otrymuj, i ni centa bie!

 Ri ne v hroach. Ja tut mymovoli poav zamysliuvaty. inka potrebuje druha, a

dytyna baka. A o ja robliu tut?
Roby use potribne, ob jaknajvyde povernutysia dodomu.
Ech, nioho ty ne rozumije!

8
Ted Long briv po nerivnij poverchni ulamka. Duu skuvala taka kryha, jak i ta, po jakij
stupav. Na Marsi vsi rozrachunky zdavalysia jomu bezzaperenymy, ale to buv Mars. Vin use
obmirkuvav reteno i proanalizuvav docinis konoho kroku. Vin i zaraz dobre pamjatav chid
svojich rozdumiv. ob zruyty tonnu masy korablia, ne kone potribna a tonna vody. Tut ne
masa rivnialasia masi, a dobutok masy na vydkis dobutku masy na vydkis. Inymy slovamy, cilkom odnakovo, y vykynuty tonnu vody z vydkistiu myli na sekundu, y sto funtiv
vody iz vydkistiu dvadciaty my na sekundu, korabe odery tu samu kincevu vydkis. Ce
oznaalo, o sopla reaktyvnoho dvyhuna stavaly dedali vuymy, a temperatura pary vyoju.
Ale tut zjavylysia skladnoi. ym vui sopla, tym bie energiji hubysia na tertia ta zavychrennia. ym vya temperatura pary, tym arostijkiym maje buty soplo i tym korote
joho yttia. Mea v ciomu napriami bula vydko dosiahnuta.
Ote, oskiky pevna kikis vody (za umovy, o para vykydalasia erez zvueni sopla)
mohla pryvodyty v ruch znano vau masu, vyhidnie bulo zbiuvaty ciu kikis. Ale, zbiujuy objem kontejnera, treba bulo zbiuvaty j kapsulu korablia, navi vidnosno. Tomu lajnery
stavaly dedali vai j mistkii. Ta ym biyj kontejner, tym vaa joho konstrukcija, tym
skladnia zvarka j suvorii vymohy do proektu. I v ciomu napriami mea te bula dosiahnuta.
I tut vin namacav osnovnu, jak na joho dumku, chybu. omu neodminno vvaaly, o
pane maje zberihatysia vseredyni korablia, o mijony tonn vody neobchidno otoyty metalom. Ale omu? Ade voda ne obovjazkovo ridyna. Ce moe buty j kryha, a kryanij bryli
mona nadaty bu-jakoji formy. V kryzi mona protopyty otvory, v jaki vstavyty kapsulu z
dvyhunamy. A trosy utrymuvaly b kapsulu i dvyhuny v leatach magnitnoho sylovoho polia.
Long viduvav, jak vibruje pid nohamy poverchnia. Nepodalik desiatok korabliv uhryzavsia v kryhu, i ulamok zdryhavsia vid cych bezperervnych udariv.
Dobuvaty kryhu ne bulo potreby. Vona plavala brylamy potribnych rozmiriv u kiciach
Saturna. Vlasne, sami kicia buly brylamy maje ystoho liodu, o krulialy dovkola Saturna.
Ce pokazala spektroskopija, tak vono bulo j naspravdi. Zaraz Long stojav na odnij z takych
bryl, zavdovky ponad dvi myli i zavhrubky z myliu. Maje pivmijarda tonn vody, vse v odnomu matku i vin stoji na nij.
I teper Long zitknuvsia lycem do lycia z dijsnistiu. Vin nikoly ne hovoryv tovaryam,
skiky same asu pide na te, ob peretvoryty ulamok u kosminyj korabe, ale sam vvaav,
o de dniv zo dva. Odnak mynuv ue cilyj tyde, a vin navi ne navauvavsia prykynuty,
skiky e jim potribno asu. Teper vin navi ne buv peven, o jichnij plan vzahali zdijsnennyj.
y zmou vony z nalenoju tonistiu keruvaty robotoju dvyhuniv z dopomohoju kabeliv, perekynenych erez dvi myli kryanoji poverchni, koly jim dovedesia dolaty mohutnie tiainnia
Saturna?
Pytnoji vody zalyalosia zovsim malo, prote zavdy mona bulo roztopyty lid. Ta zapasy
prodovostva vyerpuvalysia.
Long zupynyvsia j, napruujuy zir, zadyvyvsia vhoru. y spravdi zbiujesia cej ulamok? Treba b vyrachuvaty vidsta. Ale zaraz jomu prosto ne vystaylo duchu dodavaty do
inych klopotiv e odyn, i dumky joho povernulysia do nahaniych problem.
Prynajmni nastrij u vsich buv, jak kau, na vysoti. Mabu, joho suputnyky prosto aslyvi, o vony peri, chto podolav taku dalei, peri, chto perejov Pojas asterojidiv, chto neozbrojenym okom pobayv Jupiter u vyhliadi blyskuoji, nae hirkyj kryta, kuky; peri,

chto pobayv Saturn otakym! Vin zrodu b i ne podumav, o pjatdesiat buvalych, vyvirenych i zahartovanych u dili utynykiv zdatni viduvaty o podibne. Ale ce bulo tak. I vony
pyalysia soboju.
Vin ruyv dali. Raptom iz-za minlyvoho obriju vyhuknuly dvi postati bilia napivzarytoho korablia.
Hej, vy tam! zahukav Long.
Ce ty, Tede? ozvavsia Ris.
Ja! A to Dik z toboju?
Ave! Chody do nas! Trochy posydymo. Oce zbyralysia vmorouvaty korabe i suymo sobi holovu, jak by zatiahty as.
Tiky ne ja! zaraz e vychopyvsia Svenson. Koly my vidlitajemo, Tede?
Jak tiky vporajemo Ce ne vidpovi, skae?
Inoji, ja bau, nemaje, pryhnieno movyv Svenson. Long zader holovu j hlianuv
na bezformnu pliamu, o jasnila u nebi.
Ris prosteyv za joho pohliadom.
V omu sprava?
Long promovav.
Nebo bulo orne, i ulamky kile svitylysia na joho tli ervonohariaym porochom. Saturn opustyvsia za obrij bi jak na try verti, a z nym i kicia. De za pivmyli vid nych, z-za
rohu ulamka, uhonuv uhoru korabe, osiajanyj oranevym blyskom Saturna, i myttiu ez.
Kryha zadryala v nych pid nohamy.
Tebe nepokoji Prymara? zapytav Ris. Tak vony nazyvaly najblyyj do nych ulamok. Vin buv zovsim blyko, beruy do uvahy, o vony perebuvaly bilia zovninioho kraju
kile, de ulamky buly rozkydani vidnosno nehusto. Vid Prymary jich viddilialo my dvadcia,
i obrysy cijeji zazublenoji bryly itko vyriznialysia v nebi.
Ty nioho ne pomityv? zapytav Long.
Ris zdvyhnuv pleyma.
Ne bau nioho nezvyajnoho. Niby vse normano.
A tobi ne zdajesia, o vona zbiujesia?
oho b to?
A vse-taky? napoliahav Long.
Ris i Svenson uvano prydyvylysia do Prymary.
Spravdi, nae bia, skazav Svenson.
Ta ty prosto nam ce navijav, zapereyv Ris. Jako vona zbiujesia, to
znaysia, nablyajesia do nas.
A o tut nejmovirnoho?
Ale u cych ulamkiv stabini orbity.
Buly, koly my tiky pryletily siudy, vidpoviv Long. ujete?
Kryha pid nymy znovu zadryala.
My dovbajemo na ulamok ue cilyj tyde, provadyv dali Long. Spoatku na
nioho silo dvadcia pja korabliv, o vidrazu zminylo joho vydkis. Ne nabahato, zvyajno,
ale zminylo. Potim my topyly kryhu, nai korabli to sidaly, to zlitaly. I vse ce na odnomu kinci
ulamka. Za tyde my cilkom mohly zminyty joho orbitu, oto dva ulamky, na i Prymara,
oevydno, poaly schodytysia.
Nu, v Prymary poky e dosy prostoru, ob proskoyty mymo, rozdumlyvo skazav
Ris, dyvliay uhoru. Jako my ne moemo z pevnistiu skazaty, o vona zbiujesia, to
prynajmni varto vyrachuvaty, jaka v neji vydkis. Vidnosno nas, zvyajno.
Jij ne kone maty velyku vydkis. Jiji masa ne mena za nau, i jak by lehko my ne
zitknulysia, vona vse odno zibje nas z orbity i, cilkom molyvo, v bik Saturna, oho my najmene prahnemo. Do toho u kryhy nyka micnis na rozryv, oto obydva ulamky mou
rozsypatysia na poroch.

Svenson zvivsia na nohy.

Sto ortiv, jako ve ja vmiju vyznayty, jak ruchajesia skynenyj kontejner za tysiau
my vid mene, to chiba ne vznaju, o porobliaje ota hora vsioho za dvadcia my zvidsy.
Vin ruyv do korablia. Long ne spyniav joho.
Dyvy, jak rozchvyliuvavsia, zauvayv Ris. Susidnij ulamok pidniavsia do zenitu,
projov nad nymy i poav zachodyty. erez dvadcia chvylyn obrij navproty toho miscia, de
znyk Saturn, zajniavsia ovtohariaoju zahravoju tam zdijmalasia Prymara.
Hej, Diku! huknuv Ris po radi. Ty tam e yvyj?
Ja pereviriaju, pouvsia pryhluenyj holos.
Ruchajesia? zapytav Long.
Tak.
U na bik? Zapala movanka.
Priamo v lob, pereliakano zahovoryv Svenson. Orbity perechrestiasia za try dni.
Ta ty z hluzdu zjichav! zavolav Ris.
Ja pereviriav otyry razy.
o teper dijaty? rozhubleno podumav Ris.

9
Dechto mav klopit z kabeliamy, jich treba bulo uklasty ideano tono, ob magnitne
pole siahnulo najbioji potunosti. V kosmosi, i navi u povitri, ce ne malo b velykoho znaennia. Kabeli sami roztauvalysia b jak slid, ojno po nych piov by strum. Tut, prote, bulo
inake. Po vsij poverchni ulamka prokladalysia kanavky, v jaki maly liahty kabeli. I jakby pry
ciomu bulo dopueno pochybku vsioho v kika minut vid rozrachovanoho napriamku, vynyklo b skruuvane zusyllia, o nemynue pryzvelo b do vtraty dorohocinnoji energiji. Todi
dovelosia b zanovo prokladaty kanavky, perenosyty kabeli j znovu vmorouvaty jich.
Stomleni liudy nydily nad cijeju marudnoju robotoju. I raptom prolunav nakaz:
Usi na monta dvyhuniv!
Utynyky ne z tych, chto poliubliaje dyscyplinu. Poulysia burannia, lajka, remstvuvannia; ade treba bulo demontuvaty dvyhuny, jakych e ne ipaly, poperenosyty jich na druhyj
kine ulamka, vpajaty v kryhu v potribnych misciach i poprotiahuvaty po vsij poverchni trosy
i kabeli.
Ote, mynula maje cila doba, poky chto ne hlianuv uhoru.
Ovva! vychopylo u nioho razom z kikoma slivciamy ne dlia druku.
Joho susid i sobi pidviv holovu:
ob meni oi povylazyly!
Teper ue na nebo povytrialysia vsi, vraeni dyvovynym vydovyem.
Pohliate lye na Prymaru!
Vona rozrostalasia po vsiomu nebu, nenae hnijna vyrazka. Vsi zauvayly, o vona zbiyla udvoje, i staly dyvuvatysia, omu nichto ne pomiav cioho ranie.
Robotu pokynuly i tisnym kicem otoyly Teda Longa.
Letity my ne zmoemo, poav vin. ob povernutysia na Mars, ne vystay
panoho. ob zachopyty inyj ulamok, nemaje osnaennia. Znay, musymo lyatysia tut.
Prymara nablyajesia do nas, bo vybuchy zminyly nau orbitu. My moemo znovu zminyty
orbitu, prodovujuy j dali vybuchy. Ale tut pidryvaty bie ne mona. Sprobujmo z protylenoho boku.
Vony vzialysia za spravu z alenoju energijeju, jichnij zapal pidihrivavsia opivhodyny,
koly na obriji vyrostala Prymara, orazu bia j zahrozlyvia.
Long ne zovsim buv peven, o u nych o vyjde. Navi jako reaktyvni dvyhuny spraciuju pry dystancijnomu keruvanni, navi za umovy nalahodenoji podai vody, a dlia ci-

oho potribno bulo vbuduvaty rezervuar prosto v kryani nadra ulamka, vstanovyty tam vyprominiuvai, jaki vyparovuvaly b ruijnu ridynu, skerovujuy jiji v kamery vytikannia, vse
odno navi todi ne bulo pevnosti, o ulamok, ne skriplenyj magnitnymy trosamy, ne rozsyplesia pid dijeju rujnivnoji napruhy.
Hotovo! pouv Long po radi.
Hotovo! pidtverdyv vin i vvimknuv kontakt.
Vin viduv, jak use navkruh zadvyhtilo. Rozsyp zirok na ekrani, nastrojenomu na dalekyj
kine ulamka, zadryav, udalyni zamerechtiv pinystyj rij strimkoji navaly kryanych krystalykiv.
Zapraciuvaly! pouvsia vyhuk.
Vymknuty dvyhuny Long ne navauvavsia. Protiahom esty hodyn vony vyverhaly kypliai strumeni, peretvoriujuy v paru i vykydajuy v prostir kryhu, v jaku buly vbudovani.
Prymara nastiky nablyzylasia, o vsi pozalyaly robotu i ve ne zvodyly zaarovanoho
zoru vid hromady, o zatulyla vse nebo, bia vid samoho Saturna. Kona vyjimka i triyna
na poverchni Prymary vyriznialysia itkymy rubciamy. Ta koly vona peretiala orbitu jichnioho
ulamka, toj ue vstyh proskoyty na pivmyli vpered.
Dvyhuny zamovkly.
Long skulyvsia v krisli j zatulyv oi rukamy. Ve dva dni vin ne mav u roti ani risky.
Zaraz, pravda, mih i pojisty. Ini ulamky kicia buly tak daleko, o ne mohly jim zahrouvaty,
navi koly b jakyj iz nych i poav nablyatysia.
Svenson tym asom vyliz z korablia.
Ve as, poky ja dyvyvsia, jak ta kliata skelia sune na nas, skazav vin, ja znaj
tverdyv sobi: Ne moe cioho buty, ne moe! My ne dopustymoji.
Chaj jomu hre, my vsi perenervuvaly, skazav Ris. Ty bayv Dima Devisa? Toj
a pozeleniv. Ta ja j sam peretrusyvsia dobriae.
Sprava ne v tomu, pomre y ni. I cho ja znaju, o to bezhluzdia, ale meni vse ne
vychodyla z holovy Doryna pohroza: Jako zahyne, ja tobi pokau, de raky zymuju! y
ne idityzm dumaty pro ce v takyj moment?!
Sluchaj, ne vytrymav Ris, ty chotiv odruytysia, to maje. I ne pchajsia do
mene zi svojimy problemamy.

10
Zliutovana v jedyne cile otylija povertalasia na Mars, vid jakoho jich viddilialy neosiani prostory kosmosu. odnia vony dolaly vidsta, na jaku po dorozi siudy potribno bulo
devja dniv.
Ted Long oholosyv avral. Synchronizuvaty robotu dvyhuniv dvadciaty pjaty korabliv,
vbudovanych u kryanu brylu i nespromonych ni ruchatysia, ni manevruvaty samostijno,
bulo nadzvyajno skladno. Peroho dnia poliotu poalysia chaotyni ryvky, jaki malo ne povytriasaly z nych usi nutroi. Potim strimke narostannia vydkosti prypynylo ciu achlyvu
triasku. Pid kine druhoho dnia vony letily zi vydkistiu ponad sto tysia my na hodynu, ale
strilka, nevpynno ruchajuy, siahnula poznaky v odyn mijon i perevalyla j za neji.
Lye z korablia Longa, jakyj pravyv za nis kryanoji sporudy, mona bulo provadyty
spostereennia v usich napriamach. Long lovyv sebe na tomu, o naprueno sposterihaje za
kosmosom, omu ekajuy, o zirky ponu ziskovzuvaty nazad i ot-ot zamyhotia po bokach jichnioho bahatosekcijnoho korablia taka nejmovirna bula jichnia vydkis.
Zvyajno, nioho takoho ne stalosia. Zirky lyalysia prykutymy do ornoji zavisy kosmosu, nezruno spohliadajuy liudej z takych nedosianych dalej, o zvodyly nanive bujaku vydkis, pidvladnu liudkomu geniju.
Skargy posypaly ue erez kika dniv. I ri bula ne v tim, o komanda pozbavylasia
zmohy yriaty v kosmosi. Na nych tysnula syla, znano bia za zvyajne tune gravitacijne

pole korabliv, ce buv naslidok alenoho pryskorennia, o joho vony vsi zaznaly. Sam Long
buv smerteno vysnaenyj, pryavlenyj nemyloserdnym tyskom do hidravlinoji prokladky
krisla.
Dovelosia otryhodyny na hodynu vymykaty dvyhuny, i Longa ce syno zlostylo. Ade
vidtodi jak vin vostannie bayv v iliuminator svoho (todi e samostijnoho) korablia daleku
ciatku Marsa, mynulo bie roku. o stalosia za toj as. y e isnuje kolonija?
Nepokojay ymraz due, Long odnia posylav na Mars radisygnaly, vykorystovujuy objednanu energiju dvadciaty pjaty dvyhuniv. Vidpovidi ne bulo, ta vin i ne ekav jiji.
Mars i Saturn perebuvaly teper po obydva boky vid Soncia. I poky korabli ne pidnimusia nad
ekliptykoju dosy vysoko, oden sygnal ne zmoe prorvatysia kri pletyvo perekod.
Nad zovninim krajem Pojasa asterojidiv vony dosiahly maksymanoji vydkosti. Korotki strumeni z odnoho binoho dvyhuna, potim z druhoho, i veletenkyj korabe rozvernuvsia kormoju vpered. Znovu potuno zareviv kombinovanyj zadnij dvyhun, ale teper vin
ue hamuvav jichnij ruch. Vony projly v sta mijonach my vid Soncia i rynuly po kryvij do
Marsa.
Za tyde dorohy do Marsa vony vpere otrymaly vidpovi na svoji sygnaly. Impusy
buly uryvasti, le utni j nerozbirlyvi. Ale vony dolynaly z Marsa. Zemlia i Venera perebuvaly
v zovsim protylenych napriamach, tak o sumnivy vidkydalysia.
Long trochy zaspokojivsia. U konomu razi, na Marsi vse e je liudy.
Za dva dni dorohy do Marsa nadijly itki, syni sygnaly. jich vyklykav Senkov.
Zdorov buv, synku. U nas zaraz tretia hodyna ranku. Nijakoji tobi povahy do viku.
Priamo z lika stiahnuly.
Meni due prykro, ser
Darma! Ja sam tak zveliv. Navi pytatysia strano, synku. Je poraneni? Moe, chto
zahynuv?
Usi yvi-zdorovi, ser. Usi do odnoho.
A jak z vodoju? o zalyylosia?
Long vidpoviv jakomoha bajduie:
Vystay.
Todi vertaj jaknajskorie dodomu. Zvisno, bez zajvoho ryzyku.
Znay, spravy kepki?
Ne tak ob due To koly vas ekaty?
erez dvi doby. Protrymajete?
Muu.
erez sorok hodyn Mars vyris u jaskravo-oranevu kuliu, jaka zapovnyla vsi iliuminatory, i kryyna-korabe vyjla na ostanniu spira pered posadkoju.
Povoli, kazav Long sam do sebe, povoli. Navi rozridena atmosfera Marsa, jakby
vony vvijly v neji, ne zmenyvy vydkosti, mohla zavdaty korabliu nepopravnoji kody.
Oskiky jichnia orbita proliahala nabahato vye vid Marsovoji ekliptyky, vony letily po
spirali z pivnoi na pivde. Speru pid nymy promala odna bila poliarna apka, potim
druha, trochy mena, litnioji pivkuli, dali velyka, znovu mena. Intervaly mi nymy vse
bialy.
Planeta nablyalasia. Nevdovzi ve stalo vyrazno vydno okremi obrysy landaftu.
Pryhotuvatysia do posadky! skomanduvav Long.

11
Senkov z usich syl namahavsia trymatysia spokijno, o davalosia nelehko, bo ekspedycija malo ne spiznyla. Odnak use obijlosia jaknajkrae.
e kika dniv tomu vin navi ne buv peven, y vony yvi. Zdavalosia ne prosto virohidnym, a navi maje nemynuym, o de u nezvidanych prostorach mi Marsom i Saturnom

nosiasia jichni zamerzli trupy novi nebesni tila, o koly buly yvymy istotamy.
Ostanni tyni leny komisiji torhuvalysia z nym erez dribnyci. Vony vymahaly joho pidpysu dlia doderannia zakonnosti. Uhoda mala buty ukladena za vzajemnoju i dobrovinoju
zhodoju. Ale Senkov rozumiv, o v razi joho kategorynoji vidmovy vony zapliua oi na
formanosti j budu dijaty odnostoronnio. Chider, bez sumnivu, mav zdobuty biis holosiv
na vyborach, i joho prybinyky mohly navi pity na ryzyk vyklykaty spivuttia do Marsa. Tomu
vin i zatiahuvav perehovory, dajuy komisiji pidstavu vvaaty, o vin ot-ot kapituliuje.
Ale pislia rozmovy z Longom Senkov odrazu pohodyvsia na vsi umovy.
Toho dnia, erez kika hodyn, pered nym ue lealy dokumenty, i vin, pozyrajuy na
urnalistiv, zvernuvsia do komisiji z ostannioju zajavoju:
Zahanyj import vody z Zemli stanovy dvadcia mijoniv tonn orino. Vin skoroujesia v miru toho, jak my vdoskonaliujemo nau vodohinnu systemu. Jako ja pidpyu,
pohodujuy tym samym na embargo, naa promyslovis bude paralizovana, znykne bujaka perspektyva podaoho rozvytku. Ja ne dumaju, o v namiry Zemli vchodia same taki
plany.
Vin pohlianuv na leniv komisiji, ale lychovisnyj blysk jichnich oej ne pomjakav.
Dyhbi ve davno vyvely z komisiji, a reta javno buly nastrojeni voroe.
Holova komisiji rozdratovano zauvayv:
Vy ve hovoryly pro vse ce.
Znaju, ale raz ja hotovyj pidpysaty, to chou, ob buly postavleni vsi krapky nad i.
Ote, Zemlia tverdo vyriyla pokinyty z namy?
Zvyajno, ni. Zemlia zacikavlena lye v zbereenni svojich neponovliuvanych vodnych
resursiv, tiky j usioho.
Na Zemli pivtora kvintyjona tonn vody.
My ne moemo podilytysia svojeju vodoju, zajavyv holova.
I Senkov pidpysav. Same taki slova vin chotiv pouty: Zemlia maje pivtora kvintyjona
tonn vody i ne moe neju podilytysia.
I ot teper, erez pivtory doby, leny komisiji i reportery ekaly pid kupolom kosmoportu.
Kri hrubi vyhnuti stekla vydnilasia hola, pustena terytorija marsinkoho kosmodromu.
To skiky my e majemo daty? nevdovoleno zapytav holova komisiji. I, vzahali,
pereprouju, na o my, vlasne, ekajemo?
Dechto z naych chlopciv pobuvav u kosmosi za asterojidamy, vidpoviv Senkov.
Holova komisiji zniav okuliary i proter jich bilosninoju chustynkoju.
I oce vony povertajusia?
Tak.
Holova zdvyhnuv pleyma i bahatoznano pohlianuv na reporteriv.
Bilia druhoho vikna v susidnij, menij, kimnati skupylysia inky j dity. Senkov obernuvsia, ob pohlianuty na nych. Vin voliv buty z nymy, perejniaty jichnim chvyliuvanniam
i neterpliakoju. Vin, jak i vony, ekav bie roku. Vin, jak i vony, znovu j znovu povertavsia
do dumky, o ti, koho vony vyhliadaly, zahynuly.
On, bayte? skazav Senkov, pokazujuy rukoju u vikno.
Tono! pidchopyv odyn z reporteriv. Korabe!
Z susidnioji kimnaty poulysia zbudeni vyhuky.
To buv e ne korabe, a blyskua ciatka, o svitylasia kri syvu chytku chmarku.
Chmarka rosla, poky ne nabula pevnych obrysiv. Vona prostiahlasia po nebu podvijnoju
smuhoju, nyni kinci jakoji rozchodylysia na obydva boky j zadyraly dohory. Chmarka nablyzyla, i jaskrava ciatka na jiji verchniomu kinci peretvorylasia na podobu cylindra. Poverchnia cylindra bula nerivna j skeliasta, a tam, de padaly soniani promeni, vona vidkydala
slipui vidblysky.
Cylindr znyuvavsia z nezhrabnoju zabarlyvistiu kosmoliotiv. Vin zavys na my, spoyvajuy na bahatotonnij viddai vykyduvanych strumeniv pary, nae stomlena liudyna v krisli.

U kupoli zapala tya. inky j dity v odnij kimnati, leny komisiji j reportery v druhij,
zacipenivy, ne jmuy viry, dyvylysia vhoru.
Posadkovi nohy cylindra pid nynimy soplamy torknulysia poverchni, mjako zanuryly
u sypuu haku. Dvyhun zamovk, i korabe zastyh, neporunyj.
V kupoli tak samo panuvala tya.
Z velyeznoho korablia vybyralysia liudy. Jim nalealo spuskatysia vnyz dvi myli v erevykach z ypamy i z liodorubamy v rukach. Na tli slipuoji poverchni vony skydalysia na
murach.
o vono take? vyduyv iz sebe jakyj reporter.
Ce, spokijno vidpoviv Senkov, bryla reovyny, jaka obertalasia dovkola Saturna
v skladi joho kile. Nai chlopci prylatuvaly do neji kapsulu i dvyhuny ta perepravyly na Mars.
Jak bayte, kicia Saturna ce gigantki bryly ystoji kryhy.
Holos joho lunav sered mertvoji tyi.
Cia schoa na korabe bryla vsioho-na-vsioho hora tverdoji vody. Na Zemli vona b
roztanula, a moe b, i rozsypala pid tyskom vlasnoji vahy. Na Marsi cholodnie i syla vahy
mena. Tomu tut jij ce ne zahrouje. Zvyajno, jak tiky my dobre nalahodymo spravu, my
povidkryvajemo vodni stanciji i na misiaciach Saturna ta Jupitera, i na asterojidach. My budemo zbyraty taki matky v kiciach Saturna i vidpravliaty na ci stanciji. Nai utynyky v ciomu dili velyki mastaky. Vody my matymemo skiky zavhodno. Objem bryly, jaku vy bayte,
nepovna kubina mylia pryblyzno stiky Zemlia nam poslala b za dvisti rokiv. Tak, na zvorotnu dorohu, jaku vony podolaly za pja tyniv, chlopci vytratyly maje sto mijoniv tonn
vody. Ale, hliate, na tij hromadi ne vydno navi erbynky!.. Vy zapysujete, anovni? zvernuvsia vin do reporteriv.
ob vony ta ne zapysuvaly!
A o ie deo. Zemliu straenno nepokoji, o jiji vodni zapasy vyerpujusia. Vona
maje lye pivtora kvintyjona tonn. Vona ne moe nam vydilyty z toho ani tonny. Zapysujete?
Pyi, pyi Oto my, yteli Marsa, vbolivajuy za doliu zemlian, ne choemo, ob jich spitkalo nepopravne lycho Pyete? Tak ot, my, marsiny, hotovi prodavaty Zemli vodu po
mijonu tonn za pomirkovanu platu, a erez desia rokiv navi kubinymy myliamy. Zapyi, o chaj Zemlia ne chvyliujesia. Mars prodas jij stiky vody, skiky jij treba bude.
Holova komisiji ve nioho ne uv. Vin viduvav, jak na nioho zvaliujesia majbutnie.
Nae v tumani, vin bayv, jak reportery posmichalysia, nesamovyto vodiay peramy.
Vony posmichalysia!
Vin znav, o na Zemli cia posmika peretvorysia na hromovyj rehit, vin bayv podumky, jak zachodiasia rehotom cili kontynenty, koly do nych dijde zvistka pro ciu hanebnu
porazku, tiky-no jim stane vidomo, jak Mars pobyv antymarnotratnykiv jichnioju zbrojeju.
I e vin bayv bezodniu hlyboku, ornu, jak kosmos, prirvu, kudy bezpovorotno kanuly vsi
polityni nadiji Dona Chidera ta bu-jakoho suprotyvnyka kosminych poliotiv na Zemli.
Nu, j zvyajno, i joho samoho.
V susidnij kimnati plakala vid radosti Dora Svenson, a Piter, jakyj za toj as vytiahnuvsia
na dva diujmy, znaj pidstrybuvav, vyhukujuy:
Tatku! Tatusyku!
Riard Svenson ojno stupyv na poverchniu Marsa i ruyv do kupola. Joho oblyia
bulo dobre vydno kri prozoryj sylikon olomu.
Ty koly-nebu bayv, ob olovik otak siajav vid astia! vyhuknuv Long. Moe,
v rodynnomu ytti j spravdi o je.
Ta ky! skazav Ris. Prosto ty nadto dovho probuv u kosmosi!

1
Zabriazkotily kaminci ob ybku, i chlopyk zavoruyv uvi sni. Potim siv u liku. Mynulo
kika sekund, per ni do nioho dijlo, de vin. Zvyajno, ne vdoma. Vin u seli. Bulo cholodnie,
ni udoma, za viknom le rozvydniuvalosia.
Skipko! pouvsia nastyrlyvyj chrypkyj epit.
Chlopyk metnuvsia do vidynenoho vikna.
Naspravdi joho zvaly inake, ale novomu pryjatelevi, z jakym vin naperedodni poznajomyvsia, vystaylo odnoho pohliadu na joho chudorliavu posta, ob vyriyty:
Ty Skipka! I dodaty: A ja Rudyj.
Rudoho tako naspravdi zvaly ne tak, ale prizvyko straenno jomu pasuvalo. Vony
myttiu podruylysia: tak vydko j bez vaha mou zapryjaznytysia tiky dity, navi ne pidlitky,
a dity, na jakych ie nijak ne poznayla doroslis.
Pryvit, Rudyj! huknuv Skipka j badioro machnuv jomu rukoju, klipajuy oyma ta
ostatono prokydajuy.
Tycho! schoym na karkannia epotom urvav joho Rudyj. e rozbudy koho.
Skipka a teper pomityv, o sonce na schodi le siahnulo verchivok nyzekych pahorbiv, o tini dovhi j rozplyvasti, a trava mokra vid rosy.
Ve tychie vin pocikavyvsia:
Ty oho chotiv?
Rudyj lye zrobyv jomu znak vyjty.
Skipka vydko vdiahnuvsia, z radistiu skorotyvy vraninie vmyvannia: pobryzkavsia le
teploju vodoju, ta j kraj. Poky vybih nadvir, voda na oblyi ve vysochla, bosi nohy zvoloyly
vid rosy.
Ta tyche ty, skazav Rudyj. Jako prokynesia mama y tatko abo navi chto iz
sluh, to ponesia: Anu dodomu! abo: Bihatyme bosoni po travi zastudysia j pomre!
Vin peredranyv tak schoe, o Skipka pyrsnuv i podumav, o zrodu e ne zustriav
takoho kumednoho chlopcia, jak Rudyj. Zapytav neterpliae:
Ty odnia otak rano vstaje? Otak udosvita? Nenae ve svit tiky tobi naley,
pravda? Navkruhy ni dui, ehe ?
Vin a zapyavsia, o jomu dozvolyly stupyty do cioho nezvyajnoho svitu.
Rudyj skosa pohlianuv na druha j movyv nedbalo:
Ja ve davno na nohach. Chiba ty vnoi nioho ne uv?
A o?
Ta hrymilo .
Bula hroza? ostovpiv Skipka. Vin nikoly ne mih zasnuty u hrozu.
Ta, navriad. Ale hrymilo. Ja pidijov do vikna, koly pouv, a dou nema. Na nebi
povno zirok, a same nebo jake maje sire. Ujavliaje?
Skipka nikoly takoho ne bayv, odnak na znak zhody kyvnuv.
Oto ja j podumav, o treba vyjty.
Vony jly zelenoju uzboynoju betonky, o spuskalasia do pahorbiv, navpil peretynajuy navkolyniu miscevis, i hubylasia sered nych. Doroha bula taka davnia, o navi bako
Rudoho ne mih skazaty jomu, koly jiji zbuduvaly. Na nij ne bulo ni triyn, ni vybojin.
7 Ukrajinkyj pereklad. L.V.Butenko, 1990.

 Tajemnyciu berehty vmije? zapytav Rudyj.

Ajake. o za tajemnycia?
Tajemnycia, ta j hodi. Mo, skau, a mo, j ni. e ne vyriyv.
Na chodu Rudyj zlamav dovhu hnuku steblynu paporoti, odyn po odnomu poobryvav
lystoky i chliosnuv neju, mov batikom. Na jaku chvyliu ujavyv sebe na baskomu koni, o
staje dybky j zakuuje vudyla, pidkoriajuy joho zaliznij voli. Potim vin stomyvsia, vidkynuv
batika j zahnav konia u najhluchiyj zakut svojeji ujavy e znadobysia koly.
Skoro pryjide cyrk, promovyv vin.
Oce-to tajemnycia. Ja j bez tebe znaju. Bako meni e vdoma kazav.
Ce e ne tajemnycia. Vona oho-ho!.. Ty v cyrku koly buv?
Ta zvisno, buv. e j pytaje.
Spodobalosia?
e j jak!
Rudyj znovu steyv za nym krajekom oka:
A lyyty u cyrku ty koly chotiv? Otak uziaty j lyyty nazavdy.
Skipka zamyslyvsia.
Mabu, ni. Hadaju, ja budu astronomom, jak bako. Zdajesia, vin cioho choe.
Pche! Astronomom!
Skipka viduv, jak zayniajusia pered nym dveri v novyj nezvyajnyj svit, i astronomija
vraz vydala jomu suchoju naukoju pro mertvi zirky.
Cyrk spravdi cikaviyj, skazav vin prymyrlyvo.
Ce ty tiky tak kae.
Ni. Ja tak dumaju.
Rudyj perejov do dila:
A ot jakby tobi zaproponuvaly praciuvaty v cyrku priamo zaraz, o b ty zrobyv?
Ja ja
Bay, znevalyvo zasmijavsia Rudyj.
Skipka obrazyvsia:
Ja b pohodyvsia.
Ovva!
Vyprobuj mene!
Rudyj jakyj neznajomyj i napruenyj krutnuvsia do nioho:
Ty pravdu kae? Pide zi mnoju?
Pro o ce ty? Skipka trochy vidstupyv.
U mene je o take, o dopomoe nam potrapyty do trupy. Molyvo, koly u nas
bude vlasnyj cyrk. My mohly b staty najvidomiymy cyrkovymy artystamy v sviti. Ce jako
ty zi mnoju. Inake ta, hadaju, ja j bez tebe obijdu. Ja lye podumav, moe, chaj i pryjate
Skipka sprobuje astia.
Svit znovu zdavavsia nezvyajnym i arivnym, i Skipka skazav:
Zhoda, Rudyj. Ja z toboju. To o tam u tebe, ha? Anu rozkazuj!
Vidhadaj. o v cyrku najholovnie?
Skipka poav hariakovo rozmirkovuvaty. Jomu tak ne chotilosia sisty makom. Nareti
zapytav:
Akrobaty?
Oce tak tak! Ja b na nych i zadarma ne piov.
Todi ja ne znaju.
Tvaryny, ot o! Jaki nomery najcikavii? Kudy najvae popasty? Navi u najprestyniych cyrkach vystavy z tvarynamy najkrai.
Dumaje?
Spytaj-no lye. Tobi chto cho skae. Tak ot. Uranci ja znajov dvoch tvarynok.
I vpijmav?

 Ajake. Oce j je moja tajemnycia. Nikomu ne skae?

Zvisno , ni.
Harazd.
Vony u mene v povitci. Choe hlianuty? Vony buly ve maje bilia povitky. Poperedu
ziajala velyezna orna paa rozachnutych dverej. o tam nadto ve orno. Ote, ve cej
as vony jly same siudy.
Skipka spynyvsia i vdavano bajdue zapytav:
A vony velyki?
Stav by ja z velykymy zavodyty! Ne bijsia, ne kusajusia. Vony de otaki, ne bii. Ja
jich u klitku posadyv.
U povitci Skipka pobayv velyku klitku, poeplenu na hak pid dachom. Zverchu jiji bulo
nakryto cupkym polotnom.
My tut nae jaku ptaynu trymaly. Holovne, o zvidsy jim ne vtekty. Limo na
sinnyk.
Vony vydriapalysia schodamy nahoru, i Rudyj prytiah klitku do sebe.
Niby jaka dirka, zauvayv Skipka, tynuvy pacem u polotno.
Rudyj nasupyv brovy:
Zvidky vona tut?
Vin zazyrnuv pid polotnynu i skazav poleheno:
Tut vony.
Tak nae ymo propaleno, zachvyliuvavsia Skipka.
To ty choe podyvytysia y ni?
Skipka povino kyvnuv. Vin zovsim ne buv pevnyj cioho. A o jak vony
Ta Rudyj ue stiah polotno. Jak vin i kazav, tam bulo dvoje tvarynok malekych i
jakycho ohydnych. Vony vydko zaruchaly, jak tiky pidnialasia polotnyna, j teper buly ve
bilia chlopykiv. Rudyj obereno torknuv odnijeji pacem.
Obereno! achnuvsia Skipka.
Nioho meni ne stanesia, skazav Rudyj. Bayv takych koly-nebu?
Ni.
Neve ty ne rozumije, o v bu-jakomu cyrku a zatrusiasia, koly jich pobaa?
A ne zamali vony dlia cyrku?
Rudoho ce dijnialo do yvoho. Vin vidpustyv klitku, j vona zahojdalasia tudy-siudy mov
majatnyk.
Aha, choe vyjty z hry.
Ni, ja lye
Ne chvyliujsia, ne taki ve vony j maleki. Zaraz mene tiky odne nepokoji
o?
Nu, ja maju ymo jich hoduvaty, poky pryjide cyrk. Treba prydumaty ym.
Klitka hojdala, a maleki vjazni, prypavy do hratok, jako dyvno j vydko estykuliuvaly, zvertajuy do chlopykiv, tak nae buly rozumni istoty.

2
Astronom ceremonno zajov do jidani. Tut vin pouvavsia hostem.
De chlopci? zvernuvsia vin do Promyslovcia.
Toj usmichnuvsia:
Vony kika hodyn de blukaly. inky ojno prymusyly jich posnidaty, to chvyliuvaty nioho. Junis, doktore, junis.
Junis. Ce slovo, zdavalosia, zasmutylo Astronoma.
Snidaly movky. Lye raz ozvavsia Promyslove:
Vy j spravdi vvaajete, o vony zjavliasia? Ade siohodni takyj zvyajnyj de.

 Zjavliasia, zronyv Astronom.

Oce j usia rozmova.
Darujte, ozvavsia Promyslove zhodom, navio vam tak zi mnoju artuvaty? Vy
j spravdi z nymy rozmovlialy?
Jak oce z vamy. U pevnomu rozuminni, zvisno. Vony vmiju peredavaty dumky na
vidstani.
Pro ce ja zdohadavsia z vaoho lysta. Cikavo, jakym ynom?
Ne mou skazaty. Ja pytav jich, ale, zrozumilo, nioho pevnoho vony ne vidpovily. y
ja prosto ne vtoropav? Dumky fokusujusia j peredajusia za dopomohoju specinoho
prystroju, bie toho, treba, ob obydva toj, chto peredaje, i toj, chto spryjmaje dumky,
buly due na ciomu zoseredeni. Mynulo ymalo asu, per ni ja zbahnuv, o zi mnoju namahajusia spilkuvatysia. Molyvo, vony podiliasia z namy cym svojim naukovym dosiahnenniam.
Moe, j tak. Tiky ujavi sobi, jak ce vplyne na suspistvo! Peredava dumok!
om by j ni? Nam zminy ne zavadyly b.
Ne dumaju.
Zminy ne baani tiky v pochylomu vici, a rasy, tak samo jak liudy, mou starity,
zauvayv Astronom.
Promyslove kyvnuv na vikno:
Bayte ciu dorohu? Jiji zbudovano v Peredvojenni asy. Ne znaju tono, koly same.
Zaraz vona ne hira, ni bula todi, koly jiji tiky-no proklaly. Siohodni my pry vsiomu baanni
ne zmohly b zbuduvaty taku samu. Todi rasa bula moloda, tak?
Todi? Ave. Prynajmni jich ne liakalo nove.
Krae b navpaky. De zaraz suspistvo Peredvojennych asiv? Znyene, doktore! I
o daly jomu junis i prahnennia do novoho? Nam teper krae. yvemo sobi tycheko, lycha
ne znajemo. Rasa ni do oho ne jde ta j, zretoju, nam nikudy jty. Vony ce pidtverdyly. Ja
rozmovliatymu z vaymy prybuciamy, koly vony zjavliasia, jak i obiciav. Ale, hadaju, prosytymu jich povernuty nazad.
Rasa ne stoji na misci, povano skazav Astronom. Vona nablyajesia do ostatonoho zanepadu. Z konym rokom yslo studentiv u mojemu universyteti zmenujesia.
Provadysia mene doslide. Pyesia mene knyok. Staryj drimaje na osonni, dni joho spokijni j odnomanitni, ta koen z cych dniv nablyuje joho do smerti.
Nu, vy ve he
Ne lehkovate cym. O posluchajte. Per ni napysaty vam, ja vyvyv vae nansove
stanovye v ekonominij systemi planety.
I zjasuvaly, o ja platospromonyj? urvav joho z usmichom Promyslove.
Tak, om by j ni? Bau, vy artujete. A vse , obijdemo bez artiv. Vy mene platospromoni vid vaoho baka, a vin buv mene platospromonyj vid vaoho dida. Va syn,
molyvo, vzahali vyjavysia neplatospromonym. Planeti staje vse vae pidtrymuvaty navi
teperinij rive vyrobnyctva, cho jomu do peredvojennoho, jak do neba. Skoro my povernemo do naturanoho hospodarstva, a potim kudy? Nazad u peery?
A zaprovadennia novych technologij zminy stanovye?
Ri ne lye v nych, a vyde v usij sukupnosti zmin, u rozyrenni obrijiv. Bate, ser, ja
obrav vas dlia cijeji spravy ne tiky tomu, o vy bahati i majete vplyv u ocijnych kolach, a j
tomu, o vy korystujetesia nevlastyvoju naomu asovi reputacijeju liudyny, zdatnoji porvaty
z tradycijamy. Nai spivvityznyky ynytymu opir, vy znatymete, jak iz cym vporatysia, jak
zrobyty tak, ob
ob vidrodyla junis naoji rasy?
Tak.
Z jiji atomnymy bombamy?
Atomni bomby, vidrubav Astronom, ne kone oznaaju kine cyvilizaciji. Oci

moji prybuci tako maly o na zrazok atomnoji bomby na svojij planeti, odnae vcilily,
unyknuvy atomnoji vijny. Chiba vy ne rozumijete, my zaznaly porazky ne vid bomby, a vid
jiji psychologinoho vplyvu na nas. Ce, moe, na ostannij ans o zminyty.
Skai-no, movyv Promyslove, a oho chou vai kosmini druzi natomis?
Astronom povahavsia.
Budu yryj iz vamy. Planeta, z jakoji vony prybuly, maje biu masu. Naa bahata
na lehki elementy.
Jim potribnyj magnij? Aliuminij?
Ni. Vuhle i vode. Jim potribni vuhillia j nafta.
Spravdi?
Astronom pokvapyvsia vidpovisty:
Vy moete zapytaty, navio ce istotam, o navyly dolaty kosmini prostory, a ote,
opanuvaly atomnu energiju, vuhillia j nafta. Cioho ja pojasnyty ne mou.
Promyslove posmichnuvsia:
A ot ja mou. Poky o ce najkrayj dokaz pravdyvosti vaych sliv. Na peryj pohliad
moe vydatysia, o opanuvannia energiji atoma vykliuaje vykorystannia vuhillia j nafty. Ta,
krim toho, o vony je derelom energiji, jaku vydiliaju pry zhoranni, ci korysni kopalyny je
j zavdy budu osnovnoju syrovynoju dlia vsich haluzej organinoji chimiji. Plastmasy, barvnyky, medykamenty, rozynnyky. Bez nych promyslovis ne moe isnuvaty navi v atomnu
eru. I cho vuhillia j nafta pomirna plata za klopoty j muky junosti naoji rasy, ja voliv by,
ob vony zaproponuvaly jich nam bezkotovno.
A on i nai chlopci! skazav Astronom, zitchnuvy.
U vidynene vikno vin dyvyvsia na ditej, o stojaly posered zelenoji haliavyny, vavo
o obhovoriujuy. Syn Promyslovcia vladno pokazav na budynok, i syn Astronoma, kyvnuvy na znak zhody, zirvavsia z miscia.
Promyslove viv dali:
Vy hovoryte pro junis. Zaraz u nas molodi ne mene, ni ranie, odnak vona vydko
dorosliaje, pidstryena pid odyn hrebine.
Do kimnaty, hriuknuvy dveryma, vskoyv Skipka.
A ce o take? nezadovoleno zapytav Astronom.
Skipka zdyvovano zviv na nioho oi j zakliak na misci:
Vybate, bu laska, ja ne znav, o tut chto je. Meni due prykro, o ja vam zavadyv,
poav vin, a zanadto staranno vymovliajuy kone slovo.
Vse harazd, chlope, zaspokojiv joho Promyslove, ta Astronom pravyv svojeji:
Navi jakby v kimnati nikoho ne bulo, synu, oho ce ty maje chriapaty dveryma?
Puste, napoliahav Promyslove. Chlope nioho lychoho ne vynyv. Vy svaryte
syna za joho molodis. I ce vy, z vaymy pohliadamy!
Jdy-no siudy, zvernuvsia vin do Skipky.
Toj povino nablyzyvsia.
Nu j jak tobi v nas, podobajesia?
Due, ser. Diakuju.
Mij syn pokazuvav tobi nau sadybu?
Tak, ser. Rudyj tobto
Ni-ni, zvy joho Rudym. Ja j sam joho tak klyu. A teper skay, ym ce vy obydva zajmajetesia?
Skipka vidviv pohliad:
Ta ym obsteujemo navkolyniu miscevis.
Promyslove ozyrnuvsia na Astronoma:
O vony, junaka dopytlyvis i aha pryhod. Jich ie ne vtratyla naa rasa.
Ser, ozvavsia Skipka.
Sluchaju tebe.

ve.

Skipka dovheko movav, zbyrajuy dumky.

Rudyj poslav mene rozdobuty oho smanoho, ja lye ne vtiamyv, oho same.
Nu to zverny do kuchovarky. V neji znajdesia o smaneke dlia vas.
Ta ni, ser. Ce dlia tvaryn.
Dlia tvaryn?
Ave. o jidia tvaryny?
Bojusia, mij syn typovo mika dytyna, vtrutyvsia Astronom.
To j o? Nioho pohanoho v ciomu nema. Jaki same tvaryny? viv dali Promyslo-

Maleki, ser.
Todi sprobujte daty jim travy abo lystia, a jak ne jistymu, to, moe, horichiv y jahid.
Diakuju, ser.
Skipka znov vybih, tycheko pryynyvy za soboju dveri.
Hadajete, vony zlovyly yvych zviriv? zanepokojivsia Astronom.
Nioho dyvnoho. Tut poliuvannia zaboronene, tvaryny maje runi, povno hryzuniv
ta inoji yvnosti. Rudyj orazu tiahne dodomu te y ine zviriatko. Ta vsi vony due vydko
jomu nabrydaju. Vin pohlianuv na nastinnyj hodynnyk: Vai druzi ve maly b buty tut,
y ne tak?

3
Raptom chytavycia prypynylasia. Bulo temno. Doslidnyk vako dychav: povitria uoji
planety bulo huste mov kysi, i vin jak ryba chapav joho rotom. Navi jako
Znenaka vin viduv sebe nesterpno samotnim. Prostiah ruku j torknuvsia do Torhovcia. Toj buv teplyj na dotyk. Dychav nerivno, raz po raz koryvsia uvi sni. Doslidnyk, povahavy, vyriyv joho ne budyty. Odnakovo niym jomu ne zarady.
Poriatunku, zrozumilo, ne bude. Tak vony rozplaujusia za velyezni vyhody, jaki maly
b tut bez konkurentiv. Bu-jakyj Torhove, vidkryvy novu planetu, distavav pravo monopono torhuvaty z neju protiahom desiatylittia. Vin mih abo sam vesty torhivliu, abo, o
traplialosia astie, za pevnu cinu prodavav licenziji vsim ochoym. Take stanovye
pryzvodylo do toho, o pouky novych planet provadyly tajemno i jakomoha dali vid vavych
torhovenych marrutiv. Oto u jichniomu vypadku ne bulo maje nijakoji nadiji, o jakyj
zorelit uvijde v dipazon jichnioho subeternoho zvjazku, chiba o spodivatysia na jakyj nejmovirnyj zbih obstavyn. Jakby vony cho u svojemu korabli buly, a to u cij cij klitci.
Doslidnyk uepyvsia v hrubezne pruttia. Navi jako j uporatysia z nym za dopomohoju
blastera, a vony mohly ce zrobyty, vse odno vnyz ne strybne, nadto vysoko.
Oce-to ne potalanylo! Vony ve dvii spuskalysia na planetu na korabli-rozvidnyku.
Vstanovyly kontakt z aborygenamy nedoladno velykymy, odnak lahidnymy j neagresyvnymy istotamy, jaki, bezpereno, maly koly vysokorozvynenu nauku j technologiju, ta ne zumily vporatysia z naslidkamy burchlyvoho rozvytku. Kraoho rynku hodi j ukaty.
A ce buv dyvovynyj svit. Nadto podijav vin na Torhovcia, jakyj, cho i znav doty pro
gigantki rozmiry planety, vse , koly do neji lyalosia mene jak dvi svitlovi sekundy, proepotiv, stojay bilia stereoekrana: Nejmovirno!
Je j bii svity, kynuv Doslidnyk, jakomu ne lyylo tak lehko piddavatysia emocijam.
Naseleni?
Hm, ni.
Nu, a tvoja planeta, jako jiji vkynuty on u toj velykyj okean, spravdi potone?
Doslidnyk posmichnuvsia. Ce buv kaminyk u joho horod: joho ridna planeta v suzirji
Volopasa mena vid biosti planet.
Ta, mabu, ni.

A Torhove rozvyvav svoju dumku dali:

I rozmiry tutenich mekanciv proporcijni rozmiram planety?
Bulo vydno, o take prypuennia ve mene jomu spodobalo.
Raziv u desia bii vid nas.
Ty pevnyj u jichnij dobrozylyvosti?
Vako skazaty. Druba mi riznymy rasamy ri efemerna. Nebezpenymy ja jich
ne vvaaju. My ve zustrialy rasy, jakym pislia jadernoho koniktu ne vdalosia vtrymaty ekonomiku na dovojennomu rivni. Naslidky tobi vidomi: samozahlyblennia, vidokremlenis, postupovyj zanepad i ymraz bia lahidnis.
Navi jako ce taki monstry?
Pryncyp lyajesia toj samyj.
Zdajesia, same toji myti Doslidnyk pouv nadsadnyj rev dvyhuniv. Vin zmoryv olo:
My znyujemosia zanadto vydko.
Kika hodyn tomu vony ve prykydaly, jaki nebezpeky yhatymu na nych pry posadci.
Dlia zoreliota z kysnevo-vodianoho svitu taka planeta bula zavelyka mie. Choa za rozmiramy jij daleko bulo do nenaselenych vodnevo-amikovych planet, a jiji nyka pytoma vaha
robyla tiainnia na poverchni maje normanym, syly gravitaciji z nablyenniam postupovo
slabaly. Prostekyj bortovyj kompjuter ne hodyvsia dlia rozrachunku posadkovych trajektorij za takoho dipazonu potenciliv. Ce oznaalo, o Pilotovi dovedesia perejty na rune
keruvannia.
Zvyajno, bulo b rozumnie vstanovyty doskonaliu mode, odnak ce oznaalo b mandrivku do kotroji iz okoly cyvilizaciji, a ote, vytratu asu j rozsekreennia samych poukiv.
Torhove vymahav nehajnoji posadky. Teper ciu vymohu treba bulo boronyty.
Hadaje, Pilot ne znaje svojeji spravy? rozserdyvsia vin. Ve dvii vin aslyvo
zdijsnyv posadku.
Tak, podumav Doslidnyk, na korabli-rozvidnyku, a ne na ciomu vajluvatomu vahovozi. Prote vholos nioho ne skazav.
Vin prykypiv oyma do ekrana. Znyennia vidbuvalosia nadto vydko. Mona bulo ne
sumnivatysia. Vony znyuvalysia nabahato vyde, ni treba.
oho movy? rozdratovano zapytav Torhove.
Koly ve tak choe, ob ja rozmovliav, odiahny riatuvanyj ylet i dopomoy pidhotuvaty kataputu.
Pilot borovsia vidajduno. Vin buv znave svojeji spravy. Zorelit prochodyv kri hrubeznyj ar hustiuoho, zavdiaky gravitacijnomu potencilu planety, povitria, jake polumjam
vyruvalo navkolo nioho. A do ostannioji chvylyny zdavalosia, niby popry vse Pilotovi vdassia
vporatysia iz posadkoju.
Vin navi dotrymuvavsia kursu, znyujuy za rozrachovanoju trajektorijeju do ranie
vyznaenoho punktu na pivninomu kontynenti. Za inych obstavyn, koly b jim potalanylo
cho trochy bie, jichniu posadku ospivuvaly b jak zrazok herojizmu ta majsternosti, vyjavlenych u nadzvyajno skladnij sytuaciji. Ta koly peremoha bula ve poru, dalysia vznaky zyna j nervova perevtoma: vai keruvannia bulo natysnuto le due, ni treba, i zorelit, o
naebto vyrivniavsia, znovu pirnuv unyz.
asu vypravliaty pomylku ve ne bulo. Do poverchni lyalosia mene myli. Pilot ne vidchodyv vid puta do kincia, vin dumav tiky pro odne: jak pomjakyty sylu udaru pry posadci,
jak zberehty korabe neukodenym. V umovach, koly zorelit le proryvavsia kri hustu mov
kysi atmosferu, mona bulo vykorystaty lye kika kataput. Vasno spraciuvala tiky odna.
Zhodom, koly Doslidnyk pryjov do pamjati, joho ne polyalo viduttia, o, krim nioho
j Torhovcia, nichto ne vriatuvavsia. Cho, moe, vin pomyliavsia j tut. Joho kapsula zhorila
nedaleko vid poverchni, odnak vid padinnia vin zneprytomniv. Torhovcevi mohlo poastyty
e mene.

Navkruhy bujav cilyj lis mjasystoji travy z hrubymy mov lynvy steblamy, vdalyni bovvanily dereva, maje taki, jak na planeti Doslidnyka, ot lye verchovittia jich ne dosiahlo b i
najnyych hilok tutenich veletiv.
Vin huknuv: holos hlucho zalunav u hustomu povitri. Pouv, jak ozvavsia Torhove, i
kynuvsia do nioho. Tovstelezni steblyny perepynialy liach, i Doslidnyk nasylu prodyravsia
kri zarosti.
Ty poranenyj? zapytav u Torhovcia.
Toj skryvyvsia vid boliu.
Zdajesia, vykrutyv nohu. Boliae, jak stupaty.
Doslidnyk obereno obsteyv joho:
Dumaju, obijlosia bez perelomiv. Dovedesia jty, nezvaajuy na bi.
Davaj speru perepoynemo.
Treba sprobuvaty rozukaty korabe. Jako vin uciliv abo joho e mona polahodyty
my vriatovani. Inake
Choa b kika chvylyn. Daj viddychaty.
Doslidnyk i sam buv radyj trochy vidpoyty. A Torhove ue zapliuyv oi. Todi j vin
dozvolyv sobi stulyty poviky.
Pouvsia jakyj tupit, i Doslidnyk myttiu rozpliuyv oi. Ve zadnim yslom podumav:
Nikoly ne spy na uij planeti.
Torhove te prokynuvsia j kryav vid achu.
Ce lye aborygen. Vin ne zapodije tobi lycha, vyhuknuv Doslidnyk. Ta ne vstyh vin
zakinyty, jak gigantke stvorinnia nachylylosia j za my ue cupylo jich do sebe.
Torhove osyly pruavsia, choa j, zrozumilo, marno.
Ty moe iz nym pohovoryty? veresnuv vin.
Doslidnyk tiky holovoju pochytav:
Na cij vidstani peredava ne dijatyme. Aborygen mene ne pouje.
Todi zny joho. Zny!
My ne moemo tak vynyty, vidpoviv Doslidnyk, malo ne dodavy: durniu. Vin
namahavsia trymaty sebe v rukach.
Potvora, prudko dolajuy velyeznu vidsta, ruchalasia v jakomu pevnomu napriamku.
Ale omu? zavolav Torhove. Ty moe dotiahtysia do blastera, ja udovo bau.
Ne bijsia, ne vpade.
Vse due prosto. Jako my znyymo potvoru, tobi ve nikoly ne torhuvaty z cijeju
planetoju. y navi nikoly zvidsy ne vybratysia. Moe, ty j do veora ne doyve.
Ta omu ? omu?
Bo ce dytyna. Tobi slid znaty, o buvaje, koly torhove ubyvaje dytyna aborygena, cho by j nenavmysne. Bie toho, jako my potrapyly tudy, kudy treba, to zaraz perebuvajemo v majetku vplyvovoho aborygena. A o koly ce odne z joho ditej?
O jak vony opynyly u svojij teperinij vjaznyci. Obereno propalyvy dirku v cupkomu
polotni, jakym bulo nakryto klitku, vony zrozumily, o hodi j dumaty plyhaty z takoji vysoty.
A o klitka-vjaznycia znov zahojdalasia j poplyvla vhoru. Torhove skotyvsia do nynioho obodu klitky j prokynuvsia, naliakanyj. Polotno znialy, i klitku zalylo svitlom. Pered
nymy, jak i peroho razu, stojalo dvoje ditej aborygeniv. Jak zauvayv Doslidnyk, zovni vony
ne due vidriznialy vid doroslych osobyn, choa, zvyajno, buly nabahato meni.
Potvory zapchnuly mi pruttiam meku jakoho schooho na oeret badyllia. Pachlo
vono nepohano, pravda, mi korinniam pozastriahaly hrudky zemli.
Torhove pozadkuvav i zapytav chrypko:
o to vony roblia?
Z usioho vydno, probuju nas nahoduvaty. Prynajmni ce o na zrazok tutenioji
travy.
Klitku znovu nakryly, i vkotre ve poalasia hojdanyna, ta cioho razu vony ve maly jiu.

4
Zauvy kroky, Skipka zdryhnuvsia, prote, vpiznavy Rudoho, vidrazu zasiajav.
Poblyzu nikoho nema, dopoviv vin. Ja ve vsi oi vydyvyvsia, pravda.
Ts-s! Dyvy, oce poklade u klitku. A meni treba bihty dodomu.
A o vono take? neochoe prostiah ruku Skipka.
Far. Otakoji! Ty o, faru nikoly ne bayv? Ot o treba bulo vziaty, koly ja posylav
tebe po korm, a ne jaku tam nikemnu travu.
Skipka obrazyvsia:
A zvidky meni bulo znaty, o vony travy ne jidia? Krim toho, far zovsim ne takyj.
Vin zavdy u celofani, j kolir u nioho inyj.
U misti zvyajno. A tut my sami perekruujemo mjaso, i poky joho pryhotuju,
vono zavdy takoho kolioru.
To vono syre?
Skipka prymom vidsmyknuv ruku.
Ty o dumaje, tvaryny jidia smaene? oburyvsia Rudyj. Anu lye bery. Nioho tobi ne stanesia. Kau tobi, asu obma.
A v omu ri? o ty tam udoma robytyme?
Ne znaju. Mij tatko razom iz tvojim chodia de tut. A o jak vony mene ukaju?
Moe, kuchovarka naskarylasia, o ja pocupyv mjaso? V bu-jakomu razi tiky jich nam tut
brakuvalo.
Ty o, ne pytav dozvolu?
U koho? V cioho krabyka? Ta vona j kovtka vody bez baka ne das.
Skipka, hydujuy, vziav velyekyj kavalok faru j ruyv do povitky, a Rudyj zakvapyvsia
v protylenomu napriamku.
Nablyzyvy do dvoch doroslych, Rudyj prytyyv chodu, vidsapujuy, zrobyv kika hlybokych vydychiv, a potim z nevynnym vyhliadom projov povz nych, nae prohuliuvavsia. Jak
vin pomityv, vony ruchalysia v bik povitky, ta y same tudy, vin ne znav.
Pryvit, tatku. Dobryde, ser.
Zaekaj, Rudyj, skazav Promyslove. Chou pro o tebe zapytaty.
o, tatku?
Mama kazala, ty siohodni rano piov z domu?
Ta ne due. Pered snidankom.
Ty skazav jij, o vnoi tebe o zbudylo?
Rudyj trochy podumav. y varto bulo rozpovidaty pro ce matusi? Potim vidpoviv:
Tak.
A vid oho ty prokynuvsia?
Rozmirkuvavy, o ce jomu niym ne zahrouje, Rudyj pojasnyv:
Ne znaju, tatku. Zvuk buv schoyj na hrim y, moe, na vybuch
Moe skazaty, zvidky hrymilo?
Meni zdajesia, z-za pahorka.
Vin skazav pravdu, o, do rei, cilkom joho vlatovuvalo, bo pahorb buv u protylenomu
vid povitky boci.
Promyslove hlianuv na hostia:
Ne majete baannia prohuliatysia v tomu napriamku?
Ja hotovyj.
Rudyj proviv jich oyma, a koly ozyrnuvsia, pobayv Skipku, jakyj obereno vyzyrav z-za
koliuych kuiv yvoplotu.
Jdy siudy! machnuv jomu Rudyj.
Skipka vyliz iz kuiv i pidijov do nioho:

 Pro mjaso pytaly?

Ni, zdajesia, e ne znaju. Vony podalysia do pahorka.
oho?
A chiba ja znaju? Vse dopytuvalysia pro hrim, o ja uv unoi. Sluchaj, tvaryny mjaso
jily?
Rozumije, obereno poav Skipka, vony naebto rozdyvlialysia joho j niuchaly.
Nu, nechaj, skazav Rudyj. Pevno, zjidia. Hospody, povynni vony cho o
jisty. Chodimo do pahorka j podyvymosia, o zbyrajusia robyty nai baky.
A jak e tvaryny?
o z nymy skojisia? Ne moemo my ve as na nych vytraaty. Vody ty jim dav?
Zvyajno. Vypyly.
Ot bay. Chodimo. Zahlianemo do nych pislia obidu. Prynesemo fruktiv. Frukty buchto jistyme.
Vony podalysia schylom uhoru. Rudyj, jak zvyajno, poperedu.

5
Hadajete, to buv rev dvyhuniv pry posadci? zapytav Astronom.
A vy vykliuajete taku molyvis?
Jako tak, to vony, voevy, usi zahynuly.
Moe, j ni, spochmurniv Promyslove.
Jako posadka projla vdalo, a ekipa yvyj, to de vony?
A vy podumajte, tak samo pochmuro vidpoviv Promyslove.
o ja vas ne due rozumiju.
Vony mou buty nastrojeni voroe.
Vidpadaje. Ja z nymy rozmovliav. Vony
Vony z vamy rozmovlialy. Tobto provely o na zrazok rozvidky. Jakyj bude jichnij
nastupnyj krok? Napad?
Ser, ade u nych lye odyn korabe.
Pro o vam vidomo tiky z jichnich sliv. Moe, v nych tam cila otylija.
Ja ve kazav vam pro jichni rozmiry. Vony
Ce neistotno, koly navi jichnia runa zbroja otak perevaaje nau artyleriju.
Ja zovsim ne te mav na uvazi.
A ja z samoho poatku ce vrachovuvav. Same tomu j pohodyvsia zustrity iz nymy,
oderavy vaoho lysta, viv dali Promyslove. Pohodyvsia ne dlia toho, ob nalahoduvaty jaki tam nepevni j vzahali nemolyvi torhoveni vidnosyny, a ob distaty ujavlennia pro jichni spravni namiry. Ja ne hadav, o vony unykatymu zustrii. I dodav, zitchnuvy: Spodivajusia, to ne naa provyna. V bu-jakomu razi vy majete raciju v odnomu:
nadto dovho svit yv spokijno. My vtraajemo zdorove pouttia pidozrilyvosti.
Zavdy vrivnovaenyj Astronom rizko pidvyyv holos:
Ot o ja skau. Nemaje odnych pidstav vvaaty jich vorohamy. Tak, vony maleki,
ale ce e odyn dokaz toho, o svit, zvidky vony prybuly, te malyj. Naa planeta maje
zvynu dlia nych sylu tiainnia, odnak nabahato vyyj gravitacijnyj potencil, to hustyna
naoji atmosfery zavaaje jim pouvaty sebe tut normano tryvalyj as. Z toji pryyny vykorystovuvaty nau planetu jak mizorianu bazu neekonomino, chiba o dlia torhivli pevnymy
vydamy tovariv. Ne zabuvajte tako pro istotni vidminnosti v naij organici, zumovleni osoblyvostiamy gruntiv. My ne moemo spoyvaty jichnich produktiv, a vony naych.
Nemaje sumnivu, vse ce mona podolaty. Pryvezty z soboju zapas jii, zbuduvaty pid
kupolamy stanciji z nykym povitrianym tyskom, skonstrujuvaty specini zorelioty.
Mona. Ta jak u vas use prosto! Ce due netypovo dlia junoji rasy. Jasno, o jim ne

dovedesia nioho takoho robyty. U Galaktyci mijony planet, prydatnych dlia yttia. Jim nepotribna naa, neprydatna.
A vam zvidky znaty? Vse ce znov jichni slova.
Vysnovky ja zrobyv samostijno. Kine kincem, ja Astronom.
I to pravda. Rozkai meni dorohoju, o vy tam zbyralysia rozpovisty.
Tak ot, ser, ujavi: nai astronomy dovho vvaaly, o je dva klasy planetarnych til.
Peryj planety, o vynykly dosy daleko vid zirky-jadra jichnioji planetarnoji systemy i
tomu dostatnio ocholodyly, ob poaty zatrymuvaty vode. Ce velyki planety, bahati na vode, amik, metan. Prykladom mou buty planety-giganty na zovninich orbitach. Do druhoho klasu vidnosyly planety, roztaovani tak blyko do zirky, o erez vysoku temperaturu
velyka kikis vodniu ne mohla zatrymuvatysia. Vony porivniano nevelyki, bidnii na vode i
bahati na kyse. Cej klas nam dobre znajomyj, bo same na takij planeti my yvemo. Naa
planetarna systema jedyna, jaku my doskonalo vyvyly, oto cilkom zakonomirno bulo vydiliaty lye ci dva klasy planet.
Naskiky ja zrozumiv, je e jakyj?
Tak. Planety z nadtverdoji reovyny, meni za rozmirom i bidnii na vode vid planet,
o obertajusia na vnutrinich orbitach naoji systemy. U naij Galaktyci spivvidnoennia
vodnevo-amikovych i podibnych do jichnioji kysnevo-vodianych planet z nadtverdoji reovyny za jichnimy danymy pamjatajte, o na siohodninij de nymy doslideno znanu
astynu Galaktyky, oho my, vidmovyvy vid mizorianych pereliotiv, zrobyty ne moemo,
de try do odnoho. o lyaje jim kika mijoniv malych planet, prydatnych dlia vyvennia j
kolonizaciji.
Promyslove pohlianuv na blakytne nebo ta zeleni krony derev nad holovoju j zapytav:
A naa jim tako pidchody?
Astronom lahidno vidpoviv:
Do naoji systemy vony ne zustrialy takych planet. Pevno, jiji rozvytok vidbuvavsia
za jakymy osoblyvymy zakonamy.
Promyslove trochy pomirkuvav nad poutym.
Ote, ci kosmini istoty naseliaju asterojidy?
Ni, ni. Znov ne te. Jak vony meni pojasnyly, asterojidy trapliajusia v odnij z vomy
system, ta zaraz my hovorymo zovsim pro ine.
Ale omu vy astronom lye cytujete jichni niym ne pidperti tverdennia?
Vony ne obmeylysia holymy faktamy. Ja oznajomyvsia z jichnioju teorijeju evoliuciji
zirok, jaka, muu vyznaty, nabahato virohidnia vid bu-jakoji z vysunutych naymy astronomamy, za vyniatkom chiba o jakycho ue zabutych teorij Peredvojennych asiv. Zvate,
jichnia teorija spyrajesia na toni matematyni rozrobky j opysuje same taku Galaktyku, jaku
vony peredbaaju. Ote, jak bayte, jim vidkryti vsi svity. Vony ne zazichaju na ui planety.
Prynajmni na nau.
Jako tverezo rozvayty, vy majete raciju. Ale istoty mou buty rozumnymy, ta nerozvalyvymy. Chiba buv jakyj sens maje doentu znyuvaty vysokorozvynenu cyvilizaciju
v atomnij vijni, pryynu jakoji naym istorykam i dosi ne vdalosia vstanovyty? zamysleno
movyv Promyslove. Vidtodi jak skynuto peru atomnu bombu na Schidni Ostrovy Soncia,
zabuv jichniu davniu nazvu, liudstvo usvidomylo, o vijna matyme lye odyn kine. I
vse odno ne zrobylo nioho, aby joho vidvernuty.
Vin zviv oi j vavo zapytav:
Kudy ce my zajly? I vzahali, y ne haniajemosia my za vlasnoju tinniu?
Ale Astronom, o jov trochy poperedu, vidpoviv chrypkym holosom:
Ne za vlasnoju, ser. Podyvisia-no lye siudy.

Rudyj ta Skipka nepomitno skradalysia za starymy. Dytiaa zapovziatlyvis dopomahala chlopciam, okrim toho, dorosli buly nadto zbudeni j zahlybleni v rozmovu. Zarosti, de
sydily dity, trochy zavaaly dobre rozhlianuty znachidku jichnich bakiv.
Nu j nu! Blyy ysto tobi sriblo! vyhuknuv Rudyj.
Ale jako chto i spravdi rozchvyliuvavsia, to ce Skipka. Vin schopyvsia za Rudoho:
Ja znaju, o vono. Ce zorelit. Teper jasno, omu bako tut. Vin odyn z najvydatniych astronomiv svitu, i tvij tato obovjazkovo vyklykav by joho, jakby u vaij sadybi zdijsnyv
posadku kosminyj korabe.
Ta pro o ty? Tatko navi i hadky ne mav, de cia tuka. Vin pryjov siudy tomu, o
ja skazav, niby vnoi zvidsy hrymilo. Ta j nema nijakych zoreliotiv.
A ot i je. Dyvy, on ti kruhli tuky to diuzy. A oto raketni dvyhuny.
Zvidky ty znaje?
Skipka spalachnuv:
ytav. U baka je knyky, de pro ce pyesia. Davni knyky, e z Peredvojennych
asiv.
Chm-m. Ot teper taky bree. Knyky z Peredvojennych asiv!
Mij bako bez nych jak bez ruk. Vin vykladaje v universyteti. Ce joho robota.
Chlope pidvyyv holos, i Rudomu dovelosia joho osmyknuty:
Choe, ob nas pouly? rozdratovano zasyav vin.
Tak ot, ce i je kosminyj korabe.
Sluchaj, Skipko, ty choe skazaty, o ce korabe z inych svitiv?
Ne inake. Dyvy, jak mij bako kruliaje navkolo nioho. Nio ine joho tak ne zacikavylo b.
Ini svity? De vony, ti ini svity?
Skri. Ot uziaty planety. Dekotri z nych taki sami, jak naa. Ini zirky tako maju
planety. Jich, moe, tryjony.
Rudyj viduv sebe peremoenym, znyenym.
Ty z hluzdu zjichav, proburmotiv vin.
Nu dobre, ja tobi dovedu.
Hej, ty kudy?
A tudy. Zapytaju v baka. Moe, vin tebe perekonaje. Spodivajusia, ty viry, o profesor astronomiji rozumijesia na
Vin vyprostavsia na poven zrist.
Hej! Ty o, choe, ob nas pomityly? Vony na nas tut ne ekaju. Choe, ob
poaly rozpytuvaty j diznalysia pro tvarynok?
A meni nachaty. Ty skazav, o ja z hluzdu zjichav.
Jabeda. Obiciav nikomu ne kazaty.
Ja j ne zbyrajusia rozkazuvaty. A jako vony j diznajusia, to tvoja provyna, bo
same ty zaviv supereku j skazav, o ja z hluzdu zjichav.
Todi beru svoji slova nazad, burknuv Rudyj.
Ta o ve tam Skipka pouvavsia trochy rozhublenym. Jomu kortilo pobayty
korabe zblyka, j vodnoas vin navi podumky ne mih ne dotrymaty slova, ade Rudyj vybayvsia.
o vin zamalyj dlia zoreliota.
Nioho dyvnoho, bo ce, mabu, korabe-rozvidnyk.
Zakladajusia, bako navi zalizty v ciu staru taradajku ne zmih by.
Z cym vako bulo ne pohodyty, oto Skipka zmovav.
Rudyj iz pidkresleno znuhovanym vyhliadom pidvivsia.
Sluchaj, hajda zvidsy. e stiky sprav. Ne mou ja strymity tut cilyj de zarady jakoho stareznoho zoreliota, y o vono tam take. Treba j pro tvarynok podbaty, jako ve
my nadumaly praciuvaty v cyrku. Tam ce pera zapovi. Treba dbaty pro tvaryn. V usiakomu

razi, nevynno zakinyv vin, same cym ja j zajmusia.

Navio, Rudyj? Mjasa v nych vystaaje. Davaj podyvymo.
Oce-to radis dyvytysia! Krim toho, nai baky niby zbyrajusia jty, zdajesia, ve
as obidaty.
Sluchaj, Skipko, perekonuvav dali Rudyj, my ne povynni vyklykaty pidozry, bo
vony ponu dopytuvaty. Nu j nu! Ty o, nikoly detektyviv ne ytav? Koly, jduy na velyke
dilo, ne choe, ob tebe spijmaly, holovne povosia jak zvyajno. Todi nichto ni pro o
ne zdohadajesia. Ce najperyj zakon
Dobre, dobre.
Skipka pidvivsia, obraenyj. U ciu my ve blysk cyrku vydavsia jomu ymo fayvym i
nioho ne vartym porivniano zi slavoju astronoma, i joho vrazylo, jak to vin mih prystaty na
bezhluzdu propozyciju Rudoho.
Vony spuskalysia schylom; Skipka, za zvykoju, pozadu.

7
Mene najbie vraaje jakis roboty, skazav Promyslove. Zrodu ne bayv takoji
konstrukciji.
o nam teper vid toho? hirko zauvayv Astronom. Use vtraeno. Druhoji posadky ne bude. Ini rozviduvani ekspedyciji ne nablyatymusia do nas na vidsta, menu, ni
potribna, aby zjasuvaty, o v naij sonianij systemi nema planet z nadtverdoji reovyny.
Nioho ne vdije, avarija pry posadci.
Korabe maje neukodenyj. Jakby cho chto uciliv, joho b mona bulo polahodyty.
Jako vony j yvi, ni pro jaku torhivliu odnakovo ne moe buty j movy. Nadto vony
vidrizniajusia vid nas. erez te ne vyklykaju doviry. V bu-jakomu razi, vse skineno.
Vony zajly do budynku. Promyslove spokijno pryvitavsia do druyny.
Obid hotovyj, liuba?
Bojusia, o ni. Rozumije vona neriue pohlianula na Astronoma.
o stalosia? zapytav Promyslove. omu ty movy? Pevnyj, o na his ne
zvaatyme na dribnu simejnu supereku.
Blahaju, ne zvertajte na mene nijakoji uvahy, proburmotiv Astronom, nepomitno
vidchodiay v protylenyj kutok vitani.
Spravdi, liubyj, prytyeno zatorochtila inka, kuchovarka straenno zasmuena.
Ve kika hodyn ja jiji zaspokojuju i, esno kauy, ne ujavliaju, navio Rudyj tak vynyv.
Jak same?
Promyslove buv, rade, potienyj. Ve ne peryj misia vony z synom perekonuvaly
druynu nazyvaty chlopcia Rudyj (joho spravnie imja bulo, jak na dumku pidlitka, he
smichovynne).
Vin pocupyv malo ne ve far.
I zjiv?
Spodivajusia, ni. Ade far buv syryj.
Todi navio vin jomu?
Ne maju ani najmenoho ujavlennia. Vid snidanku ja joho ne bayla. A kuchovarka
prosto rozliutylasia. Vona bayla, jak vin vyskoyv z kuchni, myska z farem stoji maje poronia, a vona zbyralasia pryhotuvaty z nioho o do obidu. Nu, ty znaje kuchovarku. Jij
dovelosia zminyty meniu, a ce oznaaje, o cilyj tyde nam ne bude spokoju. Ty tiky pobalakaj z Rudym, liubyj, chaj poobiciaje, o bie tak ne artuvatyme. I nioho jomu ne stalosia
b, jakby vin pered kuchovarkoju vybayvsia.
Obly. Vona naa slunycia. Koly my ne narikajemo na zminy v meniu, to oho jij
skaryty?
Bo vona musyla dvii vykonuvaty odnu j tu samu robotu. Vona ve kazala, o choe

pity vid nas. Ne tak lehko znajty harnu kuchovarku. Pryhadaj-no poperedniu.
To buv povanyj argument.
Promyslove neuvano obviv oyma kimnatu:
Hadaju, ty maje raciju. Ale joho nae nema. Koly zjavysia, ja z nym pohovoriu.
Moe zaraz. On vin ide.
Rudyj zajov do vitani j badioro zapytav:
Zdajesia, ve as obidaty?
Malyj pereviv pohliad z baka na matir, namahajuy jaknajvyde zmetykuvaty, o
oznaaju jichni zastyhli oblyia.
Choa spoatku treba vmytysia, promovyv vin i ruyv do dverej.
Chvylynku, synu, zupynyv joho Promyslove.
Nu o?
De tvij malekyj druh?
De tut, nedbalo kynuv Rudyj. My speru hulialy razom, potim ja ozyrnuv a
joho ve nema.
To bula ystisika pravda, i Rudyj pouvavsia vpevneno.
Ja skazav jomu, o pora obidaty. Nahadav jomu e raz: Zdajesia, skoro obid. A
potim skazav: Nam treba vertaty. Vin pohodyvsia: Harazd. Nu ja j piov sobi, a bilia
strumka ozyrnuvsia i
Astronom, vidvivy oi vid urnalu, jakyj doty bezcino hortav, urvav ciu balakanynu:
Za moho chlopcia ne varto chvyliuvaty. Vin cilkom samostijnyj. Ne treba joho ekaty.
Obid odnakovo ne hotovyj, doktore. Promyslove znovu povernuvsia do syna. I
jako ve my torknulysia cijeji temy, synu, to tak stalosia erez nestau dejakych produktiv.
Tobi je o skazaty?
Meni?
Cho jak ne choesia, dovedesia pojasniuvaty. Navio ty vziav far?
Far?
Tak. Far, pidtverdyv Promyslove, terpliae ekajuy vidpovidi.
Rozumije, ja trochy
Zholodniv, pidkazav bako. Tak, o nakynuvsia na syre mjaso.
Ni. Vono prosto bulo meni potribne.
Dlia oho?
Rudyj znityvsia j ne vidpovidav.
Znovu vtrutyvsia Astronom:
Jako dozvolyte, kika sliv. Pamjatajete, jakraz pislia snidanku zachodyv mij syn i
cikavyvsia, ym hoduvaty tvaryn.
Tak, tak, spravdi. Jak e ja mih zabuty? Ote, Rudyj, ty vziav joho dlia jakoho novoho
zviriaty?
Rudyj buv oburenyj. Ohovtavy, vin zapytav:
Ty choe skazaty, o Skipka zajov siudy i vse rozpoviv? Rozbovkav pro mojich tvarynok?
Ta ni. Vin prosto zapytav, ym hoduju tvaryn. Ta j hodi. Jako vin obiciav movaty,
to dotrymav slova. Ty sam sebe vykazav, durnyku, namahajuy obijtysia bez dozvolu. Tak o
ce kradika. Nu to o , je u tebe tvaryna? Tiky esno.
Ehe , tatu, le utno proepotiv Rudyj.
Dobre, tobi dovedesia z neju rozproaty. Jasno?
Teper utrutylasia maty:
Ty choe skazaty, Rudyj, o trymaje u sebe chyaka? Ade vin moe tebe vkusyty,
matyme zaraennia krovi.
Vony maleki, holos Rudoho tremtiv. I le voruasia, koly do nych dotorknesia.

 Vony? Skiky jich u tebe?

Dvoje.
De vony?
Promyslove uziav druynu za ruku.
Dosy katuvaty dytynu, stycha promovyv vin. Jako Rudyj obiciaje jich pozbutysia, to tak i zroby, cioho pokarannia vystay.
I odrazu pro toj vypadok zabuv.

8
Naprykinci obidu do jidani uvirvavsia Skipka. Na jaku my znijakoviv, potim vybuchnuv maje isteryno:
Meni treba pobalakaty z Rudym. Ja maju o jomu skazaty.
Rudyj zliakano pidviv oi, ale vtrutyvsia Astronom:
Tvoju povedinku ne nazve emnoju. Ty prymusyv sebe ekaty.
Proba, tatu.
Ta ne lajte chlopcia, ozvalasia Promyslovceva druyna. Chaj pobalakaje z Rudym, jak choe. I nioho stranoho, o vin zapiznyvsia.
Meni treba pohovoryty z nym naodynci, napoliahav Skipka.
Ce ve zanadto, namahajuy hovoryty lahidno, skazav Astronom. Vydno bulo, o
jakby ne prysutni, vin dav by voliu rozdratuvanniu. Sidaj za stil.
Skipka skoryvsia, ale jiv, tiky koly na nioho chto dyvyvsia. I navi todi bulo pomitno,
o jomu ne do obidu.
Rudyj perechopyv joho pohliad. V joho oach bulo nime zapytannia: Tvaryny vtekly?
Skipka le pochytav holovoju. I proepotiv:
Ni, ta
Astronom suvoro pohlianuv na syna, i Skipka zatnuvsia.
Pislia obidu Rudyj vyslyznuv z kimnaty, zrobyvy druhovi le pomitnyj znak ity za nym.
Movky vony popriamuvaly do strumka.
A o Rudyj rvuko obernuvsia do svoho suputnyka:
Sluchaj, ty navio skazav tatovi, o my hodujemo tvaryn?
Ne kazav ja. Lye zapytav, ym jich hoduju. To rizni rei. Ja ne skazav, o my jich
hodujemo. Ta j vzahali, Rudyj, ne v tim dilo.
Odnak toj pravyv svojeji:
A potim kudy tebe poneslo, ha? Ja dumav, ty vertajesia dodomu. Vony na mene nakynuly, nae ja vynnyj, o tebe nema.
Ta pro ce ja j chou tobi rozpovisty, jakby tiky ty stulyv na chvylynku rota j posluchav. Ty meni j slova ne daje vymovyty.
Nu davaj, o tam u tebe, kay.
Ta kau , kau. Ja povernuvsia do zoreliota. Nai stari ve pily, i ja chotiv hlianuty,
o tam take.
To ne zorelit, pochmuro zauvayv Rudyj.
Jomu nioho bulo vtraaty.
A ot i zorelit. Ja zazyrnuv useredynu kri iliuminatory. Dyvliu, a vony vsi mertvi.
Vydno bulo, o Skipku nudy. Vony mertvi.
Chto?
Skipka zirvavsia na kryk:
Tvaryny! Taki sami, jak nai! Ta tiky vony ne tvaryny. Vony prybuci z inych
planet.
Rudyj malo ne skamjaniv. Jomu j na hadku ne spalo ne poviryty Skipci. Nadto ve toj
buv schvyliovanyj novynoju.

 Nu j nu, spromihsia vin nareti.

To o my robytymemo? Och i perepade nam, jak baky diznajusia. U Skipky
a muraky poza kiroju popovzly.
Krae vypustyty jich, skazav Rudyj.
Vony naskarasia na nas.
Vony ne znaju naoji movy. Jako vony z inoji planety.
Znaju. Bo ja pamjataju, jak bako, dumajuy, o mene nemaje v kimnati, pro o
take rozmovliav iz mamoju. Vin rozpovidav pro jakycho prybuciv, jaki vmiju spilkuvatysia
podumky. o na zrazok telepatiji. Ja dumav, vin fantazuje.
Oj lyeko! o nam stryvaj, Rudyj zviv oi na Skipku. Jak e ja zabuv, tato
nakazav meni pozbutysia tvaryn. Davaj jich de zakopajemo y v strumok ukynemo.
Vin nakazav?
Vin prymusyv mene pryznaty, o ja maju tvaryn, a potim skazav: Pozbusia jich.
Treba vykonuvaty nakaz. Cho by tam o, ne mou ja ne posluchaty tata.
U Skipky vidliahlo vid sercia. Teper vony maly cilkovyte pravo tak i vynyty.
Todi ne zvolikajmo, poky vony ne dokopaly. Och i perepade nam na horichy, jako
vony diznajusia.
Vony pomaly do povitky, achlyvi kartyny ve pronosylysia v jichnij ujavi.

9
Teper, koly chlopci znaly, o ce liudy, vony dyvyly na nych zovsim inake. Jak tvaryny vony cikavi, jak liudy ohydni. Jichni oi ranie nevyrazni krychitni ciatky teper,
zdavalosia, z neprychovanoju zlistiu steyly za nymy.
uje pysk? proepotiv Skipka.
To, mabu, vony rozmovliaju.
Smino, vony j ranie uly ci zvuky, ale ne zvertaly na nych uvahy. Chlopci vidhornuly
polotno, ta ni Rudyj, ni Skipka do svojich vjazniv ne nablyalysia, lye pynuvaly za nymy
oyma. Skipka pomityv, o faru nichto ne torkavsia.
To ty o robytyme? zapytav vin.
A ty?
Ce ty jich znajov.
A zaraz tvoja erha.
Ni. Ty jich znajov ty v usiomu vynen. Ja lye sposterihav.
My uve as buly razom, Skipko. Ty udovo znaje.
Bajdue. Ty jich znajov. Tak ja j skau, koly vony pryjdu siudy nas ukaty.
Nu postryvaj! poobiciav Rudyj, ta, zhadavy pro pokaru, o na nioho ekala, siahnuv do klitky, ob vidynyty dverciata.
Zaekaj!
oho tobi e? zradiv Rudyj.
V odnoho z nych v rukach jaka zaliziaka.
De?
A on. Ja j ranie jiji bayv, ale dumav, to astyna joho tila. Ta jako vin liudyna,
to, molyvo, ce dezintegrator.
o vono take?
Ja pro nych ytav u knykach Peredvojennych asiv. Biis liudej mala todi taku
zbroju. Nacily na tebe j tebe nema.
Ale dosi ne naciliuvaly, zauvayv Rudyj z dejakym ostrachom.
Vse, z mene dosy. Ja bie ne zbyrajusia strymity tut, ekajuy, poky mene dezintegruju. Ja jdu po baka.
Bojahuz! Nikemnyj bojahuz!

 Nu j nechaj. Nazyvaj mene jak choe, ta jako ty zaraz do nych polize, vony tebe
znya. Poekaj, to pobay, odnak ty sam bude v usiomu vynen.
Vin podavsia do vukych kruenych schodiv, o vely z horya vnyz, ta, le dosiahy
jich, uraz pozadkuvav.
Na horye pidnimalasia maty Rudoho. Zachekana, vona vse usmichalasia do Skipky
jak-ne-jak, his.
Rudyj! Hej, Rudyj! Ty tut, nahori? Ne zdumaj chovatysia. Znaju, ty trymaje jich de
tut. Kuchovarka bayla, kudy ty hajnuv iz mjasom.
Pryvit, ma! holos Rudoho tremtiv.
Anu pokay meni cych brydkych zviriv. Ja sama prosteu, ob ty jich zaraz e de
podiv.
Kine! Ta cho na nioho ekala nemynua pokara, Rudyj viduv, jak iz pleej vpav tiahar. Prynajmni za nioho vyriuvatymu ini.
A vony tut, ma. Ja jim nioho, ma, ne zrobyv. Ja ne znav. Vony taki schoi na malekych zviriatok, i ja podumav, o ty dozvoly meni jich trymaty. Ja ne brav by mjasa, ale
vony ne jily ni travy, ni lystia, a kuchovarka nikoly nioho meni ne das, navi jakby ja j poprosyv. Ja ne znav, o to far na obid
Z pereliaku vin ne usvidomliuvav, o maty ne uje joho torochtinnia, a, vtupyvy zastyhli oi v klitku, tonko j pronyzlyvo verey.

10
Skromnyj pochoron ce vse, o my moem dlia nych zrobyty. Ne varto pryvertaty
uvahy hromadkosti, same kazav Astronom, koly raptom poulysia zojky.
Druyna Promyslovcia e ne zovsim ohovtala, koly prybihla do nych. Kika chvylyn
olovik ne mih nioho vid neji dobytysia. Nareti vona zahovoryla:
Kau tobi, vony v povitci. Ja ne znaju, chto vony taki. Ni, ni
Vona vepyla u Promyslovcia, koly toj namiryvsia tudy pobihty.
Sam ne jdy. Zvely komu iz robitnykiv uziaty runyciu. Kau tobi, nioho schooho ja
zrodu ne bayla. Maleki strachittia z z ja ne mou pojasnyty. Podumaty tiky, Rudyj dotorkavsia do nych i namahavsia nahoduvaty. Vin trymav jich u rukach i hoduvav mjasom,
Ja lye poav buv Rudyj.
To ne sprobuvav dodaty Skipka.
Nu j kody vy siohodni narobyly, chlopci, vydko urvav jich Promyslove. Mar
dodomu! I ni zvuku meni! Ni zvuku! Mene ne cikavy, o vy tam choete skazaty. Ja vas
vysluchaju piznie, a tobi, Rudyj, obiciaju dobriaoho prouchana.
Vin obernuvsia do druyny:
Cho by jaki vony ne buly, cych tvaryn treba vbyty.
A koly vpevnyvsia, o ditlachy odijly daleeko, dodav:
Nu, zaspokojsia, zaspokojsia. Dity cili, j, zretoju, nioho achlyvoho vony ne zrobyly.
Lye znajly sobi novu zabavu.
Probate, mem, uryvasto zapytav Astronom, a vy ne mohly b opysaty cych tvaryn?
Promyslovceva druyna pochytala holovoju. Vona vse e ne volodala jazykom.
Moete vy meni lye skazaty, y vony
Darujte, ale ja maju spoatku jiji zaspokojity. Vy ne obrazyte? vybayvsia Promyslove.
Chvylynku. Bu laska. Lye chvylynku. Vona skazala, o nikoly ne bayla takych
zviriv. Bezpereno, dyvno zustrity he nevidomych tvaryn u takomu majetku, jak va.
Probate. Pobalakajmo pro ce piznie.
Jako tiky ci nevidomi tvaryny ne zdijsnyly posadky siohodni vnoi.

Promyslove na krok vidstupyv vid druyny:

y ne choete vy skazaty?..
Hadaju, nam krae podaty do povitky, ser.
Chvylynu druhu Promyslove pyno dyvyvsia na Astronoma, potim uraz krutnuvsia i
pobih, o bulo zovsim na nioho ne schoe. Astronom slidom. Pozadu ulosia inoe holosinnia, na jake nichto ne zvertav uvahy.

11
Promyslove dyvyvsia na klitku, ne vidvodiay oej. Hlianuv na Astronoma, znovu pereviv pohliad na klitku:
Vony?
Vony, vidpoviv Astronom. Poza vsiakym sumnivom, my jim tak samo ohydni,
jak i vony nam.
o vony kau?
o jim tut straenno nezruno, o vony stomylysia j navi chvori, ale nadto chvyliuvatysia ne vart, a e kau, o chlopci z nymy dobre povodylysia.
Dobre povodylysia! Schopyly, posadovyly u klitku, hoduvaly travoju ta syrym
mjasom! Anu, jak meni z nymy pohovoryty?
Dlia cioho potriben pevnyj as. Zoserete na jakij dumci. Namahajtesia pouty. U
vas use vyjde, tiky, moe, ne odrazu.
Promyslove sprobuvav. Vin a skryvyvsia vid napruhy, ve as povtoriujuy podumky:
Chlopci ne znaly, chto vy.
I raptom usvidomyv, o jomu vidpovily: My ce udovo znaly. Jak i te, o vony ne
maju na dumci nioho lychoho, to i ne atakuvaly jich.
Ne atakuvaly? podumav Promyslove, vid zoseredennia ne pomiajuy, o hovory uholos.
Tak, zvyajno, distav vin vidpovi. My ozbrojeni.
Odna z malekych potvor u klitci pidnesla dohory jakyj metalevyj predmet, i znenaka
na pokryci klitky j na dachu povitky zjavyly dirky zi zvuhlilymy krajamy.
Hadajemo, telepatuvaly stvorinnia, dach nevako bude polahodyty.
Promyslove viduv, o bie ne zdaten zoseredyty na peredavanni dumok. Vin obernuvsia do Astronoma:
I majuy otaku zbroju, vony dozvolyly schopyty sebe j uvjaznyty? Ne rozumiju.
I oderav spokijnu vidpovi: My ne skryvdyly b ditej predstavnykiv rozumnoji rasy.

12
Smerkalosia. Promyslove navi i ne pomityv, o propustyv veeriu.
Vy j spravdi vvaajete, o korabe zlety? pocikavyvsia vin u Astronoma.
Pevnyj, jako vony tak kau. Spodivaju, jichnioho nastupnoho vizytu dovedesia ne
tak-to ve j dovho ekaty.
I koly vony povernusia, energijno pidchopyv Promyslove, ja, jak i bulo domovleno, vykonaju svoji zobovjazannia. Bie toho, zrobliu vse molyve j nemolyve, ob jich
vyznav svit. Mona lye zachopliuvatysia istotamy, jaki ne skryvdia ditej, cho by jak jich na
ce pidbyvaly. I znajete meni ne choesia cioho kazaty
A vse-taky?
Nai dity. Va i mij syny. Ja maje pyajusia nymy. Ujavi lye, schopyty cych istot,
hoduvaty y prynajmni namahatysia nahoduvaty jich, perechovuvaty. Nu j zuchvalis! Rudyj
skazav, to bula joho ideja: zavdiaky jim oderaty robotu v cyrku. Tiky ujavi!

 Junis! vidkazav Astronom.

13
Start skoro? pocikavyvsia Torhove.
Za pivhodyny, vidpoviv Doslidnyk.
Na nych ekala samitna podoro. Reta simnadciatero leniv ekipau zahynuly, i prach
jichnij lyyvsia na uij planeti. Vony povertatymusia na pokodenomu korabli, i keruvannia nym cilkom liae na plei Doslidnyka.
o za vdalyj chid ne zaipaty tych ditlachiv! My matymemo due vyhidnyj kontrakt, due vyhidnyj.
Biznes, majnulo v Doslidnyka.
Dyvy, jak vony vyykuvalysia, provodajuy nas. Vsi do odnoho, skazav Torhove.
y ne nadto blyko vony pidijly, jak ty hadaje? Na ciomu etapi naych stosunkiv ne chotilosia b obpalyty koho iz nych pry starti.
Vidsta bezpena.
Oto strachittia, pravda ?
Dosy pryjemni vnutrinio. Navi podumky dobrozylyvi.
A z vyhliadu j ne skae. Nadto toj, malyj, jakyj nas peryj znajov.
Vony zvu joho Rudyj.
Potvora i take imja. A smino. Jomu j spravdi koda z namy proatysia. Do mene
lye ne dochody omu. Naskiky ja zrozumiv, vin utratyv nahodu prystaty do jakoji tam organizaciji, ale ja ne doberu, do jakoji same.
Do cyrku, korotko vidpoviv Doslidnyk.
o? Jake zuchvale udyko!
om by j ni? A o b robyv ty u svojemu sviti, pobayvy takoho zabrodu, jak vin?
Jakby znajov joho, sonnoho, na Zemli? Z ervonymy macakamy, isma nohamy, psevdopodijamy j take ine?

14
Rudyj dyvyvsia, jak dalenije zorelit. Joho ervoni macaky, erez jaki joho tak prozvaly,
do ostannioji myti dryhotily z aliu za vtraenoju mrijeju. A v oach blyskotily ovtavi krystaly.
Tak blya sliozy v oach zemlian.

1
Bu-jaka planeta rano y pizno vmyraje. Kine moe buty raptovyj, koly jiji sonce vybuchaje. A moe buty j povinyj, koly sonce zhasaje postupovo i okeany na planeti skovuje kryha.
U druhomu vypadku rozumni istoty prynajmni maju ans vyyty.
Poriatunku todi ukaju u kosmosi, v pereselenni na blyu do zatuchajuoho soncia
planetu abo navi u inij sonianij systemi. Odnak takyj liach vidpadaje, koly planeta jedyna v sonianij systemi, a do najblyoji zirky ne men jak pivtysiai svitlovych rokiv.
Poriatunku mona ukaty i v nadrach planety, v jiji hlybynach. Takyj ans je zavdy.
Novu domivku buduju pid zemleju, vykorystovujuy teplovu energiju jadra. Tysiai rokiv potrebuje taka robota, ale as je, bo svitylo cholone povino.
Ta vreti-ret ostyhaje j nutro planety. Dovodysia kopaty orazu hlybe j hlybe, a
poky planeta he usia zmertvije.
Same taka pora j nastavala.
Nad poverchneju planety le strumeniv neonovyj serpanok, nespromonyj zvoruyty
kysnevi kaliui v nyzynach. Inkoly, protiahom dovhoho dnia, miano-ervone sonce mohlo
trochy rozevritysia, i todi kysnevi kaliui poynaly riabity bubakamy.
Protiahom dovhoji noi kaliui j holi skeli bralysia blakytno-syvoju pamorozziu, vypadala neonova rosa.
Na hlybyni vomysot my vid poverchni zalyavsia ostannij oseredok tepla i yttia.

2
Venda viduvala do Roja taku hlyboku sympatiju, o dumaty pro ce zdavalosia a neprystojnym.
Za vse yttia jij dozvolyly vvijty do ovarima lye odyn raz, davy pry ciomu zrozumity,
o bie tudy vona ne vvijde nikoly.
Selekcinolog todi pojasnyv:
Bayte, Vendo, vai pokaznyky ne vidpovidaju usim vymoham. Ale vy zdatni davaty
potomstvo, i odnu sprobu my vam dozvolymo. Moe, z toho o i vyjde.
Vendi straenno chotilosia, aby o vyjlo. e v dytynstvi vona dovidalasia, o intelektuani dani v neji nevysoki j o jij sudylosia staty prostoju Robitnyceju. Jiji hnityla dumka,
o vona ne vypravdaje nadij Rodu, i Venda z neterpinniam ekala svoho jedynoho ansu
daty yttia novij istoti. Ce prahnennia peretvorylosia v neji v spravniu maniju.
Venda zachovala svoju jajceklitynu v kutku inyka, a zhodom navidalasia, ob pohlianuty, o z neju stalosia. Bezladnyj, jak mohlo zdatysia, ruch jajceklityn, o vidbuvavsia pid
as avtomatynoho zaplidnennia (dlia zabezpeennia rivnomirnoho hennoho rozpodilu), na
astia, ne zapodijav jiji jajceklityni nijakoji kody vona tiky le zvoruchnulasia, ta j hodi.
Venda nepomitno sposterihala za embrinom protiahom peridu vyzrivannia, zaprymityla maliatko, o vynyklo z jiji ploti, zakarbuvala v pamjati joho prykmetni zyni rysy, steyla, jak vono roste.
Roj vyrostav zdorovym dytynam, i Selekciner buv nym zadovolenyj.
Jako Venda bula zauvayla niby mi inym:
8 Ukrajinkyj pereklad. V.D.Raduk, 1990.

 Pohliate na toho, o on tam sydy. Vin, zdajesia, chvoryj?

Kotryj? Selekciner spoloyvsia. Jakby v jakoho maliaty vyjavylysia oznaky chvoroby, ce pochytnulo b joho fachovu reputaciju. Vy majete na uvazi Roja? Puste! Jakby-to
vsi maliuky buly na nioho schoi.
Popervach Venda tiky pyalasia, potim vidula pobojuvannia, nareti jiji ochopyv ach.
Vona zbahnula, o nadmiru asto vidviduje svoje dytyna, cikavysia joho navanniam,
sposterihaje, jak vono bavysia. Vona siajala vid astia, koly Roj buv bilia neji, i marnila vid
sumu, koly dovho joho ne bayla. Nikoly ranie vona ne ula pro taki pouttia, i jij bulo
soromno.
Varto bulo, mabu, zvernutysia do psychitra, ale nema durnych. Treba buty he tupoju,
ob ne tiamyty: v neji spravnisikyj psychoz, a ne jake neznane vidchylennia, o joho
mona vylikuvaty vydalenniam z mozku odnijeji klityny. Tut nemaje odnych sumniviv.
Jako chto dovidajesia, jiji posadia v izoliator. A to j bezbolisno umertvlia jak beznadijno
chvoru, ob ne vytraala marno energiji, jakoji j tak obma. A y navi znya Roja, koly
zjasuju, z yjeji vin jajceklityny.
Venda namahalasia pereboroty sebe vprodov bahatioch rokiv i deoho zumila domohtysia. Koly vona poula, o Roja vybraly dlia dalekoji podoroi, jij stalo do boliu hirko.
Vona pila z nym do odnoho z bezliudnych perechodiv peery za kika kilometriv vid
centru mista. Jedynoho mista u nadrach planety. Nijakoho inoho ve ne bulo!
Ciu peeru bulo zakryto e za jiji pamjati. Starijyny Rodu pochodyly tut po vsich zakutkach, pereviryly ysenis tutenioho naselennia ta joho energovytraty, a todi vyriyly zalyyty jiji v temriavi. Tych nebahatioch, chto tut mekav, pereselyly blye do centru, a kvotu
dlia nastupnoho pokolinnia v ovarimi urizaly.
Venda zauvayla, o dumok na rozmovnomu rivni v Roja maje ne bulo, vony niby vidijly kudy u hlyb svidomosti.
Bojisia? telepatuvala vona jomu.
Bo chodu siudy zi svojimy rozdumamy? Vin zavahavsia na my. Ave, bojusia.
Dlia Rodu ce ostannij ans. Jako mene spitkaje nevdaa
Ty za sebe bojisia?
Roj hlianuv na neji zdyvovano, i Vendyn potik dumok zachvyliuvavsia vid pouttia neprystojnosti, jakoji vona prypustylasia.
Ja b chotila, ob zamis tebe poslaly mene.
Hadaje, ty krae spravysia iz zavdanniam?
Ta ni bo. Ale jakby zaznaty nevdai i i ne povernutysia dovelosia meni, dlia Rodu
ce bula b mena vtrata.
Vtrata odnakova, ehmatyno vidkazav Roj. Idesia pro vyyvannia Rodu.
Dumky pro zahrozu dlia Rodu naraz vidijly u Vendy kudy na zadnij plan, jako vona
vzahali perejmalasia neju. Vona zitchnula:
Na tebe ekaje due dovha podoro.
On jak? Roj posmichnuvsia. Ty znaje, kudy mene posylaju?
Venda zavahalasia. Ne baajuy vydatysia jomu nedotepoju, vidpovila strymano:
Chodia utky, o do Peroho Stupenia.
Koly vona bula e mala i perechody obihrivalysia navi za meamy mista, jiji vodyla
tudy dytiaa cikavis. Odnoho razu, zabrivy tak daleko, o ve poala chapaty dryaky, vona
natrapyla na yrokyj korydor, jakyj navkosy viv kudy uhoru. V tu my joho ino j nahlucho
perekryla veletenka zachysna stina.
Po toj bik stiny nahori, jak vona dovidalasia znano piznie, buv Simdesiat Devjatyj Stupi, nad nym Simdesiat Vomyj i t. d.
My zbyrajemosia perejty za Peryj Stupi, Vendo.
Ale za Perym Stupenem nioho nemaje.
Ty maje raciju. Nioho. Tverda substancija planety zakinujesia.

 A o moe buty ie? Z nioho nioho j ne matyme. Ty hovory pro povitria?

Ni, pro povnu poroneu. Vakuum. Ade ty znaje, o take vakuum?
Zvyajno, znaju. Ale ob buv vakuum, treba vykaaty povitria j pidtrymuvaty hermetynis.
Cym zajmajesia Technina Obsluha. Prote za Perym Stupenem vakuum bezmenyj.
Venda zamyslylasia.
y tam koly-nebu chto pobuvav?
Pevna ri, ni. Odnak u nas je informacija.
A jako vona pomylkova?
Ce vykliueno. Ty znaje, jaku vidsta meni dovedesia podolaty?
Vendyn potik dumok zasvidyv cilkovyte nevihlastvo.
Spodivajusia, tobi vidoma vydkis svitla, viv dali Roj.
e b pak, vona povavylasia. Tu sakramentanu cyfru znaly navi dity. Za odnu
sekundu svitlo prochody dovynu peery tudy j nazad devjatsot pjatdesiat otyry razy.
Tak ot, tu vidsta, kudy mene posylaju, svitlo projlo b za desia rokiv.
Ty kepkuje z mene. Choe naliakaty.
oho ce maje tebe liakaty? Roj pidvivsia. Nu, o ja tut zasydivsia
Vin prostiah jij odnu z svojich esty chapanych kincivok na znak bezosobovoji pryjazni.
Skoriajuy neusvidomlenomu impusovi, Venda micno stysnula jiji u svojij, ne vidpuskajuy
Roja vid sebe.
Naraz jij stalo motorono. A jak Roj prozonduje jiji dumky hlybe rozmovnoho rivnia i
z ohydoju nazavdy vidmovysia z neju zustriatysia? Vin moe navi vykazaty jiji, dopovisty
pro jiji povodennia. Ta zretoju vona zaspokojilasia. Roj povodyvsia pryrodno, ne spryjmav
use tak chvoroblyvo, jak vona. Cho by tam o, vin nikoly ne dozvolyv by sobi pronyknuty u
svidomis druha hlybe vid rozmovnoho rivnia.
Provodajuy Roja pohliadom, Venda myluvalasia nym. Jaki v nioho rivni ta dui chapani kincivky, utlyvi vusyky husti j nini, a takych arivnych opalovych zorovych analizatoriv
vona dosi ni v koho ne bayla.

3
Laura vmostylasia v krisli. Jake vono mjake, jak zruno vlatovane! Jak pryjemno j zatyno v saloni litaka zovni vin zovsim ne takyj, vidliakuje jakymo neliudkym, cholodnym
sribliastym polyskom.
Pletena liuka z dakom leala poru na susidniomu sydinni. Laura zazyrnula nykom
za pokryvace, popravyla mereyvnyj epyk. Volter spav. Kruhleke lyko svitylosia ninoju
dytynnoju ystotoju, a poviky prykryvaly oi, nemov dvijko torokuvatych pivmisiaciv.
Obereno, z bezmenoju ninistiu maty zibrala jomu pid epyk rudiavyj ubyk, o
buv rozmetavsia po lobi.
Skoro ve as hoduvaty Voltera, i vona spodivalasia, o nezvyne otoennia ne vidvolikatyme maliuka vid jidy. Stiuardesa bula due poslulyva. Vona navi postavyla Volterovi pliaeky u nevelykyj cholodynyk. Podumaty tiky, navi cholodynyk! U pohliadach pasayriv,
o sydily po toj bik prochodu, Laura vhaduvala baannia zavesty rozmovu, buv by tiky
pryvid. Taka nahoda trapylasia, koly vona vziala z liuky roevookoho Voltera, zahornutoho,
nemov kokon, u bilosnini peliuky, i poklala sobi na kolina.
Dytyna zavdy harnyj pryvid, ob poznajomytysia j pobalakaty.
Jak i slid bulo ekaty, inka navproty skazala:
Jake slavne dytia! Skiky jomu, holuboko?
Laura, zatysnuvy v zubach pyky (vona rozstelyla v sebe na kolinach peliuku i zachodylasia perepovyvaty Voltera), vidpovila:
erez tyde bude otyry misiaci.

Rozpliuyvy oeniata, Volter usmichavsia do neznajomoji tioti bezzubymy volohymy

jasnamy. (Jomu zavdy podobalosia, koly joho perepovyvaly).
Hlia-bo, Dorde, jak vono radije, zvernulasia inka do svoho olovika.
olovik i sobi vsmichnuvsia maliukovi i zrobyv tovstymy paciamy kozu:
Me-e-e!
Volter, hykajuy, veselo zasmijavsia.
Jak joho zvaty, holubko? pocikavylasia susidka.
Volter Majkl, vidpovila Laura. Potim dodala: Na es baka.
Nio ve ne strymuvalo rozmovy. Laura dovidalasia, o jiji poputnykiv zvaty Dord ta
Eleonora Ellis, o vony jidu u vidpustku, o v nych troje ditej: dvi doky i syn. Obydvi doky
zamini, v odnijeji ve dvijko svojich ditlachiv.
Laura uvano sluchala, jiji chudorliave oblyia siajalo vid utichy. Volter, sebto Volterstaryj, ne raz kazav, o vona koly pryvabyla joho same svojim uminniam vysluchovuvaty
liudej.
Volter poav krutytysia v svojemu spovytku. Laura zvinyla jomu rueniata, chaj poruchajesia, a todi sam uhamujesia. Poprosyla stiuardesu:
Bute laskavi, pidihrijte jomu pliaeku.
Poputnyky do vsioho doskiplyvo, ale pryjazno dopytuvalysia. Laura povidomyla, skiky
raziv na dobu vona teper hoduje Voltera, dala tonyj recept molonoji sumii, pojasnyla, jak
zapobihaje poprilosti vid peliuok.
Aby lye u nioho ne rozladnavsia siohodni lunok, tryvoylasia vona. Vse-taky
litak
Boro boe, pidchopyla pani Ellis. Na takoho maliuka polit ne podije. Krim
toho, ci velyki litaky prosto udo. Jakby ne iliuminator, ja b nizao ne poviryla, o my
letymo. A jak ty hadaje, Dorde?
Odnak pan Ellis, liudyna priama i vidverta, bovknuv:
Mene dyvuje, o vy taku krychitku berete v polit.
Pani Ellis kynula na olovika neschvanyj pohliad.
Laura, poklavy synovu holivku sobi na plee, leheko popleskala joho po spynci. Vin
poav bulo pchykaty, ta zrazu vuch, ojno dopjavy malekymy paykamy do materynych
hladekych rusiavych kis i zachodyvy porpatysia v rozpuenomu puku na potylyci.
Ja vezu joho do baka. Volter dosi e ne bayv svoho syna.
Zdyvovanyj pan Ellis znov chotiv bulo o zauvayty, ale pani Ellis joho vyperedyla, zapytavy:
Va olovik, pevno, vijkovyj?
Tak, vijkovyj.
(Pan Ellis vidkryv buv ue rota dlia zdyvovanoho vyhuku, ale pochopyvsia).
Joho astyna roztaovana jakraz bilia Davao, provadyla Laura, i vin zustrine
mene v Nikols-Fildi.
Poky stiuardesa povernulasia z pliaekoju, podruia dovidalosia, o Volter-bako
serant kvartyrmejsterkoji sluby i v armiji ve otyry roky, a pobralysia vony dva roky tomu,
o nezabarom joho demobilizuju i vony zbyrajusia provesty nepodalik dovhyj medovyj misia, per ni povernutysia do San-Francisko.
Otrymavy pliaeku, Laura vmostyla synovu holivku sobi na liko livoji ruky j pryklala
sosku jomu do rota. Volter ipko uchopyv jiji jasnamy j zaliaskav dolokamy po teplomu sklu,
vpjavy holubi oeniata v mamu.
Laura lahidno pryhornula maloho do sebe j porynula v rozdumy pro te, o maty ridne
dytynatko, cho by jakych klopotiv i prykrostej vono tobi ne zavdavalo, vse-taky velyke astia.

Use hipotezy, mirkuvav Han, samisiki hipotezy, ta j hodi. Mijon rokiv tomu i e ranie, koly Rid planety yv na poverchni, my mohly bayty Vsesvit, bezposerednio sposterihaty
joho. A teper, koly u nas nad holovamy visimsot my tverdoji porody, my moemo robyty lye
deduktyvni vysnovky z pokaznykiv, o jich daju prylady.
Tiky ysto teoretyno prypuskalosia, o klityny mozku, krim zvyajnoho elektrynoho
polia, daju e jake energetyne vyprominiuvannia. Vvaalosia, o vony maju zariad takoji
(neelektromagnitnoji) energiji, vydkis poyrennia jakoji perevyuje svitlovu. Energiji, o
zabezpeuvala najvyi funkciji mozku i, ote, vlastyvoji tiky rozumnym, mysliaym istotam.
Okrim kolyvannia strilky na pryladi, nio ne vkazuvalo na prosouvannia takoho energetynoho polia do jichnioji peery. Za danymy inych pryladiv mona bulo tiky vyznayty
derelo vyprominiuvannia ta napriamok, u jakomu vono poyriuvalosia, na vidstani desiaty
svitlovych rokiv. Koly mekanci poverchni vstanovyly, o do najblyoji zirky ne mene jak
pjatsot svitlovych rokiv. Odnak za toj as, o mynuv, prynajmni cho odna zirka mala nablyzytysia do jichnioji planety. A y hipoteza chybna?
Tobi liano? Han bez poperedennia perejov raptom na rozmovnyj rive, urvavy
Rojevi rozdumy.
Na mene pokladeno velyku vidpovidanis.
Chto b kazav pro vidpovidanis, podumav Han. Z pokolinnia v pokolinnia Holovni
Techniky praciuvaly nad Aktyvizatorom Rezonansu i Stancijeju Pryjomu, ale same jomu vypalo zrobyty vyrianyj krok. Chiba mona ujavyty sobi biu vidpovidanis? Vin vidkazav:
Zvyajno, velyku. My ochoi do balaok pro znyknennia Rodu, odnak zavdy hadajemo, o ce stanesia koly potim, ne za naoho yttia. Ta kine nastane. Rozumije? Nastane.
Te, o my majemo zrobyty siohodni, zabere dvi tretyny naych energetynych resursiv. Druhoji sproby ne bude. Retok energiji ne vystay navi nyniniomu pokolinniu. Ale vse
obijdesia, jako ty itko vykonuvatyme instrukciji. My vse zavbayly. Na te pilo yttia bahatioch pokoli.
Ja vse zrobliu tak jak treba.
Pole tvoho rozumu potrapy u mereu derel, o jich my vidnajly u kosmosi. Vsi
polia maju indyviduani jakosti, oto imovirnis zbihu yjoho iz tvojim nadzvyajno mala.
Ale nai prylady vlovliuju mijardy poliv. Povynno isnuvaty bodaj odne podibne do tvoho.
Poky bude vvimknutyj Aktyvizator, u vas vynykne rezonans. Ne zabuv, na jakych pryncypach
vin praciuje?
Ce ja dobre zasvojiv, efe.
V takomu razi ty znaje, o poky bude pidtrymuvatysia rezonans, tvoje myslennia
perejde na planetu Iks do mozku istoty z totonym polem. Cej proces ie ne potrebuje jakycho energetynych vytrat. Skorystavy rezonansom, my peredamo tudy i masu Stanciji Pryjomu, o zabere taku kikis energiji, jakoji nam tut vystaylo b na sto rokiv. Peredaa masy
na vidsta u takyj sposib bula kincevoju problemoju, jaku my vreti-ret rozvjazaly.
Han pidniav ornyj kubyk, o j buv Stancijeju Pryjomu, i stav pochmuro joho rozhliadaty. Zovsim nedavno, pered pojavoju trioch ostannich pokoli Rodu, vvaalosia, o pry
vsich neobchidnych techninych charakterystykach Stancija ne pomistysia v objem, menyj
vid pjatnadciaty kubinych metriv. A teper o vona rozmirom z joho kulak.
Vin provadyv dali:
Pole klityn mozku rozumnoji istoty moe vynykaty lye za pevnych, itko vyznaenych
umov. Cho by na jakij planeti rozvynulosia yttia, u jiji mekanciv maju buty bilkova osnova
i kysnevo-vodne seredovye. Jako jichnij svit prydatnyj dlia nych, proyvemo v niomu j my.
Sami hipotezy, rozmirkovuvav Han na hlybomu rivni, ystisiki hipotezy.
Odnak ce ne vykliuaje molyvosti, o rozum i emociji istoty, v jaku ty potrapy, budu tobi absoliutno ui. Tomu my peredbayly try sposoby pryvedennia Stanciji Pryjomu v
diju. Jako kincivky tila vyjavliasia synymy, tobi dosy natysnuty na bu-jaku z hranej kuba

z syloju v dvisti kilogramiv. Jako kincivky kvoli, natysny na knopku o tut u ilyni. A koly
tilo bude zovsim bez kincivok, abo paralizovane, abo e omu bezpomine, vvimkne Stanciju erez intelektuane pole. Jak tiky zapraciuje Stancija, u nas bude zvjazok mi dvoma
tokamy, i my zmoemo perenesty na Rid na planetu Iks za dopomohoju zvyajnoho telekinezu.
Tobto peredavatymemo elektromagnitnymy chvyliamy, skazav Roj.
Nu to j o?
Chvyli jtymu tudy a desia rokiv.
Dlia nas uve perebih asu bude nepomitnoju myttiu.
Ce ja znaju, efe, ale cilych desia rokiv Stancija perebuvatyme na planeti Iks. o jak
za cej promiok jiji bude pokodeno?
My zavbayly j taku nebezpeku. A tako usi ini. ojno Stancija zapraciuje, dovkruh
neji utvorysia pole. I vona pone ruchatysia u vyznaenomu gravitacijeju napriamku, prochodiay kri zvyajnu reovynu doty, doky tverdis seredovya ne spryyny dostatnioho tertia, ob jiji zupynyty. Dlia cioho dosy dvadciaty futiv skenoji porody. Mena tverdis jiji ne
zatrymaje. Desia rokiv Stancija zalyatymesia pid poverchneju, a potim pole protydiji vytovchne jiji nazovni. I todi odyn za odnym zjavliasia poslanci naoho Rodu.
V takomu razi omu b Stanciji ne vvimknutysia avtomatyno? Ade v neji stiky funkcij na avtomatyci
Ty ne vse zvayv, Roju. My i nad cym mizkuvaly. Moe statysia, o ne vsi miscia na
poverchni planety Iks budu dlia nas prydatni. Jako jichnia cyvilizacija mohutnia j rozvynena, tobi, oevydno, dovedesia ukaty dlia Stanciji neprymitnu j tychu miscynu. Ne zjavliatysia nam priamo na mikij ploi. Tobi treba bude peresvidytysia, o bezposerednie otoennia ne taji ie jakoji nebezpeky.
o e moe nam zahrouvaty, efe?
Ne znaju. Naomu rozuminniu ne piddajesia ve syla faktiv, zaksovanych u davnynu na poverchni. Pojasniuvaty oevydne todi vvaalosia zajvym, a teper, koly na hlybyni
proylo maje sto tysia pokoli, dovodysia suyty sobi holovu, aby bodaj o zbahnuty. Nai
Techniky ne mou navi dijty zhody odo zynoji pryrody zirok, choa zhadok pro nych i
komentariv nam zalyeno ymalo. A o take buria, zemletrus, vulkan, smer, sliota, obval, povi, blyskavka i tak dali? Vse ce poznaennia nebezpenych javy na
poverchni, pro jaki my ne majemo nijakoho ujavlennia. Jak jich berehtysia, te ne znajemo.
Tomu erez rozum istoty, o pryjme tebe, ty j rozvidaje use neobchidne j zroby use jak slid.
Skiky ja matymu asu?
Aktyvizator Rezonansu rozrachovanyj na dvanadcia hodyn bezperervnoji roboty.
Tobi treba uklastysia hodyny v dvi. Tiky-no Stanciju Pryjomu bude vvimknuto, ty vmy povernesia nazad. Ty hotovyj vykonaty zavdannia?
Hotovyj.
Han proviv Roja do kabiny z matovoho skla. Roj zajniav svoje misce, poklavy kincivky
u vidpovidni zahlyblennia. utlyvi vusyky zanuryv u rtu dlia kraoho kontaktu.
A o koly ja potrapliu v istotu, jaka o-o pomre?
Han rychtuvav reguliatory.
Pered smertiu bu-jake rozumove pole tak spotvoriujesia, o rezonansu z nym ne
vychody.
A jako istotu spitkaje nahla smer?
Dumaly i pro ce. Tut ue niym ne zarady, ale jmovirnis takoji vydkoji smerti, jaka
b ne dala tobi asu vvimknuty Stanciju intelektuanym zusylliam, mena za odnu tryjonnu.
Chiba o nebezpeky nezvidanoji poverchni taki ve smerteni, o nam hodi j zdohadatysia
Tobi lyajesia odna chvylyna.
Ostannie, pro o Roj ustyh podumaty pered peremienniam, bula omu Venda.

5
Zdryhnuvy, Laura prokynula. o trapylosia? Jiji niby chto holkoju tryknuv.
Mruay vid soncia, o peremistylosia na zachid i slipylo, vona zatoryla iliuminator i
schylylasia nad liukoju Voltera.
O cij pori vin zvyajno spav, a zaraz ley z vidkrytymy oyma. Laura hlianula na hodynnyk. Tak i je: prosnuvsia zanadto rano. Do hoduvannia e dobra hodyna. Vzahali suvoroho
reymu hoduvannia vona ne dotrymuvalasia: kryy dytia, prosy jisty omu b ne daty? Ale
synok jiji buv punktuanyj i ne zbyvavsia, jiv tono po hodynach.
Kumedno namoryvy nosa, Laura zapytala:
Zholodniv, liubyku?
Dyvno, ale Volter nijak ne zreaguvav. Laura ekala, o vin usmichnesia. Jij chotilosia
bioho: ob syn zasmijavsia, obchopyv jiji za yju puchkekymy rueniatamy, potersia ob
neji nosykom, skazav: mamo, ta dlia cioho vin ie zamalyj. Ale vsmichnutysia vin mih
i ot ne vsmichnuvsia.
Vona leheko postukala joho pacem po pidboriddiu, o zavdy tiylo maliuka.
Ta zaraz vin tiky lupav na matir oeniatamy.
Laura zanepokojilasia:
Cho by ne zaslab.
Hlianula na pani Ellis. Ta vidklala urnal.
o z nym, holuboko?
Ne znaju. Dyvysia i ne voruchnesia.
Pevne, vtomyvsia, bidolanyj.
Todi b vin micno spav.
Tut dlia nioho vse navkruhy nezvyne. Mabu, erez te j ne spysia.
Pani Ellis pidnialasia, stupyla erez prochid i te schylylasia nad Volterom.
A o, due vse tut cikavo tobi, malekyj ybenyku? To-to j vono. Dyvujesia, de tvoje
lieko i harneki smini kartynky na palerach? Hu-hu-hu, maniukyj! zrobyla vona
hubamy.
Volter vidviv pohliad vid materi j pochmuro vtupyvsia v pani Ellis.
Ta raptom vyprostalasia, oblyia jij zvelo sudomoju. Pryklavy ruku do ola, vona tycho
vymovyla:
Oj leleko! o za pamorolyvyj bi!
Jak vy hadajete, vin holodnyj? zapytala Laura.
Hospo z vamy! Pani Ellis ue vidpuskalo. Holodni dity ne mova. Z nym use
harazd. Ja sama trioch vykochala, holubko, i znaju.
Poprou-no ja vse-taky stiuardesu pidihrity e odnu pliaeku.
o , robi jak znajete.
Koly stiuardesa prynesla pliaeku, Laura vziala Voltera z liuky.
Poji, synku, potim ja tebe perepovyju, a todi
Laura vmostyla holivku maliuka sobi na ruku, nino moknula v iku, pryhornula i,
pryklavy sosku do rotyka, poala zakolysuvaty Voltera.
Raptom prolunav dykyj veresk.
Volter, yroko rozziavyvy rota, nesamovyto rozmachuvav rukamy z rozepirenymy
paykamy, potim use joho maleke tice zacipenilo niby pry korach, a todi v gvalt! Dytiayj vysk roznissia po vsiomu salonu.
Laura i sama zojknula. Pliaeka, vyporsnuvy z ruk, upala j rozbyla, moloko rozplyvlosia biloju pliamoju.
Pani Ellis a pidskoyla. e kika pasayriv poschopliuvalysia z mis. Prokynuvsia pan
Ellis, o buv zakuniav.
o skojilosia? perepolochalasia pani Ellis.

 Ne znaju. Ne znaju. Laura, sama ne svoja, kolysala maloho na rukach, zaspokojuvala, kladuy holivku sobi na plee j popleskujuy Voltera po spynci.
Ne pla, krychitko moja, ne pla. o z toboju, ridnesekyj?
Mi riadamy pospiala na pomi stiuardesa. Vona ledve ne nastupyla na kubyk, o leav
pid Laurynym sydinniam.
Volter nesamovyto borsavsia i pruavsia, repetuvav o bulo syly.

6
Plyn Rojevych dumok niby o peretrusylo. ojno, prystibnutyj u krisli, vin slidkuvav
za itkymy loginymy pobudovamy Hana, a tut (ne viduvy nijakoji perervy v asi) porynuv
u jakyj strokatyj, nezvjaznyj, chymernyj i dykyj potik myslennia.
Dovelosia cilkom zamknutysia v sobi. Vlasna svidomis bula dosi vidkrytoju, aby zbiyty
rezonans, a peryj dotyk do uyncia vyklykav
Ne bi, ni. Zapamoroennia? Nudotu? Te ni. Ciomu pouvanniu ne bulo nazvy.
Vidhorodyvy vid podraznykiv, vin zibravsia z dumkamy i spokijno ocinyv stanovye.
Stancija Pryjomu te prybula i nahaduvala pro sebe zvjazok z neju erez intelekt buv. Prekrasno!
ob ne vyklykaty zajvoji pidozry, vin vyriyv poky o ne turbuvaty svoho biloginoho
chaziajina, jakyj moe znadobytysia zhodom dlia riuych dij.
Vin zachodyvsia obsteuvaty uyj rozum. Nasampered zjasuvav molyvosti utlyvych
organiv istoty. Vona spryjmala elektromagnitni astky, vibraciju v atmosferi i, zvyajno, mechaninu diju na vlasne tilo. Mala tako lokalizovani chimini analizatory.
Oce j use, jak ne dyvno. Istota ne tiky ne hodna bula bezposerednio vyznayty masu,
elektrynyj zariad, ne mala odnoho z vytonenych analizatoriv, o daju ujavlennia pro Vsesvit, vona ne zdatna bula pidtrymuvaty choa b jakyj intelektuanyj zvjazok.
Jiji rozum zdavavsia he vidirvanym vid navkolynioho seredovya.
Jak e todi vony spilkujusia? Roj rozyryv pole sposteree. Aha, u nych skladnyj kod,
zasnovanyj na zmini parametriv atmosfernoji vibraciji.
y vony spravdi rozumni istoty? Moe, jomu popalasia nepovnocinna osobyna? Ni, reta
indyvidiv taki sami.
Roj prosijav kri utlyvi vusyky dumky vsioho dovkolynioho hurtu, vyukujuy sered
cych nedoumkiv Technika y koho, chto b za takoho zijov. Nareti vidukav intelekt, jakyj
usvidomliuvav sebe vodijem transportnych zasobiv. Rynula chvylia informaciji. Roj buv na
litanomu aparati.
Ote, navi bez rozumovoho zvjazku vony spromohlysia pobuduvaty cyvilizaciju na elementarnych zakonach mechaniky. A o jak vony lye bilogini znariaddia vyych mysliaych istot, kotri mekaju de tut na planeti? Ale ni Jichni dumky cioho ne pidtverduju.
Vin prozonduvav Technika. Jake tut u nych seredovye? y spravdi taki nebezpeni
strachittia, o jich zmaliuvaly davni praury Rodu? y pravyno vytlumayly vony fakty?..
Dovkola je oho osterihatysia. Peremie atmosfernych mas. Temperaturnych zmin. Vypadannia na poverchniu vody u stani ridyny abo tverdoho tila. Elektrynych rozriadiv. Kone z
cych javy malo vibracijnyj znak, ale o z toho? Sprobuj zdohadajsia, jaka vidpovidnis mi
modeliamy cych kolyva i nazvamy, o jich dav Rid davnym-davno, e yvuy na poverchni.
Dribnyci. y zahrouje o teper? I same tut? y je pryvid tryvoytysia?
Ni, myslennia Technika vkazuvalo, o nebezpeky nema.
Cioho bulo dostatnio. Roj povernuvsia do svoho dvijnyka-chaziajina, vydav jaku chvyliu, potim obereno rozyryv kontakt
Informaciji anijakisikoji!
Rozum dvijnyka buv poronij. onajbie tak ce nevyrazne viduttia tepla ta nevyznaena i mliava reakcija na osnovni podraznyky.

A o koly istota vse-taky vmyraje? Abo vtratyla zdatnis myslyty i spilkuvatysia erez
chvorobu mozku?
Po vidomosti pro recypijenta Roj peremajnuv do najblyoho intelektu. I znajov jich.
Dvijnyk vyjavyvsia dytynoju danoji biloginoji porody.
Dytyna? Zvyajnisike dytyna? I take slaborozvynene?
Dovelosia porynaty v te, o je. Nyporiay v mozku, vin nasylu znajov centry motornych funkcij. Oberene podraznennia i kincivky bezladno zaruchalysia. Sprobuvav
keruvaty ruchamy nioho ne vychody.
Roja ochopyv hniv. De zavbalyvis tych, chto joho siudy poslav? omu jim na dumku
ne spalo, o mou trapytysia istoty, jaki ne spilkujusia liachom bezposerednioho rozumovoho zvjazku? omu nichto ne zmetykuvav, o mou buty dity nastiky nerozvyneni, nemovby vony e v zarodku?
Zvyajno, oce joho dytyna ne zapusty Stanciju Pryjomu v robotu. Intelekt i mjazy v
nioho taki slabki j malokerovani, o odnym iz trioch sposobiv, namienych Hanom, vid nych
ne matyme puttia.
o robyty? Marno spodivatysia na te, o vdassia pryvesty v ruch jaku masu, zoseredyvy svij vplyv na predmetno-prostorovi centry mozku. A o jak podijaty nepriamo na
mozok dorosloji istoty i erez neji? Priama zyna dija bude mizerna, vona spryyny rozklad
molekul adenozyntryfosfatu i acetylcholinu. Oto istota dijatyme na vlasnyj rozsud.
Roj bulo zavahavsia, pobojujuysia, o z toho zadumu nioho doladnoho ne vyjde, potim lajnuv sebe za bojahuztvo. I e raz uvijov u najblyyj intelekt, kotryj, jak vyjavylosia,
naleav samyci jichnioji porody i perebuvav u stani zahamovanosti. Podibne vin ue sposterih i v inych. Nioho dyvnoho. Taki prymityvni intelekty as vid asu maju potrebuvaty perepoynku.
Vyvajuy mozok samyci, Roj perebrav usi dilianky, jaki mohly b zreaguvaty na podraznennia. Vybrav odnu i piddav jiji rizkij diji. Maje vodnoas rizni dilianky svidomosti oyly,
spryjmajuy potik navkolynioji informaciji, i rive myslennia strimko zris.
Hodysia!
Odnak cioho malo. Ce e ne sponuka do konkretnoji diji, a lye ypok. Roj nedoladno
zavovtuzyvsia, bo joho zapolonyly vyklykani nym e samym syni pouttia ne do sebe, zvyajno, a do dvijnyka. Vony buly taki prosti, nezrili j neprychovano nini, o vin brydlyvo pospiyv vid nych vidkaraskatysia.
e odyn rozum spriamuvav svoju uvahu na dytynu. Jakby Roj buv prysutnij tut sam
soboju abo jakby joho biloginyj chaziajin ne buv takoju neminoju nikemoju, vin by ve
rvav i metav z vidaju!
O sviati peery! Neve ci nedoumky ne dadu zoseredytysia, ob dokonaty svoju
spravu?
Vin zatiato vpjavsia v druhyj mozok, aktyvizujuy boliovi centry, i tym vidvadyv joho
he.
udovo. Ve pevnyj uspich, a ne prosto nevyznaena stymuliacija. Ade vdalosia oystyty
najblye otoennia vid zajvoho rozumovoho derela.
Vin povernuvsia do Technika, o upravliav litanym aparatom. Treba bulo zjasuvaty
podrobyci odo poverchni, nad jakoju vony ruchalysia.
o? Vnyzu voda? Roj vydko analizuvav dani.
Voda! I dali te voda!
Kri pradavni Stupeni do nioho dijov sens nazvy okean. Vona oyla, cia drevnia nazva, jaku peredavaly z pokolinnia v pokolinnia. Chto b mih podumaty, o moe buty taka syla
vody!
Ale koly ce okean, todi jasno j te, o oznaav koly ostriv. Roj uve napruyvsia,
doukujuy vidomostej z geograji. Okean buv usijanyj ciatkamy suchodolu, ale treba bulo
utonyty

Raptom vin zakliak z podyvu: dytyna stalo ruchatysia erez prostir samycia prytysla
joho do svoho tila.
erez dytia usia povi jiji pouttiv zachlesnula nezachyenyj plyn Rojevych dumok.
Roja a niby dro projniav vin hydlyvo vidsachnuvsia. Aby pozbutysia navjazlyvych
nykych emocij, vin naposiv oduchu na boliovi klityny dytiaoho mozku.
I perestaravsia. Mozok zasvidyv rozsijani boli, i vraz maje vsi dosiani dlia spostereennia intelekty dovkola zreaguvaly na spryyneni dvijnykom kolyvannia atmosfery.
Z dosady Roj sprobuvav zatamuvaty bi, ale tiky vyklykav e syniyj napad.
erez rozjatrenyj, ohornenyj imlystoju pelenoju rozum recypijenta vin steyv za chodom
dumok Technika, ob ne vypav z polia uvahy i ne urvavsia cinnyj zvjazok.
Vin trochy ocholov i zmirkuvav, o same zaraz najkraa nahoda dijaty. V zapasi lyalosia chvylyn dvadcia. e bude ne odyn ans, ale takoho spryjatlyvoho navriad y doekajesia. I vse-taky Roj ne zvayvsia na sprobu skeruvaty diji inoji istoty, poky v stryvoenomu
myslenni poserednyka panuvav nejmovirnyj rozhardija.
Vin znovu zamknuvsia, zahlybyvsia v sebe, pidtrymujuy tiky slabkyj zvjazok iz spynnomozkovymy klitynamy, vyikuvav.
Splyvlo kika chvylyn, i malo-pomalu vin poav vidnovliuvaty kontro, rozyriujuy zonu
zvjazku.
Zalyalosia pja chvylyn. Roj vybrav objekt.

7
Zdajesia, jomu trochy krae, bidnekomu, zauvayla stiuardesa.
Vin nikoly tak ne povodyvsia, kri sliozy zapevniala Laura. Rozumijete, nikoly.
Lybo, zakololo v yvotyku.
Pani Ellis prypustyla ine:
Vereduje, bo nadmiru zakutanyj.
Moe, j tak, pohodylasia stiuardesa. U saloni due teplo.
Laura rozvynula kovdru i pidkotyla dovhu soroeku, aby vydno bulo, jak zdijmajesia
opukle roeve puzce. Volter use e pchykav.
Davajte-no ja dopomou vam perepovyty, zaproponuvala stiuardesa. Vin he
mokryj.
Due prou, zrobi taku lasku.
Maje vsi susidy po salonu, o buly pozryvalysia zi svojich mis, znovu posidaly. Pasayry, o sydily pooda, perestaly vytiahuvaty yji.
Pan Ellis zalyyvsia u prochodi razom z druynoju. Na pidlozi vin o zaprymityv.
A hliate-no siudy!
Laura z stiuardesoju buly zaklopotani peliukamy i ne pouly, a pani Ellis ne zvernula
uvahy na olovika prosto erez te, o v neji bulo tak zavedeno.
Pan Ellis davno zvyk do takoho stavlennia, i vyhuk joho men za vse pryznaavsia
druyni. Nachylyvy, vin poav posuvaty do sebe z-pid krisla koroboku.
Pani Ellis nevdovoleno zyrknula dodolu:
Ach, boe mij, Dorde, ne tiahny reej z uoho bagau. Sia! Ty zavaaje.
Znijakovilyj, pan Ellis vyprostavsia.
Laura pidniala oi, vse e ervoni j volohi:
To ne moje. Ja navi ne znala, o pid sydinniam o je.
Stiuardesa te vidirvala pohliad vid nemovliaty, o dosi skimlylo, i spytala:
o tam?
Pan Ellis znyzav pleyma:
Jaka koroboka.
Joho druyna ne vhavala:

 Nu a tobi jake dilo do neji, hospody?!

Pan Ellis rozmirkovuvav, jak by vypravdatysia. Vin i sam ne znav, nao jomu zdalasia
ta koroboka.
Ta ja prosto podyvytysia, o vono take.
Stiuardesa spovyla nemovlia.
Ot i hotovo. Lialeka suchisika i, bute pevni, za chvylynu bude tak veselytysia, o
vy zdyvujetesia. Pravda, pustunyku?
Ale pustunyk ne perestavav riumaty. I vidvernuv nosa vid pliaeky, jaku jomu znovu
pidsunuly.
Dajte-no, ja trochy pidihriju. Stiuardesa vziala moloko i pila do sebe.
Pan Ellis nareti zvayvsia. Riuym ruchom pidniav koroboku j poklav jiji na byce
krisla tak, ob ne vpala. Na nasuplenu druynu vin navi ne pozyrnuv. Pojasnyv:
Nioho takoho lychoho ja ne yniu. Prosto sobi rozhliadaju. Cikavo, jak-ne-jak, z oho
cia tuka vyhotovlena.
Vin postukav po nij kistokamy paciv. Nichto iz pasayriv po susidstvu ne zvertav ani
najmenoji uvahy ni na pana Ellisa, ni na koroboku. Nemovby o vidkliuylo v nych usiakyj
interes do joho znachidky. Navi pani Ellis, balakajuy z Lauroju, bajdue vidvernulasia vid
olovika.
Pan Ellis perevernuv koroboku i znajov otvir, kudy jakraz mih by uvijty pale. Vin
zdohaduvavsia, o de musy buty otvir, choa j ne zmih by pojasnyty, omu jomu korty
sovaty pale u neznajomyj predmet.
Obereno poliz tudy. Namacav useredyni znadlyvu knopku. Natysnuv.
Koroboka zadryala, vyletila jomu z ruk i pronyzala byce krisla.
Pan Ellis e vstyh pomityty, jak vona projla kri pidlohu, nitrochy jiji ne pokodyvy,
i vse. Povoli vin vytiah pered sebe ruky i hlianuv na doloni. Dali opustyvsia na kolina i
pomacav pidlohu.
Stiuardesa, o povernulasia z pliaekoju, emno pocikavylasia:
Vy o zahubyly?
Pani Ellis serdyto blymnula na olovika:
oho ty tam povzaje, Dorde?
Toj pidvivsia. Rozhubleno probekotiv:
Koroboka Vyslyznula, upala
Jaka koroboka? zdyvuvalasia stiuardesa.
Mona pliaeku? poprosyla Laura. Zatych mij malyj.
Volter, yroko rozziavyvy rota, upijmav hubamy sosku i, puskajuy buky, stav adibno
kovtaty moloko.
Laura zasiajala vid radosti:
Schoe, mynulosia.
Vona podiakuvala za ujnis stiuardesi j pani Ellis.
A samij ne virysia. Niby chto dytia buv pidminyv.
Use bude harazd, zaspokojuvala pani Ellis. To, lybo, napad povitrianoji chvoroby Ty nareti siade, Dorde?
Stiuardesa vsmichnulasia:
Poklyte mene, jak bude treba.
Laura e raz podiakuvala.
Koroboka poav buv mymryty pan Ellis i zapnuvsia.
Jaka koroboka? Vin ne mih pryhadaty nijakoji koroboky.
A vtim, odna osoba na bortu litaka steyla za tym, jak ornyj kubyk, prochodiay kri
molekuly gaziv, tono dotrymuvav parabolinoji trajektoriji padinnia, o jiji ne zbyvaly ni
viter, ni inis atmosfery.
Kubyk letiv u krychitne jabluko velyeznoji mieni na koralovyj ostrive v okeani.

Koly u vijnu tut bula zlitno-posadona smuha i kazarmy. Z asom kazarmy poobvaliuvalysia,
smuha maje ezla, atol znovu peretvoryvsia na pustku.
Kubyk vluyv u kronu pirastoji pamy. odna vi ne zdryhnulasia. Vin projov kri
stovbur i poverchniu koralovoji tovi. Pirnuv u planetu zovsim nepomitno ne zdijniavy j
chmarky kuriavy.
Na hlybyni dvadciaty futiv vid poverchni kubyk zneruchomiv, zepyvy iz atomamy porody i anitrochy ne vtratyvy pry ciomu svojeji formy.
Oto j use. Nastala ni, potim de. Periyly doi, duly vitry, chvyli Tychoho okeanu bilo
pinylysia, rozbyvajuy ob bilyj koralovyj bereh. Nioho vartoho uvahy ne stalosia.
Nioho j ne stanesia e desia rokiv.

8
My vsich opovistyly, skazav Han, o tvoja misija projla uspino. Teper tobi b
treba vidpoyty.
Vidpoyvaty? Teper? Koly v mene stiky vidomostej? Krasno diakuju, ne treba. Pislia
takoho zavelyka vticha.
Dovelosia pomoroyty? Dobuvaty informaciju bez priamoho rozumovoho zvjazku?
Tak, korotko pidtverdyv Roj.
Han z delikatnosti vtrymavsia vid baannia proslidkuvaty za chodom Rojevoji dumky.
Natomis pocikavyvsia:
A o na poverchni?
Suyj ach. Te, o u hlyboku davnynu nazyvaly Soncem, ne o ine, jak nesterpno blyskua pliama nad holovoju. Oevydno, vono je derelom svitla, intensyvnis jakoho
as vid asu zminiujesia. Zvidsy majemo de i ni. Do toho neperedbauvani zminy
jaskravosti.
y ne vynoju tomu chmary?
Pry omu tut chmary?
A zhadaj pradavnij vyraz: Chmary zakryly Sonce
Chiba? o , cilkom pravdopodibno.
o tam e je?
Zaraz rozberemosia. o take okean i ostriv, ja ve pojasnyv. Zlyva javliaje
soboju nasyennia atmosfery volohoju, o riasno lety zhory dodolu krapliamy. Viter ce
ruch velyeznych povitrianych mas. Hrim y to stychijnyj statynyj rozriad v atmosferi,
y to synyj hurkit vid nioho. Hrad ce kryha, o padaje na poverchniu.
Kazna-o. Zvidky moe padaty kryha? Jak? omu?
Ne maju ani najmenoho ujavlennia. Tam use minlyve. To viter dme, to zovsim tycho.
Na odnych diliankach poverchni zavdy cholodno, na inych zavdy teplo, a je j taki, de to
stua, to speka.
udasija, ta j hodi. Moe, ty o ne tak zrozumiv u dumkach uynciv?
Ni, tut sumniviv nema. Vse bulo cilkom jasno. I asu, ob prozonduvaty jichni chymerni umy, ja mav udosta. Bie navi, ni treba.
I znovu joho dumky zvernuly na osobyste.
udova informacija, skazav Han. Mene zavdy nepokojila naa schynis idealizuvaty tak zvanyj Zolotyj Vik naych davnich prauriv. Ja viduvav, o bahato chto sered
nas poryvatymesia rozpoaty nove yttia na poverchni.
Ni v jakomu razi! spalachnuv Roj.
Ne sumnivajusia. Navriad y navi najvytryvalii z nas navaasia pobuty cho de u
seredovyi, jake tak achlyvo j neperedbaeno zminiujesia. Opysani toboju vitry, zlyvy,
zminy dnia j noi kryju u sobi neabyjaku nebezpeku. Hanovi dumky ne prychovuvaly joho
vdovolennia. Zavtra ponemo proces peremiennia. A jak prybudemo na ostriv Ty

peven, o vin nezaselenyj?

Absoliutno nezaselenyj. Do rei, jedynyj takoho typu z usich ostroviv, nad jakymy
prolitav aparat. Technik dav dokladni vidomosti.
Prekrasno. Nehajno vimemosia za robotu. Osvojennia potrebuvatyme praci ne odnoho pokolinnia, ta, vreti-ret, Roju, my ytymemo na Hlybyni novoho, teploho svitu, v rozkinych peerach z kontroliovanym seredovyem, jake spryjatyme vdoskonalenniu vsich haluzej nauky i kutury.
I unykatymemo bu-jakych kontaktiv z istotamy na poverchni, dodav Roj.
Ni, omu ? Choa vony j prymityvni, ale mou staty nam u pryhodi, jak tiky my
zbudujemo bazu. Istoty, zdatni stvoriuvaty litani prystroji, ne taki ve beznadijni.
Ne v tim ri, efe. Ce orstoki j vojovnyi dykuny. Vony ladni napasty z bu-jakoho
pryvodu. A tomu
Han perebyv:
Mene tryvoy tvoja chvoroblyva pomyslyvis odo uynciv. Ty o prychovuje.
Ja te speru hadav, o vid nych nam bude korys. o nam prynajmni vdassia jich
strymuvaty, koly vony ne vyjavlia vzajemnoji dobrozylyvosti. Ta ja na prevelyku sylu zmusyv
odnoho z nych natysnuty knopku vseredyni kuba. Pryroda intelektu v nych zovsim ina.
V omu vidminnis?
U samij suti, vyznayty jaku neprosto. Navedu krae pryklad. Ja potrapyv u rozum
dytyny. Kamer vyzrivannia u nych nemaje. Za dimy dohliadaju okremi osoby. Istota, o
opikuvalasia mojim recypijentom
Nu-nu.
Vona (a ce bula samycia) viduvala do nioho jaku osoblyvu prychynis, vyrizniajuy
joho z-pomi inych leniv hromady. Zdajesia, meni vdalosia vlovyty o na zrazok pouttia,
o isnuje mi kolegamy abo druziamy, ale vono nabahato synie j nestrymnie.
o , ne majuy rozumovoho zvjazku, vony, pevne, ne pidozrivaju, o take spravnie suspistvo. Zvidsy taki pervisni vzajemyny. y zhadanyj vypadok lye patologine vidchylennia vid normy?
Ni, vin typovyj. Samycia bula matirju dytyny.
Matirju? Oce tak tak!
Matirju z neobchidnosti. Dytia speru ylo v nij, tobto v neji vseredyni. Jajceklityna
zaplidniujesia v materynkij utrobi, dytyna tam rozvyvajesia j roste, a ve potim narodujesia na svit.
O sviati peery! ledve vyduyv iz sebe Han, joho a zamlojilo. U nych koen
rozpiznaje svoju dytynu. V konoji dytyny svij bako
Do toho joho bakivstvo vidomo vsim. Moho dvijnyka vezly, naskiky tono ja vstanovyv, za pja tysia my tiky zadlia toho, ob joho mih pobayty bako.
Nejmovirno!
y treba e ymo dovodyty, o vzajemorozuminnia nam ne dosiahty. Vidminnis
mi namy hlyboka j pryncypova.
Han buv takyj zasmuenyj, o plyn joho dumok a niby zavjav i pouch.
Kepka sprava. A ja spodivavsia
Na o, efe?
Na te, o vpere ytymu poru dva riznovydy rozumnych istot, jaki spivpraciuvatymu, dopomahajuy odyn odnomu. Ja hadav, o razom my rozvyvatymemosia i dosiahnemo
biych uspichiv, ani koen poodynci. Chaj navi technino vony vidstali ne vse vyriuje,
zretoju, technika. Ja hadav, o mohly b u nych deoho navytysia.
oho navytysia? ne vterpiv Roj. Jak upiznavaty bakiv i jak pryjateliuvaty z
vlasnymy dimy?
Ba ni, ni, pohodyvsia Han. Tvoja pravda. Nas nazavdy maje vidhorodyty hluchyj mur. Jim poverchnia, a nam Hlybyny. I ne inake.

Vychodiay z laboratoriji, Roj zustriv Vendu.

Dumky jiji vyraaly samu vtichu.
Ja rada, o ty povernuvsia.
Rojevi dumky te buly pryjemni. Jak dobre pidtrymuvaty priamyj rozumovyj zvjazok z
druhom!

Dord Plejten ne mih prychovaty sumu v holosi:

Zavtra pere travnia. Olimpida!
Dord perevernuvsia na yvit i erez spynku lika pyno hlianuv na tovarya po kimnati.
Neve vin ne viduvaje te same? Neve dumka pro Olimpidu ne vyklykaje u nioho nijakych
emocij?
Dord mav chudorliave oblyia, joho rysy e bie zahostrylysia maje za pivtora roku,
provedenych u Internati. I sam vin buv chudorliavyj, ta v joho synich oach horiv kolynij
nevhamovnyj voho, a rozpalyvistiu, z jakoju vin upjavsia v kovdru, Dord nahaduvav
zakovanoho zvira.
Tovary po kimnati na my zalyyv knyhu i vidreguliuvav jaskravis svitnoji stiny. Joho
zvaly Chejli Omejni, vin buv niherije. Zdavalosia, joho temno-brunatna kira j masyvni rysy
oblyia stvoreni dlia toho, ob vyraaty tiky spokij; zhadka pro Olimpidu joho ne schvyliuvala.
Ja znaju, Dorde, ozvavsia vin.
Dord bahato ym buv zobovjazanyj terpinniu j dobroti Chejli, dekoly vin potrebuvav
jich, ta navi dobrota j terpinnia mou staty kistkoju v horli. Chiba mona zaraz sydity, nae
toj idol, vyriblenyj z jakoho temnoho dereva?
Dord podumav, y ne stane vin sam takym erez desia rokiv yttia otut, i z oburenniam vidkynuv ciu dumku.
Zdajesia, ty zabuv, o oznaaje trave!
Ja dobre pamjataju, o oznaaje cej misia, vidpoviv Chejli. Nioho ne oznaaje! To ty zabuv, a ne ja. Trave nioho ne oznaaje dlia tebe, Dorda Plejtena I dlia mene,
Chejli Omejni, neholosno dodav vin.
Teper na Zemliu po novych specilistiv zlitajusia kosmini korabli. Do ervnia tysiai
j tysiai jich iz mijonamy olovikiv ta inok vidletia do inych svitiv i vse ce nioho ne
vay? zapytav Dord.
Niohisiko. o ty vid mene choe?
Bezzvuno voruay hubamy, Omejni poav vodyty pacem po riadkach knyky: pevno,
jomu trapylosia vake misce.
Dord movky steyv za nym. Do bisa! podumav vin. Zakryy, zaverey! Choa
b na ce ty zdatnyj? Vdar mene, nu zroby o-nebu!
Tiky b ne lyatysia na samoti zi svojim hnivom! Tiky b iz kymo podilytysia oburenniam, vychliupnuty joho, ne viduvaty samotnosti cioho vmyrannia povinoju smertiu!
U ti peri tyni, koly navkolynie vbaalosia jomu tisnoju obolonkoju, zitkanoju z jakoho mianoho svitla ta nevyraznych zvukiv, todi bulo krae. A potim zjavyvsia Omejni, i
tovarystvo niherijcia povernulo joho do yttia, jake ne varte bulo toho.
Omejni! Vin staryj! Jomu ve ne men jak trydcia. Neve ja budu takym u trydcia?
podumav Dord. Neve stanu takym erez jakycho dvanadcia rokiv?
I vid toho o zliakavsia nemynuosti, vin zakryav na Omejni:
Ky ytaty otu iditku knyku!
Omejni perehornuv storinku, proytav e kika sliv i pidviv holovu z apkoju orstkoho
volossia.
o?
Jaka korys vid toho ytannia?

9 Ukrajinkyj pereklad. A.Ja.Mynko, 1990.

Dord riue nablyzyvsia do Omejni, prezyrlyvo chmyknuv i zi slovamy znovu elektronika vybyv knyku z ruk niherijcia.
Omejni nekvaplyvo pidvivsia i pidniav knyhu. Bez bu-jakoho rozdratuvannia vin rozhladyv storinku.
Vvaaj, o ja zadovoniaju svoju cikavis, skazav Chejli. o zrozumiju siohodni, a zavtra, moe, zrozumiju trochy bie. Neabyjaka, ta peremoha.
Peremoha. Jaka tam peremoha? Neve ce vse, o tobi potribno vid yttia? Do istdesiaty pjaty rokiv nabuty ver tych zna, o maje dyplomovanyj inener-elektronnyk.
A moe, j do trydciaty pjaty.
I komu ty bude potriben? Chto tebe vime? Kudy ty pide?
Nikomu. Nichto. Nikudy. Ja zalyusia tut i ytatymu ini knyky.
I cioho tobi dosy? Hovory! Ty zatiah mene na zaniattia. Ty prymusyv mene ytaty i
zauuvaty. Navio? Ce mene a nijak ne vlatovuje.
A o harnoho u tomu, o ty vidmovliajesia vid zadovolennia?
Ja vyriyv pokinyty z cym farsom. Ja zrobliu te, o zbyravsia zrobyty z samoho poatku, e do toho, jak ty pryspav mene. Ja prymuu jich prymuu
Omejni vidklav knyku, a koly Dord na pivslovi zamovk, zapytav:
Prymusy?
Prymuu vypravyty nespravedlyvis. Tut zmova. Ja doberusia do toho Antonelli j
zmuu joho ziznatysia, o vin vin
Omejni pochytav holovoju.
Konyj, chto potrapliaje siudy, tverdy, o stalasia pomylka. Ja dumav toj perid
u tebe mynuv.
Ne nazyvaj ce peridom, rozliutyvsia Dord, u mojemu vypadku spravdi prypustylysia pomylky. Ja kazav tobi
Zhoden, kazav, ale v hlybyni dui ty udovo rozumije, o nijakoji pomylky ne stalosia.
y ne tomu take kojisia, o nichto nikoly ne pryznajesia? Neve ty hadaje, o
chto z nych dobrovino vyznaje skoju pomylku?.. Odnak ja zmuu jich vyznaty.
U tomu, o kojilosia z Dordem, buv vynen trave, misia Olimpidy. Ce vin rozjatryv
kolyniu liu, i Dord nioho ne mih z soboju vdijaty. Ta j ne chotiv ade jomu zahrouvala
nebezpeka vse zabuty.
Ja zbyravsia staty programistom obysliuvanych mayn, i ja spravdi mou nym buty,
cho by o vony tam kazaly, posylajuy na doslidennia. Dord udaryv kulakom po matracu. Vony ne maju raciji. I ne mou jiji maty.
V analizach pomylok ne buvaje.
Vychody, buvaju. Ty ne sumnivajesia v mojich zdibnostiach?
Zdibnosti tut ni do oho. Chiba tobi pro ce ne kazaly? omu ty nijak ne moe utiamyty?
Dord vidsunuvsia vid Chejli, lih na spynu j pochmuro vtupyv u steliu.
A kym ty chotiv staty, Chejli?
U mene ne bulo pevnych planiv. Mabu, fach hidroponista mene cilkom ulatuvav by.
Hadav, o zmih by?
Ja ne buv peven.
Ranie Dord nikoly ne rozpytuvav Omejni pro joho yttia. Dyvo, ta j hodi: v inych
mekanciv Internatu, vyjavliajesia, te buly svoji prahnennia ta spodivannia. Cia dumka zdalasia dyvnoju. y ba, hidroponist.
A ty spodivavsia potrapyty siudy?
Ni, ale ja vse odno tut.
I ce tebe vlatovuje. Ty spravdi vsim zadovolenyj. Ty aslyvyj. Tobi vse podobajesia.
I tobi nikudy bie ne choesia.

Omejni nepospichom pidvivsia i poav akuratno rozbyraty posti.

Dorde, ty nevypravnyj. Muy sebe, bo ne choe vyznavaty oevydnych faktiv.
Dorde, ty perebuvaje v zakladi, o nazyvajesia Internatom, ale ja nikoly e ne uv, ob
ty vymovliav joho nazvu povnistiu. To zroby ce zaraz. Nu bo, Dorde, zroby! A potim liahaj
u liko j prospy.
Dord skrehotnuv zubamy i vyyryvsia.
Ni! prochrypiv vin.
Todi ce zrobliu ja, skazav Omejni j, karbujuy koen sklad, vymovyv nazvu povnistiu.
Dordevi stalo soromno j hirko. Vin vidvernuvsia.
U visimnadcia rokiv Dord Plejten tverdo znav, o stane dyplomovanym programistom; vin prahnuv cioho, vidkoly pamjatav sebe. Chto iz joho druziv vybrav kosmonavtyku,
chto cholodynu techniku, organizaciju transportuvannia, a to j administratyvnu dijanis.
Ta u svojemu vybori Dord ne vahavsia.
I tak samo palko, jak reta, vin dovodyv perevahy obranoho fachu, a om by j ni? Poperedu jich usich ekav de Osvity velyka podija v ytti konoho. Vin nablyavsia nemynue,
zhidno z kalendarem. Pere lystopada toho roku, koly vypovnysia visimnadcia.
Pryrodno, o koly de Osvity mynav, usich zachopliuvaly ini problemy: velysia dyskusiji na rizni fachovi temy, chto vychvaliav svoju druynu ta ditej, obhovoriuvalysia ansy
uliublenoji kosmobonoji komandy abo pryhaduvalasia Olimpida. Ta pered samym dnem
Osvity vsi hovoryly tiky pro de Osvity.
ym choe zajniatysia? Hadaje, u tebe vyjde? Niohisiko u tebe ne vyjde. Perehlia
informacijni lystky kvotu skorotyly! A ot lohistyka Abo: A ot hipermechanika, A
ot zvjazok y A ot gravitologija
Gravitologija bula todi najmodniym fachom. Za kika rokiv do toho jak Dordevi vypovnylosia visimnadcia, zjavyvsia gravitacijnyj dvyhun, i vsi tiky j hovoryly pro gravitologiju.
Bu-jakyj svit u radisi desiaty svitlovych rokiv, poynajuy vid zirky-karlyka, viddav by
due bahato, ob zapopasty choa b jakoho dyplomovanoho inenera-gravitologa.
Ale gravitologija Dorda nikoly ne turbuvala. Tak, zvyajno, ti svity viddadu use, o
mou, za gravitologa. Ta vin znav i pro te, o stalosia v inych, tiky-no vynyklych haluziach
techniky. Nehajno ponesia racinalizacija i sproennia. oroku zjavliatymusia novi modeli, novi typy gravitacijnych dvyhuniv, novi pryncypy. A potim gravitology vsi ci uliublenci
doli odnoho udovoho dnia opyniasia pozadu, jich zastuplia novi specilisty, jaki zdobuly
osvitu piznie, i dovedesia aslyvykam zajniatysia nekvalikovanoju robotoju y podatysia na jaku daleku, vidstalu u rozvytku planetu.
A popyt na programistiv zalyavsia nezminnyj z roku v rik, iz stolittia v stolittia. Nikoly
ne siahajuy piku populiarnosti na biri, vin neuchyno zrostav u zvjazku z osvojenniam novych svitiv ta vdoskonalenniam starych.
Tema vyboru fachu zavdy bula predmetom supereok mi Dordem i korotunom Trevilinom. Jak usi najyrii druzi, vony sperealysia do nestiamy, vsiliako pidsydujuy odyn
odnoho, i zretoju koen zalyavsia pry svojemu.
Ri u tim, o Treviliniv bako, dyplomovanyj metalurg, svoho asu praciuvav na odnij
z dalekych planet. Did joho te buv dyplomovanym metalurgom. Pryrodno, o sam korotun,
ne vahajuy, obrav sobi cej fach. Trevilin vvaav, o jichnia simja volodije maje nezaperenym pravom na profesiju metalurga. Vin buv cilkovyto perekonanyj, o reta fachiv ne
due-to j respektabeni.
Metal bude zavdy, zajavyv vin. Koly stvoriuje splav z potribnymy vlastyvostiamy i sposterihaje, jak budujesia joho krystalina reitka, ty bay plody svojeji praci. A o
programist? Cilyj de za svojim kodivnym prystrojem, napychaje informacijeju jaku bezhluzdu elektronnu maynu zavdovky z myliu
Dord ue v istnadcia rokiv vyrizniavsia praktynistiu.

 Mi inym, spokijno hovoryv vin, razom z toboju vypuskatymesia e mijon

metalurgiv.
Bo ce udovyj fach. Najkrayj.
Ale ty zahubysia mi nymy, Korotune, i, moe, plentatymesia u chvosti. Kona
planeta spromona zabezpeyty sebe potribnymy metalurgamy, a popyt na udoskonaleni modeli ne takyj ve j velykyj, ta j potrebuju jich zdebioho mali planety. Ty znaje, jakyj vidsotok vid zahanoho vypusku dyplomovanych metalurgiv distaje pryznaennia na planety
klasu A. Ja cikavyvsia. Vsioho 13,3 vidsotka. A ce oznaaje, o sim iz vomy potrapliaju na
jaku tretioriadnu planetu, de, u kraomu razi, je vodohin. I vzahali moe zasisty na Zemli,
takych 2,3 vidsotka.
Ne bau v ciomu nioho hanebnoho, z vyklykom u holosi zajavyv Trevilin. Zemli te potribni fachivci. I gramotni.
Joho did buv zemnym metalurgom. Trevilin nedbalo proviv pacem po e bezvusij
hubi.
Dord znav pro Trevilinovoho dida j, pamjatajuy, o joho predky tak samo praciuvaly na Zemli, ne stav kepkuvaty, a navpaky, dyplomatyno pohodyvsia:
Tut, bezumovno, nemaje nioho hanebnoho. Zvyajno, nioho. Ta vse potrapyty na
planetu klasu A spravdi udovo, chiba ni? Teper vimimo programista. Tiky na planetach
klasu A je taki obysliuvani mayny, dlia jakych potribni vysokokvalikovani programisty, i
tomu tiky ci planety beru jich. Ta j oti striky programuvannia praciuvaty z nymy moe
daleko ne konyj. Planety klasu A potrebuju bie programistiv, ni mou daty sami. Ce bo
ysta statystyka. Sered mijona liudej, skaimo, vyjavliajesia odyn peroriadnyj programist. I
jako na planeti yve desia mijoniv, a jim potribno dvadcia programistiv, vony musia zvertatysia do Zemli, ob otrymaty vid pjaty do pjatnadciaty fachivciv. Sluno? A znaje, skiky
dyplomovanych programistiv beru na ci planety? Ja skau tobi vsich do odnoho! Jako
ty programist, to ty ve tam. Otak-to, ser.
Trevilin nasupyvsia.
Jako tiky odyn z mijona staje programistom, to omu ty takyj pevnyj, o vin vyjde
z tebe?
Vyjde, ot pobay, strymano vidpoviv Dord.
Vin nikoly ne osmilyvsia b rozpovisty ni Trevilinovi, ni navi svojim bakam, o same
roby, i omu takyj pevnyj u sobi. Chlope buv spokijnyj za svoje majbutnie (zhodom, u dni
beznadiji ta vidaju cej spohad buv najboliuiyj). Dordeva pevnis u sobi bula ne men
nepochytna, ni vomyrinoji dytyny pered dnem ytannia, o vidbuvavsia bahato rokiv ranie vid dnia Osvity.
Zvyajno, de ytannia ne porivniaty z dnem Osvity. Po-pere, dytiae spryjniattia
osoblyve. Vomyrina dytyna lehko zvykaje do najdyvovyniych javy. I te, o vora vona
e ne vmila ytaty, a siohodni ve vmije, zdajesia jij ymo cilkom pryrodnym, jak soniane
prominnia, napryklad.
A po-druhe, vid cioho dnia zalealo ne tak ve j bahato. Pislia nioho ne bulo natovpu
verbuvanykiv, ne tovchalysia pered spyskamy, neterpliae duy, koly oholosia naslidky
Olimpidy. Pislia dnia ytannia dity e desia rokiv yvu na perenaselenij Zemli svojim nedyferencijovanym yttiam; vony povertajusia v rodyny, ale ve vmiju ytaty.
I piznie, hotujuy do dnia Osvity, Dord maje ne pamjatav podroby toho, o vidbuvalosia z nym u de ytannia, desia rokiv tomu.
Pamjatalosia tiky, o de buv chmarnyj. Nakrapav veresnevyj doyk. (De ytannia
u veresni; de Osvity v lystopadi; Olimpida u travni. Na ciu temu navi skladaly dytiai
viryky).
Dord odiahavsia pry stinnomu svitli. Baky joho chvyliuvalysia znano bie za nioho.
Plejten-staryj buv dyplomovanyj trubouklada i, praciujuy na Zemli, zavdy cioho soro-

myvsia, choa dlia vsich bulo oevydno, o bia astyna konoho pokolinnia nemynue povynna zalyytysia na ridnij planeti.
Zemlia potrebuvala fermeriv, achtariv i navi ineneriv. A dlia roboty na inych planetach potribni buly najostannii vypusky vysokokvalikovanych fachivciv, z vomy mijardiv
zemnoho naselennia u svity orino vidriadalosia vsioho kika mijoniv liudej. Pryrodno, ne
koen zemlianyn mih potrapyty do jichnioho ysla.
Odnak koen spodivavsia, o komu iz joho ditej vypade praciuvaty na inij planeti, i
Dordiv bako, zvyajno, ne buv vyniatok. Vin bayv, jak i vsi dovkola, o Dord maje neabyjaki zdibnosti j kmitlyvyj rozum. A ce bezumovno pevnyj znak, o joho ekaje blyskue
majbutnie, tym bie, o vin jedyna dytyna v simji. Jako Dord ne potrapy na inu planetu, to joho bakam dovedesia pokladaty vsi svoji spodivannia na onukiv. A koly vony e
budu?!
Sam po sobi de ytannia, lybo, malo o oznaav, ta vodnoraz tiky vin mih vyjavyty
bodaj o do nastannia toho druhoho znamennoho dnia. Koly dity povernulysia dodomu, vsi
baky Zemli vsluchalysia v jichnie ytannia, prahnuy vidnajty jaku osoblyvu lehkis ytannia, ob vytlumayty jiji jak aslyve znamennia. Le ne v konij rodyni pidrostala taka bahatoobiciajua dytyna, na jaku vid dnia ytannia pokladalysia velyki nadiji tiky tomu, o
vona lehko dolala tryskladovi slova.
Dord pidsvidomo viduvav, omu tak schvyliuvalysia joho baky, i toho udovoho
ranku dytiae serce ochopyv nespokij. Vin bojavsia, o vyraz nadiji na bakovim oblyi moe
zhasnuty, koly vin, Dord, povernesia dodomu i pokae, jak navyvsia ytaty.
Dity zibralysia u prostorij zali mikoho budynku Osvity. Cioho misiacia v usich kutokach Zemli v mijonach takych samych budynkiv zibralysia taki sami grupy ditej. Siri stiny
zaly ta napruennia ditej, o nijakovily u nezvynomu sviatkovomu odiazi, vplynuly na
Dorda hnitiue.
Vin instynktyvno povivsia tak, jak usi. Vidukav nevelyku grupu chlopciv, o yly z
nym na odnomu poversi, i pryjednavsia do nych.
Trevilin, jakyj mekav poru, buv e po-dytiaomu kumatyj. Vid malekych bakiv i
nehustych rudych vusiv, o vyrostu u nioho, tiky-no dozvoly pryroda, joho vidokremliuvalo
bahato rokiv. Vin (dlia nioho Dord ie buv Dordi) huknuv:
Aha! Zliakavsia!
Anitrochy, zapereyv Dord i yro dodav: A tato z mamoju poklaly na mojij
tumboci drukovanyj tekst, povernusia dodomu proytaju vse do ostannioho slivcia. (V tu
my najbiych strada zavdavaly joho vlasni ruky: vin ne znav, kudy jich podity. Jomu
suvoro nakazaly ne uchaty holovy, ne terty vuch, ne dovbatysia v nosi j ne pchaty ruky do
kye. o jomu bulo z nymy robyty!)
Trevilin spokijno zaklav ruky do kye i oholosyv:
A mij bako zovsim ne chvyliujesia.
Trevilin-staryj maje sim rokiv buv za metalurga na Diporiji, o omu, vyjovy na
pensiju i povernuvy na Zemliu, vin mav vyyj socinyj status za svojich susidiv.
Vzahali povernennia na Zemliu ne zaochouvalosia erez jiji perenaselennia, ale dekomu astylo povernutysia. Nasampered, yttia na Zemli bulo deeve, i pensija mizerna v
umovach Diporiji tut mala solidnyj vyhliad. Krim toho, dekomu nadto pryjemno chyzuvatysia svojimy uspichamy same pered davnimy druziamy, a ne pered retoju svitu.
Svoje povernennia Trevilin-staryj obgruntovuvav e j inym: jakby vin zalyyvsia na
Diporiji, to dovelosia b tam zalyytysia i joho ditiam, a ce, svojeju erhoju, ne davalo b jim
ansiv zhodom potrapyty v ini svity, navi u Noviju, bo Diporija mala zvjazok tiky z Zemleju.
Korotun Trevilin rano usvidomyv ciu istynu. e do dnia ytannia vin ue buv perekonanyj, o vreti-ret ytyme na Noviji, i v rozmovach zavdy hovoryv pro ce.
Dord, pryhnienyj majbutnioju velyiu Trevilina i dumkoju pro vlasnu nikemnis,
nehajno, zachyajuy, perejov u nastup:

 Mij tato te ne chvyliujesia. Prosto choe pouty, jak ja ytaju, i znaje, o ytatymu
ja dobre. A tvij bako, najpevni, ne choe tebe sluchaty, bo znaje, o nioho v tebe ne vyjde.
Ba, vyjde! A ytannia ce puste. Na Noviji ja najmu liudej, jaki meni ytatymu.
Tomu o ty sam ytaty ne navysia! Bo ty bovdur!
A jak ja todi potrapliu na Noviju?
I Dord, ukraj rozliuenyj, perekreslyv use:
A chto tobi skazav, o ty potrapy na Noviju? Byjmosia ob zaklad, o ty nikudy ne
pojide!
Korotun Trevilin poervoniv:
Ta vse truboukladaem, jak tvij tatoko, ja ne budu!
Zabery svoji slova nazad, durniu!
Sam zabyraj!
Vony stojaly lycem do lycia. Pravdu kauy, jim zovsim ne chotilosia bytysia, ta v ciomu
uomu prymienni vony prahnuly jako rozvijatysia, vdatysia do oho zvynoho, ob viduty sebe u svojij tarilci. Dord ue buv hotovyj. Vin stysnuv kulaky i stav u bokserku
stijku, vyriyvy u takyj sposib problemu z rukamy. Ini dity zbudeno obstupyly jich. Lementovi poklav kraj inoyj holos, o prolunav u zali, pidsylenyj hunomovcem. Zapanuvala povna tya. Dord opustyv ruky i zabuv pro Trevilina.
Dity, movyv holos, zaraz budemo nazyvaty vai prizvya. Chto pouje svoje,
povynen odrazu pidijty do koho iz liudej, o ekaju bilia stiny. Vy bayte jich? Vony vdiahneni v ervone, jich lehko najty. Divata pidu pravoru, chlopci livoru. A teper podyvisia,
chto v ervonomu stoji do vas najblye
Dord zrazu pobayv svoju liudynu i poav oikuvaty. Joho ochopylo chvyliuvannia:
vin e ne znav tajemnyci alfavitu.
Natovp ditej ridav, strumkamy roztikajuy do liudej u ervonomu.
Koly vreti nazvaly joho imja Dord Plejten, vin viduv velyeznu polehkis i vodnoas nejmovirnu radis: joho ve vyklykaly, a korotuna Trevilina e ni.
Jduy, Dord kynuv jomu erez plee:
Aha, Korotune, moe, ty jim zovsim ne potribnyj.
Odnak pidnesenyj nastrij vydko rozvijavsia. Dorda postavyly v kolonu z neznajomymy dimy i vsich povely korydoramy. Dity pereliakano ozyralysia yroko rozpliuenymy
oyma, nichto ne navauvavsia balakaty, ulosia tiky pryhluene Ne turchajsia!, Hej ty,
oberenie!.
Jim rozdaly nevelyki kartky j zasterehly, ob ne zhubyly. Dord z cikavistiu rozhliadav
svoju kartku, na nij buly dribni orni znaky riznoji formy. Vin znav, o ce zvesia drukom, ale
ujavlennia ne mav, jak z cych znakiv vychodia slova.
Joho i e otyrioch chlopykiv upustyly do kimnaty i nakazaly rozdiahatysia. Vony vydko skynuly svij novyj odiah i stojaly tak, holi j maleki, tremtiay vyde vid chvyliuvannia,
ni vid cholodu. Medyni pracivnyky po erzi obsteuvaly jich za dopomohoju jakycho dyvnych pryladiv, kololy jim paci, ob uziaty krov. Koen likar brav jichni kartky i ornoju palykoju vpravno vyvodyv na nych akuratni riadky znakiv. Dord pyno vdyvliavsia v nych,
ale vony buly tak samo nezrozumili. Potim ditiam zvelily odiahtysia.
Vony sily na maleki stiyky i znovu ekaly. Jich poaly vyklykaty po odnomu. Dorda
Plejtena nazvaly tretim.
Vin zajov u velyku kimnatu, zacharaenu strachitlyvoju aparaturoju z bezliiu knopok na prozorych paneliach. Posered kimnaty stojav pymovyj stil, de sydiv jakyj olovik.
Dord Plejten? zapytav vin.
Tak, ser, uryvasto proepotiv Dord, zmuenyj neskinennym oikuvanniam i
blukanniam po kimnatach. Vin ue mrijav pro te, ob use vyde skinylosia.
olovik za pymovym stolom skazav:
Mene zvu likar Llojd. Jak ty sebe pouvaje, Dorde?

Hovoriay, likar navi ne pidviv holovy. Vin povtoriuvav ci slova tak asto, o jomu ve
nabrydlo pidvodyty holovu, ob pohlianuty, z kym rozmovliaje.
Dobre.
Ty bojisia, Dorde?
N-ni, ser, vidpoviv Dord i viduv, jak pereliakano prozvuav joho holos.
Ot i udovo, skazav likar. Ty znaje, o bojatysia nioho. Anu, Dorde, pohliamo. U kartci znaysia, o tvoho baka zvu Piter i o za fachom vin dyplomovanyj trubouklada. Imja tvojeji materi Emi, vona dyplomovanyj specilist z domanioho hospodarstva. Pravyno?
T-tak, ser.
A ty narodyvsia 13 liutoho i rik tomu perenis infekcijne zachvoriuvannia vucha. Tak?
Tak, ser.
A znaje, zvidkilia meni ce vidome?
Hadaju, vse ce je na kartci.
Pravyno.
Likar upere hlianuv na Dorda i posmichnuvsia, pokazujuy svoji rivni zuby. Na vyhliad vin buv znano molodyj za Dordevoho baka, i chlope trochy zaspokojivsia.
Likar prostiah jomu kartku.
Ty znaje, o oce za znaky?
I choa Dord udovo znav pro svoje nevihlastvo, nespodivane zapytannia prymusylo
joho hlianuty na kartku, niby vin ue navyvsia ytaty. Odnak znaky tak i zalyylysia nezrozumilymy, i vin povernuv kartku likarevi.
Ni, ser.
A omu?
U Dorda raptom vynykla pidozra: a y ne zjichav likar z hluzdu? Chiba vin ne znaje
omu?
Bo ja ne vmiju ytaty, ser.
A chotilosia b tobi navytysia?
Tak, ser.
A dlia oho, Dorde?
Spantelyenyj, vin vytriyv oi. Nichto zrodu ne zapytuvav joho pro take, i vin rozhubyvsia.
Ja ne znaju, ser.
Drukovana informacija bude napravliaty tebe vse yttia. Navi pislia dnia Osvity ty
povynen bahato oho navytysia. I znannia ty zdobuvatyme z takych-ot kartok, z knyok, z
televizijnych ekraniv. Drukovani teksty rozkau tobi stiky korysnoho j cikavoho, o ne
vmity ytaty bulo b tak samo pohano, jak zovsim ne bayty. Tobi zrozumilo?
Tak, ser.
Ty bojisia, Dorde?
Ni, ser.
udovo. Teper ja pojasniu tobi, z oho my ponemo. Ja prykladu ci drotyky do tvoho
ola nad kutykamy oej. Vony prylipliasia do kiry, ne zavdajuy tobi nijakoho boliu. Potim
ja uvimknu deo, i poujesia dzyannia. Vono zdavatymesia tobi nezvynym, i, moe, tobi
bude trochy loskitno, ale ce te zovsim ne boliae. Ta, jako ty vse viduje bi, skay meni,
i ja odrazu vymknu aparat. Ale boliae ne bude. Nu o, domovyly?
Sudomno kovtnuvy, Dord kyvnuv.
Ty hotovyj?
Dord znovu kyvnuv. Zapliuyvy oi, vin ekav, poky likar hotuvav aparaturu. Baky
pro vse ce jomu rozpovidaly. Vony te zapevnialy, o boliae ne bude. Odnak stari chlopci,
jakym ue vypovnylosia desia, a to j dvanadcia rokiv, zavdy dranyly vomyrinych, tych,
chto ekav svoho dnia ytannia, poperedajuy: Bereysia holky. V tychomu zakutku po

sekretu rozpovidaly: Vony rozitnu tobi holovu velyeznym noem z hakom na kinci, i
take ine z achlyvymy podrobyciamy.
Dord nikoly ne viryv jim, ta vnoi joho morduvaly komary. I teper, zapliuyvy oi,
vin opynyvsia naodynci zi strachom.
Vin viduv drotyky na skroniach. Dzyannia lynulo zvidky zdalia i pohlynalosia hupanniam krovi u vuchach, o ozyvalosia vidlunniam, nae v peeri. Navayvy, vin povino
rozpliuyv oi.
Likar stojav do nioho spynoju. Z odnoji mayny vypovzala vuka paperova strika, de
bulo vydno chvyliastu lkovu liniju. Likar vidryvav jiji i vkladav u ilynu inoji mayny.
Mayna vykynula nevelykyj matok plivky, jiji likar uvano vyvav. Nareti vin povernuvsia
do Dorda i jako dyvno zviv brovy.
Dzyannia prypynylosia.
Ve vse? proepotiv Dord.
Tak, zaklopotano skazav likar.
I ja ve vmiju ytaty? Dord ne viduvav u sobi nijakych zmin.
o? perepytav likar, i na oblyi joho majnula nespodivana posmika. Vse jde
jak hodysia, Dorde. ytaty bude za pjatnadcia chvylyn. A zaraz my popraciujemo z inoju
maynoju, i ce bude trochy dove. Ja zakryju tobi neju holovu, a koly uvimknu aparat, ty jakyj
as nioho ne baytyme i ne utyme, ale ce ne boliae. Pro vsiak vypadok ja dam tobi v ruky
vymykaa. Jako vse-taky viduje bi, natysne na ciu maleku knopku, i aparat vymknesia.
Harazd?
Piznie Dordevi rozpovily, o vymyka buv nespravnij i joho davaly dytyni tiky dlia
toho, ob vona pouvala sebe pevnie, ta vse vin ne buv perekonanyj, o tak vono bulo
naspravdi, bo sam toji knopky ne natyskav.
Jomu odiahly na holovu velykyj olom, vymoenyj useredyni humoju. Try otyry nevelyki opuklosti prysmoktalysia do holovy, ale vin viduv tiky lehkyj dotyk, jakyj odrazu
znyk. Boliu ne bulo.
Zvidky izdaleku dolynuv likariv holos:
Nu jak, Dorde, vse harazd?
I todi, bez bu-jakych poperede, joho nae opovylo hruboju povstynoju, vidokremyvy
vid buttia. Vin ne uv vlasnoho tila, znykly viduttia, ve dovkolynij svit, zostavsia tiky vin
sam i holos, o zrynav iz bezodni j o epotiv epotiv epotiv
Napruyvy, vin namahavsia pouty j zrozumity te nevlovyme, ta mi nym i epotom
leala hruba povstyna.
Potim z nioho znialy oloma. Jaskrave svitlo vdarylo v oi, a likariv holos tarabanyv u
vucha:
O tvoja kartka, Dorde. Skay, o tut napysano?
Tut napysano napysano: Plejten Dord. Narodyvsia 13 liutoho roku, baky
Piter i Emi Plejten, misce i zatnuvsia vid chvyliuvannia.
Ty vmije ytaty, Dorde, pidbadioryv likar. Use ve pozadu.
Nazavdy. Ja ne rozuusia?
Zvyajno, ni. Likar nachylyvsia i, jak doroslomu, potys jomu ruku. A zaraz tebe
vidpravlia dodomu.
Mynuv ne odyn de, poky Dord pryzvyajivsia do svojeji novoji udovoji zdibnosti.
Vin tak dobre ytav bakovi, o Plejten-staryj ne zmih utrymaty sliozy i poklykav rodyiv,
ob podilytysia z nymy radisnoju novynoju.
Dord chodyv mistom i po dorozi ytav usi napysy, ta vse dyvuvavsia, o buv as, koly
vin jich ne rozumiv.
Vin namahavsia pryhadaty, jak ce ne vmity ytaty, i ne mih. Zdavalosia, vin zavdy vmiv.
Zavdy.

U visimnadcia rokiv Dord stav smuhliavym junakom serednioho zrostu, odnak zavdiaky chudorliavosti zdavavsia vyym, ni buv naspravdi. A kremeznyj, yrokopleyj Trevilin, nyyj za nioho tiky na diujm, i dosi vyhliadav spravnim korotunom. Prote za ostannij
rik vin stav due samoliubyvym i nikomu ne dozvoliav bezkarno nazyvaty sebe tym
prizvykom. A o vlasne imja podobalosia jomu e mene, to joho nazyvaly prosto Trevilinom abo jako skoroeno. Aby e bie pidkreslyty svoje zmuninnia, vin vykochuvav baky
i etynysti vusyky.
Teper Trevilin a upriv vid chvyliuvannia, i Dord, jakyj ue vyris iz kolynioho
Dordi do odnoskladovoho hortannoho Dord, tiyvsia z cioho.
Vony buly u velykij zali, de jich ue jako desia rokiv tomu zbyraly (i kudy vony z toho
asu nikoly ne chodyly). Zdavalosia, niby te daleke miane snovydinnia raptom stalo javoju.
U peri chvylyny Dorda vrazylo te, o vse tut niby pomenalo, ale potim vin zbahnuv, o
to vin sam vyris.
Zibralosia jich tut ne tak bahato, jak peroho razu, i sami junaky. Dlia divat vyznayly
inyj de.
Ne rozumiju, omu nas prymuuju stiky ekaty, nachylyvy holovu, tycheko skazav Trevilin.
Zvyajna tiahanyna, zauvayv Dord. Nijak bez neji ne obijdusia.
I zvidky v tebe cej iditkyj spokij?
A meni nioho chvyliuvatysia.
Vid tvojeji samovpevnenosti holova pamoroysia. Stane dyplomovanym hnojevozom, o todi ja na tebe podyvliusia, i Trevilin okynuv natovp schvyliovanym pohliadom.
Dord te rozzyrnuvsia dovkola. Cioho razu systema bula ina, ni u de ytannia. Vse
vidbuvalosia nabahato povinie, a instrukciji jim rozdavaly ve nadrukovanymy neabyjaka
perevaha proty tych ditej, o ne vmiju ytaty.
Prizvya Plejten i Trevilin, jak i ranie, buly naprykinci spysku, ale teper vony ve znaly
omu.
Odyn po odnomu z kimnat vychodyly junaky. Pochmuri j, mabu, nepevni u svojich sylach, vony zbyraly odiah i jly do analizatora po rezutaty.
Konoho, chto vychodyv, otouvala dedali rida jurba tych, chto e ekav svojeji erhy.
Nu, jak?, Due vako bulo?, Po-tvojemu, o tobi daly?, Viduvaje jaku riznyciu?.
Vidpovidi buly tumanni j rozplyvasti. Dord trymavsia ostoro, napruujuy vsiu voliu. Vsi vodno pravyly, o bie ansiv u tych, chto zberihaje spokij. Ta cho by tam jak, vin
viduvav, o ruky joho povino cholonu.
Prosto smino, jak iz rokamy na tebe spadaju novi klopoty. Prymirom, vysokokvalikovani fachivci, o vyrualy na ini planety, kone musyly jichaty zi svojimy druynamy (a inky
zi svojimy olovikamy). Ce bulo neobchidno, ob pidtrymuvaty na planetach pravyne stateve spivvidnoennia. odna divyna ne vidmovysia vyjty zami za olovika, jakyj maje pryznaennia na planetu klasu A. Dord ne mav na prykmeti jakoji pevnoji divyny, ta vin i ne
cikavyvsia inooju stattiu. e ne as. Koly zdobude fach ta otrymaje pravo dodavaty do
svoho imeni dyplomovanyj programist, o todi, nae sultan u haremi, zmoe vybraty bujaku. Cia dumka schvyliuvala joho, i vin postaravsia pozbutysia jiji. Treba buty spokijnym.
Jake bezhluzdia, proburmotiv Trevilin. Spoatku tobi toroa, o treba zberihaty spokij ta nezvorunis. A potim stavlia v taki umovy, o pro spokij hodi j dumaty.
Moe, ce zumysno? ob zrazu rozmeuvaty olovikiv ta chlopakiv. Ne zvertaj uvahy,
Trev.
Zatkny peku!
Nareti vyklykaly Dorda, ale ne po radi, jak toho razu. Joho prizvye zasvitylosia na
tablo.
Dord pomachav Trevilinovi rukoju:
Trymajsia, Trev! Ne chvyliujsia!

Koly vin zachodyv do kimnaty testuvannia, to buv aslyvyj. Ato, aslyvyj!

Dord Plejten? zapytav olovik, jakyj sydiv za stolom.
Na my u svidomosti Dorda z nadzvyajnoju vyraznistiu postav obraz olovika, jakyj
desia rokiv tomu zapytuvav tak samo, i jomu raptom zdalosia, niby pered nym toj samyj likar,
a vin, Dord, tiky-no perestupyvy porih, znovu peretvoryvsia na vomyrinoho chlopynu.
olovik za stolom pidviv holovu. Joho oblyia, zvyajno, ne malo nioho spinoho z tym
obrazom, o vyrynuv z hlybyny Dordevoji pamjati. U cioho nis buv kartoplynoju, volossia
ridke, pidboriddia pomereane skladkamy, nae vin ranie buv tovstun, a todi znenaka
schud.
Nu i? rozdratovano perepytav olovik.
Dord povernuvsia do dijsnosti.
Ja Dord Plejten, ser.
Tak i kai. Ja likar Zekeri Antonelli. Zaraz my poznajomymosia z vamy blye.
Vin, ne klipajuy, jak sova, rozdyvliavsia svitli maleki klaptyky plivky.
Dord zdryhnuvsia, v joho pamjati znovu zrynuv likar (vin zabuv, jak joho zvaly), jakyj
te rozdyvliavsia plivku. Neve ta sama? Toj likar chmuryvsia, a cej zaraz podyvyvsia na nioho
tak, nae joho o dratuvalo.
Dord ue ne viduvav sebe aslyvym.
Likar Antonelli rozhornuv hrubeku teku.
Tut pyesia, o vy choete staty programistom obysliuvanych mayn.
Tak, likariu.
Vy e ne peredumaly?
Ni, ser.
Ce due vidpovidanyj i skladnyj fach. Vy pevni, o moete opanuvaty joho?
Tak, ser.
Biis liudej, do zdobuttia osvity, ne nazyvaju nijakoji konkretnoji profesiji. Vydno,
vony bojasia nakodyty sobi.
Hadaju, vy majete slunis, ser.
A vy ne bojitesia?
Ja vvaaju, o krae buty vidvertym, ser.
Likar kyvnuv, odnak vyraz joho oblyia ne zminyvsia.
omu vy choete staty programistom?
Jak vy tiky-no skazaly, ser, ce vidpovidanyj i skladnyj fach. Programisty vykonuju
vaku i skladnu robotu. Meni vona podobajesia, i ja dumaju, o vporajusia z neju.
Likar Antonelli vidklav papery i rozdratovano hlianuv na Dorda.
Zvidkilia vy znajete, o vona vam do vpodoby? Mabu, spodivajetesia, o vas odrazu
zaberu na jaku z planet klasu A.
Vin namahajesia zaliakaty mene, zachvyliuvavsia Dord. Panuj nad soboju i
kay pravdu!
Zvisno, programist maje bie ansiv, skazav Dord. Ta jakby mene zalyyly na
Zemli, robota ne stala b podobaty meni mene, ja znaju.
Nechaj tak, ale zvidky vy znajete?
Zapytannia postavleno takym tonom, nae na nioho hodi bulo vidpovisty rozumno, i
Dord zmusyv sebe ne posmichnuty. Ade vin znav vidpovi.
Ja ytav pro programuvannia, skazav vin.
o?
Na oblyi likaria zjavyvsia yryj podyv, i Dordevi stalo due pryjemno.
Ja ytav pro programuvannia, ser, povtoryv vin. Ja prydbav knyku i prostudijuvav jiji.
Knyhu dlia dyplomovanych programistiv?
Tak, ser.

 Ale vy ne mohly rozumity, o tam napysano.

Spoatku. Ta ja distav knyku z matematyky, elektroniky j rozibravsia v nych, naskiky mih. Ja, zvyajno, znaju ne tak ue j bahato, prote vse-taky dosy, aby zrozumity, o
meni podobajesia cej fach i o ja mou buty programistom.
(Navi joho baky nioho ne znaly pro schovanku, de vin zberihav oti knyky, i ne zdohaduvalysia, omu vin stiky asu provody u svojij kimnati i omu ne vysypajesia).
Likar vidtiah dvoma paciamy kirianu bhanku pid pidboriddiam.
A navio vono tobi, synku?
Chotilosia pereviryty, y spravdi cej fach cikavyj.
Ale vy znajete, o ce ne maje nijakoji vahy. Cho by jak podobavsia fach, vy ne
zdobudete joho, jako zilogija mozku pokazuje, o vy zdibni dlia inoji dijanosti. Vy ce
znajete?
Meni kazaly, obereno vidpoviv Dord.
Povirte, o to pravda.
Dord promovav.
y vy hadajete, o vyvennia jakoji dyscypliny perebuduje klityny mozku v potribnomu poriadku? A je e odna teorija radyty vahitnij inci astie sluchaty prekrasnu muzyku, ob dytyna stala kompozytorom. Vychody, vy v ce viryte?
Dord poervoniv. Zvyajno, vin dumav i pro taki rei. Vin vvaav, o, postijno trenujuy svij mozok u vybranij haluzi, zdobude takym ynom perevahu. Znanoju miroju same cia
nadija pidtrymuvala joho vpevnenis.
Ja nikoly poav vin, ale ne znajov, o skazaty.
Tak o, vy pomyliajete. O boe, junae, va mozok sformovanyj e do toho, jak vy
narodujete. Vin moe zminytysia tiky vid udaru, dosy synoho, takoho, o pokody klityny y rozirve krovjani sudyny, y vid puchlyny, abo vakoho infekcijnoho zachvoriuvannia
u bu-jakomu razi erez o hire. Ale vplynuty na strukturu mozku, vperto pro o dumajuy, prosto nemolyvo. Vin zamysleno podyvyvsia na Dorda i dodav: Chto vam
take poradyv?
Ukraj pryhnienyj Dord sudomno kovtnuv.
Nichto, likariu. To moja vlasna ideja.
A chto znav pro vai zaniattia?
Nichto, likariu. Ja ne chotiv nioho lychoho.
Chto skazav, o ce pohano? Daremno tiky j vsioho. A omu vy prychovuvaly svoji
zaniattia?
Ja ja dumav, o z mene budu smijatysia.
Vin raptom zhadav pro nedavniu supereku z Trevilinom. Due obereno, nae taka
dumka tiky-no zarodylasia v hlybyni joho svidomosti, Dord zaviv rozmovu pro molyvis
studijuvaty jakyj predmet, nabuvajuy zna, tak by movyty, vrunu, postupovo i potrochu.
Trevilin zarehotav: Dorde, e ne vystaaje, ob ty poav lahodyty svoje vzuttia y tkaty
polotno na soroku. Todi Dord podiakuvav sobi za potajemnis.
Porynuvy u neveseli rozdumy, likar Antonelli perekladav z miscia na misce ojno vyveni plivky. Potim skazav:
Zajmimosia analizamy. Bo tak nam nioho ne vyriyty.
Do skro Dordevi prylipyly drotyky. Poulosia dzyannia, i znovu erez mozok promajnuly spohady desiatyrinoji davnosti.
Dordevi ruky pochololy i zvolonily, serce aleno stuhonilo. Ni v jakomu razi ne treba
bulo kazaty likarevi, o vin potaj ytav knyky.
Vin podumav, o u vsiomu vynna joho kliata pycha. Zakortilo pokazaty, jakyj vin kmitlyvyj i zapovziatyj, a natomis prodemonstruvav svoje marnovirstvo ta neosvienis, nastrunyvy likaria proty sebe. (Vin mih prysiahnutysia, o Antonelli znenavydiv joho, vbaajuy u niomu sprytnoho karjerysta).

Teper Dord doviv sebe do takoho stanu, o ve ne mav sumniviv: analizator pokae
ystisiku nisenitnyciu.
Vin ne pomityv, koly z nioho znialy drotyky. Raptom usvidomyv, o pered nym likar,
jakyj zadumlyvo dyvysia na nioho. Vse skinylosia: drotykiv ne bulo. Vidajdunym zusylliam
voli Dord opanuvav sebe. Vin ostatono rozproavsia z mrijeju staty programistom. Jiji
znyyly za jakycho desia chvylyn.
Mabu, o nioho ne vyjde? pochmuro zapytav Dord.
o ne vyjde?
Ja ne budu programistom? Likar poter nosa i skazav:
Zaberi svij odiah i jdi do kimnaty 15-S. Tam na vas ekatymu papery i mij vysnovok.
Chiba ja ve zdobuv osvitu? vrazyvsia Dord. Meni zdavalosia, o ce tiky
Likar Antonelli podyvyvsia vbik, na pymovyj stil.
Vam use pojasnia. Robi, jak ja skazav.
Dord bezporadno sylkuvavsia vhadaty, pro o jomu skau. o vin maje pravo tiky
na fach dyplomovanoho ornoroba? Joho chou pidhotuvaty do cijeji novyny, pryzvyajity
do fachu.
Vin raptom cilkom poviryv u pravdyvis svojeji zdohadky, i jomu dovelosia napruyty vsi
syly, ob ne zakryaty.
Zaportujuy, vin poplentavsia do svoho miscia v zali oikuvannia. Trevilina tam ne
bulo, i jakby Dord dobre volo div soboju, ob tverezo ociniuvaty navkolynie, to mav by
diakuvaty svojij doli. Tut maje nikoho ne zalyylosia tiky chvist alfavitu. Chlopci nae
buly ne vid toho, aby rozpytaty joho o i jak, ta u nych, zmuenych oikuvanniam svojeji
erhy, ne staylo syly vytrymaty spovnenyj nenavysti j liuti pohliad.
Jakym pravom vony budu kvalikovanymy fachivciamy, a vin ornorobom? ornorobom! Dord buv u ciomu perekonanyj.
Slubove u ervonij formi poviv joho lunkymy korydoramy vzdov verveky dverej. Za
nymy roztauvalysia grupy fachivciv de po dvoje, de po pjatero du: mechaniky-motorysty,
inenery-budivenyky, ahronomy Isnuvaly sotni fachiv, biis iz jakych bude reprezentovano odnym y dvoma yteliamy cioho malekoho misteka.
Zaraz Dord nenavydiv jich usich: statystykiv, buchhalteriv, tych, chto valyviyj, i tych,
chto skromniyj. Vin nenavydiv jich za te, o vony ve zdobuly svoji obmeeni znannia i v
nych ue vyznaena dolia, a u nioho, vse e ne navenoho, poperedu tiahanyna j nevidomis.
Dord distavsia do dverej z nomerom 15-S. Joho zavely v pustu kimnatu i zalyyly. Na
jaku my vin pidnissia duchom. Jakby cia kimnata bula dlia ornorobiv, tut, zvyajno, ve
sydily b desiatky junakiv.
Bilia nevysokoji, zavvyky po pojas, peredilky kovznuly rozsuvni dveri, j do kimnaty zajov litnij syvoholovyj olovik. Vin posmichnuvsia, pokazavy rivni, mabu, tuni, zuby. Prote
u nioho bulo molode hladeke oblyia j hunyj holos.
Dobryj veir, Dorde! pryvitavsia vin. Bau, cioho razu do nas u sektor potrapyv
tiky odyn.
Tiky odyn? bezporadno zapytav Dord.
Takych, jak ty, na Zemli tysiai. Ty ne samotnij. Dord poav dratuvatysia.
Ja nioho ne rozumiju, ser, skazav vin. Jaka v mene klasykacija? o tut kojisia?
Spokijno, synku. Z toboju vse harazd. Take mohlo b statysia z konym. Vin prostiahnuv ruku, i Dord maynano vziavsia za neji. Tepla dolonia micno potysla Dordevu doloniu. Sidaj, synku. Mene zvu Sem Ellenford.
Dord neterpliae kyvnuv.
Ja chou znaty, v im ri, ser?
Pryrodno. Po-pere, Dorde, ty ne moe buty programistom. Dumaju, ty sam ue
zbahnuv.

 Tak, z hirkotoju v holosi pohodyvsia Dord. Ale kym e ja todi budu?

Take vako pojasnyty, Dorde. Ellenford pomovav, a potim vymovyv: Nikym.
o?!
Nikym!
o ce oznaaje? omu vy ne moete daty meni fachu?
V ciomu razi, Dorde, u nas nemaje vyboru. Za nas vyriuje struktura tvoho mozku.
Dord poovtiv i vytriyv oi.
Z mojim mozkom o ne tak?
U niomu je jaki zminy. Hadaju, z pohliadu fachovoji kvalikaciji, ty moe vvaaty,
o v niomu je poruennia.
Ale omu? Ellenford znyzav pleyma.
Ty, zvisno, znaje, jakym ynom dije zemna Programa Osvity: praktyno vsiaka liudyna spromona zasvojity bu-jaki znannia, ale koen okremyj mozok krae pidchody do
odnych vydiv zna, ni do inych. My namahajemosia, po zmozi, pojednuvaty strukturu
mozku z vidpovidnymy znanniamy danoho fachu, vychodiay z potreby na specinis.
Dord kyvnuv:
Tak, ja znaju.
Prote inkoly, Dorde, nam trapliajesia junak, u jakoho intelekt ne pidchody dlia
nakladannia bu-jakych zna.
Vy choete skazaty, o ja ne hoden zdobuty osvity?
Same ce ja maju na uvazi.
Kazna-o. Ja tiamliu. Ja mou zrozumity
Vin bezporadno ozyrnuvsia, nae ukajuy jakoji nahody dovesty, o mozok joho praciuje spravno.
Bu laska, hlia na rei tverezo, povano skazav Ellenford. Ty rozumnyj. Poza
vsiakym sumnivom. Tvij intelekt navi vyij za serednij. Na a, ce ne maje vidnoennia do
nakladannia znannia na mozok. I vzahali, siudy zavdy potrapliaju rozumni liudy.
Vy choete skazaty, o ja ne hodusia navi u dyplomovani ornoroby? promymryv
Dord. Navi taka perspektyva zdavalasia jomu kraoju, ni rozachnuta poriad iz nym bezodnia. o takoho treba znaty, ob staty ornorobom?
Ty nedoociniuje ornorobiv, junae. Isnuje bahato riznovydiv profesiji ornoroba, i
koen z nych maje svij dosy skladnyj kompleks zna. Krim toho, dlia cioho fachu my povynni
dobyraty ne tiky vidpovidni rozumy, a j vidpovidni tila. Ty ne prydatnyj dlia cioho, Dorde.
Jakby ty j stav ornorobom, to tebe na dovho b ne vystaylo.
Dord znav, o jomu brakuje zynoji syly.
Ale ja nikoly ne uv, ob chto ne mav fachu, zapereyv vin.
Takych nebahato, vyznav Ellenford. I my ochoroniajemo jich.
Ochoroniajete? Dord viduv, jak u zbenteenij dui zrostaje strach.
Toboju opikujesia planeta, Dorde. Z tijeji myti, jak ty zajov u ci dveri, my poaly
vykonuvaty svoji obovjazky. I vin usmichnuvsia.
To buv a nadto lahidnyj usmich. Dordevi vin zdavsia usmichom vlasnyka, usmichom
dorosloho do bezporadnoji dytyny.
Vychody, ja potrapliu do tiurmy? spytav vin.
Boro boe. Ty ytyme z takymy, jak ty.
Z TAKYMY, JAK TY. Ci slova hromom vybuchnuly Dordevi u vuchach.
Ty bude maty specinyj dohliad. My pikluvatymemosia pro tebe, zapevnyv Ellenford.
Dord iz achom usvidomyv, o plae. Ellenford vidijov v inyj kine kimnaty i, nemov zamyslyvy pro o, vidvernuvsia.
Dord peremih isteryne rydannia, vono zminylosia schlypuvanniam, i vin zatych. Vin
dumav pro baka, pro mamu, pro druziv, pro Trevilina, pro svoju habu

 Ja vyvyvsia ytaty! obureno vyhuknuv vin.

Kona normana liudyna moe navytysia ytaty. U nas ne bulo vyniatkiv. Tiky na
ciomu etapi my vyjavliajemo vyniatky. A koly ty navyvsia ytaty, Dorde, nas cikavyla budova tvoho mozku. erhovyj likar e todi dopoviv pro dejaku joho svojeridnis.
Neve vy ne moete sprobuvaty daty meni osvitu? Vy navi ne namahalysia. Ve
ryzyk ja beru na sebe.
Zakon zaboroniaje, Dorde. Ta posluchaj, use bude harazd. Tvojij simji my vse pojasnymo tak, ob nikoho ne obrazyty. A tam, kudy tebe pomistia, ty matyme pihy. My
damo tobi knyky, i ty vyvatyme use, o zabaaje.
Zbyraty znannia po zernyni, z hirkotoju movyv Dord. I pid kine yttia ja
znatymu jakraz stiky, ob staty dyplomovanym molodym klerkom u viddili skripok.
Prote, jak ja rozumiju, ty ve vyvav knyky.
Dord zavmer. Joho pronyzav stranyj zdohad.
Tak on vono o
o?
Toj chlope, Antonelli Vin choe znyyty mene
Ni, Dorde, ty pomyliajesia.
Ne treba nioho hovoryty. Dorda opanuvala nestrymna liu. Cej brudnyj pokydiok prodav mene, bo ja zdavsia jomu nadto rozumnym. Ja ytav knyky, namahajuy pidhotuvatysia do obranoho fachu. Harazd, oho vy choete, ob use vladnaty? Hroej? To vy
jich ne otrymajete. Ja jdu, i koly ja vsim oholou pro ce
Vin perejov na kryk.
Ellenford pochytav holovoju i natysnuv knopku.
V kimnatu tycho zajly dvoje i nablyzylysia do Dorda z oboch bokiv. Joho ruky prytysly
do tuluba, odyn z olovikiv pidnis do liktevoji zapadyny pravyci pryc. Snodijne potrapylo do
veny j podijalo maje myttievo.
Dord odrazu perestav kryaty, holova zvysla, kolina piditnulysia, i tiky oloviky, o
pidtrymuvaly joho, ne daly sonnomu povalytysia dodolu.
Jak i bulo obiciano, pro Dorda pikluvalysia. Joho otoyly uvahoju i stavylysia do nioho
dobre, Dordevi zdavalosia, o vin i sam by tak povodyvsia iz aliuhidnym, chvorym
koeniam.
Jomu skazaly, o treba opanuvaty sebe i znajty jakyj interes u ytti. Potim pojasnyly,
o biis iz tych, chto potrapliav siudy, spoatku te upadaly u vidaj i o zhodom use vlatovujesia. Odnak Dord navi ne sluchav jich.
Dorda vidvidav sam likar Ellenford. Jak vin skazav, Dordevych bakiv spovistyly, o
jichnij syn pojichav vykonuvaty specine zavdannia.
A vony znaju promymryv Dord.
Ellenford odrazu zapevnyv joho:
Podroby my ne obhovoriuvaly.
Speru Dord vidmovliavsia vid jii, ta jomu vporskuvaly poyvni reovyny erez veny.
Vid Dorda chovaly vsi hostri predmety i pynuvaly za nym. Do nioho pidselyly Chejli
Omejni. Niherijceva ehmatynis vplyvala zaspokijlyvo.
Odnoho razu zmuenyj nuhoju Dord poprosyv knyku. Omejni, jakyj postijno o
ytav, pidviv holovu i yro posmichnuvsia. Ne baajuy bu-komu z nych robyty pryjemnis,
Dord malo ne vziav svoje prochannia nazad, ale potim peredumav: A y meni ne odnakovo?
Vin ne skazav, jaku same knyku chotiv by proytaty, i Omejni prynis jomu pidrunyka
z chimiji, o riasniv maliunkamy. Slova korotki, napysani velykymy literamy. Knyka dlia
pidlitkiv, i Dord z usijeji syly burnuv jiji v stinu.
Takym vin bude zavdy. Doviku zalyysia pidlitkom, liudynoju, jaka ne zdobula osvity,
i dlia nioho pysatymu specini knyky. Ochoplenyj liuttiu, vin lih na liko i prykypiv oyma

do steli. Odnak erez hodynu, pochmuryj, pidvivsia, vziav knyku i poav ytaty.
Za tyde vin zakinyv jiji i poprosyv inu.
Ty choe, ob ja vidnis jiji? zapytav Omejni.
Dord pochmuro movav. Vin ne vse zrozumiv z proytanoho, ale e ne vtraene pouttia vlasnoji hidnosti ne davalo jomu ziznatysia v ciomu.
Hadaju, lipe jiji zalyyty. Knyky isnuju dlia toho, ob jich ytaly i pereytuvaly,
skazav Omejni.
Ce stalosia same toho dnia, koly Dord ureti pohodyvsia prohuliatysia po miscyni, de
vony mekaly.
Zvyajno, ce ne tiurma. Ni zamknenych dverej, ni stin, ani ochorony. Prosto mekanciam nikudy bulo jty, ta j hodi!
Navi jako pryjemno bulo pobayty desiatky podibnych do sebe liudej.
Bo nadto lehko poviryty, o ty u vsiomu sviti odyn-odnisikyj takyj skalienyj.
Skiky du tut mekaje vsioho? proburmotiv vin.
Dvisti pja, Dorde, i ce ne jedyne take misce. Jich tysiai.
Liudy ozyralysia na Dorda, provodaly oyma, de b vin ne buv: u himnastynomu zali,
na tenisnomu korti, v bibliteci (zrodu vin ne ujavliav, o moe buty taka syla knyok nymy
buly zabyti, same zabyti dovhi polyci). Joho z cikavistiu rozhliadaly mekanci, a Dord rozliueno zyrkav na nych. Kine kincem, vony ne krai za nioho, to za jakym pravom rozhliadaju joho nae jaku udasiju.
Biosti z nych e ne bulo j trydciaty.
A o z tymy, chto staryj za vikom? nespodivano zapytav Dord.
Tut yvu tiky molodi, vidpoviv Omejni, a potim, raptom zbahnuvy prychovanyj
zmist, o spoatku ne pryvernuv joho uvahy, skruno pochytav holovoju i dodav: Jich ne
znyuju, jako ty ce maje na uvazi. Dlia starych je ini Internaty.
Komu vono cikavo? promymryv Dord, viduvajuy, o vykazav a nadto velykyj
interes i jomu zahrouje nebezpeka zdatysia.
Tobi , zvyajno. Koly pidijdu roky, tebe perevedu do inoho Internatu, de yvu
predstavnyky oboch statej.
Dord buv vraenyj.
I inky?
Po-tvojemu, inky maju imunitet?
Dord viduv hostru cikavis i chvyliuvannia, jakych ne pomiav u sobi vid toho dnia,
koly Odnak prymusyv sebe dumaty pro o ine.
Omejni zupynyvsia na porozi kimnaty, de bula nevelyka televizijna ustanovka i nastina
obysliuvana mayna. Pered ekranom sydilo pjatero y estero olovikiv.
Klasna kimnata.
Klasna kimnata? perepytav Dord.
Junaky zdobuvaju osvitu. Ale u nezvyajnyj sposib, pokvaplyvo dokynuv Omejni.
Ty choe skazaty, o vony zdobuvaju znannia po kraplyni.
Pravyno. U davnynu tak uylysia vsi.
Vidkoly vin zjavyvsia v Internati, jomu ve as toroyly te same. Nu j o ?
Prypustimo, buv perid, koly liudstvo ne znalo diterminoji pei. Chiba z cioho vyplyvaje, o vin musy zadovoniatysia syrym mjasom u sviti, de reta jidia varene.
Navio vse ce? zapytav vin.
Tak vony perebuvaju as, Dorde, a e vony voliju pro o diznatysia.
o ce jim daje?
Roby jich aslyvymy.
Do samoho snu Dord dumav tiky pro poute j pobaene.
Nastupnoho dnia vin rizko skazav Omejni:
Ty moe vidvesty mene do klasu, de b ja diznavsia o pro programuvannia?

 Ochoe, pohodyvsia Omejni.

Spravy posuvalysia povino, i ce liutylo. omu chto mav znovu j znovu pojasniuvaty
jomu te same? omu vin mav znovu j znovu ytaty j pereytuvaty toj samyj abzac, a todi dyvyty na matematynu formulu, ne odrazu dobyrajuy v nij hluzdu? Z inymy, moe, vse vidbuvalosia inake.
Kika raziv Dord zdavavsia. Jako vin ne vidviduvav zaniattia cilyj tyde. Ta vse
znovu povertavsia. erhovyj nastavnyk, jakyj vyznaav, o jim slid ytaty, keruvav navanymy teleperedaamy i navi pojasniuvav skladni poloennia i poniattia, odnoho razu ne
doriknuvy jomu.
Vreti-ret Dordevi doruyly postijnu robotu v parku, a krim toho, koly nadchodyla
joho erha, vin prybyrav i dopomahav na kuchni. Dorda chvalyly za starannis. Ta jim ne
vdalosia vvesty joho v omanu. Vse tut mohlo buty bi mechanizovanym, junakam navmysno
zahaduvaly runu robotu, ob stvoryty iliuziju docinosti isnuvannia, vselyty viru, o dijanis jichnia ne daremna. Odnak Dorda hodi bulo oukaty.
Jim navi trochy platyly. Ti hroi mona bulo vytratyty na dejaki predmety rozkoi,
suvoro vyznaeni spyskom, y vidkladaty dlia sumnivnoho vykorystannia v nepevnij starosti.
Dord trymav svoji hroi u vidkrytij bliaanci na polyci stinnoji afy. Vin navi ujavlennia ne
mav, skiky jich tam. Jomu bulo bajdue. Dord po-spravniomu ni z kym ne tovaryuvav,
choa teper ue emno vitavsia z mekanciamy Internatu. Vin navi oblyyv (y, rade, maje
oblyyv) sumni hadky pro tu fatanu pomylku, erez jaku potrapyv siudy. Jomu ve cilymy
tyniamy ne snyvsia Antonelli, joho velykyj nis i obvysla skladkamy yja, joho lycha posmika,
z jakoju vin zanuriuvav Dorda u rozpeenyj sypuyj pisok i trymav tam doty, poky Dord z
krykom ne prokydavsia, zustriajuy spivutlyvyj pohliad Omejni, o schylyvsia nad nym.
Jako sninoho liutnevoho dnia Omejni skazav Dordevi:
Mona tiky dyvuvatysia, jak ty prystosuvavsia.
Ale to bulo v liutomu, tonie trynadciatoho liutoho, v de Dordevoho narodennia.
Mynuv bereze, za nym kvite, i nezadovho do travnia Dord zrozumiv, o ne
prystosuvavsia anitrochy.
Rik tomu trave promajnuv dlia nioho he nepomitno. Todi vin cilkom zneviryvsia,
vtratyv sens yttia i ne pidvodyvsia z lika. Ta cioho razu bulo ne tak.
Dord znovu dumav pro te, o nezabarom na Zemli rozponesia Olimpida i molodi
liudy vstuplia u zmahannia, vyboriuvatymu peris u fachovomu vminni, ob distaty miscia
na novych planetach. Bude sviatkova atmosfera, chvyliuvannia, ostanni novyny pro naslidky
zmaha. Zjavliasia pychati agenty-verbuvanyky z inych planet, o hubylysia v neosianych
kosminych prostorach. Peremociv ukvitaju slavoju, a na doliu tych, chto zaznaje porazky,
vypadu slova rozrady.
Skiky pro ce napysano knyok; jak vin e chlopykom zachopliuvavsia, rik u rik steyv
za Olimpijkymy zmahanniamy; skiky z nymy povjazano vlasnych planiv
Z pohano prychovanoju urboju Dord Plejten skazav;
Zavtra pere travnia. Poatok Olimpidy!
Same todi vony vpere posvarylysia z Omejni, koly toj, karbujuy kone slovo, z hirkotoju vymovyv povnu nazvu jichnioho zakladu.
Internat dlia nedoumkiv!
Dorda Plejtena zatopyla hariaa chvylia. Dlia nedoumkiv! V rozpai vin namahavsia
ne dumaty pro ce.
Ja jdu zvidsy, skazav vin bezbarvnym holosom.
Reennia vymovylosia samo soboju, i joho zmist dijov do nioho tiky todi, koly vono
zletilo z ust.
Omejni vidirvavsia vid knyky i pidviv holovu.
Ty o skazav?
Teper Dord usvidomyv svoji slova.

 Ja jdu, liuto povtoryv vin.

o za nisenitnycia! Sia, Dorde, i zaspokojsia.
O ni! Zapevniaju tebe, o ja potrapyv siudy erez tajemnu zmovu. Ja ne prypav do
dui likarevi Antonelli. Ri u tim, o dribni biurokraty due utlyvi do svojeji vlady. Dosy
tiky ne dohodyty jim, i vony odnym rozerkom pera na jakomu papirci zitru tebe v poroch.
Ty znovu za svoje?
Dord vako dychav, joho tipalo vid nervovoho drou.
Tak, i ja ne vidstupliusia, poky vse ne zjasujesia. Jako ve distanusia do Antonelli i
vytiahnu z nioho pravdu.
Nablyavsia misia Olimpidy, i vin ne mih dozvolyty, ob cej trave mynuv marno.
Jako zaraz Dord nioho ne zroby, to ostatono kapituliuje i zalyysia tut nazavdy.
Omejni opustyv nohy z lika i vstav. Vin buv maje is futiv zavvyky, a v oblyi mav
o vid dobroho senbernara. Chejli poklav ruku Dordevi na plee.
Jako ja obrazyv tebe
Dord arpnuvsia, zviniajuy vid ruky.
Ty tiky skazav te, o vvaaje za pravdu, ja dovedu, o ce nepravda, ta j kvyt.
om by meni ne pity? Dveri vidyneni, zamkiv nijakych. Nichto ne kazav, o ne mona pity.
Ja prosto vimu ta j vyjdu zvidsy.
Prypustymo. Ale kudy ty pide?
Do najblyoho aeroportu, a zvidty do najblyoho Olimpijkoho centru. U mene je
hroi. Vin schopyv svoju bliaanku, kudy vidkladav zarobitok. Kika monet, dzeknuvy,
vpaly na pidlohu.
Na tyde, molyvo, tobi vystay. A o bude potim?
Za tyde ja vse vladnaju.
Za tyde ty prypovze nazad, povano skazav Omejni, i tobi dovedesia doklasty
bahato zusy, ob povernuty vse te, oho ty dosiah. Ty z hluzdu zjichav, Dorde.
Tiky-no ty nazvav mene nedoumkom.
Nu proba meni. Ty zalyysia, harazd?
Sprobuje zatrymaty mene?
Omejni zibhav svoji povni huby.
Ni, hadaju, ne zatrymuvatymu. Ce tvoja osobysta sprava. Jako ty baaje vziatysia
za rozum tiky pislia toho jak zitknesia iz zovninim svitom i povernesia z zakryvavlenoju
zinomijeju, to davaj o , jdy.
Dord ue buv u dveriach. Ozyrnuvsia erez plee.
Ja jdu.
Vin povernuvsia, ob uziaty svij kyekovyj tualetnyj nabir.
Spodivaju, ty ne bude proty, jako ja zaberu deo iz svojich osobystych reej?
Omejni znyzav pleyma. Vin znovu lih na liko i z bajduym vyhliadom uziavsia za ytannia.
Dord zahajavsia u dveriach, Omejni navi ne hlianuv u joho bik. Skrehotnuvy zubamy, Dord vydko ruyv bezliudnym korydorom i vyjov v opovytyj ninoju imloju park.
Vin dumav, o joho zatrymaju u parku, ta joho nichto ne zupyniav. U ninomu restorani Dord zapytav dorohu do aeroportu i ekav, o hospodar odrazu vyklye policiju, ale
nioho takoho ne stalosia. Dord uziav skimer, ob distatysia do aeroportu, i vodij nioho
ne zapytav.
Odnak nespokij ne mynav. Koly vin pryjichav do aeroportu, joho serce styslosia vid boliu. Ade vin ujavlennia ne mav, o take zovninij svit. Skri bahato liudej, liudej z profesijamy. U restorani pid kasoju prykriplena plastmasova tablyka z imjam hospodaria. Takyj-to,
dyplomovanyj kuchar. U olovika, jakyj keruvav skimerom, buly prava dyplomovanoho vodija. Dord zrazu osiahnuv nezaverenis svoho vlasnoho imeni, pouvajuy sebe tak, nae

buv holyj, navi hire niby z nioho zderly kiru. Prote nichto ne pomiav joho. Vin ne perechopyv odnoho pidozriloho pohliadu, nichto ne vymahav dokaziv, o vin tako maje profesiju.
Komu spade na dumku, o je liudy bez fachu? hirko podumav Dord.
Vin kupyv kvytok na litak do San-Francisko na tretiu hodynu noi. Ini vidlitaly do velykych centriv Olimpidy tiky vranci, a Dord voliv ekaty jakomoha mene. Vin ulatuvavsia u hominkij zali dlia pasayriv, vyukujuy oyma polismeniv. Ta vony ne zjavlialysia.
Dord prybuv u San-Francisko e do poludnia, i hamir mikoho yttia pryholomyv
joho. Vin nikoly ne bayv takoho velykoho mista, a za ostanni pivtora roku zvyk do tyi j spokoju.
Do toho buv misia Olimpidy. Koly vin utiamyv, o same cym pojasniujesia zahane
zbudennia i sumjattia, to maje zabuv pro vlasnyj vidaj.
Dlia zrunosti pasayriv v aeroportu bulo vstanovleno Olimpijki stendy, bilia nych
zibralysia velyki natovpy. Konij osnovnij profesiji vidvodyvsia okremyj stend, na jakomu zaznaalasia adresa tijeji Olimpijkoji zaly, de cioho dnia provodyly zmahannia za fachom, potim pereliuvalysia abiturijenty z zaznaenniam miscia jichnioho narodennia i nazyvalasia
planeta-zamovnyk, jako taka bula.
Vse cilkom vidpovidalo tradycijam. Dord asteko ytav u gazetach opys Olimpijkych
zmaha, bayv jich po televizoru i navi odnoho razu buv prysutnij na nevelykij Olimpidi
dyplomovanych riznykiv u holovnomu misti okruhy. Ta j te zmahannia, cho ne malo nijakoho vidnoennia do inych svitiv (na niomu, zvyajno, ne bulo odnoho predstavnyka z inych planet), pryvernulo uvahu bahatioch liudej.
astkovo take velyke skupennia liudej pojasniuvalosia samym faktom zmaha, astkovo miscevym patrityzmom (o, o vidbuvalosia, koly sered uasnykiv trapliavsia zemliak!) i, zvyajno, pevnoju miroju tym, o mona bulo ukladaty pari. Borotysia z cym bulo
hodi.
Dord perekonavsia, o nablyzytysia do stenda ne tak ue j prosto.
Vin spijmav sebe na tomu, o ve inymy oyma dyvysia na energijni liudki oblyia.
Buv e as, koly ci liudy braly uas u Olimpidi. A oho vony dosiahly? Nioho!
Koly b vony staly peremociamy, to ne sydily b na Zemli, a buly ve de u hlybynach
Galaktyky. Cho by kym vony staly, jichnij fach vidrazu zrobyv jich zdobyiu Zemli. Abo ,
koly chto i mav vysokospecilizovani profesiji, to stav zdobyiu Zemli erez vlasnu beztalannis.
Teper oci nevdachy zibralysia i prykydaly molyvosti novych uasnykiv zmaha!
Stervjatnyky!
Jak palko vin adav, ob vony oce prykydaly joho molyvosti!
Dord mechanino jov uzdov stendiv, trymajuy samoho kraju natovpu.
V litaku vin posnidav, i jomu ne chotilosia jisty. Zate bulo motorono. Dord opynyvsia
u velykomu misti pid as veremiji, jaka suprovoduvala poatok Olimpijkych ihor. Cia obstavyna, zvyajno, j zachyala joho. Misto kyilo pryjidymy. Nichto ne stane rozpytuvaty
Dorda, nikomu ne bude do nioho nijakoho dila.
Nikomu, navi Internatovi, z bolem podumav Dord.
Tam za nym hliadily, jak za chvorym koeniam, ta jako chvore koenia vyduaje, to jde
sobi, i o vdije? Tym hire dlia nioho.
A teper, koly vin opynyvsia u San-Francisko, o slid jomu robyty? Dumky zavely joho v
hluchyj kut. Z kymo zustritysia? Z kym? Jak? Vin ne znav navi, de jomu zupynytysia. Hroi,
o lyylysia u nioho, zdavalysia aliuhidnymy midiakamy.
V holovu zakralasia pera zradlyva dumka pro povernennia do Internatu. Mona pity v
policiju Vin liuto motnuv holovoju, nae spereajuy z reanym suprotyvnykom.
Pohliad zatrymavsia na slovi Metalurgy, jake jaskravo vysviuvalosia na odnomu zi

stendiv. Poru, dribnie, z koliorovych metaliv. A pid dovhym perelikom prizvy plavnym poerkom strumenilo: Zamovnyk Novija.
Ce zbudylo boliui spohady: joho supereka z Trevilinom, koly vin buv pevnyj, o fach
programista nabahato vyyj za fach metalurga, pevnyj, o jde u potribnomu napriami. Vin
vvaav sebe za takoho rozumnyka Takoho rozumnyka, o ne strymavsia vid chvastoiv
pered cym mstyvym dribjazkovym Antonelli. Vin, Dord, buv todi takyj pevnyj u sobi, koly
joho vyklykaly i vin zalyyv u kimnati oikuvannia schvyliovanoho Trevilina. Joho samovpevnenosti ne bulo me.
Znenaka Dord korotko i pronyzlyvo schlypnuv. Jakyj olovik, ozyrnuvy, podyvyvsia na junaka j zakvapyvsia dali. Povz nioho vydko probihaly, joho tovchaly na vsi boky, a
vin stojav zdyvovanyj, z rozziavlenym rotom i ne mih vidirvaty oej vid stenda.
Stend nemovby vidhuknuvsia na joho dumky. Dord uperto dumav pro Trevilina, i na
my jomu zdalosia, niby na stendi u vidpovi spalachnulo slovo Trevilin.
Ni, ne zdalosia! Tam, nahori, spravdi stojalo prizvye Trevilin, do toho Armand
Trevilin (te same imja, jake tak nenavydiv Korotun; vono jaskravo svitylosia na stendi dlia
zahanoho ohliadu), a poru stojala tona nazva jichnioho ridnoho mista. Bie toho, Trev
mrijav pro Noviju, poryvavsia tudy, ni pro o, krim Noviji, ne dumav. A v ciomu zmahanni
zamovnykom vystupala Novija.
Ce kone mav buty Trev, dobryj staryj Trev. Dord maje maynano podumav pro te,
jak distatysia do miscia zmahannia, i stav u erhu za skimerom.
Trev taky dobyvsia svoho! zasmueno podumav Dord. Vin chotiv buty metalurgom i stav nym!
Dordevi bulo cholodno i samotnio, jak nikoly.
Bilia vchodu v zalu stojala erha. Vydno, na Olimpidi metalurgiv oikuvalasia chvyliujua i napruena boroba. U vsiakomu razi, jiji obiciav palajuyj u nebi nad zaloju napys, i tak
samo, zdavalosia, dumaly liudy, zjurmleni pered vchodom.
Dord podumav, o siohodni bude do, sudiay z kolioru neba, ta nad usim San-Francisko vid zatoky do okeanu napjaly prozoryj zachysnyj kupol. Ce, zvyajno, kotuvalo sylu hroej, ale, koly jlosia pro komfort predstavnykiv inych svitiv, usi vytraty vypravdovuvalysia. Ci
liudy maly prybuty v misto na Olimpidu. Vony smityly hrimy, a za konoho najniatoho fachivcia planeta-zamovnyk platyla ne tiky Zemli, a j miscevomu uriadovi. Tak o misto chotilo, ob predstavnyky inych planet zhaduvaly pro nioho jak pro misce, de mona v misia
Olimpidy pryjemno provesty as. San-Francisko znalo, o roby.
Zahlyblenyj v rozdumy, Dord usvidomyv, o chto lahidno trymaje joho za plee, vidtak pouv yj holos.
Vy stojite v erzi, junae?
erha posunulasia, i Dord ne pomityv, o poriad z nym utvorylasia poronea. Vin
vydko stupyv upered i promovyv:
Probate, ser.
Joho pidaka bilia liktia torknulysia dvoma paciamy. Dord obereno ozyrnuvsia.
olovik, o stojav pozadu, radisno kyvnuv. Joho volossia bulo stalevoho kolioru, a z-pid
pidaka vyzyrav staromodnyj svetr, o zastibavsia speredu na gudzyky.
Ja ne chotiv vas obrazyty.
Puste.
Todi vse harazd? skydalosia, o vin schynyj do rozmovy. Ja podumav, moe,
vy, skazaty b, vypadkovo potrapyly v erhu, i, o vy, buva
o ja, buva?.. rizko zapytav Dord.
Nu, y vy, buva, ne uasnyk zmaha, zvyajno. Vy molodo vyhliadajete.
Dord vidvernuvsia, ne viduvajuy nijakoho baannia prodovuvaty rozmovu. V dui
spalachnuv bi i rozdratuvannia proty tych, chto liubyv vstromliaty svoho nosa u ui spravy.
Raptom joho osiajala nova dumka. y ne vdaryly na spoloch v Internati, pomityvy joho

znyknennia? Moe, tut vznaly joho prykmety abo maju foto. A o koly syvyj, jakyj stoji u
nioho za spynoju, namahajesia krae rozdyvytysia Dordeve oblyia.
Vin ne ytav ostannich novyn. I vypnuv yju, ob podyvytysia na ruchomu striku zaholovkiv i korotkych povidomle, jaki bihly po odnij iz stinok kupola, o vkryvav misto,
miano vysviujuy na siromu tli zatiahnutoho chmaramy nadveirnioho neba. Ta vse
marno, i vin odrazu zdavsia. V povidomlenniach dlia nioho miscia ne znajdesia. Buv as
Olimpidy, i jedynymy novynamy, hidnymy uvahy, buly povidomlennia pro porivnianu
kikis ook, o nabraly peremoci, pryzy, zdobuti kontynentamy, nacijamy ta mistamy.
Pidbyttia pidsumkiv tryvatyme ne odyn tyde. Oky pidrachovuvatymusia na duu
naselennia, i kone misto znajde takyj sposib pidrachunku, jakyj das jomu zmohu posisty
poesne misce.
Joho vlasne misto bulo koly tretim na Olimpidi elektrotechnikiv tretie misce u svojemu tati. Pamjatna tablycia v ratui j dosi spoviaje pro tu podiju.
Dord ubhav holovu v plei i zastromyv ruky v kyeni, ale odrazu vyriyv, o tak vin
e prymitniyj. Todi Dord rozslabyvsia i sprobuvav prybraty bajduoho vyhliadu, odnak ne
viduv sebe v biij bezpeci. Teper vin ue buv u vestybiuli; poky o niyja ruka ne liahla jomu
na plee. Dord stupyv u zalu z riadom liudej i projov jaknajdali vpered.
Vin buv prykro vraenyj, pomityvy poru iz soboju syvoho. vydko vidijovy, sprobuvav zaspokojitysia. Zretoju, cej olovik stojav u erzi za nym. Syvyj ne zvernuv na nioho
nijakoji uvahy, jako ne zvaaty na tajemnu posmiku, o promajnula na joho oblyi. Otot mala ve rozpoatysia Olimpida. Dord pidvivsia, ob podyvytysia, y zmoe vidukaty
Trevilina, ce teper cikavylo joho najbie.
Zala bula due velyka i mala klasynu formu vytiahnutoho ovalu. Hliadai roztauvalysia na dvoch galerejach, o tiahlysia popid stinamy vsijeji zaly, a uasnyky zmaha unyzu,
posered dovhoho j vukoho zahlyblennia. Mechanizmy buly ve vstanovleni, a na tablo, jaki
vysily nad konym roboym miscem, poky o svitylysia tiky prizvya ta nomery uasnykiv
zmaha. Sami vony buly na sceni. Chto ytav, chto rozmovliav. Jakyj chlope uvano rozdyvliavsia svoji nihti. (Sered uasnykiv vvaalosia, zvyajno, neharnym tonom prydiliaty
choa b najmenu uvahu postavlenym pered nymy pytanniam a do toji myti, koly prolunaje
sygnal poatku zmaha).
Dord vyvyv programu, znajdenu v specinomu zahlyblenni bycia svoho krisla, i nadybav prizvye Trevilina. Toj znayvsia pid nomerom dvanadcia, ta, na a, joho misce bulo
v inomu kinci zaly.
Dord mih rozdyvytysia posta uasnyka pid nomerom dvanadcia, jakyj, trymajuy
ruky v kyeniach, stojav spynoju do svoho aparata j rozdyvliavsia hliadaiv z takym vyhliadom,
nae pererachovuvav jich. Ta Dord ne mih rozhledity joho oblyia.
A vse to buv Trev.
Dord opustyvsia na svoje misce. Jomu bulo cikavo, jak pokae sebe Trev. Pouttia vidpovidanosti sponukalo viryty v Treviliniv uspich, prote o muylo joho, naroduvalo oburennia i protest. Jak e tak: vin, Dord, liudyna bez profesiji, sydy tut zvyajnym hliadaem,
a tam Trevilin, dyplomovanyj metalurg po koliorovych metalach, uasnyk zmaha.
Cikavo, y brav Trevilin uas v Olimpidi u peryj rik pislia zdobuttia fachu. Inkoly
liudy tak roblia, jako buly osoblyvo pevni v sobi abo pospialy. Ale tut kryvsia pevnyj ryzyk.
Cho by jakyj efektyvnyj buv proces navannia, rik perebuvannia na Zemli pislia zdobuttia
osvity (jak kazaly, ob zmastyty zastyhli znannia) zabezpeuvav vyi rezutaty.
Jako Trevilin vystupav u zmahanniach vdruhe, vin, mabu, ne dosiah znanych
uspichiv. Dordu stalo soromno, o cia dumka prynesla jomu jaku pryjemnis.
Vin rozzyrnuvsia dovkola. Maje vsi miscia zajniati. Na Olimpidi bude bahato hliadaiv. A ote, uasnyky praciuvatymu z velykoju napruhoju i z velykoju energijeju, pravda, vse
zaley vid osoblyvostej charakteru.

omu vono zvesia Olimpidoju? raptom podumav Dord. Vin nikoly ne znav cioho. omu chlib nazyvaju chlibom?
Jako vin zapytav baka:
Tatu, omu vono zvesia Olimpidoju?
I bako vidpoviv:
Olimpida oznaaje zmahannia.
A koly my boremosia z Korotunom ce te zmahannia? pocikavyvsia Dord.
Ni, vidpoviv Plejten-staryj. Olimpida osoblyve zmahannia. Ne zapytuj durny.
Koly zdobude osvitu, znatyme use, o tobi naley znaty.
Povernuvy do dijsnosti, Dord zitchnuv i e bie uvibhavsia v krislo.
Vse, o tobi naley!
Dyvno, jak dobre ti slova zberehlysia v joho pamjati: Koly zdobude osvitu. Nichto
nikoly ne kazav jomu: Jako zdobude osvitu.
Teper Dordevi zdavalosia, o vin zavdy zapytuvav pro durnyci. Nae joho rozum instynktyvno peredbaav svoju nezdatnis zdobuty osvitu i vin poynav stavyty zapytannia, ob
zvidusi zibraty po kraplyni bie zna.
A v Internati zaochouvaly joho cikavis, bo vvaaly taku dopytlyvis korysnoju. To bula
jedyna molyvis pro o diznatysia.
Raptom Dord vystrunyvsia. o vin roby, do bisa? Kliuje na jichniu vudoku? Neve
vin zdassia tiky tomu, o tam pered nym Trev, jakyj zdobuv osvitu j bere uas v Olimpidi?
Vin ne nedoumok! Ni!
I kryk joho dui lunoju vidhuknuvsia raptovym homonom po audytoriji. Vsi vstaly.
V lou posered dovhoji astyny ovalu zachodyly liudy, odiahneni v koliory planety Noviji,
i same slovo Novija spalachnulo na holovnomu tablo, navyslomu nad loeju.
Novija planeta klasu A z velykym naselenniam, z vysokorozvynenoju cyvilizacijeju,
moe, najvyoju u vsij Galaktyci. Koen zemlianyn mrijav koly yty v takomu sviti, jak Novija, abo prynajmni ob cho joho dity yly tam. Dord zhadav, jak palko prahnuv do Noviji
Trevilin, i ot teper vin boresia za pravo pojichaty tudy.
Zhasly vohni na tij astyni steli, pid jakoju sydily hliadai, j zhasly stiny. Jaskravyj promi vysvityv zahlyblennia v centri ovalu, de roztauvalysia uasnyky zmaha.
Dord znovu sprobuvav rozdyvytysia Trevilina. Ta toj buv due daleko.
anovni novinki zamovnyky, ledi i dentmeny! prolunav itkyj, dobre postavlenyj holos dyktora. Zaraz ponusia Olimpijki zmahannia metalurgiv po koliorovych metalach. U zmahanniach beru uas
Due reteno dyktor zaytav programu. Prizvya, nazvy mist, zvidky prybuly uasnyky,
rik zdobuttia osvity. Hliadai zustrialy kone imja radisnymy vyhukamy, a koly sered uasnykiv nazyvaly yteliv San-Francisko, zdijmavsia nejmovirnyj hamir.
Dijla erha do Trevilina, i Dord nespodivano dlia sebe skaeno zavolav, zamotyliav
rukamy. Ta e bie joho zdyvuvalo, o syvyj olovik, jakyj sydiv poru iz nym, povodyvsia
tak samo.
Dord ne mih prychovaty svoho podyvu, a susida nachylyvsia do nioho i napruyv holos, ob perekryaty um:
Tut nemaje nikoho z moho ridnoho mista. Ja vbolivatymu za vae. To va znajomyj?
Dord vidsachnuvsia.
Ni.
Ja pomityv, o vy vse dyvyte u tomu napriami. Ne choete skorystaty mojim binoklem?
Ni, diakuju. (omu cej staryj dure sovaje nosa ne v svoji spravy?)
Dyktor znaj vyholouvav novi ocijni vidomosti stosovno poriadkovoho nomera zmaha, metody chronometruvannia ta vidliku ook too. Nareti vin dijov do najholovnioho,
i publika zavmerla.

 Konyj uasnyk zmahannia otrymaje po brusku splavu z koliorovych metaliv nevidomoho skladu. Vid uasnykiv vymahajesia vykonaty kikisnyj analiz oderanoho splavu i
spovistyty vsi rezutaty analizu z tonistiu do otyrioch desiatych vidsotka. Dlia provedennia
analizu vsi uasnyky korystuvatymusia mikrospektrografamy Bimena, mode Ch-2, jaki zaraz ne praciuju.
Sered publiky zniavsia schvanyj homin.
Potribno, ob konyj uasnyk vyznayv, o stalosia z joho aparatom, i usunuv defekt. Dlia cioho je instrumenty i zapasni astyny. Sered nych moe j ne znajty potribnoji detali, todi jiji slid zaprosyty. as na jiji dostavku bude vyrachuvanyj z zahanoho asu, vytraenoho na vykonannia zavdannia. Vsi uasnyky hotovi?
Tablo nad cyfroju pja spalachnulo tryvonym sygnalom. Uasnyk pid nomerom
pja bihom vyskoyv iz zaly j vydko povernuvsia. Hliadai dobrozylyvo rozsmijalysia.
Vsi hotovi?
Sygnaliv na tablo bie ne spalachuvalo.
y je zapytannia? Tya.
Moete poynaty.
Zvyajno, nichto sered hliadaiv ne mav zmohy vyznayty bezposerednio, jak posuvajesia robota konoho z uasnykiv. Za perebihom podij hliadai diznavalysia tiky z informaciji, o zjavlialasia na tablo. Ta ce j ne malo nijakoho znaennia. Za vyniatkom metalurgiv,
jaki mohly buty prysutni sered hliadaiv, nichto suti zmahannia vse odno b ne vtoropav, u
vsiakomu razi, z fachovoho pohliadu. Holovne znaty, chto vyhraje, chto zdobude druhe
misce, chto tretie. Dlia tych, chto zaklavsia (pari zaboronialysia zakonom, ale perekodyty jim
bulo nemolyvo), na vse ine bulo napliuvaty.
Dord steyv za podijamy poadlyvo, jak i vsi. Joho pohliad perebihav vid odnoho uasnyka do druhoho. Vin bayv, jak odyn z nych, vpravno orudujuy jakymo malekym instrumentom, zniav kryku zi svoho mikrospektrografa; jak inyj vpjavsia oyma v ekran aparata;
jak tretij spokijno vkladav svij brusok u zatyskuva pravoru i jak etvertyj reguliuvav verjer,
pryim tak obereno, o zdalosia, niby vin zastyh u povnij neruchomosti.
Trevilin, jak i reta uasnykiv, buv uve u roboti. Dord ne mav zmohy vyznayty, jak
idu joho spravy.
Na tablo uasnyka nomer simnadcia vysvitylosia: Promi ne sfokusovano.
Publika nesamovyto zaaploduvala.
Uasnyk pid nomerom simnadcia mih buty pravyj, ale mih, zvyajno, j pomylytysia.
Jako vin prypustyvsia pomylky, to povynen vypravyty svij dignoz i, ote, zhajaty as. Ta
moe statysia, o vin ne vypravy dignoz i jomu ne vdassia zaveryty analizu. Abo, e hire,
dovede analiz do kincia, odnak rezutat joho vyjavysia zovsim nepravynyj.
Ta zabumo pro ce. Poky o hliadai zveselily.
Spalachnuly j ini tablo. Dord ne zvodyv oej z tablo pid nomerom dvanadcia.
Nareti vono te zasvitylosia: Derak decentrovano. Potriben novyj spusk zatyskuvaa.
Do nioho pidbih pracivnyk z novoju detalliu. Jako Trevilin pomylyvsia, ce oznaatyme marnu zatrymku, a as, vytraenyj na oikuvannia detali, ne bude vyrachuvano z zahanoho. Dord zatamuvav podych.
Na tablo nomer simnadcia poaly zjavliatysia rezutaty analizu: aliuminij
41,2649; magnij 22,1914, mi 10,1001.
To tut, to tam vychopliuvalysia cyfry na inych tablo.
Hliadai skaenily.
Dord ne rozumiv, jak uasnyky mohly praciuvaty v takomu hamori. Potim vin podumav, o to, moe, j na krae, ade peroriadnyj fachive povynen bezdohanno praciuvaty j
za skladnych obstavyn.
Na simnadciatomu spalachnula ervona ramka, o oznaalo kine roboty. Uasnyk

pidvivsia z miscia. etvertyj vidstav vsioho na dvi sekundy. Odyn za odnym do nych pryjednalysia ini.
Trevilin ie praciuvav, dosi ne informujuy pro druhoriadni skladovi astyny svoho
splavu. Koly maje vsi uasnyky ve stojaly, vin te pidvivsia. Ostannij ustav pjatyj, i publika
vybuchnula ironinymy vyhukamy.
Odnak ce e buv ne kine. Ocijne riennia, jak i hodysia, zatrymuvalosia. Vytraenyj
as vidihravav neabyjaku ro, ta ne men valyvoju bula tonis analizu. I ne vsi zavdannia
buly odnakovo vakymy. Neobchidno zvayty bahato faktoriv.
Peremoe zmaha vykonav zavdannia za otyry chvylyny dvadcia sekund, postavyv
pravynyj dignoz i otrymav pravynyj rezutat z tonistiu do semy desiatytysianych vidsotka
ce uasnyk pid nomerom simnadcia, Henri Enton midt z
Vse potonulo v skaenomu halasi. Za nym iov vomyj nomer, potim etvertyj, yj dobryj
pokaznyk asu buv zipsovanyj pjama sotymy vidsotka u vyznaenni kikisnoho skladu
nibiju. Dyktor navi ne zhadav pro dvanadciatoho. To buv joho krach.
Dord podersia erez natovp do dverej, z jakych maly vyjty uasnyky zmahannia, i znajov tut ue bahako liudej. Ce buly rodyi, jaki plakaly (vid astia y horia zaleno vid
obstavyn), vony pryjly, ob zustrity uasnykiv zmaha, reportery, jaki prahnuly vziaty intervju u peremocia, zemliaky, jaki poliuju za avtografamy ta reklamoju, i prosto cikavi. Buly
tut i divata, o spodivalysia pryvernuty do sebe uvahu peremocia, jakyj maje napevno vyruy na Noviju (a moe, poterpiloho, jakyj potrebuje rozrady i maje bahato hroej, ob
dozvolyty sobi taku rozki).
Dord podiakuvav doli, o ne pobayv odnoho znajomoho oblyia. San-Francisko
daleko vid joho ridnoho mista, i vako ujavyty, ob chto iz rodyiv Treva zjavyvsia i pidtrymav joho.
Nepevno posmichajuy i vidpovidajuy kyvkamy na schvani vyhuky, zjavylysia uasnyky zmahannia. Policejki strymuvaly natovp na dostatnij vidstani, ob zvinyty jim prochid. Koen z tych, chto nabrav velyku kikis ook, podibno do magnitu, o ruchajesia po
kupi zaliznych ourkiv, poryvav iz soboju astynu liudej.
Koly vyjov Trevilin, tut ue maje nikoho ne zalyylosia. (Dordevi omu zdalosia,
o toj ne pospiav vychodyty, oikujuy slunoho momentu). V joho suvoro stysnenych
hubach bula sygareta. Opustyvy oi, vin povernuvsia, ob pity.
Maje za pivtora roku, jaki zdalysia Dordevi vdesiatero dovymy, to buv peryj spomyn
pro ridnyj dim. Joho vrazylo, o Trevilin anitrochy ne zistaryvsia i zalyyvsia tym samym
Trevom, jakym bayv joho vostannie.
Dord smyknuvsia vpered.
Treve!
Zdyvovanyj Trevilin vydko obernuvsia. Vin pyno podyvyvsia na Dorda, potim prostiah jomu ruku.
Dord Plejten, jakoho dika Radisnyj vyraz, o zjavyvsia na joho oblyi, maje
odrazu znyk. Joho ruka vpala ranie, ni Dord ustyh jiji potysnuty. Ty buv tam? rizkym
ruchom holovy Trevilin vkazav na zalu.
Buv.
ob podyvytysia na mene?
Tak.
Meni ne due poastylo, pravda ?
Vin kynuv cyharku na zemliu i rozavyv nedopalok nohoju, dyvliay u bik vulyci, de
povino chodyly liudy, probyrajuy do skimeriv, i formuvalysia novi erhy ochoych potrapyty na nastupnu za rozkladom Olimpidu.
Nu j o? z prytyskom promovyv Trevilin. Ja prohrav tiky vdruhe. Pislia toho
jak siohodni povelysia zi mnoju, Novija moe zabyratysia do bisa. Je planety, jaki prosto vepylysia b u mene Ta, sluchaj-no, ja ne bayv tebe z dnia Osvity. De ty propadav? Tvoji baky

kazaly, o ty pojichav na specine zavdannia, ale nioho ne pojasniuvaly. Ty ni razu meni

ne pysav. A mih by.
Tak, ja povynen buv napysaty, nepevno movyv Dord. U vsiakomu razi, ja pryjov skazaty, o meni prykro, o vse tak nedoladno vyjlo.
Ne alij, vidkazav Trevilin. Ja kazav tobi, o Novija moe zabyratysia do
bisa Do toho ja mav znaty ce ranie, bo davno ve blukaly utky, o budu korystuvatysia
aparatom Bimena. Vsi hroi bulo vkladeno v aparaty Bimena. V otych kliatych strikach, jaki
daly meni osvitu, buv peredbaenyj spektrograf Chenslera, a chto teper korystujesia Chenslerom? Chiba o planety suzirja Homena, jako jich vzahali mona nazvaty planetamy.
A chiba ty ne moe podaty skargu v
Ne bu durnem. Meni skau, o mij mozok pryznaenyj dlia Chenslera. Pidy pospereajsia. Vse jlo ne tak, jak treba. Ty pomityv, o tiky meni odnomu dovelosia posylaty po
zapastynu?
Vony ne vyrachuvaly vytraenoho na ce asu.
Zvyajno, odnak ja hajav as, rozdumujuy, y pravyno ja vstanovyv dignoz, koly
pomityv, o sered zapastyn, jakymy ja buv zabezpeenyj, nema spuska zatyskuvaa. I cej as
te ne vyrachuvaly. Jakby ce buv mikrospektrograf Chenslera, ja b znav, o j do oho. Jak ja
mih zmahatysia z nymy? Holovnyj peremoe yte San-Francisko, tak samo, jak. i troje z
nastupnoji etvirky. A pjate misce posiv chlope iz Los-Andelesa. Vony zdobuly osvitu po
strikach, jakymy zabezpeuju velyki mista. Po najkraych z tych, jaki isnuju. Tam i bimenivkyj spektrograf, i vse ine. Jak e ja mih zmahatysia z nymy? Ja podolav doveleznyj liach
siudy tiky dlia toho, ob vykorystaty svij ans na Olimpidi za mojim fachom, de zamovnykom vystupala Novija, ale z tym e uspichom ja mih by zalyytysia vdoma. Zapevniaju tebe
ja znav, o tak vono j bude. Novija ne jedyna kamjana bryla v kosmosi. Iz usich prokliatych
Vin hovoryv ce ne dlia Dorda. Vin vzahali ni do koho ne zvertavsia. Dord zrozumiv,
o joho prosto probralo i Trev vidvodyv duu.
Jako ty znav pro spektrograf Bimena, chiba ty ne mih oznajomytysia z nym?
zapytav Dord.
Ja kau tobi, o joho ne bulo v mojich strikach.
Ty mih poytaty knyku.
Trevilin raptom tak pronyzlyvo hlianuv na nioho, o ostannie slovo zavmerlo na
Dordevych ustach.
Ty o, smijesia? skazav Trevilin. Tobi ce zdajesia kumednym? Neve ty hadaje, o ja mou proytaty jaku-nebu knyku i zapamjataty dostatnio, ob zrivniatysia z
kymo, chto spravdi znaje.
Ja vvaav
A ty sprobuj. Sprobuj Do rei, jakyj ty zdobuv fach? nespodivano zapytav Trevilin. V holosi joho zabrynila oevydna vorois.
Rozumije
Nu o , rozpovidaj. Jako ty ve kory iz sebe takoho rozumnyka, davaj podyvymosia, kym ty stav. Ja bau, ty vse e na Zemli, znay, ty ne programist i tvoje specine
zavdannia ne take ve j valyve.
Posluchaj, Treve, movyv Dord, ja zapizniuju na pobaennia. Vin pozadkuvav, sylkujuy posmichnutysia.
Ni, ty ne pide. Trevilin, skaenijuy, kynuvsia do Dorda i vepyvsia v joho pidak. Daj vidpovi na moje zapytannia. Dlia oho zjavliatysia siudy j tykaty mene nosom v
moju porazku, jako sam ne v zmozi vyterpity te same, o j ja? Ty uje mene?
Vin aleno trias Dorda, i koly vony, ne prypyniajuy boroby j malo ne padajuy, ruchalysia erez zalu, u vuchach Dorda prolunav holos doli u vyhliadi oklyku polismena:
Dosy. Dosy. Prypyni!

Serce Dordevi nalylosia svyncevym tiaharem i vako zabylosia. Polismen zapytaje

jichni imena i vymahatyme posvidennia, a u Dorda nemaje dokumentiv. Pislia perych e
zapyta vidkryjesia, o vin ne maje fachu. I, krim toho, vse vidbuvatymesia v prysutnosti
Trevilina, jakyj nesterpno stradav, zaznavy nevdai, j, povernuvy dodomu, vin rozdzvony ce vsim, utiajuy svoje uraene samoliubstvo.
Dord ne mih znesty cioho. Vin vyrvavsia i kynuvsia buv tikaty, ta viduv na svojemu
plei vaku ruku polismena.
Hej, postryvajte! Pokai-no vai dokumenty.
Obmacujuy kyeni v poukach svoho posvidennia, Trevilin rizko movyv:
Ja Armand Trevilin, metalurg po koliorovych metalach. Ja tiky-no brav uas v
Olimpidi. Vy krae zjasujte, serante, chto vin takyj.
Dord stojav pered nym i ne mih vymovyty ni slova. Huby jomu peresochly, a horlo
styslosia.
Pouvsia yj spokijnyj i vymohlyvyj holos:
Mona vas na chvylynoku, serante?
Polismen obernuvsia:
Tak, ser?
Cej junak mij his. o stalosia?
Dord ozyrnuvsia, ne v zmovi prychovaty podyvu. Ce buv toj samyj syvyj olovik, jakyj
sydiv z nym poriad na Olimpidi. Syvyj dobrozylyvo kyvnuv Dordevi. Joho his? Vin o, z
hluzdu zjichav?
Ci dvoje poruuvaly poriadok, ser, pojasnyv polismen.
Zapodijano jakyj zloyn? Je zbytky?
Ni, ser.
o , todi ja vsiu vidpovidanis beru na sebe.
Vin pokazav polismenovi maleku kartku, toj odrazu vidstupyv nazad.
Postryvajte obureno poav bulo Trevilin, ale polismen rvuko povernuvsia do
nioho:
Vse harazd. Majete jaki pretenziji?
Ja tiky
Jdi svojeju dorohoju. I vy te Rozchotesia.
Navkolo nych zibravsia ymalyj natovp. Teper vin rozpavsia, i liudy neochoe rozijlysia.
Dord dozvolyv suprovoduvaty sebe do skimera. Odnak pered tym jak sidaty, zupynyvsia.
Diakuju vam, ale ja ne va his.
Mohlo statysia tak, o joho pomylkovo vvaaju za koho inoho.
Ta syvyj posmichnuvsia i skazav:
Vy zaraz dijsno mij his. Dozvote vidrekomenduvatysia. Ja Ladyslas Inenesku,
dyplomovanyj istoryk.
Ale
Z vamy nioho pohanoho ne trapysia, povirte. Zretoju, ja prosto chotiv pozbavyty
vas dejakych nepryjemnostej, povjazanych z policijeju.
Ale omu?
Vy choete znaty pryynu? Nu prypustimo, o my z vamy vy i ja poesni zemliaky. Zhadajte, jak my razom ubolivaly za tu samu liudynu. A my, zemliaky, povynni trymatysia odyn odnoho, navi jako my zvjazani poesnym hromadianstvom. Ehe ?
I Dord, jakyj zovsim ne doviriav ni ciomu Inenesku, ni samomu sobi, opynyvsia u
skimeri. Vin vyriyv bulo vylizty, ta vony ve pidnialysia v povitria.
Cej olovik posidaje jake poloennia v suspistvi, zbenteeno podumav vin. Bo
polismen posluchav joho.

Dord ue maje zabuv, o holovna meta joho prybuttia do San-Francisko rozukaty ne Trevilina, a koho-nebu, dosy vplyvovoho, ob domohtysia perehliadu joho zdibnostej dlia zdobuttia osvity.
Takoju liudynoju mih buty j cej Inenesku. I vin sam natrapyv na Dorda.
Vse moe sklastysia due vdalo Prote cia dumka zdalasia Dordevi ne due perekonlyvoju. Na dui bulo muko.
Pid as nedovhoho poliotu Inenesku viv spokijnu rozmovu. Vin pokazav Dordevi najcikavii v misti miscia, podilyvsia zhadkamy pro mynulu Olimpidu, na jakij buv prysutnij.
Dord sluchav neuvano, chmykajuy u pauzach o nezrozumile. Vin z chvyliuvanniam
steyv, kudy lety skimer.
y ne priamuju vony do odnoho z vychodiv u zachysnomu kupoli, ob vyletity z mista?
Ni, vony poaly znyuvatysia, i Dord z polehenniam zitchnuv.
Skimer opustyvsia bilia roztaovanoho na dachu vchodu v hote. Koly Dord vyliz, Inenesku zapytav:
Vy ne vidmovyte poobidaty zi mnoju v mojemu nomeri?
Zvyajno, vidpoviv Dord i pryjazno posmichnuvsia. Vin jakraz poav viduvaty
poroneu v lunku, bo propustyv druhyj snidanok.
Za obidom Inenesku ne promovyv i slova. Nastala ni, i avtomatyno vvimknulysia
stiny. Ja proyv samostijno maje cilyj de, podumav Dord.
Koly vony ve pyly kavu, Inenesku nareti znov ozvavsia:
Vy povodylysia tak, nae pidozriuvaly mene v omu nedobromu.
Dord poervoniv i, postavyvy aku, sprobuvav o zapereuvaty, ta joho litnij
spivrozmovnyk rozsmijavsia i pochytav holovoju:
Tak vono i je. Ja uvano sposterihav za vamy, vidkoly vpere pobayv, i meni zdajesia,
o teper bahato pro vas znaju.
Dord pereliakano pidvivsia.
Siate, movyv Inenesku, ja tiky chou dopomohty vam.
Dord siv, ale v holovi joho zdijniavsia vyr dumok. Jako staryj znav, chto vin, to omu
ne zalyyv u rukach polismena? A z druhoho boku, omu vin vyriyv zaproponuvaty jomu
dopomohu?
Vy baajete znaty, omu ja vyriyv dopomohty vam? zapytav Inenesku. O, ne
liakajte, ja ne vmiju ytaty dumky. Bayte, mij dosvid dozvoliaje z najneznanioji zovninioji
reakciji liudyny sudyty pro jiji dumky. Vam ce zrozumilo?
Dord zapereno pochytav holovoju.
Sprobujte ujavyty sobi, jakym vy meni zdalysia z peroho pohliadu, skazav Inenesku. Vy stojaly u erzi, ob podyvytysia Olimpidu, ta dribni detali vaoji povedinky ne
vidpovidaly tomu, o vy robyly. Vy maly nepidchodiayj vyraz oblyia, ne ti esty. Ja podumav, o tut o ne te, o tut kryjesia jaka dyvovyna zahadka. Molyvo, rozmirkovuvav ja,
vy sami ne usvidomliujete, o z vamy. Ja ne vytrymav, piov i siv poru z vamy. Potim, koly
vy vyjly, ja znovu piov za vamy i pidsluchav rozmovu z druhom. I ve pislia toho vy staly dlia
mene due cikavym objektom dlia vyvennia vybate, jako ce zvuy nepryrodno, to
ja ne mih dozvolyty, ob vas zabraly v policiju Skai, o vas turbuje?
Dord vahavsia. Jako ce pastka, to dlia oho dijaty takym krunym liachom? A jomu
tak treba do koho zvernutysia! Bo vin pryjichav u misto po dopomohu, a zaraz jomu jiji
proponuju. Molyvo, pohano same te, o jiji zaproponuvaly. Dopomoha dajesia jomu nadto
ve lehko.
Zvyajno, te, o vy rozpoviste meni jak socilogu, ne pidliahaje rozholoenniu, viv
dali Inenesku. Vy rozumijete, o ce oznaaje?
Ni, ser.
Ce oznaaje, o z moho boku bude bezesnym, jako ja rozpovim komu pro te, o
diznajusia vid vas, cho by z jakoju metoju ja ce zrobyv. Bie toho, nichto ne maje zakonnoho

prava prymusyty mene o rozpovidaty.

A ja dumav, vy istoryk, u Dordevi nespodivano spalachnula pidozra.
Tak, ja istoryk.
Tiky-no vy skazaly, o socilog.
Inenesku zarehotav.
Darujte, junae, meni ne slid bulo smijatysia, vybayvsia vin, koly zmih zahovoryty.
Ja pereprouju, junae, bo smijavsia ne z vas. Ja smijavsia z Zemli, z toho, jakoho velykoho
znaennia vona nadaje pryrodnyym naukam, i z dejakych praktynych storin cioho zachoplennia. Proponuju pari, o vy moete vidtarabanyty napamja bu-jakyj rozdil budivenoji
technologiji abo teoretynoji mechaniky i vodnoas niohisiko ne tiamyte v socilogiji.
Prypustimo, todi o take socilogija?
Socilogija ce nauka, jaka vyvaje liudki kolektyvy. Vona, jak, napryklad, zoologija, dilysia na bahato specilizovanych haluzej. Skaimo, je fachivci z kutury, jaki vyvaju
kuturu, jiji zrostannia, rozvytok i zanepad. Kutura, dodav vin, vyperedajuy Dordeve
zapytannia, ce pojednannia vsich aspektiv naoho yttia. Do kutury naley te, v jakyj sposib my zarobliajemo sobi na yttia, u o virymo, vid oho otrymujemo zadovolennia, nai
ujavlennia pro dobro ta zlo too. Vy rozumijete?
Zdajesia, tak.
Ekonomist ne fachive z ekonominoji statystyky, a same ekonomist specilizujesia na vyvenni toho, u jakyj sposib kutura zadovoniaje tilesni potreby konoho lena
suspistva. Psycholog vyvaje okremych leniv suspistva i toj vplyv, jakyj suspistvo maje na
nych. Prognozyst planuje majbutnij liach rozvytku suspistva, a istoryk Ce ve z mojeji haluzi.
Tak, ser.
Istoryk specilizujesia na vyvenni rozvytku v mynulomu naoho suspistva, a tako
suspistv z inymy kuturamy.
Dord viduv cikavis do sliv Inenesku.
A chiba v mynulomu o bulo inake?
Ajake! Ranie ne bulo osvity, u vsiakomu razi, toho, o my zvemo osvitoju.
Znaju, promovyv Dord, liudy vylysia po knykach, zbyrajuy znannia po
krychtach.
Zvidkilia vy ce znajete?
uv, obereno vidpoviv Dord i dodav: A jakyj sens dumaty pro te, o vidbuvalosia v dalekomu mynulomu? Ja chou skazaty, o z usim cym ve pokineno, y ne tak?
Z mynulym nikoly ne buvaje pokineno, junae. Vono rozjasniuje teperinie. omu,
napryklad, u nas same taka systema osvity?
Dord nespokijno zasovavsia. Joho spivrozmovnyk postijno povertavsia do cijeji temy.
Bo vona najkraa, ohryznuvsia Dord.
Tak, ale omu vona najkraa? Posluchajte mene chvylynku, i ja pojasniu vam. A potim vy meni skaete, y je sens u vyvenni istoriji. Navi tijeji, o pereduvala mizorianym
poliotam Vin zupynyvsia, pobayvy na Dordevomu oblyi nejmovirnyj podyv.
Ote, vy hadaly, o tak bulo zavdy?
Ja nikoly ne zadumuvavsia nad cym, ser.
Ja v ciomu ne sumnivavsia. Ale koly, otyry, pja tysia rokiv tomu, liudstvo bulo
prykute do poverchni Zemli. Navi na toj as vono dosiahlo dosy vysokoho rivnia techninoho
rozvytku, a naselennia zroslo nastiky, o bu-jaki technini nespravnosti pryzvely b do masovoho holodu j chvorob. Dlia toho ob ne znyuvavsia rive techniky i vona ruchalasia vpered u nohu iz zrostom naselennia, treba bulo hotuvaty vse bie j bie ineneriv i venych.
Prote, zvaajuy na rozvytok nauky, na jichnie navannia potrebuvalosia vse bie j bie asu.
Koly upere bulo vidkryto sposoby miplanetnych, a potomu j mizorianych poliotiv, cia
problema stala e hostria. Faktyno erez nestau naleno pidhotovlenych fachivciv liudstvo

dovho ne mohlo po-spravniomu kolonizuvaty planety za meamy Sonianoji systemy.

Zlom nastav, koly rozkryly mechanizm zberihannia zna u liudkomu mozku. Pislia cioho vidkryttia poalasia rozrobka striok osvity, jaki b zminyly cej mechanizm takym ynom,
ob mona bulo vidrazu vklasty v mozok znanu kikis, tak by movyty, hotovych zna. A
vtim, vy ce znajete.
Vidtak stalo molyvym vypuskaty tysiai j mijony fachivciv, i my rozpoaly te, o chto
nazvav Zapovnenniam Vsesvitu. Zaraz u Galaktyci pivtory tysiai zaselenych planet i zaselenniu nastupnych ne vydno kincia.
Vy rozumijete, o z cioho vyplyvaje? Zemlia eksportuje striky osvity, o daju zmohu
hotuvaty fachivciv nykoji kvalikaciji, i ce garantuje jednis kutury dlia vsijeji Galaktyky.
Tak, napryklad, zavdiaky strikam, jaki navaju ytaty, my vsi hovorymo odnijeju movoju
Ne dyvisia tak vraeno. Mou buty j ini movy, i v mynulomu liudy na nych rozmovlialy. Jich
buly sotni.
Zemlia tako eksportuje vysokokvalikovanych specilistiv, i kikis jiji naselennia ne
perevyuje prypustymoho rivnia. Oskiky za vyvozu fachivciv zberihajesia stateva rivnovaha,
vony mou samovidtvoriuvatysia, o spryjaje zrostu naselennia na tych planetach, de je taka
problema. Krim toho, za striky ta specilistiv nam platia syrovynoju, jaka kone neobchidna
i vid jakoji zaley naa ekonomika. Teper vy rozumijete, omu taka systema osvity najkraa?
Tak, ser.
I vam lehe zrozumity ce, znajuy, o bez neji protiahom pivtory tysiai rokiv bulo
nemolyvo kolonizuvaty planety inych sonianych system?
Tak, ser.
Vychody, vy bayte, v omu korys istoriji. Istoryk posmichnuvsia. A teper chotilosia b znaty: rozumijete vy, omu ja cikavliusia vamy?
Dord umy povernuvsia z prostoru i asu nazad do dijsnosti. Vydno, Inenesku nedarma zaviv ciu rozmovu. Vsia joho lekcija bula spriamovana na te, ob pidstupytysia do
nioho.
omu ? nevpevneno zapytav Dord.
Socilogy vyvaju suspistvo, a suspistvo skladajesia z liudej.
Jasno.
Ale liudy ne mayny. Fachivci v haluzi pryrodnych nauk praciuju z maynamy.
ob zbahnuty maynu, treba ovolodity obmeenym obsiahom zna, i ci fachivci znaju pro
neji vse. Bie toho, vsi mayny danoho vydu maje odnakovi, tak o kona mayna okremo
ne stanovy dlia nych osoblyvoho interesu. Ale liudy O, vony nastiky skladni j tak vidrizniajusia odyn vid odnoho, o socilog nikoly ne znaje pro nych use y choa b znanu
astynu toho, o mona pro nych znaty. ob opanuvaty svoju specinis, vin povynen postijno vyvaty liudej, nadto nezvyajnych osobyn.
Takych, jak ja, bajdue promovyv Dord.
Hadaju, ja b ne nazvav vas osobynoju, ta vy liudyna nezvyajna. Vy varti toho, ob
vamy zajmalysia, i, jako dozvolyte, ja postaraju dopomohty vam. Jako vy vskoyly v chalepu i jako dopomohty vam bude v mojich sylach.
V Dordevim mozku vyruvaly dumky vsia cia rozmova pro liudej i kolonizaciju, o
stala molyvoju zavdiaky osviti Nenae chto roztroyv joho tverdi perekonannia j bezalisno burliav u vsi boky jichni ulamky.
Dajte meni podumaty, promovyv Dord, stysnuvy doloniamy holovu. Potim,
opustyvy ruky, vin tycho movyv: Vy zrobyte dlia mene deo, ser?
Jako zmou, liubjazno vidpoviv istoryk.
A vse, o ja rozpovim vam u cij kimnati, zalyysia mi namy. Vy tak kazaly.
Tak vono j bude.
Todi vlatujte meni pobaennia z jakoju ocijnoju osoboju z inoji planety, z novinynom.

Usim svojim vyhliadom Inenesku vykazav neabyjakyj podyv.

Nu, znajete
Vy moete ce vlatuvaty, perekonlyvo promovyv Dord. Vy sami povana ocijna osoba. Ja bayv, jakyj vyhliad mav polismen, koly vy tynuly jomu pid nosa svoje posvidennia. Jako vy meni vidmovyte, ja ja ne dozvoliu vam vyvaty mene.
Samomu Dordevi joho pohroza zdalasia bezhluzdoju j bezsyloju. Prote na Inenesku
vona, zdavalosia, vplynula neabyjak.
Vaa umova nezdijsnenna, skazav vin. Novinyn u misia Olimpidy
Nu dobre, todi zvjai mene z jakymo novinynom po videofonu, i ja sam domovliusia z nym pro zustri.
Hadajete, vam ce vdassia?
Ja perekonanyj. Ot pobayte.
Inenesku zadumlyvo hlianuv na Dorda i prostiahnuv ruku do videofonu.
Dord ekav, spjanilyj svojim novym baenniam usijeji problemy i tym viduttiam syly,
jake vono v niomu zarodylo. Vin ne moe zaznaty nevdai. Ne moe. Vin use-taky stane novinynom. Dord z trimfom zalyy Zemliu, naperekir Antonelli j usij otij kompaniji durniv
z Internatu (vin malo ne zarehotav uholos) dlia nedoumkiv.
Dord prykypiv oyma do ekrana, o zasvityvsia i mav rozachnuty vikno do novin,
vikno v perenesenyj na Zemliu kutook Noviji. Vin domihsia svoho za jakycho otyry hodyny.
Koly ekran projasniv, rozligsia vybuch smichu, ale poky o hodi bulo rozriznyty odnoho oblyia, tiky tini olovikiv i inok vydko ruchalysia vriznobi. Pouvsia yj holos, o
itko prolunav sered zahanoho homonu.
Inenesku? Pytaje mene?
I todi, pyno dyvliay z ekrana, zjavyvsia vin, novinyn. Spravnij novinyn. (odo cioho u Dorda ne vynyklo nijakych sumniviv. V niomu bulo o he nezemne, o take, o
nemolyvo itko vyznayty y cho na my splutaty z ymo inym).
Vin buv smuhliavyj, temne volossia chvyleju hladeko zaesane z ola nazad. Mav
tonki orni vusa i klynciuvatu boridku, jaka vkryvala lye odnu polovynu oblyia. Zate druha
bula hladekoju, nae z neji nazavdy vydalyly roslynnis.
Vin posmichnuvsia.
Ladyslase, y ne zanadto? My zvyajno prypuskajemo, o doky my na Zemli, nas
pynuju. V ramkach rozumnoho, zvyajno. Ale ytannia dumok ce v nijaki ramky ne jde.
ytannia dumok, vemyanovnyj?
Ziznavajte-no! Vy znaly, o ja zbyravsia vyklykaty vas siohodni vveeri. Vy znaly,
o ja tiky chotiv dopyty ocej kelyok. Na ekrani zjavylasia joho ruka, i vin podyvyvsia kri
maleku arku, napovnenu buzkovoho kolioru likerom. Na a, ja ne mou pryhostyty vas.
Novinyn ne bayv Dorda, jakyj perebuvav za polem zoru videofonu, i Dordevi vid
cioho bulo tiky lehe. Jomu potriben buv jakyj as, ob zaspokojity. Vin nae peretvoryvsia
na sucini nespokijni paci, jaki bezperestanu ruchalysia, vidstukuvaly nervovyj drib
Ale Dord taky mav raciju. Vin ne pomylyvsia. Inenesku spravdi obijmav povanu posadu. Sam novinyn, zvertajuy do nioho, nazyvav joho na imja.
Znamenyto! Spravy jly udovo. Te, o Dord utratyv erez Antonelli, vin z lychvoju
vidkoduje, vykorystovujuy Inenesku. I koly-nebu vin, stavy kine kincem samostijnym,
zmoe povernutysia takym samym mohutnim novinynom, jak ocej, o dozvoliav sobi nedbalo artuvaty z Inenesku, nazyvajuy joho na imja, zalyajuy vemyanovnym, vin
todi pokvytajesia z Antonelli. Vin vidplaty jomu za ci pivtora roku i
Zachopyvy zvablyvymy mrijamy, Dord malo ne zabuv pro vse na sviti i, raptom usvidomyvy, o ne stey za tym, o vidbuvajesia na ekrani, povernuvsia do dijsnosti.
ne perekonlyvo, provadyv novinyn. Novinka cyvilizacija taka skladna j
vysokorozvynena, jak i cyvilizacija Zemli. U vsiakomu razi, Novija ne Zeston. Ade ce bezhluzdia, o nam dovodysia prylitaty siudy po okremych specilistiv.

 O, tiky za novymy modeliamy, zaspokijlyvo movyv Inenesku. Nikoly nemaje

vpevnenosti, o vsi novi modeli fachivciv vam znadobliasia. Na prydbannia striok osvity vy
vytratyly b stiky , skiky vam dovelosia b zaplatyty za tysiau fachivciv, a zvidky vy znajete,
o vam bude potribna same taka kikis?
Novinyn vychylyv zalyky napoju i rozrehotavsia. (Dord jako znijakoviv vid lehkovanosti novinyna. Vin sturbovano podumav, y ne slid bulo b tomu obijty bez cijeji arky i
navi bez dvoch y trioch poperednich).
Ce javna obluda, Ladyslase, movyv novinyn. Vy udovo znajete, o v nas
znajdesia sprava dlia vsich ostannich modelej fachivciv, jaki nam udalosia distaty. Siohodni
ja rozdobuv pja metalurgiv
Ja znaju, zauvayv Inenesku, ja buv tam.
Pynuvaly za mnoju! Nyporyly! zavolav novinyn. Ja pojasniu vam, u omu
sprava. Fachivci novoho vydu vidminni vid poperednich tiky tym, o vmiju praciuvaty zi
spektrografom Bimena. Striky ne mou buty modykovanymy ni na ot stileky, vin stulyv
dva paci dokupy, v porivnianni z mynulorinymy. Vy vypuskajete novi modeli fachivciv
tiky, ob zmusyty nas pryjichaty siudy z prostiahnenoju rukoju i vytratytysia na jichnie
prydbannia.
My ne prymuujemo jich kupuvaty.
Sluno, zate vy prodajete specilistiv novoho vydu na Landonum, a my ne povynni
vidstavaty. Vy zatiahujete nas u zaarovane kolo, vy, lycemirni zemliany. Ta stereisia, moe,
de je z nioho vychid. V smiku novinyna zabrynily rizki notky, i vin vasno urvav.
Vid usijeji dui spodivaju, o vychid je, movyv Inenesku. A o stosujesia
mety moho vyklyku
Tak ce vy vyklykaly mene. o , ja ve vyslovyv svoju dumku. Vvaaju, o do nastupnoho roku zjavysia novyj typ metalurgiv, ob nam bulo za o platyty tovaramy. I vony vidrizniatymusia vid specilistiv cioho roku tiky vminniam povodytysia z jakymo novym
prystrojem dlia analizu nibiju, a e erez rik Ale prodovujte. Tak oho vy choete?
U mene tut je odyn junak, i ja b chotiv, ob vy joho vysluchaly.
o? vydno, propozycija ne osoblyvo pryvabyla novinyna. Na jaku temu?
Ne znaju. Vin ne kazav meni. Pravdu kauy, vin navi ne nazvav svoho imeni ta fachu.
Novinyn spochmurniv.
Todi dlia oho hajaty mij as?
U nioho, lybo, nema sumniviv, o vas zacikavy te, pro o vin zbyrajesia hovoryty.
Oce tak tak!
Nu, bute laskavi, osobysto dlia mene, skazav Inenesku.
Novinyn znyzav pleyma.
Davajte joho siudy, ale poperete, ob vin nadto ne rozvodyvsia.
Inenesku vidstupyv ubik i proepotiv:
Zvertajuy, nazyvajte joho vemyanovnyj.
Dord iz zusylliam prokovtnuv slynu. Ote, pryjov as.
Dord viduv, jak use tilo joho staje volohym vid potu. Choa ideja pryjla jomu v holovu zovsim nedavno, vin buv pevnyj u svojij pravoti. Dumka narodylasia pid as rozmovy z
Trevilinom, potim pid balakanynu Inenesku vona perebrodyla i sformuvalasia, a teper slova
novinyna, zdavalosia, postavyly vse na svoji miscia.
Vemyanovnyj, poav Dord, ja pryjov, ob pokazaty vychid iz zaarovanoho
kola.
Novinyn pochmuro hlianuv na nioho.
Z jakoho ce zaarovanoho kola?
Vy sami zhadaly pro nioho, vemyanovnyj. Z toho zaarovanoho kola, v jake potrapliaje Novija, koly vy prylitajete na Zemliu po po fachivciv.

Vin ne mih daty rady svojim zubam, jaki vybyvaly drib, vid strachu, a ne vid chvyliuvannia.
Vy choete skazaty, o vam vidomo, jakym ynom my moemo obijty bez Zemnoho
intelektuanoho rynku? Tak?
Tak, ser. Vy moete stvoryty svoju vlasnu systemu osvity.
Chm. Bez striok?
T-tak, vemyanovnyj.
Inenesku, state tak, ob ja vas bayv, ne zvodiay oej z Dorda, poklykav novinyn.
Istoryk pidijov i stav poza Dordem.
U omu ri? zapytav novinyn. Ja ne rozumiju.
Ja serjozno zapevniaju vas, vemyanovnyj, cho by tam o, vse ce junak roby z
vlasnoji inicityvy. Ne ja pidkazav jomu ideju. Ja ne maju do cioho nijakoho vidnoennia.
Todi kym dovodysia vam cej olovik? omu vy vyklykaly mene na joho prochannia?
Vin objekt mojich doslide, vemyanovnyj. Vin maje dlia mene znanu cinnis, i
ja spryjaju jomu.
V omu joho cinnis?
Meni vako pojasnyty, ce povjazane z mojeju robotoju. Novinyn rehotnuv.
o , u konoho svoja robota
Vin kyvnuv komu nevydymomu y nevydymym, chto buv poza ekranom.
Tut je odyn junak, protee Inenesku abo o schoe na te, jakyj pojasny nam, jak
davaty osvitu, ne vykorystovujuy striok.
Novinyn klacnuv paciamy, i v joho ruci zjavylasia nova arka, napovnena svitlym likerom.
Numo, junae
Na ekrani teper bulo bahato obly. oloviky i inky pchalysia odne pered odnoho, ob
podyvytysia na Dorda. Jichni oblyia vidbyvaly najriznomanitnii vidtinky vtichy j cikavosti.
Dord sprobuvav trymatysia nevymueno. Vsi vony, jak noviny, tak i zemliany, konyj
po-svojemu vyvaly joho, jak uka na holci. Inenesku teper sydiv u kutku j sposterihav za
nym yroko rozkrytymy oyma.
Jaki vy vsi idity, naprueno podumav Dord. Ta vony povynni zrozumity. Vin
prymusy jich zrozumity.
Ja buv siohodni na Olimpidi metalurgiv, poav vin.
Jak, i vy te? vvilyvo zapytav novinyn. Zdajesia, tam bulo prysutnie vse naselennia Zemli.
Ni, vemyanovnyj, ale ja tam buv. U zmahanni brav uas odyn mij druh, i jomu due
ne poastylo, tomu o vy daly uasnykam aparaty Bimena, a vin zdobuv tiky Chenslerovu
osvitu, oevydno, zastariloji modeli. Vy skazaly, o rozbinosti zovsim neznani. Dord
stulyv dva paci dokupy, svidomo kopijujuy neodavnij est svoho spivbesidnyka. I mij
druh znav do Olimpidy, o znadobysia znajomstvo z aparatom Bimena.
I o dali?
Mij druh use yttia mrijav potrapyty na Noviju. Vin znav aparat Chenslera. Vin znav,
o jomu treba bulo oznajomytysia z aparatom Bimena, ob potrapyty do vas. A ob rozibratysia v ciomu aparati, potribno bulo zasvojity vsioho dekika faktiv, e trochy dodatkovych vidomostej i, molyvo, trochy praktyky. Jako vrachuvaty, o na terezach bula meta
vsioho yttia, vin mih by vporatysia
A de b vin distav striku z dodatkovoju informacijeju? y osvita tut, na Zemli, peretvorylasia na pryvatne chatnie navannia?
Oblyia na daniomu plani, jak po komandi, zarehotaly
Tomu vin i ne stav dovatysia, vemyanovnyj. Vin vvaav, o jomu potribna strika.

Nizao na sviti vin navi ne probuvav by vytysia bez striky. To vin prosto vidmovyvsia.
Vidmovyvsia? Moe, vin z tych chlopciv, o vidmovylysia b litaty bez skimera?
znovu prolunav rehit, i novinyn roztanuv u posmici. A vin kumednyj, cej chlope, movyv. Prodovujte. Ja daju vam e trochy asu.
Ne dumajte, o ja artuju. Striky dijsno nioho ne varti. Vony va nadto bahatioch
reej i nadto bezbolisno. Liudyna, jaka otrymuje znannia z jichnioju dopomohoju, ne ujavliaje, jak mona vytysia inake. Jiji znannia zastyhaju u tomu vyhliadi, v jakomu vona bere
jich zi striky. A jakby zamis toho ob napychaty liudynu strikamy, jiji prymusyly z samoho
poatku vytysia, tak by movyty, vrunu, vona zvykla b uytysia samotuky j prodovuvala b
navannia dali. Chiba ce ne rozumno? A koly zvyka bude dobre rozvynena, liudyni mona
daty trochy zna erez striku, ob zapovnyty prohalyny y utonyty dejaki detali. A dali ve
vona vytymesia samostijno. Takym ynom vy zmoete svojich metalurgiv, o znaju spektrograf Chenslera, navyty korystuvatysia spektrografom Bimena, i vam ne dovedesia prylitaty na Zemliu po novi modeli specilistiv.
Novinyn kyvnuv i vidpyv zi svojeji arky.
A zvidky otrymuju znannia, okrim striok? Z mizorianoho prostoru?
Z knyok. Vyvajuy sami aparaty. Dumajuy.
Z knyok? Jak e mona zrozumity knyky, ne zdobuvy osvity?
Knyky skladajusia zi sliv, a biu astynu sliv mona zrozumity. Specini terminy
mou rozjasnyty ti fachivci, jakych vy ve majete.
A jak buty z ytanniam? Vy prypuskajete vykorystannia striok, po jakych uasia
ytaty?
Hadaju, z tymy strikamy vse harazd, choa j ne bau pryyn, omu ne mona vytysia
ytaty starym metodom. U vsiakomu razi, astkovo.
ob iz samoho poatku vyrobyty zvyku do samostijnych zna? zapytav novinyn.
Tak, tak, radisno pidtverdyv Dord; cej olovik ve poav rozumity joho.
A o z matematykoju?
Ce najlehe, ser vemyanovnyj. Matematyka vidrizniajesia vid inych techninych
dyscyplin. Vona poynajesia z kikoch neskladnych pryncypiv i postupovo uskladniujesia.
Mona rozpoaty vyvennia matematyky, nioho pro neji ne znajuy. Vona praktyno dlia
cioho j isnuje. A koly vy oznajomyte z vidpovidnymy rozdilamy matematyky, to zmoete rozumity ini knyky po technici. Osoblyvo, jako rozponete z lehkych.
A chiba je lehki knyky?
Bezumovno. Navi, jakby jich ne bulo, fachivci, o vy jich ue majete, sprobuju napysaty. Dechto z nych, moe, zumije vyklasty astynu svojich zna slovamy i symvolamy.
Velykyj boe! skazav novinyn, zvertajuy do liudej, o poobstupaly joho. U
cioho biseniaty na vse je vidpovi.
Tak, tak! zakryav Dord. Zapytajte mene e.
A sami vy namahalysia vytysia po knykach? y ce tiky vaa teorija?
Dord povernuvsia j vydko hlianuv na Inenesku, ta istoryk lyavsia nezvorunym. Na
joho oblyi zastyhla tiky dobrozylyva cikavis.
Namahavsia.
I vy vvaajete, z cioho o vychody?
Tak, vemyanovnyj, palko vidpoviv Dord. Vimi mene z soboju na Noviju.
Ja mou sklasty programu i keruvaty
Zaekajte, ja maju e dekika pyta. Jak vy hadajete, skiky vam potribno bude asu,
ob staty metalurgom, jakyj vmije praciuvaty z bimenivkym spektrografom, jako prypustyty, o ponete vytysia, ne majuy nijakych zna i ne vykorystovujuy striok osvity.
Dord zavahavsia.
Nu molyvo, kika rokiv.
Dva roky? Pja? Desia?

 Ne mou skazaty, vemyanovnyj.

Bayte, ce najholovnie pytannia, i vy povynni vidpovisty na nioho. Nu, prymirom,
pja rokiv. Vas ulatovuje takyj termin?
Dumaju, o tak.
udovo. Ote, protiahom pjaty rokiv liudyna vyvaje metalurgiju za vaym metodom.
Vy ne moete ne pohodytysia, o ve cej as vona ne daje nam nijakoji korysti, a jiji treba
hoduvaty, zabezpeuvaty ytlom i hrimy.
Ale
Dajte meni zakinyty. Do toho asu, koly vona bude pidhotovlena i zmoe korystuvatysia spektrografom Bimena, myne pja rokiv. y ne zdajesia vam, o todi u nas ue zjavysia
udoskonalena mode aparata, z jakym vona ne zumije praciuvaty?
Odnak doty vona stane dosvidenym uenym, i zasvojennia novych detalej bude dlia
neji pytanniam dniv.
Vy tak hadajete. Harazd, prypustimo, o va druh, prymirom, samostijno vyvav aparat Bimena i uspino joho opanuvav; y zmoe vin zrivniatysia svojim uminniam z uminniam
uasnyka zmaha, jakyj otrymav use za dopomohoju striok?
Molyvo, j ni poav Dord.
Oto-bo j vono, dokynuv novinyn.
Zadi, dajte zakinyty meni. Navi, jako vin i znaje o hire, ni toj, inyj, v
danomu vypadku valyvo te, o vin moe vytysia dali. Vin zmoe prydumaty nove, na o
nezdatna liudyna, jaka zdobula osvitu za dopomohoju striok. Vy budete maty v zapasi liudej,
zdatnych oryginano myslyty
A vy protiahom svoho navannia vynajly o nove? zapytav novinyn.
Ni, ale ja odyn, i ne tak ue j davno poav uytysia
Tak nu, ledi j dentmeny, my dosy z vamy porozvaalysia?
Zaekajte! raptom pereliakavy, vyhuknuv Dord. Ja chou domovytysia z
vamy pro osobystu zustri. Je rei, jaki ja ne mou pojasnyty po videofonu. Riad detalej
Pohliad novinyna kovznuv povz Dorda.
Inenesku! Po-mojemu, ja zrobyv vam posluhu, pro jaku vy prosyly. Zavtra u mene
napruenyj de. Buvajte zdorovi!
Ekran zhas.
Dordevi ruky rvonulysia do ekrana v nestrymnomu baanni oyvyty joho.
Vin ne poviryv meni! skryknuv Dord. Vin ne poviryv meni!
Tak, Dorde, ne poviryv. Neve vy j spravdi dumaly, o vin poviry? zapytav Inenesku.
Dord maje ne uv joho.
Ale omu? Ade ce pravda. I tak vyhidno dlia nioho. Nijakoho ryzyku. Vony maly b
spravu zi mnoju ta e z kikoma Desiatok liudej, o vylysia b rokamy, kotuvaly b mene,
ni odyn hotovyj fachive Vin buv pjanyj! Vin nioho ne zrozumiv.
Zadychajuy, Dord rozzyrnuvsia dovkola.
Jak meni distatysia do nioho? Meni kone neobchidno. Vse vyjlo ne tak, jak treba.
Ne slid bulo hovoryty z nym po videofonu. Meni potriben as. Treba zustritysia z nym vi-navi. Jak meni
Vin ne zachoe zustriatysia z vamy, Dorde, promovyv Inenesku. A jako j
pohodysia, to vse odno vam ne poviry.
Ni, poviry, zapevniaju vas. Koly vin tverezyj, vin Dord povernuvsia do istoryka,
i joho oi yroko rozkrylysia. omu vy nazyvajete mene Dordem?
A chiba ce ne vae imja? Dord Plejten?
Vy znajete, chto ja?
Ja znaju pro vas use.
Dord zavmer, tiky aste dychannia rizko zdijmalo joho hrudy.

 Ja chou dopomohty vam, Dorde, zapevnyv Inenesku. Ja ve hovoryv vam

pro ce. Ja ve as vyvav vas i chou vam dopomohty.
Meni ne potribna vaa dopomoha! vyhuknuv Dord. Ja ne nedoumok.
Vin rvuko povernuvsia, i, jak alenyj, kynuvsia do dverej. Rozachnuv jich i buv schoplenyj dvoma polismenamy, o myttievo zalyyly svij post.
Popry vse zbudennia Dord viduv dotyk pryca jakraz pid elepoju. I vse skinylosia.
Ostannie, o lyylosia v pamjati, bulo oblyia Inenesku, jakyj zi spivuttiam dyvyvsia na
nioho.
Koly Dord rozpliuyv oi, to pobayv bilu steliu. Vin zhadav, o stalosia. Ale zhadav
tak neitko, nae vse vidbuvalosia z kymo inym. Vin dyvyvsia na steliu, a poky ne napovnyvsia jiji bilyznoju, jaka naysto promyla joho mozok, naebto vyviniajuy misce dlia novych
idej, dlia inych napriamkiv myslennia.
Dord ne znav, jak dovho vin tak leav, dosluchajuy do plynu svojich dumok.
Ty prokynuvsia? prolunav yj holos.
I Dord upere pouv svij vlasnyj stohin. Neve vin zastohnav? Vin sprobuvav povernuty holovu.
Tobi boliae, Dorde? zapytav holos.
Jak dyvno, proepotiv Dord. Ja tak chotiv zalyyty Zemliu. Ja nioho ne rozumiv.
Ty znaje, de ty?
Ja znovu v v Internati. Dordevi nareti vdalosia povernutysia.
Holos naleav Omejni.
Jak dyvno, o ja nioho ne rozumiv. Omejni laskavo posmichnuvsia.
Pospy e
Dord zasnuv.
I znovu prokynuvsia. Svidomis joho projasniuvalasia.
Bilia lika, ytajuy, sydiv Omejni, ta jak tiky Dord vidkryv oi, Chejli vidklav knyku.
Dord z zusylliam siv.
Pryvit, movyv vin.
Ty holodnyj?
e b pak! Vin z cikavistiu podyvyvsia na Omejni. Za mnoju steyly, koly ja piov
zvidsy?
Omejni kyvnuv.
Ty ve as buv pid nahliadom. My chotily nepomitno skeruvaty tebe do Antonelli i
daty tobi nahodu vyhovorytysia. Nam zdavalosia, o dlia tebe ce jedynyj sposib dosiahty uspichu. Emociji zavaaly tvojemu rozvytku.
Ja buv absoliutno nepravyj odo nioho, trochy zaarivy, promovyv Dord.
Teper ce ne maje znaennia. Koly v aeroportu ty zupynyvsia bilia stenda metalurgiv,
odyn z naych agentiv zaraz e spovistyv nam perelik uasnykiv zmaha. My z toboju dosy
hovoryly pro tvoje mynule, to ja zrozumiv, o oznaalo v niomu imja Trevilina. Ty spytav,
jak potrapyty na Olimpidu. Ce mohlo pryzvesty same do toji kryzy, na jaku my pokladaly taki
nadiji, to do zaly skeruvaly Ladyslasa Inenesku, ob vin zustrivsia z toboju i podbav pro
vse.
Vin obijmaje valyvu posadu v uriadi?
Tak.
I vy doruyly jomu mene. Vychody, o sam ja oho vartyj.
Ty j spravdi bahato oho vartyj, Dorde.
Prynesly parujuu duchmianu peeniu. Dord chyo vsmichnuvsia j vidkynuv prostyradlo, ob zvinyty ruky. Omejni dopomih nakryty stolyk bilia lika. Jakyj as Dord jiv
movky.
Ja ranie ve raz prokydavsia nenadovho, promovyv vin.

 Ja znaju, skazav Omejni. Ja buv tut.

Tak, ja pamjataju. Ty znaje, use zminylosia. Zdavalosia, due syna vtoma pozbavyla
mene vsich pouttiv. Ja bie ne hnivyvsia. Ja mih tiky dumaty. Nae meni daly narkotyk,
ob znyyty emociji.
Ni, skazav Omejni. Ce prosto spokij. Ty dobre vidpoyv.
Nu, u vsiakomu razi meni stalo vse zrozumilo, nenae ja zavdy znav ce, ale ne chotiv
dosluchatysia vnutrinioho holosu. oho ja ekav vid Noviji, podumav ja, chotiv vyruyty
na Noviju, ob zibraty grupu junakiv, o ne zdobuly osvity, j vyty jich po knykach. Ja chotiv
vidkryty tam Internat dlia nedoumkiv na zrazok cioho a na Zemli ve je taki Internaty i
bahato.
Omejni vsmichnuvsia, blysnuvy zubamy.
Instytut vyoji osvity o jak tono zvusia taki ustanovy.
Teper ja ce tak dobre rozumiju, o dyvujusia svojij nedavnij slipoti, skazav Dord.
Zretoju, chto vynachody novi zrazky mechanizmiv, dlia jakych potribni novi fachivci?
Chto, napryklad, vynajov spektrograf Bimena? Ja hadaju, olovik na jmennia Bimen. Ale vin
ne mih zdobuty osvitu za dopomohoju striok, bo jomu ne vdalosia b posunutysia vpered.
Cilkom sluno.
A chto stvoriuje striky osvity? Fachivci po vyrobnyctvu striok? A chto todi skladaje
striky dlia jichnioho navannia? Fachivci e vyoji kvalikaciji? A chto skladaje striky
Ty rozumije, o ja chou skazaty. De maje buty kine. De maju buty oloviky ta inky,
zdatni oryginano myslyty.
Tak, Dorde.
Dord vidkynuvsia nazad i spriamuvav pohliad u prostir poverch holovy Omejni. Na
jaku my v joho oach promajnula ti kolynioho chvyliuvannia.
omu meni ne rozpovily pro vse ce spoatku?
O, jakby my mohly, skazav Omejni, skikoch nepryjemnostej my b unykly. My
vmijemo analizuvaty intelekt, Dorde, i vyznaaty, o cia liudyna moe staty prystojnym
architektorom, a ta choroym tesliarem. Odnak ne vmijemo vyznayty, y zdatna liudyna
do oryginanoho tvoroho myslennia. Ce nadto delikatna halu. Je dejaki kustarni metody,
o dozvoliaju vyznayty tych, chto, molyvo, maje takyj talant. Pro cych liudej dopovidaju
u de ytannia, jak, napryklad, povidomyly pro tebe. Za due pryblyznymy pidrachunkamy,
takym ynom spoviaju pro odnu liudynu z desiaty tysia. U de Osvity cych liudej pereviriaju znovu, i vychody, o v devjaty vypadkach z desiaty tryvohu zynyly pomylkovo. Tych,
chto zalyajesia, napravliaju u taki ustanovy, jak cia.
Ale omu ne mona rozpovisty liudiam, o odyn zi zi sta tysia potrapliaje siudy?
zapytav Dord. Ce ne bulo b takym potriasinniam dlia toho, chto potrapliaje.
A jak e ini? Ti devjanosto devja tysia devjatsot devjanosto devja, jaki nikoly ne
potraplia u taki ustanovy? Ne mona, ob usi oti liudy vvaaly sebe nevdachamy. Vony prahnu zdobuty fach, i tym y inym liachom zdobuvaju joho. Koen moe dodaty do svoho
imja slova: dyplomovanyj takyj-to y taka-to. Tak y inak, koen posidaje svoje misce v
suspistvi. Ce neobchidnis.
A my? zapytav Dord. My vyniatok? Odyn z desiaty tysia?
Vam ni v jakomu razi ne mona kazaty. O u im zakovyka. Ade e lyajesia ostannie vyprobuvannia. Navi pislia vidsivu v de Osvity devja olovik iz desiaty, o potrapyly
siudy, vyjavliajusia ne zovsim pidchodiaymy dlia tvorosti, j nema takoho aparata, jakyj
dopomih by nam vyriznyty z cijeji desiatky toho jedynoho, chto nam potriben. Cej desiatyj
povynen vyjavytysia sam.
Jakym ynom?
My pomiajemo vas siudy v Internat nedoumkiv, i toj, chto ne baaje z cym zmyrytysia, i je liudyna, jaku my ukajemo. opravda, metod orstokyj, zate sebe vypravdovuje. Ne

slid kazaty liudyni: Ty moe vynachodyty nove. To-bo, tvory. Nabahato rozumnie zaekaty, poky vona sama movy: Ja mou tvoryty i tvorytymu, choete vy cioho y ni. Takych
liudej, jak ty, Dorde, desia tysia, i vony spryjaju techninomu progresovi pivtory tysiai
svitiv. My ne moemo dozvolyty sobi zahubyty bodaj odnoho z jich ysla abo vytraaty nai
zusyllia na toho, chto ne vypravdaje naych spodiva.
Dord vidsunuv poroniu tarilku i pidnis do rota aku z kavoju.
A jak e z tymy, jaki ne vypravduju spodiva?
Po vsiomu vony otrymuju osvitu za dopomohoju striok i staju socilogamy. Inenesku odyn z nych. Sam ja dyplomovanyj psycholog. My stanovymo, tak by movyty, druhyj
eelon.
Dord dopyv kavu.
Meni dosi ne zrozumilo odne, promovyv vin.
o ?
Dord vidkynuv prostyradlo i vstav.
omu vono zvesia Olimpidoju?

10

Dechan uman ne vpere mav spravu z predstavnykamy uriadu Zemli, o ve davno

perebuvala v stani vijny. Vin buv lye cyvinyj, ale rozrobliav programy dlia najskladniych
kompjuteriv na samonavidnych balistynych raketach. Tomu do joho sliv prysluchalysia generaly. I holovy uriadovych komisij tako.
O i teper v odnij iz zal Novoho Pentahonu joho sluchaly i vijkovyj, i kongresmen. Zasmahlyj u kosmosi general Vejder stysnuv huby tak micno, a joho malekyj rot maje ez z
oblyia. Hladeko vyholenyj jasnookyj kongresmen Brant palyv denebinkyj tiutiun iz vyhliadom liudyny, yj patrityzm zahanovidomyj i jaka moe dozvolyty sobi taki vinoi.
Vysokyj povanyj uman peroriadnyj Programuvanyk bezstrano dyvyvsia na
nych.
Dentmeny, promovyv vin, ce Majron Aub.
Otoj z nezvyajnymy zdibnostiamy, jaki vy pomityly vypadkovo, ozvavsia spokijno
Brant. Nu-nu, z drunioju zacikavlenistiu vin ohliadav malekoho olovika z lysoju
mov jajce holovoju.
Toj, svojeju erhoju, raz po raz nervovo splitav i rozplitav paci ruk. Upere v ytti vin
buv takyj blykyj do tovarystva znamenytostej. Vin nykokvalikovanyj prystarkuvatyj
Technik koly davno zavalyv usi testy na vyjavlennia obdarovanych osib i pryluyvsia do
biosti liudstva, o vykonuvala ornu robotu. Z-pomi inych vin vyrizniavsia lye nezvynym zachoplenniam, pro jake diznavsia velykyj Programuvanyk i navkolo jakoho zynyv
taku buu.
Navio cia atmosfera tajemnyosti? zapytav general Vejder. My povodymosia,
nae dity.
Za chvylynu vy zminyte svoju dumku, vidkazav uman. Ce ne toj vypadok, koly
mona doviriaty bu-komu. Aube! huknuv vin, nae batohom chliosnuv.
Ce prozvualo maje jak nakaz, ade vin buv velykyj Programuvanyk, a zvertavsia do
jakoho tam Technika.
Aube! Skiky bude devja raziv po sim?
Toj trochy pomirkuvav. U joho bliaklych oach vidbylosia zanepokojennia.
istdesiat try, vidpoviv vin.
Kongresmen Brant zviv brovy:
Ce pravyno?
Moete pereviryty, kongresmene.
Kongresmen vyjniav kyekovyj kakuliator z rebrystymy hraniamy; trymajuy joho na
doloni, potyciav u klavii, hlianuv na indykator i znovu zachovav.
Oce j je zdibnosti, zarady jakych nas siudy zaproeno? Chotily pokazaty iliuzinista?
pocikavyvsia vin.
Aub zdatnyj na bie. Vin zapamjatav kika operacij i, korystujuy nymy, rachuje na
paperi.
Na paperovomu kompjuteri? zi stradennym vyhliadom zapytav general.
Ni, ser, terpliae stav pojasniuvaty uman. Ne na paperovomu kompjuteri, a na
zvyajnomu arkui paperu. Bu laska, generale, zaproponujte yslo.
Simnadcia.
Teper vy, kongresmene.
Dvadcia try.
Dobre! Aube, pomnote ci ysla i, bu laska, pokai dentmenam, jak vy ce robyte.
10 Ukrajinkyj pereklad. L.V.Butenko, 1990.

 Tak, Programuvanyj, vydko zakyvav Aub. Iz odnijeji nahrudnoji kyeni vin vydobuv nevelykoho notatnyka, a z druhoji tonekoho omastera. Zmoryvy olo, zachodyvsia staranno vyvodyty jaki poznaky na paperi.
General Vejder rizko urvav joho robotu:
Pokai, o tam u vas.
Aub prostiah papir.
o , promovyv Vejder, schoe na yslo simnadcia.
Kongresmen Brant kyvnuv, dodavy:
Vono-to tak, ale ja hadaju, o bu-chto moe zmaliuvaty cyfry z displeja kompjutera.
Pevno, ja j sam mou namaliuvaty bi-men prystojne simnadcia navi bez poperednich
sprob.
Dentmeny, dajte Aubovi zmohu prodovyty, znovu spokijno vtrutyvsia uman.
Aub znovu povernuvsia do svojich poznaok. Paci joho le tremtily. Nareti vin prokazav nykym holosom:
Vidpovi trysta devjanosto odyn.
Kongresmen Brant udruhe distav kakuliator i zaklacav klaviamy:
Nu j nu! Tak i je. Jak vin uhadav?
Ne vhadav, kongresmene, a pidrachuvav. I zrobyv ce na klaptyku paperu.
Durnyci! neterpliae vyhuknuv general. Kompjuter ce odne, a poznaky na
paperi zovsim ine.
Pojasni, Aube, poprosyv uman.
Harazd, Programuvanyku. Tak ot, dentmeny. Ja pyu simnadcia j odrazu pid
nym dvadcia try. Dali ja kau sobi: sim raziv po try
Ale , Aube, mjako zapereyv kongresmen, nam treba simnadcia raziv po dvadcia try.
Tak, ja znaju, povano skazav malekyj Technik, ale ja poynaju kazaty sim
raziv po try, bo dijaty treba same tak. Oto, sim raziv po try bude dvadcia odyn.
I zvidky vy ce znajete? zacikavyvsia kongresmen.
Ja prosto pamjataju. Na kompjuteri zavdy vychody dvadcia odyn. Skiky b ja ne
pereviriav.
Choa ce ne oznaaje, o tak bude orazu, pravda? zauvayv kongresmen.
Moe, j tak, zatnuvsia Aub. Ale, rozumijete, ja zavdy oderuju pravyni vidpovidi.
Dali.
Sim raziv po try daje dvadcia odyn, oto ja pyu dvadcia odyn. Potim, odyn raz
po try bude try, tomu ja pyu try pid dvijkoju z dvadciaty odnoho.
omu pid dvijkoju? odrazu zapytav kongresmen Brant.
Bo Aub bezporadno pohlianuv na svoho pokrovytelia, ukajuy pidtrymky. Ce
vako pojasnyty.
Jako zaraz vy prychyno postavytesia do joho vidkryttia, detali my polyymo na matematykiv, pryjov na dopomohu uman.
Brant zamovk.
Rozumijete, provadyv Aub, try plius dva bude pja, tomu dvadcia odyn peretvoriujesia na pjatdesiat odyn. Teper na jakyj as ce oblymo j pidemo dali. Pomnomo
sim na dva, majemo otyrnadcia, i odyn na dva dva. Zapyimo tak samo, jak i peroho
razu, v sumi oderymo trydcia otyry. A zaraz, jako napysaty trydcia otyry pid yslom
pjatdesiat odyn, otak, matymemo trysta devjanosto odyn, o i bude vidpoviddiu.
Na chvylynu zapala tya, potim general Vejder skazav:
Ja cij ortivni ne viriu. Vin mele durnyci, operuje jakymy yslamy, mnoy i dodaje,
jak jomu zamanesia, ta ja cij ortivni ne viriu. Tut o ne tak, bo nadto vse ce skladno.
Ta ni, ser, a spitniv Aub. Vono tiky vydajesia skladnym, bo vy do takoho ne

zvykly. Naspravdi pravyla due prosti j pidchodia dlia bu-jakych ysel.

Ovva, dlia bu-jakych? perepytav general. Todi davajte, vin vytiah vlasnyj
kakuliator armijkoho zrazka i nabrav pere, o spalo na dumku: Pyi: pja, sim, try,
visim. Pja tysia simsot trydcia visim.
Tak, ser, skazav Aub, beruy novyj papire.
Teper, znovu zaklacav kakuliator, sim, dva, try, devja. Sim tysia dvisti trydcia
devja.
Tak, ser.
Pomnote ci ysla.
Dlia cioho potriben pevnyj as, tremtiaym holosom promovyv Aub.
Praciujte skiky treba.
Poynajte, Aube, riue pidtrymav generala uman.
Pochniupyvy holovu, Aub stav pysaty. Vin uziav druhyj arku paperu, potim ie odyn.
Nareti general distav hodynnyka:
y vy ve skinyly robyty svoji udesa, Techniku?
Maje, ser. O, ser. Sorok odyn mijon pjatsot trydcia sim tysia trysta visimdesiat
dva, pokazav vin karliuky na paperi.
General Vejder jadue vsmichnuvsia. Vin natysnuv klaviu mnoennia na kakuliatori, poekav, poky prokrutiasia cyfry. Potim podyvyvsia na indykator i vraeno zojknuv:
Klianusia Galaktykoju, pravyno!
Prezydent Zemnoji Federaciji straenno stomyvsia na slubi j, lyyvy na samoti, ve ne
stav prychovuvaty vyrazu nerozvanoho smutku, o prostupyv na joho utlyvomu oblyi.
Vijna z Denebom, poznaena na samim poatku pomitnym ekonominym povavlenniam i
velyeznoju pidtrymkoju naselennia, postupovo zvelasia do jakycho nikemnych manevriv i
kontrmanevriv, i ce dedali zbiuvalo nezadovolennia Zemli. Molyvo, te same dijalosia i na
Denebi.
I ot teper kongresmen Brant, holova valyvoji uriadovoji Komisiji z vojennych asygnuva, ve pivhodyny bezupynno patiakaje pro jaki nisenitnyci.
Obyslennia bez obysliuvanoji mayny ce terminologinyj nonsens, neterpliae skazav Prezydent.
Obyslennia, zapereyv kongresmen, lye obrobka danych. Jich moe obrobliaty
jak mayna, tak i liudyna. Dozvoliu sobi navesty pryklad, i, posluhovujuy neodavno
nabutymy navykamy, poav pidrachovuvaty sumy j dodanky, a poky Prezydent nesamochi
ne zacikavyvsia:
I ci pravyla diju zavdy?
orazu, pane Prezydente. Tono.
A cioho vako navytysia?
Meni vystaylo tynia, ob dobre rozibratysia. Hadaju, u vas dilo pide vyde.
o , zadumlyvo prokazav Prezydent, ce cikava salonna hra, ale jaka z neji korys?
Jaka korys iz nemovliaty? Poky o nijakoji, ta chiba vy ne rozumijete, pane Prezydente, o pered namy vidkryvajesia liach do zvinennia vid mayn? Pomirkujte, kongresmen pidvivsia, i joho nykyj holos mymovoli zalunav tak, niby vin vystupav pered audytorijeju, vijna z Denebom ce vijna kompjuteriv. Jichni kompjutery stvoryly navkolo
Deneba pole protyraketnoji oborony, nai take same navkolo Zemli. Koly my vdoskonaliujemo kompjutery, vony roblia te same. O ue pja rokiv isnuje nestijka j nevyhidna rivnovaha. Nareti my majemo zmohu obijtysia bez kompjutera, pereveryty joho j zalyyty daleko
pozadu. My objednajemo molyvosti kompjutera j liudyny, u nas budu yvi kompjutery,
mijony jich. Usich naslidkiv takoji operaciji ja peredbayty ne mou, ale vplyv na nae yttia
vony matymu velyeznyj. Bo jako peremoe Deneb, ce bude katastrofa.
I o vymahajesia vid mene? zanepokojeno zapytav Prezydent.

 ob svojeju vladoju vy pidtrymaly rozrobku novoho sekretnoho proektu yvi kompjutery. Nazvimo joho Proekt yslo. Za svoju Komisiju ja ruusia, odnak nam potribna
bude pidtrymka uriadu.
A jaki hranyni molyvosti yvych kompjuteriv?
Neobmeeni. Programuvanyk uman peryj, chto poznajomyv mene z cym vidkryttiam, vvaaje
Zvyajno, ja uv pro umana.
Tak ot, doktor uman kae, o teoretyno liudyna zdatna robyty bu-o z toho, o
roby kompjuter. Kompjuter bere pevnu kikis danych i vykonuje pevnu kikis operacij iz
nymy. Liudyna moe dubliuvaty cej proces.
Prezydent, pomirkuvavy, promovyv:
Jako tak kae uman, ja schynyj ciomu viryty teoretyno. Ale na praktyci jak
moe chto znaty pryncypy diji kompjuteriv?
Brant dobroduno rozsmijavsia:
Bate, pane Prezydente, ja te pro ce pytav. Meni vydajesia, o koly kompjutery
stvoriuvalysia bezposerednio liumy. Bezumovno, vony buly neskladni za konstrukcijeju, bo
ce dijalosia e do toho, jak jich poaly vykorystovuvaty racinano, tobto, koly doskonalii
modeli staly rozrobliatysia samymy kompjuteramy.
Tak-tak. Dali.
Oevydno, o Technik Aub, rekonstrujuvavy dejaki z cych davnich kompjuteriv
ce bulo joho chobi, detano vyvyv pryncypy jichnioji diji, a potim zrozumiv, o moe ci diji
imituvaty. Mnoennia, jake ja vam ojno prodemonstruvav, je imitacija roboty kompjutera.
Nejmovirno!
Kongresmen leheko kalianuv:
Jako dozvolyte, pane Prezydente, tut ie odna ri o bie my rozvyvatymemo
cej napriam, to mene zusy vytraatyme na federanyj uriad na vyrobnyctvo ta vykorystannia kompjuteriv. Jako peremoe liudyna, my zmoemo bie uvahy prydiliaty myrnym spravam, ym polehymo yttia narodu. Ce, bez sumnivu, bude due vyhidno dlia pravliaoji partiji.
A, on vy pro o, skazav Prezydent. Harazd, sidajte, kongresmene, sidajte. Meni
treba podumaty. A vy tym asom pokai meni e raz otoj va fokus iz mnoenniam. Podyvymo, y zrozumiju ja, o j do oho.
Programuvanyk uman ne pryskoriuvav podij. Liosser, liudyna nadzvyajno konservatyvna, voliv maty spravu z kompjuteramy, tak samo, jak ce robyly joho bako j did. Odnae
vin kontroliuvav Zachidnoevropejkyj kompjuternyj syndykat, i jakby joho poastylo zaluyty do Proektu, pivdila bulo b zrobleno.
Ta popry vsi vmovliannia Liosser ne zdavavsia:
Ne mou skazaty, o meni podobajesia dumka pro potrebu mene spyratysia na
kompjutery. Mozok liudyny ri prymchlyva. Na te same zapytannia kompjuter zavdy davatyme tu samu vidpovi. A de garantiji, o liudyna dijatyme tak samo?
Liudyna, Obysliuvau Liosser, lye oruduje faktamy. I ne maje znaennia, chto ce
robytyme, vona y mayna. Obydvi lye znariaddia.
Tak-tak. Meni imponuje vidvertis vaych tverde, nibyto liudyna moe zaminyty
kompjuter, ale, hadaju, ce e treba dovesty. Prypuskaju, o teoretyno vy majete raciju, ale
navio vvaaty, niby teorija zavdy vtiliujesia v praktyku?
Jak meni zdajesia, u nas je na te pryyna. Kine kincem, ne zavdy buly kompjutery.
U peernoji liudyny z jiji tryremamy, kamjanymy sokyramy ta zaliznyciamy ne bulo obysliuvanych mayn.
A moe, vona j ne robyla obysle.
Vy znajete, o ce ne tak. Navi budivnyctvo zaliznyci y zihhuratu vymahalo jakycho
pidrachunkiv, i jich dovodylosia robyty bez kompjutera, do jakoho my zvykly nyni.

 Hadajete, vony rachuvaly, jak oce ojno vy?

Moe, j ni, ade cej metod my nazyvajemo joho gratyka (vid davnioevropejkoho grafo pysaty) vynyk na kompjuternij osnovi j tomu maje bahato spinoho z
dijeju kompjutera. Zretoju, jakyj metod peerni liudy povynni buly maty, y ne tak?
Vtraeni sekrety! Jako vy zbyrajetesia hovoryty pro nych
Ni-ni, ja ne cikavliusia vtraenymy sekretamy, choa j muu skazaty, o dejaki z
nych, mabu, spravdi isnuvaly. Kine kincem, zerno v jiu liudyna vyvala do vprovadennia
hidroponiky, i jako pervisni liudy vyrouvaly zerno, to tiky u vidkrytomu grunti. Bo o
jim lyalosia robyty?
Ne znaju, ale u vyrouvannia zerna v grunti ja poviriu todi, jak pobau take na vlasni
oi. I lye todi poviriu, o voho mona rozpalyty za dopomohoju dvoch kreminciv, koly sam
u ciomu peresvidusia.
uman prymyrlyvo prokazav:
Povernimosia krae do gratyky. Jiji vynyknennia lye astyna zahanoho procesu
sproennia. Transportuvannia za dopomohoju hromizdkych prystrojiv postupylosia miscem
bezposeredniomu nu-transportuvanniu. Zasoby zvjazku zmenylysia za rozmirom, prote odnoasno zbiylasia jichnia efektyvnis. Do rei, porivniajte va kyekovyj kakuliator z
masyvnymy kompjuteramy tysiaolitnioji davnosti. To omu ne zrobyty ostannioho kroku i
ne rozproatysia z kompjuteramy vzahali? Rozrobku Proektu yslo ve rozpoato, rozvytku gratyky ve nio ne strymaje. Ale nam potribna vaa dopomoha. Jako vas ne cikavy
molyvis vyjavyty sebe patritom, to vyprobujte choa b svij intelekt.
Pro jakyj rozvytok gratyky vy hovoryte? skeptyno zapytav Liosser. Na o vy
zdatni, krim mnoennia? Moe, vy vmijete obysliuvaty transcendentni funkciji?
Na vse potriben as, ser. Za ostannij misia ja opanuvav dilennia. Uspino vykonuju
pidrachunky z prostymy i desiatkovymy drobamy.
Desiatkovymy? Do kotroho znaka pislia komy?
Do bu-jakoho, vdavano bajdue vidpoviv uman.
U Liossera elepa vidvysla:
Bez kompjutera?
Kai, o porachuvaty?
Podili dvadcia sim na trynadcia. Do ostoho znaka pislia komy.
Za pja chvylyn uman povidomyv:
Dvi cilych, simdesiat is tysia devjatsot dvadcia try mijonnych.
Liosser pereviryv i vyhuknuv:
Stryvajte, ale cioho ne moe buty! Mnoennia ne tak mene vrazylo, bo tam vy vse
maly spravu z cilymy yslamy, ja dumav, tut jakyj fokus. Odnak desiatkovi droby!..
I ce e ne vse. My e deoho domohlysia. Zvyajno, ce deravna tajemnycia, j meni,
mabu, ne varto bulo b pro ce zhaduvaty, odnae My nareti zdobuly peremohu nad kvadratnymy koreniamy.
Kvadratnymy koreniamy?
Lyylosia kika dribnyok, u jakych my e majemo rozibratysia, ale vynachidnyk gratyky Aub, z joho dyvovynoju intujicijeju na taki rei, stverduje, o problemu maje rozvjazano. A vin e lye Technik. Dlia vas, talanovytoho matematyka z velykoju praktykoju, ce
bude neskladno.
Kvadratni koreni zachopleno promymryv Liosser.
A tako kubini. Nu to o, vy z namy? Nespodivano vydkym ruchom Liosser
prostiah ruku:
Ja z vamy.
Vakymy krokamy general Vejder miriav kimnatu, zvertajuy do svojich sluchaiv, nae
rozliuenyj vyte do univ-beketnykiv. Jomu bajdue bulo, o vin rozmovliaje z cyvinymy

venymy, jaki ooliuju Proekt yslo. Komanduvav paradom vin, oto u bu-jakyj vyrianyj moment ostannie slovo bulo za nym.
Teper, hovoryv vin, iz kvadratnymy koreniamy vse harazd. Sam ja jich obysliuvaty ne mou j ne rozumiju, jak ce robysia, ale z nymy vse harazd. A vse Proekt ne povynen vidchyliatysia vid holovnoho napriamku doslide i ne rozrobliaty te, o dejaki z vas
nazyvaju osnovnymy pryncypamy. Ot koly vijna skinysia, moete skiky chote bavytysia
gratykoju, ale zaraz my musymo rozvjazuvaty cilkom vyznaeni praktyni zavdannia.
Iz dalekoho kutka kimnaty generala uvano sluchav Technik Aub, i serce joho bolisno
styskalosia. Zvyajno, vin ue ne buv Technikom, vid cych obovjazkiv joho zvinyly j pidpriahly do roboty nad Proektom, zaproponuvavy solidnu posadu j dobru platniu. Ale vin odnakovo viduvav socinu riznyciu mi soboju ta vysokopostavlenymy venymy; navi u joho
prysutnosti vony ne mohly prymusyty sebe stavyty do nioho jak do rivnoho. I treba viddaty
Aubovi nalene, vin sam cioho nikoly ne prahnuv. Vin pouvavsia z nymy tak samo nezruno,
jak i vony z nym.
A general provadyv dali:
Naa meta prosta, dentmeny: zamina kompjutera liudynoju. Kosminyj korabe bez
kompjutera mona pobuduvaty vpjatero vyde, ni korabe z kompjuterom na bortu, i
obijdesia vin udesiatero deeve. My zmoemo buduvaty otyliji vpjatero, vdesiatero bii vid
denebinkych, jako zdychajemosia kompjuteriv. I ot pro o ja dumaju, provadyv vin.
Zaraz ce moe zdavatysia fantastykoju, ale v majbutniomu ja bau balistyni rakety, kerovani liumy!
Prysutni zahomonily.
General viv dali:
Zaraz najboliuiym pytanniam je obmeeni molyvosti naych raket. U zvjazku z tym
o bortovi kompjutery ne povynni perevyuvaty pevnoho rozmiru, rakety nespromoni prorvatysia kri pole protyraketnoji oborony. Lye dejaki dosiahaju cili, a, buva, j odna, oto
taki bojovi rakety nevyhidni ne tiky dlia nas, ale, na astia, i dlia voroha tako.
Z druhoho boku, jako, korystujuy gratykoju, polit kontroliuvatymu dvoje-troje
liudej, raketa stane lehoju, mobinioju, zbiasia jiji molyvosti. Ce dalo b nam velyezni
perevahy i, cilkom molyvo, zabezpeylo b peremohu. Krim toho, dentmeny, na vijni vynykaju krytyni sytuaciji, koly treba pamjataty odne: cinnis liudyny bahato mena za cinnis
kompjutera. My zmoemo zapuskaty sylu raket iz liumy u vypadkach, koly zapustyty rakety
z kompjuteramy ne dozvolyv by sobi oden normanyj general.
Vin kazav ie bahato oho, ale Technik Aub ne stav ekaty.
Vdoma Aub dovho sydiv nad cydulkoju, jaku nadumav pislia sebe lyyty. Ostatonyj jiji
varint buv takyj:
Koly ja poav vyvaty te, o nyni zvesia gratykoju, ce bulo mojim zachoplenniam, ne
bie. Ja spryjmav jiji ne inake, ni cikavu zabavku, odnu z intelektuanych vprav.
Koly rozpoalysia roboty za Proektom yslo, ja hadav, o ini mudrii za mene i
zumiju jako zastosuvaty gratyku na korys liudkosti, moe, dlia stvorennia spravdi efektyvnych zasobiv nu-transportuvannia. Odnak teper ja bau, o gratyka nestyme tiky smer
i rujnaciju.
Meni ve nesyla viduvaty tiahar vidpovidanosti za vynajdennia gratyky.
Potim vin akuratno nacilyv na sebe protejinovyj depoliaryzator i vpav. Smer joho bula
blyskavyna j bezbolisna.
Vony stojaly nad mohyloju malekoho Technika, vanovujuy vely joho vidkryttia.
Razom z usima schylyv holovu i Programuvanyk uman, choa naspravdi vin nioho
ne viduvav. Technik zrobyv svoje dilo i, vreti-ret, buv ue nepotribnyj. Tak, vin vynajov
gratyku, ale teper ue vona rozvyvatymesia sama, trimfano j nestrymno, a poky kerovani
liumy balistyni rakety ne stanu reanistiu. A vtim, chtozna, kudy e siahnu jiji molyvosti! Devja raziv po sim, z hlybokoju vtichoju podumav uman, bude istdesiat try, i

meni ne potriben kompjuter, ob ce pidrachuvaty. Kompjuter u mene v holovi. Cia dumka

davala jomu dyvovyne viduttia vlady.

11

ASTYNA PERA
Jichnia zustri maje skydalasia na zustri vypusknykiv, i cho radis ne zavitala na neji,
ale chto b mih spodivatysia, o jiji pomary tragedija.
Edvard Tajaferro ojno z Misiacia, nohy e ne pryzvyajilysia do zemnoho tiainnia
zustriavsia zi svojimy kolynimy odnokursnykamy u nomeri Stenli Kaunasa. Kaunas zapopadlyvo pidvivsia jomu nazustri. Natomis Battersli Rajder zalyyvsia sydity i lye kyvnuv.
Tajaferro obereno opustyv u krislo svoje ohriadne tilo, dobre viduvajuy joho nestandartnu vahu. Vin le pomoryvsia, joho povni huby, obramleni vusamy, borodoju na pidboriddi i na okach, skryvylysia.
Siohodni, za bi ocijnych obstavyn, vony ve baylysia j tiky teper, nareti opynylysia
svoji mi svojimy.
I treba , ob otak zbihlosia? skazav Tajaferro. My vpere zustriajemosia pislia
vypusku.
U Rajdera sipnuvsia nis. Joho zlamaly jakraz pered samym vypuskom, i dyplom doktora astronomiji Rajder otrymuvav z povjazkoju, jaka spotvoriuvala joho oblyia.
Chto zamovyv choa b ampankoho? Abo e tam oho? rozdratovano zapytav
vin.
Obly! vidhuknuvsia Tajaferro. Na peromu v istoriji miplanetnomu Sympozimi astronomiv nema miscia dlia pochmurosti. Ta e j sered druziv.
Ce vse erez Zemliu. o ja nedobre pouvajusia na nij. Nijak ne zvyknu, nespodivano ozvavsia Kaunas. Vin trusnuv holovoju, ale vyrazu pryhnienosti ne mih strusyty. Toj
vyraz zalyyvsia na joho oblyi.
Rozumiju tebe, pidtrymav Tajaferro. Ja takyj vakyj. Na vahu jdu vsi moji syly.
Ale tobi, Kaunase, potalanylo bie, bo na Merkuriji syla tiainnia vse taky 0,4 zemnoji. A na
Misiaci lye 0,16. Vin vyperedyv Rajdera, per ni toj vstyh o dokynuty: A na Cereri
psevdo-gravitacijni polia, vidregulovani na 0,8. U tebe, Rajdere, vzahali ne maje buty problem.
Astronoma z Cerery ci slova naebto rozdratuvaly.
e z cym vidkrytym povitriam. Vyjty nazovni bez skafandra prosto ne mou.
Maje raciju, pidtrymav joho Kaunas, a tut e j pidstavliaty sebe pid Sonce.
Vono prosto pronyzuje naskri.
Dumky Tajaferro jako pidsvidomo vidplyvly u mynule. Vony ne tak ue j zminylysia. I
vin sam, podumalosia, tako ni. Zvyajno, ci desia rokiv poznaylysia na konomu. Rajder
nabrav tila, a koly tonke Kaunasove oblyia triky vydubylosia, ale ce ne zavadylo b jomu
pry vypadkovij zustrii vpiznaty konoho z nych.
Meni zdajesia, o ce ne lye Zemlia dije na nas tak, skazav Tajaferro. Jak vy
hadajete?
Kaunas hostro pozyrnuv na nioho. Nevelykyj na zrist, z metulyvymy nervovymy
rukamy, vin zvyk nosyty odiah, jakyj zavdy zdavavsia na niomu zavelykym.
Ce Vijers! movyv vin. Znaju. Ja asom dumaju pro nioho. Potim dodav z
vidajdunym vyrazom oblyia: Ja otrymav vid nioho lysta.
Rajder vyprostavsia u foteli, joho olyvkove lyce temnialo na oach.
Lysta? Koly? rizko perepytav vin.
11 Ukrajinkyj pereklad. A.V.Onyko, 1990.

 De iz misia tomu.
A ty? Rajder povernuvsia do Tajaferro.
Tajaferro hlianuv prymyrlyvo j stverdno kyvnuv.
Vin z hluzdu zjichav, viv dali Rajder. Vbyv sobi v holovu, o vynajov reanyj
metod peredai masy u prostori. Vam tako pysav pro ce? O vono o! Vijers zavdy buv
troky schyblenyj. A teper joho zovsim dokonalo.
Rajder poter nosa, a Tajaferro zhadav toj de, koly Vijers zlamav joho.
Usi desia rokiv zhadka pro Vijersa peresliduvala jich, nae nevyrazna ti provyny,
choa naspravdi nichto z nych niym ne zavynyv. Vony razom praciuvaly ne rozhynajuy spyn
nad svojimy dyplomnymy robotamy etvero obranych i samoviddanych, jakych vykoliuvaly dlia fachu, o nabuv nadzvyajnoji vahy v dobu miplanetnych podoroej.
U inych svitach, otoenych vakuumom i ne zamarenych povitriam, vidkryvalysia observatoriji.
Bula Misiana Observatorija, z jakoji mona bulo vesty spostereennia za Zemleju ta
vnutrinimy planetamy, nimyj svit z nebom, ozdoblenym dyskom ridnoji planety.
Najblya do Soncia observatorija na Merkuriji vmostylasia na merkurinkomu poliusi, de terminator vzahali maje ne peremiuvavsia, a v odnij toci obriju svitylo Sonce
udova nahoda dosliduvaty joho v najdribniych detaliach.
Dipazon doslide najnovioji j najsuasnioji Cererkoji Observatoriji siahav vid Jupitera a do najviddaleniych galaktyk.
Zvyajno, dopikaly e nevyhody ta nezrunosti. Z miplanetnymy pereliotamy bulo vse
e sutuno, vidpustky nadavalysia ne husto, o schoe na normane yttia na observatorijach bulo, po suti, nemolyve, i vse-taky ciomu pokolinniu potalanylo. Pryjdeni veni zastanu nyvy zna dobre vyzrilymy, i do vynachodu mizorianoji tiahy pered nymy ne vidkryjesia
odnoho novoho, takoho blahodatnoho, jak teperinij, naukovoho obriju.
Koen z cijeji aslyvoji etvirky Tajaferro, Rajder, Kaunas i Vijers buv maje u
stanovyi Halileja, jakyj, ozbrojenyj perym na sviti spravnim teleskopom, prosto ne mih,
spriamuvavy joho v bu-jaku toku neba, ne zrobyty bi-men vyznanoho vidkryttia.
Ale potim Romero Vijers zaneduav zapanyj revmatyzm. y buv u tomu chto vynen? Joho zdorovja due pidupalo, i serce poalo davaty zboji j pereboji.
Vin buv najzdibniyj z usijeji etvirky, najobdarovaniyj i najsumlinniyj jak naukove
a ot ne zmih zakinyty roboty nad dyplomom i zdobuty doktorkyj stupi.
Odnak najhirym bulo te, o jomu nikoly ne sudylosia pokynuty Zemliu: startove
pryskorennia kosminoho korablia prosto vbylo b joho.
Pislia vypusku Tajaferro otrymav pryznaennia na Misia, Rajder na Cereru, a
Kaunas na Merkurij. I tiky Vijers zalyyvsia dovinym vjaznem Zemli.
Vony probuvaly vyslovyty jomu svoji spivuttia, ale Vijers reaguvav na nych maje z
nenavystiu. Vin zlisno vylajavsia, poav kliasty. A koly Rajderovi urvavsia terpe i vin pryhrozyv kulakom, to Vijers iz dykym krykom nakynuvsia na nioho i zlamav jomu nis.
Pevno, Rajder ne zabuv cioho. U nioho stalo zvykoju obereno pohladuvaty nosa
pacem.
Kaunasove olo vzialosia schoymy na pranu doku zmorkamy, v jakych ytalasia neriuis.
A znajete, Vijers na Sympozimi. Zupynyvsia u ciomu hoteli v otyrysta pjatomu
nomeri.
Ne maju baannia z nym zustriatysia, vidrubav Rajder.
A vin pryjde siudy. Skazav, o choe zustritysia z namy. Ja hadav Obiciav buty o
devjatij. Zjavysia z chvylyny na chvylynu.
V takomu razi, jako vy ne proty, ja pidu he. Rajder pidvivsia.
Postryvaj chvylynku, strymav joho Tajaferro. Jake tobi lycho vid zustrii z nym?
Ne bau sensu. Vin boevinyj.

 A koly j tak? Ne bumo takymy dribjazkovymy. y moe ty zliakavsia joho?

Zliakavsia? znevalyvo perepytav Rajder.
V takomu razi nervujesia. My vsi viduvajemo jaku provynu pered nym. Bez usiakoji
na te pryyny. V tomu, o stalosia z nym, nijakoji naoji provyny, skazani slova zvualy jak
vypravdannia pered samym soboju, i Tajaferro ce usvidomliuvav.
I koly odrazu u dveriach prolunav dzvonyk, usi troje zdryhnulysia i, viduvajuy sebe
nezruno, vtupylysia u dveri, nae u barjer mi nymy i Vijersom.
Dveri vidynylysia, vvijov Romero Vijers. Usi skuto pidvelysia, vitajuy joho, ale tak i
zalyylysia stojaty v zamianni nichto ne podav jomu ruky.
Vijers zmiriav jich sardoninym pohliadom.
A ot vin zminyvsia, podumav Tajaferro.
Vin taky zminyvsia. Podavsia v usich vymirach. Skulena sutulis robyla joho navi nyym na zrist. kira na erepi problyskuvala kri ridke volossia, kira na rukach potvorno pomereylasia pokruenymy syniuvatymy venamy. Vyhliad u nioho buv zovsim chvoroblyvyj.
Zdavalosia, nio ne nahaduvalo kolynioho Vijersa, chiba o zvyka prytiniuvaty doloneju
oi, koly vin uvano do oho pryhliadavsia, a koly zahovoryv, to joho rivnyj, rozmirenyj baryton.
Druzi moji! Moji kosmini mandrivnyky! Davno my ne baylysia.
Pryvit, Vijerse, vidpoviv Tajaferro.
Jak vedesia? Vijers hlianuv na nioho.
Nepohano.
A vam? zvernuvsia vin do Kaunasa ta Rajdera.
Kaunas zdobuvsia na kvolu posmiku i jake nevyrazne burmotinnia. Rajder vidpoviv,
nae vidrizav:
Vse harazd, Vijerse. A tut o striaslosia?
Rajdere, zliuko, vidreaguvav Vijers, jak tam Cerera?
Pouvala sebe dobre, koly ja vidlitav. Jak tut na Zemli?
Ce ve vy pobayte sami, promovyv Vijers, i holos joho jako napruyvsia. Spodivajusia, o vas pryvelo na Sympozim baannia posluchaty moju dopovi.
Tvoju dopovi? o to za dopovi? zapytav Tajaferro.
Ja vam usim pysav pro ce. Pro mij metod peredai masy u prostori.
Rajder kryvo posmichnuvsia.
Tak, pysav. Ale ni slovom ne prochopyvsia pro dopovi, i ja o ne pryhaduju tebe u
spysku dopovidaiv. Tvoje prizvye ja tam zaprymityv by.
Tvoja pravda. U spysku mene spravdi nemaje. I anotaciji dlia druku ja tako ne podavav.
Vijers a poervoniv vid zbudennia, i Tajaferro zvernuvsia do nioho zaspokijlyvo:
Ne perejmajsia tak, Vijerse. Ty naebto ne zovsim dobre sebe pouvaje.
Vijers rvuko povernuvsia do nioho, huby znevalyvo skryvylysia.
Moje serce vytrymaje. Diakuju za uvahu.
Posluchaj, Vijerse, poav bulo Kaunas, jako ty ne zapysavsia na vystup i ne
podav anotaciji
Prote Viijers urvav joho:
Ni, ce v posluchajte. Ja ekav desia rokiv. Vy majete zmohu praciuvaty u kosmosi, a
ja muu vyteliuvaty tut na Zemli, i vse-taky ja domihsia bioho, ni bu-chto z vas, abo j
bie, ni vy usi razom.
Nechaj bude tak sprobuvav podaty slovo Tajaferro.
I teper meni ne potribno vaoji lasky. Moje vidkryttia zasvidy Mandel. Spodivaju,
vy uly pro Mandela. Tak ot, ce holova komisiji z astronavtyky na Sympozimi, i same jomu
ja demonstruvav peredau masy u prostori. Prystrij, opravda, (buv e ne zovsim dovedenyj
do puttia, zhoriv pislia peroho pusku, ale Vy sluchajete mene?

 My sluchajemo, cholodno kynuv Rajder. I o dali?

Mandel dozvoly vystupyty tak, jak ja zachou. Moete buty pevni. Ja vystupliu. Bez
poperedennia. Moja dopovi prolunaje, jak vybuch bomby. A koly ja vykladu osnovne rivniannia, to vono roznese Sympozim. Vsi kynusia po svojich laboratorijach pereviriaty moji
ideji ta konstrujuvaty prylady. I vsi peresvidasia v reanosti metodu. V mojij laboratoriji ja
prymusyv yvu myu znyknuty v odnomu misci i zjavytysia tam, de bulo potribno. Na oach
u Mandela.
Vijers podyvyvsia na nych, propikajuy pohliadom oblyia za oblyiam.
Vy o, ne viryte meni?
Jako ty unykaje rozholosu, skazav Rajder, to navio rozpoviv nam?
Vy zovsim ina ri. Vy moji druzi, moji odnokursnyky. Vy podalysia v kosmos i
zabuly pro mene.
Vybir vid nas ne zaleav, tonkym vysokym holosom zapereyv Kaunas.
Vijers i brovoju ne poviv.
Tomu ja chou, ob vy teper znaly: zroblene z myeju mona bude zrobyty i z liudynoju. Jako ja peremistyv jaku ri na desia futiv u laboratoriji, to ja peremiu jiji na
mijony my u kosmosi. Ja pobuvaju na Misiaci, i na Merkuriji, i na Cereri, i vzahali skri, de
zachou. Ja doenu vas vsich i pereveru. I ja, prosto vyteliujuy i rozrobliajuy teoriju, ve
posunuv astronomiju nabahato dali vpered, ni vy razom z usima vaymy observatorijamy,
teleskopamy, kameramy i kosminymy korabliamy.
Nu o , ozvavsia Tajaferro, ja radyj. Syl tobi i zdorovja. Dasy meni hlianuty
na kopiju dopovidi?
O ni! vidrizav Vijers i micno prytys ruky do hrudej, niby vin trymav tam ujavni
arkui i zatuliav jich vid storonnich oej. ekajte, jak i vsi ini. Je lye odyn prymirnyk, i
nichto ne pobay joho, a poky ja ne vystupliu. Nichto! Navi Mandel!
Lye odyn prymirnyk? zdyvuvavsia Tajaferro. A jako ty zahuby joho
Ne zahubliu. A koly j tak, to ja trymaju use v holovi.
A jako ty Tajaferro le ne vymovyv pomre, ale schamenuvsia; natomis
pislia maje nevlovymoji pauzy dokinyv: maje rozum, to prynajmni znime skanerom
kopiju. Bodaj pro vsiak vypadok.
Ni, zatiavsia Vijers. Vy poujete vse pisliazavtra. Pobayte, jak obriji liudstva
odnym pomachom rozsunusia do neuvanych rozmiriv.
I vin znovu obviv jich pynym pohliadom.
Desia rokiv povino prokazav vin i korotko rozproavsia: Buvajte!
Vin taky boevinyj! skypiv Rajder, dyvliay na dveri tak, niby Vijers use e
stojav pered nymy.
Ty hadaje? zamysleno movyv Tajaferro. Prypuskaju, o j tak, tiky deo svojeridno. Vin nenavydy nas ni za o ni pro o. Ta e j do toho navi ne choe vidskanuvaty
dopovidi, cho pro vsiak vypadok
Kauy ce, Tajaferro krutyv u paciach svij vlasnyj malyj skaner. Ce buv nepokaznyj na
vyhliad cylindryk nejtranoho kolioru, trochy hrubyj i trochy korotyj za zvyajnyj olive. V
ostanni roky skaner stav neodminnym atrybutom uenoho bioju miroju, ni stetoskop
likaria, abo mikrokakuliator statystyka. Skaner zvyajno nosyly v kyeni pidaka, dekoly
zakripliuvaly na rukavi, zakladaly za vucho abo prosto rozhojduvaly nym na nuroku.
Inkoly Tajaferro, v svoji bi losoni chvylyny, dyvuvavsia, jak ce doslidnyky mynuloji
doby marudylysia nad vypyskamy z literatury abo pidyvaly povnoformatni kopiji. Take
marnotratstvo!
Teper dosy lye provesty po omu nadrukovanomu abo napysanomu, ob otrymaty
mikronegatyv i projavyty joho pry slunij nahodi. Tajaferro ve vidzniav svojim skanerom
tezy vsich dopovidej ta povidomle, vkliuenych u programnyj buklet Sympozimu. Vin ne
sumnivavsia, o joho kolegy zrobyly tak samo.

 Za bu-jakych obstavyn ne zrobyty kopiji je ystym bezumstvom, zakinyv svoju

dumku Tajaferro.
Klianusia Kosmosom! hariakuvav Rajder. Nema tam nijakoji dopovidi. Nijakoho vidkryttia. ob pochyzuvatysia pered bu-kym iz nas, vin e i ne take zbree.
Todi o vin robytyme pisliazavtra? zapytav Kaunas.
Zvidky ja znaju? Ce boevinyj!
Tajaferro dali bavyvsia svojim skanerom i znievja rozmirkovuvav, y ne vytiahty i ne
projavyty dejaki striky, jakych ue ponabyralosia v nutroach skanera. Vyriyv vidklasty na
potim.
Ne treba nedoociniuvaty Vijersa, dokynuv vin. U nioho svitla holova.
Moe, j bula svitloju desia rokiv tomu. Teper vin prosto schyblenyj, ne zdavavsia
Rajder. Krae oblymo pro nioho.
I Rajder zahovoryv pro ine. Huno, niby samoju tiky syloju svoho holosu chotiv prohnaty dumku pro Vijersa i vse z nym povjazane, vin poav rozpovidaty pro Cereru i pro svoju
robotu radikartograju Molonoho liachu novymy raditeleskopamy, zdatnymy dosliduvaty navi okremi zirky.
Kaunas sluchav, kyvav koly-ne-koly holovoju, a potim sam pryjednavsia do rozmovy,
povidomyvy pro renthenivke vyprominiuvannia u sonianych pliamach, a tako pro svoju
stattiu, o jakraz leala u vydavnyctvi i stosuvalasia asocityvnosti protonnych bur z gigantkymy protuberanciamy na poverchni Soncia.
Tajaferro perevano vidmovuvavsia. Robota na Misiaci ne bula takoju a pokaznoju.
Operatyvnu informaciju pro dovhotryvali prognozy pohody na osnovi priamych sposteree
pryzemnych zvue potokiv ne porivniaje z raditeleskopamy i protonnymy buriamy.
Do toho u nioho z dumky ne jov Vijers. Toj spravdi mav svitlu holovu, i vsi vony ce
znaly. Navi Rajder, popry vsiu svoju vojovnyis, ne mih ne viduvaty, o koly peredaa
masy vzahali molyva, to jiji vidkryttia bulo pid sylu tiky Vijersovi.
Jichnia rozmova pro svoju robotu cho-ne-cho zvodylasia do vyznannia toho, o
nichto z nych ne domihsia nioho vahomoho. Tajaferro, jakyj steyv za naukovoju literaturoju, ce bulo i tak vidomo. Joho vlasni praci nalealy do najskromniych. Ta j kolegy ne staly
avtoramy oho takoho a nadto vyznanoho.
Nichto z nych jako dyvytysia pravdi u vii ne zmih strusonuty Kosmosom. Grandizni mriji studentkych rokiv tak i ne zbulysia, nioho tut ne vdije. Vony staly kompetentnymy vykonavciamy, cioho nichto ne zaperey. Ale, na a, ne bie. I vony ce rozumily.
A Vijers dosiah bioho. Vony ce tako rozumily. Vlasne, usvidomlenniam cioho, a tako
usvidomlenniam jakoji pidsvidomoji provyny pered nym yvyvsia jichnij antahonizm.
Tajaferro bulo jako ne po sobi, o Vijers, nezvaajuy ni na o, taky domoesia
bioho. Ini maly b mirkuvaty tak samo, i vlasna poserednis mohla vydko staty nesterpnoju.
Dopovi pro peredau masy, mabu, taky vidbudesia, i Vijers vidrazu stane slavetnym, o
jomu, oevydno, zavdy sudylosia, a joho odnokursnykiv z usima jichnimy dosiahnenniamy
zabudu. Na jichniu doliu vypade lye pryjednatysia do aplodysmentiv iz zalu.
Tajaferro usvidomliuvav, o ci dumky navijani zazdristiu ta dosadoju, vin jich soromyvsia, prote vdijaty zi svojimy pouttiamy ne mih nioho.
Rozmova zavmerla, i Kaunas, chovajuy pohliad, zaproponuvav:
Sluchajte, a omu b nam ne zavitaty u nomer do staroho Vijersa?
Kri skazane prohliadala taka neyra serdenis, taka neperekonlyva sproba udaty nevymuenyj ton, o vin pokvaplyvo dodav:
Nehoe, ob zalyylo pohane vraennia bez potreby
Tajaferro podumav: vin choe zjasuvaty reanis metodu peredai masy. Spodivajesia,
o to lye vyjavysia majaneju boevinoho, i todi spokijno zasne.
Ale samoho Tajaferro ce te cikavylo, tomu vin ne zapereuvav. Navi Rajder nahrano
znyzav pleyma i pohodyvsia:

 Chaj jomu bis, om by j ni?

Hodynnyk pokazuvav za kika chvylyn odynadciatu.
Tajaferro rozbudyv nastyrlyvyj dzvinok u dveri. U temriavi vin zvivsia na liko, viduvajuy vyrazne rozdratuvannia. Hodynnyk na steli mjakym svitinniam pokazuvav za kika
chvylyn etvertu.
Chto tam? huknuv vin.
U vidpovi znovu prolunav dzvinok korotkymy nastyrlyvymy spazmamy.
Sypliuy pid nis ortamy, Tajaferro nakynuv na sebe chalat. Vin vidynyv dveri i
prymruyvsia vid korydornoho svitla. Vin upiznav olovika, jakyj asteko dyvyvsia na nioho
z trymirnykiv.
Mene zvaty Chjubert Mandel, vse vidrekomenduvavsia ninyj his rizkym epotom.
Sluchaju vas, vidpoviv Tajaferro. Imja Mandela bulo vidomym sered astronomiv.
Dosy vydatnyj, ob posidaty ine kerivne misce u Vsesvitniomu Astronominomu Biuro,
dosy aktyvnyj, ob staty holovoju Komisiji z Astronavtyky tut, na Sympozimi.
Raptom Tajaferro spalo na dumku, o same Mandela nazvav Vijers oevydcem demonstraciji svoho metodu peredai masy. Zhadka pro Vijersa rozvijala retky sonlyvosti.
Doktor Edvard Tajaferro? pocikavyvsia Mandel.
Tak, ce ja.
Prou odiahnutysia i jty za mnoju. Sprava due valyva. Jdesia pro naoho spinoho
znajomoho.
Doktora Vijersa?
Oi Mandela le blysnuly. Joho brovy i viji buly nastiky svitli, o nadavaly tym oam
vidkrytoho, nezachyenoho vyhliadu. Vin mav tonke ovkovyste volossia, vyhliadav rokiv na
pjatdesiat.
omu vy nazvaly Vijersa? zapytav vin.
Vin zhaduvav vas uora vveeri. Inych spinych znajomych ja ne pryhaduju.
Mandel kyvnuv, zaekav, poky Tajaferro zakiny odiahatysia, potim povernuvsia j piov poperedu. Rajder ta Kaunas ue ekaly jich u nomeri poverchom vye, nad nomerom
Tajaferro. Oi Kaunasa buly ervoni j zanepokojeni. Rajder palyv nervovymy zatiakamy.
My znovu razom. Prodovymo nau zustri? poav bulo Tajaferro, ale joho nichto
ne pidtrymav, slova povysly u poronei.
Vin siv, i vsi troje zapytlyvo perezyrnulysia. Rajder znyzav pleyma.
Mandel miriav krokamy kimnatu, trymajuy ruky v kyeniach.
Darujte, panove, vreti ozvavsia vin, o poturbuvav vas u taku poru, i ja diakuju
vam za vyjavlene rozuminnia. Vymahatymesia e bioho. Na druh Romero Vijers pomer.
De iz hodynu tomu joho tilo zabraly z hoteliu. Likari konstatuvaly parali sercia.
Zapala pryholomlyva tya. Rajderova sygareta zavmerla na pivdorozi do hubiv, a potim povino opustylasia, tak i ne zaveryvy svojeji mandrivky.
Bidolacha, vychopylo u Tajaferro.
Ce achlyvo, chrypko proepotiv Kaunas. Vijers buv jomu zabraklo holosu.
Rajder peresmyknuv pleyma.
U nioho bulo chvore serce. ym tut zarady?
Vse tak, krim odnijeji dribnyky, spokijno popravyv Mandel. Povernennia.
o vy majete na uvazi? hostro zapytav Rajder.
Mandel ne vidpoviv, zapytavy natomis:
Koly vy troje bayly joho vostannie?
Mynuloho veora, ozvavsia Tajaferro. U nas jakraz vypala zustri vypusknykiv.
My zibralysia razom upere za desia rokiv. Pryjemnoju zustri ne nazve, koduju, o zmuenyj tak kazaty, ale Vijers vvaav, o maje jaku pryynu hnivatysia na nas, i vin cioho ne
prychovuvav.

 Ce stalosia koly?
Peroho razu blyko devjatoji.
Peroho razu?
My baylysia z nym piznie ie raz.
Vijers piov vid nas rozliuenyj, na oblyi Kaunasa prostupala stryvoenis, i
my ne mohly joho zalyyty v takomu stani. Chotily porozumitysia. Koly my taky buly druziamy. Tomu pily do nioho v nomer i
Vy vsi buly v joho nomeri? vchopyvsia Mandel za ostanniu frazu.
Tak, zdyvovano vidpoviv Kaunas.
Koly pryblyzno?
Zdajesia, bilia odynadciatoji. Vin zapytlyvo hlianuv na inych. Tajaferro stverdno
kyvnuv.
A skiky vy tam probuly?
Dvi chvylyny, vtrutyvsia Rajder. Vijers vyhnav nas, skazavy, naebto my
pryjly po joho dopovi. Vin pomovav, niby oikujuy, o Mandel pocikavysia, pro jaku
dopovi idesia, ale toj movav, i Rajder viv dali: Hadaju, o vin trymav jiji pid podukoju.
Prynajmni vin leav hrumy na poduci, koly kryav, ob my zabyralysia he.
Moe, same todi vin umyrav, znesylenym epotom vyslovyv prypuennia Kaunas.
Ne todi, rizko zapereyv Mandel. Ote, vsi vy, mabu, zalyyly tam vidbytky
paciv.
Molyvo, v ton jomu poav Tajaferro. astyna bezzasterenoji poany do Mandela
poala postupatysia miscem rozdratovanosti. Vse taky etverta hodyna ranku, chaj tam
Mandel y chto inyj. I Tajaferro zapytav, ne miniajuy tonu: Nu a teper skai, pro o
vzahali jdesia?
Harazd, panove, pravyv svojeji Mandel. Iz smertiu Vijersa povjazano deo
bie, ni sam fakt smerti. Dopovi Vijersa, viddrukovanu, naskiky meni vidomo, u jedynomu prymirnyku, zasunuto v popinyku-dezintegrator, i vid neji lyylosia kika klaptykiv.
Ja ne ytav i navi nikoly ne bayv dopovidi, ale dosy obiznanyj u suti spravy, ob u razi
potreby zaprysiahtysia v sudi: retky nedoznyenoho v dezintegratori paperu je retkamy dopovidi, jaku Vijers pidhotuvav do vystupu na Sympozimi. Vy niby majete jaki sumnivy,
doktore Rajder?
Rajder kyslo osmichnuvsia.
Sumnivajusia, o Vijers mav namir vystupyty. Jako vy cikavytesia mojeju dumkoju, ser, to ce buv zvyajnisikyj manijak. Dovhych desia rokiv vin buv vjaznem Zemli, i
tomu vyfantazuvav sobi molyvis vtei za dopomohoju peredai masy u prostori. Molyvo,
tiky ce i pidtrymuvalo joho yttia. Zlipyv jaku mode, ob inscenizuvaty demonstraciju. Ja
ne stverduju, o malo misce umysne achrajstvo. Ni, mabu, vin buv boevino yryj yristiu boevinoho. A voranioho veora nastala kuminacija. Vin pryjov do nas u nomer vin
nenavydiv nas za te, o my maly zmohu litaty za mei Zemli, i vlatuvav sobi ujavnyj trimf
nad namy. Dumkoju pro ce vin tiky i yv usi ostanni desia rokiv. Moe, rozmova z namy i
stala tym strusom, o pevnoju miroju povernuv do nioho zdorovyj hluzd. Vin usvidomyv, o
ne zmoe vystupyty na Sympozimi, bo prosto ni z ym vystupaty. Tomu i spalyv dopovi, a
chvore serce ne vytrymalo. Kudy ve moe buty hire.
Mandel sluchav astronoma z Cerery z vyrazom hostroho osudu na oblyi.
Zvuy due logino, doktore Rajder, ale zovsim ne vidpovidaje dijsnosti, poav
vin. Mene ne tak lehko, jak vy sobi hadajete, obduryty jakymo achrajkym eksperymentom. A teper, za danymy rejestraciji uasnykiv Sympozimu, jaki ja zmuenyj buv perehlianuty pospichom, vy vsi troje buly odnokursnykamy Vijersa. Ce spravdi tak?
Vony stverdno kyvnuly.
A na Sympozimi je e chto iz vaoho vypusku?
Ni, vidpoviv Kaunas. Toho roku tiky nas etvero kvalikuvaly na doktorat z

astronomiji. Vlasne kauy, Vijers te mav zachyaty, jakby

Ja vse zrozumiv, perebyv joho Mandel. Harazd, u takomu vypadku chto iz vas
trioch e raz vidvidav Vijersa v joho nomeri de opivnoi.
Zapala korotka movanka.
Ne ja, vreti cholodno ozvavsia Rajder.
Kaunas, sydiay z yroko rozpliuenymy oyma, zaperelyvo pochytav holovoju.
Na o vy natiakajete? zapytav Tajaferro.
Odyn z vas prychodyv do Vijersa opivnoi j prosyv daty dopovi, ob proytaty jiji.
Ne mou sudyty pro spravniu pryynu vidvidyn. A cilkom imovirno, o z umysnym namirom dovesty Vijersa do infarktu. I koly Vijers konav, to zloyne, jako ja mou tak joho
nazvaty, poav dijaty. Vin vychopyv dopovi, jaka, chotiv by dodaty, molyvo, leala pid podukoju, i skopijuvav jiji skanerom. Samu dopovi vin potim znyyv u dezintegratori, ale
erez pospich ne do kincia.
Zvidky vam use ce vidomo? ne vterpiv Rajder. Vy buly oevydcem?
Maje, vidkazav Mandel. Vijers ne pomer pislia peroho napadu. Koly zloyne
vyjov, vin e spromihsia dotiahtysia do telefonu i podzvonyty v mij nomer. Prochrypiv kika
fraz, dostatnich, ob zjasuvaty, o skojilosia. Na a, v nomeri mene ne bulo zatrymavsia
dopizna na zasidanni. Odnak magnitofonnyj sekretar use zapysav. Povertajuy dodomu y v
kabinet, ja zavdy prosluchovuju zapysy. Kanceliarka zvyka. Ja odrazu podzvonyv do
Vijersa. Vin buv ue mertvyj.
Ote, znovu vychopyvsia Rajder, Vijers nazvav zloyncia?
Ne nazvav. Moe, j nazyvav, ale nerozbirlyvo. Prote odne slovo prozvualo vyrazno
odnokursnyk.
Tajaferro vidstibnuv u vnutrinij kyeni svij skaner i prostiah joho Mandelu.
Koly majete baannia projavyty plivku z moho skanera, to, bu laska, spokijno
zaproponuvav vin. Perekonajete, o dopovidi Vijersa tam nema.
Kaunas pospiyv zrobyty te same. Rajder, nasupyvy, pryjednavsia do nych.
Mandel uziav vsi try skanery i sucho promovyv:
Oevydno, toj z vas, chto skojiv ce, ue podbav pro astynu plivky z dopoviddiu.
Prote
Tajaferro pidniav brovy.
Moete obukaty mene osobysto i mij nomer.
Ale tut ozvavsia Rajder, z jakoho ne schodyv nasuplenyj vyhliad:
Postryvajte chvylynoku, odnu, dostobisa, chvylynoku. oho ce vy vzialy na sebe ro
policiji?
A vam due treba policiji? Mandel pyno pohlianuv na nioho. Vam choesia
skandalu i zvynuvaennia u vbyvstvi? Vy choete zhabyty Sympozim i kynuty astronomiju
ta astronomiv na sviatkovu poyvu vsij presi Systemy? Smer Vijersa cilkom mohla buty neperedbaenoju vypadkovistiu. Vin spravdi mav chvore serce. Toj z vas, chto prychodyv, tak
samo mih dijaty pid vplyvom momentu. Tobto zloyn moe buty i neumysnym. Jako vynnyj
viddas negatyv, to bahatioch nepryjemnostej mona unyknuty.
Navi zloyncevi? zdyvuvavsia Tajaferro.
Mandel znyzav pleyma.
Dejaki nepryjemnosti budu. Bezkarnosti ja ne obiciaju. Ale j u najhiromu razi ce ne
bude vse publina haba j dovine uvjaznennia, molyvi pry vtruanni policiji.
Zapanuvala tya.
Ce stosujesia odnoho z vas trioch, nahadav Mandel.
Znovu movanka.
Mandel viv dali:
Hadaju, o mou pojasnyty chid dumok vynuvatcia. Dopovi znyeno. Tiky my
etvero znajemo pro peredau masy, i tiky ja odyn zalyajusia yvym svidkom eksperymentu.

Do toho vy znajete pro nioho tiky zi sliv Vijersa, jaki mohly buty j majaneju boevinoho.
Ote, koly Vijers pomer, a dopovi znyena, bude lehko poviryty u versiju doktora Rajdera,
o, movliav, nijakoji peredai masy ne bulo j buty ne moe. Myne rik y dva, i na zloyne,
majuy na rukach materily Vijersa, pone malo-pomalu vykorystovuvaty jich, stavyty doslidy, publikuvaty obereni statti, zretoju, joho vyznaju zakonnym bezperenym vynachidnykom z usima nalenymy jomu i slavoju, i hroyma. Navi joho odnokursnyky nioho b ne
zapidozryly. onajbie vony hadatymu, o davnomynula sprava z Vijersom natovchnula
joho na poatok doslidnykoji roboty v cij haluzi. Ta j tiky. Mandel povoli obviv pronyzlyvym pohliadom oblyia prysutnich. Ale teper nioho ne vyjde. Koen iz vas, chto vytknesia z peredaeju masy, vykryje sebe jak zloyne. Ja bayv demonstraciju i mou zasvidyty reanis metodu. Nareti, ja znaju, o odyn z vas maje kopiju dopovidi Vijersa. Vam
jiji vykorystaty ve ne vdassia. Tomu e raz proponuju viddaty jiji.
Znovu nijakoji vidpovidi.
Mandel ruyv do dverej, ale na pivdorozi zatrymavsia.
Budu vemy zobovjazanyj, jako vy tut doekajetesia moho prychodu. Ja ne barytymu. Spodivajusia, o vynuvate vykorystaje ciu pauzu i dobre zvay. Koly vin bojisia, o
ziznannia pozbavy joho roboty v astronomiji, to nechaj zatiamy: zustri z policijeju pozbavy
joho svobody i, krim toho, kotuvatyme Psychinoho Zonduvannia. Vin zvauvav u ruci
try skanery, na joho pochmuromu oblyi prostupaly slidy bezsonnoji noi. Ja tiky projavliu o ci plivky.
Kaunas sprobuvav usmichnutysia.
A o, jak my zachoemo vidluytysia pid as vaoji vidsutnosti?
Sprobuvaty maje pryynu lye odyn z vas, vidkazav Mandel. Hadaju, o mou
poklastysia na dvoch nepryetnych, jaki pynuvatymu tretioho, choa b zarady jichnich
vlasnych interesiv.
I vin vyjov.
Bula ve pjata hodyna ranku. Rajder obureno hlianuv na svij hodynnyk.
Do bisa ce vse! Ja chou spaty.
Moemo podrimaty tut, losofky zaproponuvav Tajaferro. y chto maje namir ziznatysia?
U vidpovi Kaunas vidviv pohliad, a Rajderova huba polizla vhoru.
I ja te ne maju. Tajaferro prypliuyv oi, prychylyv svoju masyvnu holovu do
spynky krisla i vtomlenym holosom viv dali: Tam, na Misiaci, zaraz perid zatyia. Ni u
nas tryvaje dva tyni, i todi roboty-roboty. Potim znovu dva tyni Soncia, spostereennia prypyniajusia, sami rozrachunky, koreliaciji, a potim neskinenni balaky. Vaka pora, ne
liubliu jiji. Koly b tam bulo bie inok i koly b ja mih ulatuvaty o postijne
Potim Kaunas maje poepky rozpovidav pro te, o do cioho asu na Merkuriji nemolyvo sposterihaty povnyj dysk Soncia, bo astyna joho za linijeju horyzontu, ne v zoni vydymosti teleskopa. Ale nezabarom prokladu e dvi myli trasy dlia Observatoriji ob use razom peremistyty, rozumijete potribni straenni zusyllia, bezposerednio vykorystaju sonianu energiju moe, vdassia. Malo b vyjty.
Navi Rajder, nasluchavy prytyenoho homonu jichnich holosiv, zvolyv rozpovisty
deo pro Cereru. Tam zavdaje trudnoiv dvohodynnyj perid obertannia, tobto zirky pronosiasia po nebu v dvanadcia raziv vyde, ni na zemnomu nebi. I tomu merea z trioch
svitloskopiv, trioch raditeleskopiv i potrijno vsioho inoho perechopliuje pole astronominoho spostereennia vid odnijeji stanciji do inoji, a vono prosto prolitaje nad stancijamy.
A y ne krae roztauvatysia na odnomu z poliusiv? podav ideju Kaunas.
Ty mirkuje kategorijamy Merkurija i Soncia, neterpliae zapereyv Rajder.
Navi na poliusach nebo vse odno skruujesia, a polovyny joho nikoly ne bude vydno. O
jakby Cerera bula zvernena do Soncia odnym bokom, jak tvij Merkurij, my postijno bayly b
nine nebo, a zirky povino prochodyly b po niomu odyn raz za try roky.

Nebo povino jasnilo, nadchodyv svitanok.

Tajaferro maje zasynav, ale polovynoju svidomosti tverdo kontroliuvav sebe. Vin nizao ne zasnuv by, koly ne splia ini. Koen z nas, dumav vin, bjesia nad dumkoju: chto?
chto? Za vyniatkom samoho vynuvatcia, zvyajno.
Oi Tajaferro vidrazu rozpliuylysia, tiky-no povernuvsia Mandel. Nebo u vikni stavalo oraz holubiym. Tajaferro omu tiylo, o vikno zaynene. Hote, jak vodysia, mav
kondyciner, ale zemliany liubyly vidyniaty vikna u teplu poru roku, vse e piddajuy iliuziji, o dychaju sviym povitriam A Tajaferro, u yju svidomis perebuvannia na Misiaci
micno vbylo ujavlennia pro vakuum, na samu dumku pro vidynene vikno zdryhavsia, cholonuy vseredyni vid strachu.
y nadumav chto skazaty o-nebu? zapytav Mandel.
Vony dyvyly na nioho, ne vidvodiay pohliadiv. Rajder zaperelyvo pochytav holovoju.
Ja projavyv plivky z vaych skaneriv, panove, skazav Mandel, i perehlianuv jich.
Vin kynuv skanery i projavleni plivky na liko. Tam nioho nema! Bojusia, o zavdav
vam klopotiv iz sortuvanniam. Prou vybayty. Ale problema znykloji plivky vse e ne zjasovana.
Jako vona vzahali isnuje, dokynuv Rajder i strachitlyvo pozichnuv.
Tomu ja zaproponuvav by, panove, skazav Mandel, zajty v nomer Vijersa.
Navio? Kaunas mav spantelyenyj vyhliad.
Ce o, psychologinyj test? zapytav Tajaferro. Pryvesty zloyncia na misce
zloynu, ob dokory sumlinnia vyrvaly z nioho ziznannia?
Pryyna ne taka melodramatyna, vidkazav Mandel. Ja spodivajusia, o dvoje
nepryetnych dopomou meni znajty schovanu plivku z dopoviddiu Vijersa.
Vy hadajete, o vona tam? z vyklykom zapytav Rajder.
Molyvo. My prosto ponemo zvidty. Dali moemo obukaty koen z vaych nomeriv.
Sympozim z astronavtyky rozponesia zavtra ne ranie, jak o desiatij ranku. asu v nas dovoli.
A jako ce nioho ne das?
Todi, mabu, dovedesia vdatysia do policiji.
Vony bojazko vvijly u nomer Vijersa. Rajder poervoniv, Kaunas zblid. Tajaferro namahavsia zdavatysia spokijnym.
Vora uveeri vony buly v ciomu zalytomu tunym svitlom nomeri, de rozliuenyj i skujovdenyj Vijers, vpjavy rukamy u poduku i spopeliajuy jich pohliadom, zveliv zabyratysia
jim he. Teper tut nad usim povysla nevydyma ti smerti.
Mandel poav mudruvaty z vikonnym poliaryzatorom, ob vpustyty bie svitla, ale
krutnuv ponad miru, i vraninie sonce zatopylo kimnatu.
Kaunas rvuko zatulyv oi doloneju i pronyzlyvo zojknuv:
Sonce!
Vid zojku v usich moroz piov poza kiroju.
Oblyia Kaunasa spotvoryv takyj ach, nae ce na joho Merkuriji Sonce slipue vdarylo
po oach.
Tajaferro zhadav pro svoju vlasnu reakciju na jmovirnis opynytysia prosto neba i skrehotnuv zubamy. Desia rokiv poza meamy Zemli skaliyly jich usich.
Kaunas kynuvsia do vikna, hariakovo namacujuy paciamy machovyok poliaryzatora,
i lye todi zalpom vydychnuv.
Mandel nablyzyvsia do nioho i stav zboku.
o trapylo?
Pidijly i dvoje inych.
Vnyzu a do samoho obriju zlamamy kameniu i cehly lealo misto, skupane svitankovym
soncem; tini prostiahlysia v napriamku do nych. Tajaferro vydko okynuv uve krajevyd zanepokojenym pohliadom.

Kaunas, yji hrudy, zdavalosia, styslysia do tijeji mei, za jakoju vin ue ne mih vydobuty
z sebe odnoho zvuku, prykypiv do oho oyma. Tam, na betonnomu karnyzi iz triynky na
misci jakoho defektu styrav chvostyk molono-biloji plivky zavdovky z diujm, osvitlenyj
perymy promeniamy rankovoho Soncia.
Mandel, o liuto vyhuknuvy, rozynyv vikno i schopyv plivku. Vin zatulyv jiji skladenoju ovnykom doloneju, pronyzujuy prysutnich pohliadom palajuych poervonilych oej.
Zaekajte tut! uryvasto kynuv vin.
Zapereyty ne navayvsia nichto. Koly za Mandelem zaynylysia dveri, vony oeleeno
vtupylysia odyn v odnoho.
Mandel povernuvsia chvylyn za dvadcia. Spokijnym holosom (holosom, jakyj prynajmni spravliav vraennia spokijnoho, mabu, lye tomu, o joho vlasnyk zadaleko perejov
meu alenstva) vin povidomyv:
Kinyk, zapchanyj u ilynu, ne zovsim zasvienyj. Ja zmih rozibraty kika sliv. Ce
bula dopovi Vijersa. Reta jiji propala, ne vdassia vriatuvaty nioho. Vse zahynulo.
o dali? zapytav Tajaferro.
Mandel stomleno znyzav pleyma.
Teper meni vse bajdue. Peredaa masy u prostori vtraena, a poky chto, nastiky
obdarovanyj, jak Vijers, rozroby jiji znov. Ja praciuvatymu nad cym, prote ja ne nadto tiu
sebe iliuzijamy odo svojich molyvostej. Meni zdajesia, o teper, koly vse zahynulo, nemaje
sensu ukaty vynnoho sered vas. Chiba ne vse odno? Vse Mandelove tilo, zdavalosia,
nadlomylosia i osilo z vidaju.
Prote holos Tajaferro prolunav tverdo:
A teper postryvajte! U vaych oach bu-chto z nas trioch mih vynyty zloyn. Ja,
napryklad. Vy dosy vydatna liudyna v svojij haluzi, a u vas nikoly ne znajdesia dobroho slova
pro mene. Moe vynyknuty zahana dumka, o ja nezdara, jako ne hire. Ja ne maju baannia stavaty ertvoju pidozry. Davajte dovedemo spravu do kincia.
Na a, ja ne detektyv, vtomleno prokazav Mandel.
Todi, chaj jomu, vyklykajemo policiju!
Chvylynoku, Tale, vtrutyvsia u rozmovu Rajder. y ne choe ty natiaknuty,
o vynen ja?
Ja lye skazav, o moje sumlinnia yste.
U Kaunasa prorizavsia holos, v jakomu vuvavsia pereliak:
Ce oznaatyme dlia nas Psychinyj Zond. Moe statysia rozumova travma.
Mandel pidnis obydvi ruky vysoko vhoru:
Panove! Panove! Darujte! Je odna molyvis obijtysia bez policiji, i vy majete raciju,
doktore Tajaferro, bulo b nespravedlyvo odo nevynnych zalyyty spravu, ne zjasuvavy
jiji do kincia.
Vsi troje, bioju y menoju miroju viduvajuy vorois, povernulysia do Mandela.
o vy proponujete? zapytav Rajder.
U mene je pryjate na imja Vendell Ert. uly vy pro nioho y ni, ale, moe, meni poasty umovyty joho zustritysia z namy uveeri.
A koly poasty? pocikavyvsia Tajaferro, o nam ce das?
Vin dosy dyvna liudyna, vahajuy viv dali Mandel, navi due dyvna. I due, v
pevnomu rozuminni, obdarovana. Ranie joho dopomohoju ue korystuvalasia policija, i ja
spodivajusia, vin zmoe dopomohty nam.

ASTYNA DRUHA
Edvard Tajaferro, rozhliadajuy vitaniu ta jiji hospodaria, ne mih strymaty velyeznoho podyvu. Zdavalosia, o i vona, i vin isnuju v izoliaciji, niby zakutok nezbahnennoho
svitu. Zemni zvuky ne dolynaly u ce obbyte mjakoju povstiu bezvikonne kubeleko. Zemni

svitlo j povitria tut buly vytisneni tunym osvitlenniam ta kondycinerom.

Vitania bula prostora, ale miana i zacharaena. Vony ledve znajly de stupyty, ob
distatysia do kanapy, na jakij zboku umom lealy nedbalo zhornuti mokopiji knyok.
Vlasnyk vitani buv kremeznyj i okruhlyj, z velykym kruhlym oblyiam. Vin snovyhav
po kimnati na kucych nohach, pid as rozmovy uve as kyvav holovoju, vid oho okuliary z
hrubymy skeciamy malo ne zlitaly z maje nepomitnoho gudzyka, o pravyv jomu za nosa.
Joho le vytrikuvati oeniata z vakymy povikamy z korotkozoroju dobrozylyvistiu zyrkaly
na nych, poky vin umouvavsia u krisli za sekreterom, nad jakym zvysav jedynyj v kimnati
jaskravyj svitynyk.
Due radyj, panove, o vy zavitaly. Darujte, darujte za rozhardija u vitani, vin
zrobyv promovystyj est rukoju iz korotkymy, schoymy na obrubky paciamy. Ja same ukladaju katalog reej, o stosujusia ekstraterologiji. U mene ve jich nazbyralosia ymalo.
Prosto achlyva robota. O, napryklad
Vin vychylyvsia z krisla i zaryvsia v kupu predmetiv bilia sekretera, potim vyrynuv zvidty
z dymasto-sirym napivprozorym predmetom hruboji cylindrynoji formy.
O, skazav vin, predmet Kallistankoji cyvilizaciji, o moe buty reliktom rozumnych nehumanojidnych formacij. e ne zjasovano ostatono. Ne bie desiatka bulo znajdeno, ale z vidomych meni cej ekzempliar najdoskonaliyj.
Hospodar tak burnuv joho nazad, o Tajaferro malo ne pidskoyv z nespodivanky.
Opekuvatyj oloviok hlianuv u bik Tajaferro i zaspokojiv joho:
Ne liakajtesia, vin ne krychkyj. Potim oloviok znovu vmostyvsia u krisli, tisno
spliv koroteki paci u sebe na erevi, i joho ruky poaly povino pidijmatysia j opuskatysia u
rytmi dychannia. Ote, ym ja mou prysluytysia?
Poky Mandel vykladav su spravy, Tajaferro porynuv u mirkuvannia. Same tak, neodavno jakyj Vendell Ert vypustyv knyku pid nazvoju Porivniana charakterystyka evoliucijnych procesiv na vodno-kysnevych planetach. Zvyajno, to buv inyj Vendell Ert. Odnak
Tajaferro ne sterpiv i zapytav:
Doktore Ert, y ne vy je avtorom Porivnianoji charakterystyky evoliucijnych procesiv?
Blaenna usmika rozplyvlasia po oblyiu Erta.
Vy ytaly?
Ni, e ne vstyh, ale
Oblyia Erta vraz nabralo osudlyvoho vyrazu.
Todi vy prosto musyte. Tut-taky. O, u mene je prymirnyk
Vin chotiv bulo znovu pokynuty krislo, ale Mandel zrazu kryknuv:
Postryvaj, Erte, nasampered holovne! U nas due serjozna sprava.
Vin maje sylomi vtysnuv Erta nazad u krislo j poav skoromovkoju rozpovidaty, nae
bojavsia, aby o storonnie ne perebylo znovu. Vsiu istoriju vin vykladav na dyvo nebahatoslivno.
Sluchajuy, Ert povino bahroviv. Vin schopyvsia obiru za svoji okuliary i pidsunuv jich
vye do perenissia.
Peredaa masy u prostori! vraz vyhuknuv vin.
Ja bayv jiji na vlasni oi, skazav Mandel.
I nikoly ne kazav meni!
Ja zaprysiahnuv movaty. Vynachidnyk buv deo svojeridnyj. Ja ve pojasniuvav.
Ert hrymnuv po sekreteru.
Jak ty, Mandele, mih dozvolyty, ob takyj vynachid zalyavsia vlasnistiu ekscentrynoji osoby? Znannia u nioho v razi potreby slid bulo vidibraty Psychinym Zondom.
Ce joho vbylo b, zaprotestuvav Mandel.
Ale Ert ue ni na o ne zvaav. Vin chytavsia vzad-vpered, micno prytysnuvy ruky do
ik.

 Peredaa masy! Jedynyj poriadnyj sposib, jakym povynna podorouvaty cyvilizovana

liudyna. Jedynyj molyvyj sposib. Jedyno myslymyj sposib. Jakby ja tiky znav! Jakby ja mih
buty tam! Ale cej hote a za trydcia my zvidsy.
Rajder, jakyj sluchav, ne prychovujuy rozdratovanosti na svojemu oblyi, nareti ne
vytrymav:
Naskiky meni vidomo, zvidsy je priame spoluennia prosto z Konvent-Chollom.
Tudy mona distatysia za desia chvylyn.
Ert zakliak i dyvno pohlianuv na Rajdera. Joho oky poaly nadymatysia. Vin zirvavsia
na nohy j proohom vyskoyv z kimnaty.
o z nym u bisa striaslosia? zdyvuvavsia Rajder.
Chaj jomu ort! proburmotiv Mandel. Meni slid bulo poperedyty vas.
Pro o?
Doktor Ert ne korystujesia nijakymy transportnymy zasobamy. Nevrotyna fobija.
Vin peresuvajesia vykliuno piky.
Kaunas obviv napivosvitlenu kimnatu spantelyenym pohliadom.
Ale vin ekstraterolog, y ne tak? Znave form yttia na inych planetach?
Tajaferro pidvivsia, pidijov do modeli naoji Galaktyky, pryvablenyj vnutrinim siajvom zorianych system. Jomu e ne dovodylosia bayty Galaktynyj Dysk u takomu mastabi
i v takomu detanomu vykonanni.
Tak, vin ekstraterolog, skazav Mandel, ale nikoly ne buv na odnij z dosliduvanych planet i nikoly ne pobuvaje. Ja sumnivajusia, ob za ostannich trydcia rokiv vin cho
raz pobuvav dali jak za myliu vid cijeji kimnaty.
Rajder rozrehotavsia.
Moe, vam ce vydajesia sminym, serdyto spalachnuv Mandel, ale ja radyv by
dobyraty sliv u rozmovi z doktorom Ertom.
Za jaku chvylynku znovu zjavyvsia Ert.
Prou meni vybayty, panove, poepky skazav vin. A teper moemo vziatysia do
naoji problemy. Moe, chto iz vas nadumav ziznatysia?
Huby Tajaferro sarkastyno skryvylysia. Cej opekuvatyj, uvjaznenyj u vlasnij kvartyri
ekstraterolog ne takyj ue j hriznyj navi na vyhliad, aby zmusyty bu-koho ziznatysia. Zretoju, obijdesia j bez talantiv cioho detektyva, jako vin vzahali jich maje.
Doktore Ert, zapytav Tajaferro, vy majete zvjazky z policijeju?
Neprychovane samovdovolennia, zdavalosia, rozplyvlosia na rumjanomu oblyi Erta.
Ocijno zvjazkiv z policijeju ja ne pidtrymuju, doktore Tajaferro, ale nai neocijni
vzajemyny vemy plidni.
V takomu razi podiliusia z vamy dejakoju informacijeju, jaku vy zmoete peredaty
policiji.
Ert movky vtiahnuv erevo i smyknuv za polu svojeji soroky. Pola vylizla iz taniv, a
Ert povino proter neju skecia okuliariv. Lye povnistiu uporavy z cijeju proceduroju j reteno nasadyvy okuliary znovu na nis, vin ureti zapytav:
I ym same vy zbyrajete podilytysia?
Ja nazvu vam imja prysutnioho pid as smerti Vijersa, toho, chto perezniav joho dopovi.
Vy rozhadaly ciu tajemnyciu?
Ja obmirkovuvav jiji cilyj de. Spodivajusia, o dokopavsia. Tajaferro, zdavalosia,
nasoloduvavsia efektom vid svojich sliv.
Ote?
Tajaferro hlyboko vdychnuv. Sprava mala buty nelehkoju, cho vin hotuvavsia do cioho
ve kika hodyn.
U vsiomu, bezsumnivno, vynen, skazav vin, doktor Chjubert Mandel.
Mandel vtupyvsia u Tajaferro, vako dychajuy vid raptovoho oburennia.

 Posluchajte, doktore, holosno poav vin, jako vy majete cho bu-jaku pidstavu dlia takoho bezhluzdoho
Tenor Erta ptachom vpurchnuv u pauzu:
Nechaj kae, Chjuberte, vysluchajmo joho. Ty pidozriuje joho, i nichto ne maje
prava zaboronyty jomu pidozriuvaty tebe.
Mandel serdyto zamovk.
Tajaferro, ne dozvoliajuy svojemu holosovi zatynatysia, poviv dali:
Ce, doktore Ert, navi vako nazvaty pidozroju. Dokazy absoliutno oevydni. etvero
nas znaly pro peredau masy, ale tiky odyn z nas doktor Mandel buv oevydcem doslidu.
Tiky vin znav, o metod reanyj. Tiky vin znav, o dopovi na ciu temu dijsno isnuje. Triom
z nas bulo lye vidomo, o. Vijers u biij abo menij miri nevrivnovaena liudyna. Zvisno,
my mohly prypustyty, o vin dijsno vynajov metod peredai. Tomu j vidvidaly Vijersa ob
odynadciatij, hadaju, ob perekonatysia v ciomu, cho priamo nichto z nas tak ne kazav. Ale
pid as vizytu vin povodyv sebe e hire, ni zvyajno. Prosto jak boevinyj.
Zvate, o fachova obiznanis, ote, i motyvy perevaaju u doktora Mandela. Teper,
doktore Ert, ujavi sobi take. Toj, chto buv u Vijersa opivnoi, bayv, jak u nioho poalasia
ahonija, i kopijuvav joho dopovi skanerom (ne budemo poky nazyvaty imen), mav by straenno pereliakatysia, pobayvy, o Vijers javno povertajesia do yttia j navi namahajesia
podzvonyty po telefonu. Todi na zloyne, vpavy u paniku, usvidomliuje odnu ri: treba
pozbutysia reovych dokaziv zloynu.
Jomu treba bulo schovaty neprojavlenu plivku z dopoviddiu, j slid bulo zrobyty ce tak,
ob nichto jiji ne znajov i ob zhodom, koly vin opynysia poza pidozroju, znovu zabraty
plivku. Vikonnyj karnyz vydavsia jomu tym, o treba. Vin vydeko vidynyv vikno, poklav
plivku nadvori i pokynuv kimnatu. Teper, chaj by navi Vijers vyyv abo telefonnyj dzvinok
dosiah mety, to zalyajesia lye holoslivna zajava Vijersa, a perekonaty vsich, o ce lye
majania liudyny z chvoroblyvoju ujavoju, bulo b nevako.
Tajaferro zamovk z pouttiam, schoym na trimf: tut bulo vako o zapereyty.
Vendell Ert uve as pozyrkuvav na nioho i pidbyvav velykymy paciamy skladenych na
erevi ruk vysmyknutyj pered soroky.
A su cioho vsioho? vreti ozvavsia vin.
Su poliahaje v tomu, o vikno vidynyly j plivku poklaly u vidkrytomu prostori. Tak
ot, Rajder desia rokiv proviv na Cereri, Kaunas na Merkuriji, ja na Misiaci, i ce vse za
vyniatkom korotekych vidluok, jakych bulo ne tak bahato. Vora my kika raziv skarylysia
odyn odnomu, jak vako znovu aklimatyzuvatysia na Zemli.
Vsi my praciujemo na objektach u bezpovitrianomu prostori. Nazovni nikoly ne vychodymo bez skafandriv. Opynytysia bez nych u nezamknenomu prostori dlia nas je nemyslymym. Nichto z nas ne vidynyv by vikna bez hostroho vnutrinioho oporu. A o doktor Mandel postijno yve na Zemli. Dlia nioho vidynyty vikno je lye spravoju nevelykoho zynoho
zusyllia. Ote, vin mih ce zrobyty. My ne mohly. Ergo, ce zrobyv vin.
Tajaferro siv i zlehka posmichnuvsia.
Klianusia Kosmosom, tak vono j bulo! z entuzizmom vyhuknuv Rajder.
I zovsim ne tak! prokryav u vidpovi Mandel napivpidvivy, niby zbyravsia kynuty na Tajaferro. Ja zapereuju vsiu ciu aliuhidnu vyhadku. A jak buty z tym, o ja
maju zapys telefonnoho dzvinka Vijersa? Tam je slovo odnokursnyk. Vsia strika nezapereno dovody
Vijers buv pry smerti, perebyv joho Tajaferro. Biosti iz skazanoho, jak vy sami
zhaduvaly, ne rozibraty. Tomu ja pytaju vas, doktore Mandel, navi ne uvy zapysu, y
pravda, o holos Vijersa buv spotvorenyj do nevpiznannosti?
Tak, spantelyeno vidpoviv Mandel.
Ja peven, o tak. Nemaje raciji ne prypuskaty v takomu razi, o vy mohly zazdalehi
sfabrykuvaty striku razom z tym kliatym slovom odnokursnyk

 Boe mylyj, ne vtrymavsia Mandel, ta zvidky ja mih znaty, o na Sympozimi

je odnokursnyky Vijersa? Zvidky mih ja dovidatysia, o jim vidomo pro peredau masy?
Vijers mih rozpovisty vam. Hadaju, o tak i bulo.
Sluchajte, skazav Mandel, vy bayly Vijersa yvym ob odynadciatij. Medynyj
ekspert, ohlianuvy tilo Vijersa odrazu pislia tretioji hodyny noi, dijov do vysnovku, o
smer nastala onajmene na dvi hodyny ranie. Ce ne pidliahaje sumnivu. Ote, Vijers pomer mi dvadcia tretioju i peroju hodynamy. Mynuloho veora ja buv na veirnij konferenciji. onajmene desiatok oevydciv zasvidy misce moho perebuvannia za kika my vid
hoteliu mi 22.00 i 2.00. Neuperedenis konoho z nych poza vsiakymy sumnivamy. Cioho
vam vystay?
Tajaferro jaku my pomovav. Potim uperto viv dali:
Navi koly tak. Prypustimo, vy povernulysia do hoteliu o druhij trydcia. Vy zajly do
Vijersa pohovoryty pro joho vystup. Dveri buly vidyneni abo vy maly e odnoho kliua.
Cho by tam jak, vy zastaly joho mertvym. I tut vy skorystaly iz slunoji nahody i vidskanuvaly
dopovi
Jako Vijers buv ue mertvyj i ne mih podzvonyty, to navio bulo chovaty plivku?
ob usunuty pidozru. Vy mohly zrobyty e odnu kopiju i nadijno zachovaty jiji. My
tiky z vaych sliv znajemo, o sama dopovi znyena.
Hodi ve! Dosy! vyhuknuv Ert. Ce vemy cikava hipoteza, doktore Tajaferro,
ale vona ne trymajesia na nohach vid vlasnoji vahy.
Tajaferro spochmurniv.
Ce vy tak hadajete, a moe
Tak vvaatyme bu-chto. Vlasne, koen, obdarovanyj normanym loginym myslenniam. Vam ne vpadaje v oko, o Chjubert Mandel nakojiv zabahato, jak na zloyncia?
Ni! vidrizav Tajaferro.
Vendell Ert poblalyvo posmichnuvsia.
Vam, jak uenomu, doktore Tajaferro, bezpereno vidomo, o ne mona zakochuvatysia u vlasni teoriji a do bezdumnoho zapereennia faktiv ta argumentiv. Bute laskavi povodyty sebe tak samo i v roli detektyva.
y ne zdajesia vam, o jakby doktor Mandel doviv Vijersa do smerti i sfabrykuvav sobi
alibi, to jomu slid bulo dijaty nabahato prostie? Navio bulo skanuvaty dopovi y navi
udavaty, niby chto tak zrobyv? Vin mih prosto zabraty jiji. Chto e znav pro jiji isnuvannia?
Faktyno nichto. Vijers buv patologino nedovirlyvyj. Ote, je vsi pidstavy hadaty, o vin
nikomu ne rozpovidav.
Nichto, za vyniatkom doktora Mandela, ne znav, o Vijers vystupatyme na Sympozimi. Pro ce ne povidomlialy. Tezy dopovidi ne publikuvaly. Ote, doktor Mandel mih absoliutno spokijno vziaty dopovi i nepomitno vyjty.
Navi jakby vin dovidavsia, o Vijers rozpovidav pro neji odnokursnykam, to o z
toho? Jakyj dokaz maly b joho odnokursnyky, krim holoslivnoho tverdennia liudyny, jaku
vony sami schyni vvaaty za napivboevinu?
I, oholoujuy natomis, o papery Vijers a znyeno, zajavliajuy, o joho smer ne
zovsim pryrodna, rozukujuy skanernu kopiju, korote, vsima svojimy dijamy doktor
Mandel naklykaje na sebe onajbiu pidozru. A v toj as jomu, skojivy umysnyj zloyn, najprostie bulo b sydity tycho. Jakby vin spravdi buv zloyncem, to ce buv by najdurniyj, najtupiyj z usich, koho ja bu-koly znav. A doktor Mandel, zretoju, do takych ne naley.
Tajaferro naprueno dumav, ale ne znachodyv, o skazaty.
Tak chto todi ce vynyv? ozvavsia Rajder.
Odyn z vas trioch. Ce jasno.
Ale chto same?
O, ce tako jasno. Ja znav imja vynnoho ve todi, koly doktor Mandel zaveruvav svoju
rozpovi.

Tajaferro dyvyvsia na zuchvaloho opekuvatoho ekstraterologa z neprychovanoju vidrazoju. Cej blef ne liakav joho, ale na dvoch inych, zdajesia, taky podijav. Rajderovi huby
vypnulysia vpered, a u Kaunasa obvysla elepa i vin skydavsia na nedoumka. Vony buly
schoi na ryb i odyn, i druhyj.
Chto vin? Skai nam nareti, zaadav Tajaferro.
Ert klipnuv oyma.
Spoatku ja chou vnesty cilkovytu jasnis, o najbie vay peredaa masy u prostori. Jiji e mona vriatuvaty.
Mandel, use e nachmurenyj, kynuv rozdratovano:
o za ortivniu ty verze, Erte?
Toj, chto skanuvav dopovi, mabu, perehliadav te, o vin skanuvav. Ja sumnivajusia, ob u zloyncia buv as i cilkovyte samovladannia uvano proytaty jiji, ta koly j tak, to
ja sumnivajusia, ob vin mih use zapamjataty, prynajmni svidomo. Ale isnuje Psychinyj
Zond. Jako zloyne cho pobino hlianuv na dopovi, to cho raz vidbyte na sitkivci oka
mona zniaty zonduvanniam.
Prysutni tryvono perezyrnulysia.
Ert odrazu vidreaguvav:
Ne slid bojatysia Zonda. Nalenym ynom vykonana operacija cilkom bezpena,
nadto koly liudyna proponuje dosliduvaty sebe dobrovino. Vypadky travm, jak pravylo,
sposterihajusia v razi zajvoho oporu. Ce o na zrazok psychinoho vidryvu, rozumijete?
Ote, jako vynuvate pryznajesia sam, to nechaj cilkom pokladesia na mene
Tajaferro rozrehotavsia. Raptovyj rehit rizko prolunav u tryvonij tyi kimnaty. Psychologinyj test! Tak prozoro i najivno!
Taka reakcija, zdavalosia, le spantelyyla Vendella Erta, i vin, serjozno pohlianuvy na
Tajaferro kri svoji okuliary, dodav:
U mene dosy vplyvovi zvjazky v policiji, ob provesty zonduvannia cilkom kondencijno.
Ale ja ne robyv cioho! rozliueno zaprotestuvav Rajder.
Kaunas zapereno pochytav holovoju.
Tajaferro znevalyvo promovav.
Ert zitchnuv.
Todi ja vymuenyj nazvaty vynuvatcia. Jomu ce moe zahrouvaty travmoju. Umovy
zonduvannia stanu orstkiymy. Ert micnie stys ruky na yvoti, joho paci zasipalysia.
Doktor Tajaferro ve zvernuv nau uvahu: plivku schovano na vikonnomu karnyzi tak, o
jiji nelehko bulo vyjavyty y pokodyty. Ja pohodujusia z nym.
Diakuju, sucho kynuv Tajaferro.
Odnak, omu vikonnyj karnyz moe vydatysia komu nadijnym schovkom? Policija,
bezpereno, ukala b i tam. Schovok bulo vykryto navi i bez policiji. omu chto voliv usetaky vybraty misce zovni budivli jak najbezpeniu schovanku? Oevydno, o tak mirkuje
osoba, jaka tryvalyj as yla v bezpovitrianomu sviti i zvykla do dumky, o nichto ne
potknesia za mei hermetynoho prymiennia bez nalenych zachysnych pryhotuva.
ytelevi Misiacia, prymirom, vsiaka kryjivka poza Misianym Kupolom zdavatymesia
porivniano nadijnoju. Liudyna ridko zvaujesia vychodyty, ta j to lye pry dokonenij potrebi.
Ote, zloyne, ukajuy nadijnyj schovok, pereboriuje trudnoi, koly vidyniaje vikno, bo
vidkryvajesia prostoru, jakyj pidsvidomo vvaaje vakuumom. Nu, tut jomu dopomahaje reektyvna dumka: Zovni yloji struktury bezpeno.
omu vy zhadaly Misia, doktore Ert? kri zacipleni zuby procidyv Tajaferro.
Lye, lahidno vidpoviv Ert, zarady prykladu. Vse, o ja skazav, odnakovoju miroju stosujesia vas trioch. A teper my nablyzylysia do vyrianoho momentu, do suti smertnoji noi.
Tajaferro spochmurniv.

 Vy majete na uvazi ni smerti Vijersa?

Ja maju na uvazi bu-jaku ni. Podumajte, navi prypuskajuy, o vikonnyj karnyz
je nadijnym schovkom, y chto iz vas takyj boevinyj, ob vvaaty joho za nadijnyj schovok
dlia svitloutlyvoji plivky! Zvisno, skanerna plivka ne due utlyva i peredbaena dlia vsiakych
nespryjatlyvych obstavyn. Rozsijane nine svitlo na neji praktyno ne dije, a ot rozsijane
denne svitlo zasvitylo b jiji za kika chvylyn, zate priami soniani promeni vmy. Ce vsim
vidomo.
Konkretnie, Erte, pidihnav Mandel, kudy ty chyly?
Ty namahajesia pidhaniaty mene, skazav Ert, obraeno zakopylyvy huby, a ja
chou vam roztlumayty vse detano. Zloyne ponad use baav zberehty plivku neukodenoju. Ade zapysane tam malo velyeznu vahu dlia nioho i dlia vsioho liudstva. omu vin
schovav plivku tam, de rankove Sonce nemynue znyy zapys? A tomu, o vin vzahali ne
spodivavsia rankovoho Soncia. Ni vin vvaav, tak by movyty, nevmyruoju, vinoju.
Ale noi ne bezsmertni. Na Zemli vony vmyraju, postupajuy miscem dniu. Navi, zretoju, estymisiana poliarna ni smertna. Noi na Cereri tryvaju lye dvi hodyny, noi na
Misiaci dva tyni. Vony tako smertni, i doktor Tajaferro, i doktor Rajder dobre pamjataju, o pislia noi neodminno nastaje de.
Kaunas zirvavsia na nohy.
Ale zaekajte
Teper Vendell Ert zvertavsia tiky do nioho:
Zvolikaty dali nemaje odnoji potreby, doktore Kaunas. Merkurij jedyne dosiane
tilo u Sonianij systemi, zavdy zvernene do Soncia odnym bokom. Navi beruy do uvahy
libraciju, povnych try vomych joho poverchni je carstvom temriavy i nikoly ne baa Soncia.
Poliarnu Observatoriju jakraz zbuduvaly na mei vinoji noi. Tomu za desia rokiv vy zvyklysia z dumkoju, o ni nevmyrua, o temnyj prostir vino v pimi. Tomu vy j doviryly
svitloutlyvu plivku zemnij noi, zabuvy u stani nervovoho zbudennia, o vona pryreena
vmerty
Stryvajte zatynajuy znovu podav bulo holos Kaunas.
Ert buv nevblahannyj.
Tut kazaly, o koly Mandel pokrutyv poliaryzator v nomeri Vijersa, vy zojknuly vid
sonianoho svitla. Vid nabutoho strachu pered Soncem na Merkuriji? y, moe, vy raptom
zbahnuly, o zrobylo soniane prominnia z vaymy planamy? Vy kynuly do vikna. ob vidreguliuvaty poliaryzator y pobayty znyenu plivku?
Kaunas upav na kolina.
Ja ne chotiv cioho. Ja chotiv porozmovliaty z nym, tiky porozmovliaty z nym, a vin
rozkryavsia i vpav. Meni zdalosia, o vin pomer, ja podumav, o dopovi u nioho pid podukoju, vse stalosia samo soboju. Odne potiahlo za soboju ine, i poky ja otiamyvsia, to ve
ne zmih nioho popravyty. Ale ja ne chotiv cioho. Klianusia.
Vony otoyly joho pivkolom, i Vendell Ert dyvyvsia na rydajuoho Kaunasa z alistiu v
oach.
Pryjichala i pojichala sanitarna mayna. Tajaferro nareti zmusyv sebe erez sylu zvernutysia do Mandela:
Spodivajusia, ser, o vse skazane namy siohodni ne zalyy nadto prykrych pouttiv.
Mandel tak samo vymueno vidkazav:
Hadaju, nam krae zabuty jakomoha bie z toho, o stalosia tut protiahom ostannioji doby.
Vony buly ve bilia vychodu, hotovi pity he, koly Vendell Ert vysunuv svoje usmichnene
oblyia i skazav:
e, znajete, zalyylosia pytannia pro mij honorar.
Mandel zbenteeno zastyh na misci.
Ne pro hroi mova, odrazu zapevnyv Ert. Ale koly bude zmontovano peru

ustanovku peredai masy dlia liudyny, to ja chotiv by zarezervuvaty podoro dlia sebe.
Z oblyia Mandela vse e ne schodyla zbenteenis.
Ahov, spynysia. Do podoroej u kosmosi e due daleko.
Ert kvaplyvo pochytav holovoju.
Ne kosmos. V odnomu razi. Ja chotiv by pobuvaty u Nynich Vodospadach, tat juHempir.
Harazd. A navio ce tobi?
Ert zviv oi do steli. Na vidvertyj podyv Tajaferro oblyia ekstraterologa vykazuvalo
sumi soromjazlyvosti i zavziattia.
Koly, vidpoviv Ert, davneko ve, ja znav tam odnu divynu. Vidtodi mynulo
ve bahato rokiv ale asom ja dumaju

12

Spoatku vse skladalosia, jak u mriji. Ni pro o ne treba bulo domovliatysia. Nio mene
ne obchodylo. Ja prosto sposterihav, jak use jlo samo soboju Mabu, same todi meni slid
bulo viduty blyku katastrofu.
Poalosia z moho zvyajnoho misianoho bajdykuvannia u perervi mi spravamy. Misia tudy, misia siudy je zakonnoju normoju roboty Sluby Galaktyky. Ja prybuv u Marsport,
de zvyajno zupyniavsia na try dni pered korotkym kosmostrybkom na Zemliu.
Chida, blahoslovy jiji hospo, liuba inoka, najliubia v sviti, mala b ekaty na mene,
i my udvoch tycho, spokijno provely b jaku asynku maleka myla interliudija dlia nas
oboch. Odna nevyhoda: Marsport buv najhamirnie misce u vsij Systemi, i maleka myla interliudija ne zovsim vjazalasia z nym. Haj-haj, tiky jak ce roztlumay Chidi?
Ale cioho razu moja tea, blahoslovy hospo (za kompaniju) i jiji, zaneduala jakraz za
dva dni do toho, jak ja prybuvav u Marsport, i vnoi pered posadkoju ja otrymav kosmogramu
vid Chidy, movliav, vona zalyajesia na Zemli z mamoju i cioho jedynoho razu ne zustrine
mene.
Ja vidstukav vidpovi, de vyslovyv svoji spivuttia ta liubov i yre zanepokojennia zdorovjam jiji matusi, a koly siv, to maje tobi
Ja buv u Marsporti bez Chidy!
Ale poky o cia vsia sytuacija bula niym, vy rozumijete. Sama ramka bez kartyny,
inoyj syluet. e slid bulo oyvyty ramku linijamy i barvamy, a syluet dueju i plottiu.
Ote, ja podzvonyv do Flory (Flora z dejakych ridkisnych epizodiv u mynulomu) i dlia
cioho skorystavsia videokabinoju chaty na vytraty, povnyj vpered! Ja zakladavsia sam z
soboju desia do odnoho, o jiji nemaje vdoma, o vona zaklopotana spravamy, a videofon
na remonti, navi, o vona pomerla.
Ale vona bula vdoma, videofon spravnyj, i, prysiahajusia Velykoju Galaktykoju, do nebiyci jij bulo dalekuvato.
Vyhliad u neji buv krayj, ni bu-koly. Ni as, jak chto tam skazav, ni zvyaji ne vladni
zakodyty jiji pryvabi.
y zradila vona, pobayvy mene?
Makse! Skiky lit! zavereala vona.
Znaju, Floro, ale o ja, koly do tebe mona. omu? Ja u Marsporti bez Chidy.
Jak udesno! znovu vysknula vona. Todi zacho.
Ja vytriyvsia z podyvu. A ne virylosia.
Ty maje na uvazi, o u tebe je as? Slid vam znaty, o do Flory nikoly ne mona
bulo prystupytysia bez ciloji kupy zasteree. Takoju ve bula vona znamenytistiu.
A! Je tam jaka dribna hostyna, Makse, ta ja zalahodu. Ty davaj zacho.
Zajdu, skazav ja aslyvo.
Flora bula z tych divat Harazd, skau vam, o jiji pomekannia bulo pid marsinkoju gravitacijeju 0,4 vid zemnoji. Prystroji dlia kompensaciji psevdotiainnia Marsporta kotuvaly, zvyajno, nemalo, ale jako vy koly-nebu trymaly na rukach divynu pry
0,4 g, to vam ne potribno pojasniuvaty. Jako ni, to pojasnennia vam ni do oho. I meni vas
koda.
Ce vse odno o balakanyna pro plavannia na chmarach.
Ja vymknuv zvjazok, i lye perspektyva pobayty vse u ploti mohla prymusyty mene pohasyty zobraennia tak pospilyvo. Lye na krok vidijov vid kabiny.
I jakraz todi, tonisiko todi, v tu sekundu i v tu my na mene vijnuv peryj podych
12 Ukrajinkyj pereklad. A.V.Onyko, 1990.

katastrofy.
Perym podychom bula lysyna toho paskudy Roha Krintona z Marsinkych slub, jaka
siajala nad pykoju z vycvilymy synimy oyma, poovkloju kiroju i zbliaklymy rudymy vusamy.
Meni ne spalo na dumku staty na vsi otyry i tovkty olom do brukivky, bo moja vidpustka
rozpoalasia v moment vychodu z kosminoho korablia.
Tomu ja, lye z pryrodnoji hrenosti, pryvitavsia:
oho tobi? I ja pospiaju. U mene pobaennia.
U tebe pobaennia zi mnoju, vidpoviv vin. Ja ekav na tebe bilia vantanoji
platformy.
Ja tebe ne bayv
Takyj vin je, bayte, krutyvsia, mabu, jak dzyha, stojay bilia vantanoji platformy, bo
ja prochodyv povz platformu, jak kometa Halleja kri sonianu koronu.
Harazd, skazav ja. o tam u tebe?
Maju maleku spravu dlia tebe.
U mene misia vidpustky, pryjateliu, zasmijavsia ja.
Tryvoha ervonoho stupenia hotovnosti, pryjateliu, povidomyv vin.
A ce oznaalo odnoji vidpustky, o tak. Poviryty v ce ja ne mih. Tomu skazav:
udesno, Rohu. Maj sovis. U mene samoho tryvoha vyoji hotovnosti.
Ne vytrymuje porivniannia.
Rohu! zalementuvav ja. Ty ne moe poukaty koho inoho? Bu-koho inoho?
Ty jedynyj na Marsi agent klasu A.
Todi zverny na Zemliu. U nych tych agentiv, jak mikrobatarej.
Treba vporatysia do odynadciatoji veora. V omu ri? U tebe trioch hodyn ne znajdesia?
Ja schopyvsia za holovu. Zvidky jomu bulo znaty?
Daj meni podzvonyty, skazav ja, dobre?
Zajov nazad u kabinu, vyzviryvsia na nioho i vidrubav:
Pryvatna rozmova!
Flora znovu zasiajala na ekrani, jak mira na asterojidi.
o lychoho, Makse? zapytala vona. Ne kay, o v tebe ne klejisia. Ja ve vidmovyla inym hostiam.
Floro, kyciu, poav ja, ja pryjdu. Ja obovjazkovo pryjdu. Ale tut deo striaslosia.
Obraenym tonom vona postavyla cilkom pryrodne zapytannia, ale ja zapereyv:
Ni! Nijakoji inoji divyny. V odnomu misti z toboju inych divat ne isnuje. inota
e molyvo. Ale ne divata. Kyciu! Serdeko moje! (Mnoju opanuvalo nestrymne poryvannia, ale ne lyy doroslomu olovikovi obijmaty videoekran). Ce po roboti. Trieky
poekaj. Ja nedovho.
Harazd, vymovyla vona, ale ton jiji vykazuvav tak malo toho samoho harazd, o
mene kynulo v ar.
Ja vyjov z kabiny i zapytav:
Nu, Rohu, o tam za kau ty zavaryv dlia mene?
My zajly v kosmodromnyj bar i sily v izoliovanomu kabineti.
Gigant Antaresa, rozpoav Roh, prybuvaje z Sirisa rivno za trydcia chvylyn,
o dvadciatij hodyni miscevoho asu.
Zrozumiv.
Sered pasayriv z nioho zijdu troje olovikiv, jaki ekatymu na prylit z Zemli Kosmojida, o prybude ob 11.00, a erez dejakyj as startuje na Kapellu. Cia trijcia sidaje v
Kosmojid i opyniajesia poza meamy naoji jurysdykciji.
Ote?
Ote, mi 8.00 ta 11.00 vony syditymu u specinomu zali ekannia, a ty bude z
nymy. Dlia tebe maju trymirni zobraennia konoho z nych, tak o znatyme, chto z nych

jakyj i chto je chto. Tobi treba mi 8.00 ta 11.00 vyznayty, chto z nych veze kontrabandu.
o za kontrabandu?
onajhiru. Modykat kosmolinu.
Modykovanyj kosmolin?
Roh poklav mene na obydvi lopatky. Ja znav, o take kosmolin. Jako vam dovodylosia
robyty kosmini strybky, to vy tako znajete. A koly vy ystyj zemlianyn, to su, korotko, taka:
konomu potriben kosmolin pid as peroji kosminoji podoroi, maje koen potrebuje joho
dlia peroho desiatka podoroej, bahato chto ne moe obijtysia bez nioho konoji podoroi.
Bez nioho zapamoroennia vid viduttia vinoho padinnia, zojky achu, napivchronini
psychozy.
Kosmolin vse ce usuvaje, nichto ni na o ne zvaaje. Vin ne vyklykaje pryzvyajenosti,
ne daje pobinych uskladne. Kosmolin ideanyj, dostatnij i nezaminnyj. Jako bere sumniv
vyvajte kosmolin.
Same tak, pidtverdyv Roh, modykovanyj kosmolin due prostym metodom v
bu-yjemu pidvali mona chimino peretvoryty u narkotyk, jakyj chapaje namertvo i vyklykaje beznadijnu potrebu z peroho razu. Vin naley do rozriadu najbi nebezpenych vidomych nam alkalojidiv.
I my jakraz teper pro ce dovidalysia?
Ni. Sluba znaje ve kika rokiv. A poyrenniu my zapobihaly, znyujuy vsi vidkryttia v zarodku. Odnae teper zajlo zadaleko.
Jakym ynom?
Odyn z tych, chto roby peresadku na kosmodromi, veze na sobi probu modykovanoho kosmolinu. Chimiky v systemi Kapelly, jaka ne naley do Federaciji, proanalizuvavy
kosmolin, znajdu sposoby promyslovoho syntezu. A todi dovedesia borotysia z najbioju
narkotynoju zahrozoju, jaka bu-koly isnuvala, abo poklasty kraj spravi, zaboronyvy peropryynu.
Tobto kosmolin?
Pravyno. A jako my zaboronymo kosmolin, to zavdamo kody kosminym podoroam.
Ja vyriyv braty vola za rohy:
Tak chto z trioch veze joho?
Roh vjidlyvo posmichnuvsia.
Koly b my znaly, to navio b ty zdavsia? Vykryty odnoho z trioch maje ty.
Ty vidklykaje mene dlia aliuhidnoho obuku?
Zaepy ne toho, to zriu uba po holosovi zvjazky. Koen z trioch velyke cabe na
svojij planeti. Odyn z nych Edvard Harponaster, druhyj oakin Lipski, a tretij Andimo
Ferrui. Nu jak?
Roh mav raciju. Ja uvav pro konoho z nych. Spodivajusia, o vy tako maly nahodu.
I odnoho, jak vy ue zbahnuly, ne torkny bez dokazu napered.
y komu iz nych korty vplutuvatysia v taku brudnu spravu?
Tut pachne mijardamy, skazav Roh, a ce oznaaje, o bu-chto z trioch vplutajesia. A odyn taky vliz, jak zjasuvav Dek Jastrub pered tym, jak joho vbyly
Deka Jastruba vbyto? Na chvylynu ja zabuv pro narkotynu zahrozu Galaktyci.
Na chvylynu ja maje zabuv pro Floru.
Tak, i ne bez uasti kotroho iz trijky. A teper ty vstanovy, kotroho same. Vime
potribnoho do 11.00, to matyme prosuvannia po slubi, pidvyennia platni, vidplatu za bidolanoho Deka Jastruba i poriatunok Galaktyky. Vime ne toho stvorysia paskudne
mizoriane stanovye, tebe vypurnu za vucho i vnesu u vsi orni spysky zvidsy do Antaresa
i v zvorotnomu napriamku.
A jako ne vykryju odnoho? zapytav ja.
o torkajesia Sluby, to ce pryrivniujesia do vykryttia ne toho, o slid.

 Tobto meni treba koho vykryty, ale tiky bezpomylkovo, inake mene nahorodia
vlasnoju holovoju.
Tonko poatkovanoju. Ty poynaje mene rozumity, Makse.
Za vse svoje ne take ve j korotke yttia potvornyj Roh Krinton ne zdavavsia meni potvorniym. Jedynoju mojeju vtichoju pid as spohliadannia joho bula dumka pro te, o vin
odruenyj i cilyj rik nevidluno yve iz svojeju druynoju v Marsporti. Tak jomu i treba. Moe,
ja nadto orstokyj do nioho, ale vin taky zasluyv na ce.
Jak tiky Roh znyk z oej, ja vydeko zjednavsia z Floroju.
Nu? zapytala vona.
Kyciuniu, serdeko, poav ja, je e dejaki dribnyci, pro jaki ne mou kazaty, ale
muu zalahodyty, viry? Teper klady trubku, ja vse povynen vladnaty, navi jakby meni dovelosia plysty Velykym Kanalom a do Liodovoji apky u samomu spidniomu, viry? Navi jakby
ja mav vydriapaty Fobos iz neba. Navi jakby ja musyv rozlenuvaty sebe na kavalky i pereslaty
banderoliamy.
Pche, skazala vona, jakby ja znala, o meni dovedesia ekaty
Mnoju tipnulo. Vona bula ne z tych, koho brala poezija. U ytti vona bula praktyna
osoba Ale, vreti-ret, jako jlosia pro drejf pry malij gravitaciji u mori jasmynovych aromativ iz Floroju, to stavlennia do poeziji ne z tych kryterijiv, jaki ja vvaav by najobovjazkoviymy.
Klady trubku, Floro, skazav ja pokvaplyvo. Ja vydeko. Potim use tobi vidkoduju.
Zvisno, ja viduvav sebe rozdratovanym, ale triascia mene a nijak e ne brala. Ne vstyh
Roh vidijty, a ja ve tono vyrachuvav, jak meni vidokremyty vynuvatcia vid rety.
Ce bulo lehko. Slid by poklykaty Roha i skazaty jomu, ale nijakyj zakon ne zaboroniaje
maty nasolodu vid pyva i kyse u povitri. Vse tryvatyme pja chvylyn, i ja podamsia do Flory,
moe, z nevelykym zapiznenniam, ale z prosuvanniam, pidvyenniam i slyniavymy pocilunkamy vid Sluby v obydvi oky.
Sprava, bayte, taka. Velyki promyslovci ne asto vetajusia u kosmosi, vony korystujusia transvideozvjazkom. Koly letia na jaku utravysoku mizorianu konferenciju, jak,
mabu, cia trijka, to vyvaju kosmolin. Z odnoho boku, u nych za dueju ne tak bahato poliotiv, ob ryzyknuty bez nioho. Z druhoho kosmolin dorohe zadovolennia, a promyslovci
lasi na te, o dorohe. Ja jichniu psychiku znaju.
Ale vse ce stosujesia lye dvoch. Toj, o veze kontrabandu, cho by tam jak, ne moe
ryzykuvaty kosmolinom navi, ob poriatuvatysia vid morkoji chvoroby. Pid dijeju kosmolinu vin moe vykynuty narkotyk, abo viddaty joho, abo rozpatiakuvaty pro nioho. Vin
zmuenyj trymaty sebe pid kontrolem.
Vse tak prosto! Ote, ja ekav.
Gigant Antaresa prybuv za grakom, a ja ekav, napruyvy mjazy nih, ob nehajno
startuvaty, jak tiky schopliu za komir navantaenoho narkotykom paciuka-vbyvciu i pobaaju aslyvoji dorohy dvom vyznanym kapitanam industriji.
Perym pryvely Lipski. U nioho buly tovsti ervoni huby, okruhle volo, due orni brovy
i pakuvate volossia. Vin hlianuv na mene i siv. Vin buv pid kosmolinom.
Dobryj veir, ser! pryvitavsia ja.
Vin sonnym holosom vidpoviv:
Serjolizy Panamy serde u try verti asu za hornia kavosti movy.
Kosmolin, odnych sumniviv. Klavii u liudkij svidomosti poziskakuvaly z pruyn. Koen sklad vyklykaje nastupnyj u dovinij asociciji.
Nastupnym zajov Andimo Ferrui. orni vusa, namaeni kremom i dovhi, smahliava kira, podziobane vispoju oblyia. Vin siv u fote navproty nas.
Pryjemnyj polit? zapytav ja.
Lit u svit fantastyk hodyv hodyny cvirkom ptacha, skazav vin.

 Chata mudromu zamovyty u vsi kraji, skazav Lipski.

Ja posmichnuvsia. Ote, zalyajesia tiky Harponaster. Reteno prykrytyj doloneju holkostril i magnitni narunyky ja trymav napohotovi, ob schopyty joho.
I todi zajov Harponaster. Chudeznyj, obtiahnutyj kiroju, maje lysyj i trochy molodyj,
ni zdavavsia u trymirnomu zobraenni.
I vin buv nakosmolinenyj po sami ziabra.
A ob jomu! vyrvalosia v mene.
Mudri, pidchopyv Harponaster, zauvahy doostanku ja bayv vam kazalo tak.
Taksy nasivu, prodovyv Ferrui, po terytoriji teoriji prostuje liachom solovejka.
Kasty lordiv, zakinyv Lipski, skokom pong kuli.
Ja perevodyv pohliad z odnoho na inoho, poky nisenitnyci zvualy vse korotymy j korotymy peridamy, a potim tya.
Ja zbahnuv sytuaciju. Odyn z nych prykydavsia. Vin use obmizkuvav napered i vyrachuvav, o vidmova vid kosmolinu neodminno vydas joho z holovoju. Tomu vin, mabu,
pidkupyv slubovcia, ob toj vporsnuv jomu ziloginyj rozyn, abo vykrutyvsia jakymo
inym robom.
Odyn z nych musy udavaty. Zretoju, ce j ne tak vako. Humorysty v subeternych peredaach asteko vystupaju z kosmolinovymy sketamy. Vam jich dovodylosia uvaty.
Ja dyvyvsia na nych, i tut mene vpere tryknulo v osnovu erepa, o povynno bulo
oznaaty: a koly ty ne vyjavy toho, o treba?
Bula 8.30, i slid by ve podumaty pro svoju robotu, svoju reputaciju i pro svoju holovu,
jaka poynala men upevneno trymatysia na vjazach. Ale ci rozdumy ja vidklav na piznie, a
podumav pro Floru. Cilu vinis vona ne ekatyme. Vlasne kauy, ne bulo garantij, o vona
ekatyme i pivhodyny.
Mij mozok zapraciuvav. y zmoe toj, o pryduriujesia, vytrymaty dovinu asociciju,
jako joho zlehka pidtovchnuty na slyke?
Obzavivsia kulinar kotykom, skazav ja tak, ob v kinci reennia najvyraznie prozvualo narkotyk.
Kotyky z-pid tista, proreaguvav Lipski, re mi fa so poriatuvaty.
Vaty i vovny iz zvynoji pei deo zernis jak hormonizony oky i siajevo leza,
pidchopyv Ferrui.
Zamety vitrom y snihu namahaju po otyry i efevezija vidutno kandybaje, prodovyv Harponaster.
Bajeky i doriky, vymovyv Lipski.
Rikymanno, dodav Ferrui.
Anomacija, skazav Harponaster.
e kika durny, i vsi vony vydychnulysia.
Ja zrobyv e odnu sprobu, ne zabuvajuy pro oberenis. Piznie jim pryhadajesia vse,
o ja kazav, tomu skazane povynno buty nevynnym.
Z bisa dobra kosmolinija, skazav ja.
Linija i tyhry erez sobak prerij havkaju haluzomudro, vidpoviv Ferrui.
Ja urvav joho, dyvliay na Harponastera:
Z bisa dobra kosmolinija.
Linija loa i sklasty male orne vivarstvo na toho odiahu doskonaloho dnia.
Ja znov urvav, utupyvy oyma u Lipski:
Choroa kosmolinija.
Linearno hariaa kava ne budetyme odnako na vamy i podvoji stavky na kartopliu i
pjaty.
e chto pidchopyv:
Pjaty chvorovynter pysemna kvytancija.

 Tanci z obidu.
Biduvannia.
Vanni.
Anni poaty.
aty.
Ja poprobuvav e raziv dva j ne domihsia nioho. Toj krutij napraktykuvavsia abo
mav pryrodnyj chyst hovoryty v kliui dovinoji asocityvnosti. Vin vymykaje svij rozum i daje
slovam kotytysia natoptanymy stekamy. A nadychalo joho dobre rozuminnia toho, za ym ja
poliuju. Jako narkotyk mene ne vydav, to tryi povtorena kosmolinija dala zrozumity.
Dvoje inych ne pidozriuvaly, a ot vin povynen buv zbahnuty.
I vin vlatuvav sobi z mene potichu. Vsi try vymovlialy frazy, jaki mohly by vydaty hlyboko prychovanu provynu (so poriatuvaty, male orne vivarstvo ne toho odiahu,
kotyky z-pid tista i t.in.) Dvoje vymovlialy taki rei bezporadno, vypadkovo. Tretij potiavsia.
To jak meni vyjavyty tretioho? Do nioho mene pronyzuvala liuta nenavys, a paci tipalo. Toj ur pidkopuvavsia pid Galaktyku, ob jiji zrujnuvaty. Bie toho, vin ubyv moho
kolegu i druha. Bie toho, vin ne davav meni pity do Flory.
Ja mih pidijty do konoho i rozpoaty obuk. Ti dvoje, o buly pid kosmolinom, navi
by ne povoruchnulysia, ob zupynyty mene. Vony ne mohly viduvaty ni chvyliuva, ni strachu, ni tryvohy, ni nenavysti, ni prystrasti, ni baannia zachystyty sebe. I koly b chto zrobyv
onajmenyj ruch oporu, to zlovmysnyk buv by u mene v rukach.
Ale piznie nevynni pryhadaly b use. Vony b zapamjataly osobystyj obuk pid as diji
kosmolinu.
Ja zitchnuv. Koly b ja vidvayvsia na obuk, to, bez odnoho sumnivu, vykryv by zloyncia, ale piznie ja, jak nichto na bilomu sviti, mav by vyhliad vidbyvnoji peinky. Mij vynok
vyklykav by. strus u Slubi, smorid na vsiu yroi Galaktyky, a v atmosferi zbudennia j dezorganizaciji neodminno vyplyvla b tajemnycia modykovanoho kosmolinu, i v ciomu vse lycho.
Zvyajno, toj, o meni potriben, mih buty perym, za koho ja vimusia. Odyn ans z
trioch. Meni vystaalo vtratyty odyn, a odnoho ne vtratyv by chiba o sam hospo.
Klepky! o jich poruylo v holovi, poky ja burmotiv pro sebe, a kosmolin zarazelystyj
do hiholo mojimy, oj
Ja v rozpai pohlianuv na svij hodynnyk, i po oach vdarylo 9.15.
Kudy, v bisa, lety as?
O boe, o klepky, o Floro!
Vyboru u mene ne zalyalosia. Ja podavsia do kabiny e raz vydeko peremovytysia z
Floroju. Prosto perekynutysia slovom, rozumijete, ob ne zanapastyty spravu, prypuskajuy,
o vona e ne vtraena bezpovorotno.
Ja povtoriuvav pro sebe: Flora ne vidpovis.
Namahavsia pidhotuvaty sebe do cioho. Je e ini divata, je e ini divata, je ini
o z toho, inych divat ne isnuvalo.
Jakby u Marsporti bula Chida, to j hadky ne vynyklo b pro Floru, ja ne nadav by jij
nijakoji vahy. Ale ja buv u Marsporti bez Chidy, i ja ve domovyvsia pro pobaennia z Floroju.
Vyklyk use jov i jov, a ja sam ne vidvauvavsia poklasty sluchavku.
Vidpovi! Vidpovi! Vona vidpovila. Vona skazala:
Ce ty?!
Zvyajno, kochana, chto b ie mih buty?
Bahato chto. Chto, chto pryjov by.
U mene tut e odna dribnyka u spravach, liuba.
U jakych spravach? Plestonyky komu?
Ja zamalym ne vypravyv jiji gramatynu pomylku, ale buv nadto zaklopotanyj dumkoju

pro znaennia tijeji pyky pro plaston.

Potim pryhadav. Jako ja skazav jij, o praciuju agentom po prodau plastonovych vyrobiv. Ce stalosia todi, koly ja prynis jij plastonovu ninu soroku, jaka bula prosto udo.
Sluchaj, skazav ja, daj meni e pivhodyny.
Jiji oi zvoloylysia.
Ja tut nydiju odna-odnisika.
Ja vse tobi vidkoduju. ob pokazaty vam miru svoho rozpau, skau, o ja poav
bulo nedvoznano blukaty dumkoju po steynach, jaki mohly vesty tiky v bik juvelirnych vyrobiv, navi jakby istotna erbyna u ekovij knyci ziajala pid pynym Chidynym okom
tumannistiu Kinka holova, o peretynaje Molonyj liach. Ale ja buv u rozpai.
U mene bulo prekrasne pobaennia, skazala vona, a ja vidmovyla.
Ty kazala, zaprotestuvav ja, o ce bula nevelyka nudna hostyna.
Liapsus. Ja zbahnuv ce v tu samu my, jak tiky vymovyv. Vona pronyzlyvo kryknula:
Nevelyka nudna hostyna?! (To buly jiji vlasni slova Ale koly pravda na vaomu
boci, to ce lye pohiruje sytuaciju v supereci z inkoju. y meni cioho ne znaty?) Ty nazyvaje liudynu, jaka poobiciala meni majetok na Zemli
I pilo-pojichalo pro toj majetok na Zemli. e ne bulo divky u Marsporti, jaka ne pravyla b majetku na Zemli, ale vsich, jaki otrymaly joho, mona porachuvaty na ostomu paci
bu-jakoji ruky.
Ja probuvav zupynyty jiji. Daremno.
I ot sydu ja odna-odnisika z nikym, skazala vona i urvala zvjazok.
o , vona mala raciju. Ja viduvav sebe najhanebniym nehidnykom na vsiu Galaktyku.
Ja povernuvsia do zalu ekannia. erhovyj na vchodi vitano machnuv meni, ob ja
zachodyv.
Dyvyvsia ja na trioch promyslovciv i obmizkovuvav nakaz, za jakym ja mav by povino
zaduyty konoho do smerti, jakby meni davaly nakazy duyty. Peroho, mabu, Harponastera. U nioho bula tonka v ylach yja, tak o paci liahly by akuratno, i hostre adamove
jabluko, na jake mohly b spertysia velyki paci.
Ce vtialo mene bezmirno, a poky ja ne proburmotiv Chlope! prosto vid nadmiru
pouttiv, choa moji pouttia ne stosuvalysia nijakoho tam chlopcia.
Ce odrazu pustylo mojich pidopinych v chid.
Rozpoav Ferrui:
ekaty vody z nosyka vy ochopliujete do nad namy, hospo-spasyte syple
Harponaster dodav iz svojeji kistliavoji horlianky:
Pleminnyci i pleminnyky ne spodobaly orporatyvno erepachu.
Lipski dodav:
Chudobno z koraliu vychodyty daktylino spyt.
Pytomis titkopredno prochid depo.
Poky chyoju zviri.
Riky do rostu.
Stupy chid.
Chidnyk.
Nykom.
Kom.
Potim nioho.
Vony dyvylysia na mene. Ja dyvyvsia na nych. Jim (kotrym dvom) brakuvalo pouttiv,
a meni idej. A as mynav.
Ja e troky podyvyvsia na nych i zhadav pro Floru. Meni spalo na dumku, o ve nioho vtraaty, vse pilo prachom. Zalyalosia chiba o pohovoryty pro neji.

 Panove, poav ja, je u ciomu misti divyna, imja jakoji ja ne nazyvatymu z pobojuvannia skomprometuvaty jiji. Dozvote meni, panove, rozpovisty pro neji.
I ja rozpoviv. Jako ve kazaty pro mene samoho, to ostanni dvi hodyny vyhostryly
mene do vytonenosti leza sylovoho polia, to opys Flory stav ymo na zrazok poeziji, jaka,
zdavalosia, byla kliuem olovioji potuhy z hlybynnych nadpidvalyn mojeji pidsvidomosti.
A vony sydily, jak zamoroeni, neporuno, maje tak, niby vony sluchaly, i ridko koly
perebyvaly. U liudej pid vplyvom kosmolinu zjavliajesia o schoe na vvilyvis. Vony ne
zahovoria, poky hovory chto inyj. O omu vony po erzi vstupaju u rozmovu.
Ja vse hovoryv i hovoryv iz serdenoju sumovytistiu v holosi, poky hunomove povavlenym tonom ne oholosyv pro prybuttia Kosmojida.
Te, o bulo potribno. Holosno ja skomanduvav:
Vstavajte, panove! Tiky ne ty, vbyvce! I moji magnitni narunyky klacnuly na zapjasti Ferrui, per ni vin ustyh dychnuty dvii.
Ferrui borovsia, jak demon. Vin zovsim ne buv pid dijeju kosmolinu. Modykat kosmolinu v tonkych plastykovych poduekach tilesnoho kolioru vyjavyly u nioho na vnutrinij
poverchni stehon. Zovsim nepomitno, i jich mona bulo lye namacaty, i navi potim, ob
upevnytysia, dovelosia vdatysia do noa.
Koly vse bulo ve pozadu, Roh Krinton, usmichnenyj i napivboevinyj vid polehennia,
vepyvsia u moju vylohu.
Jak tobi vdalosia? o joho zradylo?
Odyn z nych, skazav ja, namahajuy vyvinytysia, vdavav, o nakosmolinenyj.
Ja tverdo stav na ciu versiju. Ote, ja jim rozpoviv (Ja stav oberenym do podroby
jomu za, rozumijete) m-m, pro odnu divynu, bay, i dvoje z nych ne reaguvaly, ote,
vony buly pid kosmolinom. A u Ferrui poastialo dychannia, na lobi vystupyv pit. Vyklad
ja podav dosy dramatyno, a vin reaguvav. Ote, vin ne buv pid kosmolinom. Nu o, teper
mene vidpusty?
Vin vidpustyv mene, i ja le ne hepnuvsia na spynu.
Ja ve namiryvsia ruaty. Nohy krebly pidlohu bez odnoji namovy z moho boku ale
ja povernuvsia nazad.
Hej, Rohu, skazav ja, ne moe pidmachnuty meni ek na tysiau kredytiv
bez zanesennia u vidomosti za posluhy, nadani Slubi.
Ot todi ja perekonavsia, o vin napolovynu zboevoliv vid polehennia j due netryvaloji
vdianosti, bo skazav:
Zvyajno, Makse, zvyajno. Desia tysia kredytiv, jako tobi potribno.
Meni potribno, skazav ja, v svoju erhu chapajuy za vylohu joho, meni potribno,
meni potribno.
Vin zapovnyv ocijnyj ek Sluby na desia tysia kredytiv, a ce bulo vse odno, o ysta
hotivka dlia polovyny Galaktyky. I Roh nepidrobno posmichavsia, peredajuy meni ek, i,
bute pevni, ja tako posmichavsia, beruy papire.
Jak vin tam zbyravsia zvituvaty, to ve bula joho sprava. Holovne, o meni ne treba bulo
zvituvaty pered Chidoju.
Ja ve spravdi vostannie stojav u videokabini i nabyrav kod Flory. Puskaty spravy svojim
chodom, poky ja dojidu, ja ne vidvauvavsia. e pivhodyny mou jakraz daty jij as domovytysia z kymo inym, jako vona ve ne domovylasia.
Prymusyty jiji vidpovisty. Prymusyty jiji vidpovisty. Prymu Vona vidpovila, ale na nij
buv verchnij odiah. Vona zbyralasia vychodyty, i ja, oevydno, vyperedyv jiji na chvylynudruhu.
Ja zibralasia jty, oholosyla vona. Dejaki oloviky mou buty poriadnymy. I nadali ja ne baaju vas bayty. Ja ne maju baannia, ob vy bu-koly potraplialy meni na oi.
Zrobi velyku lasku, pane Jak-vas-tam, i zaberi paci z moho sygnanoho kodu, i nadali prou
ne jalozyty joho

Ja ne kazav nioho. Ja prosto stojav, tamujuy podych, i trymav ek tak, ob vona mohla
joho bayty. Prosto stojav. Prosto trymav.
Ne sumnivajtesia, pry slovi jalozyty vona poala prydyvliatysia pynie. Nadto vysokoji osvity ta divyna ne zdobula, ale proytaty desia tysia kredytiv umila vyde za bujakoho vypusknyka koledu v cilij Sonianij systemi.
Makse! Dlia mene?
Vse dlia tebe, krychitko, skazav ja. Ja kazav tobi, o maju nevelyku oborudku.
Ja chotiv tebe zdyvuvaty.
O, Makse, jakyj ty mylyj! Ja naspravdi ne hnivalasia. Ja artuvala. Ji prosto do mene,
vona ve zniala pla.
A jak z tvojim vizytom?
Ja skazala, o artuju.
Jidu, skazav ja vtomleno.
Ale teper z usima do jedynoho kredytamy, skazala vona pustotlyvym tonom.
Z usima, zapevnyv ja.
Ja perervav zvjazok, vyjov z kabiny i teper nareti viduv sebe vi vi
Ja pouv svoje imja.
Makse! Makse! Chto bih do mene. Roh Krinton skazav meni, o ja znajdu tebe
tut. Nareti mama zdorova, ote, ja distala specinyj kvytok na Kosmojid. A dlia oho ci
desia tysia kredytiv?
Ja ne obertavsia.
Pryvit, Chido!
A potim ja obernuvsia j spromihsia na najvau ri, jaku meni bu-koly vdavalosia
zrobyty za vse moje nikemne kosmostrybne yttia.
Ja spromihsia posmichnutysia.

13

O ue pjatnadcia rokiv hurriny utrymuvaly svoju bazu na zvorotnomu boci Misiacia.

Bezprecedentno, neuvano! odnomu hurrinynovi navi ne snylosia, o mona tak
dovho barytysia. Znezarauvani zahony buly napohotovi, napohotovi ve pjatnadcia rokiv,
ladni probyvatysia kri radiaktyvni chmary j riatuvaty vse, o vdalosia b ie vriatuvaty dlia
retok ucililych planetian. Zvyajno, za nalenu oplatu.
Ale pjatnadcia raziv planeta obkrutylasia navkolo svoho Soncia. Za koen obert suputnyk obbihav navkolo planety nepovnych trynadcia raziv. A ot jaderna vijna za ve cej as tak
i ne nastala.
U riznych tokach poverchni planety cyvilizaciji velykych prymativ provadyly vybuchy
jadernych bomb. Stratosfera planety stala na dyvo nahritoju radiaktyvnymy zalykamy. Ale
nijakoji vijny.
Devi-en pokladav palki nadiji na svoje zmiennia. U cij ekspedyciji (jako jiji e
mona bulo tak nazvaty po pjatnadciaty rokach nepevnosti) vin buv ue etvertym holovnokomanduvaem, a teper neskazanno tiyvsia z toho, o maje buty e pjatyj. Teper, koly ridnyj svit posylav Staroho nahliadaa dlia osobystoji ocinky sytuaciji, joho zmiennia mohlo
nastaty vydko. udovo!
Vin stojav na poverchni Misiacia, zachyenyj obolonkoju kosminoho skafandra, i dumav pro domivku, pro Hurriju. Pid plyn rozdumiv joho dovhi tonki ruky bezupynno ruchalysia, niby tuyly (mijonnolitnij instynkt) za praridnymy derevamy. Na zrist vin mav lye try
futy. erez zasklenyj perednij ytok oloma mona bulo bayty joho orne zmorkuvate oblyia z mjasystym ruchlyvym nosom tono po centru. Nevelykyj kuyk ridekoji boridky
vyrizniavsia slipuoju bilistiu. V zadnij astyni skafandra, nye seredyny, bula opuklis, v jakij zruno rozmistyvsia kucyj, nemov obrubanyj, hurrinkyj chvist.
Zvisno, Devi-en spryjmav svoju zovninis jak nalene, odnak dobre usvidomliuvav riznyciu mi hurrinamy ta vsima inymy cyvilizacijamy Galaktyky. Lye hurriny buly takymy
nykoroslymy, lye vony maly chvosty, lye vony buly vehetarinciamy; vony jedyni unykly
nemynuoji jadernoji vijny, jaka zanapastyla vsi ini vidomi rozumni riznovydy.
Vin stojav na otoenij stinoju rivnyni, jaka prostiahlasia na stiky my, o pidvyeni po
kolu kraji (na Hurriji ciu rivnynu, jakby vona bula menoju, nazvaly b kraterom) chovalysia
za obrijem. Navproty pivdennoho hrebenia stiny, de zavdy buv jakyj prychystok vid priamych promeniv Soncia, vyroslo misto. Vono, jak zvyajno, poalosia z tymasovoho taboru,
ale z rokamy tudy pryvezly inok, i v niomu narodylysia dity. Teper tam buly koly i technino
doskonali hidroponni hospodarstva, veletenki rezervuary dlia vody, tobto vse, jak hodysia
mistu v bezpovitrianomu sviti.
Smino! Vse lye tomu, o jaka tam planeta maje jadernu zbroju i ne rozpoynaje jadernoji vijny.
Staryj nahliada, o nezabarom prybude, bezpereno, maje odrazu postavy te same
zapytannia, jake Devi-en beznastanno, do znemohy stavyv sam sobi.
omu e ne vidbulasia jaderna vijna?
Devi-en sposterihav za mohutnimy mauvamy, jaki same hotuvaly majdanyk dlia posadky, zahladuvaly nerivnosti i vykladaly keraminyj nastyl, pryznaenyj dlia pohlynannia hiperatomnych strumeniv pry posadci z tym, ob nevyhody dlia pasayriv useredyni korablia
buly minimanymy.
Navi u svojich skafandrach mauvy, zdavalosia, promenily syloju, ale ce bula syla samych

13 Ukrajinkyj pereklad. A.V.Onyko, 1990.

lye mjaziv. Za mauvamy vydnila dribna gurka hurrinyna, jakyj viddavav nakazy, a sluchniani mauvy pidkorialysia. Pryrodno.
Z usich cyvilizacij velykych prymativ rasa mauviv oplatyla honorar u najnezvyniij valiuti astynoju samych sebe ochoie, ni materinymy cinnostiamy. Z bahatioch pohliadiv cia plata vyjavylasia na dyvo korysnoju, kraoju za sta, aliuminij y ridkisni spoluky.
Oyv i vavo zacokotiv pryjma Devi-ena: Korabe u zoni vydymosti, ser. Prybude protiahom hodyny.
Due dobre, skazav Devi-en. Pryhotujte mij mobi, ob pidvezly mene do korablia pered tym, jak vin pone sidaty.
Jomu zovsim ne zdavalosia, o vse due dobre.
Prybuv Staryj nahliada, otoenyj osobystym potom z pjaty mauviv. Vony vstupyly v
misto razom z nym, po odnomu obabi i troje zzadu. Dopomohly jomu skynuty kosminyj
skafandr, potim poskydaly svoji.
Jichni tila, vkryti tonkym arom volossia, velyki oblyia z hrubymy rysamy, yroki nosy
i plaski vylyci buly vidrazlyvi, ale ne strani. Cho buly vony vdvii vyi i bi jak udvii yri
vid hurriniv, u jichnich oach ytalasia nijakovis, cilkovytu pokoru vykazuvaly pozy, zlehka
nachyleni ylavi yji, bajdue zvysli mohutni ruky.
Staryj nahliada vidpustyv mauviv, i vony strojem vidijly. Zvyajno, ochorona mauviv
bula jomu ne potribna, ale post vymahav pjatyosibnoho suprovodu, ta j kraj!
Za obidom y pid as maje neskinennoho rytualu vitannia sprav ne torkalysia. A koly
hodylosia ve liahaty spaty, Staryj nahliada pryesav malekymy paciamy svij kuyk boridky i spytav:
Skiky nam e dovedesia ekaty na ciu planetu, kapitane?
Vin pomitno postariv. Volossia na peredpliiach posyvilo, a kuyky na liktiach buly
maje taki sami bili, jak i joho boridka.
Ne mou skazaty, Vaa Vysokoste, skromno vidpoviv Devi-en. Vony ne vkladajusia v standartnyj rozvytok.
Ce j tak jasno. Holovne, omu ne vkladajusia. Radi oevydno, o vai zvity obiciaju
bie, ni daju. Vy vysuvajete teoriji, jakym brakuje obgruntuvannia. Nam na Hurriji vse ce
ve nabrydlo. Jako vy znajete o take, pro o vy nam ne povidomyly, to nastav as use
vyklasty.
Vaa Vysokoste, spravu nelehko zjasuvaty. Nam brakuje dosvidu, my ne vmijemo steyty za planetoju protiahom takoho tryvaloho asu. Donedavna my pynuvaly ne za tym, za
ym slid. oroku my spodivalysia, o nastupnoho spalachne jaderna vijna, i lye pid as
moho keruvannia my vzialysia do intensyvnioho vyvennia mekanciv. Prynajmni odnym
okupylosia tryvale oikuvannia: my vyvyly dejaki osnovni jichni movy.
Spravdi? Navi ne vysadujuy na planetu?
My zapysaly kika radipereda, pojasnyv Devi-en, tymy korabliamy, jaki pronykly v atmosferu planety dlia spostereennia, nadto v peri roky. Ja opraciuvav jich na lingvistynych kompjuterach, a ve ostannij rik namahavsia zbahnuty zmist usioho toho.
Staryj nahliada hlianuv z podyvom. Joho manera trymatysia robyla zajvymy bu-jaki
emocijni vyhuky.
I vy dovidalysia pro o cikave?
Moe, j tak, Vaa Vysokoste, ale ja vyjavyv taku dyvovyu, a fakta na jiji pidtverdennia takyj nepevnyj, o ja ne vidvayvsia ocijno povidomliaty pro ce u zvitach.
Staryj nahliada zrozumiv.
y ne mohly b vy, skazav vin cholodno, pojasnyty svoji pohliady neocijno
meni?
Z radistiu, odrazu pohodyvsia Devi-en. Zvyajno, za svojeju pryrodoju mekanci
planety velyki prymaty. I vony protyborni.
Spivrozmovnyk Devi-ena z vydymoju polehkistiu zitchnuv, vydko oblyznuv jazykom

svoho nosa.
Ja mav udnu pidozru, proburmotiv vin, o vony vyjavliasia ne protybornymy,
i ce moe Ale prodovujte, prodovujte.
Vony taky protyborni, zapevnyv Devi-en. Bie, ni mona bulo spodivatysia.
omu todi vse ine ne uzhodujesia?
Jakoju miroju uzhodujesia, Vaa Vysokoste. Pislia zvyajnoho tryvaloho inkubacijnoho peridu vony poaly mechanizuvatysia, a pislia cioho zvyni mi velykymy prymatamy
vbyvstva staly obertatysia na spravdi rujnivni vijny. Naprykinci najostannioji yrokomastabnoji vijny rozrobleno jadernu zbroju, ale vijna odrazu prypynylasia.
Staryj nahliada kyvnuv.
A potim?
Za logikoju rozvytku podij, provadyv Devi-en, nezabarom pislia cioho mala b
rozpoatysia jaderna vijna, a v chodi vijny jaderna zbroja mala b za rujnivnoju potunistiu
vydko vdoskonalytysia, jiji maly b uyty v zvynyj dlia velykych prymativ sposib, i liudnis
vydko skorotylasia b do meky pryreenych na holodnu smer nedobytkiv u zrujnovanomu
sviti.
Sluno, ale cioho ne stalosia. omu?
Je odna deta, skazav Devi-en. Jak na moju dumku, ci liudy, z momentu poatku
mechanizaciji, rozvyvaly jiji nadto vysokymy tempamy.
A koly j tak? Jake ce maje znaennia? Tym vyde vony pryjly do jadernoji zbroji.
Pravyno. Ale pislia ostannioji zahanoji vijny vony j dali vdoskonaliuju jadernu
zbroju nadzvyajnymy tempamy. O u im lycho. Vbyvyj potencil zris do toho, jak mala
nahodu rozpoatysia jaderna vijna, a teper vin dosiah rivnia, koly navi cyvilizaciji velykych
prymativ ne vidvaujusia vojuvaty.
Staryj nahliada yroko rozpliuyv svoji oyci.
Ale take nemolyve. Mene ne obchody mira obdarovanosti cych istot techninymy
talantamy. Vijkova nauka navano ruchajesia vpered lye pid as vijny.
Moe, cej zakon ne poyriujesia same na cych istot? A koly j poyriujesia, to meni
zdajesia, o vony provadia vijnu, ne spravniu, a prote vijnu.
Ne spravniu, a prote vijnu, povtoryv Staryj nahliada rozhubleno. o ce maje
oznaaty?
Ja ne peven, Devi-en rozpalyvo pochytav nosom. Same tut moji sproby zrobyty
logini vysnovky iz zibranoho namy rozriznenoho materilu najmen zadovini. Cia planeta
maje tak zvanu Cholodnu Vijnu. o vono take, boh joho znaje, cho cholodna vijna nejmovirno stymuliuje rozhortannia doslidnykych robit, vona ne peredbaaje povnoho jadernoho
znyennia.
Nejmovirno! vyhuknuv Staryj nahliada.
Vona pered vamy, zakinyv Devi-en, cia planeta. My ekaly pjatnadcia rokiv.
Dovhi ruky Staroho nahliadaa zvelysia dohory, schrestylysia nad holovoju j opustylysia do pleej.
Todi zalyajesia odne. Rada rozhlianula molyvis bezvychodi dlia planety, vyd svojeridnoho nestabinoho myru, o balansuje na hrani jadernoji vijny. o schoe na te, o vy
opysujete, choa nichto ne dohlupavsia do tych pryyn, jaki vy oce vyklaly. Ale dopustyty
takoho my ne moemo.
Ne moemo, Vaa Vysokoste?
Ni, zdavalosia, ci slova kotuvaly jomu maje zynoho boliu. o dove tryvaje
bezvychi, to bia nebezpeka, o okremi indyvidy velykych prymativ vynajdu sposib mizorianych podoroej. Vony prosoasia v Galaktyku v usij svojij protybornij syli. Rozumijete?
A dali?
Staryj nahliada hlybe ubhav holovu v plei, niby sam ne chotiv uty toho, o musyv
skazaty.

 Jako vony tak nestijko zrivnovaeni, to nam slid jich zlehka pidtovchnuty, kapitane. Nam slid jich pidtovchnuty.
lunok Devi-enovi zsudomylo, i vin raptom e raz viduv prysmak svoho obidu na zadnij stinci horlianky.
Pidtovchnuty jich, Vaa Vysokoste? Vin vidmovliavsia rozumity.
Staryj nahliada vyklav use navproste:
My musymo dopomohty jim rozpoaty jadernu vijnu. Joho vyhliad zraduvav takyj
samyj pozyv do bliuvoty, jakyj viduvav Devi-en. Vin proepotiv: My musymo!
Devi-en erez sylu zdobuvsia na slovo. Vin proeptav:
Ale jak mona take zrobyty, Vaa Vysokoste?
Ne znaju jak I ne dyvisia tak na mene. Ce ne moja uchvala. Ce uchvala Rady. Vy,
zvisno, rozumijete, o stalosia b z Galaktykoju, jakby cyvilizacija velykych prymativ vyjla v
kosmos u vsij syli, ne pryborkana jadernoju vijnoju.
Devi-enom strusnulo na taku dumku. Vsia cia nepryborkanis, vypuena v Galaktyku!
Odnak vin napoliahav:
Ale jak rozpoynaju jadernu vijnu? Jak ce robysia?
Kau vam, ne znaju. Ale jakyj sposib maje isnuvaty, moe, treba peredaty jim poslannia, abo n-nahnaty nyivnyj urahan z doem, zaporoyvy chmary. My bahato deoho
mohly b zrobyty z jichnimy pohodnymy umovamy
A jak ce zmoe vyklykaty jadernu vijnu? zapytav Devi-en bez zapalu.
Ne zmoe, mabu. Ja naviv ce lye jak molyvyj varint. Ot velyki prymaty ti maly
b znaty. Vreti-ret, faktyno, vony sami rozpoynaju jaderni vijny. Znannia zakladene u jichniomu sposobi myslennia. Takoho vysnovku dijla Rada.
Devi-en pouv lehkyj um, to povino byvsia ob krislo joho chvist. Sprobuvav utychomyryty joho marna ri!
Jakyj vysnovok, Vaa Vysokoste?
Vziaty velykoho prymata z poverchni planety. Vykrasty odnoho z nych.
Dykuna?
Ce jedynyj vyd, jakyj teper isnuje na planeti. Pevno, o dykoho.
I o vy spodivajetesia vid nioho pouty?
Bajdue o, kapitane. Jako vin rozbalakajesia na bu-jaki temy, to psychoanaliz
das nam vidpovi.
Devi-en jakomoha hlybe uvibhav holovu u prostir mi lopatkamy. kira pid pachvamy
tremtila z ohydy. Dykyj indyvid velykoho prymata! Vin namahavsia ujavyty sobi joho, ne ditknenoho pryholomlyvymy naslidkamy jadernoji vijny, ne zminenoho vplyvom vysokocyvilizovanoji hurrinkoji jevheninoji selekciji.
Navi ne probujuy prychovaty, o vin sam podiliaje Devi-enovu ohydu, Staryj nahliada skazav:
Vy, kapitane, oolyte lovy. Ce na blaho Galaktyky.
Devi-en ue ne raz bayv ciu planetu ranie, ale orazu, koly korabe oblitav Misia i
dosiahav zony, zvidky bulo vydno naselenyj svit, joho ohortala chvylia nezdolannoji tuhy za
bakivynoju.
Planeta bula harna, taka schoa na Hurriju rozmiramy ta prykmetamy, ale dykia j velynia. Pislia pustenoho Misiacia vyhliad jiji dijav, mov udar.
Skiky inych podibnych planet, rozmirkovuvav vin, ue zavedeno do hurrinkoho kontronoho rejestru. A skiky zavedeno novych planet, u jakych skrupuliozni sposterihai vidznayly sezonni zminy zovninioho vyhliadu, o mona bulo odnoznano roztlumayty jak
oznaku tunoho kutyvuvannia jistivnych roslyn? Skiky raziv u majbutniomu musytyme nastaty de, koly pone pidvyuvatysia radiaktyvnis u stratosferi jakoji iz cych planet i koly
slid bude nehajno nadsylaty kolonizacijni zahony?.. Jak na ciu planetu.
Jak upevneno z samoho poatku hurriny bralysia do dila! Cia jichnia pevnis bula

maje vroysta. Devi-en laden buv smijatysia, ytajuy ti peri povidomlennia, jakby teper
sam ne vplutavsia u ciu zatiju. Hurrinki rozviduvani korabli nablyzylysia do planety, ob
zibraty geogranu informaciju, ob vyznayty naseleni centry. Korabli, zvyajno, prymaty
pomialy, ale jake ce malo znaennia? Vse odno, dumaly hurriny, peroji-lipoji myti stanesia ostannij vybuch.
Peroji-lipoji myti Ale marno mynaly roky, i rozviduvani korabli vyriyly povodytysia
obanie. Vony vidletily nazad.
Korabe Devi-ena pidlitav obano. o j kazaty misija ne z najpryjemniych! Komanda nervuvalasia, i nijaki zapevnennia Devi-ena, o velykych prymativ nichto ne kryvdytyme, ne mohly jiji cilkovyto zaspokojity. Odnae i teper sprava ne terpila pokvaplyvosti. Vony
maly atuvaty nad dosy pustenoju i nezajmanoju miscevistiu z nerivnoju poverchneju. I o
cilymy dniamy vysia vony na vysoti desia my. Pevna ri, komanda nervuvalasia e due,
tiky vino nezvoruni mauvy zberihaly spokij.
Nareti v pole zoru teleskopa potrapyla samotnia istota sered pahorbiv, z dovhym ezlom u ruci j tuho natoptanym zaplinykom.
Vony spuskalysia tycho, v nadzvukovomu reymi. Devi-en osobysto viv korabe. kira
jomu bralasia bryamy.
Bulo pouto, o istota, pered tym jak jiji schopyly, prokazala dvi jaki tyrady, i vony
staly perymy povidomlenniamy, zaksovanymy dlia psychoanalizu.
Pera tyrada, koly velykyj prymat uhlediv nad soboju korabe, zaksovana spriamovanym telemikrofonom. Vona zvuala tak: Hospody! Letiue bliudce!
Druhu astynu vyslovu Devi-en zrozumiv. Letiuymy bliudciamy nazyvaly hurrinki
korabli, i cej termin stav budennym sered velykych prymativ u peri roky nestabinoho myru.
Druhe povidomlennia dykun zrobyv, koly joho zavely na korabe. Vin pruavsia z dyvovynoju syloju, ale v zaliznych leatach nezvorunych mauviv nioho ne mih vdijaty.
Devi-en, vako dychajuy, i z le tremtiaym mjasystym nosom, stupyv upered dlia
pryvitannia, a istota jiji nepryjemne bezvolose oblyia lysnilo vid jakoji osoblyvoji ridynnoji sekreciji zojknula: Sviate Toledo! Mavpa!
I znovu Devi-en zrozumiv druhu astynu. Cym slovom v odnij z osnovnych mov planety
poznaaly malych prymativ.
Z dykunom maje nemolyvo bulo praciuvaty. Nevyerpne terpinnia treba bulo maty v
roboti z nym, poky vdalosia do puttia pohovoryty. Spoatku vin odhukuvavsia tiky nyzkoju
strusiv. Dykun maje odrazu zbahnuv, o joho zabyraju z Zemli, a dumka Devi-ena, o ce
malo b staty dlia dykuna cikavoju pryhodoju, vyjavylasia chybnoju. Zamis radity, dykun lopotiv pro svoho naadka i pro samyciu velykoho prymata.
(U nych je druyny ta dity, spivutlyvo dumav Devi-en, i po-svojemu vony liublia jich,
darma, o vony velyki prymaty).
Krim toho, e potribno bulo vtovkmayty jomu, o mauvy, jaki pynuvaly j strymuvaly
joho u chvylynu nestiamy, ne zavdadu kryvdy i v odnomu razi ne skalia.
(Devi-ena nudylo na samu dumku, o odna rozumna istota moe zavdaty travmy inij).
Ale ciu temu bulo vako obhovoriuvaty, navi udavy do metodu tryvaloho zapereennia. Istota z planety z velykoju pidozroju spryjmala navi vahannia. Tak ue velyki prymaty buly
vlatovani.
Pjatoho dnia, koly, mabu, prosto z vysnaennia, istota ve dovheko perebuvala u stani
spokoju, vony rozmovlialy v pryvatnomu pomekanni Devi-ena, i raptom dykun znovu spalachnuv, koly hurrinyn skazav jak pro najzrozumiliu ri, o vony ekaju na jadernu vijnu.
ekajete! vyhuknula istota. Zvidky u vas taka pevnis, o vona stanesia?
Zvyajno, pevnyj Devi-en ne buv, odnae skazav:
Zavdy vybuchaje jaderna vijna. I my majemo na meti dopomohty vam pislia neji.
Dopomohty nam pislia neji! Joho slova staly nerozbirni. Vin nesamovyto vymachuvav rukamy, i mauvy, jaki pynuvaly dykuna, musyly znovu lahidno joho strymaty i vyvesty

he.
Devi-en zitchnuv. Kikis dykunovych vysloviv zrostala, i, mabu, mentalisty mohly b
jich jako vykorystaty. Vlasnyj rozum Devi-ena bez storonnioji dopomohy nioho ne mih udijaty.
A tym asom istota mala ne nadto kvituyj vyhliad. Jiji tilo bulo maje zovsim bezvolose,
fakt, ne zasvidenyj dystancijnym spostereenniam erez tuni kiry, jaki vony nosyly. y
vony maly potrebu v tepli, y bezvolosa kira vyklykala instynktyvnu ohydu navi u cioho
vydu velykych prymativ? Perspektyvna tema dlia doslide! Kompjuterni rozrachunky psychologiv mou, mi inym, zjasuvaty j ce na osnovi najavnych vyslovliuva.
Dyvo, ta j hodi! Na oblyi v istoty poav zjavliatysia zarist, faktyno hustiyj, ni na
hurrinkomu oblyi, j temniyj koliorom.
Najbie nepokojilo te, o dykun utraav zdorovyj vyhliad. Schud, bo malo jiv, i jako
joho trymaty nadto dovho, ce mohlo zakodyty zdorovju. Devi-en ne mav ani najmenoho
baannia obtiauvaty svoje sumlinnia.
Druhoho dnia velykyj prymat zdavavsia cilkom spokijnym. Vin rozmovliav maje neterpliae j slyve odrazu perejov do jadernoji vijny. (Tema straenno pryvablyva dlia myslennia
velykoho prymata, podumav Devi-en).
Vy kazaly, o jaderni vijny vybuchaju neodminno, movyla istota. y ne oznaaje ce, o je e j ini liudy krim vas, mene j ocych? vin pokazav na prysutnich mauviv.
Je tysiai rozumnych riznovydiv istot, o naseliaju tysiai svitiv. Bahato tysia,
vidpoviv Devi-en.
I vsi maju jaderni vijny?
Vsi, o dosiahly pevnoho rivnia technologiji. Vsi, krim nas. U nas bulo inake. U nas
ne bulo protyborstva. My maly instynkt spivpraci.
Choete skazaty, o vy znajete pro nastannia jadernych vojen i nioho ne robyte?
Jak ce ne robymo? obrazyvsia Devi-en. Zvyajno, robymo. My namahajemosia
dopomohty. V rannij istoriji moho narodu, na svitanku kosminych mandriv, my ne rozumily
velykych prymativ. Vony vidkydaly nai sproby druyty, i my prypynyly taki sproby. Potim my
znajly svity v radiaktyvnych rujinach. Nareti my natrapyly na odyn svit u stani jadernoji
vijny. Nas ochopyv ach, ale hodi bulo o vdijaty. Postupovo my deoho navylysia. Teper
my hotovi u konyj vidkrytyj namy svit prybuty na jadernij stadiji. Znezarauvane ustatkuvannia i jevhenini analizatory u nas napohotovi.
A o take jevhenini analizatory?
Devi-en pobuduvav svoje reennia za analogijeju z tym, o znav z dykunkoji movy.
Teper vin reteno dobyrav sliv:
My zastosovujemo selekciju i sterylizaciju, ob usunuty, naskiky ce molyvo, protybornyj element u zacililoho naselennia.
Na jaku my vin podumav, o istota znovu vpade v alenstvo. Natomis dykun skazav,
ne pidvyujuy holosu:
Tobto, robyte jich pokirnymy, jak ocych? vin znovu pokazav na mauviv.
Ni-ni. Ci zovsim ina ri. My prosto dajemo vcililym zmohu tiytysia myrnym, nevybahlyvym, neagresyvnym socinym yttiam pid naym provodom. A tak vony, bayte, znyuju sebe, i znovu b sebe znyuvaly.
A o vy z toho majete?
Devi-en vahajuy hlianuv na istotu. y spravdi je potreba pojasniuvaty najbiu v ytti
nasolodu?
Chiba vy ne radijete, dopomahajuy komu inomu? zapytav vin.
Vyspivujte! A krim toho? Jaka vam korys?
Zvyajno, Hurriji naley vyplata.
Cha!

 Plata za zbereennia vydu cilkom spravedlyva, zaprotestuvav Devi-en, ta j vytraty treba jich vidkoduvaty! Vyplata neznana i vidpovidna pryrodi svitu. Z bahatoho
na lis svitu ce moe buty rina potreba v derevyni, z inoho soli marganciu. Svit cych mauviv
bidnyj na materini resursy to vony sami zaproponuvaly nam pevne yslo indyvidiv, ob
ti buly nam za osobystych pominykiv. Vony na dyvo dui navi jak dlia velykych prymativ, a
my bezbolisno likujemo jich antycerebranymy preparatamy.
ob zrobyty z nych zombi!
Devi-en troky podumav, vidhadujuy znaennia slova, vidtak oburyvsia:
U odnomu razi! Aby ly zrobyty jich zadovolenymy svojeju rolliu osobystych sluh i
ob ne zhaduvaly pro domivku. Nam by ne chotilosia, ob vony uly sebe neasnymy. Vony
bo rozumni istoty!
A jakby u nas vybuchnula vijna, to o b vy zrobyly z Zemleju?
My dumaly pro ce a pjatnadcia rokiv, skazav Devi-en. Va svit due bahatyj na
zalizo i rozrobyv doskonalu technologiju vyrobnyctva stali. Hadaju, o vy platytymete stalliu.
Vin zitchnuv. Prote, hadaju, o v ciomu razi plata ne pokryje naych vydatkiv. My pereekaly ve prynajmni desia rokiv.
Skiky ras vy opodatkovujete takym ynom?
Tonoji cyfry ja ne znaju. Ale napevno ponad tysiau.
Ote, vy maleki volodari Galaktyky, y ne tak? Tysiaa svitiv znyuje sebe, ob
zrobyty vnesok u va dobrobut. Znajete, a vy ne ti, za koho sebe vydajete, holos dykuna
pidvyyvsia i stav pronyzlyvyj. Vy gryfy.
Gryfy? perepytav Devi-en, namahajuy zbahnuty znaennia slova.
Padloery. Ptachy, o ekaju, poky jake neasne stvorinnia skonaje vid sprahy v
pusteli, a todi zlitajusia vnyz, ob zjisty stervo.
Devi-en viduv nemi i nudotu vid vyklykanoji v joho ujavi kartyny. Vin kvolo zapereyv:
Ni, ni, my dopomahajemo vydam.
Vy ekajete, poky vybuchne vijna, jak gryfy. Choete dopomohty vidverni vijnu.
Ne riatujte nedobytkiv. Riatujte vsich.
Devi-en zbudeno zamolov chvostom.
Jak nam vidvernuty vijnu? Vy nam ne skaete? (Chiba vidvernennia vijny ne je zvorotnym bokom pidtovchuvannia do vijny? Koly piznaty odyn proces, inyj staje oevydnyj).
Dykun zavahavsia. Nareti skazav:
Poleti tudy. Pojasni sytuaciju.
Devi-en viduv hostre rozaruvannia. Ce ne dopomoe. Krim toho
Vysadyty sered vas? Cilkom nemolyvo. Joho kira zatremtila v dobromu desiatkovi mis na dumku pro perebuvannia sered dykuniv, sered tych nepryruenych mijardiv.
Mabu, vyraz ohydy na oblyi Devi-ena buv takyj promovystyj i oevydnyj, o dykun
zmih rozpiznaty joho navi erez vydovyj barjer. Vin metnuvsia buv do hurrinyna, ale odyn
z mauviv perechopyv joho bukvano v povitri, zatysnuvy mov u leatach, dlia cioho vystaylo le pomitnoho napruennia mjaziv.
Dykun pronyzlyvo kryav:
Ni! Prosto sydy tut i ekaj! Gryf! Gryf! Gryf!
Mynulo kika dniv, poky Devi-en prymusyv sebe znovu zustritysia z dykunom. Vin le
ne prypustyvsia nepovahy do Staroho nahliadaa, koly toj napoliahav, o jomu brakuje informaciji dlia povnoho analizu psychinoji struktury cych dykuniv.
Ja pevnyj, smilyvo skazav Devi-en, informaciji dosy, aby znajty jakyj rozvjazok
naoji problemy.
Nis Staroho nahliadaa tremtiv, a roevyj jazyk oblyzuvav joho u zadumi.
Dlia jakoho tam vysnovku, mabu. Ale na take ja ne mou poklastysia. My majemo
spravu z nezvyajnymy osobynamy. Ce ve my zjasuvaly. My ne moemo dozvolyty sobi robyty

pomylky. Odne jasno prynajmni My natovchnulysia na osobyn z due rozvynutym intelektom. Chiba o chiba o piddoslidnyj ne vidpovidaje standartam svojeji rasy. Zdavalosia,
Staryj nahliada zasmuenyj takoju dumkoju.
Istota vyklykala achlyvyj obraz toho toho ptacha toho
Gryfa, pidkazav Staryj nahliada.
A ce vystavylo vsiu nau misiju v takomu spotvorenomu svitli! Vidtodi ja ne mou do
puttia ni pojisty, ni pospaty. Vlasne, bojusia, jak by ne dovelosia prosyty vidstavky
Ne ranie, ni my zakinymo z tym, do oho vzialysia, tverdo skazav Staryj nahliada. Hadajete, o meni samomu do vpodoby kartyna spoyvannia sterva Vy povynni
zibraty bie informaciji.
I Devi-en nareti stverdno kyvnuv. Zvyajno, vin rozumiv. Staromu nahliadaevi ne
bie chotilosia staty pryynoju jadernoji vijny, ni bu-jakomu hurrinynovi. I vin jakomoha
vidkladav moment, koly musytyme na o zvaytysia.
Devi-en zmusyv sebe provesty e odnu rozmovu z dykunom. Vona vyjavylasia prosto
nesterpnoju i ostannioju.
Na dykunovij oci zjavyvsia syne: schoe, vin znovu ynyv opir mauvam. Vlasne, odnych sumniviv, o ynyv. Vin robyv tak ue ne raz, i mauvy, popry vsi svoji namahannia ne
zavdavaty kody, nenarokom nastavyly jomu syncia. Mona bulo spodivatysia, o dykun pomity, jak reteno vony namahajusia ne zavdaty jomu boliu, i vhamujesia. Natomis skladalosia na te, o perekonanis u vlasnij bezpeci tiky zaochouvala joho do e bioho oporu.
(Ci osobyny velykych prymativ poroni, poroni, sumovyto rozmirkovuvav Devi-en).
Ponad hodynu zmarnuvaly vony u nepotribnij balakanyni; nareti dykun skazav z nespodivanoju vojovnyistiu:
Skiky, kaete, asu vy, neasni, ve tut?
Pjatnadcia vaych rokiv, vidpoviv Devi-en.
Zbihajesia. Peri letiui bliudcia pomityly jakraz pislia druhoji svitovoji vijny. A
skiky e zalyylosia do jadernoji?
Chotily b my znaty, z mymovinoju yristiu vidpoviv Devi-en i vraz spynyvsia.
A ja hadav, o jaderna vijna nemynua, zauvayv dykun. Mynuloho razu vy
zhadaly, o ekajete zajvych desia rokiv. Vy spodivalysia vijny desia rokiv tomu, y ne tak?
Ja ne mou z vamy torkatysia cijeji temy, skazav Devi-en.
Ni? veresknuv dykun. A o vy zbyrajetesia robyty dali? Skiky vy e ekatymete? om by le-le ne pidtovchnuty? Ne ekajte tak prosto, gryfe. Poni vijnu.
o ce vy take hovoryte? Devi-en skoyv na nohy.
omu vy todi ekajete, vy, paskudy vin vymovyv jake he nezrozumile vstavne
slovo, a potim kazav dali, zadychajuy: y ne te same roblia gryfy, koly jaka bidolana,
neasna tvaryna, a dekoly j liudyna zanadto dovho konaje? Vony ne mou ekaty. Vony vychorom kydajusia vnyz i vydziobuju oi. ekaju, poky ertva znesylysia i prosto pryskoriuju jiji skin.
Devi-en merij nakazav vyvesty dykuna i piov do sebe v spaniu, de joho nudylo kika
hodyn. Slovo gryf liaalo u nioho v vuchach, a kartyna konannia ne znykala z-pered oej.
Vaa Vysokoste, tverdo skazav Devi-en, ja bie ne mou rozmovliaty z dykunom.
Jako vam potribna informacija, to ja ne v spromozi vam dopomohty.
Znaju. Staryj nahliada mav vysnaenyj vyhliad. Ta parale z gryfamy Due
vako spryjmajesia. Zauvate, o cej obraz na nioho ne vplyvaje. Velyki prymaty proty takych
reej maju imunitet, vony erstvi, bezani. Ce stanovy astynu jichnioho sposobu myslennia. achlyvo.
Ja bie nespromonyj zbyraty dlia vas informaciju.
Vse harazd. Ja rozumiju Krim toho, kone dodatkove povidomlennia lye pidtverduje pervisnyj vysnovok, vysnovok, jakyj, hadav ja, buv lye peredumovoju. Vin schovav svoju holovu v torknuti syvynoju ruky. U nas je sposib rozpoaty dlia nych jadernu

vijnu.
Tak? o treba zrobyty?
Ce o nadto priamolinijne, nadto proste. o take, o nikoly b ne spalo meni na
dumku. I vam tako.
A o same, Vaa Vysokoste? joho serce styslosia vid stranoho pereduttia.
U myrnomu stani jich utrymuje te, o odna z dvoch maje rivnych storin ne vaysia
vziaty na sebe vidpovidanis za poatok vijny. Odnak, jakby odna storona navaylasia, to
druha nu, skaemo priamo vidplatyla b spovna.
Devi-en kynuv.
Jako jedyna atomna bomba, viv dali Staryj nahliada, upade na terytoriju
bu-jakoji z dvoch storin, to poterpili odrazu podumaju, o jiji skynula druha storona. I
viduju, o ne mou ekaty nastupnych atak. Vidplata pryjla b erez kika hodyn, a druha
storona pomstylasia b u svoju erhu: za kika tyniv bulo b po vsiomu.
Ale jak zmusyty koho iz nych skynuty peru bombu?
Nam jich ne zmusyty. O u omu su. My sami skynemo peru bombu.
o?! Devi-en a potoyvsia.
Tak-tak. Obysli psychiku velykoho prymata, i vidpovi naprosysia sama.
Ale jak my moemo?
Sklademo bombu. Ce dosy prosto. Korablem dopravymo jiji i skynemo na jaku naselenu miscevis
Naselenu?
Staryj nahliada vidviv pohliad i nijakovo pojasnyv:
Inake propadaje ve efekt.
Rozumiju, skazav Devi-en. U joho ujavi maliuvalysia gryfy, i vin nioho ne mih
proty cioho vdijaty. Vin bayv jich velykymy, mastabno zbienymy ptachamy (schoymy na
maleki sumyrni litajui stvorinnia na Hurriji, lye nejmovirno velyki) z krylamy, obipnutymy
schooju na humu kiroju i dovhymy, hostrymy jak brytvy dziobamy. Vony krulialy, spuskalysia vnyz i vydziobuvaly zatumaneni peredsmertnoju ahonijeju oi.
Rukamy vin zatulyv svoji oi.
A chto povede korabe? Chto skyne bombu? spytav vin tremtiaym holosom.
Holos Staroho nahliadaa buv ne micniyj za holos Devi-ena.
Ne znaju.
Tiky ne ja, vachnuvsia Devi-en. Ja ne mou. I za vsi skarby svitu na take ne
zhodysia oden hurrinyn.
Staryj nahliada z aliuhidnym vyhliadom chytavsia vzad-vpered.
A moe, viddaty nakaz mauvam
Chto viddas takyj nakaz?
Staryj nahliada vako zitchnuv.
Ja zvjausia z Radoju. U nych mou buty vsi dani. Moe, vony o zaproponuju.
Ote, erez pjatnadcia z hakom rokiv hurriny rozbyraly svoju bazu po toj bik Misiacia.
Vony nioho ne domohlysia. Jadernoji vijny mi velykymy prymatamy ne vidbulosia, i
navriad y vona mohla koly vidbutysia.
Ta popry vsi majbutni strachittia, jakymy ce zahrouvalo, Devi-en netiamyvsia vid astia. Ne bulo raciji dumaty pro majbutnie. Teper vin pokydav cej najachlyviyj z achlyvych
svitiv.
Vin sposterihav, jak Misia provalyvsia vnyz, a potim zmaliv do jasnoji pliamynky razom
iz planetoju i Soncem samoji systemy; nareti vse ce zahubylosia mi suzirjamy.
I lye todi vsiu joho istotu zapolonyla polehkis. I lye todi joho torknuvsia peryj lehkyj
dokir sumlinnia: A mohlo b
Vin skazav Staromu nahliadaevi:
A vse mohlo b obijtysia dobre, jakby nam ne zabraklo terpciu. Vony mohly b taky

vtiahtysia v jadernu vijnu.

Och, sumnivajusia. Psychinyj analiz
Staryj nahliada ne dokazav, ale Devi-en zrozumiv. Dykuna povernuly na planetu z najmenoju dlia nioho kodoju. Podiji ostannich tyniv z joho pamjati usunuly. Zemlianyna zalyyly bilia nevelykoho naselenoho punktu nepodalik vid toho miscia, de joho vpere pobayly.
Odnopleminnyky podumaju, o vin zablukav. A vtratu vahy, synci, amneziju pojasnia zlyhodniamy, jakych vin zaznav.
A ot koda, jakoji vin zapodijav
I oho vony tiky pryvezly joho na Misia? Mohly b e jako prysyluvaty sebe do dumky
rozpoaty vijnu. Jako by podumaly, jak skynuty bombu, vyrobyly b jaku obchidnu, nepriamu strategiju
Ale dykun svojim opysom gryfa vse perekreslyv. Vin zlamav Devi-ena j Staroho nahliadaa. Koly vsiu informaciju peredaly na Hurriju, to efekt vyjavyvsia neabyjakym. Nakaz likviduvaty bazu nadijov nehajno.
Povik ne bratymu uasti v kolonizaciji, skazav Devi-en.
Z nas nikomu bie ne dovedesia, sumovyto vidhuknuvsia Staryj nahliada.
Zjavliasia dykuny z tijeji planety, vderusia v Galaktyku velyki prymaty z jichnim sposobom
myslennia, a ce kine
Nis Devi-ena zasipavsia. Kine usiomu, vsiomu dobromu, o zrobyla Hurrija dlia Galaktyky, i vsiomu dobromu, o vona mohla b ie zrobyty v majbutniomu.
Nam slid bulo skynuty ale vin ne dokinyv.
Jaka korys iz sliv? Vony poertvuvaly b usijeju Galaktykoju, ale tak i ne skynuly b
bomby. Jakby zmohly ce zrobyty, to sami staly b velykymy prymatamy z jichnim sposobom
myslennia, a isnuju rei hiri, ni prosto kine usioho.
Devi-en dumav pro gryv.

14

Najpotunii na Zemli pidpryjemstva buly objednani navkolo Mutyvaka Mutyvak

veletenkyj kompjuter za pjatdesiat rokiv rozrissia tak, o joho yslenni vidhaluennia zapolonyly Vaington, okruha Kolumbija, a do peredmis i prostiahly svoji upacia do konoho mista i misteka na zemnij kuli.
Armija deravnych slubovciv postijno vvodyla v nioho informaciju, a ina armija
spivvidnosyla ta rozyfrovuvala vydani nym rezutaty. Korpus ineneriv robyv obchody joho
vnutrinich prymie, a achty i zavody nadsaduvalysia, pidtrymujuy rezervnyj zapas astyn zavdy komplektnym, zavdy vidkalibrovanym, zavdy bezdohannym z bu-jakoho pohliadu.
Mutyvak keruvav zemnoju ekonomikoju, dopomahav zemnij nauci, odnak najvalyvie
bulo te, o vin buv bankom usich vidomych faktiv pro konoho okremoho mekancia Zemli.
I astynoju odennych obovjazkiv Mutyvaka bulo perebyraty u svojich nutroach
otyry mijardy komplektiv faktiv pro konu okremu liudku istotu i ekstrapoliuvaty ci fakty
e na odyn de. Koen viddilok Sluby Zapobihannia na Zemli otrymuvav dani za sferamy
svojeji jurysdykciji, a pidsumkova informacija u formi veletenkoho pereliku podavalasia v
Centrane Biuro Zapobihannia u Vaingtoni.
Bernard Hallimen vidbuvav etvertyj tyde svoho rinoho terminu na posadi Holovy
Centranoho Biuro Zapobihannia i ve spryjmav rankovi raporty dosy zvyno, ne viduvajuy
pered nymy strachu. Jak pravylo, ce buv stos paperu zavtovky diujmiv z is. Teper Hallimen
ue znav, o vid nioho ne vymahalosia vse pereytuvaty. (odna liudyna ne zmohla b). Ale
cikavo bulo tudy prosto zazyrnuty.
To buv zvyajnyj spysok z prognozamy zloyniv: usiliakych achrajstv, kradiok, beketiv, ubyvstv, pidpaliv.
Vin poukav odyn specynyj rozdil i, vyjavyvy joho, buv prykro vraenyj, a dali viduv
e biu prykris, bo tam bulo dva zapysy. Ne odyn, a dva. Dva vmysnych ubyvstva. Jomu e
ne dovodylosia bayty v odyn de dva za ve as holovuvannia.
Vin tknuv pacem u klaviu vnutrinioho videozvjazku i ekav, doky na ekrani zjavylosia
nezvorune oblyia koordynatora.
Ali, skazav Hallimen, siohodni u nas dva umysnych. o tam nadzvyajnoho?
Nioho, ser. Smahliave oblyia z pronyzlyvymy ornymy oyma niby zanepokojilosia. Obydvi spravy dosy nykoji jmovirnosti.
Znaju, urvav Hallimen, ja zauvayv, o odna jmovirnis ne perevyuje 15 vidsotkiv. Ale vse odno, Mutyvak povynen dbaty pro svoju reputaciju. Vin, po suti, vymiv
zloynnis, a publika sudy pro ce za rejestrom umysnych ubyvstv, o jak zloyny, zvisna ri,
najbie na vydnoti.
Tak, ser. Ali Otmen kyvnuv. Ja ce dobre usvidomliuju.
Spodivajusia, vy tako usvidomliujete, o ja ne baaju maty odnoho vbyvstva za as
moho terminu. Jako proslyzne bu-jakyj inyj zloyn, to ja mou dopustyty vypravdannia,
ale jako proskoy ubyvstvo, to zlupliu z vas kuru. Zrozumilo?
Tak, ser. Povnyj analiz dvoch potencijnych ubyvstv ue u vidpovidnych okrunych
viddilkach. Potencijni zloynci ta ertvy pid nahliadom. Ja e raz pereviryv imovirnis uynennia zloynu vona padaje.
udovo, skazav Hallimen i vymknuv zvjazok.
Vin znovu vziavsia za perelik iz nijakovym pouttiam, o povodyvsia nadto pychato.

14 Ukrajinkyj pereklad. A.V.Onyko, 1990.

Odnae, z ynovnykamy iz tatnoho personalu slid trymatysia tverdo, tak, ob vony ne ujavlialy sobi, niby mou tut verchovodyty vsima, v tim ysli j Holovoju. A nadto toj Otmen,
jakyj praciuvav z Mutyvakom e todi, koly vony obydva buly znano molodymy, same erez
ce j trymajesia tak zarozumilo, o a do nestiamy dovesty moe.
Dlia Hallimena pytannia zloynnosti bulo politynym ansom usioho yttia. Dosi oden
Holova ne vidbuv svoho terminu bez ubyvstva, vynenoho de koly na Zemli. U poperednioho Holovy pid kine jich bulo visim, na try bie (bie, faktyno), ni u joho poperednyka.
A ot Hallimen zbyravsia ne maty odnoho. Vin zapovziavsia buty perym, za yje holovuvannia ne stanesia odnoho vbyvstva, nide na Zemli. A pislia cioho spryjatlyva reputacija, o dozvoly jomu
Retu raportu vin lye perehornuv. Prykynuv na oko, o tudy vneseno prynajmni dvi
tysiai peredbauvanych vypadkiv pobojiv inok. Bezpereno, ne vsi vdassia vidvernuty. Vidsotkiv trydcia, mabu, stanesia. Ale jmovirnis mala tendenciju do zvuennia, a kikis vypadkiv padala navi nye.
Lupciuvannia inok Mutyvak dodav do svoho pereliku zavbauvanych zloyniv rokiv iz
pja tomu, i peresinyj olovik e ne pryzvyajivsia do dumky, o koly vin maje namir vidduchopelyty svoju polovynu, to ce stane vidomo napered. Koly potencijnoho zloyncia zasudy
use suspistvo, to inka popervach chodytyme z synciamy ride, a potim, zretoju, pozbudesia
jich vzahali.
Do pereliku vchodyv tako dejakyj vidsotok lupciuvannia olovikiv Hallimen ce
zauvayv.
Ali Otmen vymknuv zvjazok i dyvyvsia na ekran, z jakoho znykla tovstopyka, lysuvata
ve holova Hallimena. Potim pereviv pohliad na svoho asystenta Rejfa Limi j skazav:
o my robymo?
Et, ne pytajte. Vin, ba, zanepokojenyj jakymo tam nikemnym ubyvstvom, nechaj
dvoma.
achlyvyj ryzyk braty ciu spravu na sebe. Ale jako my dopovimo jomu, to joho
vchopy hre. Ci vyborni polityky bereu svoju kuru, ote, vin zobovjazanyj plutatysia pid
nohamy i zavaaty.
Vse lycho, odnae, v tomu, o stanesia, koly my schybymo? Nu, maje tobi kine
svitu, rozumijete?
Jako my schybymo, to komu jakyj klopit, o z namy stanesia? My prosto uvilliemosia v zahanu katastrofu. Potim Otmen dodav trochy badiorie: Ta ort z nym, imovirnis lye 12,3 vidsotka. Z bu-ym inym, krim ubyvstva, my dajemo jmovirnosti troky
zrosty, per ni vzahali za o bratysia. Je e ansy dlia stychijnych zapobiha.
Na nych ja ne pokladavsia b, sucho zauvayv Limi.
A ja j ne zbyrajusia. Ja prosto posylajusia na fakty. Za cijeji jmovirnosti, odnak, ja
proponuju na jakyj as obmeytysia prostym nahliadom. Nichto ne planuje takoho zloynu
sam-odyn maju buty spinyky.
Mutyvak odnoho ne nazvav.
Znaju. Prote vin zamovk u neriuosti.
I vony zahlybylysia u detali zloynu, ne vnesenoho u peredanyj Hallimenu raport,
zloynu, na jakyj nikoly ne vidvauvalysia za vsiu istoriju Mutyvaka, i rozmirkovuvaly, o
robyty?
Ben Menners vvaav sebe najaslyviym istnadciatyrinym chlopcem u Baltimori.
Taku dumku, mabu, mona bulo vziaty pid sumniv. Ale, bezpereno, vin buv odnym z najaslyviych i odnym z najzbudeniych.
Vin prynajmni naleav do meky dopuenych na stadinni galereji hostej pid as pryvedennia do prysiahy visimnadciatyrinych. Jakraz mav skladaty prysiahu joho staryj brat, i
tomu baky podaly prochannia pro kvytky dlia hliadaiv, a tako dozvolyly podaty prochannia
Benovi. A koly Mutyvak vybrav aslyvciv z usich zajavnykiv, to vyjavylosia, o tiky Benovi

distavsia kvytok.
erez dva roky Ben sam skladatyme prysiahu, ale podyvytysia teper na svoho dorosloho
brata Majkla bulo ne men utino.
Baky odiahnuly Bena (abo , u vsiakomu razi, nahliadaly za odiahanniam) z usijeju
dbajlyvistiu, bo vin predstavliatyme simju, i poslaly joho z yslennymy nakazamy dlia
Majkla, jakyj pojichav z domu na kika dniv ranie dlia poperednich zinych ta nevrologinych ispytiv.
Stadin buv na okolyciach mista. Bena, jakoho rozpyralo vid vlasnoji znauosti, provely na joho misce. Teper pid nym vydnily yslenni riady z sote i sote visimnadciatyrinych
(chlopci z pravoho, a divata z livoho boku), vsi z druhoho rajonu Baltimora. U rizni pory roku
taki sami torestva vidbuvaly u vsiomu sviti, ale ce Baltimor, o ne kai. Tam unyzu (de
tam) buv Majk, ridnyj Beniv brat.
Ben perebihav pohliadom po makivkach holiv, hadajuy, o jako zmoe vpiznaty
brata. Zvisno, o ne zmih, ale potim pered usim zahalom na pomist vyjov jakyj olovik, i
Ben perestav prydyvliatysia, poav sluchaty.
Dobryj de usim, chto siohodni vidbude ceremonil posviaennia! Dobryj de, hosti!
poav olovik. Mene zvaty Rendof T.Hok. Cioho roku ja vidpovidanyj za ceremonily
u Baltimori. Posviauvani ve kika raziv zustrialysia zi mnoju pid as zynoji ta nevrologinoji astyny teperinioho posviaennia. Nau misiju zahalom ue vykonano, prote najvalyvie e poperedu. Sam posviauvanyj, joho osobystis, povynni vvijty v obsiah pamjati
Mutyvaka.
oroku pered vstupom u zrilis molodym potribni dejaki pojasnennia. Doteper, vin
zvertavsia bezposerednio do molodi, j u bik galereji joho oi bie ne dyvylysia, vy e ne
buly osobystostiamy v oach Mutyvaka, a lye tam, de vas jak takych perevano vyriznialy
vai baky abo uriad.
Doteper, koly nadchodyla pora orinoho podannia informaciji, vai baky zapovniuvaly za vas neobchidni dani. A teper nastav as vam samym cej obovjazok perebraty na
sebe. Ce velyka es, velyka vidpovidanis. Vai baky povidomlialy nam pro vau osvitu, pro
chvoroby, pro zvyky ta ymalo inych reej. A teper vy povynni povidomliaty nam nabahato
bie: vai najpotajemnii dumky, vai najprychovanii vynky.
Ce vako popervach, strano navi, ale kone potribno. Pislia vaych povidomle Mutyvak u svojij pamjati matyme na vsich vas povnyj analiz. Vin rozumityme vai vynky j vidruchy.
Takym ynom Mutyvak zachyatyme vas. Jako vam zahrouvatyme neasnyj vypadok, vin znatyme pro ce. Jako chto matyme odo vas lychi namiry vin znatyme. Jako
vam spade lyche na dumku, vin i ce znatyme, vas zavasno zupynia, i ne bude potreby vas
karaty.
Ozbrojenyj znanniamy pro vas usich, Mutyvak zmoe dopomahaty Zemli reguliuvaty
ekonomiku i zakony v imja zahanoho dobrobutu. Jako u vas vynyknu osobysti problemy,
vy moete zvernutysia z nymy do Mutyvaka. Znajuy pro vas use, Mutyvak matyme zmohu
dopomohty vam.
Vidteper vam potribno bude zapovniuvaty bahato formuliariv. Uvano mirkujte i vidpovidajte na vsi zapytannia jaknajsumlinnie. Chaj vas ne strymuje soromjazlyvis y oberenis! Nichto nikoly ne diznajesia pro vai vidpovidi, krim Mutyvaka, chiba o zjavysia dokonena potreba vyvyty vai vidpovidi dlia vaoho zachystu. Navi todi jich znatymu lye
specino upovnovaeni uriadovci.
Moe statysia tak, o vam zamanesia v toj y inyj sposib troky pidpravyty istynu. Ne
robi cioho. My vse odno dovidajemosia. Vsi vai zvedeni dokupy vidpovidi utvoriuju mode.
Jako dejaki vidpovidi neyri, to vony vypadatymu z modeli, i Mutyvak odrazu jich vyjavy.
Jako vsi vai vidpovidi neyri, to ce vylliesia u spotvorenu mode, jaku Mutyvak rozpiznaje. Ote, vy povynni kazaty pravdu

Nareti bulo po vsiomu, jako ne braty do uvahy zapovnennia formuliariv, ceremoniji

ta promovy z cijeji nahody. Uveeri Ben, zvodiay navpyky, nareti pobayv Majkla, jakyj
use e buv u formi dlia paradu doroslych. Vony radisno pryvitaly odyn odnoho.
Braty razom pidveerialy, sily v ekspres i pojichaly dodomu, okryleni j pidneseni velyiu
pereytoho dnia.
Ne dyvo, o vony ne buly hotovi do siurpryzu, o ekav na nych udoma. Jim a movu
vidibralo, koly jakyj molodyk iz cholodnym oblyiam zupynyv jich pered ridnym porohom;
koly jich ne puskaly v dim, doky ne pereviryly dokumentiv; koly vony zastaly u vitani svojich
rozhublenych bakiv iz traginym vyrazom na oblyiach.
Dozef Menners, nabahato stariyj na vyhliad, ani uranci, podyvyvsia hlyboko zapalymy, rozhublenymy oyma na svojich syniv (odyn use e z formoju novospeenoho dorosloho, perekynutoju erez ruku) i skazav:
Ja naebto pid domanim aretom.
Bernard Hallimen ne mih proytaty ta j ne ytav usioho raportu. Vin ytav lye pidsumky, a vony buly vemy vtini.
Zdajesia, vyroslo cile pokolinnia, pryzvyajene do dumky, o Mutyvak moe peredbayty zadumy tiakych zloyniv. Usim stalo vidomo, o agent Sluby Zapobihannia zjavysia na scenu e per, ni bude molyvo vynyty zloyn. Usi zrozumily, o vynennia
zloynu tiahne za soboju nemynue pokarannia. Postupovo vsi vpevnylysia, o nichto nijakym sposobom ne perechytry Mutyvaka.
I o naslidok: koen pryduuvav u sobi v zarodku dumku pro zloyn. A koly znykly navi
dumky j koly potunis Mutyvaka zrosla, to do orankovych peredbae ve mona bulo
doluyty dribnii zloyny, i poyriuvanis cych zloyniv tako zvuuvalasia.
To Hallimen zahadav provesty analiz (za dopomohoju, zvyajno, Mutyvaka) molyvostej Mutyvaka odo prognozuvannia zachvoriuva. Nezabarom mona bude zvertaty
uvahu likariv na okremych pacijentiv, hotovych nastupnoho roku zachvority na dibet, zaznaty napadu suchot y staty ertvamy rakovych puchlyn.
Dribka zavbalyvosti
I vidpovi nadijla pozytyvna!
A opislia prynesly perelik molyvych zloyniv na de, i ne bulo odnoho umysnoho vbyvstva.
Hallimen u onajlipomu nastroji perehovoryv po vnutriniomu zvjazku z Ali Otmenom.
Otmene, jak tam pokaznyky zloyniv u odennomu spysku peresino za mynulyj tyde proty peroho tynia moho holovuvannia?
Ponyzylysia, vyjavliajesia, na 8 vidsotkiv, i Hallimen buv na siomomu nebi vid astia.
Ne joho, zvyajno, ruk sprava, ale zvidky pro ce znatymu vyborci? Vin blahoslovyv svoju fortunu, o pryvela joho siudy u slunyj as, v zorianu hodynu Mutyvaka, koly chvoroby tako
mona bude viddaty pid opiku joho vseosianych ochoronnych zna.
Hallimenovi ce bude na ruku.
Otmen znyzav pleyma.
Tak-tak, vin aslyvyj.
Koly prokoliujemo buku? zapytav Limi. Nahliad za Mennersom lye pidvyyv
stupi imovirnosti, a domanij aret dav ie odne pidvyennia.
y ja ne znaju? rozdratovano kynuv Otmen. Znaty b e pryynu!
Moe, jak vy kazaly, spinyky? Koly Menners vskoyv u chalepu, to inym zalyajesia
abo odrazu zavdaty udaru, abo zahynuty.
Jakraz navpaky. Koly my prychopyly odnoho, to reta rozsijesia zadlia bezpeky i
znykne. Krim toho, omu Mutyvak ne nazvav spinykiv?
Nu harazd, povidomliajemo Hallimenovi?
Ni, e ni. Jmovirnis poky o lye 17,3 vidsotka. Poekajmo na troky vyu.

Elizabet Menners skazala molodomu synovi:

Bene, jdy do sebe v kimnatu.
o stalosia, mam? zapytav Ben, yj holos zryvavsia erez takyj dyvnyj nal takoho
slavnoho dnia.
Bu laska!
Vin nechotia podavsia he, projov kri dveri na schody, huno tupajuy, pidniavsia dohory i tycheko povernuvsia vnyz.
A Majk Menners, staryj syn, novospeenyj doroslyj i nadija simji, zapytav holosom i
tonom, schoymy na bratovi:
o stalosia?
Prysiahaju nebom, synku, vidpovidav Do Menners, o ne znaju. Ja nioho ne
zrobyv.
Tak, zvyajno, ty nioho ne zrobyv, Majk iz podyvom hlianuv na svoho uplekoho
i lahidnoho tata. Napevno, vony tut tomu, o ty maje namir o zrobyty.
Ta ni, ne maju.
Jak moe vin, serdyto vtrutylasia v rozmovu misis Menners, namiriatysia
zrobyty o varte varte vsioho cioho? vona povela rukoju dovkola, natiakajuy na policijnu oblohu budynku. Pamjataju, koly ja bula e divynkoju, bako mojeji podruhy praciuvav u banku, j o odnoho razu jomu dzvonia po telefonu, ob vin dav hroam spokij. Vin
tak i zrobyv. Ilosia pro pjatdesiat tysia dolariv. Vin jich ne vziav. Lye zbyravsia vziaty. Todi
taki rei ne spryjmalysia tak spokijno, jak teper, istorija vyplyvla. O omu ja znaju pro neji.
Pidkresliuju, provadyla vona, povino potyrajuy puchki doloni, jlosia pro pjatdesiat tysia dolariv. Pjatdesiat tysia dolariv! A vse jomu zatelefonuvaly, ta j hodi,
odna-odnisika telefonna rozmova. o b takoho mih zamysliuvaty tvij tato, o pryjov dobryj desiatok agentiv i otoeno budynok?
Ja ne maju na dumci odnoho zloynnoho namiru, zajavyv Do Menners, u yjich
oach zastyh bi. odnisikoho. Prysiahaju!
Majk, spovnenyj mudrosti sviospeenoho dorosloho, dopytuvavsia dali:
Moe, o pidsvidome, tatu? Jaka obraza na inspektora?
ob ja a hotuvav na nioho zamach? Durnyci!
A vony, tatu, ne kau, u im ri?
Ni, ne kau, znovu vtrutylasia mama. My ve pytaly. Ja zajavyla, o sama ve
jichnia pojava bezesty nas u hromadi. Vony maly bodaj skazaty nam, pro o jdesia, ob
my mohly jako vypravdatysia, pojasnyty.
A vony ne chou?
Ni ta j ni.
Majk stojav, yroko rozstavyvy nohy, ruky hlyboko v kyeniach.
Oce-to tak, mam! stryvoyvsia vin. Mutyvak ne roby pomylok.
Joho tato bezsylo vdaryv kulakom po byciu kanapy.
Kau vam, i hadky ne maju pro zloyn.
Dveri bez stuku vidynylysia, i riuym, tverdym krokom zajov slubove u mundyri.
Oblyia joho bulo sama nepronyknis i ocijnis.
Vy Dozef Menners? zapytav vin.
Tak, Do Menners pidvivsia. To o vam vid mene potribno?
Dozefe Menners, za nakazom uriadu ja beru vas pid aret, vin rvuko vychopyv
posvidennia ocera Sluby Zapobihannia. Muu prosyty vas pity zi mnoju.
Za o? o ja zrobyv?
Ja ne upovnovaenyj vstupaty v dyskusiji.
Ale mene ne vino zaaretovuvaty prosto za zloynnyj namir, navi jakby ja spravdi
mav joho. Dlia aretu potribno, ob ja o skojiv. A tak vy ne majete na nioho prava. Ce
protyzakonno.

 Vy povynni jty zi mnoju. Ocer buv hluchyj do logiky.

Misis Menners zojknula i vpala na kanapu z isterynym rydanniam. Dozef Menners ne
navayvsia poruyty ve vik utovkmauvanyj u nioho kodeks i ynyty ocerovi aktyvnyj opir,
ale prynajmni vin upyravsia, zmuujuy ocera Sluby Zapobihannia vdatysia do zynoji
syly.
Koly joho tiahly, Menners vyhukuvav:
Ta skai e, o ce za napas taka! Prosto skai meni! ob ja cho znav Ce vbyvstvo? Hadaju, o ja zamyslyv zamach?
Dveri za nym zaynylysia, a Majk Menners, zblidnuvy i raptom viduvy, jak z nioho
vraz zletila vsia joho doroslis, podyvyvsia spoatku na dveri, a potim na zaplakanu matir.
Zate Ben Menners za dveryma viduv sebe cilkom doroslym; vin micno stys huby i podumav, o tverdo znaje o robyty.
Jako Mutyvak vidibrav, to Mutyvak tak samo moe j viddaty. Ade ne dali jak siohodni Ben buv na uroystij ceremoniji. Vin uv, jak Rendof Hok rozpovidav pro Mutyvak ta
pro vse, o Mutyvakovi do snahy. Vin moe keruvaty uriadom, moe j pidtrymaty i vyriatuvaty z bidy prostu liudynu, dosy tij zvernutysia po dopomohu.
Bu-chto moe poprosyty dopomohy u Mutyvaka, a ote, j Ben. Ni maty, ni Majk teper
ne zupynia joho, u nioho je deycia hroej, retky vid sumy, vydanoji jomu na siohodninij
velykyj vychid. Jako zhodom vyjavlia, o joho nemaje, i spoloasia, to ve nioho jim ne
vdijaty. Teper, u ciu chvylynu, joho najpera dumka bula pro baka.
Ben vybih erez ornyj chid, ocer na dveriach lye kynuv pohliad na joho papery i
propustyv.
Harod Kvimbi keruvav viddilom skarg Baltimorkoji pidstanciji Mutyvaka. Vin vvaav
sebe pracivnykom najvalyvioji sered inych haluzej uriadovoji sluby. Jakoju miroju vin,
mabu, i mav raciju, a ti, z kym vin zahlybliuvavsia v ce pytannia, maly b buty chiba o kaminnymy, ob ne vyznaty slunis joho dokaziv.
Z odnoho boku, kazav Kvimbi, Mutyvak za suttiu svojeju porunyk usamitnennia.
Za mynuli pjatdesiat rokiv liudstvu slid bulo b zbahnuty, o joho dumky ta poryvannia ne je
tajemnyceju, o v nioho ve nemaje vnutrinioho prychystku, de mona z ymo schovatysia.
Z druhoho boku, liudstvu nalealo b o maty natomis.
Zvyajno, liudstvo zdobulo blahodenstvo, myr ta bezpeku, ale vse ce z caryny abstraktnych ponia. Konomu olovikovi j konij inci choesia maty o osobyste, jak vynahorodu
za vidmovu vid usamitnennia, i koen oderuvav tu vynahorodu. Do posluh konoho bula
stancija Mutyvaka z konturamy, kudy konyj mih vino vvesty svoji vlasni problemy i zapytannia, vvesty bezkontrono j bezperekodno i zvidky mih za kika chvylyn otrymaty vidpovi.
V bu-jakyj moment pja mijoniv okremych konturiv z kvadryjoniv, a to j bie, u
systemi Mutyvaka buly do posluh programy zapytannia vidpovi. Vidpovidi mohly buty
ne zavdy odnoznanymy, ale vony buly najkraymy z najavnych, i koen, chto zapytuvav,
znav, o vidpovi je najkraoju z najavnych, i pokladavsia na neji. O o cinuvalosia.
I ot zanepokojenyj istnadciatyrinyj pidlitok povino ruchajesia v erzi olovikiv i inok (koen z erhy svitysia riznomanitnym pojednanniam nadiji z pobojuvanniam, nespokojem i navi stradanniam nadija zavdy perevaaje v miru prosuvannia osoby vse blye
i blye do Mutyvaka).
Ne pidijmajuy oej, Kvimbi uziav zapovnenyj formuliar i skazav:
Kabina 5-B.
A jak stavyty zapytannia, ser? zapytav Ben.
Kvimbi trochy zdyvovano zviv pohliad. Jak pravylo, pidlitky ne vdajusia do posluh
Sluby.
Ty ranie koly, lahidno zapytav Kvimbi, robyv ce, synku?
Ni, ser.
Kvimbi pokazav na maket na svojemu stoli.

 Korystujesia o cym. Bay, jak vono praciuje? Jak drukarka maynka. Ne probuj
nioho ni pysaty, ni drukuvaty vid ruky. Prosto korystujsia maynkoju. A teper idy v kabinu
5-B, i jako potrebuvatyme dopomohy, prosto natysny ervonu knopku, i chto pidijde. Tym
prochodom, synku, po pravu ruku.
Vin steyv, jak chlope iov prochodom, a poky ne znyk z oej, i posmichavsia. e nikoly nikoho ne prohanialy vid Mutyvaka. Zvyajno, zavdy buv pevnyj vidsotok nepotrebu:
liudy stavyly zapytannia pryvatnoho charakteru pro svojich susidiv abo cikavylysia soromikymy podrobyciamy z yttia znamenytych osib; junaky z kolediv namahalysia pidsikty
svojich profesoriv abo vvaaly due dotepnym zahnaty Mutyvaka na slyke paradoksom
Rassela pro mnoynu vsich mnoyn i t.in.
Vsiomu ciomu Mutyvak mih daty radu. Dopomohy vin ne potrebuvav.
Tym asom usi zapytannia j vidpovidi nadchodyly v pamja i skladaly e odyn punkt u
doje na konoho bez vyniatku. Navi najneznanii j najnedorenii zapytannia, oskiky v
nych vidbyvalasia osobystis zapytuvaa, stavaly v pryhodi liudstvu, dopomahajuy Mutyvaku znaty pro liudstvo.
Kvimbi perenis svoju uvahu na inku, erha jakoji nadijla, serednioho viku, vysnaenu j koavu, z vyrazom sturbovanosti v oach.
Ali Otmen miriav krokamy svij kabinet uzdov, rozpalyvo hupajuy pidboramy ob kylym.
Imovirnis use e zrostaje. Ve 29,4 vidsotka. Chaj jomu bis! Dozef Menners u nas
pid aretom, a vona vse zrostaje, z Otmena lyv pit.
Limi vidirvavsia vid telefona.
Dosi nijakoho ziznannia. Psychinyj Zond ne vyjavyv nijakych oznak zloynnoho namiru. Vin, napevno, kae pravdu.
o todi Mutyvak zboevoliv? zapytav Otmen.
Oyv e odyn aparat. Otmen, radyj jakij peremini, vydeko vyjov na vidpovi. Na
ekrani zjavylosia oblyia ocera Sluby Zapobihannia.
Ser, poav vin, y budu novi vkazivky odo simji Mennersiv? y mona jim
vchodyty i vychodyty, jak ranie?
o oznaaje ranie?
Peryj nakaz stosuvavsia domanioho aretu Dozefa Mennersa. Pro retu simji ne
zhaduvalosia, ser.
Harazd, do nadchodennia podaych vkazivok poyrte nakaz na retu simji.
Ser, tut jakraz zakovyka. Maty i staryj syn domahajusia informaciji pro molodoho
syna. Molodyj syn znyk, a vony toroa, o joho zaaretuvaly, chou pity v tab, ob use
zjasuvaty.
Otmen nachmuryvsia i zapytav maje poepky:
Molodyj syn? Skiky jomu?
istnadcia, ser, vidpoviv ocer.
istnadcia, i vin znyk. Ne znajete, kudy?
Jomu dozvolyly vyjty, ser. Ne vypuskaty ne bulo nakazu.
Poekajte na liniji. Nikudy ne jdi. Otmen postavyv kanal na zatrymku, potim obiru uepyvsia v svoje orne jak smola volossia i pronyzlyvo zakryav: Jolop! Jolop! Jolop!
o za ort? stryvoeno skynuvsia Limi.
U nioho istnadciatyrinyj syn, vytysnuv iz sebe Otmen. istnadciatyrinyj pidlitok, vnesenyj u Mutyvak ne samostijno, a lye jak astyna bakovoho doje. Otmen pohliadom propikav Limi. y to ne vidomo vsim, o do visimnadciaty nepovnolitnij vnosy
vidomosti u Mutyvak ne sam, o ce roby za nioho bako? y ja sam toho ne znav? Abo vy?
Hadajete, Mutyvak mav na uvazi ne Do Mennersa? zapytav Limi.
Mutyvak mav na uvazi joho molodoho syna, a chlope ue znyk. Z otoenoho potrijnym kordonom budynku vin spokijnisiko jde sobi z vidomoju vam metoju.

Vin metnuvsia do telefonu, na druhomu kinci jakoho vse e ekav ocer Sluby Zapobihannia. Chvylynnoji pauzy vystaylo Otmenovi, ob opanuvaty sebe i prybraty cholodnoho
ta vpevnenoho vyrazu. (Vin nikoly ne dozvoliav sobi isteriji na oach v ocera, cho jak dobre
ce prohanialo zlis).
Ocere, skazav vin, vyjavyty misceperebuvannia znykloho molodoho syna. Pry
potrebi zaluyty do rozuku vsich, chto je u vaomu rozporiadenni. Ja peredam naleni nakazy. Bu-o znajdi chlopcia.
Sluchaju, ser.
Zvjazok urvavsia.
Prykyte e raz imovirnis, Limi, poprosyv Otmen.
erez pja chvylyn Limi dopoviv:
Zmenylasia do 19,6 vidsotka. Zmenylasia.
Otmen zitchnuv z polehenniam.
Nareti my napaly na slid.
Ben Menners sydiv u kabini 5-B i povino vybyvav pacem: Mene zvaty Bendamen
Menners, nomer MB-71833412. Moho baka Dozefa Mennersa zaaretuvaly, prote my ne
znajemo, jakyj vin zadumav zloyn. y je sposib dopomohty jomu?
Vin sydiv i ekav. Nechaj jomu tiky istnadcia, ale cioho viku bulo dosy, ob znaty,
o de ti slova zakrulialy v najskladniij iz struktur, jaki bu-koly zadumuvala liudyna, o
mijardy faktiv zmiujusia i ykujusia v odne cile, a z cioho ciloho Mutyvak vyluy najkrayj sposib dopomohty.
Mayna klacnula, i zjavylasia kartka. Na nij bula vidpovi. Dovha vidpovi. Poynalasia
vona tak: Nehajno pojichaty ekspresom u Vaington, okruha Kolumbija. Vyjty na zupynci
Konnektykut-Aveniu. Znajty specinyj vchid iz vyviskoju Mutyvak i z ochoronnykom.
Skae ochoronnykovi, o ty specinyj kurjer do doktora Trambula, i tobi dozvolia zajty.
Projty korydorom a do malych dverej z napysom Vnutrinia zona. Zajty i skazaty
liudyni vseredyni: Paket doktorovi Trambulu. Todi dozvolia projty. Jdy do
I dali v takomu dusi. Ben ne znajov bezposerednioho zvjazku zi svojim zapytanniam,
ale vin cilkom pokladavsia na Mutyvaka. Chlope vybih i podavsia do zupynky ekspresa na
Vaington.
Slid Bena Mennersa pryviv ocera Sluby Zapobihannia na Baltimorku pidstanciju
erez hodynu pislia Benovoho vidjizdu. Haroda Kvimbi pryholomyla kikis vysokych yniv,
jaki vchopylysia za nioho, jak za riativnu solomynku v poukach istnadciatylitnioho pidlitka.
Tak, chlope, skazav vin, ale ja ne znaju, kudy vin podavsia, zrobyvy svoji
spravy. Ja ne mih znaty, o chto joho ukaje. My pryjmajemo vsich vidviduvaiv. Tak, ja
mou vyklykaty zapys zapytannia i vidpovidi.
Vony prohlianuly zapys i nehajno peredaly joho erez telezvjazok v Centranyj tab.
Otmen proytav zapys, zakotyv oi i zomliv. Maje odrazu joho pryvely do tiamy.
Nakai schopyty chlopcia, zaledve prokazav vin Limi. I nechaj dlia mene
zroblia kopiju vidpovidi Mutyvaka. Dali ve nikudy, nema rady. Muu jty do Hallimena.
Nikoly ranie Bernard Hallimen ne bayv Ali Otmena takym stryvoenym vid nesamovytoho pohliadu koordynatora u nioho moroz piov poza spynoju.
-o vy majete na uvazi, Otmene? zajikajuy, vymovyv vin. o vy majete na
uvazi, kauy, o ce h-hire za vbyvstvo?
Nabahato hire, ni prosto vbyvstvo.
Hallimen zblid jak stina.
Vy majete na uvazi zamach na uriadovoho slubovcia? (V holovi joho majnulo, o
vin sam)
Otmen kyvnuv holovoju.
Ne slubovcia. Uriadovu osobu.
Generanoho Sekretaria? zapytav Hallimen pereliakanym epotom.

 Vye. Nabahato vye. Majemo spravu z zamachom na Mutyvak!

-o-o!
Vpere v istoriji Mutyvaka kompjuter povidomyv, o vin sam u nebezpeci.
omu odrazu ne postavyly mene do vidoma?
Neuvanyj vypadok, ser, vykruuvavsia Otmen, i my musyly rozsliduvaty spravu
per, ni nasmilylysia vyklasty jiji v ocijnomu raporti.
Ale Mutyvak, zvyajno, vriatuvaly? Joho vriatuvaly?
Jmovirnis zapodijannia kody vpala nye vid otyrioch vidsotkiv. Ja ekaju na povidomlennia.
Paket doktorovi Trambulu, skazav Ben Menners olovikovi na vysokomu stici,
jakyj akluvav nad ymo schoym na pane keruvannia stratosfernym reaktyvnym lajnerom,
ale due zbienym.
Uhu, Dime, skazav olovik. Procho.
Ben hlianuv u svoju instrukciju i pospiyv dali. Zretoju, zalyalosia znajty malekyj
tumbler i perevesty joho v poloennia VNYZ tijeji myti, koly odna z lampook zasvitysia
ervonym. Pozad sebe vin pouv zbudenyj holos, potim e odyn, i raptom dvoje olovikiv
pidchopyly joho pid pachvy. Nohy vidirvalysia vid pidlohy.
Odyn z dvoch skazav:
Chody z namy, chlope!
Oblyia Ali Otmena ne due rozpohodylosia vid novyn, cho Hallimen i promovyv z
velyeznym polehenniam:
Jako chlope u naych rukach, to Mutyvak u bezpeci.
Do asu.
Hallimen pryklav do ola tremtiau doloniu.
o ja pereyv za ci pivhodyny! Moete sobi ujavyty, o oznaav by vychid Mutyvaka
z ladu bodaj nenadovho? Uriadova kryza, krach ekonomiky! Ce oznaalo b hire spustoennia, ni vin rvuko zviv holovu. o vy majete na uvazi svojim do asu?
Chlope, toj Ben Menners, ne mav odnoho namiru zapodijaty kodu. Joho i vsiu
simju Mennersiv treba zvinyty, jim naley vyplatyty kompensaciju za nezakonne zatrymannia. Vin lye vykonuvav vkazivky Mutyvaka, ob dopomohty bakovi, i vyjlo na joho. Bako
zvinenyj.
Zvate, o Mutyvak nakazav chlopcevi perestavyty tumbler za sytuaciji, koly zhorilo
b dostatnio konturiv, ob jich remontuvaty cilyj misia. Vvaajete, o Mutyvak mih poertvuvaty soboju zarady blaha odnijeji liudyny?
e hire, ser. Mutyvak ne lye dav taki nastanovy, a j vybrav simju Mennersiv nasampered erez te, o Ben Menners jak dvi krapli vody schoyj na odnoho z posynych doktora Trambula, a ote, vin mih zajty v Mutyvak bezboronno.
Tobto jak, vybrav simju?
Harazd, chlope nikoly ne piov by pytatysia u Mutyvaka, jakby joho baka ne zaaretuvaly. Joho baka nikoly b ne zaaretuvaly, jakby Mutyvak ne zvynuvatyv joho v namirach
zrujnuvaty Mutyvak. Vlasni diji Mutyvaka zapoatkuvaly lanciuh podij, jaki le ne pryzvely
do rujnaciji Mutyvaka.
Ale tut brak bu-jakoho sensu, blahano movyv Hallimen. Vin viduv sebe
nikemnym i bezporadnym, vin faktyno padav navkoliky, blahajuy Otmena, toho, chto
proviv maje vse yttia svoje na Mutyvaku, povernuty myr joho dui.
Otmen myru ne povertav.
Oskiky meni vidomo, vidkazav vin, ce pera Mutyvakova sproba v ciomu napriamku. V deomu zadum nepohanyj. Mutyvak pravyno vybrav simju. Vin reteno unykav
rozrizniaty mi bakom i synom, ob zbyty nas zi slidu. Prote vin u cij hri buv e dyletantom.
Ne zmih pereboroty vlasnyj algorytm, jakyj zmuuvav joho povidomliaty pro zrostannia jmo-

virnosti vlasnoho rujnuvannia u vidpovi na koen chybnyj na krok. Ne zmih unyknuty zapysu vidpovidi, jaku vin dav chlopcevi. Vin e naberesia dosvidu mabu, navysia obduriuvaty. Navysia dejaki fakty prychovuvaty, a e dejaki zabuvaty zapysuvaty. Vidteper
kona joho porada moe mistyty v sobi zerna joho samorujnaciji. My nikoly ne vhadajemo
joho namiriv zazdalehi. I cho jaki buly b my obereni, Mutyvak, zretoju, domoesia uspichu. Ja hadaju, mistere Hallimen, o vy budete ostannim holovoju cijeji ustanovy.
Hallimen rozliueno hupnuv kulakom po pymovomu stolu.
Ale omu, omu, omu? Diko b vas uchopyv, omu? o v niomu nespravne? Chiba
ne mona polahodyty?
Ne dumaju, vidpoviv Otmen z lahidnym rozpaem, nikoly ranie ne zamysliuvavsia. Ne vypadalo nahody, a poky zavarylasia cia kaa, ale teper, koly ja rozmirkovuju
pro vse, meni zdajesia, o do kincia liachu my dijly tomu, o Mutyvak zanadto doskonalyj. Mutyvak stav takyj skladnyj, o ve reaguje ne jak mayna, a jak yva istota.
Vy z hluzdu zjichaly! A koly j vaa pravda, to o?
Pjatdesiat z hakom rokiv my perekladaly vsi klopoty liudstva na Mutyvaka, na ciu
yvu istotu. My prosyly joho namy opikuvatysia, vsima razom i konym zokrema. My prosyly
joho vvibraty v sebe vsi nai tajemnyci, my prosyly joho vsotuvaty v sebe vse nae zlo i boronyty
nas vid nioho. Vsi my nesemo do nioho svoji klopoty, dodajuy svoju deyciu do joho noi. A
teper my e j planujemo nakynuty Mutyvakovi tiahar liudkych chvorob.
Otmen spynyvsia na chvylynku j raptom vybuchnuv:
Mistere Hallimen, Mutyvak nese na svojich pleach vsi klopoty svitu, i vin stomyvsia!
Majania! Boevina majania!
Todi dozvote meni vam deo pokazaty. Davajte perevirymo. Dozvote skorystatysia
z Mutyvakovoho konturnoho vychodu tut, u vaomu kabineti.
Navio?
ob postavyty Mutyvakovi zapytannia, jakoho e nichto nikoly jomu ne stavyv.
Vy ne zakodyte jomu? zapytav raptovo stryvoenyj Hallimen.
Ni. Ale vin skae nam pro te, pro o my choemo dovidatysia.
Holova zlehka zavahavsia. Potim machnuv rukoju:
Dijte!
Otmen pidijov do vmontovanoho v Hallimeniv stil prystroju. Joho paci vpravno vybyly
zapytannia:
Mutyvaku, oho b ty najbie baav sam dlia sebe?
as mi zapytanniam i vidpoviddiu tiahnuvsia nesterpno dovho, prote ni Otmen, ni
Hallimen ne dychaly.
Nareti zaklacalo, i vyskoyla kartka. Nevelyka kartka. Akuratnymy literamy na nij
bulo viddrukovano:
Ja chou vmerty.

15

Marall Zebatynkyj viduvav sebe durnem. Jomu vvyalosia, niby yji oi dyvliasia na
nioho kri nemyte vitrynne sklo, kri ilyny v derevjanij perehorodci oi stea za nym.
Zebatynkyj ue ne pokladavsia ni na staryj odiah, vytiahnutyj z chtozna-jakych asiv, ni na
zahnuti vnyz krysy kapeliucha, jakoho vin nikoly ranie ne nosyv, ni na zalyeni v futliari okuliary.
Vin viduvav sebe durnem, a ce pohlybliuvalo zmorky na oli i robylo oblyia trochy
blidiym, ym u piznij molodosti ne lehkovaa. I nizao na sviti Zebatynkyj ne zmih by
pojasnyty, z jakoji ce raciji vin, jadernyj zyk, naviduje numerologa. (Nikoly, dumalosia jomu,
nikoly!) ort! I samomu sobi ne zmih by vin pojasnyty. Nu chiba o tym, o piddavsia na
umovliannia druyny.
Numerolog sydiv za blahekym stolom, kuplenym, zdajesia, ue ne z perych ruk. odnyj stil tak ne znyysia, majuy lye odnoho hospodaria. Maje te same mona bulo skazaty
i pro odiah numerologa. Numerolog, nevelykyj na zrist, pronyzuvav Zebatynkoho ornymy
oyciamy, siajlyvymy i vavymy.
U mojij klijenturi, doktore Zebatynkyj, e ne traplialosia zyka, skazav vin.
Zebatynkyj spalachnuv rumjancem.
Vy rozumijete vizyt kondencijnyj.
Numerolog posmichnuvsia tak, a zlamalysia zmorky v kutokach joho hubiv i napjalasia kira na pidboriddi.
Vsi moji spravy kondencijni.
Vvaaju za svij obovjazok pro deo vas poperedyty. Ja ne viriu v numerologiju i ne
hadaju, o ponu v neji viryty. Jako ce maje dlia vas znaennia, to kai odrazu, zajavyv
Zebatynkyj.
o vas siudy pryvelo?
Moja druyna vvaaje, o u vas o taky, moe, j je. Ja pryjov, bo poobiciav jij,
vin znyzav pleyma, i viduttia vlasnoho hlupstva u nioho e bie zahostrylosia.
I oho vy ukajete? Hroej? Dovholittia? Bezpeky? oho?
Zebatynkyj rozmirkovuvav: o meni, zretoju, skazaty? o meni trydcia otyry i o
meni nioho ne svity?
Ja chou uspichu. Vyznannia, nareti sformuliuvav vin.
Kraoji roboty?
Inoji roboty. Inoho charakteru roboty. Teper ja lye astyna komandy, jaka praciuje za nakazom. Komandy! Tiky do komandy zvodysia su deravnych doslide. Ty
skrypa, zahublenyj u symfoninomu orkestri.
A vy choete vystupaty solo?
Ja chou vyjty z komandy i vvijty do do sebe Zebatynkyj viduv sebe pidneseno, maje prosvitleno, prosto rozpovidajuy pro svoji viduttia jakij inij liudyni, a ne lye
svojij druyni. Dvadcia pja rokiv tomu z mojimy znanniamy i z mojimy zdibnostiamy ja
otrymav by robotu na odnij z perych atomnych elektrostancij. Siohodni ja keruvav by odnijeju z nych abo ooliuvav ysto doslidnyku laboratoriju de v universyteti. A, poynajuy v
na as, kym ja budu erez dvadcia pja rokiv? Nikym. Tym samym lenom komandy. Vse
tak samo haniatymu svoji dva vidsotky mjaa. Ja potopaju v bezimennomu natovpi zykivjadernykiv, a meni choesia miscia na suchodoli, jako vy mene rozumijete.
Numerolog zvina kyvnuv holovoju.
Vy, spodivajusia, zbahnuly, doktore Zebatynkyj, o ja ne garantuju uspichu?
15 Ukrajinkyj pereklad. A.V.Onyko, 1990.

Zebatynkyj popry brak viry viduv raziuu hirkotu rozaruvannia.

Ne garantujete? o todi v bisa vy garantujete?
Polipennia jmovirnosti. Moja pracia maje statystynyj charakter. Oskiky vy majete
dilo z atomamy, to ja spodivajusia, o vam zrozumili zakony statystyky.
A vam? vjidlyvo zapytav zyk.
Bezpereno, ja matematyk i praciuju za matematynymy zakonamy. Ja kau tak ne
dlia toho, ob pidvyyty honorar. Vin standartnyj. Pjatdesiat dolariv. Ale vy venyj i krae
za inych mojich klijentiv zmoete ocinyty charakter mojeji roboty. Ja navi radyj nahodi vam
pojasnyty.
Moe, ne treba, jako vy ne zapereujete, vidmovyvsia vid pojasne Zebatynkyj.
Nemaje raciji rozpovidaty meni pro yslovi znaennia liter, jichnij mistynyj zmist i take
ine. Ja ne vvaaju ce za matematyku. Davajte blye do spravy.
Ote, vy spodivajetesia vid mene dopomohy, utonyv numerolog, z umovoju, o
ja ne moroytymu vam holovy balakamy pro durnu, antynaukovu osnovu sposobu, jakym ja
vam dopomou. y ne tak?
Nechaj bude tak.
Odnae vam use e zdajesia, o ja numerolog, i tut vy pomyliajetesia. Meni zrunie
tak sebe nazyvaty, ob ne prysikuvala policija i ob mene ne turbuvaly, oloviok sucho
chychyknuv, psychitry. Ja matematyk. esnyj matematyk.
Zebatynkyj posmichnuvsia.
Ja konstrujuju elektronni obysliuvani mayny, viv dali numerolog, dlia doslidennia jmovirnostej majbutnioho.
Darujte?
Zvuy dlia vas e hire, ni numerologija? omu? Majuy dovoli informaciji ta kompjuter, zdatnyj vykonuvaty dovoli operacij za odynyciu asu, majbutnie mona peredbaaty,
prynajmni u ramkach imovirnostej. Koly vy rozrachovujete trajektoriju rakety, ob pocilyty
v raketu-suprotyvnyk, to chiba vy ne peredbaajete te same majbutnie? Raketa i raketasuprotyvnyk ne zitknusia, jako majbutnie peredbaeno nepravyno. Ja robliu te same. A
o meni dovodysia praciuvaty z bioju kikistiu zminnych, to moji rezutaty maju menyj
stupi pevnosti.
Vy choete skazaty, o peredbayte moje majbutnie?
Due nablyeno. Prypustimo, ja vimu zamovlennia. U vaomu vypadku ja modykuju informaciju lye zminoju prizvya, ta j hodi. Ciu modykovanu odynyciu informaciji ja
vvedu v operatyvnu programu. Dali pereviriu ini modykaciji prizvya. Ja doslidu kone
vyrachuvane modykovane majbutnie i doberu take, o pokazuje biyj stupi nalenoho
vam vyznannia proty vyznannia, jake vam sudylosia b za isnujuych umov. Abo ni, davajte ja
sformuliuju inake. Ja vidukaju dlia vas majbutnie, de jmovirnis adekvatnoho vyznannia
vya, ni joho jmovirnis u vaomu najavnomu majbutniomu.
A omu, vlasne, miniaty prizvye?
Z kikoch pryyn ce jedyna zmina, do jakoji ja vdajusia. Po-pere, ce prosta zmina.
Vreti-ret, jako ja vdajusia do znanoji zminy abo do kikoch zmin, to postaje stiky
zminnych velyyn, o ja ve nespromonyj interpretuvaty naslidok. Mij kompjuter use e
nedoskonalyj. Po-druhe, ce reana zmina. Ja ne mou zminyty va zrist, y ne tak? Abo kolir
oej, abo temperament. Po-tretie, ce znaua zmina. Prizvya due promovysti dlia liudej.
Nareti, po-etverte, ce poyrena zmina, do jakoji odnia vdajusia rizni liudy.
A o, koly vy ne vidukajete kraoho majbutnioho? zapytav Zebatynkyj.
Na takyj ryzyk vam dovedesia pohodytysia. Hire, mij drue, ne stane.
Ne viriu ja u vse ce. Zebatynkyj znieno hlianuv na olovika. Ja vyde poviryv
by v numerologiju.
Ja spodivajusia, numerolog zitchnuv, o taka liudyna, jak vy, pouvatyme sebe
zrunie, znajuy pravdu. Meni choesia vam dopomohty, a dlia vas e bahato deoho

mona zrobyty. A majuy mene za numerologa, vy b ne vykonaly mojich porad. Vidkryvajuy

vam pravdu, ja spodivavsia, o vy pohodytesia pryjniaty moju dopomohu.
Jako vy vmijete peredbaaty majbutnie poav Zebatynkyj.
To omu ja ne najbahata liudyna na sviti? Tak? Ale ja bahatyj u mene je vse, o
meni potribno. Vam choesia vyznannia, a meni ob meni daly spokij. Ja robliu svoju
spravu. Mene nichto ne tryvoy. Ue cym ja mijarder. Na proyttia meni potribno nebahato
hroej, i ja jich otrymuju vid takych, jak vy. Dopomahaty liudiam udove zaniattia. Vono,
skazav by, mabu, psychitr, daje meni viduttia vlady, a tako zadovoniaje moje ja. Tak
vy, ote, choete, ob ja vam dopomih?
Skiky vy skazaly?
Pjatdesiat dolariv. Vid vas e vymahatymesia znana kikis informaciji bigranoho charakteru. O tut, ob polehyty vam zavdannia, ja pidhotuvav anketu. Bojusia, o
vona trochy dovhuvata. Odnak, jako do kincia tynia vy nadilete jiji potoju, to vidpovi
bude hotova vin vidkopylyv nyniu hubu i namoryv loba, pidrachovujuy pro sebe,
dvadciatoho ysla nastupnoho misiacia.
Pja tyniv? Tak dovho?
U mene, mij drue, je e ina robota i e ini klijenty. Koly b ja buv achrajem, to
zrobyv by nabahato vyde. Nu to jak, vy pohodujete?
Harazd, pohoduju. Zebatynkyj vstav. Tak, jak my domovlialy, kondencijno.
Neodminno! Anketu z vaoju informacijeju, pislia toho jak ja nazvu neobchidnu
zminu, otrymajete nazad. I garantuju vam, o nikoly bie neju ne skorystajusia.
U dveriach jadernyj zyk zupynyvsia.
A vy ne bojitesia, o ja dekomu povidomliu, o vy ne numerolog?
Chto vam, mij drue, poviry? Numerolog zaperelyvo pochytav holovoju. Navi
jako prypustyty, o u vas zjavysia baannia bu-komu rozpovisty pro svij vizyt.
Dvadciatoho ysla Marall Zebatynkyj stojav pered dveryma z obluplenoju farboju,
skosa pozyrajuy na vitrynu. Prosto do skla bula prychylena nevelyka kartoka z nevyraznym
i le rozbirlyvym erez pyliuku napysom Numerolog.
Zebatynkyj kynuv okom doseredyny z potajemnoju nadijeju, o tam ue chto je, ote,
u nioho bude pryyna povernuty nazad, vidmovyvy vid svoho chystkoho namiru, j podatysia
dodomu.
Ve kika raziv vin namahavsia vsiu ciu spravu vykynuty z holovy. Dovho ne mih prymusyty sebe sisty i zapovnyty anketu. Pysalosia marudno. Nejmovirnoju duristiu vvaav vin vpysuvaty imena druziv, vartis budynku, y buly u joho druyny vykydni, a jako buly, to koly.
Take vin propuskav.
Ale j vidmovytysia vid zamiru Zebatynkyj tako ne mih sebe prymusyty. Konoho veora o tiahnulo joho povertatysia do pysannia.
Pryynoju, mabu, bula dumka pro kompjuter, dumka pro kliatu zuchvalis olovika,
jakyj vdavav, o u nioho je kompjuter. Spokusa rozvinaty brechniu i podyvytysia, o z cioho
vyjde, vyjavylasia vreti-ret nezdolannoju.
I ot vin vidislav zapovnenu anketu zvyajnoju potoju, naklejivy na konvert, jakyj ne
zachotiv navi zvayty, marky na devja centiv. Jako zavernu, dumav vin, to bie ne nadsylatymu.
Lysta ne zavernuly.
Ote, vin zazyrnuv u prymiennia, i tam bulo poronio. Zebatynkomu nioho inoho
ne zalyalosia, jak zajty.
Dzeleknuv dzvinook.
Vyjov staryj numerolog, vidchylyvy dvernu porjeru.
Tak? A! Doktor Zebatynkyj!
Vy mene pamjatajete? Zebatynkyj poprobuvav usmichnutysia.

 Nu zvyajno!
I o meni sudylosia?
Numerolog poter odna ob odnu doloni vuzluvatych ruk.
Spoatku, ser, je maleke pytannia
Maleke pytannia honoraru?
Robotu ja vykonav, ser. Ja zarobyv svoji hroi.
Zebatynkyj ne spereavsia. Zaplatyty vin buv hotovyj. Jako ve zajlo tak daleko, to
bulo b duristiu vidstupaty erez hroi. Vin vidrachuvav pja desiatydolarovych banknotiv i
posunuv jich erez kontorku.
Vystay?
Numerolog povino pererachuvav hroi, a potim zasunuv jich u uchliadu dlia hotivky.
Va vypadok vemy cikavyj, poav vin. Ja radyv by vam zminyty prizvye na
Sebatynkyj.
Seba jak po bukvach?
Pera es, Sebatynkyj.
Zebatynkyj obureno vytriyvsia na numerologa.
Vy proponujete zaminyty peru literu? Pominiaty Z na S? I ce vse?
Cioho dosy. Jako zaminy adekvatni, to mena zamina garantuje biu jmovirnis
uspichu.
Ale jak moe zamina litery na bu-o vplynuty?
A jak moe vplyvaty bu-jake imja? mjako zapytav numerolog. Ja ne mou pojasnyty. Jakyj vplyv je, o i vse, o mou skazaty. Ja zasterihav, o ne garantuju rezutativ.
Zvyajno, jako vy ne baajete miniaty, to zalyi vse, jak bulo. Ale v ciomu vypadku honoraru
ja ne povertaju.
o meni robyty? zapytav Zebatynkyj. Prosto kazaty vsim, o moje prizvye
poynajesia na S?
Prokonsutujtesia z advokatom, jako dozvolyte daty vam poradu. Zmini svoje
prizvye ocijno. Advokat dopomoe zalahodyty dejaki formanosti.
I skiky treba ekaty? Ja maju na uvazi, ob moji spravy pily na krae?
Zvidky ja mou znaty? Moe, nikoly. Moe, zavtra.
Ale vy bayly majbutnie. Vy stverdujete, o bayly joho.
Ne jak u krytalevij kuli. Ni-ni, doktore Zebatynkyj. Iz svoho kompjutera ja otrymuju
lye nabir zakodovanych danych. Ja mou zaytaty vam imovirnosti, ale kartynok ja tam ne
bayv.
Zebatynkyj povernuvsia i vydkoju chodoju podavsia he. Pjatdesiat dolariv za zaminu
litery! Pjatdesiat dolariv za Sebatynkoho! Hospody, o za prizvye! Hire, ni Zebatynkyj!
e odyn misia mynuv, poky vin nabravsia vidvahy pity do advokata i nareti taky podavsia do nioho.
Vin perekonuvav sebe, o zavdy zmoe povernuty svoje prizvye nazad.
Treba sprobuvaty, umovliav vin sebe.
Zretoju, v bisovu duu, zakonom ce ne zaboroneno!
Arku za arkuem Henri Brand perehliadav papku pryzvyajenym okom liudyny, jaka
provela u Bezpeci ve otyrnadcia rokiv. Jomu ne potribno bulo vytuvaty u kone slovo.
Bu-o pidozrile samo strybnulo b iz storinky i tryknulo v oko.
Jak na mene, to cej olovik niby ystyj, skazav vin. Sam Henri Brand tako vyhliadav ystym: mjake okruhle erevce, roeve i ojno umyte oblyia. Zdavalosia, niby tryvalyj
kontakt z usim dipazonom liudkych prohrie vid molyvoji neobiznanosti do molyvoji
deravnoji zrady vyrobyv u nioho zvyku do astoho vmyvannia.
Lejtenant Abert Kvinsi, jakyj prynis papku, buv molodyj i spovnenyj vidpovidanosti za
svoje zvannia ocera Bezpeky na Henfordkij stanciji.
Ale omu todi Sebatynkyj? domahavsia vin.

 omu b i ni?
Tomu o nijakoho sensu. Zebatynkyj prizvye inomovne, i jakby mene tak
zvaly, to ja sam joho pominiav by. Ale miniav by na o anglosakke. Jakby Zebatynkyj tak
zrobyv, to ce bulo b zrozumilo i ja navi ne zvernuv by uvahy. Ale jaka racija miniaty Z na
S? Ja hadaju, o my povynni zjasuvaty peropryynu.
A v nioho bezposerednio chto pytavsia?
Ajake! Zvyajno, pid vyhliadom budennoji rozmovy. Ja podbav pro ce zazdalehi.
Vin vidhovoriujesia lye tym, o jomu nabrydlo buty ostannim u spyskach16!
Take trapliajesia, y ne tak, lejtenante?
Trapliajesia, ale omu todi prizvye ne zminyty na Sendz abo Smit, jako jomu tak
zakortilo S? A koly ve nabrydlo Z, to omu ne buty do kincia poslidovnym i ne peresunuty na poatok alfavitu? omu b todi, skaimo, ne m-m-m Aarons?
Ne nadto anglosakke, proburmotiv Brand. Potim dodav: Ale jomu nioho ne
zakyne. Nezaleno vid naych pidozr odo zminy prizvya, dlia zvynuvaennia cioho zamalo.
Lejtenant Kvinsi ne mih prychovaty rozaruvannia.
Pryznajtesia, lejtenante, dopytuvavsia Brand, vas nae o take nepokoji? o
na dumci, jaka versija, jaka zakovyka? o same?
Lejtenant spochmurniv. Joho svitli brovy zvelysia dokupy, a huby styslysia.
Dobre, chaj jomu orty, ser, cia liudyna rosijanyn.
A nijak! zapereyv Brand. Vin amerykane u tretiomu pokolinni.
Ja chou skazaty, o v nioho rosijke prizvye.
Z Brandovoho oblyia zijla deycia omanlyvoji lahidnosti.
Ni, lejtenante, znovu pomyliajetesia. Poke.
Lejtenant nervovym ruchom pidniav ruky doloniamy dohory.
Ne odyn bis?
Ne kai cioho poliakam, vidrizav Brand, yja matir mala divoe prizvye Vyevka, potim dodav rozvalyvie: Hadaju, o i rosijanam ne slid tak kazaty.
Ja mav na uvazi, ser, ervonijuy, vypravdovuvavsia lejtenant, o i poliaky, i
rosijany po toj bik Zavisy.
Ce vsim vidomo.
I Zebatynkyj y Sebatynkyj nazyvajte, jak vam podobajesia, moe maty tam
rodyiv.
Vin z tretioho pokolinnia. Mirkuju, o v nioho mou tam buty trojuridni braty j
sestry, i o z toho?
Samo po sobi nioho. Bahato liudej mou maty tam dalekych rodyiv. Ale Zebatynkyj zminyv svoje prizvye.
A dali?
Moe, vin namahajesia vidvernuty uvahu. Moe, jakyj trojuridnyj brat staje tam zanadto znamenytym, i na Zebatynkyj bojisia, o rodynni zvjazky pidmoa joho vlasni ansy
na prosuvannia.
Zmina prizvya nioho ne daje. Vin use odno zalyajesia trojuridnym bratom.
Zvisno, ale vin pozbuvajesia viduttia, niby vin vytykaje nam oi svojimy rodynnymy
zvjazkamy.
Nu a vy sami koly uly pro jakoho-nebu Zebatynkoho na tomu boci?
Ni, ser.
Todi vin ne moe buty nadto znamenytym. Zvidky pro nioho dovidavsia b na Zebatynkyj?
16 V anglijkomu alfaviti litera Z ostannia.

 Vin moe pidtrymuvaty zvjazky z rodyamy. Za umovy, o vin jadernyj zyk, ce ve

vyklykaje pidozru.
Brand znovu metodyno poperehortav papku.
Straenno tonko, lejtenante. Nastiky tonko, o a absoliutno nepomitno.
A vy, ser, moete jako inake pojasnyty pryynu same takoji zminy prizvya?
Ni, ne mou. Vyznaju.
V takomu razi, ser, ja vvaaju, o my povynni provesty rozsliduvannia. My povynni
na tomu boci rozukaty liudynu na prizvye Zebatynkyj i pereviryty, y ne isnuje jakoho
zvjazku. Holos lejtenanta trieky pohuniav, koly jomu spala na dumku nova ideja:
Moe, vin zminyv prizvye, ob vidvernuty uvahu vid nych. ob prykryty jich.
Todi vin roby jakraz protylene.
Moe, vin cioho ne usvidomliuje, ale prykryttia rosijan jakraz moe buty motyvacijeju
zminy prizvya.
Harazd. Brand zitchnuv. Zakynemo haok na Zebatynkoho. Odnak, lejtenante,
jako nioho ne vyjavysia, to spravu my zakryjemo. Zalyi papku meni.
Koly Brandovi nareti prynesly zibranu informaciju, to vin davno ve zabuv i pro lejtenanta, i pro joho versiji. Tomu pere, o spalo jomu na dumku, koly vin vziav u ruky perelik
simnadciaty bigraj simnadciaty hromadian Poi i Radiankoho Sojuzu sami Zebatynki, bulo: o za ort?
Potim zhadav, lajnuvsia pro sebe i zachodyvsia ytaty. Rozpoynalosia amerykanciamy.
Marall Zebatynkyj (vidbytky paciv), urodene Buffalo, tat ju-Jork (data, likarniana
statystyka). Bako tak samo, urodene Buffalo, maty Osveho, tat ju-Jork. Did i babusia
z bakovoho boku, urodenci Bialystoka, Poa (data vjizdu v Spolueni taty, daty nadannia
hromadianstva, fotograji).
Vsi simnadcia hromadian Radiankoho Sojuzu i Poi na prizvye Zebatynkyj pochodia vid osib, jaki pivstolittia tomu yly v Bialystoku abo poblyzu nioho. Jmovirno, o vsi
vony mohly buty rodyamy, ale v odnomu okremomu vypadku cioho dostemenno ne vkazuvalosia. Vnaslidok peroji svitovoji vijny akty hromadiankoho stanu v Schidnij Evropi velysia nezadovino, jako vony vzahali velysia.
Brand pereytuvav usi po erzi yttiepysy yvych Zebatynkych, olovikiv i inok (na
dyvo sumlinno praciuje rozvidka, rosijka, mabu, ne men sumlinno). Na odnij bigraji vin
zupynyvsia, joho brovy zmetnulysia dohory, a hladeke olo vzialosia zmorkamy. Cej yttiepys vin vidklav nabik i ytav dali. A potim usi bigraji, krim vidkladenoji, sklav dokupy i
zapchav nazad u konvert.
I, dyvliay na tu, vidkladenu, vin barabanyv po stinyci akuratno obrizanymy nihtiamy.
Z pevnoju nechittiu Brand podavsia z vizytom v Komisiju po Atomnij Energetyci do
doktora Polia Kristova.
Doktor Kristov sluchav z nezvorunoju minoju. as vid asu vin pidijmav mizyne, torkajuy nym do schooho na kartoplynu nosa i znimajuy neisnujuu ciatoku.
Ni pro jakoho rosijanyna Zebatynkoho ja ne uv. Ale pro amerykankoho ja tako ne
uv.
Dobre! Brand pokriabav nad skroneju, de poynalosia volossia, i povino promovyv: Ja ne hadaju, o tam a o takoho moe buty, ale ne chotilosia b zakryvaty ciu spravu
zanadto pospino. U mene na chvosti molodekyj lejtenantyk, a vy znajete, jaki vony buvaju.
Ja ne chou davaty jomu pryvodu zvertatysia v Komitet Kongresu. Krim toho, ce fakt, o
odyn z rosijkych Zebatynkych, Mychajlo Andrijovy Zebatynkyj, taky spravdi zyk-jadernyk. Vy pevni, o nikoly pro nioho ne uly?
Mychajlo Andrijovy Zebatynkyj? Ni Ni, ne uv nikoly. Ta ce e nioho ne dovody.
Ja mih by skazaty, o ce zbih, ale, znajete, tych zbihiv troky zabahato. Odyn Zebatynkyj tut, odyn Zebatynkyj tam, obydva jaderni zyky, i toj, o tut, nespodivano miniaje

svoje prizvye na Sebatynkyj i due z cym nosysia. Ne pryvedy hospo ne tak napysaty!
Todi vin kategoryno vymahaje: Moje prizvye poynajesia na S! Vse ce dosy dobre
vkladajesia u versiji moho pynoho lejtenanta, i jomu ce trieky zanadto na ruku, do toho
ie odna dyvna obstavyna: rosijanyn Zebatynkyj same z rik tomu ez z polia zoru.
Straenyj! ehmatyno konstatuvav doktor Kristov.
Moe j take buty. U zvyajnomu vypadku ja tak i vvaav by, choa rosijany ne durnii
za nas, i ne strauju peroho-lipoho zyka-jadernyka, jako bez cioho mona obijty. Ri u
tim, o buvaju ini obstavyny, za jakych jadernyj zyk z dobroho dyva nespodivano znykaje.
Ne meni vam pro ce rozpovidaty.
Nadzvyajni doslidennia. Cilkom tajemno. Hadaju, vy same ce majete na uvazi. A vy
vpevneni, o vse same tak?
Zberi use dokupy, dodajte siudy lejtenantovu intujiciju, i meni staje prosto cikavo.
Dajte-no meni tu bigraju, doktor Kristov vziav u ruky arku, pereytav joho
dvii. Pochytav holovoju. Nareti skazav: Poukaju v Jadernych vypyskach.
Jadernymy vypyskamy malekymy akuratnymy skrykamy, zapovnenymy kvadratykamy mikroplivok bula vykladena cila stina v kabineti doktora Kristova.
Slubove KAE kri svij proektor perehliadav alfavitnyj pokayk, a Brand tym asom
sposterihav, z jakym terpinniam liudyna moe provodyty pouk.
Mychajlo Zebatynkyj, proburmotiv doktor Kristov, avtor ta spivavtor pivdesiatka statej u radiankych urnalach za ostannich pivdesiatka rokiv. Teper vimemo vypysky i
zvidty, moe, o zjasujemo. Ja sumnivaju v uspichu.
Avtomatynyj uka vykynuv potribni kvadratyky. Doktor Kristov pidrivniav jich, uklav
u proektor i poav perehliadaty.
Postupovo na joho oblyia nasuvavsia vyraz napruenoho podyvu.
Dyvujusia, skazav vin.
omu dyvujetesia? zapytav Brand.
Poky o ja krae ne kazatymu. Doktor Kristov vidkynuvsia u krisli. Vy ne zmoete distaty meni spysok radiankych jadernych zykiv, jaki za ostannij rik znykly z polia
zoru?
Tobto, vy o zaprymityly?
Ne zovsim tak. U vsiakomu razi, ne tak, ob ja o raptom vyjavyv u odnij z cych
statej. Odnak, perehliadajuy jich i znajuy, o liudyna moe buty pryetnoju do programy
nadzvyajnych doslide a do toho vy e rozbudyly v meni pidozru Vin znyzav
pleyma. Nioho ne zaprymityv.
Meni chotilosia b, ob vy vse-taky podilylysia svojeju dumkoju, yro zaproponuvav Brand. Tut my moemo odnakovo viduvaty sebe durniamy udvoch.
Jako ve vam a tak choesia Cilkom molyvo, o cia liudyna namacuje liach
do vidbyvannia hamma-radiciji.
I o ce oznaaje?
Jako zmou vynajty vidbyvnyj ekran dlia hamma-vyprominiuvannia, to ce das
zmohu buduvaty indyviduani schovya dlia zachystu vid radiaktyvnych opadiv. Jakraz
vony i je spravnioju nebezpekoju, rozumijete? Vodneva bomba moe znyyty misto, a radiaktyvni opady nesu naselenniu povinu smer u smuzi dovynoju v tysiai my i yrynoju
v sotni my.
U nas nad cym praciuju? vydko zapytav Brand.
Ni.
I jako vony matymu ekran, a my ni, to vony pislia zaverennia svojeji ekrannoji
programy zmou cilkom znyyty Spolueni taty, zaplatyvy, skaimo, desiama svojimy
mistamy.
Do cioho e daleko A navkolo oho my, vlasne, zdijmajemo halas? Vsi nai vysnovky bazujusia na tomu, o jaka liudyna miniaje u svojemu prizvyi literu!

 Pohodujusia! Ja zboevoliv! pohodyvsia Brand. Ale na cij stadiji ja spravy ne

polyu. Tiky ne na cij stadiji. Ja rozdobudu dlia vas spysok znyklych jadernych zykiv, navi
jako meni dovedesia pomandruvaty po nioho v Moskvu.
Spysok vin rozdobuv. Brand i doktor Kristov prohlianuly vsi doslidnyki statti konoho
iz vnesenych u spysok. Sklykaly povne zasidannia Komisiji, a potim jadernych svityl krajiny. Nareti doktor Kristov vyjov iz zapizniloho veirnioho zasidannia, na jake navidavsia
osobysto sam Prezydent.
Brand ekav na nioho. Obydva vony buly na vyhliad zmueni i nevyspani.
Nu? zapytav Brand.
Biis za. Kristov kyvnuv holovoju. Dejakych e j doteper bere sumniv, ale
biis pohodujesia.
A vy? Vy sami vpevneni?
A nijak, ale pomirkujmo: lehe poviryty, o Radiankyj Sojuz praciuje nad hammaprominnym ekranom, ni u te, o u vsij zibranij namy informaciji vidsutnij vnutrinij
zvjazok.
y pryjniato uchvalu tako rozpoaty doslidennia po ekranu?
Tak! Kristov pryhladyv rukoju svojeju korotke, jiakuvate volossia, vidtvoryvy suchyj, schoyj na epit zvuk. My vkladajemo v ciu spravu vse, o u nas je. Znajuy praci
znyklych specilistiv, my zmoemo vydko nastupyty jim na pjaty. My zmoemo navi obihnaty jich Zvyajno, vony dovidajusia, o my zajnialysia cijeju problemoju.
Nechaj dovidujusia, skazav Brand. Nechaj dovidujusia. Ce strymaje jich vid
napadu. Ja ne vbaaju zysku v prostomu obmini desiaty naych mist na desia jichnich, jako
i my, i vony zachyeni, a vony zanadto nedoluhi, ob pro ce diznatysia.
Ale ne zanadto vydko. My proty toho, ob vony diznalysia zanadto vydko. A jak z
amerykankym Zebatynkym-Sebatynkym?
Brand spochmurniv i pochytav holovoju.
e j dosi ne vyjavyly nioho, o pojednuvalo b joho z usijeju spravoju. Chaj jomu
bis, my taky ukaly! Ja, zvyajno, pohodujusia z vamy. Tam, de vin praciuje teper, nadto
krytyne misce, i my ne moemo sobi dozvolyty trymaty joho tam dali, navi jako vin ystyj.
Ale i vypuryty joho tak prosto my ne moemo, bo rosijany ponu dyvuvatysia.
U vas je jaki propozyciji?
U tyi j bezliuddi etvertoji hodyny ranku doktor Kristov i Brand prostuvaly do lifta v
samomu kinci dovhoho korydora.
Ja cikavyvsia nym jak pracivnykom, skazav doktor Kristov. Dobryj fachive,
krayj, ni biis inych, ne zadovolenyj svojim stanovyem. Kolektyvna pracia ne dlia joto
charakteru.
A tak?
Ale vin pidchody do akademinoji roboty. Jakby nam poastylo vlatuvaty tak, ob
jakyj velykyj universytet zaproponuvav jomu katedru zyky, to, hadaju, vin pohodyvsia b iz
zadovolenniam. Tam znajdesia dovoli nekrytynych sfer dijanosti, a my zmoemo trymaty
joho pid postijnym kontrolem. Do toho ce vyhliadatyme pryrodnym prosuvanniam po
slubi. Rosijany ne maly b oho uchaty potylyci. Jak vy na ce?
Nepohana ideja! Brand kyvnuv na znak zhody. Navi zvuy dobre. Ja dopovim
efovi.
Vony zajly v lift, i tut Brand dozvolyv sobi z usioho podyvuvatysia. Takyj kine spravy,
rozpoatoji z zaminy odnijeji litery u prizvyi!
Marallovi Sebatynkomu le ne vidibralo movu vid chvyliuvannia.
Prysiahaju, perekonuvav vin druynu, o j sam ne vtoropaju, jak ce stalosia.
Meni b i v holovu ne pryjlo, o vony mou vidriznyty mene vid mezonnoho detektora. Boe
mylyj, So, adjunkt-profesor katedry zyky u Prinstonkomu universyteti! Podumaty tiky!
Jak ty hadaje, zapytala So, y ne vplynuv tut tvij referat na sesiji Tovarystva

Amerykankych Fizykiv.
Ne dumaju. To bula sireka dopovi, jaki navjazuju po erzi konomu pracivnykovi
laboratoriji. Vin liasnuv paciamy. To, mabu, Prinston zbyrav pro mene dani. O vono
o! Znaje, vsi ti ankety, o ja zapovniuvav za ostannich pivroku, vsi ti rozpyty bez pojasne
pryyn! esno kauy, ja ve dumav, o mene pidozriuju u pidryvnij dijanosti. A ce Prinston
mene vyvav. Gruntovnyj u nych pidchid!
A moe, ce tvoje prizvye? zakynula So. Ja maju na uvazi zminu.
Sluchaj uvano. Nareti moja profesijna dijanis naleatyme meni osobysto. Ja e
sebe pokau! Oskiky u mene zjavysia ans praciuvaty bez vin urvav sebe na pivslovi i
povernuvsia, ob hlianuty na druynu. Moje prizvye? Ty maje na uvazi S?
Do toho jak ty zminyv prizvye, tobi ne davaly propozycij. Chiba ne tak?
I e dovho pislia toho. Ni, z prizvyem prosto zbih. Ja ve kazav tobi, So, to prosto
pjatdesiat vykynutych dolariv, ob ty zatychla. Hospody, jakym jolopom pouvav ja sebe vsi
ci misiaci, napoliahajuy na tomu durnomu S!
Ja tebe, Maralle, ne prymuuvala miniaty, nehajno perejla do oborony So. Ja
zaproponuvala, ale ne hryzla tebe. Tak o ne dorikaj. A krim toho, vse sklalosia dobre. Ja
vpevnena, o bez prizvya tut ne obijlosia.
Zabobony! Sebatynkyj poblalyvo posmichnuvsia.
Nazyvaj sobi jak choe, ale ne smij znovu miniaty prizvya!
Harazd, ne budu. Hadaju, o ne budu. Ja stiky namoroyvsia, poky pryvyv usich
pysaty moje prizvye erez S, o mene a nudy vid samoji dumky povertaty na stare. A
moe, pominiaty prizvye na Dons, ha? vin rozsmijavsia maje do isteryky.
Ne smij navi dumaty! So ne smijalasia.
Och, daruj. Ja poartuvav. Znaje o? Zahlianu ja cymy dniamy do toho staroho,
skau, o vse vyjlo, i dam jomu e desiatku. Ce tebe vlatovuje?
Joho radosti jakraz vystaalo, ob nastupnoho tynia tak i zrobyty. Teper vin ne maskuvavsia. Na nosi sydily okuliary, na pleach budennyj kostium, a na holovi ne bulo kapeliucha.
Nablyajuy do vitryny, Sebatynkyj navi muhykav pid nis; vin stupyv ubik, ob daty
dorohu vtomlenij, rozdratovanij inci, jaka tovchala pered soboju koliasku z blyzniatamy.
Vziavsia za dvernu ruku, velykyj pale poklav na zaliznu kliamku. Pid natyskom pacia
kliamka ne povoruchnulasia. Dveri buly zayneni na zamok.
Poukav oyma zapylenu i nevyraznu kartoku z napysom Numerolog. Kartoka
znykla. Inyj napys, drukovanyj, poovklyj i pokruenyj vid soncia, povidomliav: Vynajmajesia.
Sebatynkyj znyzav pleyma. Ot i maje! Vin chotiv zrobyty dobre.
Heround, aslyvo pozbavlenyj materinoho prydatku, krutonuvsia vid radosti, i joho
energetyni vychory zasiajaly mianym bahriancem na kika kubinych hipermy.
Ja vyhrav? Ja vyhrav? dopytuvavsia vin.
Mestak ziulyvsia, joho vychory nabuly formy maje sferynoho siajva u hiperprostori.
Ja e ne pidrachuvav.
Harazd, rachuj sobi. Zvolikanniam rezutativ a nijak ne zminy. Uf-f-f! Jake polehennia povernutysia nazad u ystu energiju! Cilyj mikrocykl ja buv materinym tilom, do
toho maje znoenym. Ale vart bulo pomuytysia, ob uterty tobi nosa.
Nu dobre, ozvavsia Mestak, ja vyznaju, o ty vidvernuv na planeti jadernu vijnu.
Efekt klasu A, y ni?
Efekt klasu A. Ne zapereuju.
Dobre! Teper perevir i perekonajsia, y ne dosiah ja efektu klasu A za dopomohoju
stymulu klasu E. Ja zminyv odnu literu v odnomu prizvyi.
o?
O, ne turbujsia. Ja vse pryhotuvav. Postaravsia specino dlia tebe.

 Zdajusia. Stymul klasu E, z neochotoju pohodyvsia Mestak.

V takomu razi ja vyhrav! Vyznaj!
Ni ja, ni ty ne vyhrajemo, koly diznajesia Stra.
Heround, jakyj pobuvav na Zemli litnim numerologom i e ne pryjov do tiamy vid
polehennia, o bie ne treba nym buty, zauvayv:
o ty cym ne perejmavsia, koly byvsia ob zaklad!
Bo ne spodivavsia, o v tebe vystay durosti hraty.
Balaky! Do toho , navio perejmatysia? Stymulu klasu E Stra nikoly ne pomity.
Moe, j ni, ale vin pomity efekt klasu A. Ti materini vse e isnuvatymu erez
desiatok cykliv. Take Stra ne propusty.
Mestaku, vsia prykliuka v tomu, o ty ne baaje platyty. Kruty.
Ja zaplau. Ale poekaj, poky Stra ne vyjavy, o my vzialysia za nezatverdenu problemu i provely nesankcinovani zminy. Zvyajno, jako lye vin zamovk.
Harazd, zaproponuvav Heround, pominiajemo vse nazad. Vin ne diznajesia.
U svitlomu energetynomu spektri Mestaka zjavylosia potune siajvo.
Jako ty choe, ob vin ne pomityv, to dovedesia znovu zastosuvaty stymul klasu
E.
Ja zmou! Prote v holosi Herounda vuvalysia notky vahannia.
Sumnivajusia!
Odyn raz ja ve zmih!
Zakladajemosia e raz? po emisiji Mestaka probihly prominyky prychovanoho
trimfu.
Zvisno, ne zabaryvsia z vidpoviddiu zaeplenyj za yve Heround, ja povernu tych
materinych do pervisnoho stanu. Stra navi ne zauvay riznyci.
Mestak viduv svoju perevahu i zachotiv skorystatysia sytuacijeju jaknajpovnie.
Todi poekajemo z perym zakladom. U druhomu stavku potrojimo.
Heround tako zapalyvsia azartom.
Zhoda! Hraju! Potrijna stavka!
Po rukach!
Po rukach!

17

Vpere ce zapytannia postavleno napivartoma za skliankoju viski pid as pjatydolarovoho pari 21 travnia 2061 roku v epochu, koly liudstvo stupylo peryj krok do svitla. A stalosia
vono tak.
Aleksandr Adell i Bertram Liupov buly z postijnoji obsluhy Mutyvaka. Pro te, o chovalosia za cholodnoju pryladnoju dokoju, de raz po raz klacalo i spalachuvalo, za myliamy i
myliamy fasadu cioho veletenkoho kompjutera, vony znaly stiky , jak bu-jaka ina liudka
istota. Prynajmni maly pryblyzne ujavlennia pro zahanu schemu rele-blokiv ta cykliv, o za
svojeju skladnistiu ve davno pereveryly toj rive, koly liudyna mohla vse osiahnuty.
Mutyvak sam sebe kontroliuvav i samovdoskonaliuvav. Ce bulo dokonenoju potreboju, bo nichto z liudej ne mih vykonuvaty reguliuvannia ta korekciju tak vydko i jakisno.
To obsluhovuvannia monstropodibnoho veletnia bulo zaniattia neobtialyve i poverchove, z cym uporavsia b abychto. Aleksandr i Bertram yvyly kompjuter informacijeju, zakodovuvaly zadai j rozyfrovuvaly neobchidni dani. Prote vony, jak i vsi jichni kolegy, nadzvyajno pyalysia pryetnistiu do slavy Mutyvaka.
Desiatyriiamy Mutyvak dopomahav konstrujuvaty korabli j rozrachovuvaty trajektoriji, zavdiaky omu liudyna litala na Misia, Mars i Veneru. Odnak teper zemni resursy nastiky zbidnily, o niym stalo yvyty korabli. Tryvali polioty vymahaly sylu-sylennu energiji.
Tiky vuhillia ta uranu e vystaalo na Zemli, jich dobuvaly vse bie j bie.
Ta povoli Mutyvak nakopyyv dosy informaciji, ob rozvjazaty najskladniu problemu, i 14 travnia 2061 roku te, o bulo teorijeju, stalo reanistiu. Vsiu energiju Zemli, vyvinenu vid vuhillia ta rozeplenoho uranu, bulo perekynuto na maleku stanciju, o mala
myliu v dimetri i kruliala navkolo Zemli na polovyni vidstani vid Misiacia. Planetu zallialo
nevydyme prominnia sonianoji energiji.
Zvyajno, i erez tyde vraennia pro ciu znamenytu podiju ne rozvijalosia, to Adell i
Liupov vyriyly pohomonity v tychomu pokynutomu pidzemnomu prymienni, de bovvanilo
mohutnie tilo Mutyvaka j de nikomu ne spalo b na dumku jich rozukuvaty. Zalyyvy bez
dohliadu, kompjuter bajdykuvav, linyvo j samovdovoleno klacajuy, nepospichom sortuvav
dani. Chlopci vvaaly, o j Mutyvak zasluhovuje na vidpoynok. opravda, nichto j ne zbyravsia joho turbuvaty. Zachopyvy z soboju pliaku, vony namirialysia trochy rozslabyty.
Prosto nejmovirno, skazav Adell. Na joho yrokomu oblyi prohliadala vtoma, vin
pomiuvav sklianoju palykoju svoje pytvo, sposterihajuy, jak kubyky liodu peretvoriuvalysia
na bezformni pliamy. My roztrykuvaly energiju. A sonianoji energiji, vyjavliajesia, dosy, ob rozaryty Zemliu, peretvoryty jiji na veletenku kraplynu rozplavlenoho metalu. Ta
j my b nikoly ne znaly nestai energiji. Neju mona korystuvatysia vino.
Liupov motav holovoju, zbyrajuy zapereuvaty, baannia tym palkie, o jomu dovelosia tiahty siudy lid i sklianky.
Ne vino, movyv vin.
Ot bisova tvoja dua, todi maje vino. Poky svitytyme Sonce, Berte.
I ce ne vino.
Harazd. Mijardy j mijardy rokiv. Nechaj dvadcia mijardiv. Tobi vystay?
Liupov pryhladyv svoje poridile volossia, niby chotiv perekonatysia, o vono e je, i
vidsiorbnuv zi sklianky.
Dvadcia mijardiv rokiv ce ne vino.
udovo, ale vystay na nae yttia?
Vuhillia ta uranu vystaylo b te.
17 Ukrajinkyj pereklad. A.Ja.Mynko, 1990.

 Nu harazd, odnak zaraz my majemo zmohu pidkliuaty bu-jakyj kosminyj korabe

do Sonianoji stanciji i vin litatyme mijony raziv na Pluton i nazad, ne turbujuy pro pane.
Takoho ne dosiahne, vykorystovujuy tiky vuhillia ta uran. Ne viry, zapytaj u Mutyvaka.
Nao zapytuvaty, ja j sam znaju.
To ne prynyuj toho, o zrobyv dlia nas Mutyvak, spalachnuv Adell. Vin
zrobyv ce udovo.
A chto hovoryv, o ni? Ja tiky skazav, o sonce ne isnuvatyme vino. Ja skazav te,
o skazav. My garantovani na dvadcia mijardiv rokiv, a o dali? Liupov zviv dokupy
kinyky paciv. Tiky ne kay, o my pidkliuymo do inoho soncia.
Zapala tya. Oi Liupova povino zapliuylysia. Vony vidpoyvaly. Adell popyvav zi sklianky.
Ty vse-taky spodivajesia, o koly nae sonce zhasne, my pidkliuymosia do inoho?
raptom rozpliuyv oi Liupov.
Ja tak ne dumaju.
Ni, dumaje. U tebe klopoty z logikoju, ce tvoje lycho. Ty nae toj chlope z anekdotu,
jakyj potrapyv u lisi pid zlyvu j schovavsia pid derevom, dumajuy, o koly vono vymokne, to
vin perejde pid ine. Rozumije?
Rozumiju, skazav Adell. Ne kryy. Sonce zhasne razom zi vsima zirkamy.
achlyvo, ale ce pravda, tycho promovyv Liupov. Vsi vony dity pervisnoho kosminoho vybuchu cho by jakyj vin tam buv, i vsi vony zhasnu. Dejaki vyde za inych.
Chaj joho mami, veletni ne proyvu i sta mijardiv rokiv. Sonce, na nae astia, isnuvatyme
dvadcia mijardiv, a karlyky, molyvo, sto mijardiv rokiv. Jako u nas je tryjon rokiv, to
potim odnakovo nastane temriava. Entropija rozvyvatymesia do maksymumu. Otak-to.
Pro entropiju ja znaju vse, pohordlyvo skazav Adell.
Do bisa ty znaje.
Ne men za tebe.
Todi, ty, pevno, znaje i te, o koly use skinysia.
Zvyajno. A chto kae, ni?
Jolope neasnyj, ty skazav, o my matymemo stiky energiji, skiky nam potribno, i
vino. Ty skazav vino.
Teper zbuntuvavsia Adell:
Anu poasty nam koly vidnovyty.
Nikoly.
omu? Koly v majbutniomu
Nikoly.
Zapytaj u Mutyvaka.
Sam zapytuj. Nu, davaj! Stavliu pja dolariv za te, o vidnovlennia nikoly ne bude.
Adell buv pjanyj jakraz nastiky, ob ryzyknuty, i tverezyj jakraz nastiky, ob zakoduvaty zapytannia dlia kompjutera. Molyvo, vono malo takyj vyhliad: y zmoe liudstvo
koly bez pryrodnoji energiji vidrodyty sonce, navi todi, koly vono zhasne vid starosti?
A moe, vono bulo sformuliovano j prostie: Jak mona kardynano zapobihty neuchynomu zrostanniu entropiji Vsesvitu?
Mutyvak zavmer. Rozmirene myhotinnia prypynylosia, ne uty bulo dalekoho klacannia rele.
I same todi, koly pereliakani techniky viduly, o bie ne hodni tamuvaty podych, teletajp, rozmienyj u cij astyni Mutyvaka, raptom oyv. Zjavylosia pja sliv: Brak informaciji dlia itkoji vidpovidi.
O i kraj supereci, proepotiv Liupov.
Vony zakvapylysia he.
Nastupnoho ranku obydva, zmueni vid holovnoho boliu ta sprahy, ve zabuly pro toj
vypadok.

Derrodd, Derrodajn, Derroditty I i II v ohliadovyj ekran spohliadaly zorianu panoramu, perelitajuy nadprostorom. Taki perelioty vdoskonaliuvalysia protiahom tryvaloho
asu. Raptom posered molonoji tumannosti zirok spalachnulo jaskrave svitlo marmurovoho
dysku.
Ce Ch-23, vpevneno skazav Derrodd, tak micno zcipyvy ruky za spynoju, o a
paci pobilily.
Maleki Derroditty, dvijko divat, upere podorouvaly nadprostorom i buly pryholomeni dyvovynoju kartynoju antysvitu. Vony zavmerly, potim kynulysia do mamy, hukajuy:
My distalysia do Ch-23!.. My distalysia do Ch-23!.. My distalysia!..
Zamovkni, dity! nahrymala Derrodajn. Ty pevnyj, Derrodde?
A o ce ine moe buty? zapytav Derrodd, hlianuvy na metalevyj vystup pid
steleju. Vin tiahsia erez use prymiennia, znykav za stinoju, pronyzujuy kosminyj korabe.
Navriad y Derrodd znav o pro nioho bie, ni te, o vin zvavsia Mikrovakom i o
v razi potreby vin das vidpovi na bu-jake zapytannia. Kompjuter viv korabli do vyznaenoho miscia, zabezpeuvav yvlennia energijeju z tijeji y inoji Subgalaktynoji Sylovoji
Stanciji, obysliuvav trajektoriji dlia naddalekych strybkiv. Rodyni Derrodda zalyalosia
tiky ekaty v komfortabenomu ytlovomu prymienni korablia.
Chto rozpovidav Derroddovi, o ak v kinci slova Mikrovak pochody vid nazvy
analoginoho kompjutera u starodavnij anglijkij movi, ta j ce ve maje zabulosia.
Derrodajn dyvylasia v ohliadovyj ekran, oi jiji zvolonily:
Ja ne mou strymatysia. Ne virysia, o my zalyajemo Zemliu.
omu? erez Pita? naposidav Derrodd. Na Zemli my nioho ne maly, a na Ch23 matymemo vse. Ty ne bude samotnioju, bo my ne peri. Na planeti ve ponad mijon
yteliv. Boe! A naym prapravnukam dovedesia ukaty novych svitiv, bo Ch-23 ve bude
perenaselena. Vin na chvylynu zamovk i provadyv dali: Jake astia, o kompjuter znachody novi trajektoriji mizorianych liachiv u cych perenaselenych svitach.
Ja znaju, znaju, zitchnula Derrodajn.
Derroditt I vyhuknula:
Na Mikrovak najkrayj Mikrovak u sviti!
Ja te tak dumaju. Derrodd rozkujovdyv doyne volossia.
Prekrasne ce pouttia volodity Mikrovakom; Derrodd buv aslyvyj, o naleav do
svoho pokolinnia, a ne do jakoho inoho. Za bakovoji molodosti te buly kompjutery veletenki mayny, o zajmaly sotni kvadratnych my. Po odnomu na konu planetu. Nazyvalysia vony planetnymy AKamy. Protiahom tysiai rokiv jichni rozmiry postijno zrostaly, a potim vony vsi vidrazu samovdoskonalylysia. Zamis zvyajnych tranzystoriv zjavylysia molekuliarni lampy, ce dalo zmohu navi najbiyj Planetnyj AK pidnimaty v kosmos i vin zajmav
tiky polovynu korablia.
Derrodda tiyla dumka, o joho vlasnyj Mikrovak bahato doskonaliyj, ni starodavnij
Mutyvak, jakyj upere pryborkav Sonce. I ne men potunyj, ni Zemnyj planetnyj AK (najbiyj), jakyj peryj vyriyv problemu naddalekych podoroej, zrobyvy molyvym perelioty do
zirok.
Tak bahato zirok, tak bahato planet, zadumlyvo zitchnula Derrodajn. Meni
zdajesia, o liudy zavdy budu pereseliatysia na novi planety, tak samo jak i my.
Ne zavdy, sumno posmichnuvsia Derrodd. Nastane de, i vse ce skinysia.
erez mijardy rokiv. Bahato mijardiv. Ty bo znaje navi zirky vmyraju. Entropija nemynua.
o take entropija, tatu? pysknula Derroditt II.
Entropija, choroa moja, slovo, o oznaaje postupove zhasannia Vsesvitu. Vse
koly umyraje, nu jak tvij malekyj robot chodun-balakun, pryhaduje?

 A chiba ne mona pidkliuytysia do inoho derela energiji, jak my zrobyly z robotom?

Vlasne, derelom energiji je zirky, moja dytynko. Koly vony znyknu, i energiji ne
stane.
Derroditt I odrazu poala riumsaty.
Ne dozvoliaj jij, tatusiu, zahynuty. Ne dozvoliaj.
Tiky pohlia, o ty narobyv, iz sercem proepotila Derrodajn.
Ja ne dumav, o ce jich naliakaje, tycho vidpoviv Derrodd.
Zapytaj u Mikrovaka, zachodylasia Derroditt I, zapytaj u nioho, jak uvimknuty
zirky znovu.
Nu bo, zapytuj, skazala Derrodajn, ce zaspokoji jich. (Derroditt II te poala
plakaty).
Derrodd znyzav pleyma.
Zaraz, zaraz, liubi moji, zapytaju. Ne chvyliujte, Mikrovak use nam rozkae. I,
zrobyvy zapyt, dodav: Nadrukuj vidpovi.
Derrodd zibhav striku j veselo skazav:
Nu ot, Mikrovak nam hovory, o u svij as pro vse poturbujesia, tak o ne bijtesia.
A teper, dity, vydeko spaty. Nezabarom my budemo v naomu novomu domi,
skazala Derrodajn.
Pered tym jak kynuty striku, Derrodd e raz pereytav napysane: Brak danych dlia
itkoji vidpovidi. Vin znovu stenuv pleyma i hlianuv na ekran. Ch-23 bula priamo po kursu.
VJ-23X z Lemeta, uvano rozhliadajuy orni zahlyblennia na trymirnij karti Galaktyky, hovoryv:
A ot cikavo, y ne zdajemosia my sminymy, o tak serjozno zajmajemosia cijeju
spravoju?
MQ-17J z Nikrona pochytav holovoju:
Hadaju, ni. Ty znaje, o za takoho nestrymnoho zaselennia Galaktyka bude zapovnena ve erez pja rokiv.
Jim na vyhliad bulo trochy bie za dvadcia, obydva strunki j vysoki.
Vse-taky ja maju sumniv, skazav VJ-23X, y varto nam podavaty Radi Galaktyky
takyj pesymistynyj zvit.
A ja b ne poviryv inomu zvitovi. Vin jich trochy rozvoruy. My prymusymo jich voruytysia.
VJ-23X zitchnuv:
Kosminyj prostir neskinennyj. Sto mijardiv galaktyk dlia osvojennia. Navi bie.
Sto mijardiv ne je neskinennis, do toho vony ve as zmenujusia. Podumaj!
Dvadcia tysia rokiv tomu liudstvo vpere rozvjazalo problemu vykorystannia zorianoji energiji, a kikoma stolittiamy piznie staly molyvi mizoriani polioty. Liudstvu potribno bulo
mijon rokiv, ob zaselyty nevelykyj svit i vsioho pjatnadcia tysia rokiv, ob zapovnyty vsiu
Galaktyku. Teper naselennia podvojujesia koni desia rokiv
VJ-23X dokynuv:
Zavdiaky bezsmertiu.
Pravyno. Bezsmertia je, i my povynni z cym rachuvatysia. Ja prypuskaju, o bezsmertia maje i zvorotnyj bik. Galaktynyj AK rozvjazav bahato naych problem, ale, navyvy
zapobihaty starosti, vin pereveryv sebe.
Hadaju, ty e ne zbyrajesia zalyaty yttia.
I dumky ne maju, ohryznuvsia MQ-17J i dodav ue lahidnie: e ni. Ja dosy
molodyj. Skiky tobi?
Dvisti dvadcia try. A tobi?
Meni e nema dvochsot Ta povernimosia do naoji rozmovy. Naselennia podvo-

jujesia koni desia rokiv. Nastane as, i naa Galaktyka zaselysia, za desia rokiv my zaselymo inu. e desia rokiv i e na dvi bie. Nastupne desiatylittia i na otyry bie. Za
sto rokiv my zajmemo tysiau galaktyk. Za tysiau rokiv mijon. Za desia tysia uve znanyj
Vsesvit.
VJ-23X skazav:
Tut ne obijtysia bez rozvjazannia transportnoji problemy. Cikavo, skiky treba soniano-energetynych stancij, ob perepravliaty galaktyky indyviduumiv u novi svity?
Sluno. Ve teper za rik liudstvo vykorystovuje dvi soniano-energetyni stanciji.
Energiju maje vyerpano. Naa Galaktyka za rik vysmoktuje tysiau soniano-energetynych stancij, a my tiky dvi.
Zhoden, ale jakby my navi vykorystovuvaly vsi stanciji, to tiky vidtiahnuly b kine.
Energetyni potreby zrostaju u geometrynij progresiji, vyde za naselennia. My zalyymosia bez energiji ranie, ni ustyhnemo perebratysia na novi galaktyky. Cikava problema.
Due cikava.
Liudstvo stvory novi zirky z mizorianoho gazu.
A moe, z rozsijanoho tepla? sarkastyno zapytav MQ-17J.
Molyvo, je jakyj-nebu sposib spriamuvaty energiju u zvorotnomu napriamku.
Treba zapytaty Galaktynyj AK.
Naspravdi VJ-23X j ne zbyravsia zapytuvaty, ta MQ-17J vychopyv z kyeni osobystyj
kontakt-AK i poklav joho na stil.
Ja j sam pro ce dumav. Odnoho dnia pered liudstvom postane taka problema.
MQ-17J zadumlyvo podyvyvsia na malekyj prystrij. Kontakt-AK mav vyhliad kubyka
rozmirom u dva diujmy i bi nioho. erez nadprostir vin zjednuvavsia z velykym Galaktynym AKom, o obsluhovuvav liudstvo. Pryim nadprostir buv ukliuenyj u schemu kompjutera jak joho integrana astyna.
MQ-17J podumav, y vdassia jomu pobayty za svoje bezsmertne yttia Galaktynyj
AK. Toj mistyvsia u malekomu svojemu sviti, u pavutynni sylovoho prominnia, iskrijuy
skupenniam submezoniv, jaki teper zastupyly stari nezhrabni molekuliarni lampy. I bulo vidomo, o, nezvaajuy na nemolyvis viduty joho, tak by movyty, na dotyk, Galaktynyj AK
siahav tysiai futiv.
Znenaka MQ-17J skazav u kontakt-AK:
y mona v majbutniomu spriamuvaty entropiju u zvorotnomu napriamku?
VJ-23X vraeno hlianuv na nioho.
Posluchaj, ja ne mav namiru zapytuvaty vserjoz.
omu?
My znajemo, o ce nemolyvo. Ne mona z dymu ta popelu vidrodyty spalene derevo.
U vaomu sviti je dereva? zapytav MQ-17J.
Vony zdryhnulysia vid zvuku Galaktynoho AKa i zamovkly.
Z malekoho kubyka na stoli pryjemnyj holos skazav:
Brak danych dlia itkoji vidpovidi.
VJ-23X vyhuknuv:
Bay!
I vony znovu zachodylysia kolo zvitu, jakyj povynni buly podaty Radi Galaktyky.
Rozum Zi Prajma perenissia v novu Galaktyku, de mijardy zirok ta jich neskinenni
zavychrennia vyklykaly chvyliovu cikavis. Takoho vin e zrodu ne bayv. Chiba molyvo vse
ce osiahnuty? Bezli zirok, i kona zi svojim liudkym naselenniam Spravnie yttia liudej
toylosia perevano ne na planetach, a v kosmosi. yttia rozumiv, a ne til! Bezsmertni tila
liudej, zalyajuy na planetach, perebuvaly v stani suspenziji. Inkoly vony prokydalysia dlia
dijanosti, ale take traplialosia dedali ride. U Vsesviti bulo malo prostoru, i ridko naroduvalysia novi osoby, ob pryjednatysia do veletenkoji liudkoji masy.

Z hlybokoji zadumy Zi Prajma vyviv dotyk tonekych vusykiv inoho rozumu.

Ja Zi Prajm. A ty chto?
Ja Di Sab Uan. Jak poznaena tvoja galaktyka?
My prosto zvemo jiji Galaktyka. A vy?
My svoju nazyvajemo tak samo. Vsi liudy nazyvaju svoji galaktyky tiky Galaktykamy. A om by j ni?
Pravda. Tym bie, o vsi vony odnakovi.
Ne vsi. Odna z nych kolyska liudstva. Ce roby jiji vyniatkovoju.
Zi Prajm zapytav:
Jaka same?
Ja ne mou skazaty. Pevno, AK Vsesvitu znaje.
Davaj zapytajemo. Straenno cikavo.
Ujava Zi Prajma yrylasia j yrylasia, i vin pobayv zbihannia galaktyk, jichnie peretvorennia u novi j novi, o rozporouvalysia na molodi zoriani tumannosti. Jich tak bahato, sotni
mijardiv, i vsi vony naseleni bezsmertnymy mysliaymy istotamy, yji rozumy vino yriaju
u kosminomu prostori. Prote sered galaktyk bula odna perorodna. U syvu davnynu tiky
tam yly liudy.
Nestrymne baannia pobayty ciu galaktyku opanuvalo Zi Prajmom, i vin huknuv:
AK Vsesvitu! Na jakij galaktyci zarodylosia liudstvo?
AK Vsesvitu zaksuvav zapytannia. U konomu sviti j u vsiomu kosmosi Zi Prajm mav
svoji sensorni datyky, jaki zjednuvaly joho z tijeju nikomu nevidomoju substancijeju
AKom Vsesvitu, o pryrik sebe na samotnis.
Zi Prajm znav tiky odnu liudynu, yji dumky siahnuly tak blyko do AKa, o viduly
joho materino. Vin bayv lye slipuu kuliu dimetrom u dva futy, na jaku nesterpno bulo
dyvytysia.
Ale jak vono moe buty AKom Vsesvitu? sumnivavsia Zi Prajm.
Bia joho astyna hubysia u nadprostori. Jakyj vin maje vyhliad, navi ujavyty ne
mou, skazav toj.
Zi Prajm znav, o vid toho dalekoho asu, koly liudy poaly praciuvaty nad AKom Vsesvitu, nichto joho nikoly ne bayv, bo koen AK rozrobliav i buduvav svoho nastupnyka. Za
mijony rokiv nakopyuvalasia potribna informacija dlia konstrujuvannia doskonalioho i rozumnioho kompjutera, o vbyrav uve bank danych i osobystis poperednyka.
Zi Prajm viduv, jak joho dumky urvalysia i jak AK Vsesvitu skeruvav jich do mianoho
moria galaktyk, osoblyvo na odnu z nych.
Cia galaktyka kolyska liudstva, dolynulo z nejmovirnoji daleyny, ale due itko.
Zi Prajm le potamuvav rozaruvannia, bo ta galaktyka niym ne vidriznialasia vid inych.
Di Sab Uan, yj rozum buv ie poru, nespodivano zapytala:
I odna z cych zirok je kolyskoju liudstva?
AK Vsesvitu vidpoviv:
Zirka, de narodylosia liudstvo, peretvorylasia. Teper ce bilyj karlyk.
A liudy vymerly? vychopylo u Zi Prajma. Vidpovi bula taka:
Dlia jichnich zynych til, jak zavdy u takych vypadkach, skonstrujovano novyj svit.
Tak, zvyajno, promovyv Zi Prajm, odnak viduttia vtraty vse e perepovniuvalo
joho. Nareti rozum zvinyvsia vid spryjniattia galaktyky, de vpere zjavylosia liudstvo, i
dumky zahubylysia v zorianomu prostori. Boro boe pobayty take koly znovu!
Di Sab Uan zapytala:
o stalosia?
Zirky vmyraju. Zirka liudstva pomerla.
Vony vsi povynni pomerty.
Tak, koly skinysia vsia energija, pomru i nai tila, i ty, i ja.

 Ce stanesia erez mijardy rokiv.

Ja ne chou, ob ce stalosia navi erez mijardy rokiv. AK Vsesvitu! Jak zberehty
zirky vid smerti?
Di Sab Uan skazala z ironijeju:
Ty choe znaty, jak zminyty napriam entropiji?
AK Vsesvitu vidpoviv:
Brak danych dlia itkoji vidpovidi.
Rozum Zi Prajma povernuvsia do svojeji galaktyky, vin bie ne kontaktuvav z rozumom
Di Sab Uan, tilo jakoji mekalo, moe, za tryjon svitovych rokiv, a, moe, j zovsim poru
ce ve ne malo znaennia.
Zahlyblenyj u sumni dumky, Zi Prajm zbyrav mizorianyj vode, z jakoho chotiv zbuduvaty maleku vlasnu zirku. Jako zirky odnoho dnia povynni vmerty, to treba stvoryty
bodaj kika novych.
Liudyna radylasia sama z soboju, bo rozum teper buv odyn. Intelekty vsich liudej organino rozynyly odyn v odnomu j staly nepodinym cilym. Tryjony j tryjony jichnich bezsmertnych til spoyvaly na svojich misciach. Jich dobre obsluhovuvaly doskonali roboty.
Liudyna skazala:
Vsesvit vmyraje.
Liudyna dyvylasia na dedali mianii galaktyky. Veletenki zirky marnotratnyci
vmerly due davno, davnie za najdavnie mynule. Maje vsi vony, he zbliaknuvy, staly
bilymy karlykamy.
Novi zirky utvorylysia z mizorianoho pylu zavdiaky pryrodnym procesam, dejaki
stvoryla sama Liudyna, ale vsi vony ve zhasly. Inodi bili karlyky zitovchuvalysia, vyviniujuy
mohutniu energiju, narodujuy novu zirku, ta vona bula tiky odna z tysiai zahyblych bilych
karlykiv i na neji te koly ekav kine.
Liudyna skazala:
Jako oadyty za vkazivkamy Kosminoho AKa retky energiji u Vsesviti, to jiji vystay na mijardy rokiv.
Chaj tak, pohodylasia Liudyna, ta vreti j vona skinysia. Vykorystana energija
ne ponovliujesia. Entropija povynna dosiahty maksymumu.
Liudyna zapytala:
Chiba nemolyvo skeruvaty entropiju u zvorotnomu napriamku? Zvernimosia do
kosminoho AKa.
Kosminyj AK buv skri, ale ne poriad. Joho nichto ne bayv. Stvorenyj z oho, o ne
bulo ni materijeju, ni energijeju, vin perebuvav u nadprostori. Joho rozmiry i pryroda dlia
liudyny buly nezbahnenni.
Kosminyj AKu, zapytala Liudyna, jak zminyty napriam entropiji?
Kosminyj AK vidpoviv:
e obma danych dlia itkoji vidpovidi.
Liudyna skazala:
Zbery dodatkovi dani.
Kosminyj AK vidpoviv:
Ja tak robytymu. Ja robliu ce sto mijardiv rokiv. Mojim poperednykam i meni ce
zapytannia stavylosia bahato raziv. Vsich danych, o ja maju, ne dosy.
y nastane as, koly danych vystaatyme, y cia problema nerozvjazna za bu-jakych
obstavyn?
Kosminyj AK skazav:
Nemaje nerozvjaznych problem za bu-jakych obstavyn.
Liudyna zapytala:
Koly matyme dosy informaciji, ob vidpovisty?
Kosminyj AK vidpoviv:

 e obma danych dlia itkoji vidpovidi.

Ty praciuvatyme nad cym?
Tak, praciuvatymu.
Liudyna skazala:
My ekajemo.
Pislia desiaty tryjoniv rokiv zhasannia zirok i galaktyk u kosminomu prostori zapanuvav maje sucinyj morok.
Liudki tila viduuvalysia vid rozumu, i to tak, nae ce bula ne vtrata, a nabutok.
Postupovo Liudyna zlyvalasia z AKom.
Pered tym jak zlytysia ostatono, ostannij rozum Liudyny ohlianuv kosminyj prostir,
de ne bulo nioho krim retok zbliakloji zirky j nejmovirno tonkoji materiji, o bezladno
zmiuvalasia z retkamy tepla, nablyajuy do absoliutnoho nulia.
Liudyna spytala:
AKu, ce kine? Chiba nioho ne mona zrobyty, ob peretvoryty cej Chaos znov u
Vsesvit? Neve nioho ne mona zrobyty?
AK vidpoviv:
e obma danych dlia itkoji vidpovidi.
Rozum Liudyny pohlynuvsia, u nadprostori teper isnuvav tiky AK.
Materija i energija skinylysia, a z nymy prostir i as. AK funkcinuvav tiky zarady
ostannioho zapytannia, na jake ne davav vidpovidi vidtodi, jak desia tryjoniv rokiv tomu
pidpylyj operator postavyv joho kompjuterovi, takomu nedoskonalomu proty AKa, jak liudyna proty Liudyny.
AK ne zvinysia vid svidomosti, poky ne znajde vidpovi na ostannie zapytannia.
Vsiu informaciju zibrano. Bie jiji ne bulo.
Ta dani e treba gruntovno skorehuvaty i perebraty vsi molyvi kombinaciji.
Na ce pila vinis.
I nastala my, koly AK diznavsia, jak zminyty napriam entropiji. Ale teper ne bulo odnoji liudyny, jakij by vin mih vidpovisty na ostannie zapytannia. Darma. Z cijeju vidpoviddiu
zjasujesia vse.
e vinis AK dumav, jak krae ce zrobyty. Reteno skladav programu.
Svidomis AKa, ochopyvy vse, o koly bulo Vsesvitom, teper mirkuvala nad tym, o
je Chaos. Krok za krokom use maje buty zrobleno.
I nareti AK movyv:
Chaj bude svitlo!
I bulo svitlo

18

Edit Fellouz, jak zavdy, pryhladyla svij roboyj chalat, pere ni vidynyty dveri z nadijnoju systemoju zamkiv i perestupyty nevydymu rozmeuvanu liniju mi buttiam ta nebuttiam. Z soboju vona mala zapysnyka ta ruku, cho nioho bie ne zapysuvala, krim tych
vypadkiv, koly viduvala absoliutnu potrebu o zanotuvaty.
Cioho razu vona mala e valizu. (Ihry dlia chlopyka, vsmichajuy skazala vona
ochoronnykovi, jakyj i hadky ne mav pro o jiji pytaty j machnuv rukoju, dozvoliajuy projty).
Potvornyj chlopyk, jak zavdy, vidrazu piznav, o zajla vona, pobih do neji, zahukav,
trochy epeliavliay:
Mis Fellouz Mis Fellouz
Timmi, ozvalasia vona j provela doloneju po kudlatomu temnomu volossi na joho
holivci. o take?
A Derri pryjde hratysia znovu? zapytav vin. Vybate meni za te, o stalosia.
Ve vse dobre, Timmi. I tomu ty plakav?
Ne tomu, mis Fellouz. Meni znovu nasnylosia. Vin vidviv pohliad.
Toj samyj son? Huby mis Fellouz styslysia. Zvyajno, vypadok z Derri mih znovu
vyklykaty toj son.
Chlopyk kyvnuv. Pry sprobi vsmichnutysia pokazalysia joho zavelyki zuby, a huby vypnutoho vpered rota roztiahlysia.
Koly ja ve stanu takyj velykyj, o zmou zvidsy vyjty, mis Fellouz?
Skoro, lahidno skazala vona, viduvajuy, jak jiji serce rozryvajesia. Skoro.
Mis Fellouz dozvolyla chlopykovi vziaty sebe za ruku i z pryjemnistiu vidula teplyj dotyk suchoji kiry joho doloni. Vin poviv jiji erez usi try kimnaty, jaki j stanovyly Peru Sekciju
Stasisa dovoli zatynu, tak, ale vse dovinu vjaznyciu dlia semyrinoho (y semyrinoho?) chlopyka.
Vin pidviv jiji do jedynoho vikna, zvernenoho do porosloji aharnykom astyny svitu
buttia (teper prychovanoji niiu), de ohoroa ta zasterelyvi napysy zaboronialy bu-komu
prohuliuvatysia bez osoblyvoho dozvolu.
Vin prytysnuvsia nosom do ybky.
Tudy, mis Fellouz?
U krai miscia. Harnii miscia, skazala vona sumovyto, dyvliay na joho serdene,
maleke, uvjaznene lyko, itko okreslene v pro proty vikna.
Joho lob plasko zbihav nazad, i volossia lealo na niomu patlamy. Potylyna astyna
erepa vypynalasia i, zdavalosia, robyla holovu zavakoju, to vona niby prosidala j chylylasia
napered, horbliay vse tilo. Koavi nadbrivni duhy ve poynaly vyhorbliuvaty kiru nad
oyma. Joho yrokyj rot vystupav napered dali, ni yrokyj i plaskyj nis; u nioho zovsim ne
bulo pidboriddia, a tiky elepna kistka, hladeko zaokruhlena vnyz i nazad. Jak na svoji roky
vin buv malyj, a joho korotki nohy kryvi.
Vin buv strach potvorne chlopenia, i Edit Fellouz nino joho liubyla.
Teper vin ne mih bayty jiji oblyia, ote, vona dozvolyla svojim hubam rozki zatremtity.
Jim ne vdassia vbyty joho. Vona pide na bu-o, aby zapobihty ciomu. Na bu-o.
Vona rozibnula valizu i poala vyjmaty z neji odiah.
Edit Fellouz vpere perestupyla porih akcinernoji kompaniji Stasis Inkorporejtid jakych try roky tomu z hakom. Na toj as vona ne mala ani najmenoji ujavy pro te, o oznaaje
18 Ukrajinkyj pereklad. A.V.Onyko, 1990.

slovo Stasis i o tam dijesia. I lye nastupnoho pislia jiji prychodu dnia sensacija obletila
uve svit.
A na toj as prosto erez oholoennia zaproponuvaly robotu dlia inky, jaka bula b znajoma z zilogijeju, mala navyky v klininij farmakologiji i liubyla ditej. Edit Fellouz praciuvala nianeju v porodinij palati j vvaala, o vidpovidaje takym vymoham.
Derald Hoskinz, yja imenna tablyka na pymovomu stoli mala pislia prizvya abrevituru D-r l., pouchuvav velykym pacem oku j pyno vyvav prochaku.
Mis Fellouz mymovoli napruyla j vidula, jak jiji oblyia le nabokuvatyj nis i le
hustii, ni hodysia, brovy zasmykalosia.
Sam vin ne kazkovyj prync, podumala vona obraeno. Hladaje i lysije, e j huby v nioho
lychi. Prote nazvana platnia bula znano vya, ni vona spodivalasia, to vona ekala.
Ote, vy dijsno liubyte ditej? zapytav Hoskinz.
Jakby ne liubyla, to ne kazala b.
y vy prosto liubyte harnekych ditej? arivnych puchkekych ditook iz kyrpatymy
nosykamy j kumednymy vytivkamy?
Dity je dity, doktore Hoskinz, vidpovila mis Fellouz, i neharni, moe statysia,
jakraz najbie potrebuju dopomohy.
Prypustimo, o my vimemo vas
Tobto vy proponujete meni robotu?
Vin strymano vsmichnuvsia, i na my joho yroke oblyia osiajalosia jakoju rozhublenoju arivnistiu.
Ja vyriuju vydko, skazav vin. Proponuju poky o lye na sprobu. Ja mou tak
samo vydko perehraty hru j zvinyty vas. y hotovi vy ryzyknuty?
Mis Fellouz stysla svoju torbynku j zachodylasia hariakovo pidrachovuvaty, potim oblyyla pidrachunky j piddalasia mymovinomu poryvovi:
Ja zhodna.
udovo. Siohodni vnoi my zapuskajemo Stasis, i ja hadaju, vam krae bude odrazu vziatysia do dila. Ce stanesia o vomij ranku. Bulo b dobre, jakby vy mohly zjavytysia
siudy na siomu trydcia.
A jakymy
udovo, udovo. Poky o vse. Na sygnal zjavylasia vsmichnena sekretarka i zaprosyla jiji do vychodu.
Mis Fellouz na jaku my ozyrnulasia na zayneni dveri doktora Hoskinza. o take
Stasis? o moe maty spinoho z dimy cia velyezna, schoa na stajniu budivlia z jiji slubovciamy, o nosia etony, z jiji tymasovymy perechodamy, z jiji suto inenernoju atmosferoju?
Vona podumala, y ne varto siohodni vveeri povernutysia nazad abo poekaty j provyty cioho zarozumicia. Prote znala, o pryjla b siudy znovu bodaj dlia toho, ob rozvijaty
nevidomis. Vona kone mala diznatysia pro ditej.
Mis Fellouz povernulasia nazad o 7.30, i jij ne bulo potreby nazyvaty sebe. oloviky j
inky, vsi do odnoho, zdavalosia, znaly jiji i znaly jiji obovjazky. Koly vona zajla vseredynu,
to vidula sebe maje jak udoma.
Doktor Hoskinz buv tam, odnak vin lye strymano hlianuv na neji i burknuv:
Mis Fellouz!
Vin navi ne zaproponuvav jij sisty, ale vona sama spokijno pidsunula stile do poruia
i sila.
Vony sydily na balkoni, navyslomu nad velyeznym parterom iz syloju pryladiv, o nahaduvaly y to put upravlinnia kosminoho korablia, y to operatyvnu pane kompjutera.
Perehorodky, zrobleni po odyn bik, utvoriuvaly niby pomekannia bez steli veletenkyj
liakovyj budynok, kimnaty jakoho vona mohla rozdyvytysia zhory.
V odnij z kimnat vona pobayla elektronnu kuchniu i peresuvnyj morozynyk, v inij

tualetne sporiadennia. I, zvyajno , predmet, jakyj vona vyjavyla e v odnij kimnati, mih
buty tiky astynoju lika malekoho lieka.
Hoskinz rozmovliav z jakymo olovikom, i, rachujuy mis Fellouz, vony buly na balkoni
lye vtrioch. Hoskinz ne vykazuvav namiru vidrekomenduvaty svoho spivrozmovnyka, jakoho
mis Fellouz nykom ocinyla. Spivrobitnyk buv chudyj i, jak na olovika serednich lit, cilkom
prystojnyj na vyhliad. Mav maleki vusyky i pronyklyvi oi, zdavalosia, cikavi do vsioho na
sviti.
Ja ni na my ne chou vdavaty, doktore Hoskinz, movyv vin, niby meni vse zrozumilo. Ja ne fachive, i koly o i zrozumiv, to lye nastiky, naskiky cioho mona spodivatysia vid, skazaty b, inteligentnoho nevihlasa. A prote je odyn aspekt, zrozumilyj meni e
mene, ni reta. Jdesia pro su vybirkovosti. Vy moete siahaty due daleko, ce mona zbahnuty; o dali, to nevyrazniymy staju rei, bie vymahajesia energiji. Ale v takomu razi
vam varto siahaty tiky blyko. O o meni ne zrozumilo.
Mou trochy rozvijaty tuman, Deveni, jako vy dozvolyte meni vdatysia do analogiji.
(Pouvy imja, mis Fellouz tu my zbahnula, chto toj neznajome, i mymovoli bula
vraena. Ne inake, jak vona bay Kandida Deveni, naukovoho komentatora telenovyn, jakyj
zavdy zjavliavsia na sceni pid as znanych naukovych sensacij. Vona navi upiznala joho
oblyia, odne z-pomi tych, o vona bayla v peredai novyn, koly povidomlialy pro vysadku
na Mars. Ote, tut, u doktora Hoskinza, malo vidbutysia o valyve).
Rady vsioho sviatoho, navedi analogiju, zdavsia Deveni, jako vvaajete, o
ce dopomoe.
Harazd, knyku z literamy zvyajnoho rozmiru vy ne vytajete, trymajuy jiji na vidstani esty futiv vid oej, ale vy lehko ytajete jiji z vidstani odyn fut. Poky o ym blye, tym
krae. Ale koly vy nablyzyte knyku na diujm vid oej, to znovu nioho ne doberete. Tut ue
jdesia pro take poniattia, jak zablyko, rozumijete?
Hm-m-m, vymovyv Deveni.
Abo e odyn pryklad. Vae prave plee mistysia de tak za trydcia diujmiv od pravoho vkazivnoho pacia, i vy lehko dotorknete pravym vkazivnym pacem do pravoho plea.
Pravyj liko ley lye na polovyni vidstani vid kinyka pravoho vkazivnoho pacia za ordynarnoju logikoju joho mona b dosiahty lehe, a vse taky pravym pacem do pravoho liktia
dotiahtysia vy ne moete. Znovu zjavliajesia taka kategorija, jak zablyko.
Vy dozvolyte skorystatysia cymy analogijamy v mojij rozpovidi? poprosyv Deveni.
Bezpereno. Ja budu tiky radyj. Ja dosy dovho ekav na taku liudynu, jak vy, o
zmohla b rozpovisty. Do vaych posluh use, o vy lye zabaajete. Nastav nareti as, koly
nam potribno, ob svit zazyrnuv erez nae plee. Tam je o cikavoho pobayty.
(Mymovoli mis Fellouz vidula, o zachoplena joho spokijnoju pevnistiu. V nij viduvalasia syla).
Naskiky daleko majete vy namir siahnuty?
Na sorok tysia rokiv.
Mis Fellouz z nespodivanky perechopylo duch.
Rokiv?
U povitri zabrynilo napruenistiu. Liudy za putom upravlinnia maje ne ruchalysia.
olovik pered mikrofonom hovoryv u nioho tychym rozmirenym holosom, korotkymy reenniamy, jaki dlia mis Fellouz nioho ne oznaaly.
Deveni, perehnuvy erez balkonne poruia j pyno vdyvliajuy, zapytav:
My o pobaymo, doktore Hoskinz?
o? Ni. Nioho, a poky zakinysia operacija. My sposterihajemo nepriamo, o za
pryncypom radara, lye zamis emisiji mezony. Za pevnych umov mezony povertajusia
nazad. astyna vidbyvajesia, i vidbyte my povynni analizuvaty.
Ce vako spryjmajesia.
Hoskinz znovu, jak zavdy, strymano vsmichnuvsia.

 Rezutat pjatdesiaty rokiv doslidnykoji roboty, sorok rokiv pered mojim prychodom
u ciu halu. Tak, ce vako.
Liudyna pered mikrofonom pidvela ruku.
Ve kika tyniv, skazav Hoskinz, jak my ksujemo odyn objekt u dalekomu
mynulomu; my to zupyniajemo, to prodovujemo doslid z popravkamy na svoji vlasni peremiennia v asi, peresvidujemosia, y zmoemo operuvaty potokom asu z dostatnioju tonistiu. Teper maje vdatysia.
Ale olo u nioho blyalo.
Edit Fellouz mymochi vstala zi sticia j opynylasia bilia balkonnoho poruia, odnak
vnyzu nioho ne pobayla.
Liudyna pered mikrofonom spokijno movyla:
Uvaha!
Zapala pauza, dostatnia dlia odnoho podychu, a todi z kimnat liakovoho budynoka
sluch rizonuv zvuk pereliakanoho chlopjaoho veresku. ach! Motoronyj ach!
Holova mis Fellouz povernulasia tudy, zvidky dolynuv kryk. Jlosia pro dytynu! Vona
zabulasia!
Hoskinz udaryv kulakom po poruiu j napruenym holosom, tremtiaym vid trimfu,
skazav:
Vdalosia!
Hoskinz pidtovchnuv mis Fellouz u spynu, zaproujuy vnyz korotkymy spiranymy
schodamy. Vin ne ozvavsia odnym slovom.
Liudy, o ranie sydily za panelliu, teper stojaly kupkamy, vsmichalysia, palyly, dyvylysia na tych trioch, o zijly na osnovnyj poverch. Z boku liakovoho budynoka dolynalo
maje neutne hudinnia.
Uvijty v Stasis zovsim ne kidlyvo, zvernuvsia Hoskinz do Deveni. Ja robyv ce
tysiau raziv. jake nezvyne viduttia, ale vono myttieve j nioho ne oznaaje.
Demonstratyvno, bez zajvych sliv, vin projov kri vidyneni dveri. Deveni, syluvano
vsmichajuy i pomitno hlyboko vdychnuvy, podavsia slidom.
Mis Fellouz, prou! skazav Hoskinz. Vin neterpliae pomanyv jiji zihnutym
pacem.
Mis Fellouz kyvnula i, cipenijuy, projla kri dveri. Kri neji prokotylasia niby jaka
chvylia, chvylia vnutrinioho loskotu.
Vseredyni prymiennia vse vyhliadalo normano. Stojav zapach svioji derevyny liakovoho budynoka, i i jako pachlo zemleju.
Zapala nareti tya odnoho holosu, ale uvsia suchyj urchit nih j niby driapannia
rukoju po derevu, potim tychyj stohin.
Zvidky ce? zanepokojeno zapytala mis Fellouz. y cym durnym olovikam
bajdue?
Chlopyk buv u spani, prynajmni v kimnati, de stojalo liko. Vin stojav holyj, joho maleki, vymaeni hriaziukoju hrudy dychaly nadsadno. De iz bue bolota i hruba trava vkryvaly pidlohu bilia joho holych brunatnych nih. Vid nioho tchnulo tvanniu j vidhonylo ymo
smerdiuym.
Hoskinz prosteyv za jiji vraenym pohliadom i movyv iz sercem:
Ne vyrve e chlopcia z asu ystekym, mis Fellouz. Dovelosia zarady bezpeky razom
z nym uziaty trochy seredovya. y vy volily b, ob vin tut zjavyvsia bez nohy y lye z polovynoju holovy?
Prou vas! urvala mis Fellouz u napadi vidrazy. y my tut lye dlia toho, ob
stojaty? Bidolana dytyna naliakana. I brudniua, jak mara.
Vona mala raciju. Dytyna bula vsia v zasochlomu boloti ta v loji, na stehni ervonila
zapalena podriapyna.
Koly Hoskinz nablyzyvsia, to chlopyk na vyhliad jomu bulo le bie jak try roky

nyko pryhnuvsia j vydko pozadkuvav. Joho verchnia huba zaderlasia, i vin vyyryvsia z syanniam, nenae kit. Hoskinz blyskavyno schopyv obydvi ruky chlopyka j, nezvaajuy na
borsannia i veresk, vidirvav joho vid pidlohy.
Teper potrymajte joho, poprosyla mis Fellouz. Nasampered tepla vanna. Joho
slid vymyty. U vas je vanna? Jako je, to nechaj prynesu, a e na peryj raz meni bude potribna dopomoha, ob joho pomyty. Krim toho, rady boha, nechaj pryberu use ce boloto ta
smittia.
Teper vona viddavala rozporiadennia j ula sebe naproud dobre u svojij stychiji. A
o vona bula ne spantelyenyj hliada, a nianeka pry dili, to podyvylasia na dytynu znavekym okom i na jaku my rozhubylasia j zavahalasia. Vona pobayla, nezvaajuy na
brud i zojky, na dryhannia rukamy ta nohamy, na marne borsannia. Vona pobayla chlopyka,
jak vin je.
Zrodu vona ne bayla takoho potvornoho chlopyka. Vin buv achlyvo potvornyj, vid
deformovanoji holivky do vykryvlenych niok.
Nareti vona vymyla chlopyka z dopomohoju trioch olovikiv, poky ini tovklysia navkolo, namahajuy prybraty v kimnati. Vona praciuvala movky i z takym viduttiam, niby z
neji pohlumylysia, rozdratovana nevpynnym boriukanniam i zojkamy chlopyka, a tako tym,
o na neji letily bryzky mynoji vody, a vona musyla vse terpity, niby nioho tut ne bulo prynyzlyvoho.
Doktor Hoskinz natiaknuv, o dytyna moe vyjavyty ne due harnym, ale chto mih
spodivaty, o vono a take potvorne? A e cej smorid vid chlopcia, o joho nijak ne mohly
poboroty ni voda, ni mylo.
Jiji poryvalo tynuty namylenoho, otak jak je, chlopcia v ruky Hoskinzovi j pity he
strymuvala lye fachova hordis. Ta j, zretoju, vona dala zhodu praciuvaty. I vin e, oho
dobroho, podyvysia na neji otym svojim znevalyvym pohliadom, de ytatymesia: to jak,
tiky harnekych ditej, mis Fellouz?
Hoskinz stojav ostoro, nezvoruno sposterihajuy zviddalik. Koly perechopliuvav jiji
pohliad, to na joho oblyi zjavlialasia lehka usmika, vin niby tiyvsia jiji liutoamy.
Mis Fellouz poklala triky poekaty iz zvinenniam. Vynyty otak same teper lye prynyzyty sebe.
Zhodom, koly chlopyk buv ue dosy roevyj i napachenyj mylom, vona vidula sebe
prynajmni trochy krae. Joho zojky perejly u znemoene schlypuvannia, vin storoko ozyravsia, oi naliakano j pidozrilo nypaly po prysutnich. ysta kira lye pidkresliuvala joho chudeseku holyznu, koly vin tremtiv vid cholodu pislia kupeli.
Prynesi ninu soroku dlia dytyny! hrymnula mis Fellouz.
Nehajno zjavylasia nina soroka. Skydalosia na te, niby vse bulo hotove, ale tiky ekalo
na jiji rozporiadennia, niby vse navmysno polyyly na neji, aby jiji vyprobuvaty.
Pidijov Deveni, urnalist.
Ja potrymaju joho, mis, zaproponuvav vin. Vam samij ne odiahnuty.
Spasybi vam, podiakuvala mis Fellouz. I spravdi ne obijlosia bez boroby, ale
soroka zretoju opynylasia de slid, a koly chlopyk sprobuvav zderty jiji z sebe, mis Fellouz
rizko liasnula joho po ruci.
Chlopyk poervoniv, prote ne zaplakav. Dyvliay na neji, vin neokovyrnymy paykamy odnijeji ruky povino vodyv po aneli soroky, vyvajuy nezvynu dlia sebe ri.
Mis Fellouz podumala z rozpaem: harazd, a o dali? Zdavalosia, o vsi, navi
chlopyk, ekaly na jiji diji iz strymuvanoju cikavistiu.
Vy zapaslysia jieju? Molokom?
Ehe , vony zapaslysia. Vkotyly peresuvnyj blok iz cholodynym viddilenniam, de
znajlosia try kvarty moloka, z nahrivanym prystrojem ta zapasom tonizujuych zasobiv u
vyhliadi vitaminnych krape, midno-kobatovo-zaliznoho syropu ta e oho, ym jij nikoly
bulo cikavyty. Tam bula syla vsiliakych konservovanych samonahrivnych strav dlia maliat.

Dlia poatku vona skorystalasia molokom, prostym molokom. Za jakycho desia

sekund radarnyj prystrij nahriv joho do zadanoji temperatury i, klacnuvy, vymknuvsia, a mis
Fellouz nalyla troky v bliudce. V chlopykovij dykosti vona bula perekonana. Vin ne znatyme,
jak korystuvatysia akoju.
Mis Fellouz kyvnula chlopykovi j skazala:
Pyj! Pyj! estom vona niby pidnesla moloko do hubiv.
Chlopyk poviv oyma, ale ne povoruchnuvsia.
Nespodivano nianeka vdalasia do riuych zachodiv. Odnijeju rukoju vona vziala
chlopyka za peredpliia, a druhu vmoyla v moloko. Provela molokom po hubach tak, o
vono zakapalo po okach i po stesanomu pidboriddiu.
Chlopyk toneko j holosno zapyav, a potim jazyk joho lyznuv zmoeni huby. Mis
Fellouz vidstupyla nazad.
Chlopyk nablyzyvsia do bliudeka, nachylyvsia nad nym, potim blyskavyno hlianuv
dohory j nazad, niby spodivajuy voroha, o pidkradajesia, znovu nachylyvsia j poadlyvo
zachodyvsia po-kotiaomu chlebtaty. ulosia pliamkannia. Rukamy, ob pidnesty bliudeko,
vin ne korystuvavsia.
Mis Fellouz ne mohla prychovaty tini ohydy, o promajnula po jiji oblyi.
Deveni, mabu, ce zauvayv.
Niania znaje, doktore Hoskinz? zapytav vin.
o znaje? vymohlyvo perepytala mis Fellouz.
Deveni zavahavsia, odnak Hoskinz (znovu toj poblalyvo-potinyj vyraz na joho oblyi)
skazav:
Harazd, skai jij.
Vy, molyvo, j ne pidozriujete, mis, zvernuvsia Deveni do mis Fellouz, o vy
staly peroju v istoriji liudstva cyvilizovanoju inkoju, jaka opikujesia neandertakym dytiam.
Vona napustylasia na Hoskinza, viduvajuy o na zrazok tamovanoji rozliuenosti:
Vy mohly b mene poperedyty, doktore!
Navio? Jaka riznycia?
Vy kazaly dytyna!
A ce chiba ne dytyna? Vy koly-nebu maly enia abo koenia? o, vony blyi do
liudyny? Jakby ce bulo malia ympanze, to y viduvaly b vy ohydu? Vy niania, mis Fellouz.
U vaych dokumentach zapysano try roky roboty u porodinij palati. Vy koly-nebu vidmovlialysia opikuvatysia nemovliam-kalikoju?
Mis Fellouz vidula, o vtraaje pozyciji. Vona povtoryla, odnae daleko ne tak riue:
Vy mohly b poperedyty.
I vy b vidmovylysia vid miscia? Harazd, a teper vy vidmovliajetesia vid nioho? Vin
spokijno dyvyvsia na neji, tymasom jak Deveni sposterihav za neju z protylenoho kutka
kimnaty, a neandertaka dytyna, uporavy iz molokom i vylyzavy bliudce, pidvela mokre
lyko j dyvylasia na neji yroko rozpliuenymy oyma.
Chlopyk pokazav na moloko i nespodivano vybuchnuv korotkoju serijeju zvukiv, jaki
vin povtoriuvav znovu j znovu. Poute skladalosia z horlovych zvukiv i due skladnoho
prycmokuvannia jazykom.
Boe mij, vin rozmovliaje! vraeno skazala mis Fellouz.
Zvyajno, vidhuknuvsia Hoskinz. Homo neandertalis naspravdi ne je okremyj
vyd, ce vyde pidvyd homo sapins. omu b jomu ne rozmovliaty? Vin, mabu, prosy e
moloka.
Ruka mis Fellouz maynano potiahlasia do pliaky z molokom, ale Hoskinz pijmav jiji
za zapjastia.
Ote, mis Fellouz, per ni my ruymo dali vy zalyajete na roboti?
Mis Fellouz rozdratovano vyvinyla ruku.

 o, ne daste jomu jisty, jako ja ne zalyusia? Ja zalyajusia z nym dlia sproby.

Vona nalyla moloka.
My zbyrajemosia, mis Fellouz, skazav Hoskinz, zalyyty vas iz chlopcem. Oce
jedynyj vchid u Peru Sekciju Stasisa. Dveri reteno zamykajusia ta ochoroniajusia.
Chou, ob vy navylysia korystuvatysia zamkom, jakyj, zvyajno, bude zayfrovanyj na vai
vidbytky paciv, jak ce ve zrobleno na moji. Prostir uhori, vin podyvyvsia na vidsutniu
steliu liakovoho budynoka, tako pid nahliadom, i jako tut stanesia o nenalene, to
spraciuje sygnalizacija.
Choete skazaty, obureno perebyla mis Fellouz, o za mnoju pidhliadatymu?
Vona raptom zhadala, jak sama rozhliadala ci prymiennia z balkona.
Ni-ni, povano zapereyv Hoskinz. Vaa intymnis bezpereno anuvatymesia.
Pole spostereennia maje vyhliad ysto elektronnoji symvoliky, i z neju matyme spravu tiky
kompjuter. Ote, mis Fellouz, vy zalyajete z nym na ni, i lyatymete onoi do podaych
vkazivok. Na de vas pidminiatymu za rozkladom, jakyj vy vvaatymete za zruniyj. Sklasty
joho my doruajem vam samij.
Mis Fellouz zdyvovano rozhlianulasia po liakovomu budynoku.
Navio vse ce, doktore Hoskinz? Chlopyk nebezpenyj?
Sprava v energiji, mis Fellouz. Z cych kimnat jomu nikoly ne mona dozvoliaty vyjty.
Nikoly. Ni na jedynu my. Nezvaajuy ni na jaki pryyny. Navi zarady poriatunku joho
yttia. Navi zarady poriatunku vaoho yttia, mis Fellouz. Zrozumilo?
Mis Fellouz skynula vhoru pidboriddia.
Ja rozumiju nakazy, doktore Hoskinz, a fach niani vy stavyty obovjazky vye vid
samozbereennia.
Dobre. Jako chto bude potriben, zavdy moete podaty sygnal. I oloviky
vyjly.
Mis Fellouz povernulasia do chlopyka. Vin pynuvav za neju, u bliudeku e zalyalosia trochy moloka. Vona terpliae namahalasia pokazaty jomu, jak pidnimaty bliudeko j pidnosyty joho do hubiv. Vin opyravsia, ale dozvoliav dotorkatysia do sebe bez lementu.
Joho naliakani oi postijno pynuvaly za neju, ne promynajuy najmenoho nepevnoho
ruchu. I vona vzialasia zaspokojuvaty joho, jakomoha povinie prostiahala ruku do joho volossia tak, ob vin bayv koen diujm ruchu, bayv, o v niomu ne kryjesia nioho lychoho.
I jij vdalosia na jaku my pohladyty joho volossia.
Ja chou navyty tebe vmyvatysia, prymovliala vona. Jak ty hadaje? Ty navysia?
Hovoryla vona povino, lahidno: sliv vin, pevna ri, ne rozumije, ta, moe, na nioho
vplyne zaspokijlyva intonacija.
Chlopyk znovu o movyv, prycmokujuy jazykom.
Daj meni svoju ruku, poprosyla vona.
Vona prostiahnula ruku, i chlopyk hlianuv na neji. Vona ekala z prostiahnenoju rukoju. Chlopykova ruka potiahlasia vpered do jiji ruky.
Tak, dobre, pochvalyla vona.
Ruka nablyzylasia na diujm vid jiji ruky, ta vraz chlopyka zradyla smilyvis. Vin vidsmyknuv ruku.
Dobre, spokijno vymovyla mis Fellouz, zhodom sprobujemo znovu. Choe sisty
otut? Vona pohladyla matrac na liku.
Hodyny mynaly povino, a uspichy buly mizerni. Nioho vona ne domohlasia ni z tualetnoju kimnatoju, ni z likom. Koly u chlopyka zjavylysia nepomyni oznaky sonlyvosti, vin
lih na holu pidlohu, a potim chutko zakotyvsia pid liko.
Vona nachylylasia, ob zazyrnuty tudy, ta jij nazustri blysnuly joho oi, i vin zaklacav
jazykom.
Harazd, pohodylasia vona, jako tak tobi bezpenie, to spy tam.

Vona zaynyla dveri u spaniu j liahla na rozkladaku, postavlenu dlia neji u najbiij
kimnati. Na jiji napoliahannia nad rozkladakoju napjaly tymasovu zaponu. Vona podumala: tym durnym olovikam dovedesia postavyty u kimnati dzerkalo, biu skladanu afu,
a tako okremu tualetnu kabinu. Jako vony chou, ob ja tut nouvala.
Zasnuty bulo nelehko. Vona ve as naprueno dosluchalasia, y ne dolynaju z suminoji kimnaty jaki zvuky. Vyjty vin ne mih, bo j jak by vin vyjov? Stinky nadijni j dosy vysoki.
A o, koly dytyna vmije dertysia, jak mavpa? Ale Hoskinz skazav, o je sposterena aparatura, jaka nahliadaje erez steliu.
Raptom vona podumala: a moe, vin nebezpenyj? Fizyno nebezpenyj?
Zvyajno, Hoskinz ne mih cioho ne peredbayty. Zvyajno, vin ne zalyyv by jiji samu,
jakby
Vona sprobuvala pohluzuvaty z sebe. Ce lye try abo otyryrina dytyna. A ot obrizaty
jomu nihti jij e ne poastylo! Anu vin z nihtiamy i zubamy nakynesia na neji, koly vona
zasne
Dychannia jiji poastialo. Och, smino, a prote
Z bolisnoju nastoroenistiu vona prysluchalasia, j cioho razu poula zvuky.
Chlopyk plakav.
Ne zojkav zi strachu y zlosti, ne reviv i ne vereav. Vin plakav tycheko, i toj pla buv
rozpalyvym schlypuvanniam samotnioji-samotnioji dytyny.
I vpere mis Fellouz podumala z dokorom sumlinnia: bidnesekyj!
Zvyajno , ce dytyna, i jake maje znaennia forma holovy? Ce bula dytyna, i vona osyrotila tak, jak e nikoly ranie ne syrotila odna liudyna. Jiji pozbavyly ne tiky baka ta materi, a j usich do neji podibnych. Bezano vyrvanyj zi svoho asu, cej chlopyk buv jedyna na
cilyj svit istota svoho vydu. Ostannia. Jedyna.
Vona vidula, jak zrostaje do nioho alis, a z alistiu j sorom za svoju bezserdenis.
Reteno osmyknuvy na nohach ninu soroku (nedoreno podumala: zavtra treba prynesty
kupanyj chalat), vona vstala z lika i pila v chlopykovu kimnatu.
Chlopyku, poklykala vona poepky, chlopyku!
Vona chotila bulo siahnuty rukamy pid liko, ale podumala, o vin moe vkusyty, i strymalasia. Natomis uvimknula ninyk i vidsunula liko.
Serdene chlopja skulylosia v kutoku, kolina pidtiahnuti do pidboroddia, zaplakani oi
dyvylysia na neji spolochano.
Pry mianomu osvitlenni joho vidrazlyvis nijak na neji ne vplyvala.
Bidolanyj chlopyk, prymovliala vona, bidolanyj chlopyk. Vidula, jak vin
napruyvsia, koly pohladyla joho po volossi, a potim obmjak. Bidolanyj chlopyk. Pide
na ruky?
Vona sila bilia nioho na pidlohu j poala povino, rytmino hladyty joho po volossi, po
oci, po rueniatku. Tycheseko zaspivala povinu j lahidnu kolyskovu.
Pouvy spiv, vin pidviv holivku j zadyvyvsia na jiji huby, niby dyvujuy zvukam.
Poky chlopyk sluchav, vona prychylyla joho blye do sebe. Povoli j lahidno natysnula
zboku na joho holivku, a poky ta ne dotorknulasia do jiji plea. Prosunula ruku pid stehencia
i plavkym, nekvaplyvym ruchom posadyla joho sobi na kolina.
Vona vse naspivuvala, znovu j znovu povtoriujuy odnu j tu samu nechytru piseku, pohojduvala j zakolysuvala joho.
Vin perestav plakaty, a erez jakyj as rozmirenyj murkit joho dychannia pokazav, o
vin zasnuv.
Z bezmenoju oberenistiu vona pidsunula lieko nazad do stiny i poklala chlopyka.
Vkryla kovdroju j pohlianula na nioho. Joho lyko vvi sni vyhliadalo takym sumyrnym i dytynnym. I ne take ve bulo j potvorne. Dalebi!
Vona poala vychodyty navpyky, a potim podumala: a jako vin prokynesia?
Povernulasia nazad, povahalasia v neriuosti, zitchnula j liahla u liko do dytyny.

Liko bulo dlia neji zamalym. Jij bulo tisno j nijakovo za brakom zapony, ale tut ruka
dytyny zapovzla u jiji ruku, i v takij pozi vona j zasnula.
Vona prokynulasia naachana, malo ne z vereskom. Ale, pochopyvy, lye zakalialasia.
Chlopyk dyvyvsia na neji yroko rozpliuenymy oyma. Jij potribno bulo troky asu, ob
pryhadaty, jak vona liahla z nym u liko, a teper, ne vidryvajuy pohliadu vid joho oej, vona
povino ta obereno vyprostala nohu j opustyla jiji na pidlohu, potim druhu.
Z ostrachom zyrknula na vidkrytu steliu, potim napruyla mjazy, ob vydeko vstaty.
Ale v ciu my kuceki chlopykovi payky potiahlysia vpered i torknulysia jiji hubiv. Vin
o skazav.
Vid dotorku vona skryvylasia. V dennomu svitli chlopyk buv nesterpno potvornyj.
Vin zahovoryv znovu. Roztulyv rota, pokazuvav, niby o zvidty vylitaje.
Mis Fellouz use zbahnula j zapytala tremtiaym holosom:
Ty choe, ob ja zaspivala?
Chlopyk ne kazav nioho, lye dyvyvsia na jiji rot.
I nepevnym, napruenym holosom mis Fellouz zavela piseku, jaku vona spivala vnoi,
a potvornyj chlopyk usmichnuvsia. Vin nezhrabno pochytuvavsia maje v takt melodiji, vidtak v horli v nioho zabukotilo, o mohlo buty doistorynym poperednykom smichu.
Mis Fellouz podumky zitchnula. Je v muzyci ary, o tamuju dyke serce. Ce mohlo b
dopomohty
Poekaj-no, skazala vona. Dozvo meni daty sobi lad. Na odnu chvylynoku.
Potim ja pryhotuju tobi snidanok.
Vona prybralasia vydko, postijno pamjatajuy, o nad neju nemaje steli. Chlopyk zalyavsia v liku i steyv za neju, koly vona zjavlialasia v poli joho zoru. Todi vona posmichalasia
jomu, i machala rukoju. A o vin vidpoviv na pomach, i vona vidula, o ce jiji pryjemno
vrazylo.
Choe vivsianky z molokom? nareti zapytala vona.
Kuchariuvannia zajnialo jaku chvyku, pislia oho vona pomanyla joho rukoju.
y to vin zrozumiv est, y pryvabyv joho zapach, mis Fellouz ne znala, ale vin pokynuv
liko.
Vona sprobuvala navyty joho korystuvatysia lokoju, ale vin zliakano vidsachnuvsia.
(Maju as, podumala vona). Obmeylasia naukoju pidnosyty aku svojimy rukamy. Vin
zrobyv ce dosy nezhrabno j straenno ponalyvav, ale biis jii taky potrapyla v lunok.
Moloko cioho razu vona podala u sklianci, j chlopyk zaskyhlyv: otvir buv zamalyj, aby
vpchaty u nioho oblyia. Vona prytrymuvala joho ruky, prytyskajuy jich do sklianky, zmuujuy nachyliaty posudynu i prytuliaty do hubiv.
Vin znovu porozlyvav, odnae bia astyna moloka znovu potrapyla v lunok, a vona
pryzvyajilasia, o jiji obchliupuju.
Tualetna kimnata, na jiji podyv i polehkis, zavdala mene prykroiv. Vin rozumiv, oho
vid nioho chotily.
Vona stala popleskuvaty joho po holivci, prymovliajuy:
Harnyj chlopyk. Rozumnyj chlopyk.
I na prevelyku vtichu mis Fellouz, chlopyk usmichavsia. Koly vin usmichajesia, podumala vona, to vyhliadaje cilkom sterpno. Dalebi!
Pid obidniu poru zjavylysia panove z presy.
Vona trymala chlopyka na rukach, a vin polochlyvo tulyvsia do neji, poky reportery kri
vidyneni dveri obstriliuvaly jich svojimy kameramy. Metunia naliakala chlopyka, i vin zajovsia plaem, ale tiky chvylyn za desia mis Fellouz dozvolyly pity j vidnesty chlopyka v
prylehlu kimnatu.
Znovu vona zjavylasia kreuy oyma blyskavyci, vyjla z prymiennia (vpere za
visimnadcia hodyn) j zaynyla za soboju dveri.

 Hadaju, z vas dosy. Meni e dovedesia pomuytysia, ob joho zaspokojity. Zabyrajtesia he!
Zvyajno, zvyajno, skazav dobrodij z Tajms Herad. Ce spravdi neandertale
y jaka lypa?
Zapevniaju vas, nespodivano zvidkilia iz-za tlumu pouvsia holos Hoskinza,
o ce nijaka ne lypa. Dytyna avtentynyj homo neandertalensis.
Ce chlopyk y divynka?
Chlopyk, korotko poinformuvala mis Fellouz.
Mavpy, utonyv dentmen iz jus. O o nam pokazuju. Mavpya. Jak vin
povodysia, nianeko?
Vin povodysia tak, jak malekyj chlopyk, vidrizala zaeplena za yve mis Fellouz,
i nijakyj vin ne mavpy. Joho zvaty Timoti, Timmi I joho povedinka cilkom normana.
Imja Timoti vona nazvala zopalu. Pere, o spalo jij na dumku.
Mavpy Timmi, skazav pan z jus, i, jak vyjavylosia zhodom, pid imenem
Mavpy Timmi dytyna stala vidomoju svitovi.
Pan z Globusa zvernuvsia do Hoskinza z zapytanniam:
Dok, o vy zbyrajete robyty z mavpeniam?
Mij pervisnyj namir zdijsnyvsia, znyzav pleyma Hoskinz, ja doviv, o joho
mona perenesty u na as. Prote antropology, hadaju, budu vemy zacikavleni, a tako i zilogy. Tut u nas, jak-ne-jak, perebuvaje istota na mei stanovlennia liudyny. Vid neji mona
bahato deoho dovidatysia pro nas samych i pro nae pochodennia.
Skiky vy joho trymatymete?
Doky potreba u ploi ne perevyy potreby v niomu. Napevno, dovheko.
Pan iz jus poprosyv:
A vy ne vynesly b joho siudy, ob my vstanovyly subeterni kamery i organizuvaly
reporta jak hodysia?
Darujte, ale dytynu ne vino peresuvaty poza mei Stasisa.
Vlasne, o take Stasis?
A-a, Hoskinz dozvolyv sobi odnu zi svojich skupych posmiok. Pojasnennia, panove, zabralo b zabahato asu. V meach Stasisa ne isnuje asu v naomu rozuminni. Oci
prymiennia lea useredyni nevydymoji bubaky, jaka, vlastyvo, ne naley do naoho Vsesvitu. Same tomu stalo molyvym vyluyty dytynu z asu, jak my ce j zrobyly.
Stryvajte! Chvylynoku! nevdovoleno urvav dobrodij z jus. o vy nam oi
zamyliujete? Niaka chody u prymiennia j nazad!
Te same zmoe koen iz vas, dilovym tonom vidpoviv Hoskinz. V ciomu razi
peremiennia vidbuvajesia paraleno do asovoho sylovoho polia, a ce ne vyklykaje znanoho pryrostu abo vytraty energiji. Dytynu, odnae, vzialy z dalekoho mynuloho. Vona peremiuvalasia, peretynajuy asove sylove pole, i oderala asovyj potencil. Peremiennia jiji
u Vsesvit i v suasnis vymahalo b energiji, dostatnioji, ob spalyty vsi liniji elektropereda u
regioni, i, napevno, ob cilkom pozbavyty energiji misto Vaington. Smittia, vnesene z nym
u prymiennia, my musymo trymaty vseredyni i budemo vynosyty mekamy.
Korespondenty dilovyto notuvaly slova Hoskinza. Rozumity vony ne rozumily i buly
pevni, o j ytai ne bahato vtnu, ale zvualo vse po-naukovomu j tomu cinuvalosia.
Vy zmoete, zapytav dobrodij z Tajms Herad, siohodni vveeri vziaty uas u
intervju, o peredavatymesia po vsich kanalach?
Hadaju, o tak, odrazu pohodyvsia Hoskinz, i vsi vony podalysia he.
Mis Fellouz dyvylasia jim uslid. Pro Stasis ta asove sylove pole vona vtiamyla stiky
, skiky j urnalisty, ale dobre, o spromohla i na stiky. Uvjaznennia Timmi (vona spijmala
sebe na tomu, o dumaje pro chlopyka jak pro Timmi) bulo reane, a ne z prymchy Hoskinza. Pevno, vin vzahali ve ne pokyne Stasisa, nikoly.
Bidolane dytyna. Bidolana dytyna.

Vona raptom zhadala, o vin plae, i pospiyla zaspokojity joho.

Mis Fellouz ne mala zmohy pobayty Hoskinza po telebaenniu, i choa intervju peredavalosia u vsi zakutky svitu, navi na Misianu stanciju, vono ne pronyklo v pomekannia,
de perebuvaly mis Fellouz ta potvornyj chlopyk.
Ale Hoskinz, rozprominenyj i radisnyj, zavitav nastupnoho ranku.
Jak intervju, uspino? zapytala mis Fellouz.
Nadzvyajno uspino. A jak Timmi?
Mis Fellouz stalo pryjemno, o vin skorystavsia cym imenem.
Cilkom dobre. Vyjdy-no siudy, Timmi, cej dobryj dentmen tebe ne skryvdy.
Odnae Timmi chovavsia v inij kimnati, lye z-za odvirka zjavliavsia joho skujovdenyj
ubyk, a asom i krajeok oka.
Dalebi, skazala mis Fellouz, vin dyvovyno do vsioho zvykaje. Rozumnekyj
chlopyk.
Vas ce dyvuje?
Vona jaku my vahalasia, a potim skazala:
Tak, dyvuje. Mabu, ja vvaala joho za liudynopodibnu mavpu.
Harazd, mavpa y ni, ale vin zrobyv dlia nas vemy bahato. Vin vysunuv Stasis Inkorporejtid u znamenytosti. My vyjly v svit, mis Fellouz! Bulo pomitno, o Hoskinz viduvav potrebu z kymo podilytysia svojim trimfom, nechaj navi iz mis Fellouz.
On jak! pidtrymala vona rozmovu.
Desia rokiv, skazav vin, vstromliajuy ruky v kyeni, my obchodylysia mizernymy kotamy, vyebrujuy fondy po odnomu penni zvidky lye mohly. Nam dovelosia vse
pidpryjemstvo postavyty na kartu zarady efektnoho vychodu na scenu. Pan abo propav! I koly
ja kau vse pidpryjemstvo, to ne artuju. U sprobu perenesty neandertacia my vklaly
ostannij cent, jakyj zmohly pozyyty y vkrasty, a dejaki z nych buly taky vkradeni z fondiv
na ini proekty, vykorystani tut bez dozvolu. Jakby nam z cym proektom ne potalanylo, to buv
by meni kine.
Tomu tut nemaje steli? raptom zapytala mis Fellouz.
Jak? Hoskinz hlianuv dohory.
Brakuvalo hroej na steliu?
A! Nu, to bula ne jedyna pryyna. My ne mohly napered tono znaty vik neandertacia. Rozvidka kri as ne due vyrazna, i vin mih vyjavyty duym i dykym. Mohlo statysia
tak, o nam dovelosia b spilkuvatysia z nym na vidstani, jak iz zvirom u klitci.
A oskiky tak ne stalosia, to, hadaju, teper mona zrobyty steliu.
Teper tak. Teper u nas dovoli hroej. Fondy obicialy z riznych derel. Vse ce udovo,
mis Fellouz. Joho yroke oblyia ne perestavalo siajaty usmichom, a koly vin vychodyv, to,
zdavalosia, navi joho spyna vsmichalasia.
Mis Fellouz podumala: Vin dosy myla liudyna, koly staje sam soboju j zabuvaje napuskaty na sebe venyj vyhliad. Jaku chvylynu porozmirkovuvala, y vin odruenyj, ale potim zbenteeno vidkynula ti rozdumy.
Timmi, poklykala vona, chody siudy, Timmi.
Za mynuli misiaci mis Fellouz vidula, o stala nevidjemnoju astynoju Stasis Inkorporejtid. Jij daly okremyj kabinetyk z imennoju tablykoju na dveriach, kabinetyk zovsim
blyko vid liakovoho budynoka (jak vona ne perestavala nazyvaty Stasis-bubaku
Timmi). Jiji platniu istotno pidvyyly. V liakovomu budynoku zrobyly steliu, umebliuvannia detano produmaly i polipyly, dodaly e odnu tualetnu kimnatu, e j vydilyly jij pomekannia na terytoriji zakladu, i v razi potreby vona ne zalyalasia na ni z Timmi. Mi
liakovym budynokom ta jiji kvartyroju proklady priamyj videozvjazok, i Timmi navyvsia
nym korystuvatysia.
Mis Fellouz zvykla do Timmi. Vona navi mene zvaala na joho potvornis. Odnoho
razu spijmala sebe na tomu, o dyvylasia nadvori na zvyajnoho chlopyka i vyjavyla o

huliaste j nepryvablyve v joho vysokomu oli ta vypnutomu pidboriddi. Jij dovelosia navi
doklasty zusyllia, ob rozvijaty manu.
Nabahato pryjemnie bulo zvyknuty do prynahidnych vizytiv Hoskinza. Skydalosia na
te, o vin dekoly ukav utei vid svojeji dedali morolyvioji roli kerivnyka Stasis Ink. i o
v nioho zjavylasia sentymentana zacikavlenis dytynoju, z jakoji vse poalosia, prote mis
Fellouz zdavalosia, o jomu podobalosia e j spilkuvatysia z neju.
(Deo vona dovidalasia i pro Hoskinza. Vin vynajov metod analizu vidbytoho mynulopronyknoho mezonnoho promenia, vin vynajov sposib, jak narouvaty Stasis; joho strymanis bula lye namahanniam prychovaty lahidnu vdau, i, o tak, vin buv odruenyj).
Do oho mis Fellouz ne mohla zvyknuty, to ce do svojeji uasti v naukovych eksperymentach. Popry vsi jiji zusyllia dochodylo do svarok z zilogamy.
Odnoho razu zajov Hoskinz i zastav jiji ochoplenoju nestrymnoju adoboju vbyvstva.
Vony ne maly prava, vony ne maly prava Jako navi neandertale, to vin use taky ne
tvaryna.
Zasliplena liuttiu, vona dyvylasia vslid zilogam, dyvylasia kri vidyneni dveri i prysluchalasia do schlypuva Timmi, koly ce zauvayla, o pered neju stoji Hoskinz. Vin tak stojav
ue, mabu, kika chvylyn.
Mona zajty? zapytav vin.
Vona rvuko kyvnula holovoju j zakvapylasia do Timmi, jakyj odrazu prytulyvsia do neji,
obchopyvy jiji svojimy vse e chudekymy, takymy chudekymy kryvymy noeniatamy.
Hlianuvy na dytyna, Hoskinz pochmuro zauvayv:
U nioho due neasnyj vyhliad.
Ce ne vid nioho zaley, skazala mis Fellouz. U chlopcia teper odnyny beru
krov na analiz i provodia zonduvannia. Joho trymaju na tunij dijeti, jakoji ja ne davala b
svyniam.
Take zaboroneno vyprobovuvaty na liudyni, rozumijete?
I vony ne smiju vyprobovuvaty na Timmi. Doktore Hoskinz, ja napoliahaju! Vy kazaly meni, o same prychid Timmi spryynyvsia do rozkvitu Stasis Inkorporejtid. Jako
u vas je cho kraplyna vdianosti, to vy povynni vidihnaty jich vid bidolaky, prynajmni do
toho asu, poky vin ne pidroste, ob rozumity cho trieky bie. Pislia jichnich zloasnych
vidvidyn jomu sniasia komary, vin ne moe spaty. Ote, ja popereduju vas, raptom u nij
znovu zakypila liu, ja ne puu jich bie na porih!
(Vona usvidomliuvala, o perechody na kryk, ale ne mohla strymatysia).
Ja znaju, o vin neandertale, provadyla vona spokijnie, ale my bahato deoho
v neandertaciach nedoociniujemo. Ja ytala pro nych. U nych bula vlasna kutura. Dejaki
velyki vynachody cyvilizaciji zjavylysia za neandertaciv. Pryruennia tvaryn, napryklad, koleso, rizni sposoby obrobky kameniu. U nych buly navi duchovni potreby. Svojich mertvych
vony chovaly, i razom z nebiykom klaly joho majno, pokazujuy tym, o viria u potojbine
yttia. A ce ve rozhliadajesia jak vynachid religiji. y cioho ne dosy, ob Timmi mav pravo
na liudke stavlennia?
Vona lahidno popleskala chlopyka po zadku j poslala v kimnatu hratysia. Koly dveri
vidynylysia, Hoskinz strymano usmichnuvsia: u kimnati buly ihraky.
Bidna dytyna zasluyla na ihraky, skazala mis Fellouz, vypravdovujuy. Ce vse,
o v nioho je, i vin zarobyv jich tym, oho vin zaznav.
Ni-ni! Ja ne maju nioho proty, zapevniaju vas. Ja prosto podumav, jak vy zminylysia
vid toho peroho dnia, koly vy na mene rozhnivalysia za te, o ja vam pidsunuv neandertacia.
Spodivajusia, o ja ne tycho prokazala mis Fellouz i znieno zamovkla.
Jak vy hadajete, mis Fellouz, zminyv temu Hoskinz, skiky jomu rokiv?
Ne mou skazaty, bo nam nevidomo, jak neandertaci rozvyvajusia, vidpovila
vona. Sudiay z rostu, jomu malo b buty lye try roky, ale neandertaci vzahali nykorosli,
a erez usi ti tortury, jakym joho piddaju, vin, molyvo, zovsim ne roste. Odnak z toho, jak

vin opanovuje movu, ja skazala b, o jomu daleko za otyry.

Spravdi? U zvitach ja nioho ne zauvayv pro movu.
Krim mene, vin ni z kym ne bude rozmovliaty. Prynajmni teper. Vin achlyvo bojisia
uych, i ne dyvno. Ale vin moe poprosyty o popojisty, moe pojasnyty vse, o vin choe,
i rozumije maje vse, o ja kau. Zvyajno, vona pyno hlianula na Hoskinza, namahajuy
uhadaty, y sluno vybrala chvylynku, joho rozvytok moe spynytysia.
omu?
Bo konij dytyni potribne stymuliuvannia, a cia yve v samotniomu uvjaznenni. Ja
robliu o mou, ale ja z nym ne povsiakas, i ja ne zaminiaju vsioho, o jomu potribno. Ja
maju na uvazi, doktore Hoskinz, o jomu potriben e odyn chlopyk, ob hratysia.
Hoskinz povano kyvnuv:
Na a, vin odyn takyj, pravda? Bidolana dytyna!
Na dui v mis Fellouz odrazu poteplialo.
Vy liubyte Timmi, y ne tak? zapytala vona.
Stalo pryjemno, o chto podiliaje tvoji pouttia.
Nu zvisno! vidpoviv Hoskinz, zabuvy pro svoju masku. Vona zmohla proytaty v
joho oach vtomu.
I mis Fellouz vidstupylasia vid namiru nehajno protovchnuty svij plan.
U vas due stomlenyj vyhliad, doktore Hoskinz, iz yroju sturbovanistiu zauvayla
vona.
Spravdi, mis Fellouz? Todi treba potrenuvatysia, ob vyhliadaty badiorie.
Hadaju, o Stasis Inkorporejtid due zavantaenyj, i vam perepadaje ymalo roboty.
Vy vhadaly, Hoskinz znyzav pleyma. My, mis Fellouz, odnakovoju miroju zajmajemosia i tvarynamy, i roslynamy, i mineralamy. Do rei, ja pidozriuju, o vy e ne bayly
naoji ekspozyciji.
Pravdu kauy, ne bayla Ale ne tomu, o meni ne cikavo. Prosto ja bula due zaklopotana.
Harazd, ale teper sprav u vas ne tak bahato, skazav vin z raptovoju riuistiu.
Zavtra ja zajdu za vamy ob odynadciatij i vlatuju vam personanu ekskursiju. Jak vy na ce?
Meni due chotilosia b, vona aslyvo vsmichnulasia.
Vin uklonyvsia, posmichnuvsia u vidpovi i vyjov.
Retu dnia u perervach mi spravamy mis Fellouz muhykala sobi pid nis. Spravdi tak
dumaty, zvyajno, smino ale spravdi, ce bulo maje schoe na pobaennia.
Nazavtra vin pryjov tono na pryznaenu hodynu, usmichnenyj i hrenyj. Vona pominiala svij odiah niani na sukniu. Dovoli, bute pevni, tradycijnoho kroju, ale vona ve rokamy
ne viduvala sebe tak inono.
Iz statenoju ceremonijeju vin zrobyv jij kompliment, i vona pryjniala joho z takoju
ceremonnoju taktovnistiu. Bezdohanna preliudija, podumala vona. A potim dumka siahnula
dali: preliudija do oho?
Ciu dumku vona vidkynula, pospiyvy poproatysia z Timmi j zapevnyvy joho, o
nezabarom povernesia. Pereviryla, y znaje vin, o i de ley na obid.
Hoskinz poviv jiji v nove krylo, kudy vona e nikoly ne zachodyla. Tam use e viduvavsia zapach novobudovy, a daleki pryhlueni zvuky svidyly, o krylo dobudovuju dali.
Tvaryny, roslyny j mineraly, povtoryv Hoskinz svoji vorani slova. Tvaryny
otam, ce nai najfektnii eksponaty.
Prymiennia bulo podilene na bahato kimnatyn, kona z nych okrema bubaka
Stasisa. Hoskinz pidviv mis Fellouz do odnijeji z kimnatyn, i vona zahlianula vseredynu.
Te, o vona pobayla, spoatku zdalosia jij luskatym, chvostatym kuram. Perebyrajuy
dvoma tonekymy nikamy, vono bihalo vid stiny do stiny, a joho vytonena, schoa na
ptaynu holivka, uvinana kistianym kilem, schoym na pivniayj hrebi, pozyrkuvala na vsi

boky. Lapky na malekych perednich kincivkach bezupynno zhynalysia i rozhynalysia.

Ce na dynozavr, skazav Hoskinz. Vin u nas ue kika misiaciv. e ne znaju,
koly my zmoemo vidpustyty joho.
Dynozavr?
Vy spodivalysia pobayty veletnia?
Chto, moe, j spodivavsia b, u neji na okach zjavylysia jamoky. Ja znaju, o
dejaki z nych mali.
Povirte, my chotily tiky maloho. Zahalom joho dosliduju, ale teper, zdajesia, u doslidnykiv vikno. Vony vidkryly kika cikavych javy. Napryklad, vin ne zovsim cholodnokrovna tvaryna. U nioho je nedoskonalyj mechanizm, ob pidtrymuvaty vnutriniu temperaturu vyu, ni u navkolyniomu seredovyi. Na a, ce same. Vidtodi jak my peremistyly
joho, my postijno namahajemosia zaksuvaty e samyciu, odnak poky o marno.
omu samyciu?
Dlia toho, vin hluzlyvo podyvyvsia na neji, ob maty prestynyj ans rozytysia
zaplidnenymy jajciamy ta dynozavriatamy.
Ach, zvyajno .
Vin poviv jiji u sekciju trylobitiv.
Ce profesor Duejn z Vaingtonkoho universytetu, skazav vin. Chimik-jadernyk.
Jak ja pryhaduju, vin miriaje izotopne spivvidnoennia kysniu u vodi.
Navio?
Ce pervisna voda, vikom prynajmni pivmijarda rokiv. Spivvidnoennia izotopiv
svidy pro temperaturu okeanu za tych asiv. Duejn jakraz trylobitamy ne cikavysia, prote
ini zdebioho zajmajusia roztynamy. Jim potalanylo, bo vony prynosia iz soboju lye
skapeli ta mikroskopy. A Duejnovi orazu pered eksperymentamy dovodysia vstanovliuvaty mas-spektrograf.
omu tak? Chiba vin ne moe
Ni, ne moe. Vin nioho ne moe vynesty z prymiennia, i niym tut ne zarady.
Tam buly tako vzirci pervisnoji ory ta ulamky hirkych porid. Tobto roslyny j mineraly. I koen vzire mav svoho doslidnyka. Vse schoe bulo na muzej, muzej voskreslych
eksponativ, jakyj stav due aktyvnym doslidnykym centrom.
I vam dovodysia vsim cym keruvaty, doktore Hoskinz!
Lye pobino, mis Fellouz. U mene, diakuvaty bohovi, je pidlehli. Moji vlasni interesy
obmeujusia suto teoretynymy aspektamy: pryroda asu, metody miasovoho mezonnoho
pouku too. Ja vse ce viddav by za metod pouku objektiv, blyych do nas za asom ni
desia tysia rokiv. Jakby my zmohly distatysia v istorynu dobu
Joho urvalo jake sumjattia bilia odnijeji z vidlehlych kabin. yj rozdratovanyj dyskant
uryvavsia na kryk. Hoskinz nachmuryvsia, kvaplyvo proburmotiv: Vybate! i pospiyv
tudy.
Mis Fellouz jakomoha vyde, cho i ne bihcem, podalasia za nym.
Rozervonilyj litnij olovik z ridkuvatoju boridkoju hovoryv:
Ja povynen dovesty do kincia yttievo valyvi aspekty moho doslidennia. Vam ce ne
zrozumilo?
Technik z vyytoju monogramoju SI (Stasis Ink.) na laboratornij specivci dopoviv:
Doktore Hoskinz, z samoho poatku z profesorom Ademevkym bulo domovleno, o
eksponat moe perebuvaty tut lye dva tyni.
Todi ja ne mih znaty, skiky asu pide na doslidennia. Ja ne prorok, hariakovo
dovodyv Ademevkyj.
Vy rozumijete, profesore, skazav doktor Hoskinz, u nas obmeena ploa, my
zmueni dbaty pro oborot zrazkiv. Cej ulamok chalkopirytu povynen povernutysia na svoje
misce. Ini liudy ekaju na svoje zamovlennia.
Todi omu ne dozvoliaju zabraty joho z soboju? Dajte meni vynesty.

 Vy znajete vynosyty zaboroneno.

matok chalkopirytu? Mizernyj pjatykilogramovyj matok? omu?
My ne moemo dozvolyty sobi vytrat energiji, bezceremonno vidpoviv Hoskinz.
Vam ce vidomo.
Doktore Hoskinz, vtrutyvsia technik, ri u tim, o vin usupere pravylam namahavsia vynesty mineral, a ja, ne znajuy, o profesor vseredyni, le ne prokolov Stasis.
Zapala korotka pauza, vidtak doktor Hoskinz z cholodnoju ocijnistiu zvernuvsia do
doslidnyka:
Ce spravdi tak, profesore?
Profesor Ademevkyj kalianuv.
Ja ne vbaav odnoji kody
Hoskinz uziavsia za ruku na lynvi, o na vidstani prostiahnutoji ruky vysila zovni kabiny iz zloasnoju porodoju. Vin potiah za ruku.
Mis Fellouz, jaka erez vikoneko rozhliadala zovsim nepokaznyj mat porody, o vyklykav takyj dysput, perechopylo podych, koly na jiji oach za porodoju tiky blysnulo.
U kimnatci movby nioho j ne bulo.
Profesore, zvernuvsia Hoskinz, va dozvil na provedennia doslide u Stasisi
bude skasovano bez prava ponovlennia. Meni due koda.
Ale postryvajte
Meni due koda. Vy poruyly odne z najsuvoriych pravyl.
Ja poskarusia v Minarodnu Asociciju
Moete skarytysia. Perekonajetesia, o v takych, jak cej, vypadkach spereatysia zi
mnoju beznadijno.
Hluchyj do profesorovych protestiv, Hoskinz demonstratyvno vidvernuvsia i (vse e
blidyj spereserdia) zaproponuvav mis Fellouz:
Vy ne vidmovytesia zi mnoju poobidaty, mis Fellouz?
U kafeteriji Hoskinz zaviv jiji do malekoji nii dlia administraciji. Z pryrodnoju nevymuenistiu vin vitavsia z prysutnimy j vidrekomendovuvav jim mis Fellouz, a sama vona pouvalasia do sliz nijakovo.
o vony mou podumaty, krutylosia jij u holovi, j vona z usijeji syly namahalasia
prybraty dilovoji miny.
U vas asto trapliajusia taki prykroi, doktore Hoskinz? zapytala vona. Ja maju
na uvazi, jak iz tym profesorom. Vona vziala vydelku j zachodylasia jisty.
Ni, z prytyskom vidpoviv Hoskinz, upere. Meni, zvyajno, zavdy dovodysia
perekonuvaty liudej ne braty zrazkiv, ale ce vpere chto namahavsia spravdi zabraty.
Pryhaduju, vy jako rozpovidaly pro povjazani z cym vytraty energiji.
Same tak. Zvyajno, taki rei my namahajemosia peredbaaty. Nespodivanky trapliatymusia, j tomu v nas je specini derela energiji, ob kompensuvaty vypadkovyj vynis iz
Stasisa, ale ce a nijak ne oznaaje, o my a due choemo, ob za pivsekundy bulo vytraeno rinu potrebu energiji abo ob nai plany rozvytku vidsunulysia na kika rokiv. A
krim toho, ujavi sobi: profesor u kimnati, a Stasis zbyrajusia prokoloty!
I o b z nym stalosia, jakby prokololy?
My provodyly eksperymenty z predmetamy ta z myamy vony znykaly. Oevydno,
peremistylysia v mynule, vidneseni, tak by movyty, tiahoju objektiv, jaki povertalysia u svij
pryrodnyj as. O omu vseredyni Stasisa objekty, o ne pidliahaju peremienniu, my
zmueni, tak by movyty, zajakoriuvaty, a ce skladna operacija. Profesor ne buv zajakorenyj,
i vin povernuvsia b do plicenu v toj moment, z jakoho my vyluyly mineral plius, zvyajno,
dva tyni perebuvannia v suasnosti.
Ce bulo b achlyvo!
Ne stosovno profesora, zapevniaju vas. Jako vin takyj durnyj, o zvayvsia na svij
vynok, to tak jomu j treba. Ale ujavi sobi reakciju publiky, koly b pro cej fakt dovidalysia.

Jedynoju na sviti temoju na jazykach u vsich stala b povjazana z naoju robotoju nebezpeka,
i todi vse nansuvannia liasnulo b o tak! Vin liasnuv paciamy j poav pochmuro dlubatysia v tarilci.
A vy ne mohly b povernuty joho nazad? zapytala mis Fellouz. Tak samo, jak vy
spoatku dobuly mineral?
Ni, bo koly objekt sprovadujesia, to vtraajesia pervynna ksacija, jako my zazdalehi ne planujemo joho zberehty, a zberihaty cioho razu ne bulo potreby. Ta jiji nikoly j
ne postavalo. ob znajty profesora, treba b vidnovyty pervynnyj napriamok pouku, a ce vse
odno o v okeankij bezodni spijmaty na haok jaku konkretnu rybynu. Boe mij, koly ja
podumaju pro zachody bezpeky proty neasnych vypadkiv, to prosto boevoliju! Nam dovodysia obladnuvaty koen okremyj blok Stasisa okremym prokonym prystrojem Dovodysia, bo koen blok maje svoju vlasnu ksaciju i povynen likvidovuvaty nezaleno.
Sprava, odnae, v tim, o oden z prokonych prystrojiv ne povynen spraciovuvaty do ostannioji chvylyny. Do toho my svidomo blokujemo zadijuvannia prystroju bu-jakym inym
sposobom, ani tiahoju erez lynvu, zavbalyvo vyvedenu za mei Stasisa. Mechaninyj
chid tiahy velykyj, potribne znane zyne zusyllia take samo soboju vypadkovo ne spraciuje.
Skai, zapytala mis Fellouz, a peremiennia oho u asi tudy j nazad ne
zminiuje istoriji?
Teoretyno moe zminyty. Hoskinz znyzav pleyma. Ale praktyno, za vyniatkom nadzvyajnych vypadkiv, ni. My iz Stasisa postijno o vynosymo. Molekuly povitria. Bakteriji. Poroch. Blyko desiaty vidsotkiv energiji u nas vytraajesia na kompensaciju
takych mikrovtrat. Ale navi peremiennia v asi velykych objektiv vyklykaje lye rozsijuvani
zminy. Vimi toj chalkopiryt z plicenu. erez joho dvotynevu vidsutnis jaka komacha ne
znajde prytulku i zahyne. Ce moe potiahty za soboju cilu nyzku zmin, odnae rozrachunky
rmy Stasis pokazuju, o cia nyzka naley do konverhentnych. Kikisna charakterystyka
zmin z asom zmenujesia, a potim vse povertajesia do pervynnoho stanu.
Ce oznaaje, o dijsnis sama sebe hoji?
Jako mona tak skazaty. Vylui iz asu liudynu abo sprovate jiji u mynule, i vy
stvoryte pomitniu prohalynu. Jako ce neznana osoba, to prohalyna zatiahnesia. Zvyajno, nam odnia pye syla liudej z prochanniam perenesty v suasnis Avraama Linkona,
abo Mahometa, abo Lenina. Cioho ve, zvyajno, robyty ne vino. Navi koly b my jich vidukaly, to zmina dijsnosti pislia peremiennia odnoho z tvorciv istoriji bula b zanadto velykoju, ob jiji kompensuvaty. Je metody rozrachunku krytynych zmin, i my unykajemo navi
nablyatysia do jichnioji mei.
V takomu razi Timmi poala mis Fellouz.
Ni, v ciomu plani z nym odnoji problemy. Reanosti nio ne zahrouje. Prote
Vin kynuv na neji korotkyj, ale pynyj pohliad, a potim viv dali: Prote ne chvyliujtesia.
Vora vy kazaly, o Timmi potribne tovarystvo?
Tak, mis Fellouz radisno posmichnulasia. Ja ne dumala, o vy nadaste ciomu
znaennia.
Zvyajno, nadav. Meni podobajesia dytyna. Ja vysoko cinuju vai pouttia do neji, i
ja ekav slunoji nahody, ob vam deo pojasnyty. Teper same as. Vy bayly nau robotu,
u vas je ve dejake ujavlennia pro povjazani z neju trudnoi, ote, vy rozumijete, omu pry
naomu yromu baanni my ne moemo zabezpeyty Timmi tovarystvom.
Ne moete? vraz zasmutylasia mis Fellouz.
Ale ja, vlasne, pojasniuvav. My, mabu, ne zmoemo, jako nam nejmovirno ne
potalany, znajty e odnoho neandertacia joho viku. A jakby j zmohly, to nehoe pomnouvaty ryzyk perebuvanniam u Stasisi e odnijeji liudkoji istoty.
Mis Fellouz vidklala loeku j zachodylasia energijno zapereuvaty:
Doktore Hoskinz, ja zovsim ne te mala na uvazi. Ja ne chou, ob vy perenesly v

suasnis e odnoho neandertacia. Ja znaju, o ce nemolyvo. Ale cilkom molyvo pryvesty e odnu dytynu, ob vona hralasia z Timmi.
Hoskinz hlianuv na neji zdyvovano.
Liudku dytynu?
e odnu dytynu, skazala mis Fellouz ue zovsim voroe. Timmi liudyna.
Meni take b i ne prysnylosia.
omu? om by j ni? o v ciomu vyznaenni nepravyne? Vy peremistyly dytynu z
asu j zrobyly jiji dovinym vjaznem. Vy nioho jij ne zavynyly? Doktore Hoskinz, jako na
ciomu sviti u chlopyka je bako z bu-jakoho pohliadu, krim biloginoho, to ce tiky vy.
omu vy ne moete zrobyty dlia nioho takoji dribnyky?
Ja joho bako? perepytav Hoskinz. Vin trochy nepevno zvivsia na nohy. Mis
Fellouz, jako vy ne zapereujete, ja vas provedu.
Nazad do liakovoho budynoka vony povertalysia v cilkovytij movanci, jakoji oden z
nych ne poruyv.
Mynulo bahato asu, per ni vona pobaylasia z Hoskinzom znovu, jako ne braty do
uvahy pobinych obminiv pohliadamy. Dekoly vona koduvala pro ce, odnak inym razom,
koly na Timmi bie ni zvyajno nachodyv pryhnienyj nastrij abo koly vin, ne ozyvajuy ni
zvukom, cili hodyny dyvyvsia u vikno, zvidky maje nioho ne bulo vydno, vona v napadi zlosti
dumala: Dure nesusvitnyj!
Mova Timmi o ne de, to stavala kraoju j doladnioju. Vin ne pozbuvsia ostatono
lehkoji epeliavosti, o, jak na mis Fellouz, zvuala dosy mylo. U chvylyny zbudennia vin
znovu perechodyv na pryklacuvannia, ale taki chvylyny vypadaly dedali ride. Vin, mabu, zabuvav pro svoje yttia do perechodu v suasnis lye sny nahaduvaly jomu pro ce.
V miru toho jak vin stavav biekym, cikavis zilogiv do nioho hasla, natomis psychologiv zrostala. Mis Fellouz skazala b, o novu grupu vona nedoliubliuvala navi bie,
ni poperedniu. Znykly prycy, injekciji ta analizy ridyn, specini dijety. Odnak teper Timmi
prymuuvaly dolaty perepony, ob otrymaty jiu i vodu. Jomu dovodylosia pidijmaty yty,
peresuvaty balky, pjastysia do motuzok. A leheki elektryni rozriady vyklykaly joho pla i
dovodyly mis Fellouz do rozpau.
Vona ne chotila skarytysia Hoskinzovi, unykala chodyty do nioho, bo orazu na
zhadku pro nioho jij vvyalosia joho oblyia pid as ostannioji rozmovy za obidnim stolom.
Na oi jij navertalysia sliozy, i vona dumala: Dure, dure nesusvitnyj!
Ta o odnoho dnia nespodivano pouvsia holos Hoskinza, o vyklykav jiji z liakovoho
budynoka.
Vona nekvapom vyjla, pryhladujuy svij chalat niani, potim spantelyeno zupynylasia,
pobayvy pered soboju blidu inku strunku, serednioho rostu. Biliave volossia ta bilyj kolir
kiry nadavaly inci tenditnosti. Pozad neji, vepyvy u spidnyciu, stojala kruhlovyda otyryrina dytyna z velykymy oyma.
Liuba moja, skazav Hoskinz, poznajomsia z mis Fellouz nianeju, o opikujesia chlopykom. Mis Fellouz ce moja druyna.
(Joho druyna? Mis Fellouz ujavliala jiji zovsim ne takoju. Zretoju, om by j ni? Taka
liudyna, jak Hoskinz, vybere sobi o tenditne, ob vyrizniatysia na joho tli. Jakby vin
spravdi buv takyj, jakym chotiv zdavatysia)
Dobryj de, misis Hoskinz, vytysnula vona z sebe vitannia. Ce va va
chlopyk?
Oto siurpryz! Vona ujavliala sobi Hoskinza jak olovika, ale ne jak baka, krim, zvyajno Vona raptom perechopyla povanyj Hoskinziv pohliad i spalachnula.
Tak, vidpoviv Hoskinz, ce mij synok Derri. Derri, pryvitajsia z mis Fellouz.
(y vin spravdi le-le naholosyv na slovi ce? Vin chotiv tym samym skazaty, o ce
joho syn, a ne)
Derri hlybe zachovavsia u skladky mamynoji spidnyci j proburmotiv:

 Dobryde!
Oi misis Hoskinz zazyraly erez plei mis Fellouz, nyporiay po kimnati j o tam
vyukujuy.
Harazd, zajdimo vseredynu, zaproponuvav Hoskinz. Chody, liuba moja, na
porozi nevelyke nepryjemne viduttia, ale vono vidrazu prochody.
Vy choete, ob Derri tako zajov? zapytala mis Fellouz.
Zvyajno. Vin bude bavytysia z Timmi. Vy kazaly, o Timmi potriben tovary dlia
ihor. y vy zabuly?
Ale Jiji pohliad vykazuvav velyeznyj podyv. Va chlopyk?
A yj e? rozdratovano skazav vin. y ce ne te, oho vy chotily? Zacho, liuba
moja, zacho.
Misis Hoskinz z vydymym zusylliam uziala Derri na ruky i, vahajuy, perestupyla
porih. Derri ziulyvsia viduttia jomu ne spodobalosia.
Ta istota tut? tonkym holosom zapytala misis Hoskinz. Ja ne bau jiji.
Timmi, vyjdy siudy, poklykala mis Fellouz.
Timmi vyzyrnuv z-za odvirka, dyvliay na chlopyka, jakyj pryjov do nioho v hosti.
Mjazy na rukach u misis Hoskinz pomitno napruylysia.
Deralde, zvernulasia vona do svoho olovika, ty pevnyj, o ce bezpeno?
Jako vy pytajetesia, y bezpenyj Timmi, odrazu vidpovila mis Fellouz, to ja
vam skau: zvyajno, tak. Vin emnyj chlopyk.
Ale vin d-dykun!
(Gazetni istoriji pro mavpya!) Mis Fellouz riue zapereyla:
Vin ne dykun. Vin spokijnyj i rozumnyj, naskiky moe buty spokijnoju j rozumnoju
bu-jaka dytyna u pja z polovynoju rokiv. Ce tak liachetno z vaoho boku, misis Hoskinz,
o vy pohodylysia dozvolyty vaomu chlopykovi pobavytysia z Timmi. Bu laska, nioho ne
bijtesia.
Ja ne cilkom pevna, poala hariakuvaty misis Hoskinz, o ja pohodujusia.
Liuba, my z toboju pro vse domovylysia, vtrutyvsia Hoskinz. Ne poynajmo novoji supereky. Opusty Derri na pidlohu.
Misis Hoskinz opustyla syna, i toj prytulyvsia do neji spynoju, dyvliaysia v oi, jaki svojeju erhoju dyvylysia na nioho iz suminoji kimnaty.
Chody-no siudy, Timmi, poklykala mis Fellouz, ne bijsia.
Timmi povoli zajov u kimnatu. Hoskinz nachylyvsia, ob vidirvaty payky Derri vid
mamynoji spidnyci.
Vidstupy nazad, liuba moja, ne zavaaj ditiam.
Chlopyky dyvylysia odyn na odnoho. Derri, cho i molodyj, buv na diujm vyyj, i
proty joho rivnoji postavy ta doladno posadenoji holivky hrotesknis Timmi raptom vpala u
vii tak samo vyrazno, jak i v peri dni.
Huby mis Fellouz zatremtily.
Dytiaym dyskantykom peryj ozvavsia malekyj neandertale:
Jak tebe zvaty? I Timmi nespodivano podavsia lykom upered, niby chotiv blye
pryhlianutysia do neznajomcia.
Naliakanyj Derri vidpoviv energijnym turchanom, vid jakoho Timmi berkynuvsia.
Obydva zajlysia holosnym revom, i misis Hoskinz pidchopyla svoju dytynu, a mis Fellouz i
sobi, vsia ervona vid strymuvanoho hnivu, vziala na ruky Timmi j stala joho zaspokojuvaty.
Vony prosto organino ne spryjmaju odne odnoho, skazala misis Hoskinz.
Ne bie organino, vtomleno zapereyv jiji olovik, ni bu-jaki dvoje neznajomych ditej ne spryjmaju odne odnoho. A teper opusty Derri i daj jomu zvyknuty do obstanovky. Najkrae nam pity zvidsy. Mis Fellouz zhodom moe pryvesty Derri v mij kabinet,
a ja vidpravliu joho dodomu.
Nastupnu hodynu dity provely, ni na my ne vidryvajuy nastoroenoho pohliadu odyn

z odnoho. Derri plakav za mamoju i byv mis Fellouz, nareti dav uhovkaty sebe karamekoju.
Timmi smoktav druhu karameku, a naprykinci hodyny mis Fellouz poastylo zabavyty jich
odnym naborom kubykiv na dvoch, cho vony sydily v riznych kutkach kimnaty.
Koly vona vidvodyla Derri, to viduvala maje sliznu vdianis do Hoskinza.
Vona ukala sposobu vyslovyty ciu vdianis, ale joho sucha ocijnis podijala mov cholodnyj du. Moe, vin ne mih podaruvaty, o joho zmusyly viduty sebe neulym bakom. I
te, o vin pryviv svoho syna, bula same sproba pokazaty, o vin i laskavyj bako dlia Timmi,
i vodnoas zovsim jomu ne bako. I te, i druhe zarazom.
Ote, vse, na o vona spromohlasia, bulo:
Diakuju. Due vam diakuju.
A vse, na o spromihsia vin, bulo:
Prou. Nema za o.
Potim use vvijlo v zvyku. Dvii na tyde Derri pryvodyly na hodynu pobavytysia,
zhodom ihry prodovyly do dvoch hodyn. Dity poznajomylysia, pryzvyajilysia odyn do odnoho i hralysia vkupi.
Vse taky pislia peroji chvyli vdianosti mis Fellouz vidula, o nedoliubliuje Derri.
Vin biyj, vayj i v usiomu peryj skri vidtyskuvav Timmi na druhoriadni roli. Z takym
stanovyem vona myrylasia chiba tomu, o popry vsi nedohody Timmi z dedali bioju radistiu ekav na erhovi vizyty pryjatelia svojich zabav.
Ce vse, o v nioho je, urylasia vona podumky.
A odnoho razu, dyvliay na ditej, vona podumala: dvijko Hoskinzovych ditej odne
vid druyny, a druhe vid Stasisa.
A vona sama
Hospody, podumala vona, prykladajuy kulaky do skro i palajuy z soromu, ja
revnuju!
Mis Fellouz, ozvavsia Timmi (vona peredbalyvo nikoly ne dozvoliala jomu nazyvaty sebe nijak inake), a koly ja pidu do koly?
Vona pohlianula u zvedeni na neji neterpliai kari oeniata i leheko provela rukoju po
joho hustomu, chvyliastomu volossi. Ce bula najmen dohlianuta astyna joho zovninosti, bo
stryhla vona sama, a vin krutyvsia mov dzyha pid noyciamy. Do perukariv vona ne vdavalasia, bo jakraz nevpravna stryka dopomahala maskuvaty vystupajue skisne olo ta huliastu
potylyciu.
Zvidky ty znaje pro kolu? zapytala vona.
Derri chody do koly. U dyt-sa-dok, staranno vymovyv vin. A e Derri chody
u bahato inych mis. Nadvori. Koly meni bude mona vyjty nadvir, mis Fellouz?
Maleseka holoka vpjalasia v serce mis Fellouz. Vona, zvyajno, rozumila, o hodi
bulo zapobihty, ob Timmi vse bie j bie diznavavsia pro zovninij svit, v jakyj vin nikoly
ne zmoe potrapyty.
Nu-u, a o b ty robyv u dytsadku, Timmi? zapytala vona z udavanoju veselistiu.
Derri kazav, o tam hraju v ihry, u nych je videostriky. Vin kae, o tam bahato
ditook. Vin kae vin kae Podumavy, chlopyk peremono pidnis dohory ruky z rozepirenymy paykamy: Vin kae o stiky!
A ty choe maty videostriky? zapytala mis Fellouz. Ja mou tobi prynesty.
Due harni. A tako striky z muzykoju.
Na jakyj as Timmi buv utienyj.
Koly ne bulo Derri, vin zaliubky perehliadav videostriky, a mis Fellouz cili hodyny ytala jomu iz zvyajnych knyok.
I tak bahato treba bulo pojasniuvaty navi u najprostiomu opovidanni, tak bahato bulo
vsioho za stinamy cych trioch kimnat!
Teper Timmi stalo astie snytysia, jak vin vychody nadvir.

Sny buly zavdy odnakovi pro svit poza stinamy. Zatynajuy, vin namahavsia perepovisty jich mis Fellouz. U svojich snach vin buv nadvori, v poroniomu nadvoriniomu sviti,
ale due velykomu, z ditkamy j dyvovynymy, nevymovnymy predmetamy, napivdomyslenymy z napivzrozumilych knykovych opysiv abo napivpryhadanymy z dalekoji neandertakoji pamjati.
Ale ditky j predmety ne zvaaly na nioho, i cho vin buv u sviti, odnak nikoly ne mih
staty joho astynoju, a buv takyj samotnij, niby zalyavsia u svojij kameri, i prokydavsia u
sliozach.
Mis Fellouz namahalasia artuvaty zi sniv, prote buvaly noi v jiji vlasnij kvartyri, koly
vona tako plakala.
Odnoho razu, koly mis Fellouz ytala, Timmi vziav jiji svojeju rukoju za pidboriddia i
zlehka pidviv joho tak, o jiji oi opynylysia ponad knykoju j zustrilysia z chlopykovymy.
A jak vy znajete, o hovoryty, mis Fellouz? zapytav vin.
Bay oci znaky? skazala vona. Vony meni kau, o hovoryty. Z cych znakiv
skladajusia slova.
Vziavy knyku z jiji ruk, vin dovho j zacikavleno rozhliadav jiji.
A dejaki z cych znakiv odnakovi.
Vona, zadovolena joho kmitlyvistiu, zasmijalasia j skazala:
Tak vono j je. Choe, ob ja tobi pokazala, jak robyty ci znaky?
Chou, chou! Ce bude harna hra.
Jij i na dumku ne spadalo, o vin navysia ytaty. A poky vin poav ytaty jij knyku,
vona ne mohla j podumaty, o vin moe navytysia ytaty.
Zhodom, erez kika tyniv, jiji vrazyv nadmir dosiahnutych uspichiv. Timmi sydiv u
neji na kolinach, pomalu vodyv paykom po riadkach u dytiaij knyeci i ytav. Vin sam
ytav jij!
Vraena vsim cym, vona pidvelasia i skazala:
Sluchaj, Timmi, ja nezabarom pryjdu. Meni treba pity do doktora Hoskinza.
Jij, zbudenij maje do samozabuttia, zdavalosia, niby vona znajla sposib, jak zaradyty
neastiam Timmi. Jako Timmi ne zmoe vyjty v svit, to potribno svit unesty do Timmi u
joho try kimnaty uve svit u knykach, plivkach ta zvukach. Jomu treba daty osvitu cilkom
vidpovidno do joho zdibnostej. Svit ue j tak stiky jomu zaborhuvav!
Vona zastala Hoskinza u nastroji, jakyj dyvno zbihavsia z jiji vlasnym nastrojem, o
spivzvune peremonomu trimfovi.
Joho pryjmania ta kabinet buly nezvyno zaliudneni, i, znijakovilo stojay u pryjmani,
vona na chvylynu podumala, o porozmovliaty z nym ne poasty.
Ta vin pobayv jiji, i usmika rozplyvlasia po joho yrokomu oblyi.
Mis Fellouz, zachote!
Vin vydko dokazav o po vnutriniomu videozvjazku, a potim vymknuv joho.
Vy uly? Ni, zvyajno, vy ne mohly uty. My domohlysia! My spravdi taky domohlysia! U nas je miasovyj detektor na blyki dipazony!
Vy majete na uvazi, vona vyriyla skorystatysia slunoju chvylynoju, ob vyklasty
dobri novyny j povjazani z nymy plany, o vy moete z istorynich asiv pereselyty liudynu
v suasnis?
Same ce ja i maju na uvazi. Jakraz teper my zaksuvaly liudynu z otyrnadciatoho
stolittia. Ujavi sobi! Ujavi sobi! Jakby vy lye znaly, jakyj budu ja radyj vidijty vid vinoho
porpannia v mezozoji, zaminyty paleontologiv istorykamy Ale vy o chotily skazaty, tak?
Harazd, vykladajte, vykladajte. Vy zastaly mene v dobromu humori. Otrymajete vse, o zabaajete.
Z zadovolenniam. Mis Fellouz usmichnulasia. Ja, vlasne, rozmirkovuju, y ne
zmohly b my vlatuvaty navannia dlia Timmi?
Navannia? A oho joho navaty?

 Nu, vsioho. Vlatuvaty kolu. ob vin mih uytysia.

Chiba vin moe vytysia?
Pevno! Vin ue vysia. Vin umije ytaty. Ce vse, oho ja zmohla navyty sama.
Hoskinz tak i siv. Bulo vydno, o nastrij u nioho vraz zipsuvavsia.
Ne znaju, mis Fellouz.
Vy bo ojno kazaly vse, o zabaaju.
Znaju, i meni ne slid bulo obiciaty. Bate, mis Fellouz, ja pevnyj, o vy povynni usvidomliuvaty: eksperyment z Timmi ne moe tryvaty vino.
Ochoplena raptovym achom, vona dyvylasia na nioho, i do neji ne dochodyv zmist skazanoho. Jak rozumity ne moe tryvaty vino? V spalachovi hariakovoho zdohadu vyrynuv
profesor Ademevkyj z joho zrazkom mineralu, jakyj likviduvaly pislia dvoch tyniv.
Idesia pro chlopyka, skazala vona, ne pro mineral.
Navi chlopykovi, erez sylu vymovyv doktor Hoskinz, my ne moemo prydiliaty nadmirnoji uvahy, mis Fellouz. Teper, koly my spodivajemosia osib z istorynoho asu,
nam bude potribna ploa Stasisa. Vsia, jaka u nas je.
Takoho vona ne mohla zbahnuty.
Ale ne moete vy Timmi Timmi..
Hodi, mis Fellouz, ne perejmajtesia, bu laska, Timmi ne pide tak odrazu, molyvo, j
ne erez kika misiaciv. A za toj as my zrobymo vse, o zmoemo.
Vona vse e dyvylasia na nioho.
Dozvote, mis Fellouz, ja vam o podaruju.
Ni, proepotila vona, meni nioho ne potribno. Niby u komarnomu sni vona
pidvelasia i vyjla.
Timmi, dumala vona, ty ne umre. Ty ne umre.
Ato, due dobre nevidstupno dumaty, o Timmi ne povynen umerty. Ale jak ce
zrobyty? U peri tyni mis Fellouz yla tiky nadijeju, o sproba perenesty liudynu z otyrnadciatoho stolittia huno provalysia. Hoskinzovi teoriji mou vyjavytysia chybnymy abo
plany jich realizaciji nespromonymy. Todi vse zalyysia, jak ranie.
Zvyajno, reta svitu cych spodiva ne podiliala, i erez te mis Fellouz, zovsim nedoreno, nenavydila svit. Proekt Serednioviia dosiah alenoji, rozpeenoji do biloho aru
populiarnosti. Za ymo takym presa i publika prosto zholodnily. Ue davno Stasis Ink. ne
tiyv takoju znadnoju dlia vsich sensacijeju. Jiji ve ne mohly vyklykaty ni novyj mineral, ni
e odna yva vykopna rybyna. A o ce bulo tym, o treba.
Liudyna z istoriji, doroslyj, o rozmovliaje zrozumiloju movoju, chto, chto dopomih by
venomu-istoryku vidkryty novu storinku!
Nablyavsia nuliovyj vidlik, i cioho razu jlosia ve ne pro trioch hliadaiv z balkona.
Cioho razu sposterihatyme vsesvitnia audytorija. Cioho razu techniky rmy Stasis Ink.
hratymu svoji roli maje pered usim liudstvom.
Mis Fellouz ekala, i vid neterpliaky jiji vsiu a trusylo. Koly za rozkladom junyj Derri
Hoskinz zjavyvsia pohratysia z Timmi, vona joho ledve vpiznala. Vona ekala ne na nioho.
(Sekretarka, jaka pryvela Derri, kvaplyvo kyvnula mis Fellouz i pospiyla he. Vona
bihla zajniaty vyhidne misce, zvidky bulo b dobre sposterihaty za kuminacijnym momentom
Proektu Serednioviia. Te same slid bulo robyty i jij z kudy vahomioji pryyny, rozdratovano dumala mis Fellouz, lye b zjavylasia ta durepa pokojivka).
Derri Hoskinz, javno zbenteenyj, bokasa nablyzyvsia do neji.
Mis Fellouz? Vin dobuv z kyeni gazetnu vyrizku.
Tak? o ce take, Derri?
Ce fotograja Timmi?
Mis Fellouz podyvylasia na Derri, potim vychopyla vyrizku z joho ruky. Furor navkolo
Proektu Serednioviia spryynyvsia do pevnoho povavlennia kolynioho interesu do
Timmi z boku presy.

Derri pyno steyv za neju, a dali skazav:

Tam pyu, o Timmi mavpy. A o ce oznaaje?
Mis Fellouz schopyla chlopcia za zapjastia j pohamuvala v sobi baannia trusnuty nym.
Nikoly ne kay tak, Derri. Nikoly, rozumije? Ce ohydne slovo, j ty ne povynen joho
vyvaty.
Naliakanyj Derri vypruavsia vid neji.
Rozliuena mis Fellouz pomatuvala vyrizku.
Teper idy vseredynu j pohrajsia z Timmi. Vin choe tobi pokazaty novu knyku.
I ot nareti zjavylasia pokojivka. Mis Fellouz jiji ne znala. Iz pidrunych, do yjich posluh
vona pry potrebi vdavalasia, hodi bulo z kymo domovytysia. Tiky ne pid nal Proektu Serednioviia, ale Hoskinzova sekretarka poobiciala koho-nebu znajty, i cia divulia, mabu,
bula tym kymo.
Vy pokojivka, pryslana u Peru Sekciju Stasisa? Mis Fellouz namahalasia svojim
holosom ne vykazaty rozdratuvannia.
Mene zvaty Mendi Terris. A vy mis Fellouz?
Tak.
Darujte, o zapiznylasia. Skri take zbudennia!
Znaju. Ja chou vam
Ja tak mirkuju, o vy te choete dyvytysia, perebyla Mendi.
Jiji tonke, harneke bez natiaku na inteligentnis lyko osvitylosia zazdristiu.
Ce spravy ne stosujesia. Ja chou, ob vy zajly vseredynu j poznajomylysia z Timmi
ta Derri. Nastupni dvi hodyny vony budu bavytysia i ne zavdadu vam klopotu. De moloko,
vony znaju, i v nych dosy ihraok. Bulo b krae, jakby vy po zmozi bie polyaly jich na
samych sebe. Teper ja pokau vam, de vse ley, i
A Timmi, ce toj mav
Timmi je objekt rmy Stasis, hostro urvala mis Fellouz.
Ja chou skazaty, o vin je toj, komu ne mona vychodyty. Pravyno?
Tak. Teper zachote. U nas malo asu.
Koly vona ve ruyla, Mendi Terris pronyzlyvo zakryala jij vslid:
Spodivajusia, vam distanesia harne misce. Jij-bo, ja tono viriu v uspich.
Mis Fellouz ne bula pevna, o zmoe vidpovisty rozvalyvo. Ne ozyrajuy, vona pospiyla dali.
Zatrymka dalasia vznaky: putnioho miscia jij ne distalosia. Vona protovpylasia lye do
ekrana v aktovomu zali.. Z hirkotoju pokoduvala pro ce. Jakby vona probylasia do miscia
podij, jakby mohla jako distatysia do utlyvych blokiv pryladnoji paneli, jakby poastylo jako zirvaty eksperyment
Vona znajla v sobi sylu pryborkaty svij al. Zvyajno, rujnuvannia ni do oho dobroho
ne pryvelo b. Vony b use vidnovyly j polahodyly, a potim znovu povtoryly sprobu. A jij nikoly
ne dozvolyly b povernutysia do Timmi.
Niym ne zarady. Niym, chiba o eksperyment provalysia sam soboju, i use beznadijno liasne.
Z takymy dumkamy vona pereekala, poky zakinysia vidlik asu, sposterihajuy na veletenkomu ekrani za konym ruchom, obmacujuy pohliadom slidom za objektyvamy oblyia technikiv, oikujuy vyrazu stryvoenosti i nepevnosti, o oznaalo b nespodivane poruennia plynu podij, steyla, steyla
Nioho takoho ne stalosia. Vidlik dijov do nulia, i due budenno, naproud skromno
eksperyment vdavsia!
U novostvorenomu Stasisi stojav borodatyj zhorblenyj selianyn nepevnoho viku v
brudnomu lachmitti ta v derevjanij vzuvaci, z tupym achom vytriyvy na nespodivanu
alenu zminu, o pryholomyla joho.
I poky svit kazyvsia vid radoiv i zachoplennia, mis Fellouz stojala skryanila vid aliu,

terpliay turchany, zamalym ne roztoptana, otoena trimfom i pryhniena porazkoju.

I koly hunomove vymohlyvo, z prytyskom nazvav jiji imja, to vono prozvualo tryi,
per ni vona zreaguvala.
Mis Fellouz! Mis Fellouz! Nehajno zjavytysia u Peru Sekciju Stasisa! Mis Fellouz!
Mis Fell
Propusti mene! kryala vona, zadychajuy, poky hunomove i dali bez uhavu
tovk odne j te same.
Vona protovchuvala kri jurmye z dykoju energijeju, torujuy liach schreenymy
kulakamy, ruchajuy do dverej z komarnoju povinistiu.
Mendi Terris bula v sliozach.
Ne znaju, jak ce stalosia. Ja tiky vyjla na chvylynku, ob hlianuty na malekyj
ekran, jakyj povisyly v korydori. Tiky na chvylynoku. A potim, per ni ja vstyhla povoruchnutysia, aby o zrobyty Vona raptom perejla na zvynuvaennia: Vy kazaly, o z
nymy ne bude klopotu. Vy sami skazaly, ob ja jich zalyala!
Mis Fellouz, skujovdena i vsia ochoplena nepohamovnym droem, vyzvirylasia na
Mendi:
De Timmi?
Odna medsestra zmauvala vyjuomu Derri ruku dezynkujuym rozynom, ina hotuvala protypravcevu injekciju. Na odiahu Derri vydnila krov.
Vin ukusyv mene, mis Fellouz! rozliueno kryav Derri. Vin ukusyv mene!
Ale mis Fellouz navi ne hlianula na nioho.
o vy zrobyly z Timmi? kryala vona.
Ja zamknula joho v tualetnij, vidpovila Mendi. Ja vkynula tudy malu potvoru i
zamknula.
Mis Fellouz vbihla do liakovoho budynoka. Hariakovo vovtuzylasia z zamkom tualetnoji kimnaty. Mynula maje vinis, poky vona vidynyla dveri j pobayla skulenoho v kutoku
potvornoho chlopyka.
Ne mahajte mene, mis Fellouz, proepotiv vin. Joho oi poervonily. Huby tremtily. Ja ne chotiv tak zrobyty.
Och Timmi, chto skazav, o tebe mahatymu? vona vchopyla joho v svoji obijmy
j zachodylasia nesamovyto pestyty.
Vona kazala, dovhoju motuzkoju, pojasniuvav Timmi tremtiaym holosom. Kazala, mahatymete mene neju.
Tebe ne bytymu. Vona bula zla, koly tak kazala. Ale o stalosia? o stalosia?
Vin nazvav mene mavpyem. Vin kazav, o ja nespravnij chlopyk. Vin kazav, o
ja buv tvarynoju, Timmi zalyvsia potokamy sliz. Vin kazav, o bie ne bude bavytysia z
mavpoju. Ja ne buv mavpoju. Vin kazav, o ja sminyj. Vin kazav, o ja achlyvo potvornyj.
Vin use kazav i kazav, a ja joho vkusyv.
Teper vony plakaly vdvoch. Mis Fellouz rydala.
Ce vse nepravda. Ty ce znaje, Timmi. Ty spravnij chlopyk. Ty najspravnisikyj
chlopyk, zolotko, najkrayj chlopyk u sviti. I nichto, nichto nikoly ne zabere tebe vid mene.
Teper vidvaytysia bulo lehko, bulo lehko vyriyty, o robyty. Tiky dijaty treba vydko.
Hoskinz, koly skryvdeno joho vlasnoho syna, bie ne ekatyme.
Ni, ce slid robyty siohodni vnoi, cijeji noi, koly otyry pjatych slubovciv splia, a v
rety namoroysia v holovi vid Proektu Serednioviia.
Trochy nezvynyj dlia prychodu as, ale ne takyj ue j pidozrilyj. Ochoronnyk dobre jiji
znaje j navi ne podumaje pereviriaty. Vin nioho ne zapidozry v tomu, o vona nestyme
valizu. Mis Fellouz napraktykuvalasia bajdue vymovliaty Ihry dlia chlopyka i spokijno
vsmichatysia.
om by vin mav ne poviryty?
Ochoronnyk poviryv. Koly vona znovu zajla do liakovoho budynoka, Timmi ne spav;

cinoju vidajdunoho zusyllia zumila vytrymaty normanyj ton, ob ne naliakaty joho. Vona
rozmovliala z nym pro sny i sluchala, jak vin zazdro rozpytuvav jiji pro Derri.
Potim jiji malo chto pobay, nichto ne spytajesia, o za klunok vona nestyme. Timmi
pobude tycheko, a dali fait accompli 19. Spravu zrobleno, i nioho ve ne popravy. Jij dadu
spokij. Jim obom dadu spokij.
Vona rozibnula valizku, vyjniala z neji pateko, vovnianu apku z vuchamy i retu
vbrannia.
Timmi, poynajuy tryvoytysia, zapytav:
A navio vy vdiahajete mene, mis Fellouz?
Ja chou vziaty tebe nadvir, Timmi, vidpovila vona, do tvojich sniv.
Do mojich sniv? Joho lyko skryvylosia vid raptovoho astia, zmianoho zi strachom.
Ce ne strano. Ty bude zi mnoju. Zi mnoju tobi ne bude strano, pravda, Timmi?
Pravda, mis Fellouz. Vin prytysnuvsia svojim lykom do jiji boku, vona obijniala
joho j pid rukoju vidula kalatannia malekoho sercia.
Bula ve pivni. Vona vziala joho na ruky. Vymknula sygnalizaciju j tycheko vidynyla
dveri.
I zojknula: za vidynenymy dveryma navproty neji stojav Hoskinz!
Z nym bulo e dvoje, i vin dyvyvsia na neji ne men vraeno, ni vona sama.
Mis Fellouz erez jaku my otiamylasia j sprobuvala proslyznuty povz nioho, ta navi
sekundnoji zatrymky bulo jomu dosy. Vin brutano schopyv jiji i burnuv nazad, prosto na
kombinovanu afu. Machnuv svojim suputnykam, ob zachodyly, i stav navproty neji, zastupajuy soboju dveri.
Takoho ja ne spodivavsia. Vy zovsim z hluzdu zjichaly?
Jij vdalosia tak nastavyty plee, o vono, a ne Timmi, vdarylosia ob afu.
Jaka bida v tomu, doktore Hoskinz, blahano poala vona, o ja vimu dytynu?
Vy ne moete stavyty vytratu energiji ponad liudke yttia?
Hoskinz vychopyv dytynu z jiji ruk.
Vytrata energiji v takych rozmirach oznaatyme mijony dolariv, vtraenych z kye
akcineriv. Ce oznaatyme achlyvyj regres dlia Stasis Inkorporejtid. Ce oznaatyme skandanu sensaciju pro sentymentanu nianeku, jaka vse rujnuje zarady mavpya.
Mavpya! v bezsylomu alenstvi vyhuknula mis Fellouz.
Tak joho zvu urnalisty, pojasnyv Hoskinz.
Zjavyvsia odyn iz suputnykiv Hoskinza i zachodyvsia prosyliuvaty nejlonovu lynvu kri
vuka na horinij astyni stiny.
Mis Fellouz pryhadala lynvu, za jaku smyknuv Hoskinz pered kimnatoju, de tak davno
koly leav zrazok mineralu profesora Ademevkoho.
Ni! veresknula vona.
Ale Hoskinz opustyv Timmi na pidlohu j lahidno zniav z nioho pateko.
Poekaj tut, Timmi. Nioho z toboju ne stanesia. My lye na chvylynu vyjdemo
zvidsy. Dobre?
Timmi, zblidlyj i movaznyj, lye kyvnuv holovoju.
Hoskinz, pidtovchujuy mis Fellouz pered soboju, vyviv jiji z liakovoho budynoka.
Jakyj as mis Fellouz bula nespromona ynyty opir. Niby kri kalamu zauvayla vona runu
tiahu, prypasovanu zovni liakovoho budynoka.
Darujte, mis Fellouz, meni slid bulo vberehty vas vid cioho. To ce malo vidbutysia
vnoi, ob vy dovidalysia, koly bude ve po vsiomu.
A vse erez te, o zrobyly boliae vaomu synovi, vtomleno proepotila vona.
19 Dokonanyj fakt (fr.) .

erez te, o vin aleno kuvav tu bidolanu dytynu j doviv jiji do bijky.
Ni! Povirte meni! Ja rozumiju siohodninij incydent i znaju, o vynen Derri. Ale ta
istorija ve prosoylasia nazovni. e b pak, taka uroystis, kruhom predstavnyky presy. Ja
ne mou dozvolyty plitok pro nedbastvo ta pro dykych neandertaciv, ob lokoju diohtiu
bulo perekresleno uspich Proektu Serednioviia. Tak y inake, Timmi nezabarom mav
pity. Tak samo vin moe pity j teper, ob zalyyty liubyteliam sensacij jaknajmene zaipok
dlia rozpatiakuvannia.
Ce ne te same, o peremistyty mineral. Vy zbyrajete vbyty liudynu.
Ne vbyty. Na ciomu nichto ne zihraje. Prosto neandertakyj chlope povertajesia v
neandertakyj svit. Vin perestane buty vjaznem i uyncem. Vin znajde svoju doliu u vinomu
ytti.
Jaku doliu? Jomu lye sim rokiv, vin zvyk, ob pro nioho pikluvalysia, ob joho odiahaly, hoduvaly j boronyly. Vin bude samotnim. Joho plemeni tam, de vono bulo otyry roky
tomu, moe ne vyjavytysia. A koly b vin i znajov plemja, to joho ne vpiznaju. Jomu dovedesia samomu dbaty pro sebe. Zvidky vin znatyme jak?
Hoskinz u beznadiji pochytav holovoju.
Hospody, mis Fellouz, vy hadajete, o my pro ce ne dumaly? Vy hadajete, my perenesly b u suasnis dytynu, jakby ce ne bulo naoju peroju vdaloju ksacijeju liudyny abo
liudynopodibnoji istoty, i ne navayly by vidmovytysia vid neji ta znajty o natomis? Jak
vy vvaajete, omu my tak dovho trymaly Timmi, jak ne erez nau nechi vidprovadyty dytynu nazad u mynule? Prosto, v holosi joho lunala rozpalyva riuis, my ne moemo
zvolikaty. Timmi stav na zavadi rozvytkovi! Timmi derelo molyvoji negatyvnoji reklamy,
a my na porozi velykych zvere, i, vybate, mis Fellouz, ale my ne moemo dozvolyty Timmi
stojaty nam na zavadi. Ne moemo. Due meni koda, mis Fellouz.
Dobre, pryhnieno movyla mis Fellouz, dozvote meni poproatysia. Dajte
meni pja chvylyn na proannia. Vdili meni ciu krychtu!
Hoskinz zavahavsia.
Jdi.
Timmi pobih do neji. Vostannie vin bih do neji, i vostannie vona pryhornula joho. Jaku
my vona nestiamno styskala joho v obijmach. Potim nohoju pidsunula do stiny stile i sila.
Ne bijsia, Timmi!
Ja ne bojusia, koly vy tut, mis Fellouz. Toj olovik na mene serdytyj? Toj nadvori?
Ni, ne serdytyj. Vin prosto nas ne rozumije. Timmi.. a ty znaje, o take mama?
Jak mama u Derri?
Vin rozpovidav tobi pro svoju mamu?
Dekoly. Ja hadaju, o mama ce ledi, jaka turbujesia pro tebe i jaka due lahidna
do tebe i jaka roby tobi dobre.
Pravyno. Ty chotiv by koly maty mamu, Timmi?
Timmi vidchylyv svoju holovu tak, ob bayty jiji oblyia. Povinym ruchom vin pryklav doloniu do jiji oky, do volossia j pohladyv tak, jak davno-davno koly vona sama hladyla
joho.
Chiba vy ne moja mama?
Och, Timmi!
Ja znav, o vas zvaty mis Fellouz, ale ale ja pro sebe nazyvav vas mamoju. Tak
mona?
Tak. Tak. Mona. I ja tebe bie ne pokynu, i nichto tebe ne skryvdy. Ja budu z toboju
j pikluvatymu pro tebe. Nazvy mene mamoju, ob ja poula.
Mama, zadovoleno movyv Timmi j prytulyvsia okoju do jiji oky.
Vona, vse e trymajuy joho na rukach, pidvelasia, stala na stile. Za stinoju budynoka
raptom zynyvsia halas, ale vona ne ula. Vinoju rukoju vzialasia za lynvu, o prochodyla
mi dvoma vukamy, j povysla na nij usijeju vahoju.

Stasis prokolovsia, i kimnata sporonila.

20

1
Kosmolit Try G., bezhuno vychopyvy iz absoliutnoji poronei hiperprostoru, zjavyvsia v universanomu asiprostori j povoli vplyvav u siajui hlybyny veletenkoho zorianoho skupennia Herkulesa.
Krychitna metaleva bubaka nemov zavysla v kosmosi, bezporadno zaplutavy u ipkomu pavutynni gravitacijnych poliv, utvoriuvanych miridamy son, o otoyly korabe z
usich bokiv. Ale bortovi kompjutery spraciuvaly bezdohanno, i kosmolit uvijov tono v potribne misce. Vin perebuvav teper na vidstani odnodobovoji podoroi zvyajnoji podoroi
u prostori vid podvijnoji zirky Lahran.
Dlia riznych liudej na bortu cej fakt oznaav ne odne j te same. Komandi svityv e odyn
de vakoji roboty, jakyj oplaujesia dobovymy za pidvyenym poliotnym taryfom, a potim vidpoynok. opravda, planeta, do jakoji vony letily, bezliudna, ta perepoyty vse odno
pryjemno, chaj navi to bude asterojid. leniv ekipau ne turbuvala molyva rozbinis jichnioji toky zoru z dumkamy pasayriv.
Ri u tim, o komanda stavylasia do pasayriv z pevnoju znevahoju i unykala kontaktiv
z nymy.
Holovai!
Tak usich pasayriv i ochrestyly vsich, krim odnoho. A jako vyslovytysia emnie, to
ce buv hurt naukovciv, hurt dosy strokatyj. Jedyne, o objednuvalo vsich jich u ciu chvylynu,
ce pobojuvannia za svoji prylady ta nevyrazne baannia pereviryty aparaturu e raz, moe,
vostannie.
A e, mabu, trochy bie, ni zavdy, chvyliuvannia j nervove napruennia. Bo planeta bezliudna. Koen povtoriuvav ce sobi, z usijeju pevnistiu, ve bezli raziv. Ale dumky
tvoji znaje tiky ty sam
o do tijeji osoblyvoji liudyny, jaka ne naleala ni do ekipau, ni do hurtu venych, to
jiji najsyniym viduttiam bulo viduttia smertenoji vtomy. Mark Annuni tak joho zvaly
nasylu zvivsia na nohy j poviv pleyma, nemovby struujuy z sebe ostanni puta kosminoji
chvoroby. Korabe znovu j znovu proyvav tudy j nazad obolonku Vsesvitu, peremachujuy za
konym razom e odyn svitovyj rik vidstani, a Mark Annuni otyry doby ne vstavav z lika
leav le ne bezdychannyj, nespromonyj navi pojisty.
Ta o pereduttia nemynuoji smerti vidpustylo joho. Mark musyv zjavytysia za vyklykom kapitana. Vyklyk? Useredyni zavoruylosia hluche nevdovolennia: ade vin zvyk use
robyty po-svojemu i bayty tiky te, o chotiv bayty. Zretoju, chto vin takyj, cej kapitan,
ob
Marka prymom poryvalo rozpovisty vse doktorovi efldu i poklasty kraj podibnym
vychvatkam.
Ale Mark buv dopytlyvyj i rozumiv, o do kapitana vse-taky dovedesia pity.
Dopytlyvis to bula joho jedyna j nepoborna vada!
Sklalosia tak, o vona stala i joho profesijeju, poklykanniam u ytti.

2
20 Ukrajinkyj pereklad. V.V.Vynevyj, Ju.M.vajdak, 1990.

Kapitan Trioch G. Folenbi buv olovik tertyj. Prynajmni tak vin zavdy pro sebe dumav. Ranie jomu ve dovodylosia vykonuvaty rejsy na zamovlennia uriadu. Peredusim taki
rejsy davaly udovyj zysk: Konfederacija zvyajno ne torhuvala. Tobto ce oznaalo neodminnyj kapitanyj remont korablia pislia rejsu, zaminu vsich spraciovanych detalej, edru
vynahorodu ekipaevi. To buv dobryj biznes. Z bisa dobryj biznes.
Ale cej rejs, pevna ri, taky vidrizniavsia vid inych.
I sprava ne u tij vatazi nezvyajnych pasayriv, jaku kapitan pryjniav na bort. (Vin ekav
usiliakych var ta nesosvitennych skandaliv, ale vyjavylosia, o holovai bi-men normani liudy). Navi ne v tomu, o polovynu joho korablia rozibraly j pereobladnaly v universanu problemnu laboratoriju, jak znaylosia v kontrakti.
Spravnij klopit, cho kapitan hnav vid sebe ci dumky, to Bratu, planeta, o stanovyla metu jichnioji podoroi.
Ekipa, jasna ri, nioho pro tu planetu ne znav, ale sam kapitan, jak liudyna terta i vse
take ine, poynav viduvaty, o tut pachne nepryjemnostiamy.
Ale tiky poynav
A v ciu chvylynu joho syno dratuvav cej, jak joho Mark Annunsi. Spereserdia vin a
liasnuv kulakom ob doloniu. Joho velyke kvadratne oblyia poervonilo vid hnivu.
Oce nachabstvo!
Chlopyko, e j dvadciaty nema jakyj, rozumijete, nikema navi u porivnianni z
retoju pasayriv i raptom posmiv take vymahaty!
o za cym kryjesia? Ce treba vreti-ret zjasuvaty.
Zaraz, pid hariau ruku, kapitan iz zadovolenniam zjasuvav by vse, vchopyvy dekoho
za barky j trusonuvy nachabu tak, ob a zuby zaklacaly, abo e krae Ta ni, tak ne varto.
Kine kincem nyninij polit maje doslidnykyj charakter. Meta podoroi kapitanovi nevidoma, ale jiji nansuvala sama Konfederacija Planet. I schoe na te, o cej dvadciatyrinyj
pronoza-turyst, jakomu vin zaliubky vkorotyv by nadto cikavoho nosa, stanovy nevidjemnu
astynu velykoji tajemnyci. Ale vse-taky navio chlopyko znadobyvsia na bortu? Ty ba, do
nioho navi prystavyly cioho doktora eflda: neve toj ne maje nijakoho inoho dila, krim
jak pakatysia z cym markaem? o ce vse znay? Chto vin Annunsi?
Protiahom usioho poliotu vin, kau, stradaje na kosminu chvorobu. A moe, to lye
pryvid, ob ne vychodyty z kajuty?
I tut vid dverej prolunav sygnal.
Mabu, vin chlopyko.
Spokijno, skazav sobi kapitan. Spokijno.

3
Na porozi kapitanovoji kajuty Mark Annuni oblyzav huby, marno namahajuy
pozbutysia hirkuvatoho prysmaku v roti. V holovi pamoroylosia j tyslo v hrudiach.
U ciu my vin laden buv sklasty z sebe vsi povnovaennia, jakymy joho nadilyly, aby
tiky povernuty na Zemliu.
Mark z tuhoju pryhadav svoju zemnu kimnatu, znajomu do najmenych dribny, nevelyku, ale osobystu, de vin mih spilkuvatysia tiky z takymy, jak vin sam. Krim lika, stola,
sticia ta afy v kimnati ne bulo bi nioho vse potribne jomu mistylosia v Centranij bibliteci, kudy vin mav vinyj dostup. Tut e ne bulo nioho. Vin spodivavsia, o na bortu kosmoliota mona bude vznaty bahato novoho. Ranie jomu e ne dovodylosia buvaty na kosminomu korabli. Ale chto by mih podumaty, o joho stiky dniv muytyme kosmina chvoroba?
Markovi tak zachotilosia dodomu, o vin malo ne zaplakav. Vin nenavydiv sebe za te,
o v nioho zaraz ervoni oi, o v nych brynia sliozy i kapitan use ce bay. Vin nenavydiv
sebe za te, o ne schoyj na doroslu, duu liudynu, o bie skydajesia na chyrliave myenia.

Vlasne, tak vono j bulo. Vin mav ovkovyste, priame j blyskue volossia myastobrunatnoho kolioru, vuke skoene pidboriddia, malekyj rot i hostryj nosyk. Dodaty do cioho
nosyka po pja abo is vusynok z konoho boku, i podibnis bude povna. Ta j zrist u nioho
nyyj za serednij.
Ale tut Mark uzdriv kri iliuminator kapitanovoji kajuty bezli zirok, i jomu perechopylo
duch.
Zirky!
Takymy vin jich nikoly ne bayv.
Mark e odnoho razu ne pokydav planety Zemlia. (Doktor efld kazav, o same
erez ce na chlopcia navalylasia kosmina chvoroba. Mark jomu ne viryv. Vin ytav u pjatdesiaty riznych knykach, o kosmina chvoroba maje psychohenne pochodennia. Ote, navi
doktor efld asom namahajesia obmaniuvaty joho).
e odnoho razu Mark ne pokydav Zemliu, vin zvyk do zemnoho neba. Pryzvyajivsia
do vydovya rozporoenych po nebesnij pivsferi dvoch tysia zirok, sered jakych lye desia
peroji velyyny.
A tut alene jurmye zirok. V odnomu nevelykomu kvadrati iliuminatora jich u desia
raziv bie, ni na vsiomu zemnomu neboschyli. I do oho jaskravi!
Mark adibno zakarbuvav u dumci jichnie roztauvannia. Vydovye vkraj schvyliuvalo
joho. Zvyajno, vin znav yseni charakterystyky zorianoho skupennia Herkulesa. Za riznymy pidrachunkamy, v niomu naliuvalosia vid odnoho do desiaty mijoniv zirok (kontronoho obliku e nichto ne robyv). Ale ysla ce odna ri, a reani zirky to o zovsim ine.
Markovi zakortilo pereliyty jich. Raptove baannia pojnialo vsiu joho istotu. Cikavo,
skiky jich tut, y vsim dano nazvy i y dlia vsich zirok vyznaeno astronomini parametry.
Podyvymo
Vin rachuvav jich grupamy po sto tuk. Dvi Try Vin mih by rachuvaty j napamja,
ale jomu podobalosia sposterihaty navi reani zyni javya, a nadto koly vony buly taki
nejmovirno harni. is sim
Hunyj pryvitnyj kapitaniv holos povernuv chlopcia u ciu hrinu kajutu:
Radyj vas bayty, mistere Annunsi!
Mark zdryhnuvsia j obraeno pokosyvsia na kapitana. omu jomu zavaaju rachuvaty
zirky?
Vin zmachnuv rukoju v bik iliuminatora j rozdratovano skazav:
Zirky!
Kapitan povernuvsia, ob i sobi hlianuty.
Nu, zirky. Chiba o neharazd?
Mark dyvyvsia na yroku spynu kapitana, na joho mohutni kryi, na siryj joryk cupkoho
volossia i na debeli ruky: sklavy jich za spynoju, kapitan rytmino popleskuvav tovstymy
paciamy po blyskuomu plastykovi kurtky.
o jomu do vsich zirok na sviti? podumav Mark. Chiba joho obchody jichnij
rozmir, svitnis, spektranyj klas?
Spidnia Markova huba smyknula. Cej kapitan prosto e odyn nonkompos, ot i
vse. Na ciomu korabli sami tiky nonkomposy. Tak jich nazyvaju u joho ridnij Mnemoninij
Slubi. Vsi tut nonkomposy. Bez kompjutera ne hodni j pjatnadcia pidnesty do kuba.
Mark viduvav sebe he samotnim.
Ta o vdije? Marna sprava o pojasniuvaty nonkomposovi. I vin skazav:
Tut tak husto zirok. Jak horochu v supi.
Ce tiky zdajesia, mistere Annunsi. Kapitan u prizvyi Marka vymovliav s
zamis , i cej zvuk rizav Markovi vucho. Serednia vidsta mi zirkamy v najhustiomu
skupenni ponad svitovyj rik. Miscia zadosy, ha? A na vyhliad tisnuvato. Ja z vamy zhoden.
Koly vymknuty svitlo, to vony zasiaju, jak tryjon lelitok ischoma u vibrujuomu sylovomu
poli.

Ale kapitan ne zaproponuvav vymknuty svitlo, prosyty joho Mark ne zbyravsia.

Sidajte, mistere Annunsi, zaprosyv kapitan. U nohach pravdy nema, ha? Vy
palyte? Ne zapereujete, jako ja zapaliu? koda, o vy pryjly siudy ne vranci. O ostij hodyni lokanoho asu tut bula udova panorama oboch Lahraniv. ervonyj i zelenyj lichtaryky. Nae svitlofor, ha? A vy zi svojeju kosminoju chvoroboju, mona skazaty, progavyly
ve polit. o, neperelyvky bulo, ha?
Ti neskinenni ha? kapitan vymovliav z jakymo sobaym vyskom, naebto dlia toho,
ob dratuvaty Marka.
Vin tycho vidpoviv:
Teper u mene vse harazd.
Kapitana taka vidpovi, zdajesia, malo zadovonyla. Vin pychnuv sygaroju i vtupyvsia
u Marka z-pid nasuplenych briv. Potim povoli promovyv:
Chaj tam jak, a ja radyj z vamy zustritysia. Poznajomymosia trochy blye. Potysnemo
odyn odnomu ruku. Na Try G. ve ne raz vykonuvav valyvi rejsy za zavdanniam uriadu. I
zavdy vse bulo harazd. Ja ne mav nikoly odnoji chalepy. I ne baaju maty jaku chalepu. Vy
mene rozumijete?
Mark ne rozumiv. Vin i ne zbyravsia rozumity. Joho oi znovu adibno upjalysia v zorianu kartynu: roztauvannia zirok deo zminylo.
Kapitan na my perechopyv joho pohliad. Vin spochmurniv i jako dyvno smyknuvsia
nenae chotiv znyzaty pleyma, ta peredumav. Todi nekvapom pidijov do puta keruvannia, i po ciatkovanomu zirkamy iliuminatoru kovznula metaleva tora, schovavy pid svojeju
veletenkoju povikoju vsi kosmini ary.
Mark a pidskoyv i zahorlav u nestiami:
o za durnyci? Ja jich liu, vy, nevihlase!
Liy?.. spalachnuv kapitan, prote strymavsia i prymusyv sebe vybayty. Darujte! Ale nam treba pohovoryty trochy pro spravu.
Vin trochy naholosyv ostannie slovo.
Mark znav, pro o jdesia.
Rozmovy ni do oho. Ja chou podyvytysia bortovyj urnal. Ja povidomyv vas pro ce
po selektoru. Zvate: erez vas ja ve zhajav kika hodyn.
Spodivaju, vy povidomyte mene j pro te, navio vam treba podyvytysia bortovyj urnal, ha? zapytav kapitan. Vy peryj, komu take zamanulosia. U vas je povnovaennia?
Mark a zakliak vid podyvu.
Kapitane, ja z Mnemoninoji Sluby A tomu mou dyvyty he-ysto vse.
Kapitan zapachkav sygaroju. (Specinyj sort sygar dlia kosminych poliotiv. Zavdiaky
dodanomu oksydatorovi vykliuajesia vytraannia atmosfernoho kysniu).
On jak? Nikoly ne uv pro taku slubu. A ym vona zajmajesia? obereno zapytav
kapitan.
Mark vidpoviv, jak vidrizav:
Mnemonina Sluba, j hodi! Mij obovjazok dyvytysia o i de zavhodno j zapytuvaty pro o zavhodno. I meni nadano same taki povnovaennia.
Jako ja ne zachou, urnalu vy ne oderyte.
Vaa dumka nioho ne vay, vy nonkompos.
I tut kapitana prorvalo. Vin burnuv sygaru na pidlohu j liuto rozavyv jiji erevykom.
Potim pidibrav nedokurok i dbajlyvo zapchav joho v otvir smittieprovodu.
o majemo novu teiju u galaktynij polityci?.. harknuv kapitan. A vy chto
takyj, vreti-ret? Sekretnyj agent? Velyke cabe? Hovori priamo. Zaraz e.
Dosy toho, o ja ve skazav.
Meni nema oho prychovuvaty, ozvavsia kapitan. Ale v mene je svoji prava.
Nema oho prychovuvaty! veresnuv Mark. Todi skai, omu korabe zvesia
Try G.?

 Zvesia jak zvesia.

Vy ne kruti. Takoji nazvy v Zemnomu rejestri nema. Ja znav ce e na Zemli. J tiky
ekav nahody, ob zapytaty.
Kapitan zaklipav oyma j promovyv:
Ce tak usi perechrestyly ocijnu nazvu Georg G. Grondi.
Mark rozrehotavsia:
On vono o! Nu, nechaj. Pislia toho jak podyvliusia bortovyj urnal, ja chou pohovoryty z komandoju. Maju taki povnovaennia. Moete spytaty u doktora eflda.
I z komandoju pohovoryty, ha? skypiv kapitan. Harazd, markau, ty v mene
nahovorysia. Tiky ne z komandoju, a zi svojim efldom, i ne abyde, a v karceri pid aretom do samoji posadky!
I vin potiahsia do selektora.

4
Naukova grupa Trioch G. bula neyslenna, jako braty do uvahy obsiah jiji roboty, i
skladalasia perevano z molodych uenych. Nu, skaimo, ne takych molodych, jak Mark Annuni, toj vzahali buv bila vorona, ale najstaromu z naukovciv, astrozykovi Emmanueliu Dordu Sajmonovi ne bulo e j trydciaty devjaty. A temne, huste volossia ta velyki
blyskui oi robyly joho e molodym. opravda, tym blyskom vin poasty mav zavdiauvaty
kontaktnym linzam.
Sajmon, jakyj, pevno, ni na chvylynu ne zabuvav pro svij ne due solidnyj vik i pro te,
o vin nominano vvaajesia kerivnykom ekspedyciji (cej fakt biis leniv grupy schyna
bula lehkovayty), ve as namahavsia vykazuvaty svoje cilkom spokijne stavlennia do nelehkoji mety jichnioji podoroi. O i teper, prohlianuvy perfostriku ta zamysleno propustyvy
jiji mi paciamy, poky vona znovu nakruuvalasia na bobinu, vin umostyvsia v najmjake
krislo nevelykoji kajut-kompaniji, zitchnuv i promovyv sam do sebe:
Znovu te same. Nioho cikavoho.
Vin uvano rozhliadav ostanni koliorovi fotoznimky podvijnoji zirky Lahran, ale zalyavsia he bajduyj do jichnioji krasy. U porivnianni z zemnym Soncem Lahran-I buv menyj
rozmirom, ale mav biu temperaturu. Vin siajav na znimku blyskuym zeleno-holubym smarahdom v otoenni ovto-zelenoho perlynnoho polysku vid zolotoji opravy. Na vyhliad zirka
zdavala ne bioju za horoynu. Maje poru z Lahranem-I (tak vydavalosia na fotograji)
svityvsia Lahran-II. Zaraz vin zajmav u prostori take poloennia, o na znimku buv udvii
biyj za Lahran-I. (Naspravdi joho dimetr stanovyv lye 4/5 dimetra Lahrana-I, objem
polovynu, a masa dvi tretyny). Joho ervono-oraneve svitlo, do jakoho plivka mala
menu utlyvis porivniano z okom liudyny, vyhliadalo mianiym, ni zavdy, osoblyvo na tli
slipuoho soncia-blyzniuka.
Obydva soncia otouvav nejmovirnoji krasy rozsyp zirok skupennia Herkulesa: edro
rozporoenyj dimantovyj pyl ovtyj, bilyj, blakytnyj, ervonyj, nitrochy, zdavalo, ne zamarenyj svitlom dvoch son. Efekt poliaryzacijnoji zjomky, podumav Sajmon i promovyv:
I tut nioho cikavoho.
A po-mojemu, due harni znimky, zauvayv korotekyj opasystyj olovik, o te
sydiv u kajut-kompaniji. Ce buv Hroot Novenaah, likar ekspedyciji, kotroho nichto ne nazyvav inake, jak Novi.
Vin pidijov do Sajmona i, schylyvy nad joho pleem, prymruyv svoji korotkozori oi.
A de tut Bratu? zapytav vin.
Sajmon pidviv na nioho oi j monotonnym holosom prokazav:
Planety pid takoju nazvoju ne isnuje. Jako vy majete na uvazi planetu, o zvesia
Troja, to v tych kliatych zirkovych dungliach rozpiznaty jiji nemolyvo. Cia kartynka hodysia

tiky dlia populiarnoho urnalu. Dlia serjoznoho specilista korysti z neji ortma.
A, Kosmos zispodu, rozarovano proburmotiv Novi.
A vam, vlasne, jaka riznycia? zapytav Sajmon. Neve polehaje, koly ja skau, to
Troja on ta ciatoka? Abo ta? Vony usi odnakovi, vy vse odno jich ne rozpiznajete.
Hodi vam, Sajmone. Ne bute, rady boha, a takyj bundiunyj. Mnoju keruje cilkom
zakonne pouttia. Na jakyj as cia planeta maje staty dlia nas domivkoju, ale, naskiky ja
znaju, vona moe staty j domovynoju.
Novi, tut nema hliadaiv, nema orkestru, mikrofoniv i surem te nema. To navio
rozihruvaty melodramu? Jaka e domovyna? Koly my tam i pomremo, to tiky z vlasnoji vyny
ot, moe, oberemosia na smer.
Ce bulo skazano z tym charakternym prytyskom, jakyj vlastyvyj liudiam, o skarasia
na kepkyj apetyt, koly vony rozmovliaju z tymy, chto liuby pojisty. Naebto pohane travlennia je jakoju oznakoju moranoji stijkosti j vysokoho intelektu.
Cia planeta ve domovyna. Tam pomerlo ponad tysiau olovik, maje poepky
vymovyv Novi.
Spravdi, spravdi, Novi. odnia v Galaktyci vmyraje pryblyzno mijard liudej.
Ale ne tak, jak na ciomu Bratusi.
Jak ne tak?
Novi vidpoviv u svojij zvyajnij, likarkij maneri lahidnym, spokijnym holosom, choa
teper vin hovoryv niby erez sylu:
Ciu temu dozvoleno obhovoriuvaty lye na ocijnych zasidanniach. Nakaz je nakaz.
A ja j ne zbyrajusia tut nioho obhovoriuvaty, pochmuro skazav Sajmon. Ce dvi
zvyajni zirky. Bis joho znaje, navio ja pohodyvsia letity siudy. Mabu, tomu, o vypala nahoda zblyka sposterihaty nezvyajno velyku systemu trojankoho typu. A e bulo cikavo pobayty prydatnu dlia yttia planetu pid dvoma sonciamy. Ne rozumiju, omu ja vyriyv, niby
v ciomu je o dyvovyne.
Tomu, o vy znaly pro dyvovynu smer tysiai olovikiv ta inok, pidkazav Novi j
raptom poprosyv: Posluchajte, Sajmone, a y ne rozpovily b vy meni, o take vzahali planeta trojankoho typu?
Likar stojino vytrymav e odyn prezyrlyvyj pohliad spivbesidnyka, a potim skazav:
Dobre, dobre. Ja oho ne znaju, vy ne znajete oho inoho. Vy ne znajete, napryklad, o take utrazvukove roztynannia?
Tak, ne znaju, cholodno vidpoviv Sajmon. I hadaju, o ce due dobre. Z mojeji
toky zoru, vsiaka informacija, jaka ley poza meamy fachovoji specilizaciji naukovcia,
kidlyva, bo potrebuje zajvych vytrat intelektuanoho potencilu. Tomu ja ne zhoden z pohliadamy eflda.
I vse-taky ja chou znaty, o take planeta trojankoho typu. Jako vy, zvyajno,
spromoni meni pojasnyty.
Tak, spromonyj. opravda, pro ce ve jlosia na peromu informacijnomu zasidanni, ale, moe, vy buly todi neuvani. Perevana biis kratnych zirok a vony stanovlia
tretynu vsich zirok maje planety takoho typu. Na a, maje vsi podibni planety ne maju
spryjatlyvych umov dlia yttia. Jako vony dosy viddaleni vid centra tiainnia svojeji zorianoji systemy, ob jichnia orbita nablyalasia formoju do kola, to vony a taki cholodni, o
na jichnij poverchni kondensujusia okeany ridkoho heliju. Jako planety perebuvaju u
zoni teplovoji diji son, to jichni orbity ne maju pravynoji formy, tobto prynajmni odyn raz
za obert vony nablyajusia do toho y toho soncia na taku vidsta, o na nych i zalizo b
rozplavylo. Odnak tut, u systemi Lahran, my majemo sytuaciju nezvyajnu. Dvi zirky, Lahran-I ta Lahran-II, a tako planeta Troja zi svojim suputnykom Ilinom mistiasia u verynach ujavnoho rivnobinoho trykutnyka. Zrozumilo? Take rozmiennia, vyjavliajesia,
vzajemno zrivnovaene, ale, zarady vsioho sviatoho, ne pytajte mene omu. Vvaajte, o ce
moja osobysta profesijna dumka.

Novi proburmotiv sobi pid nis:

Meni j ne snylosia piddavaty sumnivu yju profesijnu dumku.
Sajmon neochoe viv dali:
Vsia systema obertajesia jak jedyne cile. Troja zavdy perebuvaje na vidstani v sto
mijoniv my vid konoho soncia, a obydva soncia na vidstani v sto mijoniv my vid neji i
odne vid odnoho.
Vse ce ja znaju. Ja vse-taky buv uvanyj na tomu informacijnomu zasidanni. Ale omu
vona zvesia planetoju trojankoho typu?
Sajmon na my stysnuv svoji tonki huby, nae erez sylu strymuvav jaku lajku. Potim
skazav:
Take same ugrupovannia majemo i v naij Sonianij systemi. Sonce, Jupiter i grupa
malych asterojidiv utvoriuju vzajemno zrivnovaenyj rivnobinyj trykutnyk. Tak vyjlo, o
asterojidam nadaly imena Hektora, Achillesa, Ajaksa ta inych herojiv trojankoji vijny.
Ote A moe, dosy?
I ce vse? zapytav Novi.
Tak. Vam ne nabrydlo dokuaty meni?
Oj, ta horily b vy synim vohnem!
Novi pidvivsia j piov he vid oburenoho astrozyka, ale tiky-no pidniav ruku do knopky
bilia dverej, vony sami kovznuly vbik, i na porozi zjavyvsia Borys Vernadkyj ornoborodyj
geochimik z yrokym oblyiam i velykym rotom. Joho nevhamovnoju prystrastiu buly
soroky v dribnyj horook ta magnitni zaponky z ervonoho plastyku. Vin ne zachotiv pomiaty ni rozervoniloji zinomiji Novi, ni masky kryanoho prezyrstva, o zastyhla na oblyi
Sajmona, i veselo zatorochtiv:
Chlopaky-koliaryky, zatamujte podych i vy, molyvo, poujete, jak hotujesia vybuch, zdatnyj obvalyty umakyj liach. Vybuchivku ve zakladeno on tam, nahori, u kajuti
kapitana.
o stalosia? zapytav Novi.
Kapitan nakrutyv chvosta Annuni, naomu aklunovi, pestunykovi doktora
eflda, to doktor pomav nahoru jak opeenyj oi malo ne na lobi.
Sajmon ne dosluchav joho i, vidvernuvy, znevalyvo pchyknuv.
Novi zdyvuvavsia:
efld? Vin e nikoly ne serdysia! Na mojij pamjati vin e ni razu j holosu ne pidvyyv.
Teper pidvyyv, e j jak. Koly pouv, o Mark bez joho vidoma znyk iz svojeji kajuty
i o kapitan daje chlopcevi dobriaoho prouchana, to vin oho! Do rei, Novi, a vy znaly,
o chlopyna ve oklyhav i rozhuliuje po korabliu?
Ne znav, ale peredbaav. Taka ve osoblyvis cijeji kosminoji chvoroby. Koly vona
navaliujesia na tebe, to dumaje use, smer. I ve ekaje jiji ne doekajesia. A za kika
chvylyn vidpusty, i ty yvyj-zdorovyj. e neminyj, ale ne chvoryj. Uranci ja skazav Markovi, o my zavtra, pevno, zrobymo posadku. Hadaju, ce joho j postavylo na nohy. Baannia
ot-ot viduty grunt pid nohamy vytisniaje he tu kosminu neduhu. Skoro my spravdi
zrobymo posadku. Tak, Sajmone?
Astrozyk vydav jakyj nevyraznyj zvuk, kotryj pry baanni mona bulo traktuvaty jak
vyjav zhody. Prynajmni tak joho zrozumiv Novi. Vin tut e prodovyv rozmovu:
A vse taky, o trapylo?
Nu, vy , mabu, znajete, zahovoryv Vernadkyj, o koly chlopyna zasiv jak pe
u svojij kajuti, bo joho he zamorduvala kosmina chvoroba, efld perejov yty do mene.
Sydy vin siohodni za stolom nad svojimy pryelepuvatymy tablyciamy j klacaje minikakuliatorom. Koly uju hude selektor, a todi holos kapitana Vyjavliajesia, chlope u nioho, a
kapitan choe diznatysia, trach-tararach, navio toj siakyj-takyj uriad prystavyv do nioho
pyhuna. A efld horlaje jomu, o protrykne jomu huzno nivelirnoju trubkoju Kollamora,

koly kapitan dozvoly sobi jaku durnyciu stosovno chlopcia. A todi, mov kulia, vyletiv z kajuty
navi selektora ne vymknuv, tak o meni bulo dobre uty, jak kapitan od zlosti malo pinoju
ne splyvaje.
Ne vyhadujte, skazav Novi. Nioho takoho efld skazaty ne mih.
Nu, o take podibne.
Novi obernuvsia do Sajmona.
Vy ooliujete nau grupu. omu vy ne vtrutyte?
Ajake! skynuvsia Sajmon. Vy zhadujete pro toho, chto ooliuje nau grupu,
lye todi, jak o skojisia! Chaj sami rozbyrajusia, cho navkulaky. Tiky efld vojaka,
pevno, lye na slovach, a kapitan toj nadto ve liuby uchaty sobi kryi: nikoly ne vytiahne
ruk iz-za spyny. Vernadkyj prosto panikuje, ja hadaju, o do rukopanoji ne dijde.
Harazd, ale v takij ekspedyciji, jak naa, krae b unykaty bu-jakych hostrych sutyok
Vy majete na uvazi nau osoblyvu misiju? Vernadkyj, mov aktor, zakotyv oi pid
loba i, zdijniavy ruky, patetyno proholosyv: O, jak achaje mene chvylyna, koly my opynymo sered tlinnych ostankiv zahybloji ekspedyciji!
Koen yvo ujavyv sobi ciu neveselu kartynu, i vsi raptom prymovkly. Navi Sajmonova
potylycia jedyne, o vydnilo ponad spynkoju mjakoho krisla, te, zdavalosia, zacipenila
vid vakych rozdumiv.

5
Osvad Mejjer efld, dovhotelesyj i chudyj, jak triska, psycholog, mav mjakyj baryton,
jakyj ne tiky davav jomu zmohu z nespodivanoju virtuoznistiu vyspivuvaty operni ariji, a j
dopomahav iz spokijnoju vbyvoju tonistiu braty horu v bu-jakij supereci.
I, koly zachodyv do kajuty katana, vin zovsim ne buv schoym na toho rozliuenoho
zadyraku, jakoho zmaliuvav Vernadkyj. Vin navi usmichavsia.
A kapitan, pobayvy psychologa, vmy spalachnuv:
Posluchajte, eflde
Chvylynoku, kapitane Folenbi, zupynyv joho efld. Jak ty sebe pouvaje,
Marku?
Mark opustyv oi j vidpoviv zduenym holosom:
Use harazd, doktore efld.
Ja ne znav, o ty ve pidniavsia z lika.
Navi tini dokoru ne vuvalosia v joho holosi, ta Mark stav vypravdovuvatysia:
Meni pokraalo, doktore efld, i bez roboty ja due zanuhuvav. Skiky ja tut, na
korabli, a e nioho ne zrobyv. Tomu ja zvernuvsia po selektoru do kapitana i poprosyv joho
pokazaty meni bortovyj urnal. A vin vyklykav mene siudy.
Harazd. Ja hadaju, vin ne zapereuvatyme, jako ty zaraz pide do sebe v kajutu.
Ach, vin ne zapereuvatyme!.. poav kapitan.
efld pidviv na kapitana sumyrnyj pohliad.
Ja vidpovidaju za nioho, ser.
I kapitan omu ne znajov, o vidpovisty.
Mark sluchniano pidvivsia i pid pynym pohliadom eflda ruyv do dverej. Koly vin
vyjov, efld znovu hlianuv na kapitana.
o za iditki vybryky, kapitane?
Kapitanovi kolina raptom zavychlialysia, rozhojdujuy tilo v jakomu zahrozlyvomu
rytmi. Potim vin z rizkym vyliaskom zepyv ruky za spynoju.
Ce pytannia povynen postavyty ja, a ne vy. Ja tut kapitan, eflde.
Znaju.
A o ce oznaaje, te znajete, ha? Poky korabe perebuvaje v kosmosi, vin zhidno z

zakonom vvaajesia planetoju, i meni nadajesia na niomu absoliutna vlada. U kosmosi moje
slovo bezzaperene. Navi Centranyj Komitet Konfederaciji ne moe joho skasuvaty. Ja povynen pidtrymuvaty dyscyplinu, i tomu nijakyj pyhun
Hodi, kapitane. Krae posluchajte, o ja vam skau. Vas zafrachtuvalo Biuro u spravach peryferiji, ob vy dostavyly sporiadenu uriadom naukovu ekspedyciju u systemu Lahran i nadavaly venym vsiliaku dopomohu doty, doky vony budu tam praciuvaty i doky ne
vynykne nebezpeka dlia ekipau ta korablia; a potim vy majete dostavyty nas dodomu. Vy
pidpysaly kontrakt i vzialy na sebe pevni zobovjazannia. Ade tak, kapitane? Napryklad, vy
ne majete prava torkatysia naoji aparatury, ob ne vyvesty jiji z ladu.
A chto z bisa take roby? z oburenniam pidchopyvsia kapitan.
efld spokijno vidpoviv:
Vy, vy, kapitane. Dajte spokij Markovi Annuni. Tak samo, jak vy ne ipajete monochromatora Sajmona y mikroskopiv Vajo, tak samo ne zaipajte moho Marka Annuni. odnym iz vaych desiaty monovladnych paciv. Utiamyly?
Obtiahneni uniformoju kapitanovi hrudy hordo vypnulysia.
Ja ne baaju vysluchovuvaty nijakych nakaziv na bortu svoho korablia. Vai balaky
ja rozciniuju jak dyscyplinarnu provynu, mistere efld. e trochy i vy pidete pid domanij
aret, razom iz vaym Annuni. Ne podobajesia moete skaryty u Kontronu komisiju,
koly povernete na Zemliu. A do tych pir trymajte jazyka za zubamy.
Stryvajte, kapitane. Dajte meni pojasnyty. Mark vin iz Mnemoninoji Sluby.
Ehe , i vin tak kazav. Nemonina Sluba, nemonina sluba Jak na mene, to ce
zvyajna tajemna policija. Tiky na bortu moho korablia cioho ne bude, ha?
Mnemonina Sluba, terpliae povtoryv efld. Em-en-e-em-o-en-i-e-en-a. Vy
ne vymovliajete peroho em. Cia nazva pochody vid hrekoho slova, o oznaaje
pamja.
Oi kapitana zvuzyly.
Vin use zapamjatovuje?
Same tak, kapitane. Bayte, ja sam, mabu, trochy vynen. Ja mav spovistyty vas pro
Marka. I ja b ce zrobyv, jakby chlopyna ne zaneduav odrazu pislia startu. Ja todi ve bie
ni pro o ne mih dumaty. A te, o vin moe zacikavytysia samym korablem, meni j na dumku
ne spalo. Tym asom vin musy cikavytysia vsim na sviti.
Vsim na sviti, ha? kapitan hlianuv na stinnyj chronometr. To spovisti mene pro
ce nareti cho teper. Tiky bez zajvych sliv. Vzahali mene tereveniv. asu obma.
Ce nedovha rozmova, zapevniaju vas. O vy, kapitane, liudyna, jaka znaje kosmos
uzdov i vpoperek. A koly tak, to skai, skiky naselenych planet naley do Konfederaciji?
Visimdesiat tysia, nehajno vidpoviv kapitan.
Visimdesiat try tysiai dvisti, popravyv efld. Chto, po-vaomu, keruje takoju
velyeznoju politynoju organizacijeju?
Kapitan znovu vidpoviv bez zapynky:
Kompjutery.
Tono. Skaimo, na Zemli polovyna naselennia zajmajesia informacijnym zabezpeenniam svoho uriadu i tiky te j roby o obrachovuje, obrachovuje Na inych naselenych
planetach te je svoji kompjuterni centry. I vse odno jaka astyna danych hubysia. Koen
malyj svit znaje o take, oho ne znaju ini. Tak samo j liudy. Vimemo nau nevelyku
kompaniju. Geochimik Vernadkyj ne znaje bilogiji, a ja, choa trochy bilog, kepko rozumijusia na bichimiji. Nichto z nas, za vyniatkom Fouksa, ne vmije pilotuvaty najprostiyj
patrunyj kosmolit. Tomu my j praciujemo razom, obminiujuy naymy znanniamy. Prote je
odne ale. Nichto z nas ne znaje napevno, jaki z joho konkretnych zna stanu u pryhodi
inomu naukovcevi za pevnych obstavyn. My ne moemo sydity j rozpovidaty odyn odnomu
vse, o znajemo. Tomu dovodysia pokladaty na zdohad, a ce sprava nenadijna. Navedu
pryklad. Je dva fakty, A i B, o cilkom uzhodujusia odyn z odnym. I ot naukove A, jakyj

znaje fakt A, zvertajesia do naukovcia B, jakyj, vyjavliajesia znaje fakt B: Jakyj a, o ty

meni ne skazav cioho desia rokiv tomu. Na o naukove B vidpovidaje: A ja ne dumav,
o ce maje a taku vahu abo A ja hadav, o ce vsim vidomo.
O dlia cioho j ponaroblialy stiky kompjuteriv, zauvayv kapitan.
Tak, ale molyvosti kompjuteriv ne bezmeni, vidpoviv efld. Jim potribno
stavyty zapytannia. Bie toho, zapytannia maju buty takymy, ob jich mona bulo vyrazyty
onajmenoju kikistiu symvoliv. Krim toho, kompjutery straenni bukvalisty. Vony vidpovidaju lye na te, o vy zapytaly, a ne na te, o vy maly na uvazi. Inodi ne vdajesia pravyno postavyty zapytannia abo u maynu vvodia ne ti symvoly, a v takomu razi kompjuter
samotuky potribnoji informaciji ne vydas. o nam, usiomu liudstvu, potribno tak ce ne
mechanina mayna pamjati, a mayna, nadilena ujavoju. Jak ocia, efld postukav
pacem sebe po lobi. Abo jak vaa, kapitane.
Molyvo, burknuv kapitan. Tiky meni ve krae b zvyajnu, ha? Otu, nevyhadlyvu, z knopkamy.
Vy cioho pevni? Ade v nych ne buvaje osiaja. U vas e vony, lybo, buvaju!
A ce chiba stosujesia do spravy? Kapitan znovu hlianuv na chronometr.
De u hlybynach liudkoho mozku, iz zapalom poviv dali efld, je schovye
vsich bez vyniatku vidomostej, jaki trapyly joho volodarevi. I ly nebahato z nych my zdatni
pryhadaty svidomo, ale vsi vony tam, na misci, i vydobuty jich dopomahaje krychitna feja
Asocicija, a vidbuvajesia ce naebto navi bez naoji uasti. Tomu my j nazyvajemo ce osiajanniam, abo pereduttiam. Dejakym liudiam vony vlastyvi bie, ni inym. A v dekoho
jich mona pidsylyty specinym trenuvanniam. Dechto dosiahaje tut prosto-taky fenomenanoji doskonanosti, jak-ot Mark Annuni ta e sotnia takych, jak vin. Nastane as, i,
ja viriu, jich bude mijard. I todi my matymemo spravniu Mnemoninu Slubu.
Vse svoje yttia, provadyv efld, ci liudy nioho ne roblia, tiky ytaju, dyvliasia
i sluchaju. I jich navaju robyty vse ce ymdali krae j efektyvnie. Ne maje znaennia, jaki
same dani vony nakopyuju: bahato o v tomu chaosi moe zdavatysia he pozbavlenym
jakoho sensu y vahy. Nichto v Slubi ne stane zapereuvaty, jako kotryj iz mnemonikiv
vytraty cilyj tyde na vyvennia rezutativ usich mativ z kosminoho polo, o vidbulysia v
sektori Kanopusa protiahom sta ostannich rokiv. Bu-jaka astoka informaciji koly moe
znadobytysia. Ce osnovopolona aksima. A as vid asu chto-nebu iz mnemonikiv moe
raptom natrapyty na take spivvidnoennia, znajty jake ne pid sylu mayni vzahali. Tomu o
odna mayna nezdatna sama raptom pojednaty dvi absoliutno ne zvjazanych mi soboju
odynyci informaciji potribna liudyna, dosy boevina, ob postavyty kompjuterovi ote
najnejmovirnie, ale jedyno slune zapytannia. Odna choroa koreliacija, znajdena takym ynom, moe pokryty vsi vytraty na Mnemoninu Slubu za desiatok, a to j bie rokiv.
Kapitan stryvoeno pidniav svoju yroku, mov lopata, doloniu:
Zaekajte chvylynu. Annuni kazav, o v zemnych rejestrach nema korablia pid nazvoju Try G.. o ce maje oznaaty, niby vin znaje napamja nazvy vsich zarejestrovanych
korabliv?
Molyvo, vidpoviv efld. Mabu, vin proytav Rejestr torhovoho otu. Jako
ce tak, to vin znaje vsi nazvy, tonna, roky pobudovy, porty prypysky, ysenis ekipau i vse
ine, o mistysia v rejestri.
A vin e j zirky rachuje
A om by j ni? Ce te blok informaciji.
Chaj mene orty vimu!
Moe, j vimu, kapitane Ri u tim, o liudy, podibni do Marka, vidrizniajusia vid
usich inych. Vin oderav nezvyajne, vykryvlene, jak na na pohliad, vychovannia, a tomu
maje i nezvyajne, vykryvlene svitospryjniattia. Vidtodi jak joho u pjatyrinomu vici viddaly
do Mnemoninoji Sluby, vin upere vyjov poza jiji stiny. Vin due vrazlyvyj, i tomu povodytysia z nym treba due obereno. Joho ne mona zipsuvaty, i meni dorueno steyty, ob

cioho ne trapylo. Vin mij najtonyj prylad, cinniyj za bu-jakyj prystrij na ciomu korabli,
ne vykliuajuy j plutonijevoho reaktora. Na ve umakyj liach takych, jak Mark, ne bie
sotni.
Kapitan Folenbi nabundiuyvsia, spovnenyj vraenoji hidnosti. Ale procidyv:
Harazd. Ote, potriben borturnal. Ale suvoro kondencijno, ha?
Suvoro. Vin rozpovidaje vse tiky meni. A ja te ne peredaju informaciju nikomu,
chiba o bude vstanovleno jake nadzvyajno valyve spivvidnoennia.
Schoe bulo, o kapitan pid suvoroju kondencijnistiu rozumiv deo ine, ale vin
obmeyvsia tym, o skazav:
Tiky komandi ni v jakomu razi! Kapitan zrobyv krasnomovnu pauzu i dodav:
Vy znajete, pro o jdesia.
efld stupyv do dverej.
Mark u kursi. Zapevniaju vas, ekipa ne pouje vid nioho nioho takoho.
Vin ue perestupav porih, koly kapitan znovu obizvavsia:
eflde!
Sluchaju.
A o take nonkompos?
efld strymav posmiku.
Vin vas tak nazvav?
To o ce take?
Skoroenyj vyraz non kompos mentis. Tak mnemoniky nazyvaju usich ne svojich.
argon Mnemoninoji Sluby. Vy nonkompos. I ja te. Po-latyni bukvano ce oznaaje nespovna rozumu. I, znajete, kapitane, po-mojemu, vony maju raciju.
I efld vydko zaynyv dveri.

6
Mark Annuni perehlianuv uve borturnal sekund za pjatnadcia. Maje vse tam bulo
dlia nioho nezrozumilym, ale vin vzahali rozumiv malo z toho, o zapamjatovuvav. Ce joho
nikoly ne zasmuuvalo, i zaraz Markovi bulo bajdue, o v urnali skri sama nudota. Rozarovanyj, bo ne zadovonyv svojeji cikavosti, Mark use vidklav borturnal z pouttiam polehennia.
Potim vin podavsia do korabenoji bibliteky j opraciuvav ne mene trydciaty knyok
z takoju vydkistiu, na jaku zdatnyj lye skaner. Pidlitkom vin try roky navavsia takoho ytannia i dosi e z hordistiu pryhaduvav, jak ustanovyv na vypusknych ispytach rekord vydkisnoho zapamjatovuvannia.
Vreti-ret Mark zabriv do laboratornoho vidsiku j poav zahliadaty to do odnoho, to do
inoho prymiennia. Vin ne prystavav iz zapytanniamy do naukovciv i vidrazu znykav,
tiky-no chto zvertav na nioho uvahu.
Vin viduvav, o ci nonkomposy dyvliasia na nioho, jak na ekzotynoho zvira, i nenavydiv jich za ce. Terpity ne mih jichnioho zverchnioho vyhliadu: te ie vseznajky! Vytratyly
vsiu potunis svoho mozku na odnu vuzeku halu, z jakoji j pamjataju lye mizernu astynu, a tudy chyzujusia
A vtim, jomu, zvisno, dovedesia z nymy kontaktuvaty. Zretoju, ce joho robota. A koly
b i ne tak, vin odnakovo ne vtrymavsia b vid zapytuvannia erez dopytlyvis. Ta vin postarajesia poterpity do posadky na planetu.
Mark radiv, o korabe ue perebuvaje v meach zorianoji systemy. Skoro vin pobay
novu planetu z novymy sonciamy dvoma vidrazu i z novym misiacem. otyry objekty, i
koen pidnese svieku informaciju. Nevyerpna skarbnycia faktiv, jaki mona bude z liubovju vydobuvaty j klasykuvaty.
Z trepetnym pouttiam podumav vin pro toj chaotynyj bezmir informaciji, o ekaje

na nioho. Vlasnyj mozok ujavliavsia jomu u vyhliadi veletenkoho banku danych z rozhaluenoju perechresnoju indeksacijeju: vsia systema prostiahlasia neskinenno v usich napriamach i praciuvatyme akuratno, itko, vydko, jak ideano zmaenyj i hranyno tonyj mechanizm.
Vin malo ne rozrehotavsia, zhadavy pro ti zaporoeni horya, jaki nonkomposy nazyvaju svojim mozkom. Cej obraz ne pokydav joho navi todi, koly vin rozmovliav z doktorom
efldom, a toj e sered nonkomposiv buv dlia nioho, mona skazaty, svij chlope: vin tak
sylkuvavsia vse zrozumity, o asom ce jomu maje vdavalo. U vsich inych liudej na bortu
kosmoliota buly, pevno, ne holovy, a zaporoeni drovitni, zacharaeni drankoju j triskamy, i
vydobuty zvidty mona tiky te, o ley zverchu.
Bidolani telepni! Mark, moe, j poaliv by jich, koly b vony ne buly taki zanudnozlostyvi. Jakby vony tiky znaly, na o schoe te, o vony nazyvaju svojim rozumom! Jakby
vony buly zdatni ce osiahnuty
Mark korystavsia z konoji nahody, ob pobuvaty na sposterenych postach i podyvyty, jak blyaju novi svity.
Korabe projov zovsim nedaleko vid Ilina. Astrozyk Sajmon pedantyno jmenuvav
planetu, na jaku jich vidriadyly, Trojeju, a jiji suputnyka Ilinom, choa vsi ini na bortu nazyvaly jich Bratusem ta Sestrykoju. Po toj bik vid dvoch son, u protylenomu kuti druhoho
trykutnyka trojankoji systemy, mistylasia grupa asterojidiv. Sajmon nazyvav jich Lahran-Epsilon, a reta naukovciv Cuceniatamy.
Vsi ci dumky nejasnoju nyzkoju promajnuly v Markovij holovi, tiky-no jomu pryhadalasia nazva Ilina. Dumky buly maje neusvidomliuvani, i vin ne zatrymav jich rozumom
jak taki, o ne stanovyly bezposerednioho interesu. Zate de u hlybynnych komirkach joho
mozku e nevyraznie zavoruylasia, jak vidlunnia, sumina informacija sote z pja domoroenych klyok, vyhadanych kymo na zaminu uroystych astronominych najmenuva.
Dejaki z cych klyok Mark koly vyytav, ini pouv u subeternych radiperedaach, e ini
u zvyajnych rozmovach ta informacijnych programach. o jomu kazaly napriamky, o
vin sam pidsluchav. Navi nazva Try G., vyvana zamis Georg G. Grondi, stojala na jakij polyci cijeji mianoji kartoteky.
efld asteko rozpytuvav Marka pro te, o vidbuvajesia v joho mozku, rozpytuvav
delikatno j obereno.
Mnemoninij Slubi potribno bahato takych, jak ty, Marku. Mijony. A koly liudka
rasa rozselysia po vsij Galaktyci, to j mijardy. Ale zvidky vony vimusia? Pokladatysia
tiky na pryrodenyj talant ne vypadaje. Najvalyvie to navannia, ale doky my ne diznajemosia, jak vidbuvajusia mnemonini procesy, my ne znatymemo, jak efektyvno vychovuvaty mnemonikiv.
I, pidkoriajuy efldovomu sponukanniu, Mark sposterihav sebe, prysluchavsia, zahliadav u najpotajemnii hlybyny svoho ja, namahajuy usvidomyty ti dyvovyni procesy.
Vin perekonavsia, o joho mozok javliaje soboju bezmenu kartoteku, i reteno vyvav systemu roztauvannia i vmist konoji uchliadky v tij kartoteci; sposterihav, jak kartoky latujusia u suvoromu poriadku i jak usi vony vidhukujusia na peryj poklyk, vyskakujuy napered z radisnoju hotovnistiu nehajno posluyty. Vse ce bulo vako pojasniuvaty, ta Mark staravsia z usich syl.
Pry ciomu odali zrostala joho vpevnenis u sobi. Potrochu znykaly tryvohy dytynstva
tych perych rokiv perebuvannia u Slubi. Vin perestav prokydatysia sered noi, oblyvajuy potom i skrykujuy vid achu, o v nioho vidibralo pamja. Prypynyly i holovni boli.
V iliuminatori zjavyvsia Ilin. Vin buv zovsim blyko i siajav a nadto jaskravo Mark
i ne ujavliav sobi, o suputnyky mou svityty z takoju syloju. (V holovi u nioho promaryruvaly, vyykuvani u itkomu spadnomu poriadku, yslovi znaennia vidbyvnoji zdatnosti triochsot naselenych planet. Ale vony tiky zvoruchnuly mozkovu obolonku, i Mark, vlasne, ne
vziav jich do uvahy).

Raptom vin zamruyvsia: joho zaslipylo potune svitinnia velykych bezformnych pliam
na poverchni suputnyka. Sajmon tverdy (Mark jako pidsluchav vtomleni vidpovidi astrozyka na neskinenni zapytannia), o ce dno kolynich moriv. U Markovomu mozku vidrazu zasvitylasia kartynka: pere povidomlennia Chidoeki Makojamy, v jakomu zaznaavsia chiminyj sklad tych jaskravych solevych vidkladiv 78,6 % chlorystoho natriju, 19,2
% karbonatu magniju, 1,4 % sufatu ka Ekran zhas. Cia informacija zaraz ne potribna.
Ilin mav atmosferu. Vsioho ly jakycho 100 milimetriv rtutnoho stovpyka. (Trochy
bie 1/8 zemnoji, u 10 raziv bie marsinkoji, 0,254 atmosfery Koralemona, 0,1376
Avrory) Mark bajduno sposterihav, jak na joho vnutriniomu ekrani zrostaju desiatkovi
znaky. Ce bula nepohana trenuvana vprava, ale ne due cikava. Momentanu libu vony prochodyly e v pjatomu klasi. Jedyne, o vin pohano opanuvav u koli, tak ce integraly. Pered
joho vnutrinim zorom uraz promajnulo z pivdiuyny vyznae, ale Markovi brakuvalo ysto
matematynych zna, ob jich osiahnuty, choa procytuvaty napamja bu-jaku deniciju
vin mih naproud lehko.
U koli jim zavdy kazaly:
Nikoly ne dozvoliajte sobi zachopytysia jakymo odnym predmetom y navi kompleksom faktiv. Tiky-no vy nadto zacikavyte, jak ponete fakty vidbyraty, a cioho ne mona
dopustyty ni v jakomu razi. Dlia vas maje buty valyvym he use. Koly ve vy zaksuvaly jakyj
fakt, ne maje znaennia, rozumijete vy joho y ni.
A ot nonkomposy dumaju inake. Zarozumili holovai z diriavym mozkom?
Teper korabe nablyavsia do samoho Bratusia. Vin tako jaskravo svityvsia, ale trochy
po-inomu, ni Sestryka. Poblyzu poliusiv vin buv ukrytyj kryhoju. (Pered oyma Marka poplyvly storinky pidrunykiv z paleoklimatologiji Zemli, i vin ne stav jich zupyniaty). Ci poliarni apky potrochu vidstupaju. e mijon rokiv i na Bratusi bude takyj samyj klimat,
jakyj teper na Zemli. Bratusevi rozmiry j masa maje dorivniuju Zemnym, a doba v nioho
stanovy 36 hodyn.
Ce buv spravnij dvijnyk Zemli. A ti vidminnosti, pro jaki spovialo u povidomlenniach Makojamy, buly na korys Bratusia. Naskiky dosi bulo vidomo, na Bratusevi ne isnuvalo
nioho takoho, o zahrouvalo b liudyni. Nichto b i ne podumav, o tut ajisia jaka nebezpeka. Tomu nichto ne mih zbahnuty, omu pera kolonija liudej na cij planeti zahynula vsia
do ostannioho olovika.
Hire toho, tragedija stalasia takym ynom, o vsia zibrana dosi informacija ne davala
odnoho natiaku na pryynu masovoji smerti liudej.

7
efld pryjov u kajutu Marka i proviv z nym dvi hodyny, o lyylysia do posadky. Spoatku jich rozmistyly v odnij kajuti. Zarady eksperymentu: mnemonikam ne podobalo tovarystvo nonkomposiv. Chaj navi najkraych sered inych. U vsiakomu razi, eksperyment ne
vdavsia. Maje vidrazu pislia startu Mark poav stradaty, ve ukryvsia potom, malo ne zadychavsia tiky kydav na eflda blahani pohliady. I toj zrozumiv, o mnemonika krae
zalyyty samoho.
efld pouvavsia vynnym. Vin viduvav neabyjaku vidpovidanis u vsiomu, o
stosuvalosia Marka, bajdue, y spravdi vin ymo zavynyv, y ni. Doktor i taki, jak vin,
braly dlia navannia ditej, podibnych do Marka, i rujnuvaly jichniu osobystis. Cym ditiam
davaly jaki preparaty, ob tuno pryskorylosia jichnie zrostannia. Jich roztopliuvaly j lipyly,
nae voskovi liaky. Jim ne dozvolialy hratysia z normanymy dimy, ob u nych ne vyroblialysia navyky normanoho myslennia. e oden mnemonik ne vziav normanoho liubu, navi u meach svojeji grupy.
Tym-to efld i viduvav sebe straenno vynnym.

Dvadcia rokiv tomu peru diuynu takych chlopakiv vychovaly v odnij iz kil pid kerivnyctvom Ju Karahandy, despotynoho, mov azitkyj vladyka, jak zasvidyv iz rozdratuvanniam odyn korespondent, kotromu dovodylo braty v nioho intervju. Vreti-ret Karahanda erez jaki nejasni motyvy naklav na sebe ruky, ale ini psychology i sered nych
efld, kudy dobroprystojnii, cho i ne z takym blyskuym intelektom, jaku Ju Karahandy,
vstyhly popraciuvaty z nym i utvoryty napriamok u psychologiji.
Jichnia kola zrostala, vynykaly jiji liji. Odna z takych lij bula zasnovana navi na
Marsi, zaraz u nij navalosia pja mnemonikiv. Za ostannimy pidrachunkamy, nyni naliuvalosia 103 yvych i zdorovych vypusknyky mnemoninych kil (jasna ri, ne vsi uni zaveruvaly
povnyj kurs navannia). Pja rokiv tomu Vseplanetnyj Uriad (ne slid plutaty z Centranym
Galaktynym Komitetom, jakyj zasiv na Zemli i keruvav zvidsy Galaktynoju Konfederacijeju) dozvolyv zasnuvaty v ramkach Ministerstva vnutrinich sprav specinu Mnemoninu
Slubu.
Cia Sluba ve z lychvoju okupyla sebe, ale pro te znalo obmeene kolo liudej. Vseplanetnyj Uriad zamovuvav cej fakt, tak samo jak i ini vidomosti, o stosuvalysia mnemonikiv.
Ade to due tonka sprava. To eksperyment. Uriad bojavsia, o nevdaa z eksperymentom
matyme prykri polityni naslidky. Opozycija (jiji z velykymy trudnoamy vdalosia perekonaty, ob ne vkliuala cej punkt do programy peredvybornoji boroby) halasuvala na zahanoplanetnych forumach pro navienstvo ta rozbazariuvannia kotiv, vyluenych u
platnykiv podatkiv. I vse ce nezvaajuy na te, o isnuvaly dokumentovani dokazy protylenoji kartyny.
V umovach maynnoji cyvilizaciji, o zapolonyla Galaktyku, vako navytysia
ociniuvaty molyvosti ystoho, neozbrojenoho mozku. Potriben, pevno, tryvalyj perid univstva.
efld ne mih by nazvaty tut nijakych konkretnych strokiv.
Odnak u prysutnosti Marka ne mona bulo piddavatysia melancholiji. Nastrij liudyny
peredajesia, jak infekcija. Tomu efld skazav:
U tebe udovyj vyhliad, parube.
Zdavalosia, Mark zradiv zustrii.
Koly my povernemo na Zemliu, doktore efld poav vin zamysleno. Potim zamovk, trochy poervoniv i poviv dali: Ja chou skazaty, jako my povernemosia na Zemliu,
to ja rozdobudu jaknajbie knyok ta miv pro narodni povirja. Ja maje nioho ne ytav na
ciu temu. Ja prohliadav knyky u korabenij bibliteci, ale pro ce tam nioho nema.
A omu ty raptom zacikavyvsia?
To vse erez kapitana. Zdajesia, vy kazaly, o kapitan ne choe, aby komanda znala,
o my letymo na planetu, de zahynula pera ekspedycija?
Ave, kazav. To j o?
Bo sered astronavtiv pobutuju zabobony odo podibnych planet, osoblyvo koly vony
na vyhliad taki pryvitni. Jich nazyvaju prymankoju dlia rozziav.
Pravyno.
Tak kae j kapitan. Tiky ja ne mou rozibraty, u omu tut pravda. Ja pryhaduju
simnadcia prydatnych dlia yttia planet, z jakych ne povernulysia peri ekspedyciji i de ne
lyylosia kolonij. A potim konu z cych planet bulo osvojeno, i nyni vsi vony vchodia do skladu
Konfederaciji. Ot cho by Sarmatija tam teper dobre rozvynene poselennia.
Je taki planety, de neastia ne prypyniajusia.
efld naroyto pidkreslyv bezapeliacijnis cioho tverdennia. (Nikoly ne stavte navidnych zapyta. Ce odyn iz Zakoniv Karahandy. Mnemonina koreliacija ne je rezutat svidomoho rozumovoho zusyllia; vona ne zaley vid voli liudyny. Varto lye postavyty lobove
zapytannia j odrazu vynykne bezli zistavle, ale vsi bez vyniatku taki, o jich moe lehko
vykonaty kona bi-men osviena liudyna. Ly pidsvidomis spromona perekydaty mistok
erez ci beznadijno ziajui provallia).

Mark, jak i ini mnemoniky, zvyajno lovyvsia na cej haok. Vin ozvavsia iz zapalom:
Ja nikoly ne uv pro taki planety. Nu, chiba o planeta zovsim ne prydatna dlia yttia.
Napryklad, koly vona vkryta sucinoju kryhoju abo ce sucina pustelia, to sprava ina. A Bratu ne takyj.
Spravdi, ne takyj, pohodyvsia efld.
Todi navio ekipaevi bojatysia joho? Ja tut dumav pro ce ve as, poky leav chvoryj.
Tomu j vyriyv podyvytysia borturnal. Ja e odnoho ne bayv to meni vse odno ne zavadylo b joho pohortaty. I, zvyajno, ja spodivavsia znajty tam pravdu.
Uhu, burknuv efld.
I, na a, mabu, pomyliavsia. Na odnij storinci borturnalu ne bulo zhadano pro
metu ekspedyciji. Znay, vona sekretna. Take vraennia, o vin trymaje jiji v tajemnyci navi
vid inych oceriv korablia. A korabe, vyjavylo, naspravdi zvesia Georh G. Grondi.
Ta pevno , skazav efld.
Oj, ne znaju. Ja pidozriuvav, o v nazvi Try G. je prychovanyj zmist, pochmuro
movyv Mark.
Tebe prosto rozaruvalo, o kapitan ne zbrechav, zauvayv efld.
Ne te ob rozaruvalo. Ale jako vidpustylo. Ja dumav ja dumav
Vin zamovk, he zbytyj z pantelyku, ale efld ne pospiav na dopomohu. I Mark buv
zmuenyj dohovoryty:
Ja dumav, o, molyvo, vsi meni breu, ne tiky kapitan. Moe, navi vy, doktore
efld. Ja dumav, o vy te ne choete, ob ja rozmovliav z ekipaem. I o u vas je dlia cioho
jaki pidstavy.
efld sprobuvav posmichnuty, i ce jomu navi udalosia. o poroby, pidozrilis to
profesijna chvoroba spivrobitnykiv Mnemoninoji Sluby. Mnemoniky ve as perebuvaju v
izoliaciji vid inych liudej i tomu tak syno rizniasia vid nych. Oevydna pryyna pryzvela do
oevydnoho naslidku.
efld promovyv bezturbotno:
Spodivajusia, koly ty proytaje pro narodni povirja, to zroby vysnovok, o vsi ti
zabobony zovsim ne obovjazkovo spyrajusia na logiku. Vid planety, jaka maje nedobru slavu,
obovjazkovo ekaju zla. Jako na nij trapliajesia dobro, cioho omu do uvahy ne beru, a
ot pro vse pohane vidrazu poynaju horlaty po vsich usiudach, ta e j asteko roblia iz
muchy slona. Liudka neslava tee mov lava.
efld vidijov vid Marka do hidravlinych krisel, v jakych vony syditymu pid as posadky korablia. Povernuvy spynoju do chlopcia, vin na oko pidhaniav dovynu yrokych
amortyzacijnych pasiv. Viduvy, o Mark dyvysia na nioho, efld neholosno skazav, nenae sam do sebe:
Tak, zvyajno, najhire te, o Bratu ne takyj, jak ti planety
(Obereno, obereno, ne spolochaj. Odyn raz haok ue zirvavsia)
Ni, ne takyj, anitrochy, movyv Mark. Ti ekspedyciji, o zahynuly na inych planetach, buly ne takymy. Ce pravda.
efld, ne obertajuy, naprueno ekav. Mark viv dali:
Vsi simnadcia ekspedycij, o zahynuly na planetach, kotri teper zaseleni, vsi vony
buly malekymy rozviduvanymy partijamy. U istnadciaty vypadkach pryynoju zahybeli
stala jaka avarija korablia, a v simnadciatomu, na Malij Komi, nespodivanyj napad miscevoji formy yttia. Nerozumnoji, zvyajno. Ja pamjataju vsi detali
(efld mymovoli zatamuvav podych. Mark spravdi moe navesty vsi detali. Vsi. Procytuvaty napamja vsi povidomlennia konoji ekspedyciji, slovo v slovo, dlia nioho ne vae, ni
skazaty tak y ni. I vin do cioho zavdy hotovyj. Mnemonikam ne prytamanna vybirnis.
Z cijeji same pryyny zdajesia problematynoju molyvis normanoho spilkuvannia mnemonikiv z normanymy liumy. Za samoju svojeju pryrodoju mnemoniky, vlasne, straenni

zanudy. I efld, jakyj buv pryvenyj i natrenovanyj vysluchovuvaty taki informacijni vodospady j a nijak ne zbyravsia zupyniaty Marka, vse ne vtrymav vakoho zitchannia).
ale ce neistotno, promovyv Mark, i efld znovu zitchnuv, teper ue z polehenniam. Vony prosto buly zovsim ne taki, jak ekspedycija na Bratu. Ce bula spravnia kolonija 789 olovikiv, 207 inok i 15 ditej vikom do trynadciaty rokiv. Druhoho roku vony
pryjnialy z Zemli e 315 inok, devja olovikiv i dvoch ditej. Kolonija proisnuvala maje dva
roky, a omu vona zahynula nevidomo, jako ne zvaaty na te, o, vychodiay z jichnich
povidomle, pryynoju zahybeli mohla staty jaka chvoroba. V ciomu i poliahaje vidminnis
ekspedyciji na Bratu. Ale sama planeta niym osoblyvym ne vidrizniajesia za vyniatkom,
zvyajno, toho, o
Mark zamovk, nemovby nastupne povidomlennia bulo neistotnym, ne vartym zhadky.
efld malo ne skryknuv vid neterpliaky, ale prymusyv sebe strymaty i spokijno promovyv:
Nu, zvyajno, same ta vidminnis.
Ce znaju usi. Tut a dva soncia, a ini planety maju po odnomu.
Psycholog malo ne zaplakav z rozaruvannia. Znovu zirvalosia!
o , niym ne zarady. Moe, potalany inym razom. Iz mnemonikom treba buty terpliaym, inake ne matymete mnemonika.
Vin siv u hidravline krislo i prystebnuvsia. Mark zrobyv te same. (efld chotiv by jomu
dopomohty, ale ce bulo b, mabu, nerozvalyvo). Vin podyvyvsia na hodynnyk. Napevne, vony
ve poaly spiranyj spusk na planetu.
De u hlybyni dui eflda pid arom rozaruvannia zavoruylosia syne zanepokojennia. Mark Annuni zrobyv nepravyno, koly, piddavy viduttiu, niby joho vsi obmaniuju,
poav dijaty samostijno. Mnemoniky schyni viryty v te, o velyeznoji kikosti faktiv, jaka
mistysia v jichnij holovi, cilkom dosy dlia vyriennia bu-jakoji problemy. Ce, oevydno, holovna jichnia pomylka. Tomu neobchidno (tak kazav Karahanda!), ob vony spovialy pro
vsi znajdeni spivvidnoennia svoho vidpovidnym ynom pryznaenoho nastavnyka i nikoly ne
dijaly samotuky.
Ale o oznaaju ci chybni diji Marka? Vin peryj iz mnemonikiv vyjov poza stiny
Sluby, peryj buv rozluenyj iz podibnymy do sebe, peryj opynyvsia samotoju sered nonkomposiv. Jak use ce na cioho vplynulo? Jak vplyvatyme dali? y ne stanesia kryzy? A jako
stanesia, to jak iz neji vychodyty?
Na vsi ci pytannia doktor Osvad Majjer efld vidpovidi ne mav.

8
Liudiam bilia turvaliv kosmoliotu povezlo. Jim i, zvyajno, Sajmonovi, kotryj jak astrozyk i kerivnyk ekspedyciji te buv u rubci, za specinym dozvolom kapitana. Ini leny ekipau nesly koen svoju vachtu, a naukovci vyznaly za krae na as spiranoho znyennia korablia na poverchniu Bratusia bi-men zruno vmostyty u hidravlinych krislach.
Nejfektyvnie Bratu vyhliadav u ti chvylyny, koly kosmolit buv e dosy daleko vid
nioho i sposterihai mohly bayty vsiu planetu.
Z pivnoi j pivdnia tretynu konoji pivkuli vkryvaly apky poliarnoji kryhy, jaka tiky-no
poala svij tysiaorinyj vidstup. liach znyennia Trioch G. spoatku proliahav z pivnoi
na pivde (taku trajektoriju, cho vona bula ne najbezpenioju, obraly, ob krae rozhlianuty poliarni rajony na ciomu napoliahav Sajmon). Pid nymy povino proplyvla speru
odna, potim druha apka. Obydvi vony z odnakovoju syloju vidbyvaly soniane prominnia,
tomu o vi planety ne mala nachylu do orbity. Kona apka bula podilena na sektory, niby
tort, rozrizanyj rajdunym noem.
Tretia astyna konoji apky bula osvitlena oboma sonciamy j vyblyskuvala slipuoju
bilyznoju, jaka postupovo nabuvala ovtyny blye do zachodu i stavala zelenystoju u schidnomu napriamku. Na schid vid biloho sektora leav pivsektor, osvitlenyj tiky Lahranem-I, i

snih tam syniv jaskravym saprom, a z zachodu e odyn pivsektor, jakyj osvitliuvavsia
tiky prominniam Lahrana-II i vidsviuvav teplymy oranevo-ervonymy tonamy zemnoho
nadveirja. Susidni koliory smuhamy perechodyly odyn v odnyj, i ce e due posyliuvalo
zahane veselkove vraennia.
Nareti, ostannia tretyna bula znano temnia za ini, ale j vona, jako prydyvytysia, te
podiliala na nerivni astyny. Mena he orna, bia z vyraznym matovo-molonym polyskom.
Misiane svitlo? Tak, zvyajno, tycho proburmotiv Sajmon i vydko ohlianuvsia
y ne pouly joho.
Vin ne liubyv, koly chto sposterihav za tym, jak u nioho v holovi ukladajesia toj y inyj
vysnovok. Vony povynni buly postavaty pered studentamy y sluchaamy, pered usima, chto
joho otouvav, lye v lakoninij, zaverenij formi, nijak ne zradujuy procesiv svoho narodennia ta rozvytku.
Ale poru buly tiky astronavty, vony ne uly joho. Pid as svojich zorianych mandriv
vony nadyvylysia vsiakych udes, ale i jich prymusyla vidirvaty vid pryladiv ta nebaena
krasa.
Trajektorija znyennia vyvela kosmolit na novyj kurs vidnosno planety spoatku na
pivdennyj zachid, a potim na zachid: ce malo garantuvaty najbiu bezpeku pry posadci. U
pilotku kabinu dolynuv tulyvyj rev potryvoenoji atmosfery, spoatku rizkyj i pronyzlyvyj, a
zhodom nyyj i use hustiyj.
Do cijeji chvylyny v interesach naukovych sposteree (ale na prevelyke nevdovolennia
kapitana) spusk vidbuvavsia po polohij trajektoriji, hamuvannia bulo neznanym, i korabe
vykonav bahato obertiv nad planetoju. Ale jak tiky vin uvijov u povitrianu obolonku Bratusia, vydkis stala rizko spadaty, zate poverchnia planety nemov strybnula nazustri astronavtam.
Kryani apky znykly z oej, i teper u poli zoru raz za razom zjavlialysia vperemiku suchodil i voda. Pivplanety bulo vkryto okeanom, retu zajmav materyk. Ploskyj, rivnynnyj, operezanyj z dvoch bokiv zasnienymy hirkymy chrebtamy, nae porcelianova supnycia z
bilymy rukamy, vin z konym obertom dedali povinie pronosyvsia pid korablem.
Bia astyna okeanu v cej moment prypadala na temnyj sektor, a retu osvitliuvalo ervono-oraneve svitlo Lahrana-II. U prominni cioho soncia voda zdavalasia miano-purpurovoju, choa po nij tam i tut buly rozkydani bahriani blyskitky: jich stavalo vse riasnie.
Ajsbergy!
Suchodil u cej as perebuvav u ervono-oranevomu ta slipuo-bilomu sektorach. Tiky
schidne uzbereia zachopylo synio-zelenu smuhu. Nebuvale vydovye javliav soboju schidnyj hirkyj chrebet: joho zachidni schyly nabuly ervonych toniv, a schidni zelenych.
Kosmolit vydko upoviniuvav svij ruch. Vin vostannie pereletiv erez okean, i o nareti
posadka!

9
Peri kroky na planeti buly dosy obereni j nespini. Sajmon pryskiplyvo rozdyvliavsia
detani koliorovi znimky Bratusia, zrobleni z kosmosu. Vin neochoe rozdav fotokartky inym
lenam ekspedyciji, i bahato chto z nych yro pokoduvav, o, zalyyvy u komfortabenomu hidravlinomu krisli, pozbavyv sebe vtichy pobayty take dyvo na vlasni oi.
Borys Vernadkyj maliovnya gura v kryklyvomu vbranni o tycho murkotiv,
schylyvy nad svojim gazoanalizatorom.
Mou vas povidomyty, o my perebuvajemo pryblyzno na rivni moria, raptom
skazav vin. Jako sudyty z pokaznyka g. Todi nedbalo dodav, pojasniujuy vsim prysutnim: Tobto gravitacijnoji staloji.
Biis sluchaiv vse odno cioho ne zrozumila. Ta vin provadyv:

 Atmosfernyj tysk blyko 800 milimetriv rtutnoho stovpyka, vychody, vidsotkiv

na 5 vyyj, ni na Zemli. Z nych 240 milimetriv prypadaje na kyse, a na Zemli lye 150.
Nepohano.
Vin, zdavalosia, ekav schvanych vyhukiv, ale naukovci vvaaly za krae utrymaty vid
komentariv, tym bie emocijnych, odo vidomostej z uoji caryny. Vernadkyj viv dali:
Zvyajno, azot Nioho veseloho pryroda povtoriuje sebe. Dostotu nae tryrina
dytyna, jaka zasvojila tiky odyn, dva, try, ta j hodi. Znykaje vsiakyj interes, koly bay, o
planeta, de je voda, zavdy maje kysnevo-azotnu atmosferu. Taka nudota a elepy zvody.
o tam e v atmosferi? rozdratovano zapytav Sajmon. Dosi my pouly lye pro
kyse, azot ta e posluchaly domaniu losoju dobroho diadeka Borysa.
Vernadkyj vidkynuv ruku na byce krisla j cilkom dobroduno vidhuknuvsia:
A chto vy takyj? Neve naanyk?
Sajmon, dlia jakoho status kerivnyka oznaav trochy bie, ni proste pysannia doveleznych zvitiv dlia Biuro, poervoniv i pochmuro skazav:
Jaki skladnyky atmosfery, doktore Vernadkyj?
Ne zahliadajuy u svoji notatky, Vernadkyj vidpoviv:
Vode, helij i dvooksyd vuhleciu: vid odnoho procenta do odnoji sotoji procenta u
spadnomu poriadku. Metan, argon i neon: vid odnoji sotoji do odnoji desiatytysianoji procenta u spadnomu poriadku. Radon, krypton ta ksenon: vid odnoji desiatytysianoji do
odnoji mijonnoji procenta u spadnomu poriadku. Cyfry ne due informatyvni. Vse, o ja
mou vytiahty z nych, tak ce te, o nadra Bratusia mona ujavyty jak perspektyvni odo
uranu, o v niomu malo kaliju, i tomu ne dyvno, o v nioho taki harneki kryani apky.
Ce bulo navmysne skazano tak, ob chto-nebu pocikavyvsia, zvidky vin use ce znaje, i
Vernadkyj ne pomylyvsia.
Geochimik vysluchav yje zapytannia i, zadovolenyj, z laskavoju usmikoju skazav:
Atmosfernoho radonu v desiatky, sotni raziv bie, ni na Zemli. Heliju tako. Radon
i helij utvoriujusia jak suputni produkty radiaktyvnoho rozpadu uranu i toriju. Vysnovok:
uranovych i torijevych mineraliv u kori Bratusia v desiatky, sotni raziv bie, ni u zemnij kori.
Z inoho boku, argonu bi jak u sto raziv mene, ni na Zemli. Je pidstavy prypustyty, o
Bratu zalyyvsia bez pervynnoho argonu. Planeta podibnoho typu maje tiky takyj argon, jakyj utvoryvsia pid as radiaktyvnoho rozpadu kaliju-40, odnoho iz izotopiv. Malo argonu
malo kaliju. Prostisika ri, chlopjata.
Odyn iz sluchaiv zapytav:
A o kryani apky?
Sajmon, jakyj znav vidpovi na ce zapytannia, pokvapyvsia vyperedyty Vernadkoho:
Jakyj tonyj vmist dvooksydu vuhleciu?
Nu koma nu istnadcia em em, vidpoviv Vernadkyj.
Sajmon kyvnuv i utrymavsia vid podaych zapyta.
Nu, to o? spytav toj, chto cikavyvsia kryanymy apkamy.
Dvooksydu vuhleciu pryblyzno vdvii mene, ni na Zemli, a vin e spryyniaje parnykovyj efekt: propuskaje korotkochvyliovu skladovu sonianoho svitla na poverchniu j ne
daje zmohy dovhochvyliovomu teplovomu vyprominiuvanniu planety vychodyty za mei atmosfery. Koly vnaslidok vulkaninoji dijanosti koncentracija dvooksydu vuhleciu pidvyujesia, to planeta trochy perehrivajesia, i todi stvoriujusia umovy kamjanovuhinoho peridu, tobto zbiena poverchnia okeaniv i minimana poverchnia sui. Koly kikis dvooksydu
vuhleciu zmenujesia vnaslidok toho, o roslynnyj svit a nadto adibno spoyvaje riasnyj i
lasyj CO2, temperatura padaje, zjavliajesia kryha, poynajesia porone kolo obledeninnia, i
o vam, bu laska
o-nebu ie je v atmosferi? zapytav Sajmon.
Vodiana para j pyl. A krim toho, ja hadaju, v konomu kubinomu santymetri atmosfery naliujesia ne odyn mijon zbudnykiv najriznomanitniych zaraznych chvorob.

Vin prokazav ce dosy veselo, ale navkolo prokotyvsia jakyj ruch. Bia astyna prysutnich raptom nenae zatamuvala podych.
Vernadkyj znyzav pleyma j zauvayv:
Zaraz e moete ne chvyliuvatysia. Mij analizator dobre vymyvaje pyl i spory. A dali
to ve ne moji spravy. Jak na mene, to chaj Rodrihes nehajno zroby posiv cych kliatych
kutur pid sklom. Pid dobriaym tovstym sklom!

10
Mark Annuni vetavsia povsiudy. Koly uv uenu rozmovu, joho oi spalachuvaly, i
vin pchavsia vpered, ob krae uty. Hurt naukovciv terpiv ce, ale ne tajiv vid nioho biu y
menu nepryjaz zaleno vid svojeji vdai. Nichto z nym ne rozmovliav.
efld chodyv za Markom jak ti. Vin tako maje ne rozmovliav z nym. Usi joho zusyllia buly spriamovani na te, ob zalyatysia na zadvirkach Markovoji svidomosti. efld ne
chotiv, ob Mark viduv, niby joho peresliduju: krae chaj natomis chlopyna maje iliuziju
svobody. Vin chotiv konoho razu zjavliatysia kolo Marka naebto cilkom vypadkovo.
efld rozumiv, o ce beznadijni namahannia. Ale o vin mih podijaty? Vin povynen
bu-o vberehty chlopcia vid chalepy.

11
Mikrobilog Mihe Antoni Rodrihes-i-Lopes smahliavyj, nevelykyj na zrist olovik
iz dovhym syniavo-ornym volossiam i reputacijeju nezrivniannoho kavalera, jak i lyy istynnomu latynoamerykancevi (cia reputacija, o vynykla sered osib prekrasnoji stati, joho cilkom vlatovuvala), iz svojeju zvyajnoju retenistiu j akuratnistiu zrobyv posiv mikroorganizmiv z pylu, zibranoho ulovliuvaem gazoanalizatora Vernadkoho.
Nioho, vreti-ret skazav mikrobilog. Te, o tut zduru vyroslo, vyhliadaje he
nekidlyvym.
Jomu zauvayly, o Bratusevi bakteriji ne obovjazkovo povynni vyhliadaty kidlyvymy.
Napryklad, toksyny j metabolini procesy nemolyvo vyvyty ne te o holym okom, a navi
erez mikroskop.
Taki balaky, o meuvaly iz zamirianniam na joho profesijnu kompetentnis, vkraj
oburyly mikrobiloga. Zvivy brovy, vin zajavyv:
Taki rei liudyna povynna viduvaty. Toj, chto dovho praciuje z mikrosvitom, jak-ot
ja, zdaten viduvaty, y je nebezpeka, y jiji nema.
Ce bula bezsoromna brechnia, i Rodrihes doviv ce tym, o vidrazu pislia toho obereno
perenis proby riznych kolonij mikrobiv u buferni izotonini seredovya, a potim zrobyv
chomjakam injekciji koncentrovanych vytiaok. Na chomjakiv ce ne spravylo nijakoho vraennia.
U velyki kolby bulo vziato proby zabortnoji atmosfery, i tudy vpustyly kika dribnych
tvarynok iz Zemli ta inych planet. Na nych ce te ne spravylo vraennia.

12
Botanik Nevil Fouks znav cinu svojij vrodi j namahavsia pidkreslyty jiji zaiskoju a lia
Aleksandr Velykyj, zapozyenoju u starodavnich biustiv makedonkoho vladyky; opravda,
joho podobu pomitno psuvav nis, kudy bi orlynyj, ni u Aleksandra. Protiahom dvoch dib,
za Bratusevym asom, vin vykonuvav rozviduvanyj polit na odnomu z atmosfernych raketnych ovniv korablia Try G.. Vin udovo vpravliavsia z cym aparatom i faktyno buv

jedynym na kosmolioti, jako ne rachuvaty leniv komandy, chto mih vykonuvaty taki polioty. Ote, cilkom pryrodno, o same jomu doruyly zavdannia, choa sam Fouks, zdavalosia,
ne buv vid toho v zachvati.
Povernuvsia vin yvyj i zdorovyj i ne mih utrymaty yroku posmiku polehennia. Joho
piddaly oprominenniu, ob sterylizuvaty poverchniu elastynoho kombinezona, pryznaenoho dlia zachystu planetoliotyka vid zhubnoho vplyvu zovninioho seredovya. Oskiky
tysk useredyni korablia j zovni buv praktyno odnakovyj, orstkyj arnirnyj skafandr, pryznaenyj dlia vychodu u vidkrytyj kosmos, ne znadobyvsia. Raketnyj oven bulo piddano intensyvniomu oprominenniu, a potim joho zapakuvaly u plastykovyj ochol.
Fouks hordovyto demonstruvav koliorovi znimky, jakych vin zrobyv ymalo. Centrana
kontynentana dolyna vraala takoju rodiuistiu, jakoji na Zemli nichto ne bayv. Riky povnovodni, hory kruti j ukryti snihom, jakyj ve as horiv pid promeniamy odnoho iz son.
Roslynnis, koly jiji osvitliuvav lye Lahran-II, mala jakyj brydkyj vyhliad, nahadujuy svojim temnym koliorom zakypilu krov. Ta ledve schodyv Lahran-I abo koly v nebi siajaly
obydva soncia, jaskrava bujna zele i blysk nezliennych ozer (osoblyvo na pivnoi ta na pivdni, poblyzu okrajky pustenych liodovykiv) stvoriuvaly kartyny, o mymochi budyly nostahiju i zmuuvaly styskatysia sercia.
Podyvisia-no oce, skazav Fouks.
Vin pokazav fotograju, zroblenu z bryjuoho poliotu. Na nij bula zobraena luka,
vkryta velyeznymy jaskravo-ervonymy kvitamy. Vrachovujuy syne utraletove vyprominiuvannia Lahrana-I, fotografuvaty dovelosia z due korotkymy ekspozycijamy, tomu, popry
velyku vydkis rakety, kona kvitka vydiliala na znimku rizkoju, kontrastnoju pliamoju.
Slovo esti, skazav Fouks, kona kvitka maje y ne dva metry v dimetri.
Naukovci z neprychovanym zachoplenniam myluvalysia kvitamy.
Potim Fouks dodav:
Zvyajno, nijakoho rozumnoho yttia.
efld pozyrnuv na Fouksa, i v joho oach promajnula zlis. Kine kincem yttia i rozum
ce joho, efldova, paraja.
Zvidky vy znajete?
Podyvisia sami, skazav botanik. O fotograji. Nijakych dorih, nijakych mist,
nijakych tunych vodojm nijakych oznak liudkoji dijanosti.
Ce oznaaje nijakoji maynnoji cyvilizaciji, movyv efld. Bie nioho.
Navi mavpoliudy vmily buduvaty b jaki chalupy j rozpaliuvaty vohnya, vidpoviv
obraenyj Fouks.
Kontynent u desia raziv biyj vid Afryky, a vy litaly nad planetoju vsioho dva dni.
Bahato oho vy mohly j ne pobayty.
Ne tak bahato, jak vam zdajesia, palko zapereyv Fouks. Ja proletiv nad usima
velykymy rikamy vid verchivja do hyrla i obsteyv obydva uzbereia. Jako b de i zjavytysia
poselenniam, to tiky tam.
Koly prykynuty simdesiat dvi hodyny na dva uzbereia po visim tysia my kone,
o lea za desia tysia my odne vid odnoho, ta dodaty siudy e bahato tysia my riok, to
vy zdijsnyly vemy poverchovyj ohliad.
Navio cia balakanyna? vtrutyvsia Sajmon. Homo sapins jedyna rozumna
forma yttia, jaka vyjavlena v usij Galaktyci, a ce sto z hakom tysia planet. Imovirnis toho,
o na Troji isnuje rozumne yttia, praktyno dorivniuje nuliu.
On jak? skazav efld. U takyj sposib mona dovesty, o j na Zemli nema rozumnoho yttia.
Makojama, ne zdavavsia Sajmon, u svojich povidomlenniach ne spoviav pro
jake rozumne yttia na planeti.
A skiky vin mav asu? Ce te same, o pokopyrsatysia odnym pacem u kopyci sina j
dopovisty, o holky tam nema.

 O vinyj Vsesvit, rozdratovano skazav Rodrihes, o za boevini supereky?

Budemo vvaaty, o hipoteza pro isnuvannia tut rozumnoho yttia ne pidtverdylasia, i oblymo ce. Spodivaju, my e ne zakinyly doslidennia?

13
Kopiji tych perych fotoznimkiv poverchni Bratusia vmistyly v tak zvanu zahanodostupnu kartoteku. Pislia druhoji rozvidky Fouks zjavyvsia pryhnienyj, i obhovorennia cioho razu vidbuvalo u spravdi pochmurij atmosferi.
Novi fotograji dovho perechodyly z ruk u ruky, a potim Sajmon schovav jich u specinyj sejf, jakoho mih by vidynyty lye vin sam abo , moe, e jadernyj vybuch.
Fouks rozpovidav:
Obydvi najbii riky teu v merydinanomu napriamku vzdov schidnych vidrohiv
zachidnoho hirkoho pasma. Dova z nych vytikaje z pivninoji poliarnoji apky, a korota
z pivdennoji. Prytoky jichni teu na zachid zi schidnoho chrebta, peretynajuy vsiu centranu
rivnynu. Oevydno, vona maje schyl u zachidnomu napriamku. Cioho, mabu, i treba bulo
ekaty, tomu o schidne hirke pasmo vye, yre j dove, ni zachidne. Ja ne mav zmohy
zrobyty toni vymiry, ale mene ne zdyvuje, jako vono vyjavysia vyym za Himalaji. Vono
due schoe na chrebet Vu-ao na Hesperusi. ob joho pereletity, dovelosia vydyraty a u
stratosferu. A jaki tam urvya uch!
Vin use-taky prymusyv sebe povernutysia do temy rozmovy.
Tak ot, obydvi holovni riky zlyvajusia dokupy pryblyzno za sotniu my na pivde
vid ekvatora i teu kri rozryv u zachidnomu chrebti. Zvidty do okeanu trochy mene visimdesiaty my. Jichnie hyrlo ideane misce dlia stolyci planety. Tut schodiasia torhoveni
liachy z usioho kontynentu, tak o same v ciomu misci nemynue mav by vynyknuty centr
torhivli. Navi jakby mova jla pro zahanoplanetnu torhivliu, tovary zi schidnoho bereha vse
odno treba bulo b vezty morem. Vydriapuvatysia na schidnyj chrebet nevdiana sprava.
Krim toho, isnuju e ostrovy, jaki my bayly pry posadci. Tomu ja ukav by poselennia same
v ciomu misci, navi jakby my ne maly tonych joho koordynat. A ti poselenci dyvylysia v majbutnie, to inoho miscia, lybo, i ne ukaly.
Novi tycho skazav:
U vsiakomu razi, vony hadaly, o spravdi zahliadaju u majbutnie. Vid nych nebahato o lyylo, ehe ?
Fouks sprobuvav pidijty do pytannia po-losofkomu:
Mynulo ponad sto rokiv. Na o , zdavalosia b, mona spodivaty? Ale naspravdi
zalyylo bie, ni ja, esno skazaty, hadav. Jichni budynky buly v osnovnomu zbirnymy. Vony
zavalylysia, a rujiny he pozarostaly. Ale te, o zberehlosia, maje zavdiauvaty liodnykovomu
klimatovi Bratusia. Dereva, abo o tam take, schoe na dereva, nevysoki i rostu, pevno,
due povino. Jak tam ne bulo, a rozyeni miscia znykly. Z litaka jich mona vpiznaty tiky
tomu, o nova roslynnis maje trochy inyj vidtinok i vidminnu, tak by movyty, teksturu porivniano iz navkolynim lisom.
Vin pokazav odnu z fotograj.
O, dyvisia kupa bruchtu. Molyvo, tut koly buly mechanizmy. A ce, mabu, kladovye.
A jaki spravni ostanky? Kistky? zapytav Novi.
Fouks zaperelyvo pochytav holovoju.
Ale ne mohly ostanni poselenci sami sebe pochovaty? zapytav Novi.
Ce, mabu, zrobyly tvaryny, skazav Fouks, pidvivsia j, odvernuvy vid koleg, odijov ubik. Koly ja prodyravsia kri chai, jov do. Vin use padav i padav na plaske lystia
nadi mnoju, a pid nohamy vakala hruka bahniuka. Bulo temno j motorono. Duv cholodnyj
viter. Po znimkach cioho ne viduty, ale meni zdavalosia, o navkolo mene tysiai pryvydiv,

jaki tiky j ekaju

Toj nastrij potrochu opanuvav usima v hurti.
Prypyni! hnivno vyhuknuv Sajmon.
Za spynamy naukovciv stovbyyv Mark Annuni. Joho hostryj nosyk a tremtiv vid
nestrymnoji cikavosti. Vin povernuvsia do eflda, o stojav poru, i proepotiv:
Pryvydy? Ale ne bulo odnoho nesprostovnoho vypadku
efld lehko dotorknuvsia do chudekoho Markovoho plea.
Ce tak tiky hovorysia, Marku. Ale ty ne perejmajsia, vin ne mav ce na uvazi a tak
bukvano. Prosto ty sposterihaje, jak narodujesia zabobon, a ce te nepohano, chiba ni?

14
Uveeri toho dnia, koly Fouks povernuvsia z druhoji rozvidky, pochmuryj kapitan
Folenbi rozukav Sajmona i, jak zavdy, hrubuvato zajavyv:
Kepki spravy, doktore Sajmon. Moji liudy nervuju. Due nervuju.
tory na iliuminatorach buly pidniati. Lahran-I ue is hodyn jak zajov za obrij, a
kryvavo-ervone siajvo Lahrana-II, o buv na veirniomu pruzi, kydalo bahriani vidblysky
na oblyia kapitana ta joho korotke syve volossia.
Sajmon, jakoho vsia komanda v cilomu, i kapitan zokrema, zavdy trochy dratuvaly, spytav:
o vas tryvoy, kapitane?
My tut ue dva tyni za zemnym asom. Ale j dosi nichto ne vychody bez skafandra. I orazu pered povernenniam u korabe treba oprominiuvaty. o neharazd u povitri?
Naskiky meni vidomo, ni.
To omu ne mona dychaty bez masky?
Kapitane, ce vyriuju ja.
Kapitanove oblyia naspravdi nalylosia ervinniu. Vin promovyv:
U paperach skazano, o ja ne povynen zalyatysia na planeti, koly o zahrouje
bezpeci korablia. A pereliakanyj ekipa hotovyj pidniaty bunt. Meni ce ni do oho.
Vy o, nespromoni poriadkuvaty svojimy liumy?
Tiky v rozumnych meach.
Harazd. To o same jich turbuje? Ce nova planeta, i my povynni buty oberenymy.
Neve vony ne rozumiju?
Mynulo dva tyni, a j dosi treba osterihaty. Vony vvaaju, o my o prychovujemo.
A my taky prychovujemo. I vy ce znajete. Krim toho, komandi kone neobchidnyj vychid na
poverchniu. Navi na holyj ulamok z myliu zavdovky. Treba davaty liudiam molyvis vidpoyty vid korabenoji obstanovky. Vyrvatysia z odnomanitnoji sluby. Ja ne mou j dali zaboroniaty jim ce.
Dajte meni asu do zavtra, nevdovoleno vidpoviv Sajmon.

15
Nastupnoho dnia naukovci zibralysia v observatoriji. Sajmon skazav:
Vernadkyj dopoviv meni, o vyvennia prob povitria ne daje odnoznanych rezutativ, a Rodrihes ne znajov tam bu-jakych patohennych organizmiv.
Ostanni slova Sajmona u vsich vyklykaly sumniv.
Ale poselennia vymerlo vid chvoroby, mou prysiahtysia, vypalyv Novi.
Molyvo, vidrazu ozvavsia Rodrihes, ale sprobujte pojasnyty jakym ynom?
Ne zmoete. A ja skau vam te, o skazav. Podyvisia. Maje na vsich planetach, podibnych
do Zemli, narodujesia yttia, jake povsiudy maje bilkovu pryrodu i zavdy abo klitynnu, abo

virusnu organizaciju. I vse. Na ciomu schois zakinujesia. Na va neobiznanyj pohliad zdajesia, o dlia yttia odnakovo, de vono vynykaje na Zemli y na inij planeti. o mikroby
ce mikroby, a virusy ce virusy. A ja kau, o vy ne rozumijete, naskiky neskinenni
varinty rozmajitosti zakladeni u bilkovu molekulu. Navi na Zemli u konoho vydu svoji
zachvoriuvannia. Dejaki z nych maju molyvis poyriuvaty na kika vydiv, ale na Zemli
nema odnoji patohennoji formy yttia, jaka mohla b zahrouvaty usim vydam. Vy hadajete,
o dlia virusa abo bakteriji, jaki nezaleno rozvyvajusia na inij planeti protiahom mijarda
rokiv i maju svoji aminokysloty, svoju systemu fermentiv, neschou schemu obminu reovyn,
liudyna vyjavysia cukerkoju? Zapevniaju vas, ce jakyj dytiayj pidchid.
Novi, hlyboko obraenyj tym, o i joho, likarevu, dumku, pryysleno do neobiznanych, ne zbyravsia tak lehko zdatysia.
Ale liudyna povsiudy nosy svoji mikroby. Chto skazav, o virus zvyajnoho neytiu
ne moe v umovach jakoji-nebu planety daty mutaciju, kotra vyjavysia raptom smertenoju? Abo hryp. Taki vypadky traplialysia navi na Zemli. Pamjatajete, v dvi tysiai simsot
pjatdesiat pjatomu roci
Ja dobre znaju pro epidemiju parakoru dvi tysiai simsot pjatdesiat pjatoho roku,
urvav joho Rodrihes. I pro epidemiju hrypu tysiaa devjatsot visimnadciatoho roku, i pro
ornu Smer. Ale chiba take traplialo ostannim asom? Chaj poselennia bulo zasnovano
bie storiia tomu ale vse odno ce bula ne doatomna era. V poselenni buly likari. Vony
maly zapas antybitykiv i znaly metody vyroblennia i zmicnennia antytil v organizmi. Ce ne
taki ve skladni rei, jak vam zdajesia. Krim toho, siudy bulo pryslano sanitarnu ekspedyciju
vydkoji dopomohy.
Novi popleskav sebe po kruhlomu erevciu i vperto prokazav:
Symptomy buly charakterni dlia respiratornoji infekciji: jaducha
Ja znaju perelik symptomiv, ale kau vam, o jich pokosylo ne virusne zachvoriuvannia.
Todi o to bulo?
Ce vychody za mei mojeji kompetenciji. Prosto ja viduvaju, o to bula ne infekcija.
Navi ne mutantna infekcija. Ce matematyno nemolyvo.
Vin zrobyv naholos na slovi matematyno.
Sered sluchaiv vynyk jakyj ruch to chudekyj Mark Annuni protovchuvavsia
vpered, blye do Rodrihesa.
Vpere za ve as Mark podav holos na podibnij naradi.
Matematyno? neterpliae zapytav vin.
efld, pustyvy v chid likti i z desiatok raziv vybayvy, protovchavsia slidom za nym.
Rodrihes, ukraj rozdratovanyj, vidkopylyv nyniu hubu:
A tobi oho tut treba?
Mark ziulyvsia i zahovoryv znovu, ale ve ne tak vavo:
Vy skazaly, o ce matematyno ne moe buty infekcijeju. Ja ne zrozumiv jakym
ynom matematyka I zamovk.
Ja vyslovyv svoju profesijnu dumku, ocijnym, bundiunym tonom promovyv Rodrihes i vidvernuvsia.
Stavyty pid sumniv profesijnu dumku specilista mih tiky inyj fachive toho proliu.
Inake ce oznaalo b nechtuvaty dosvid i znannia specilista. Mark vse te dobre znav, ale vin
buv iz Mnemoninoji Sluby. Vin dotorknuvsia do plea Rodrihesa i prokazav pid zdyvovanymy pohliadamy prysutnich:
Ja znaju, o ce vaa profesijna dumka, ale vse taky ja chotiv by, ob vy jiji pojasnyly.
Vin ne zbyravsia viddavaty nakazy. Vin prosto vstanovliuvav fakt.
Rodrihes rvuko krutnuvsia do nioho.
Ty chotiv by, ob ja pojasnyv svoju dumku? Ta, zarady Vsesvitu, chto ty takyj, ob
mene dopytuvaty?

Vid takoho zapanoho naskoku Mark trochy znityvsia. Ale tut do nioho nareti protysnuvsia efld, i chlope vidnajov pevnis u sobi. A razom z neju spalachnuv i hniv, Mark ne
zvernuv uvahy na kvaplyvyj epit eflda i holosno zajavyv:
Ja Mark Annuni z Mnemoninoji Sluby, i ja postavyv vam zapytannia. I chou,
ob vy pojasnyly svoje tverdennia.
A nijakych pojasne ne bude. eflde, y ne zabraly b vy zvidsy cioho junoho psycha,
bo jomu ve spatky as. I chaj potim trymajesia vid mene podali. marka, orty b joho
Ostanni slova, skazani nae sobi pid nis, dosy vyrazno pouly vsi.
efld schopyv Marka za ruku, ale toj vyrvavsia j zahorlav:
Vy tupyj nonkompos! Vy vy kretyn. Dvonohyj zabuko. Va rozum reeto.
Vidpusti mene, doktore efld! Nijakyj vy ne znave. Vy nioho ne pamjatajete navi z toho,
o vyvyly, a j vyvyly vy jaki aliuhidni abyyci. Vy ne specilist! Ta vsi vy
Zarady Kosmosu, zavolav Sajmon, eflde, zaberi he cioho nedorostka!
Rozervonilyj efld nachylyvsia, obchopyv Marka za poperek, odirvav vid pidlohy i,
prytysnuvy do sebe, vynis chlopcia z kajuty.
Sliozy bryznuly z Markovych oej, i ve za dveryma vin erez sylu promovyv:
Pusti mene. Ja chou sluchaty Sluchaty, o vony hovoria.
Bu laska, Marku. Ne treba tobi tudy povertaty.
Ja ne budu. Ne chvyliujte. Ale
Vin ne dokazav, o to za ale.

16
V observatoriji zmuenyj Sajmon promovliav:
Harazd. Harazd. Davajte prodovymo. Povernemo do spravy. Tyche! Ja zhoden iz
tokoju zoru Rodrihesa. Vona mene zadovoniaje, i ja ne dumaju, o chto ie postavy tut
pid sumniv profesijnu dumku Rodrihesa.
Chaj tiky sprobuje! proburav Rodrihes.
Joho oi palaly vid strymuvanoho hnivu.
Sajmon viv dali:
I oskiky nema oho bojaty infekciji, to ja dozvoliu kapitanovi Folenbi vypuskaty
ekipa z korablia bez specinych zasterenych zasobiv. Zdajesia, zatrymka vychodu na grunt
poznaajesia na moranomu stani komandy. Je jaki zapereennia?
Zaperee ne bulo.
Todi Sajmon skazav:
Ja tako ne bau pryyny, omu b nam ne perejty do nastupnoho etapu doslide. Ja
proponuju staty taborom na misci peroho poselennia. Pryznaaju grupu z pjaty olovik, jaka
perejide tudy. Fouks, oskiky vin umije keruvaty raketnym ovnom; Novi j Rodrihes dlia
zbyrannia j obrobky biloginych danych; Vernadkyj i ja provadyty chimini j zyni doslidennia. Pryrodno, vsi istotni dani, o stosujusia specinosti vsich, chto zalyajesia, my
povidomliatymemo jim i budemo ekaty vid nych dopomohy odo vyboru napriamkiv robit
i take ine. Kine kincem my vsi, napevno, perebazujemo tudy, ale poky o tiky cia nevelyka grupa. I a do okremoho rozporiadennia zvjazok mi namy j osnovnoju grupoju, o
zalyysia na korabli, bude pidtrymuvaty tiky po radi. Takym ynom, u razi isnuvannia jakoji nebezpeky jakoji zavhodno bezposerednio na misci poselennia, my vtratymo ne
bie pjaty olovik.
Ale kolonija pered tym jak zahynuty, proyla na Bratusi kika rokiv, zauvayv
Novi. Prynajmni bie odnoho roku. Tobto poky my vpevnymo, y je zahroza, y jiji nema,
moe mynuty bahato asu
My ne kolonija, zapereyv Sajmon. My grupa specilistiv, jaka ukaje
pryynu neastia, o spitkalo poselennia. My povynni znajty nebezpeku, jako jiji vzahali

mona znajty; a koly znajdem usunemo. Nijakych rokiv i rokiv ce v nas ne zabere. Chtonebu maje zapereennia?
Zaperee ne bulo, i obhovorennia zakinylosia.

17
Mark Annuni sydiv na liku, obchopyvy rukamy kolino j opustyvy holovu na hrudy.
Teper oi joho buly suchi, ale v holosi zvuala boliua obraza.
Vony ne beru mene, skazav vin. Ne dozvoliaju letity z nymy.
efld sydiv u krisli navproty Marka, sam he rozhublenyj.
Vony zmou vziaty tebe potim, skazav vin.
Ni, hnivno zapereyv Mark, ne zmou! Vony nenavydia mene. I, zretoju, ja
chou popasty v tabir siohodni, zaraz. Ja e nikoly ne buv na uij planeti. Tut stiky mona
pobayty j vyvyty. Vony ne maju prava tiahty mene nazad, koly ja chou jty vpered.
efld pochytav holovoju. Mnemonikiv pryvyly bezzastereno viryty, o jichnij
obovjazok zbyraty fakty i o nichto j nio ne moe j ne maje prava perekodaty jim u
ciomu. Molyvo, pislia povernennia na Zemliu vin, efld, zaproponuje, ob dlia nych zaprovadyly o na zrazok kontrnavannia. Vreti-ret, mnemonikam as vid asu dovedesia
isnuvaty v reanomu sviti. I molyvo, vse astie j astie z konym pokolinniam, v miru toho
jak jichnia ro u Galaktyci zrostatyme.
efld sprobuvav pidijty z inoho boku.
Znaje, a tam moe buty nebezpeno, skazav vin.
Mene ce ne turbuje. Ja povynen znaty. Ja povynen vyvaty vse, o stosujesia cijeji
planety. Doktore efld, vy pidete do doktora Sajmona i skaete jomu, o ja poleu.
Ta nu, Marku!
Jako ne vy, to ja pidu sam.
Vin lehko zvivsia na nohy, hotovyj vyruyty do Sajmona nehajno.
Podyvysia na sebe, ty sam ne svij vid zbudennia.
Mark stysnuv kulaky.
Ce neesno, doktore efld. Ciu planetu znajov ja. Ce moja planeta!
efldove sumlinnia zaznalo vidutnoho udaru. Te, o skazav Mark, poasty bulo pravdoju. Nichto, za vyniatkom Marka, ne znav cioho krae, ni efld. I nichto, znov-taky krim
Marka, ne znav krae, ni efld, istoriju planety Troja.
Konfederacija Planet poala planomirne doslidennia Galaktyky lye v ostanni dvadcia
rokiv, koly na ve zrist postala problema nadmirnoho perenaselennia starych planet i rozyrennia kordoniv Galaktyky. Doty liudstvo zaselialo novi svity navmannia. oloviky j inky vyrualy v mandry velykymy hurtamy u poukach novych zeme ta kraoho yttia, nasluchavy
utok pro isnuvannia prydatnych dlia zaselennia planet, abo vidpravlialy svit za oi grupy
ochoych-rozvidnykiv.
Sto desia rokiv tomu odna z takych grup natrapyla na Bratusia. Vona ne zrobyla ocijnoho povidomlennia pro znachidku, bo ne baala, ob za neju potiahlysia jurmy spekuliantiv
zemleju, pidpryjemciv, vysnauvaiv nadr i vzahali vsiakoji potoloi. erez kika misiaciv dejaki neonati oloviky domohlysia, ob na Bratu dostavyly inok, i jakyj as kolonija procvitala.
Tiky erez rik, koly astyna liudej ue pomerla, a biis iz tych, o zalyylysia, buly
chvori abo pry smerti, vony podaly sygnal bidy na najblyu naselenu planetu Pretoriju.
Uriad Pretoriji na toj as znovu perebuvav u skrutnomu stanovyi, to vin pereslav zvistku
pro lycho sektoranomu uriadovi na Atmark ta j zabuv pro vse, vvaajuy, o spovna vykonav
svij obovjazok.
Uriad na Atmarku vidreaguvav odrazu i vyslav do Bratusia sanitarnyj korabe. Z nioho
na planetu skynuly syrovatku ta rizni ini preparaty. Sidaty korabe ne stav, bo likar, jakyj buv

na bortu, postavyv zdalia dignoz hryp, tobto syno prymenyv nebezpeku epidemiji, o
liutuvala na Bratusi. U svojemu zviti vin dopoviv, o skynuti medykamenty udovo zabezpea podolannia vsich problem. A vtim, cilkom imovirno, o sisty na planetu ne dozvolyv ekipa korablia, jakyj bojavsia zarazy. Ale v ocijnomu zviti na ce ne bulo j natiaku.
erez try misiaci z Bratusia nadijlo ostannie povidomlennia pro te, o yvych lyylosia tyky desia olovik ta j ti ve na hrani smerti. Vony volaly pro dopomohu. Ce povidomlennia razom iz poperednim medynym zvitom bulo perepravleno na Zemliu. Odnak Centranyj Uriad javliav soboju gigantkyj biurokratynyj labirynt, u jakomu bu-jaki povidomlennia blukaly bez nadiji doty, doky chto due vplyvovyj ne vyjavliav do nych osobystoho
interesu i davav jim spravnij chid. Cioho razu ne znajlosia nikoho, chto b zacikavyvsia dalekoju planetoju, na jakij pomyralo desia olovikiv i inok.
Povidomlennia potrapylo v archiv, i pro nioho zabuly: protiahom storiia noha liudyny
ne stupala na poverchniu Bratusia.
Zhodom, na chvyli novoho bumu navkolo vsegalaktynych doslide, sotni korabliv poaly snovyhaty v poronich prostorach Vsesvitu, rozvidujuy to ti, to ti zakutky kosmosu. Povidomlennia pro vidkryttia novych planet spoatku tekly tonekoju civkoju, a potim peretvoryly na spravnij potik. Dejaki z povidomle nadchodyly vid Chidoeki Makojamy, jakyj dvii
peretnuv skupennia Herkulesa. Na druhyj raz vin i zahynuv. Iduy na vymuenu posadku,
vin peredav u subeter svoje ostannie povidomlennia, vymovlene zdavlenym, rozpalyvym holosom: Poverchnia nablyajesia z alenoju vydkistiu, stinky korablia rozaryly do erv
I bi nioho.
A mynuloho roku povidomle nahromadylosia ve stiky, o nichto ne buv u zmozi jich
opraciuvaty. Tomu vsiu tu kupu vidpravyly do perevantaenoho robotoju Vaingtonkoho
obysliuvanoho centru. Cij spravi nadaly takoji velykoji vahy, o vona ekala erhy vsioho
tiky pja misiaciv. Operatory ocinyly kincevi dani odo prydatnych dlia zaselennia planet, i
Bratu posiv u spysku pere misce.
efld pryhadav alene ura, z jakym zustrily cej vysnovok. Zorianu systemu Lahran
iz zachvatom rozreklamuvaly po vsij Galaktyci, a odyn dotepnyk, molodyj klerk z Biuro u
spravach peryferiji, nazvav planetu Bratusem, natiakajuy na neobchidnis rodynnych uttiv
z boku liudyny do navkolynioho svitu. Perevahy Bratusia pidnesly do nebes. Rodiui grunty,
klimat (neskinenna vesna, jak u Novij Angliji) i, peredovsim, blyskue majbutnie planety
povsiudy obihruvaly, nitrochy ne zvaajuy na zdorovyj hluzd. Protiahom nastupnoho
mijona rokiv, halasuvala reklama, Bratu stavatyme ymraz bahatym i bahatym. Poky
ini planety stariaju, Bratu molodityme v miru toho, jak vidstupatymu liodovyky,
zviniajuy vse novi rodiui grunty. Zavdy novi obriji; zavdy nevyerpni pryrodni resursy!
Protiahom mijona rokiv!
To buv edevr Biuro. Teper nareti mala uspino rozpoatysia grandizna programa kolonizaciji pid ehidoju uriadu dovhodanyj start spravnioho naukovo pidhotovlenoho osvojennia Galaktyky dlia zahanoho dobra liudstva.
I todi zjavyvsia Mark Annuni, jakyj bahato nasluchavsia pro cej proekt i, jak konyj
prostyj zemlianyn, buv u zachvati vid nebaenych perspektyv. Ale odnoho dnia Mark pryhadav deyciu, jaku koly vyytav, perehortajuy nudni mertvi zavaly archiviv Biuro u spravach peryferiji. To bula dopovi sanitarnoji ekspedyciji, prysviaena pevnij planeti u pevnij
zorianij systemi, opys jakoji, a tako roztauvannia v prostori tono zbihalysia z koordynatamy
ta opysom grupy Lahran.
efld dobre pamjatav toj de, koly Mark pryjov do nioho z cijeju novynoju.
Vin pamjatav tako, jakym bulo oblyia Sekretaria u spravach peryferiji, koly cia novyna potrapyla do nioho. Vin bayv, jak kvadratna elepa Sekretaria povino vidvysla, a v
oach zastyh bezmenyj ach.
Uriad prypustyvsia stranoji pomylky! Vin zbyravsia vidpravyty na Bratu mijony

liudej. Vin proholosyv nadannia pereselenciam zemenych nadiliv ta subsydij na stvorennia

nasinnoho fondu, prydbannia sikohospodarkych mayn ta promyslovoho obladnannia.
Bratu rozpysuvaly jak raj dlia yslennych vyborciv i jak proobraz pryjdenich rajkych kutokiv dlia mijardiv novych vyborciv.
Koly z tijeji y inoji pryyny Bratu vyjavysia nebezpenym dlia yttia, to ce oznaatyme polityne samovbyvstvo dlia vsich liudej v uriadi, jaki rozroblialy proekt. A ce buly
vydatni postati, navi u porivnianni z Sekretarem u spravach peryferiji.
Vytratyvy kika dniv na rizni perevirky, Sekretar e trochy povahavsia, a todi skazav
efldovi:
Zdajesia, nam taky slid zjasuvaty, o tam trapylo, i jako vykorystaty ce u propagandi. Jak vy hadajete, vdassia nam nejtralizuvaty ciu pohanu novynu?
Jako te, o stalosia, ne vyjavysia a nadto achlyvym.
Ale cioho ne moe buty? Ja chou skazaty jak take moe buty?
Sekretareve oblyia perekryvyla aliuhidna hrymasa.
efld znyzav pleyma.
Posluchajte, probekotiv Sekretar. My moemo poslaty na planetu korabe zi
specilistamy. Pidberemo lye dobrovociv i, zvyajno, tiky nadijnych My moemo nadaty
cij spravi peroerhovoji vahy, bo ve na proekt, jak vy znajete, maje velyezne znaennia.
My trochy pryhluymo reklamnu kampaniju i budemo strymuvaty jiji, poky povernesia
ekspedycija. Vyhory ce v nas, jak vy hadajete?
efld ne buv cioho peven, ale raptom vin ujavyv sobi, niby spravdi lety u taku ekspedyciju i Mark razom iz nym. Ce das zmohu sposterihaty povedinku mnemonika u nezvynych i nevymuenych obstavynach; a koly e zavdiaky Markovi poasty rozhadaty tajemnyciu Bratusia
Te, o jaka tajemnycia tam je, stalo jasno z samoho poatku. Zretoju, vid hrypu vsi
liudy ne vymyraju. A sanitarnyj korabe ne sidav na planetu, ote, medyky toho, o tam trapylo, na vlasni oi ne bayly. A o korabenyj likar pomer 37 rokiv tomu, to ce ve joho astia, inake stojaty b jomu teper pered trybunalom.
Jako Mark dopomoe rozkryty tajemnyciu, ce spryjatyme nebuvalomu zmicnenniu
pozycij Mnemoninoji Sluby. Uriadovi bude za o jij diakuvaty.
Ale teper
efld podumav: a y znaje Sajmon, jak same vyjla na svitlo denne sprava pro pere
poselennia? efld buv tverdo perekonanyj, o vsi ini leny ekspedyciji pro ce navi i ne uly.
Jasno, o Biuro ne bude bazikaty na taki temy po vsich usiudach.
Ale vykorystovuvaty ciu spravu jak zasib, ob zmusyty Sajmona do postupok, bulo b
nerozumno. Jako vsim stane vidomo, jak Mark vypravyv duris Biuro (a same duristiu
nazve opozycija povedinku uriadu), Biuro opynysia u skrutnomu stanovyi. A liudy z Biuro
vmiju buty ne tiky vdianymy, a j mstyvymy. efldovi a nijak ne chotilosia, ob na Mnemoninu Slubu obruyly u vidpovi jaki sankciji.
I vse taky
efld pidvivsia j riue promovyv:
Dobre, Marku. Ja zrobliu vse, ob tebe vzialy na misce peroho poselennia. ob
uzialy nas oboch. A teper sidaj i ekaj na mene. Obiciaj, o nioho ne robytyme sam.
Harazd, vidpoviv Mark i znovu siv na liko.

18
Nu, doktore efld, o stalosia? zapytav Sajmon.
Astrozyk sydiv za svojim pymovym stolom, na jakomu navkolo malekoho integratora
Makfrida vyykuvaly akuratni kupky paperiv i plivky. Perestupyvy porih kajuty, efld odrazu natovchnuvsia na uvanyj pohliad hospodaria.

Vin nedbalo siv na reteno zapravlene Sajmonove liko. Oi astrozyka rozdratovano

blysnuly, ta psycholog ne zvernuv na ce nijakoji uvahy. Bie toho, vin skorie zbadioryvsia.
Ja ne zhoden z tym, zahovoryv efld, jak vy dobraly liudej, kotri maju vyruyty
na misce peroho poselennia. Vychody tak, o vy pryznaajete dlia peroerhovych robit lye
sebe zyka, Vernadkoho chimika ta trioch bilogiv. Tak?
Tak.
I vy vvaajete, ce bude kompetentna ekspedycija?
O Kosmose! A vy b zaproponuvaly o ine?
Ja chotiv by vyruyty te.
omu?
U vaij grupi nema nikoho, chto maje vidnoennia do nauky pro psychiku.
Do nauky pro psychiku! Velyka Galaktyko! Doktore efld, ryzykuvaty pjama olovikamy ce j tak zabahato. Jako hovoryty po suti, doktore, vas i vaoho hm pidopinoho vkliuyly do skladu naoho naukovoho personalu za rozporiadenniam Biuro u spravach
peryferiji, ale bez jakycho poperednich konsutacij zi mnoju. Ja skau esno. Jakby mene
spytaly, ja b zapereuvav. Ja ne bau, ym korysna moe buty nauka pro psychiku v takych
doslidenniach, jak-ot nae, kotre vreti-ret je ysto pryrodoznavym doslidenniam. Due
prykro, o Biuro vyriylo zdijsnyty eksperyment z mnemonikom same v takych obstavynach.
My ne moemo dopustyty scen, podibnych do toji, o bula tut u nioho z Rodrihesom.
efld zrozumiv, o Sajmonovi nevidomo pro Markovu pryetnis do samoji ideji sporiadyty ciu ekspedyciju.
Vin sydiv vyprostanyj ruky na kolinach, likti povernuti vbik. Oblyia prybralo vyrazu
kryanoji ocijnosti.
Ote, vy ne bayte, ym moe buty korysna nauka pro psychiku v takomu doslidenni,
jak nae, doktore Sajmon? A jako ja skau vam, o zahybe peroho poselennia cilkom
prosto mona pojasnyty na osnovi psychologiji?
Na mene ce ne spravy vraennia. Psycholog zdatnyj use pojasnyty, ale nespromonyj
nioho dovesty.
I Sajmon hordovyto posmichnuvsia, zadovolenyj skladenym na chodu aforyzmom.
Ta efld mov nedouv joho.
Dozvote meni torknutysia dejakych detalej, skazav vin. ym same Bratu vyrizniajesia z usich visimdesiaty trioch tysia naselenych planet?
My e ne majemo dostatnioji informaciji. Ja ne mou tono skazaty.
O blidolycyj brate mij! Vsi neobchidni vidomosti buly u vas e pered tym, jak my
vyletily siudy. U Bratusia dva soncia.
Nu, tak, zvyajno.
Ale teper na oblyi astrozyka promajnulo zbenteennia.
I zauvate, dva koliorovych soncia. Koliorovych. Ujavliajete, o ce oznaaje? Ce oznaaje, o kona liudyna, vy y ja, stojay v povnomu siajvi dvoch son, kydatyme vid sebe dvi
tini. Odnu blakytno-zelenu, a druhu ervono-oranevu. Dovyna konoji bude, pryrodno,
zminiuvatysia zaleno vid pory dnia. y spadalo vam na dumku, o ne zavadylo b vyvyty,
jak rozpodiliajusia koliory u cych tiniach? U vas ce nazyvajesia, po-mojemu, spektrom vidbyttia?
Ja hadaju, bundiuno promovyv Sajmon, o spektry vidbyttia budu taki sami,
jak i spektry vyprominiuvannia samych son. o vam ie potribno?
Potribno pereviryty ce. A moe, povitria pohlynaje chvyli dejakych dovyn? A
roslynnis chiba ne zdatna pohlynaty? A zhadajte suputnyka Bratusia Sestryku. Ja sposterihav jiji ostannimy noamy. Vona tako koliorova, i koliory na nij peremiujusia.
Nu, zvyajno, chaj jomu ort! Vona prochody nezaleni fazy vid konoho z son.
A vy ne pereviryly jiji spektr vidbyttia, ade tak?

 Ni, vin de u nas je. Tiky nijakoho interesu vin ne stanovy. A omu ce tak vas cikavy?
Dorohyj mij doktore Sajmon, isnuje dobre vidomyj psychologam fakt: erhuvannia
ervonoho j zelenoho kolioriv kidlyvo vplyvaje na psychinu stijkis liudyny. U danomu razi
cej ervono-zelenyj chromopsychinyj efekt (jak my joho nazyvajemo) ne tiky nemynuyj, ale
j vidbuvatymesia v obstavynach, kotri liudkomu rozumovi vbaajusia jak ukraj nepryrodni.
Cilkom imovirno, o v takych umovach chromopsychoz spryynysia do hipertroji tryjedynych lunokiv mozku i, erez neji, do cerebranoji katatoniji, a to ve fatanyj kine.
Sajmona bulo pokladeno na lopatky.
Nikoly ne uv pro podibni rei, proburmotiv vin.
Zvyajno, ne uly, vidpoviv efld. (Teper nastala joho erha nabraty bundiunoho
vyhliadu). Bo vy ne psycholog. Ne piddavatymete vy sumnivam moju profesijnu dumku?
Ta ni bo. Ale z ostannich povidomle ekspedyciji jasno, o liudy vmyraly vnaslidok
oho takoho, o bie schoe na rozlad dychannia.
Tak, ale Rodrihes vidkynuv taki pojasnennia, i vy pohodylysia z joho profesijnoju
dumkoju.
Ja ne skazav zaraz, o buv rozlad dychannia. Ja zhadav pro o take, o schoe na
ce. A vse-taky pry omu tut va ervono-zelenyj chromotramtararam?
efld pochytav holovoju.
Vy, nespecilisty, vse sobi ujavliajete chybno. Prypustimo, o my taky majemo spravu
z pevnym zynym javyem; ale ce e ne oznaaje, o tut vykliuajusia jaki psychologini
pryyny. Najvahomiym dokazom mojeji teoriji je te, o ervono-zelenyj chromopsychoz vyjavliajesia spoatku jak psychohennyj rozlad dychanych funkcij. Hadaju, vy ne due obiznani z psychohennymy chvorobamy?
Ni, ce ley za meamy mojeji haluzi.
Lybo, tak. Tak o. Moji rozrachunky pokazuju, o v umovach pidvyenoho vmistu
kysniu na cij planeti psychohennyj rozlad dychanych funkcij ne lye nemynuyj, a j protikatyme nadzvyajno vako. Do rei, vy sposterihaly misia ja chou skazaty Sestryku,
protiahom ostannich noej?
Tak, ja sposterihav Ilin. Sajmon navi teper ne zabuv ocijnu nazvu Sestryky.
Vy sposterihaly jiji pyno? I dovho? U teleskop?
Tak. Sajmonove zanepokojennia zrostalo.
Ehe, skazav efld. Oto: v ostanni kika noej koliory suputnyka buly osoblyvo
nebezpeni. Vy napevne musyly vidznayty u sebe leheke sverbinnia v nosovij poronyni, a
v horli, mabu, trochy derlo. Dumaju, boliu vy e ne viduvajete. A krim toho, vy, oevydno,
poaly kaliaty abo chaty? I kovtaty stalo trochy vae?
Po-mojemu, ja Sajmon sudorono kovtnuv slynu i hlyboko vdychnuv: pereviriav
dignoz eflda. Raptom vin pidskoyv iz stysnutymy kulakamy j zarepetuvav: Sviata Galaktyko! eflde, vy ne maly prava ranie movaty! Ja vse ce viduvaju. o teper robyty,
eflde? Ce e mona vylikuvaty, kai? ort zabyraj, eflde! ve zavereav vin. omu
vy ne skazaly nam pro ce ranie?
A tomu, spokijno movyv efld, o ja zaraz ne skazav vam odnoho slova
pravdy. Vid poatku j do kincia odnoho pravdyvoho slova. Koliory ne mou zapodijaty
nijakoji kody. Sidajte, doktore Sajmon. Vyhliad u vas ne due rozumnyj.
Vy skazaly, probekotiv, chapajuy povitria, he zbytyj z pantelyku Sajmon, vy
skazaly, o ce vaa profesijna dumka
Moja profesijna dumka! Klianusia Kosmosom i vsima malymy kometamy, Sajmone,
omu profesijna dumka peretvoriujesia v jake aklunstvo? Liudyna moe prosto nabrechaty
abo moe buty ne dosy obiznana z detaliamy svojeji haluzi. Specilist moe pomyliatysia
bo vin pohano znaje sumini haluzi. Vin moe buty vpevnenyj, o maje raciju, i vse taky
pomyliatysia. Vziaty choa b vas. Vam vidomo vse pro budovu Vsesvitu, a ja v cych spravach

povnyj nevihlas: znaju ly te, o zirka ce ciatoka, jaka blymaje na neboschyli, a svitlovyj
rik ce o dovelezne. A vse taky vy vpijmalysia na haok mojeji psychologinoji tarabaryny, erez jaku malo ne vmer by vid smichu koen studentyk-psycholog. y ne zhodytesia vy, Sajmone, o as nam ue mene nosyty iz tijeju profesijnoju dumkoju, a bie dbaty
po zahanu koordynaciju vsich naych dij?
Kraska povoli schodyla z oblyia Sajmona. Vono stalo ovtym, nae visk. Huby tremtily.
Vin proepotiv:
Vy skorystalysia stanovyem fachivcia, ob poyty mene v durni?
Pryblyzno tak, vidpoviv efld.
Ja e nikoly, nikoly Sajmon zatnuvsia i poav znovu: Ja e nikoly v ytti ne
stykavsia z takoju bojahuzlyvoju merzotoju.
Ja chotiv postavyty krapky nad i.
O, vy jich postavyly. Vy jich postavyly. Sajmon potrochu opanovuvav sebe, holos
joho stav rivniym. Vy choete, ob ja vse-taky vziav cioho vaoho chlopyka z soboju
Same tak.
Hi. Hi. Kategoryno ni. e pered tym jak vy uvijly siudy, ja skazav ni, a teper
mou povtoryty ni e mijon raziv.
Ale omu? Ja chou skazaty, omu ni e do toho, jak ja uvijov?
Vin psychovanyj. Joho ne mona trymaty sered normanych liudej.
efld pochmuro skazav:
Bute laskavi, ne vyvajte sliv jak-ot psychovanyj, navi smyslu jakych vy do
puttia ne znajete. Jako ve vy takyj vymohlyvyj odo profesijnoji etyky, to oblyte, prou,
vtruatysia v moju specinis u mojij prysutnosti. Mark Annuni absoliutno normana liudyna.
Navi pislia tijeji sceny z Rodrihesom? Tak. Ovva!
Mark mav pravo postavyty zapytannia. Ce joho robota, vreti ce joho obovjazok
stavyty zapytannia. A Rodrihes ne mav prava povodyty tak po-chamkomu.
Z vaoho dozvolu, ja vse-taky maju per za vse zvaaty na Rodrihesa.
omu? Mark Annuni znaje bie Rodrihesa. I, jak na te pilo, vin znaje nabahato
bie, ni vy i ja razom uziati. o dlia vas valyvie pryvezty na Zemliu putiayj zvit y
potiyty svoji dribjazkovi ambiciji?
Vy moete perekonuvaty mene, o va chlopak znaje vse na sviti, ale meni ce
bajdue. Ja usvidomliuju, o vin udovyj papuha. Odnak vin niohisiko ne rozumije. Ja
zobovjazanyj slidkuvaty, ob vin mav dostup do vsich danych takyj nakaz ja oderav vid
Biuro. Vony mene ne pospytaly, ta chaj ue bude tak. Ja zhoden jim dohodyty. Vin otrymuvatyme vsi dani tut, na korabli.
Cioho zamalo, Sajmone, zauvayv efld. Mark povynen vyletity na misce doslide. Vin zdatnyj pobayty te, o progavlia vai dorohocinni fachivci.
Sajmon kryanym tonom vidpoviv:
o , molyvo. A prote, eflde, zhody ja ne daju. I nio ne sponukaje mene zminyty
riennia.
U astrozyka navi nis pobiliv vid strymuvanoji liuti.
Ce tomu, o ja vas obduryv?
Ce tomu, o vy opohanyly sviatyj obovjazok specilista. oden hidnyj povahy specilist nikoly ne skorystajesia zi svoho fachu, ob nasmijatysia z neobiznanosti fachivcia v
inij caryni.
Znay, ja taky poyv vas u durni.
Sajmon vidvernuvsia.
Vyjdi, prou vas. Protiahom usijeji mandrivky mi namy bie ne bude nijakych kontaktiv, za vyniatkom absoliutno neobchidnych.
Jako ja pidu, skazav efld, to pro vse diznajusia ini.

Sajmon zdryhnuvsia.
Vy zbyrajete perepovisty vsim nau nevelyku svarku? Joho rot skryvyla cholodna
prezyrlyva posmika. Vy tiky prodemonstrujete cym, jakyj vy nehidnyk.
Oj, navriad y vony vimu ce vserjoz. Koen znaje, o psychology skori do artiv. Do
toho nai kolegy prosto zabudu pro mene, bo vid dui rehotatymu z vas. Vy tiky ujavi
takyj impozantnyj doktor Sajmon poviryv, o v nioho boly horleko. I zavolav probi, posluchavy trochy naukovoji tarabaryny.
Chto vam poviry? skynuvsia Sajmon.
efld pidnis dohory pravu ruku. Mi velykym i vkazivnym paciamy vin trymav nevelyku priamokutnu koroboku z kikoma knopkamy.
Kyekovyj magnitofon, skazav vin i natysnuv na odnu z knopok. Odrazu pouvsia holos Sajmona.
Nu, doktore efld, o stalosia?
Holos zvuav bundiuno, vladno j samovpevneno.
Dajte siudy! Sajmon kynuvsia na dovhovjazoho psychologa.
efld vidtovchnuv joho.
Ne budemo miriatysia syloju, Sajmone. Ja e ne tak davno zajmavsia vinoju boroboju. Posluchajte, ja proponuju vam uhodu.
Sajmon dali naskakuvav na psychologa, zabuvy pro hidnis, zadychajuy vid zlosti.
efld, povoli vidstupajuy do dverej, utrymuvav joho na vidstani vytiahnutoji ruky.
Dozvote Markovi j meni vyruyty z vamy, i odna dua cioho ne pobay i ne pouje.
Sajmon potrochu poav zaspokojuvatysia.
I vy viddaste ce meni? nareti vako vydychnuv vin.
Pislia toho, jak my z Markom budemo na misci poselennia.
I ja povynen viryty vam na slovo? Sajmon namahavsia vklasty u ci slova stiky obrazlyvosti, skiky mih.
A om by j ni? Chaj tam jak, a vy meni povirte v odnomu: ja rozholou vsim nau
besidu, jako vy ne pohodyte. Spoatku ja prokruu cej zapys Vernadkomu. Vin bude u
zachvati. Vy znajete, jake v nioho starosvitke uttia humoru
Harazd. Hotujtesia zi svojim chlopcem do vyliotu. Sajmon prokazav ce takym tychym holosom, o joho bulo ledve uty. Todi vraz riue dodav: Tiky zapamjatajte,
eflde. Koly my povernemosia na Zemliu, ja vytiahnu vas pered oi Centranoho komitetu
HARN. Ce ja vam garantuju. Vas dyskvalikuju.
Ja ne bojusia Galaktynoji Asociciji Rozvytku Nauky. efld vymovyv nazvu po
skladach. Vreti-ret, ym ja pered vamy zavynyv? Neve vy zbyrajete podavaty cej magnitofonnyj zapys Centranomu komitetovi jak reovyj dokaz? Ta nu bo. Davajte po-druniomu. Vy ne zachoete spoviaty pro svoju hm pomylku najholovniym z bundiunych
bovduriv, o predstavliaju 83 000 planet?
emno vsmichnuvy, efld znyk za dveryma.
Ta koly vin opynyvsia u korydori, usmika znykla z joho oblyia. Vsia cia istorija jomu
ne podobala. Teper vin pytav sam sebe: a y varta bula sprava toho, ob nayvaty sobi takoho
voroha?

19
Poblyzu miscia peroho poselennia na Bratusi zjavylosia sim nametiv. Vsi vony buly pered oyma Nevila Fouksa, jakyj stojav na nevysokomu horbi. Mynav siomyj de jichnioho
perebuvannia tut.
Fouks hlianuv na nebo. Nad holovoju proplyvaly husti chmary, prosiaknuti doem. Ce
joho raduvalo. Koly obydva soncia chovalysia za taki chmary, vsi predmety, osvitleni rozsijanym siruvato-bilym svitlom, zdavalysia maje zemnymy.

Vijav sviyj, vohkuvatyj viter dostotu jak u Vermonti sered kvitnia. Fouks buv rodom
z Novoji Angliji: pryjemno cho na chvylynu viduty sebe, nae vdoma. erez otyry pja
hodyn Lahran-I zajde i chmary poervoniju, a krajevyd stane pochmurym i mianym. Ale
Fouks spodivavsia na toj as ue buty v nameti.
Tak blyko vid ekvatora i tak cholodno! Puste, erez tysiau rokiv vse tut zminysia. Koly
vidstuplia liodovyky, povitria prohrijesia, a grunt pidsochne. Zjavliasia dungli j pusteli.
Postupovo pidvyuvatymesia rive okeaniv, pohlynajuy bezli ostroviv. Dvi velyki riky stanu vnutrinim morem, i zminiasia obrysy jedynoho velykoho Bratusevoho kontynentu. A
molyvo, vin rozpadesia na dekika malych.
A misce peroho poselennia te zanurysia u vodu? podumav Fouks. To, moe, vin
zabere z soboju pid vodu j prokliattia, o navyslo nad cym miscem.
Fouks rozumiv, omu Konfederaciji tak dokone potribno rozkryty tajemnyciu cioho
peroho poselennia. Navi jako vsia ri spravdi poliahaje u zvyajnomu zachvoriuvanni, ce
treba dovesty. Inake chto navaysia oselyty na cij planeti? Povirja pro prymanku dlia rozziav liakaly ne tiky kosmonavtiv.
Ot cho by vin sam Tak, joho pera podoro do miscia poselennia mynula cilkom aslyvo, choa vin i buv todi radyj skorie zabratysia podali vid cijeji pochmuroji tvani. A povertatysia siudy bulo ve vae. Ne tak prosto zasynaty odnia z dumkoju pro tysiai tajemnyych smertej, o otouju tebe z usich bokiv, vidokremleni lye prymarnym arom asu.
Novi cholodnokrovno, jak i prystalo likarevi, rozkopav diuynu mohyl iz zotlilymy ostankamy perych kolonistiv. Fouks ne musyv braty uas v ekshumaciji i navi ne hlianuv na nych.
A Novi zajavyv, o z cych napivstruchlilych kistok nioho diznatysia ne vdassia.
Zdajesia, je jaki anomaliji u kistkovych vidkladenniach, povidomyv vin.
Ale koly joho zapytaly pro pryynu, likar vyznav, o ce javye mona pojasnyty j storinym perebuvanniam kistok u vohkomu grunti.
Fouks stvoryv sobi vlasnu fantastynu kartynu neastia, i vona peresliduvala joho navi
najavu. Naebto u grunti planety yve jake nevlovyme plemja rozumnych istot. Nikym ne
pomieni, vony sto rokiv tomu reguliarno vidviduvaly poselennia, hotujuy neadne vynyennia uynciv.
V joho ujavi maliuvalasia tycha bakterilogina vijna. O ci fantomy u malych laboratorijach pid korinniam derev vyrouju vsiaki hrybky ta spory, ukajuy takoho riznovydu, jakyj
mih by yty v liudkomu organizmi. Molyvo, vony navi vykradaly ditej, ob provadyty na
nych doslidy.
I koly vony znajly te, o ukaly, spory bulo vypueno v atmosferu, i na koloniju poplyvly smertonosni chmary
Fouks rozumiv, o vse te plid joho fantaziji. Vin vyhadav ce pid as bezsonnych noej,
bez oevydnoji pryyny moe, tomu, o tryvono styskalosia serce. Odnak, zalyyvy sam
na sam z lisom, vin ne raz zdryhavsia, pojniatyj raptovym motoronym viduttiam, niby yji
blyskui oi pyno stea za nym z-pid derev u pochmuromu prysmerku Lahrana-I.
Zahlyblenyj u taki dumky, Fouks use za zvykoju botanika ne mynav okom odnoji z
roslyn, povz jaki prochodyv. Vin navmysne, vychodiay z taboru, obyrav orazu novyj napriamok, ale zavdy bayv maje te same. Lisy na Bratusi ne mona nazvaty mohutnimy, i vony
ne maly neprolaznych chaiv. Mandruvaty nymy bulo dosy lehko. Nyzeki dereva (lye dejaki z nych perevyuvaly desia futiv, choa tovyna stovburiv bula pryblyzno taka, jak u
zemnych derev) rosly a nijak ne kupno.
Fouks uklav sproenu schemu klasykaciji roslynnoho svitu Bratusia j u hlybyni dui
spodivavsia, o taka klasykacija, molyvo, obezsmerty joho imja v botaninij nauci.
Napryklad, tam roslo derevo-bahnet. Joho velyki purpurovi kvity pryvabliuvaly
komachopodibnych istot, jaki buduvaly vseredyni kvitok maleki hnizdeka. Zhodom (pid
dijeju jakoho impusu y sygnalu Fouks ne znav) usi kvitky na ciomu derevi za ni vystriliuvaly dovhu blyskuu matoku biloho kolioru. Taka matoka bula ne mena dvoch futiv, i

tomu zdavalosia, o kone derevo vraz vystromylo bezli bahnetiv.

Nastupnoho dnia kvitka zapyliuvala, i peliustky ino stuliuvaly, zakryvy j matoku,
i komach use. Perodoslidnyk Makojama nazvav ciu roslynu derevo-bahnet, ale Fouks
nabravsia smilyvosti perejmenuvaty joho v Migraciju Fouksiji.
Vsi dereva maly odnu spinu osoblyvis. Jichnia derevyna vidznaalasia nejmovirnoju
tverdistiu. Tut bulo nad ym posuyty holovu i bichimikam ob vyznayty zynyj stan
molekul jiji klitkovyny, i bizykam ob vyvyty, jak moe prochodyty voda kri taku nezvyajno inu tkanynu. Na vlasnomu dosvidi Fouks upevnyvsia, o kvitky lamajusia, mov
skliani, jako jich potiahty, a hillia derev maje nemolyvo zihnuty, ne te o zlamaty. Joho
kyekovyj ni zatupyvsia, ne zalyyvy na hilci j maloji podriapyny. ob rozystyty sobi klaptyk dlia posivu, peri kolonisty, mabu, zmueni buly vykopuvaty dereva z korinniam.
Na vidminu vid Zemli Bratusevi lisy ne maly tvarynnoho yttia. Molyvo, tvaryny vymerly pid as nastupu liodovykiv. Ale Fouks napevne cioho znaty ne mih.
Usi komachopodibni istoty tut maly po dva kryla. Kryla ci skydalysia na puchnasti plivoky, jaki tripotily zovsim bezzvuno. odna z komach, zvyajno, ne bula krovosysnoju.
Jedynym predstavnykom tvarynnoho svitu, jakyj potrapyv na oi ekspedyciji, bula velyka krylata istota, o znenaka zjavylasia nad taborom. ob vyjavyty jiji spravnij vyhliad,
zrobyly momentanu fotograju, tomu o rozdyvyty jiji jak slid prostym okom ne bulo
zmohy: nadto strimko promajnula vona ponad samymy nametamy, voevy stryvoena jichnioju pojavoju tut.
Letiuyj zvir mav otyry kryla. Perednia para kryl, jaki zakinuvaly micnymy kihtiamy,
javliala soboju maje holi peretynky i, mabu, zabezpeuvala molyvis planerujuoho poliotu.
Zadnia para, vkryta orstkym puchom, tripotila z alenoju astotoju. Rodrihes zaproponuvav
nazvaty ciu istotu tetrapterusom.
Ochoplenyj spohadamy, Fouks raptom zdryhnuvsia, pobayvy travu novoho riznovydu,
jakyj dosi jomu e ne trapliavsia. Trava rosla inym kuem, ale kona steblyna vhori rozhaluuvala na try. Botanik vyjniav lupu j obereno torknuv pacem odnu iz steblyn pacem.
Jak i ini travy na Bratusi, vona bula
Same v ciu my vin pouv jakyj erech pozad sebe pouv jasno. Vin zavmer, prysluchajuy, ale tiochkannia joho vlasnoho sercia zahluuvalo vsi ini zvuky. Fouks rvuko obernuvsia. o schoe na liudku ti myttiu majnulo za derevo.
Fouksovi perechopylo podych. Vin stav povoli namacuvaty zbroju pry pojasi, ale ruka
ruchalasia nae kri patoku.
Vychody, o joho fantaziji zovsim ne fantaziji? Vychody, Bratu ne bezliudna
planeta?
Fouks mymovoli opynyvsia za inym derevom. Vtekty vin ne mih. To ve napevno. Ne
skae vin inym: Ja bayv o yve. Molyvo, o tut vona i je rozhadka. Ale ja zliakavsia
i dav zmohu jij znyknuty.
Vin musy o zrobyty.
Pozadu toho dereva, za jakym schovalasia nevidoma istota, roslo derevo-kelych. Vono
kvituvalo; bilo-kremovi kvitky vytiahly uhoru, napruyvy u ekanni perych kraplyn dovhodanoho dou. I tut prolunav dzekit niby rozbyvsia kelych. Bilo-kremovi peliustky,
triponuvy, nahnulysia donyzu.
Ce jomu ne pryverzlosia. Chto taky stojav za derevom.
Fouks hlyboko vdychnuv raz, druhyj i proohom skoyv upered, trymajuy napohotovi zbroju, hotovyj striliaty vidrazu, tiky-no zjavysia nebezpeka.
Ale z-za dereva pouvsia holos:
Ne striliajte. Ce ja.
Potomu zjavylasia pereliakana, ale bezpereno liudka zinomija.
Ce buv Mark Annuni.
Fouks zastyh na misci i vtupyvsia v chlopcia. Nareti vyduyv iz sebe:

 o ty tut roby?
Ne vidryvajuy pohliadu vid zbroji, Mark probekotiv:
Ja jov za vamy.
Navio?
Podyvyty, o vy robyte. Meni bulo cikavo, o vy znajdete. Ja dumav, jak vy mene
pomityte, to proenete.
A teper Fouks pomityv, o j dosi trymaje v ruci zbroju, i schovav jiji do kobury, ale tiky
z tretioji sproby.
Vpaly peri kraplyny dou. Fouks rizko kynuv:
Nikomu ne kay, o tut stalosia.
Vin zmiriav junaka voroym pohliadom, i vony, trymajuy viddalik odyn vid odnoho,
poprostuvaly do taboru.

20
Do semy nametiv dodavsia zbirnyj budynook, jakoho postavyly poseredyni taboru. V
niomu za dovhym stolom zibralasia vsia grupa.
Pryvodom bula vyznana podija, ale vsi v budynoku maly trochy pryholomenyj vyhliad. Verchovodyv Vernadkyj, jakyj u studentki roky zavdy hotuvav sobi jiu sam. O vin
vytiah z vysokoastotnoji piky jake parujue varyvo i proholosyv:
Komu kalorij?
I stav edro rozkladaty jiu po tarilkach.
Pachne due smano, nevpevneno skazav Novi.
Vin pidepyv na vydelku matok mjasa. Vono bulo jakoho lilovoho kolioru, i, nezvaajuy na tryvalu diju vysokoji temperatury, due tverde. Dribno pokryena zele kruh nioho
zdavalosia mjakoho, ale j men jistivnoju.
Nu, to o? spytav Vernadkyj. Jite. Umynajte za obydvi oky. Ne bijte, ja ve
probuvav smakuje.
Vin napchav rot mjasom i uvav dovho-dovho.
Troky tverde, zate smano.
A moe, ce nas i vbje, zamohynym holosom prokazav Fouks.
Puste, ozvavsia Vernadkyj. Paciuky yvylysia cym dva tyni.
Dva tyni ne tak ue j bahato, zapereyv Novi.
Nioho, vid odnoho matka ne pomre, pidkynuv Rodrihes. Skau esno, taky
smano!
Tak vono j bulo. Kine kincem z cym pohodylysia vsi. Do cych pir usi yvi organizmy
Bratusia, jaki mona bulo jisty, vyjavlialysia smanymy. Zerno maje nemolyvo bulo zmoloty
na borono, ta koly ce vdavalosia zrobyty, z nioho vychodyv harnyj chlib, z velykym vmistom
bilka. Kika takych chlibyn i zaraz lealo na stoli. Vony buly temnoho kolioru, vakuvati, ale
pryjemni na smak.
Fouks, vyvyvy roslynnis Bratusia, dijov vysnovku, o pry produmanych zroenni j
sivbi odyn akr poverchni planety zmoe davaty jii dlia travojadnych tvaryn u desia raziv
bie, ni akr najpoyvnioji liucerny na Zemli.
Na eflda ce spravylo velyke vraennia, i vin odrazu nazvav Bratusia ytnyceju sotni
planet. Ale Fouks vsupere svojim vlasnym tverdenniam znyzav pleyma:
Prymanka dlia rozziav.
Tyde tomu vsia grupa bula due schvyliovana: chomjaky ta bili myi nespodivano vidmovyly jisty dejaki z novych vydiv trav, prynesenych Fouksom. Koly nevelyku kikis cych
trav pidmialy do zvyajnoho jichnioho racinu, tvaryny staly hynuty.
Rozhadka tajemnyci?
Ne zovsim. erez kika hodyn pryjov Vernadkyj i spokijno skazav:

 Mi, svyne i rtu.

o? perepytav Sajmon.
U cych roslynach. Vony mistia bahato vakych metaliv. Molyvo, ce evoliucijnyj zachysnyj zasib ob jich ne jily.
Vychody, peri poselenci poav Sajmon.
Ni, cioho ne moe buty. Biis roslyn cilkom jistivni. Lye ci, ale jich nichto jisty j ne
stane.
Zvidky vy znajete?
Ne staly jich jisty paciuky.
Tak to paciuky
Vernadkyj tiky cioho j ekav. Vin patetyno proholosyv:
Vy bayte pered soboju muenyka nauky. Ja jich pokutuvav.
o?! skryknuv Novi.
Tiky lyznuv, ne chvyliujte. Ja muenyk oberenyj. Vzahali vony hirki, jak strychnin. Ale chiba moe buty inake? Jako roslyna nabyrajesia svynciu lye dlia toho, ob jiji
ne zjila tvaryna, i jako tvaryna diznajesia pro te lye todi, koly zdochne, to jaka vid cioho
roslyni korys? Hirkota vkazuje tvaryni na nebezpeku. erhuvannia poperede j pokara
o u omu fokus.
Bie toho, skazav Novi, peri poselenci zahynuly ne vid vakych metaliv.
Symptomy buly zovsim ini.
Ti symptomy buly udovo vidomi vsim. Dechto pouv jich u populiarnomu vykladi, reta
vyytaly u specinych dovidkach. Utrudnene, boliue dychannia, jake postupovo dali pohirujesia. Oce, vlasne, vse.
Fouks vidklav vydelku.
Posluchajte, a nu jak u cij jii je jakyj alkalojid, o paralizuje nervy lehenevych mjaziv?
U paciukiv tako je leheni, vidpoviv Vernadkyj. I jich cia jia ne vbyla.
A moe, vin nakopyujesia u tkanynach?
Dobre, dobre. Jako u vas vynyknu boli pry dychanni, perejdi na zvyajnyj korabenyj racin i podyvisia, y vam ne pokraaje. Ale osterihajtesia samonavijuvannia.
Ce ve z mojeji paraji, proburav efld. odo cioho ne chvyliujtesia.
Fouks vako zitchnuv, potim e raz. Todi z pochmurym vyhliadom poklav sobi v rot
novyj mat mjasa.
Na daniomu kinci stola sydiv Mark Annuni. Vin jiv povinie, ni reta leniv ekspedyciji, i pryhaduvav monograju Norrisa Vajnohrada Smak i zapach. Vajnohrad rozrobyv
klasykaciju smakiv i zapachiv, o bazujesia na opysu zatrymuvannia fermentnych reakcij
useredyni smakovych sosokiv. Annuni ne znav dostemenno, o ce oznaaje, ale pamjatav
usi symvoly, charakterystyky j vyznaennia.
I o teper, dojidajuy svoju porciju, Mark vyznayv smak mjasa, rozklavy joho odnoasno na try pidklasy. Chlopcevi elepy trochy nyly vid napruenoho uvannia.

21
Nablyavsia veir. Lahran-I ue vysiv nyko nad obrijem. De vydavsia jasnyj, teplyj, i
Borys Vernadkyj viduvav nasolodu. Vin zrobyv dejaki cikavi vymiry, a joho strokatyj svetr
povoli zminiuvav koliory z konoju hodynoju, v miru toho jak soncia peremiuvaly na neboschyli.
Teper vid Vernadkoho tiahlasia dovha ervona ti, i lye nynia jiji tretyna, na jaku
nakladalasia ti vid Lahrana-II, bula siroho kolioru. Vin prostiah ruku, i vid neji vpaly dvi
tini rozmyta oraneva, futiv na 15 vid nioho, i hustia holuba z toho boku, ale zavdovky
futiv iz pja. Jakby vin mav as, vin iz zadovolenniam stvoryv by prekrasnu hamu koliorovych

tiniogram.
Vin tak zachopyvsia pryjemnymy dumkamy, o navi ne oburyvsia, pobayvy Marka
Annuni, jakyj obchodyv joho danioju stekoju. Vernadkyj vidklav ubik nukleometr i pomachav rukoju:
Jdy siudy!
Junak nesmilyvo nablyzyvsia do nioho.
Zdrastujte.
Ty o chotiv?
Ja prosto prosto dyvliu.
On jak? Harazd, pidcho, dyvysia. Znaje, o ce ja robliu?
Mark zaperelyvo pochytav holovoju.
Ce nukleometr, skazav Vernadkyj. Joho vstromliaju u grunt. O tak. Otut zverchu v nioho generator sylovoho polia, tomu joho mona vvihnaty v bu-jaku porodu.
Ne prypyniajuy rozmovy, vin nalig na nukleometr, i toj na dva futy uhruz u holovu
kamjanoho plasta.
Bay?
U Marka zasvitylysia oi, i ce spodobalo Vernadkomu. Geochimik skazav:
Po bokach strynia tut je minitiurni atomni pieky. Kona z nych vyparovuje blyko
mijona molekul navkolynioji porody i rozkladaje jich na atomy. Potim atomy rozpodiliajusia za masoju ta zariadom jader, i rezutaty mona bezposerednio zytuvaty zi kal o tut,
zverchu. Metykuje?
Ne zovsim. Ale ce nepohano znaty.
Vernadkyj, usmichnuvy, promovyv:
My zakinujemo vymiriuvannia oderujemo yseni dani pro vmist riznych elementiv u kori. Na vsich kysnevo-vodnych planetach ci cyfry maje odnakovi.
Mark zauvayv serjozno:
Z tych planet, o ja znaju, najbie kremniju maje Lepta 32,765 %. U Zemli lye
24,862 %. Stosovno do masy.
Usmika splyvla z oblyia Vernadkoho. Vin sucho spytav:
Sluchaj, chlope, ty znaje taki cyfry dlia vsich planet?
Ni, ce nemolyvo. Po-mojemu, e ne vsi planety j doslideni. U Dovidnyku z kory
planet Biuna i Spenglou je dani tiky dlia 21 854 planet. Jich ja, zvyajno, znaju vsi.
Vernadkyj viduv sebe tak, niby z nioho vypustyly povitria. Vse vin provadyv:
Na Bratusi elementy rozpodileni e rivnomirnie, ni zvyajno. Kysniu malo za
mojimy danymy, v seredniomu jakycho 42,113 %. Kremniju tako malo 22,722 %. Vakych metaliv u 10100 raziv bie, ni na Zemli, i ce ne lokane javye: zahana hustyna Bratusia na 5 % vya za zemnu.
Vernadkyj i sam ne vidav, navio vse ce hovory chlopyni. Jakoju miroju, mabu,
tomu, o zavdy pryjemno maty uvanoho sluchaa. Koly nema z kym pohovoryty pro svoju
profesiju, asom staje samotnio j smutno. I vin prodovyv svoju lekciju, dedali bie vchodiay
u smak:
Z druhoho boku, lehki elementy rozpodiliajusia tut tako rivnomirnie. V okeanach
holovnymy spolukamy je ne chlorystyj natrij, jak na Zemli, a magnijevi soli. A litij, berylij i
bor? Vony lehi vid vuhleciu, ale na Zemli j na vsich inych planetach zustriajusia due
ridko. A na Bratusi jich bahato. Vsi ci try elementy stanovlia blyko 0,4 % kory, a na Zemli
tiky 0,004 %.
Mark dotorknuvsia do rukava geochimika.
A vy majete spysok usich elementiv z jich vmistom u kori? Mona joho podyvyty?
Vernadkyj vytiah iz zadnioji kyeni taniv skladenoho papircia, prostiahnuv joho Markovi j, usmichajuy, skazav:
Tiky ne nadrukuj ci cyfry rani za mene.

Mark probih oyma papire i povernuv joho Vernadkomu.

o, ve? zdyvovano zapytav toj.
Nu, tak, zamysleno vidpoviv Mark. Ja vse zapamjatav.
Vin povernuvsia j piov he, navi ne poproavy.
Ostannij vidblysk Lahrana-I zhas za obrijem.
Vernadkyj podyvyvsia uslid Marku, znyzav pleyma, vytiah iz gruntu nukleometr i
ruyv do nametiv.

22
efld zahalom buv zadovolenyj. Mark povodyv sebe navi krae, ni vin spodivavsia.
opravda, vin maje zovsim ne vstupav u rozmovy, ale ce, vlasne, ne malo znaennia. Chaj
tam jak, a Mark vyjavliav interes do vsioho, o joho otouvalo, i ne nudyv svitom. I ne zyniav
nijakych skandaliv.
Vernadkyj rozpoviv efldovi, o ostannioho veora Mark cilkom normano pohovoryv iz nym odo analiziv skladu Bratusevoji kory i navi ni razu ne pidvyyv holosu. Vernadkyj trochy posmijavsia z toho, o Mark znaje sklad kory dvadciaty tysia planet, i poobiciav, o koly-nebu prymusy chlopcia prokazaty napamja usi cyfry prosto ob podyvyty, skiky asu ce zajme.
Sam Mark pro rozmovu z Vernadkym nioho efldovi ne skazav. Cilyj ranok vin prosydiv u svojemu nameti. efld zazyrnuv tudy j pobayv, o chlope sydy na liku, vtupyvy
u svoji nohy, i ne stav joho zajmaty.
efld viduv, o jomu samomu potribna jaka oryginana ideja. Spravdi oryginana,
nezvyajna ideja.
Dosi vony e nioho ne dosiahly. Za cilyj misia nioho. Rodrihes i uty ne chotiv pro
jaku infekciju. Vernadkyj he-ysto vidkydav molyvis charovoho otrujennia. Novi aleno
motav holovoju, koly chto zhaduvav pro poruennia obminu reovyn. De dokazy? pytav
vin.
Use zvodylo do toho, o, na tverdu dumku specilistiv, bu-jaka zyna pryyna
smerti vykliuala. Ale oloviky, inky j dity vse-taky pomerly. Znay, bula jaka pryyna.
Moe, psychologina?
e na korabli efld skorystavsia cym, ob vysmijaty Sajmona. Ale teper nastav as,
navi ne as nahana potreba serjozno zamyslyty. Moe, o prymusylo poselenciv samym
zapodijaty sobi smer? Ale o? Liudstvo kolonizuvalo ve desiatky tysia planet, i ce a nijak
ne vplynulo na joho psychinu stijkis. Samohubstva ta psychozy bie poyreni na samij Zemli, ni deinde v Galaktyci.
Do toho kolonija vidajduno blahala pro medynu dopomohu. Liudy ne chotily vmyraty.
Zanepad osobystosti? o specyne same dlia cijeji okremoji grupy? o nastiky dijove, ob mohlo spryynytysia do smerti a tysiai liudej? Na ce ne schoe. I zretoju, jak pro
ce mona teper diznatysia? Misce poselennia reteno obukaly, ale ni plivok, ni zapysiv, navi
jakycho dribnych fragmentiv informaciji ne znajly. Nasyene volohoju storiia znyylo he
usi netryvki svidoctva.
efld opynyvsia nemov u poronei. Vin viduvav povnu bezporadnis. Ini prynajmni
maju pevni vidomosti, z jakymy mona praciuvaty. U nioho ne bulo nioho.
Vin znovu opynyvsia bilia Markovoho nametu. I mymovoli zazyrnuv useredynu. Namet
buv poronij. efld ozyrnuvsia j pomityv Marka, jakyj pospiav do lisu. efld huknuv joho
vslid:
Marku! Zaekaj mene!
Mark zupynyvsia, potim naebto ruyv dali, ale peredumav, i dav dovhonohomu efldovi nazdohnaty sebe.

 Kudy ty zibravsia? zapytav efld.

Navi pislia toho jak probihsia, vin ne zasapavsia tak bahato kysniu bulo v atmosferi
Bratusia.
Do rakety, znechotia vidpoviv Mark.
oho?
Ja e ne mav nahody rozdyvyty jiji jak slid.
Ta nu bo! Bula v tebe taka nahoda, skazav efld. Koly my letily v tabir, ty
ne vidchodyv vid Fouksa vysiv u nioho nad holovoju, jak ulika.
Todi bulo bahato liudej, serdyto kynuv Mark. A ja chou rozdyvytysia raketu
sam-odyn.
efld zanepokojivsia. Chlope rozdratovanyj. Krae pity z nym i zjasuvaty, v omu ri.
I vin skazav:
Jako podumaty, to j meni ne zavadylo b dobre rozdyvytysia raketu. Ty ne zapereuje, jak ja pidtrymaju tobi kompaniju?
Mark zavahavsia, todi skazav:
Ha harazd. Jako vy tak choete.
Zaproennia prolunalo ne vemy hreno.
efld zapytav:
A o ty nese, Marku?
Palyciu. Ja zrizav jiji z dereva lazerom i vziav iz soboju na toj vypadok, jako chto
zdumaje mene zupynyty.
I vin machnuv palyceju tak, o vona zi svystom rozitnula huste povitria.
Navio komu zupyniaty tebe, Marku? Ja b jiji vykynuv. Vona vaka j tverda. Ty
moe koho poranyty.
Mark prostuvav dali.
Ne vykynu.
efld pomirkuvav trochy j vyriyv poky o utrymaty vid svarky. Spoatku treba zjasuvaty, zvidky raptom taka vorois.
Nu, jak znaje, movyv vin.
Raketnyj oven leav na haliavyni. Joho lyskua metaleva poverchnia vidbyvala zelenave
prominnia Lahrana-I, o buv u zeniti; Lahran-II e ne zjavyvsia nad obrijem.
Mark storoko rozzyrnuvsia navkruhy.
Nikoho ne vydno, Marku, skazav efld.
Vony pidnialysia na bort. Ce bula velyka raketa. Sim olovik i vse neobchidne sporiadennia vona perevezla do taboru vsioho za try rejsy.
efld bojazko ohlianuv pane keruvannia.
Ne mou ujavyty, jak ce takyj sobi botanik spromihsia navyty keruvaty cijeju machynoju? Ce tak daleko vid botaniky!
Ja te mou neju keruvaty, nespodivano skazav Mark.
Ty? efld z podyvu a vyriayv oi.
Ja sposterihav, o robyv doktor Fouks, koly my letily siudy. Ja zrozumiv use, o vin
robyv. I potim, u nioho je instrukcija z remontu rakety. Ja jako pocupyv jiji i proytav.
Nu, ce taky radis, veselo skazav efld. Teper na krajnij vypadok majemo zapasnoho pilota.
Vin povernuvsia do Marka spynoju i ne bayv, jak palycia zletila vhoru i z syloju vpala
na joho holovu. Vin ne pouv, jak Mark prokazav sturbovanym holosom: Vybate, doktore
efld. Vlasne kauy, vin navi ne viduv udaru, vid jakoho zneprytomniv.

23
Zhodom efld zrozumiv, o svidomis povernulasia do nioho, koly raketu trusonulo

pid as posadky. Nioho e ne tiamliay, ve nae v tumani, vin viduv jakyj bi.
Nad nym niby plavav holos Marka. Ce bulo pere, o efld usvidomyv. Vin zrobyv
sprobu perevernutysia j staty na kolina. U holovi hulo.
Spoatku Markiv holos spryjmavsia prosto jak potik poronich, bezladnych zvukiv. Potim zvuky poaly skladatysia v slova. Nareti, koly efld velykym zusylliam rozpliuyv oi j
odrazu zapliuyv jich vid rizkoho svitla, vin ue poav rozbyraty cili reennia. Vin stojav na
odnomu kolini, opustyvy vaku holovu, i sluchav, jak Mark zachlynajuy vykrykuvav tonkym holosom:
tysiaa liudej, i vsi vmerly. Zalyylysia tiky mohyly. I nichto ne znaje omu.
Pouvsia homin, v jakomu efld nioho ne mih rozibraty. Potim rozligsia yj chrypkyj
bas, a pislia toho znovu zahovoryv Mark:
Ce pravda. Ale navio, po-vaomu, na bortu stiky venych?
Peremahajuy bi, efld zvivsia na nohy j prytulyvsia do stiny. Vin dotorknuvsia do huli
na holovi i, hlianuvy na doloniu, pobayv krov; vona he prosoyla volossia i ve trochy zapeklasia. Zastohnavy, vin chytnuvsia vpered do vychodu, namacav ruku j proynyv liuk.
Trap buv spuenyj. efld trochy postojav bilia liuka, pochytujuy i ne navaujuy
zrobyty bodaj krok.
Jomu potriben buv as, ob zorijentuvatysia, o dijesia navkolo. Obydva soncia stojaly
vysoko v nebi, a za tysiau futiv vid rakety nad myravymy derevamy vysoiv gigantkyj stalevyj cylindr Trioch G..
Mark stojav bilia pidniia trapa, otoenyj lenamy ekipau. Vony buly rozdiahneni do
pojasa i ve vstyhly zasmagnuty pid utraletom Lahrana-II, stavy malo ne ornymy.
(Spasybi hustij atmosferi i tovstomu arovi ozonu v jiji verchnij astyni vony zatrymuvaly
utraletove vyprominiuvannia, poslabliujuy joho do nekidlyvoho rivnia).
Astronavt, o stojav jakraz pered Markom, spyravsia na bejsbonu bytku. Inyj pidkydav i lovyv mjayka. Bahato chto mav na rukach bejsboni rukavyky.
Dyvno, omu promajnulo v holovi eflda, Mark pryalyv priamo bilia stadinu.
Mark podyvyvsia vhoru, pobayv joho i zbudeno skryknuv:
Mistere efld, ade pravda, o koly siudy posylaly ekspedyciju i o vsi vony zahynuly?
efld sprobuvav bulo skazaty: Marku, o ty roby?, ta ne zmih.
Mistere, pravdu kae cej puholovok?
efld uepyvsia spitnilymy doloniamy za porue trapa. Oblyia astronavta kolychalosia za metr vid nioho. Tovsti huby j maleki oyci, o vyzyraly z-pid hustych briv, smyknuly i zatanciuvaly pered efldom. Potim trap metnuvsia vhoru j zakrutyvsia de nad holovoju.
Vin omu trymavsia teper rukamy za zemliu, a vylyciu raptom pronyzav cholodnyj bi. Tut
vin perestav opyratysia i znovu vtratyv svidomis.

24
Nastupnoho razu efld oprytomniv ue ne tak bolisno. Vin leav u liku, nad nym schylylysia dva oblyia. Pered oyma v nioho proplyvlo o dovhe j tonke, i kri um u holovi vin
pouv yj holos:
Zaraz vin ouniaje, Sajmone.
efld zapliuyv oi. Ne znaty jak, ale vin zbahnuv, o holova joho zabyntovana.
Vin chvylynu poleav spokijno, tiky hlyboko vtiahuvav povitria. A koly znovu rozpliuyv oi, pobayv kika obly cilkom jasno. O prosto nad nym kruhle oblyia Novi, z profesijno nachmurenym olom, jake, vtim, odrazu projasnilo, tiky-no efld vymovyv:
Pryvit, Novi!

Druhe oblyia zlostyve, zi stysnutymy zubamy, ale z le pomitnymy iskorkamy zadovolennia v oach nalealo Sajmonovi.
De my? zapytav efld.
U kosmosi, doktore efld, kryanym tonom vidpoviv Sajmon. O ue dva dni.
Dva dni? U eflda zrobylysia velyki oi.
U vas buv tiakyj strus mozku, eflde, vtrutyvsia Novi, malo ne trisnuv erep.
Spokijnie.
o trapy De Mark? De Mark?!
Tyche. Tyche.
Novi poklav ruky efldovi na plei j prymusyv joho znovu liahty.
Va chlopyko pid aretom, skazav Sajmon. Jako choete znaty omu, to
znajte: vin umysne pidburiuvav komandu korablia do buntu, vnaslidok oho naraalosia na
nebezpeku yttia pjatioch olovik. Nas ledve ne zalyyly u tymasovomu tabori, tomu o komanda zbyralasia vidletity nehajno. Kapitanovi bulo zovsim ne prosto uprochaty, ob vony
vzialy nas iz soboju.
efld sprobuvav vyvinyty z-pid ruk Novi odne plee. V pamjati splyvla rozplyvasta
kartynka Mark i astronavt iz bytkoju. Mark promovliaje: tysiaa liudej, i vsi vmerly
Zrobyvy nejmovirne zusyllia, psycholog pidvivsia na likti.
Posluchajte, Sajmone, ja ne znaju, omu Mark ce zrobyv, ale dajte meni zmohu pohovoryty z nym. Ja vse zjasuju.
V ciomu nema potreby, vidpoviv Sajmon. Vse stane jasno na sudi.
efld znovu zrobyv sprobu vyvinytysia z-pid ruk Novi.
Ta navio taka ocijnis? Navio vtiahuvaty siudy Biuro? My moemo rozibratysia
sami.
Same ce my j zbyrajemosia zrobyty. Za kosminym zakonodavstvom, kapitan upovnovaenyj osobysto rozhliadaty spravy pro zloyny j pravoporuennia, vyneni u vidkrytomu
kosmosi
Kapitan? Uynyty sud tut na bortu korablia? Sajmone, vy ne moete cioho dopustyty. Ce bude vbyvstvo.
A nijak. Ce bude spravedlyvyj i cilkom slunyj sud. Ja v usiomu zhoden iz kapitanom.
Z ohliadu na dyscyplinu takyj sud prosto neobchidnyj.
Posluchajte, Sajmone, vtrutyvsia schvyliovanyj Novi. Hodi vam. Vin e ne v
tomu stani, ob take pereyvaty.
Ot i koda, vidkazav Sajmon.
Ale vy ne rozumijete! napoliahav efld. Za chlopcia vidpovidaju ja.
Navpaky, ja ce dobre rozumiju, ozvavsia Sajmon. Same tomu my j ekaly, poky
vy pryjdete do tiamy. Vas tako sudytymu razom iz nym.
o?
Bo vy vidpovidajete za vsi joho diji. Bie toho, vy buly razom z nym, koly vin vykrav
raketnyj oven. Komanda bayla vas bilia liuka rakety v toj moment, jak vin pidburiuvav komandu na bunt.
Ale vin rozbyv meni holovu, ob vykrasty raketu. Neve vy ne rozumijete, o ce vyjav
serjoznoho psychinoho rozladu? Vin ne vidpovidaje za svoji vynky, tobto neosudnyj.
Nechaj, eflde, ce vyriy kapitan. Zalytesia z nym, Novi.
Vin povernuvsia, ob pity.
efld pryklykav na dopomohu vsi syly, o v nioho zalyyly, i zahorlav:
Sajmone! Vy choete pomstyty meni za toj urok psychologiji, o ja vam dav. Vy
dribjazkovyj, nycyj
Zadychajuy, vin upav na poduku.
Sajmon, ue vid dverej, skazav:
I do rei, eflde, pidburiuvannia do buntu na bortu korablia karajesia smertiu!

25
Oce taky sud! pochmuro podumav efld. Nichto ne dotrymuvavsia zakonnoji procedury; a vtim, psycholog buv upevnenyj, o nichto jiji j ne znaje, i mene za vsich kapitan.
Sud vidbuvavsia u velykij kajut-kompaniji, de pid as zvyajnych rejsiv komanda zbyralasia podyvyty subeterni peredai. Ale teper nikoho z leniv ekipau siudy ne dopustyly,
choa naukovyj personal zibravsia ve.
Kapitan Folenbi sydiv za stolom jakraz pid subeternym pryjmaem. eflda j Marka
posadyly okremo, livoru vid kapitana, oblyiam do nioho.
Kapitan sydiv nae na pykach. To vin nevymueno peremovliavsia iz svidkamy, to z
pidkreslenoju ocijnistiu vymahav prypynyty vsiakyj epit sered prysutnich.
efld i Mark, jaki tut upere pobayly pislia poliotu na raketnomu ovni, uroysto
potysnuly odyn odnomu ruku. (Inicityva naleala efldovi: Mark, pobayvy zaklejene
chrest-navchrest smukamy plastyru vyholene misce na efldovij holovi, spoatku ne navauvavsia do nioho pidijty).
Vybate meni, doktore efld. Vybate.
Nioho, Marku. Jak z toboju povodyly?
Po-mojemu, dobre.
Obvynuvaeni, ne rozmovliaty! hrymnuv na nych kapitan.
efld spokijno zapereyv:
Posluchajte, kapitane, u nas nema advokativ, i my ne maly asu pidhotuvaty do sluchannia spravy.
Nijakych advokativ ne potribno, skazav kapitan. Ce ne sud prysianych na Zemli. Ce kapitanke rozsliduvannia, tobto zovsim ina ri. Vaa tiky fakty, a ne vsiaki jurydyni tereveni. Proces moe buty perehlianutyj na Zemli.
Ale do toho asu my, moe statysia, j ne doyvem! hariae zapereyv efld.
Poynajemo! oholosyv kapitan, hriuknuvy po stolu aliuminijevoju skoboju u
formi litery T.
Sajmon sydiv u peromu riadu j le posmichavsia. efld steyv za nym iz velykym zanepokojenniam. Sajmonova posmika nitrochy ne zminylasia za ve as, poky sluchaly svidkiv, kotri maly zasvidyty, o komanda ni v jakomu razi ne povynna bula znaty pro metu
ekspedyciji, i o Mark z efldom buly prysutni, koly vyholouvala cia nastanova. Mikolog
ekspedyciji rozpoviv pro svoju rozmovu z efldom, jaka pidtverduvala, o efld dobre
znav pro ciu zaboronu.
Bulo vstanovleno, o Mark chvoriv biu astynu poliotu do Bratusia i o pislia posadky na planetu vin choa j oduav, ale povodyv sebe dyvno.
Jak vy moete ce pojasnyty? zapytav kapitan.
Z hurtu prysutnich raptom prolunav spokijnyj holos Sajmona:
Vin pereliakavsia. Vin buv hotovyj na vse, aby vtekty z cijeji planety.
efld pidchopyvsia z miscia:
Zauvaennia Sajmona ne stosujusia spravy. Vin ne svidok.
Sidajte! skazav kapitan, torochnuvy skoboju po stolu.
Sud toyvsia dali. Vyklykaly odnoho z leniv ekipau, jakyj zasvidyv, o Mark povidomyv jim pro peru ekspedyciju i o pry ciomu buv prysutnij efld.
Ja vymahaju perechresnoho dopytu! zavolav efld.
U vas e bude taka molyvis, piznie, skazav kapitan, i astronavta vyprovadyly.
efld uvano vdyvliavsia v prysutnich. Bulo oevydno, o ne vsi sympatiji na boci kapitana. efld buv psycholog, i navi za takych obstavyn jomu spalo na dumku, o bahato
chto z nych, mabu, buv radyj zabratysia he z Bratusia i v dui diakuvav Marku, o toj

pryskoryv ciu spravu. Bie toho, jim, oevydno, ne podobalasia taka pospina sudova rozprava. Vernadkyj sydiv pochmuryj, a Novi zyrkav na Sajmona z vydymoju nepryjazniu.
eflda jakraz nepokojiv Sajmon. Psycholog viduvav, o ne chto inyj, jak vin, perekonav kapitana vlatuvaty cej sud i o vin moe vymahaty najvyoji miry pokarannia. efld
vemy koduvav, o zaepyv patologinu pychu cioho olovika.
Ta nad use joho benteyla povedinka Marka. Toj ne vyjavliav nijakoho chvyliuvannia.
Kudy podilysia j usiaki oznaky kosminoji chvoroby. Mark sluchav uvano, ale te, o vidbuvalosia, nemovby ne due joho turbuvalo. Zdavalo, vin znaje o take, u porivnianni z ym use
ine nioho ne vay.
Kapitan hriuknuv skoboju po stolu i skazav:
Naebto vse. Fakty vstanovleno. Bezpereno. Mona kinaty.
efld znov pidskoyv zi svoho miscia.
Postryvajte. A naa erha?
Movi! nakazav kapitan.
Ni, ce vy movi! efld zvernuvsia do prysutnich: Posluchajte, nam ne daly
zmohy vypravdatysia. Nam navi ne dozvolyly dopytaty svidkiv. Chiba ce spravedlyvo?
Zniavsia hamir, jakoho ne mohlo perekryty navi stukotinnia skoby.
oho tam vypravdovuvaty? cholodno promovyv Sajmon.
Moe, j nema oho! kryknuv u vidpovi efld. Ale ym vy ryzykujete, jako
vysluchajete nas? y bojitesia, o nam taky je ym vypravdaty?
Teper u kajut-kompaniji stalo uty okremi vyhuky:
Dajte jomu skazaty!
Pro mene, chaj hovory, znyzav pleyma Sajmon.
Kapitan pochmuro zapytav:
oho vy choete?
efld vidpoviv:
Vystupyty jak vlasnyj advokat i vyklykaty jak svidka Marka Annuni!
Mark spokijno pidvivsia. efld povernuvsia razom iz sticem do hliadaiv, a Markovi
dav znak sisty.
Vin vyriyv, o ne varto rozihruvaty sudovyj spektak na zrazok tych, jaki pokazuju
po subeteru. Uroysto zapytuvaty imja i bigraju a nijak ne varto. Krae odrazu perejty do
spravy. I vin skazav:
Marku, ty znav, o stanesia, jako ty rozpovisy komandi pro peru ekspedyciju?
Tak, doktore efld.
Todi navio ty ce zrobyv?
Tomu o nam usim bulo kone potribno zabyratysia z Bratusia he, ne hajuy ni
chvylyny. A ce buv najvydyj sposib pokynuty planetu.
efld viduv, o cia vidpovi spravyla na sluchaiv kepke vraennia, ale vin mih lye
poklasty na intujiciju. Niuch psychologa pidkazuvav jomu, o, tiky znajuy o vahome,
Mark, jak i koen mnemonik, zdaten tak spokijno povodytysia za podibnych obstavyn. Ade
vse znaty ce jichnia profesija.
Marku, a omu tak valyvo bulo pokynuty Bratu?
Mark ne probuvav uchylytysia. Vin podyvyvsia priamo na tych, chto sydiv navproty nioho, i vidpoviv:
Bo ja znaju, vid oho zahynula pera ekspedycija; i my zahynuly b vid toho samoho
ce bula b tiky sprava asu. Molyvo, i zaraz ue pizno. Molyvo, my ve pomyrajemo. Molyvo, my pomremo vsi do odnoho.
efld pouv, jak sered prysutnich pokotyvsia i vraz zatych zdyvovanyj homin. Navi kapitan zakliak iz svojeju skoboju, navi z ust Sajmona spovzla ta nepevna posmika.
V ciu chvylynu efld dumav ne pro te, o tam znaje Mark, a pro te, o vin zachodyvsia

dijaty samostijno na pidstavi toho, o znaje. Take ve trapylo odnoho razu, koly Mark, prydumavy vlasnu teoriju, vyriyv vyvyty bortovyj urnal. efld pokoduvav, o ne sprobuvav
todi vyvyty jak slid ciu tendenciju. To vin dosy pochmuro zapytav:
omu ty ne poradyvsia zi mnoju, Marku?
Mark trochy znijakoviv.
Vy b ne poviryly I todi meni dovelosia vdaryty vas, ob vy ne zavadyly. Nichto z
nych mene b ne posluchav. Vony vsi nenavydia mene.
omu ty hadaje, o vony nenavydia tebe?
Zhadajte choa b te, o bulo z doktorom Rodrihesom.
Ce bulo davno. Z inymy ty ne svaryvsia.
Ja bayv, jak na mene dyvysia doktor Sajmon. A doktor Fouks chotiv navi vbyty
mene z lazernoji zbroji.
o? efld povernuvsia do Fouksa, zabuvy, v svoju erhu, pro vsi na sviti formanosti. Foukse, vy namahalysia vbyty joho?
Rozervonilyj Fouks pidvivsia, i vsi vtupyly u nioho.
Ja buv u lisi, skazav vin, a vin pidkravsia do mene. Ja dumav, o ce tvaryna, i
vyv zasterenych zachodiv. Koly pobayv, o ce vin, ja zbroju schovav.
efld znov povernuvsia do Marka:
Ce pravda?
Mark pochmuro viv svojeji:
Nu A koly ja poprosyv u doktora Vernadkoho dozvolu podyvyty dejaki dani, o
vin jich zibrav, vin skazav, ob ja jich ne drukuvav. Nenaeb ja neesna liudyna!
Zarady sviatoji Zemli, ja poartuvav! zojknuv Vernadkyj.
efld promovyv kvaplyvo:
Harazd, dosy, Marku! Ty nam ne viry i tomu vyriyv dijaty samotuky. A teper,
chlope, do spravy. Vid oho, po-tvojemu, povmyraly peri poselenci?
Mark vidpoviv:
Naskiky ja znaju, vid cioho mih by pomerty j toj doslidnyk, Makojama, jakby ne zahynuv pid as avariji erez dva misiaci i try dni pislia svoho povidomlennia pro Bratu.
Pravda, ce lye prypuennia.
Harazd, ale vid oho vse-taky vony vmyraly?
Vsi prynykly. Mark podyvyvsia navkolo i skazav:
Vid pylu.
Rozligsia drunyj rehit. oky v Marka zapalaly.
o ty choe cym skazaty? zapytav efld.
Vid pylu! U povitri povno pylu! A v niomu berylij. Spytajte u doktora Vernadkoho.
Vernadkyj pidvivsia i protovchavsia upered.
Pry omu tut ja?
Nu, jak e, napoliahav Mark. Tam buly cyfry v tych danych, jaki vy meni
pokazuvaly. Beryliju due bahato v kori, ote, vin povynen buty z pylom i v povitri.
Nu j o, jak tam je berylij? zapytav efld. Vernadkyj, prou vas dozvote meni
stavyty pytannia.
Otrujennia berylijem, o o. Koly vy dychajete berylijevym pylom, u leheniach
utvoriujusia nezahojni hranulomy. Ja ne znaju, o ce take, ale u vsiakomu razi, staje vako
dychaty, a potim vy pomyrajete.
Do zahanoho halasu pryjednavsia e odyn zbudenyj holos. To buv Novi:
Pro o ty kae? Ty ne likar!
Znaju, povano vidpoviv Mark. Ale jako ja proytav starodavniu knyhu pro
otruty. Taku starodavniu, o vona bula nadrukovana na spravniomu paperi. V bibliteci je
ly kika takych, i ja vsi jich prodyvyvsia ce taka dyvyna.
Harazd, skazav Novi. I o ty proytav? Ty moe meni rozpovisty?

Mark hordovyto pidviv holovu.

Mou skazaty napamja. Slovo v slovo. Vsi dvovalentni iny metalu, o maju odnakovyj radis, mou aktyvuvaty v organizmi raziue rozmajittia fermentatyvnych reakcij.
Ce mou buty iny magniju, marganciu, cynku, zaliza, kobatu, nikeliu ta ini. V usich cych
vypadkach in beryliju, o maje takyj samyj rozmir i zariad, dije jak ingibitor. Tomu vin
hamuje velyku kikis reakcij, jaki katalizujusia fermentamy. Oskiky berylij, oevydno, nijak ne vyvodysia z lehe, to vdychannia pylu, o misty soli beryliju, spryyniaje rizni metabolini rozlady, serjozni zachvoriuvannia i smer. Vidomi vypadky, koly odnorazove dijannia
beryliju pryzvodylo do letanoho naslidku. Pervynni symptomy nepomitni, i oznaky zachvoriuvannia zjavliajusia inkoly erez try roky pislia dijannia beryliju. Prognoz tiakyj.
Kapitan u krajniomu zbenteenni pochylyvsia vpered.
o vin kae, Novi? Je v ciomu jakyj sens?
Ne znaju, maje vin raciju y ni, vidpoviv Novi, ale v tomu, o vin kae, nema
nioho nejmovirnoho.
Vy choete skazaty, o ne znajete, otrujnyj berylij y ni? rizko skazav efld.
Ne znaju. Nikoly pro ce ne ytav. I meni ne trapliavsia odnyj vypadok takoho zachvoriuvannia.
efld obernuvsia do Vernadkoho:
A berylij de-nebu zastosovujesia?
Ne prychovujuy zdyvuvannia, Vernadkyj vidpoviv:
Ni, ort zabyraj, ne mou pryhadaty, ob vin de-nebu zastosovuvavsia. A vtim, o
o. Na poatku atomnoji ery joho vykorystovuvaly v prymityvnych atomnych reaktorach jak
upoviniuva nejtroniv razom iz paranom ta gratom. U ciomu ja maje vpevnenyj.
Vychody, zaraz joho ne vykorystovuju?
Ni.
Raptom vtrutyvsia elektronyk:
Po-mojemu, v perych liuminescentnych lampach vykorystovuvalysia cynk-berylijevi
pokryttia. De ja pro ce uv.
I vse? zapytav efld.
Vse.
Tak ot, sluchajte. Po-pere, Mark vse procytuvav tono. Tobto, tak i bulo napysano v
tij knyci. Ja vvaaju, o berylij otrujna reovyna. U zvyajnych umovach ce ne maje znaennia, bo joho vmist u grunti mizernyj. Koly liudyna koncentruje berylij dlia toho, ob
vykorystaty joho v jadernych reaktorach, abo liuminescentnych lampach, abo navi u skladi
splaviv, to vona stykajesia z joho otrujnymy vlastyvostiamy i ukaje jomu zaminnykiv. I znachody jich, zabuvaje pro berylij, todi zabuvaje j pro te, o berylij otruta. A potim nam
zustriajesia planeta, nezvyajno bahata na berylij, jak-ot Bratu, i my ne moemo zrozumity,
o z namy vidbuvajesia.
Sajmon, zdavalo, ne sluchav. Vin tycheko spytav:
A o oznaaje: Prognoz tiakyj?
Novi vidpoviv mymochi, dumajuy pro o ine:
Ce oznaaje, o koly vy otrujily berylijem, to vam ne vylikuvatysia.
Sajmon zakusyv huby j vidkynuvsia u krisli.
Novi zvernuvsia do Marka:
Ja spodivaju, symptomy otrujennia berylijem
Mou proytaty ve spysok. Ja ne rozumiju cych sliv, ale
Bulo sered nych slovo jaducha?
Tak.
Proponuju povernutysia na Zemliu jakomoha vyde i projty medyne obsteennia,
zitchnuvy, skazav Novi.
Ale jako my vse odno ne vylikujemosia, kvolym holosom promovyv Sajmon,

to jakyj sens?
Medycyna pila daleko vpered vidtodi, jak knyky drukuvaly na paperi, zapereyv
Novi. Krim toho, my mohly j ne oderaty smertenoji dozy. Peri poselenci proyly pid postijnym vplyvom beryliju ponad rik. My tiky misia. Zavdiaky vydkym i riuym dijam
Marka Annuni.
Zarady Kosmosu, kapitane, skryknuv u vidaji Fouks, davajte vybyratysia
zvidsy! vyde na Zemliu!
Schoe bulo na te, o sud zakinyvsia. efld i Mark vyjly odnymy z perych.
Ostannim pidvivsia z krisla Sajmon. Vin pobriv do dverej mliavoju chodoju liudyny, jaka
vvaaje sebe yvym trupom.

26
Systema Lahran peretvorylasia na ziroku, zahublenu v skupenni, o lyylo pozadu.
efld podyvyvsia na ciu svitlu ciatku i, pozichnuvy, skazav:
A taka krasyva planeta Harazd, budemo spodivatysia, o zalyymo yvymy. U vsiakomu razi, nadali uriad bude sterehtysia planet z vysokoju koncentracijeju beryliju. Na taku
prymanku dlia rozziav liudstvo ve ne kliune.
Mark ne vidpoviv. Sud zakinyvsia, i joho zbudennia vhamuvalo. V oach u nioho blyaly sliozy. Vin dumav tiky pro te, o moe vmerty; a jako vin umre, to u Vsesviti zalyysia
bezli cikavych reej, jakych vin tak i ne spiznaje!..

21

Ale ce dva rizni vydy, skazav kapitan Harm, prydyvyvy do istot, uziatych na
planeti, nad jakoju kruliav korabe.
Kapitanovi organy zoru vypnuly nazovni j sfokusuvalysia do maksymanoji rizkosti.
Koliorova ciatka nad nymy zahrala vydkymy spalachamy.
Botaksovi a na dui teplo stalo. Nareti vin znovu ytaje ti spalachy ade jomu dovelosia prosydity kika misiaciv u sposterenij kapsuli na planeti, rozyfrovujuy moduliovani
zvukovi chvyli, vytvoriuvani jiji mekanciamy.
I rozmova spalachamy nenae vernula joho na daleku bakivynu v Persejevomu rukavi
Galaktyky.
Ne dva vydy, vidkazav vin, a dvi formy odnoho vydu.
Durnycia. Ade v nych zovsim neodnakovyj vyhliad. Trochy schoi na persejciv, slava
Sutnosti, i ne taki ohydni soboju, jak biis inoplanetnych istot. Docina forma, vyrazno dyferencijovani kincivky. Ale koliorovych ciatok nema. Vony mou hovoryty?
Mou, kapitane Harm. Botaks dozvolyv sobi strymanym rajdunym akordom vyrazyty svoju nezhodu z kapitanom. Podrobyci v mojemu raporti. Ci istoty vytvoriuju
zvukovi chvyli rotom i horlom; ce o schoe na uskladnenyj kae. Ja j sam navyvsia cijeji
movy, zi spokijnoju hordistiu skazav vin. Straenno vako bulo.
Pevne, hydota. erez ce , mabu, u nych i oi taki ploski, neruchlyvi. Koly nema koliorovoji movy, jake z nych puttia? Ale jak vy moete tverdyty, o ce odyn vyd! Ade ocia
osobyna, o livoru, mena, i vusyky, y o to take, u neji dovi, i proporciji ne taki. V neji
opuklosti tam, de v druhoji nema. Vony yvi?
yvi, ale v danu my neprytomni, kapitane. Ja obrobyv jichniu psychiku, ob vony
ne bojaly, koly jich vyvatymu.
A y varto jich vyvaty? My j tak perevyyly limity, a nam e treba doslidyty prynajmni pja planet, perspektyvniych, ni cia. Manipuliaciji z zatrymkoju asu kotuju doroho, i ja b voliv vidvezty jich nazad i letity dali
Ta dovhe slyke Botaksove tilo a dryalo vid neterpliaky. Trubastyj jazyk vystromyvsia z rota j zahnuvsia vhoru, do pleskatoho nosa, a oi vtiahly u holovu. Joho rozyrena
do kincia trypala ruka zaperelyvo pidniala, a ciatka nad oyma poala minyty husto-ervonym.
Boro nas Sutnis, kapitane! Valyvioji planety hodi ukaty. Due jmovirno, o nad
namy navysla strana zahroza. Ci stvorinnia, molyvo, je najnebezpenioju formoju yttia v
usij Galaktyci, kapitane, same erez te, o vony maju dvi formy.
Ne rozumiju.
Kapitane, meni doruyly doslidyty ciu planetu, i ce bula due vaka robota, bo planeta
unikana. Taka unikana, o ja nasylu zmih osiahty vsi aspekty jiji. Napryklad: maje vse yve
na planeti skladajesia z vydiv, o maju po dvi formy. U nas nema sliv, ob ce opysaty, nema
navi takych ponia. Ja mou tiky nazvaty jich peroju i druhoju formamy. Jichnioju zvukovoju movoju mena nazyvajesia inka, a bia olovik, oto sami vony svidomi cijeji
riznyci.
Harm skryvyvsia.
Jakyj ohydnyj sposib spilkuvannia!
I ob rozmnouvatysia, ci dvi formy povynni vzajemodijaty, kapitane.
Harm, o nachylyvsia buv, prydyvliajuy do pryvezenych zrazkiv iz vyrazom zacikavlennia j ohydy, vyprostavsia.
21 . Vsesvit, 1987.

 Vzajemodijaty? o za nisenitnycia! Ade odna z najfundamentaniych vlastyvostej

yttia ce te, o kona yva istota poroduje naadkiv u jaknajntymniomu samozahlyblenni v samu sebe. Tiky ce j nadaje yttiu vysokoji cinnosti.
Ale tut naadkiv naroduje tiky odna forma, a druha povynna vzajemodijaty z neju.
Jakym ynom?
Vako skazaty. Ce o due osobyste, i v prystupnij meni literaturi ja ne zmih znajty
tonoho j dokladnoho opysu. Ale spromihsia dijty pevnych loginych vysnovkiv.
Harm pochytav holovoju.
Bezhluzdia. Brukuvannia najsviaennia, najntymnia sprava v sviti. Na desiatkach tysia planet. I nedarma skazav velykyj fotobard Levulin: U as brukuvannia, u as
brukuvannia, v solodkyj i liubyj as brukuvannia
Vy ne rozumijete, kapitane. Cia vzajemodija mi formamy jakymo ynom (ja ne
znaju tono jakym) pryzvody do peremiuvannia heniv, do novych spolue. Zavdiaky jij u
konomu pokolinni zjavliajusia novi kombinaciji jakostej. Riznovydy mnoasia, heny, o
zaznaly mutaciji, vyjavliajusia u henotypi maje zrazu, todi jak pry zvyajnomu brukuvanni
dlia cioho potribni tysiai rokiv.
Vy choete skazaty, o heny odnoho indyvida mou kombinuvatysia z henamy inoho? Ale ce bezhluzdia z pohliadu fundamentanych pryncypiv zilogiji klityn?
Ale tak vono je, vidkazav Botaks, a znityvy pid pohliadom vybaluenych oej
kapitana. Evoliucija spravdi pryskoriujesia. Na cij planeti spravnie bujannia vydiv. Ja
hadaju, o jich tut malo ne pivtora mijona.
Skori pivtora desiatka. Ne due virte vsiomu, o vyytaly z jichnioji literatury.
Ja sam bayv desiatky rizko vidminnych vydiv na zovsim nevelykij terytoriji. I ja vam
kau, kapitane: dajte cym istotam trochy asu, j vony rozvynusia tak, o vyperedia nas i
zachoplia vladu nad Galaktykoju.
Dovedi, o cia vzajemodija, pro jaku vy hovoryly, spravdi isnuje, i ja podumaju pro
vau vymohu, doslidnyku. A jak ni, vai chymery nioho ne varti, i my poletymo dali.
Dovedu, ciatka nad Botaksovymy oyma zamyhtila jaskravym ovto-zelenym koliorom. yvi istoty cioho svitu unikani e z odnoho pohliadu. Vony peredbaaju svoji e
ne dosiahnuti uspichy molyvo, tomu, o postijno sposterihaju vydki zminy. Tomu vony
kochajusia v literaturi, jaka opysuje kosmini podoroi, cho naspravdi vony e ne znaju
jich. Ja pereklav nazvu cijeji literatury jak naukova fantastyka. I ytav ja maje vykliuno
taku literaturu, bo v svojich mrijach i fantazijach, hadaju ja, vony rozkryju sebe j pokau,
jaku nebezpeku stanovlia dlia nas. I z cijeji naukovo-fantastynoji literatury ja j zrobyv vysnovok pro sposoby vzajemodiji mi dvoma formamy.
Jakym ynom?
Na jichnij planeti je urnal, o asom publikuje naukovo-fantastyni tvory, zmistom
jakych maje zavdy buvaju rizni aspekty cijeji vzajemodiji. Na a, vony opysujusia ne priamo, a tiky natiakamy. Nazvu urnalu po-naomu mona pryblyzno peredaty jak Liubyte
rozvah22. Cej liubyte, jak ja zrozumiv, ne cikavysia niym, krim vzajemodiji form, i vsiudy
ukaje cijeji vzajemodiji tak metodyno j po-naukovomu napolehlyvo, o vyklykav u mene
povahu. V svojich doslidenniach ja keruvavsia materilamy cioho urnalu. Iz nadrukovanych
tam prykladiv ja j diznavsia, jak vona zdijsniujesia. I ja prou vas, kapitane: koly vy pobayte,
jak zdijsniujesia taka vzajemodija i narodujusia jichni naadky, viddajte nakaz znyyty
ciu planetu, ob ne lyylosia j atoma.
Harazd, utomleno skazav kapitan, pryvedi jich do tiamy j vydko zrobi o
treba.

22 Majesia na uvazi amerykankyj erotynyj urnal Playboy.

Mard Skinmor raptom prokynulasia j pobayla, de vona opynyla. Vona vyrazno pryhadala, jak smerkom stojala na stancijnij platformi maje bezliudnij, tiky poru neji stojav
jakyj olovik, a na druhomu kinci platformy druhyj. Vdalyni pouvsia tychyj hurkit
nadchodyv pojizd.
Potim o blysnulo, Mard nenae vyvernulo navyvorit, vona nevyrazno pobayla jaku
dovhu, vkrytu slyzom potvoru, potim jiji pidnialo v povitria, i o
Boe! vyhuknula vona, zdryhnuvy. Vono j dosi tut. A on e odne.
Jiji a zanudylo vid ohydy, ale strano jij ne bulo. Vona a pyalasia, o ne bojisia.
olovik toj, o buv kolo neji na platformi, j teper spokijno stojav poru. Na holovi vin
mav prynoenyj kapeliuch.
I vas schopyly, ehe? spytala vona. A koho e?
U arli Hrimvuda le pidhynaly nohy. Vin poav pidnimaty ruku, ob skynuty kapeliuch i pryhladyty ve ridkuvate volossia, kri jake prosviuvala lysyna, ale ruka niby vperla
u humu, prunu, prote dedali tuhiu. Vin opustyv jiji j pochmuro hlianuv na inku, o stojala
pered nym. inci bulo rokiv trydcia pja, vona mala tonke oblyia, harnu zaisku, suknia
poyta nepohano, vidznayv arli, odnae jomu v tu my chotilo buty de-inde, joho nitrochy
ne tiylo tovarystvo navi inoe.
Ne znaju, skazav vin. Ja same stojav na peroni.
I ja.
Todi o blysnulo i vraz ja opynyvsia tut. Mabu, ce jaki oloviky z Marsa, y
Venery, y e zvidky.
Mard zakyvala holovoju.
I ja tak dumaju. Letiui tarilky, y o Vy zliakalysia?
Ni. A udno. Mabu, zduriv, a to b zliakavsia.
Komedija. I ja te ne zliakala. Hospody, o odne siudy sune. Jak vono do mene dotorknesia, ja zakryu. Dyvisia, jaki ruky, nae ervjaky. A kira, vsia v zmorkach i v slyzovi.
Mene a nudy.
Botaks, chytajuy, pidijov i skazav rypuym i pronyzlyvym holosom, po zmozi naslidujuy liudkyj:
Istoty! My vas ne skryvdymo. My tiky poprosymo vas vzajemodijaty, koly vaa laska.
Ty ba, vono balakaje! zdyvuvavsia arli. Jak ce vzajemodijaty?
Mi soboju. Odne z odnym, pojasnyv Botaks.
Hm arli hlianuv na Mard. Vy rozumijete, oho vin choe, damoko?
Nioho ja ne rozumiju, hordovyto vidkazala vona.
Botaks e raz pojasnyv:
Ja chou skazaty, ob vy i vin uyv korotkoho slova, jake uv odnoho razu: vono
te oznaalo tu vzajemodiju.
Mard poervonila j veresnula na vse horlo:
o take?
Botaks i kapitan Harm zatulyly rukamy sluchovi ciatky na bokach, o nesterpno zabolily vid pronyzlyvoho holosu.
A Mard torochtila obureno:
o ce take! Ja zaminia inka! Jakby ce mij Ed pouv, vin by vam skazav! A ty, rozumnyku, vona sipnula do arli, peremahajuy humovyj opir seredovya, ja ne znaju,
chto ty, ale jako ty dumaje
Boh z vamy! rozpalyvo zaprotestuvav zbenteenyj arli. Meni vono j ne v holovi. Ja j ne dumav pro o take. Ja te olovik onatyj, u mene troje ditej.
o stalo, doslidnyku Botakse? spytav kapitan Harm. Jaki achlyvi zvuky!
Botaks vidpoviv lilovym spalachom zbenteennia.
Ta znajete U cijeji vzajemodiji due skladnyj rytual. Spoatku vony niby opyrajusia
jij. I ce pidsyliuje dayj efekt. Pislia cijeji poatkovoji stadiji slid zdyraty obolonky.

 Vony musia obdyraty odne odnoho?

Ta ni, ne zovsim. Na nych tuna kira, i vona skydajesia bezbolisno. Oto jiji j treba
skydaty. Osoblyvo z menoji formy.
Nu, harazd. Skai jij, chaj vona skyne iz sebe kiru. Ale v ciomu malo pryjemnoho,
Botakse.
Ni, navriad y slid kazaty menij formi, ob vona skydala z sebe kiru. Mabu, krae
tono dotrymuvaty rytualu. O u mene je uryvky z tych kosminych opovida, pro jaki due
schvano vyslovliuvavsia Liubyte rozvah. U cych opovidanniach kiru znimaju syloju. O
tut opysano takyj vypadok: I vin, nemov alenyj, poav zdyraty odiah zi strunkoho divooho
tila. Na my vin viduv okoju tuhyj, teplyj dotyk jiji napivoholenych hrudej i tak dali.
Rozumijete, ote zdyrannia, usunennia sylomi dije jak zbudnyk.
Hrudej? perepytav kapitan. Ja ne rozumiju cioho spalachu.
Ta ja prydumav joho, ob poznayty oti opuklosti na perednij verchnij astyni tila
menoji formy.
Zrozumiv. Nu harazd, skai biij formi, chaj zdere kiru z menoji. Jaka ce vse
hydota!
Botaks obernuvsia do arli.
Ser, skazav vin, zderi odiah zi strunkoho divooho tila, bute laskavi. Ja zviniu
vas iz sylovoho polia, ob vy mohly ce zrobyty.
Oi v Mard zrobyly a kruhli vid hnivu, i vona rozliueno arpnula do arli.
Anu sprobujte! Ne smijte j dotorknuty do mene! Seksuanyj manijak!
Ta o vy! alibno vidkazav arli. Chiba ce ja prydumav? Neve vy hadajete, o
ja zdyraju odiah z usich inok pidriad? Sluchajte, zvernuvsia vin do Botaksa, u mene
inka j troje ditej. Jak vona diznajesia, o ja zdyraju z koho odiah, to holovu meni rozibje.
Vy znajete, o vona vytvoriaje, koly ja tiky hlianu na inu? Sluchajte!..
Vin i dosi ne choe? neterpliae spytav kapitan.
Oevydno, vidkazav Botaks. Nezvyne otoennia, mabu, podovuje ciu stadiju
vzajemodiji. Oskiky vam nepryjemno, ja sam vykonaju ciu astynu rytualu. V naukovo-fantastynych opovidanniach asto pyu, o ce roby inoplanetianyn. O, napryklad, tut, vin
pohortav svoji notatky, ukajuy potribnoji, opysana taka istota z inoji planety, nejmovirno ohydna. Bate, v tutenich istot taki nedoladni ujavlennia. Jim i na dumku ne spade
ujavyty sobi vrodlyvi stvorinnia z harnoju slyzovoju obolonkoju, jak u nas
Nu, davajte ve, robi o treba! perebyv joho kapitan. Bo vy zhajete cilyj de.
Harazd, kapitane. Tut skazano, o prybule iz kosmosu pidstupyv do divyny j
uchopyv jiji v obijmy. Vona isteryno zakryala, a upacia ve derly na klapti jiji spidnyciu.
Rozumijete, ci istoty krya vid zbudennia, koly z nych stiahuju kiru.
Nu to vyde, Botakse, stiahujte. Ale, bu laska, ne dozvoliajte jij kryaty. Vid cych
zvukiv mene dro bje.
Botaks vvilyvo skazav Mard:
Koly vaa laska
Pleskatyj, mov lopatoka, pale potiahsia do zastibky na spyni v inky.
Mard rozpalyvo zasipala.
Ne torkajte mene! Ne torkajte! Obmaete svojim slyzom! Cia suknia v Orbacha kotuje dvadcia otyry dolary j devjanosto pja centiv. Ne pidcho, potvoro! Dyvisia, jaki v nioho oi! Vona a zasapala, uchyliajuy vid nezhrabnoji ruky inoplanetianyna. Slyka,
bakata potvora! Ja krae sama skynu, uje? Tiky ne torkajsia svojim slyzom, rady boha.
Vona rozstebnula blyskavku j zlisno epnula do arli:
A vy ne dyvisia!
arli pokirlyvo znyzav pleyma j zapliuyv oi.
Suknia vpala dodolu.
Nu, o? Vy zadovoleni? Kapitan Harm iz dosady zcipyv paci.

 Oce ti hrudy? A oho druha istota vidvernula holovu?

Ce opir. Nechi, pojasnyv Botaks. Krim toho, hrudy e prykryti. Treba zniaty j
ini obolonky. Oholeni hrudy due synyj zbudnyk. Jich zavdy zmaliovuju jak kuli z slonovoji kistky, bili ai too. U mene tut je maliunky vizuani zobraennia z obkladynok fantastynych urnaliv. Perehliate jich i sami pobayte, o na konomu je taka
istota z bi abo men oholenymy hrumy.
Kapitan zamysleno pohliadav to na Mard, to na iliustraciji.
A o take slonova kistka?
Ce materil, z jakoho skladajusia ikla odnoho vydu velykych napivrozumnych istot
na cij planeti.
A Koliorova ciatka nad kapitanovymy oyma zabarvyla u pastenu zele zadovolennia. Teper rozumiju. Cia mena istota naley do vojovnyoho plemeni, a ce v neji ikla,
ob zavdavaty udariv voroham.
Ni, ni. Vony, skiky ja znaju, zovsim mjaki. Maleka brunatna ruka Botaksa prostiahlasia do toho, pro o movylo, i Mard veresnula j vidsachnula.
To jake jichnie pryznaennia?
Po-mojemu, pomitno vahajuy, skazav Botaks, dlia vyhodovuvannia dytynat.
To dytynata jidia jich? spytav uraeno kapitan.
Ta ni. V nych vydiliajesia ridyna, jaku spoyvaju dytynata.
Spoyvaju ridynu z yvoho tila? chu! kapitan prykryv holovu vsima trioma
rukamy, vychopyvy tretiu, seredniu, tak rvuko, o malo ne zbyv Botaksa z nih.
Tryruka potvora, slyka j bakata, skazala Mard.
Ehe , pohodyvsia arli.
A vy ne dyvisia na mene!
Ta ja ne dyvliusia.
Botaks znovu pidijov blye.
Skyte, bu laska, j retu.
Mard sachnula, prytysnuvy do sylovoho polia.
Nizao v sviti!
Nu to ja sam skynu.
Ne torkajte! Rady boha, ne torkajte! Ve u slyzu!.. Nu harazd, ja skynu, proepotila vona j nenavysno hlianula na arli, rozdiahajuy.
Nioho ne stalosia, skazav kapitan hlyboko nevdovoleno. I ekzempliar, vydno,
nepovnocinnyj.
Botaksa vrazyv cej dokir.
Ja pryviz dva povnocinni ekzempliary. o vam ne podobajesia?
Hrudy ne kuli j ne ai. Ja znaju, o take kulia j aa, ta j na maliunkach, o vy
meni pokazuvaly, vony zobraeni ne takymy. Tam spravdi velyki pivkuli. A v cijeji istoty jaki
dva klaptyky suchuvatoji kiry. I bezbarvni jaki.
Puste, zapereyv Botaks. Ce mona pojasnyty jak pryrodnyj varint. O ja jiji
samu spytaju.
Vin obernuvsia do Mard:
Pani, vai hrudy nepovnocinni?
Mard yroko rozpliuyla oi i jaku chvyku ne mohla zdobutysia na slovo tak jij
perechopylo duch.
Otakoji! nareti promovyla vona. o , moe, ja j ne Dina Lollobridida j ne
Anita Ekberg, ale vzahali u mene vse harazd. Jakby mij Ed buv tut, vin by vam skazav! Todi
zvernula do arli. Sluchajte, skai cij bakatij povari, o v mene gura normana.
Ta ja ne dyvliusia na vas, lahidno vidkazav arli.
Ajake, ne dyvyte. Tiky nykom pidhliadajete, to moete rozpliuyty svoji oyka
ta zastupyty za inku, koly vy cho troeky dentmen. Ta jakyj tam iz vas dentmen!

 Nu harazd, skazav arli, skosa hlianuvy na Mard, jaka pry tij nahodi rozpravyla
plei j vypnula hrudy, ne choesia meni vstriavaty v take delikatne dilo, ale gura u vas,
zdajesia, cho kudy.
Vam zdajesia? Moe, vy slipyj? Ja koly trochy ne stala mis Bruklin, ob vy znaly,
i jak ne stala, to erez taliju, a ne
arli zaspokojiv jiji.
Ta harazd, harazd. Vse u vas jak slid. esno. I zakyvav holovoju do Botaksa.
Hrudy v neji cho kudy. Rozumijete, z mene nevelykyj znave, ale, jak na mene, vony harni.
Mard poveseliala.
Botaks te pidbadioryvsia, Vin obernuvsia do Harma:
Bia forma ve vyjavliaje interes, kapitane. Zbudnyk dije. Teper ostannij krok.
Jakyj e ce?
Naoju koliorovoju movoju joho nema jak nazvaty, kapitane. Vin poliahaje v tomu,
o odna forma prytuliuje svij otvir dlia jii ta movlennia do vidpovidnoho otvoru druhoji
formy. Po-jichniomu vin nazyvajesia pocilunok
Neve cij hydoti kincia ne bude? zastohnav kapitan.
Ce zaverana faza. V usich opovidanniach, koly kiru zderto sylomi, vony styskaju
odne odnoho v obijmach i zlyvajusia v palkomu pocilunku tak mona pryblyzno pereklasty
due asto vyvanyj u tych opovidanniach vysliv. O odyn pryklad, vybranyj navmannia: Vin
obchopyv divynu rukamy j adibno prypav ustamy do jiji ust.
Moe, odne poyralo druhe? spytav kapitan.
Zovsim ni, neterpliae zapereyv Botaks. To buly palki pocilunky.
Jak ce palki? Vony obpaliuju?
Navriad y ce treba rozumity bukvano. Po-mojemu, v takyj sposib konstatujesia
pidvyennia temperatury. Mabu, o vya temperatura, to uspinie narodujusia dytynata. Koly bia forma zbudena jak slid, jij tiky treba prytulyty usta do ust menoji, a bez
cioho dytynata ne narodujusia. O pro ciu vzajemodiju ja j hovoryv.
Oce j use? Tak ce Kapitan splesnuv rukamy, ale vyrazyty svoju dumku movoju
koliorovych spalachiv ne zmih.
Oce j use, pidtverdyv Botaks. U odnomu opovidanni, navi u Liubyteli rozvah, ja ne znajov opysu jakycho daych dij, povjazanych iz rozmnoenniam. Inkoly pislia
opysu pocilunku stoji kika krapok, abo cilyj riadok jich, ale vony, ja hadaju, oznaaju novi
pocilunky: kona krapka pocilunok; ce koly vony chou narodyty kikoch dytynat.
Ni, nam zaraz ne treba kikoch.
Ave, kapitane.
Botaks povano j vyrazno poprosyv:
Ser, pocilujte, bu laska, damu.
Ja ne mou ruchaty, vidkazav arli.
Ta ja vas zviniu.
A moe, dama ne choe.
Mard serdyto zyrknula na nioho.
e b pak. Zvisno, ne chou. I ne pidchote.
Ta meni vono ni do oho, ale o skau vony? Ne treba dratuvaty jich. Mona prosto
tak leheko cmoknuty.
Mard zavahala: vona rozumila, o arli maje raciju.
Nu darma. Tiky hliadi! Ja ne zvykla stojaty otak pered konym.
Ja znaju. Chiba ce ja vynen! Nu skai sami.
Slyzuvati potvory, promurmotila Mard. Mabu, dumaju, o vony bohy jaki
otak usima komanduju. Slyzuvati bohy!
arli pidstupyv do neji.
Nu, harazd ue. Vin neriue pidniav ruku, niby chotiv skynuty kapeliuch. Potim

nezhrabno poklav doloni jij na holi plei j nachylyvsia do jiji oblyia.

Mard tak napruylasia, o a kira na yji natiahla. Jichni huby zustritysia.
Kapitan Harm rozdratovano blysnuv koliorovoju pliamoju:
Ja ne viduvaju pidvyennia temperatury.
Na makivci v nioho vypnuvsia dovhyj vyrost organ, jakym vin viduvav teplo, i
zatremtiv.
Ne viduvaju i ja, dosy zbenteeno skazav Botaks, ale my zrobyly vse, jak opysano v tych opovidanniach. Zdajesia, kincivky povynni buty prostiahneni dali O, dyvisia!
o vychody.
Niby nesvidomo arli obniav rukoju hladekyj holyj stan Mard. I vona na my nae
chytnula do nioho, a potim raptom vidsachnula, peremahajuy opir sylovoho polia, o j
dosi skovuvalo jiji.
Pusti, movyla vona zdueno, bo arli zatuliav jij rot svojimy hubamy. I nespodivano vkusyla joho. arli, dyko skryknuvy, vidskoyv, uchopyvsia za hubu, a koly vidniav ruku
j hlianuv, na paciach ervonila krov.
oho ce vy? alisno spytav vin.
My tiky cmoknuty domovlialysia, i vse. A vy oho lapaty poaly? Vy o, rozpusnyk? Hospody, kudy ja popala! Rozpusnyk i slyzuvati bohy!
Kapitan Harm vydko zablymav synim i ovtym.
Nu, hotovo? Skiky nam ie doydaty?
Po-mojemu, ce maje statysia zrazu. Ade v usiomu vsesviti, koly nastaje as
brukuvaty, zjavliajesia bruka, sami znajete. Jake tut ekannia!
Hm, koly ja podumaju pro ohydni zvyaji ocych istot, o vy opysaly, to dumaju, o
navriad y zachou e koly brukuvatysia. Kinajmo vyde, bu laska.
e chvylynoku, kapitane.
Ale chvylynoka mynala za chvylynokoju, i kolir kapitanovych spalachiv pomalu perechodyv u oranevyj, oznaku dosady, a Botaksova ciatka maje zovsim potemnila.
Nareti Botaks neriue spytav:
Probate, madam, a koly vy brukuvatymete?
o?
Koly vy porodyte dytyna?
U mene ve je dytyna.
Ni, oce teper.
Ta o vy! Ja e ne chou druhoji dytyny.
o, o? spytav kapitan. o vona kae?
Zdajesia, vona poky o ne zbyrajesia rozmnouvatysia, skazav Botaks.
Kapitanova ciatka jaskravo spalachnula.
Znajete o, doslidnyku? Vy, po-mojemu, nenormanyj, u vas jaki zboeni dumky. Z
cymy istotamy nioho ne stalo. Nijakoji vzajemodiji mi nymy nema, i nijakoho rozmnoennia ne bude. Ja peven, o ce dva rizni vydy, a vy zatijaly jakyj durnyj art.
Ale , kapitane poav Botaks.
Hodi! vidrubav kapitan. Ne chou j sluchaty. Mene nudy, meni z dui verne vid
toho, o vy tut nahovoryly pro brukuvannia, marnujuy mij as. Vam zachotilosia slavy,
sensaciji, ale ja podbaju, ob jiji ne bulo. Viddajte cij istoti jiji kiru j verni oboch tudy, de
vzialy. A koty na zatrymku asu cioho razu ja vyrachuju z vaoji platni.
Ale , kapitane
Ne zapereujte! Verni jich na te same misce i v toj samyj as. Ja ne dozvoliu, ob z
cijeju planetoju o stalosia. Vin pronyzav Botaksa e liutiym pohliadom. Odyn vyd,
dvi formy, hrudy, pocilunky, vzajemodija, tryndy-ryndy Vy jolop, doslidnyku, vy nenormanyj! Psychopat!
Spereatysia z nym ne vypadalo. Botaks, uve tremtiay, zachodyvsia transportuvaty

branciv nazad.
I o vony znovu stojaly na peroni, beztiamno ozyrajuy dovkola. Ve smerkalo, i z
dolyny pouvsia tychyj hurkit nadchodyv pojizd.
Mard neriue skazala:
y ce spravdi bulo, mistere?
arli kyvnuv holovoju.
Ja te pamjataju.
I rozkazaty nikomu ne mona movyla Mard.
Ave ni. Skau, o my boevini. A znajete o?
Hm A o? nastoroyla Mard.
Posluchajte Ja rozumiju, o vam bulo nijakovo. Ale ja ne vynen.
Ne chvyliujte. Ja znaju. Mard vtupyla oi v doky platformy.
Pojizd hurkotiv ue hunie.
Ja chotiv vam skazaty, o vy taky spravdi nepohana z sebe. Ja prosto zasoromyvsia j
ne skazav cioho todi.
Vona raptom usmichnulasia.
Nioho, nioho.
Moe, zajdemo kudy vypjemo po aci kavy? Moja inka e ne de mene dodomu.
Nu o Mij Ed te pojichav za misto na nediliu, a maloho ja vidvezla do mamy. I
vdoma v mene nikoho nema
Nu to chodimo. My teper nae znajomi.
Ato, zasmijala vona.
Pidijov pojizd, ale vony ve spuskalysia vuzekymy schodamy z platformy na vulyciu.
Vony spravdi vypyly po koktejliu druhomu, a potim arli dovelosia provesty jiji dodomu, bo ve stemnilo, a koly opynyly bilia jiji dverej, Mard ne mohla ne zaprosyty joho do
kvartyry na kika chvylyn, zvyajno.
Tym asom zasmuenyj Botaks, o ve vernuvsia na kosminyj korabe, robyv ostanniu
sprobu dovesty, o vin mav raciju. Poky Harm hotuvavsia vidletity, vin kvaplyvo natiah videoekran, ob vostannie pobayty svojich piddoslidnych. Vin sfokusuvav aparat na arli j
Mard u kvartyri. Teplovyj vusyk joho napruyvsia, i ciatka nad oyma zamyhtila spravnioju
veselkoju kolioriv.
Kapitane Harm! Kapitane! Dyvisia, o vony roblia!
Ale v tu samu my korabe vychopyvsia z zatrymanoho asu.

23

Vin taky probravsia na korabe! Krim nioho, pered energetynym barjerom atuvalo e
kika desiatkiv inych. Zdavalo, marno. Ta zretoju barjer vyjov z ladu na dvi chvylyny (o
dovelo perevahu objednanych organizmiv nad yvymy fragmentamy), i vin proslyznuv useredynu.
Reta buly nadto povini, vony vstyhly skorystatysia z nahody, ale to bajdue. Vystay
joho.
Pomalu zadovolennia zhaslo, perejlo v pouttia samotnosti. Jakyj achlyvo prykryj i nepryrodnyj stan isnuvaty vidokremleno vid usioho objednanoho organizmu, staty samomu
yvym fragmentom! I jak ci uynci vytrymuju svoju fragmentarnis?
Vid cijeji dumky pryjaz do uynciv zrosla. Teper, koly vin sam skutuvav vidosoblenosti, jomu stala vidutna ta achlyva samotnis, o spovniuvala jich takym strachom. Ade
vsi jichni vynky dyktuvav same strach, porodenyj cijeju samotnistiu. o, koly ne cej nestiamnyj strach, zmusylo jich, pere ni vony posadyly svij korabe na planetu, vypalyty krualo
z myliu v dimetri, rozpiky grunt do ervonoho aru? Navi organizovane yttia bulo znyene tym arom na desia futiv uhlyb.
Vin uvimknuv spryjniattia j adibno prysluchavsia do uynkych dumok, jaki plynuly v
joho svidomis. Jomu pryjemno bulo, o vin znov u kontakti z inym yttiam. Ta ne as viddavatysia nasolodi. Jomu ne mona zabuvaty.
A ot pidsluchuvaty dumky ce ne zakody. Dekotri z yvych fragmentiv na korabli
dumaly due vyrazno, darma o sami buly taki nedokineni, nedoskonali. Jichni dumky
dzvenily, nae maleseki dzvinoky.
Meni ve as zdajesia, nae ja zarazyvsia, skazav Roder Olden. Ty rozumije
mene? Bez kincia myju ruky, a vono ne dopomahaje.
Derri Torn ne liubyv dramatyzmu. Vin navi oej ne pidviv. Korabe e manevruvav
nad planetoju Sejbruka, i Torn musyv steyty za pryladamy. Vin tiky skazav:
oho ce tobi tak zdajesia? Nioho ne stalosia.
Spodivajusia, o ni, vidkazav Olden. V usiakomu razi ti, chto vychodyv, lyyly
svoji skafandry v liuzi dlia povnoji dezynfekciji. Vsi, chto vertajesia znadvoru, prochodia
radicijnu vannu. Ja hadaju, o nioho ne stalosia.
oho nervujesia?
Chtozna. Krae, jakby barjer ne vymknuvsia.
Pevne, o krae. To bula prykra vypadkovis.
Ja ne peven, serdyto vidrubav Olden. Ja same buv tut, koly vono stalo. Jakraz
na mojij zmini. I nijakoji potreby perevantauvaty liniju ne bula. Povmykaly o treba j o
ne treba. ortzna-o.
Ave. Jolopy.
Ta ni, ne v tomu ri. Ja buv prysutnij, koly Staryj rozsliduvav ce dilo. Nichto ne mih
do ladu pojasnyty, omu tak vyjlo. Nahrivannia pancyra vvimknuly v liniju sylovoho barjera,
a vono zabyraje a dva kilovaty. Cilyj tyde braly energiju z dopominych batarej, a todi
raptom I nichto ne znaje, o za pryyna.
A ty znaje?
Olden poervoniv.
Ni. Ja vse dumaju, y jich vin zatnuvsia, pidukujuy slova. y jich ne prymusyly jakymo hipnozom. Oti istoty, o za barjerom.
Torn zviv oi j spokijno zustriv Oldeniv pohliad.
23 . Vsesvit, 1989.

 Ja b cioho bi nikomu ne kazav. Barjer vymknuvsia vsioho na dvi chvylyny. Jakby o

stalosia, jakby cho bylynka pronykla siudy, za pivhodyny ce pokazaly b bakterini kutury,
a za kika dniv koloniji drozol. I pere ni my vernuly by na zemliu, vono projavylo by
na chomjakach, kroliach, a moe, j na kozach. To zaspokojsia, Oldene, nioho ne stalosia.
Aniohisiko.
Olden ruyv do dverej. Projov za dva futy vid oho prynykloho v kutku, ale ne pomityv
joho.
Vin vymknuv centry spryjmannia, i teper ui dumky ve ne pronykaly v joho svidomis.
Ureti, ci yvi fragmenty cikavyly joho, bo ne buly prystosovani prodovuvaty yttia. Navi jak
fragmenty vony buly nepovnocinni.
Zate ini typy fragmentiv buly ne taki. I vin musyv sterehtysia jich. Bo spokusa bude
velyka, a vin ne povynen vyjavyty svojeji prysutnosti, poky korabe ne siade na ridnij planeti.
Vin zoseredyv uvahu na inych astynach korablia, dyvujuy, jake rozmajite yttia na
niomu. Kone yve stvorinnia, cho jake maleke, mohlo isnuvaty samostijno. Vin sylkuvavsia
dumaty pro ce, a poky nepryjemna dumka tak joho pryhnityla, o jomu nesterpno zachotilo normanosti, jaka panuvala na joho planeti.
Dumky, jaki vin spryjmav vid yvych fragmentiv menoho rozmiru, zdebioho buly nevyrazni, nestali, jak i slid ekaty. Vid nych bahato ne diznajesia, ale ce oznaaje tym syniu
potrebu v povnoti. I same ce tak chvyliuvalo joho.
Odyn yvyj fragment sydiv navpoipky j torsav drotianu sitku, jakoju buv obhorodenyj.
Dumky joho buly dosy vyrazni, ale obmeeni. Vony stosuvaly holovnym ynom ovtoho
ploda, o joho jiv druhyj fragment. Peromu straenno chotilo toho ploda, i tiky sitka, o
rozhoroduvala jich, perekodala jomu vyderty plid sylomi.
Joho raptom ochopyla hlyboka ohyda, i vin vymknuv spryjniattia. Ci fragmenty boriusia mi soboju za jiu!
Vin sprobuvav spryjniaty dumky z ridnoji planety, spovneni myru j harmoniji, ale vidsta, o vidmeovuvala joho vid carstva rozumu, bula ve zavelyka.
Na my jomu zakortilo viduty pid soboju cho by mertvyj grunt mi barjerom i korablem. Mynuloji noi vin povz po tomu gruntu; na niomu ne bulo yttia, ale to buv grunt
ridnoji planety, a za barjerom, jak vin z utichoju viduvav, panuvalo objednane yttia.
Vin zhadav tu my, koly opynyvsia na poverchni korablia j vidajdunym zusylliam
prysmoktavsia do neji, ekajuy, poky vidynysia liuk. Vin probravsia na korabe, obereno
povzuy mi nohamy v tych, o vychodyly. Dali buv ie odyn liuk, vnutrinij. I o ley tut
sam ue tiky yvyj fragment, neruchomyj, nepomienyj.
Vin obereno vvimknuv spryjmannia znov i sfokusuvav joho, jak peroho razu. Toj yvyj
fragment, o sydiv navpoipky, aleno torsav sitku. Vin i dosi adav uoji jii, cho buv ne
takyj holodnyj, jak susid.
Larsen skazav:
Ne hoduj jiji, paskudu; Vona ne holodna, jiji tiky zavydky beru, o Tilli moe jisty
v neji pered oyma, a vona sama e ne natoptala doneschou. Ot adiuha! Skori by ve
dodomu, todi ja j doviku ne hlianu na odnu tvarynu.
Vin nepryjazno pozyrnuv na staru z dvoch samy ympanze, i mavpa tak samo nepryjazno zadergotila.
Harazd, harazd, vidkazav Ricco. oho ty tut stovbyy? Usich nahodovano.
Chodimo.
Povz zahorodky z kozamy j klitky z kroliamy ta chomjakamy vony pily do vychodu. Larsen pochmuro hovoryv:
Ide dobrovocem u dalekyj rozviduvanyj polit. Jak heroj. Vyriadaju tebe z promovamy i roblia iz tebe sluytelia zooparku.
Zate platnia podvijna.
Nu to j o? Ja ne zadlia hroej poletiv. Nam na instruktai kazaly: polovyna ansiv

za te, o my ne vernemo, o nas ekaje dolia Sejbruka. Ja poletiv, bo chotiv zrobyty o

valyve.
Ty ba jakyj heroj! zdyvuvavsia Ricco.
Ja ne mavpiaa niaka.
Ricco zupynyvsia, vyjniav z klitky chomjaka j pohladyv joho.
Sluchaj, tobi ne spadalo na dumku, o v kotroji iz cych samyok ue zavjazalysia
vseredyni chomjaeniatka?
Take skae! Jich e odnia pereviriaju.
Ave, ave. Vin peredranyv tvarynku, o tiahla do nioho nosykom. Ale
ujavy, o ty jako uranci siudy pryjde i pobay jich. Malekych chomjakiv, o dyvliasia
na tebe ciatokamy zelenoji ersti zamis oej.
Zamovkny rady boha! zakryav Larsen.
Ciatokamy mjakekoji lysniuoji zelenoji ersti, e raz skazav Ricco j z raptovoju
vidrazoju pustyv chomjaka v klitku.
Vin znovu uvimknuv spryjmannia j zminyv fokus. V objednanomu organizmi joho ridnoji planety ne bulo odnoho takoho organa, o ne mav by vidpovidnyka sered yvych fragmentiv na korabli.
Buly tut rozmajiti ruchlyvi istoty taki, o bihaly, j taki, o plavaly, j taki, o litaly.
Dekotri z tych lituniv buly dosy velyki, z dosy vyraznymy dumkamy; ini, maleki, z prozorymy krylamy, korystuvalysia tiky ablonnymy schemamy uttievoho spryjniattia, do toho
dosy nedoskonalymy, a sami dumaty ne vmily.
Buly j neruchomi stvorinnia tak samo, jak na joho ridnij planeti, vony maly zelenyj
kolir i yvlennia svoje braly z povitria, vody j zemli. Vony zovsim ne maly dumok tiky vkraj
nevyrazne viduttia svitla, volohy j syly tiainnia.
I koen takyj fragment, ruchlyvyj y neruchomyj, buv niby parodijeju na astynu objednanoho organizmu.
e rano. Rano
Vin riue potamuvav svoji baannia. Koly davno ci yvi fragmenty ve prylitaly na planetu, i objednanyj organizm sprobuvav dopomohty jim ale nadmiru pokvaplyvo, i nioho
ne vyjlo. To cioho razu treba buty terpliaym.
Jakby tiky ci yvi fragmenty ne vyjavyly joho!
Poky o cioho ne stalosia. Vony ne pomityly, o vin ley u kutku pilotkoji rubky. oden ne nachylyvsia, ne pidniav i ne vykryv joho. Zrazu vin bojavsia j voruchnutysia. Bo chto,
moe, obernuvsia b i pobayv nehnuku, schou na ervjaka ri nepovnych is diujmiv zavdovky. Zrazu vytriyvsia b na neji, todi zakryav by, a potim use propalo b. Ta, mabu,
hodi ve ekaty. Korabe davno zletiv, kontroni prylady vymkneno, v pilotkij rubci nema
nikoho.
Vin dosy vydko znajov ilynku, jaka vela do nii, de tiahlosia kika drotyn. Strum po
nych ne jov.
Na peredniomu kinci joho tila buly zubyky, jakymy vin perepyliav drotynu potribnoji
tovyny. Potim e raz perepyliav na is diujmiv dali. Vyrizanyj matok drotu potycheku
zapchav u kutok nii. Zverchu drotyna bula pokryta brunatnym elastynym materilom, a
sercevynu mala z blyskuoho ervonuvatoho metalu. Tijeji sercevyny vin, zvyajno, ne mih
vidtvoryty sam, ale ce bulo j nepotribno. Dosy toho, o joho vlasnyj pokryv, vyroenyj dlia
kamuiau, tono imituvav obolonku provoda.
Vin vernuvsia j oboma svojimy kinciamy, na jakych mav kruhli prysosky, prysmoktavsia
do kinciv pererizanoho drotu. Ne lyylo navi pomitnoho va.
Teper vony joho ne znajdu. Dyvytymusia prosto na nioho, a baytymu tiky bezperervnu drotynu.
Chiba o prydyvliasia due pyno j pobaa, o na tij drotyni je dvi ciatoky zelenoji
ersti.

 Dyvne dilo, skazav doktor Vejs, o oti zeleni volosoky maju taki dyvovyni
vlastyvosti.
Kapitan Loring nalyv u arky brendi. V pevnomu rozuminni vony maly o vidznayty.
Za dvi hodyny budu hotovi do strybka erez hiperprostir, e za dva dni vdoma, na Zemli.
To vy perekonani, o zelena ers organ uttia? spytav vin.
Tak, vidpoviv Vejs. Vid brendi u nioho na oblyi vystupyly pliamy, ale vin dobre
rozumiv: vypyty spravdi je za o. Doslidy provedeno ne bez trudnoiv, prote rezutaty
nedvoznani.
Kapitan strymano vsmichnuvsia.
Ne bez trudnoiv Harno skazano. Ja b nizao ne stav tak ryzykuvaty, jak vy.
Durnyci. Vsi my na ciomu korabli heroji, vsi dobrovoci, vsi velyki liudy, ura, ura, ura.
Vy ryzykuvaly tym ue, o pryletily siudy.
Ale vy peryj vyjly za sylovyj barjer.
U ciomu ne bulo nijakoho osoblyvoho ryzyku, vidkazav Vejs. Ja vypaliuvav zemliu pered soboju, a krim toho, mene otouvav perenosnyj barjer. Durnyci, kapitane. Vsim
nam naeplia ordeny, jak povernemo, usim odnakovo, to podilymo slavu porivnu. A do
toho ja ne inka.
Ale vy napchani bakterijamy otak-o, kapitan proviv rukoju na try diujmy vye
holovy. I tomu tak samo ryzykuvaly, jak by j inka.
Vony vypyly j trochy pomovaly.
e po odnij? spytav kapitan.
Ni, diakuju. Ja ve j tak perebrav svoju normu.
Nu todi ja vypju e na dorohu. erez kosmos. Vin pidniav arku j prostiah ruku v
bik planety Sejbruka, ve nevydymoji sonce jiji na videoekrani bulo teper prosto jaskravoju
zirkoju. Za zeleni volosky, o navely Sejbruka na vidkryttia.
Vejs kyvnuv holovoju.
Tak, ce aslyva vypadkovis. My, zvyajno, oholosymo planetu karantynnoju.
Cioho, mabu, malo, vidkazav kapitan. Bo chto koly moe sisty tam vypadkovo
j ne bude takyj rozumnyj, jak Sejbruk. Abo ne pidirve svoho korablia, jak Sejbruk zrobyv.
Ujavi sobi, o vin prylety na jaku zaselenu planetu.
Kapitan spochmurniv.
Jak vy hadajete, vony koly dodumajusia sami do kosminych podoroej?
Navriad. Ruatysia, zvyajno, ne mona. Ale v nych spriamuvannia zovsim ine. Vsia
jichnia organizacija yttia zrobyla znariaddia zajvymy. Na cij planeti nema kamjanoji sokyry.
Spodivajusia, o vaa pravda Do rei, Vejse, vy ne moete prydilyty trochy asu
Drejkovi?
Korespondentovi Galaktyky?
Tak. Koly my vernemo, usia sprava z planetoju Sejbruka nabude rozholosu, i ja hadaju, o ne slid robyty z neji sensaciju. Ja poprosyv Drejka prokonsutuvatysia z vamy. Vy
bilog i avtorytetna dlia nioho liudyna. Zhodni?
Ochoe.
Kapitan utomleno zapliuyv oi j pokrutyv holovoju.
o, holova boly, kapitane?
Ni. Prosto ja zhadav bidolachu Sejbruka.
Jomu bulo nudno na korabli. Ve mynulo te chymerne myttieve viduttia, nae joho
vyvernuly. Te viduttia stryvoylo joho, i vin stav ukaty pojasnennia v dumkach fragmentiv,
nadilenych hostrym rozumom. Oevydno, korabe perestrybnuv velyeznu prirvu poronioho
prostoru, peretnuvy te, o vony nazyvaly hiperprostorom. Fragmenty-hostrodumy buly
due vynachidlyvi stvorinnia.
Ale jomu bulo nudno na korabli. Nepotribnyj vytvir. Ci yvi fragmenty mastaky spo-

ruduvaty vsiaki aparaty, ale ce tiky svidy, o vony, vreti, neaslyvi. U vladi nad mertvoju materijeju vony namahajusia znajty te, oho nema v nych samych. U nesvidomomu
prahnenni do povnoty vony buduju mayny j boroznia kosmos, bez kincia ukajuy
Vin znav: ci stvorinnia nikoly, za samoju pryrodoju reej, ne znajdu toho, oho ukaju.
Prynajmni doty, doky vin ne das jim joho. Vin a zatremtiv vid tijeji dumky.
Povnota!
Ci yvi fragmenty navi ne rozumiju, o vono take. Povnota ce slovo ne zdatne
vyrazyty vsioho.
U svojemu nevidanni vony navi oboroniatymusia. Ot cho by toj korabe, o prylitav
ranie. Na niomu bahato fragmentiv-hostrodumiv. Dvi vidminy plidna j neplidna. (A na
ciomu korabli zovsim ne tak. Tut hostrodumy vsi neplidni, a malodumni j bezdumni navpaky, vsi plidni. Dyvno).
Jak rado pryjniala planeta peryj korabe! Vin pamjatav, jak pryholomylo objednanyj
organizm te, o hosti fragmenty, a ne jedyne cile. Na zminu podyvu pryjov a, a a dav
impus do diji. e nejasno bulo, jak ci fragmenty vkliuasia v objednanyj organizm, ale vahannia ne bulo. Vsiake yttia sviaenne, to i dlia nych jako znajdesia misce dlia vsich,
vid velykych hostrodumiv do malesekych klitynok, o vydko plodiasia v temriavi.
Odnae rozrachunok ne spravdyvsia. Objednanyj organizm chybno ocinyv chid dumok
hostej. Hostrodumy zbahnuly, o z nymy chou zrobyty, j ne pohodyly. Vony, zvyajno, buly
pereliakani, bo ne zrozumily, v omu ri.
Speru vony vstanovyly sylovyj barjer, a potim znyyly sebe, vybuchom rozbyvy korabe na atomy.
Bidni, nedotepni fragmenty.
Ta cioho razu vse bude inake. Jich uriatuju navi proty jichnioji voli.
Don Drejk ne stav by bahato rozvodyty pro ce, ale vin due pyavsia svojeju vpravnistiu
v fotopymi. Vin mav doroniu mode aparata rivnu plastmasovu plytku rozmirom is na
visim diujmiv z valykamy na oboch kinciach, ob zakripliuvaty rulonyk tonkoho paperu.
Aparat zberihavsia v brunatnomu kirianomu futliari z remincem, ob nosyty kolo pojasa, i
vayv mene funta.
Drejk mih praciuvaty na niomu oboma rukamy. Paci joho vydko bihaly po plytci, leheko natyskajuy na potribni miscia rivnoji poverchni, j na paperi neutno zjavlialysia slova.
Vin zamysleno perebih poatok svoho reportau, potim zviv oi na doktora Vejsa.
Jak vam zdajesia, doktore?
Poatok nepohanyj.
Drejk kyvnuv holovoju.
Ja dumav, o mona b poaty z samoho Sejbruka. Bo na Zemli tijeji istoriji e ne
publikuvaly. Ot jakby distaty spravnij Sejbrukiv raport! Do rei, jak vin joho peredav?
Naskiky ja znaju, vin usiu ostanniu ni peredavav joho erez subeter. Koly skinyv,
to zamknuv nakorotko dvyhuny j za mijonnu astynu sekundy obernuv ve korabe u rideku
gazovu chmaru. I sebe, i ve ekipa razom z korablem.
Ot liudyna! I vy z samoho poatku pro vse znaly, doktore?
Ni, ne z samoho poatku, vidkazav Vejs. Lye vidtodi, jak oderano Sejbrukove
povidomlennia.
Mymovoli vin pryhadav toj de. Vin proytav povidomlennia i e podumav, jakoju,
pevne, prekrasnoju zdalasia planeta, koly kolonizacijna ekspedycija Sejbruka pryletila tudy.
Po suti, vona bula druhoju Zemleju z bahatiuoju oroju j ysto vehetarinkoju faunoju.
Ot tiky oti ciatoky zelenoji ersti (jak asto vyvav vin cej vysliv u rozmovi j u dumkach!) buly dyvni. odna yva istota na planeti ne mala oej. Jich zaminiuvaly oti ciatoky.
Zate navi roslyny, kona bylynka, koen lystook, kona kvitka maly po dvi ciatoky jaskravioji zeleni.
A potim Sejbruk pomityv, o na planeti nema boroby za poyvu. Ce zdyvuvalo, navi

spantelyylo joho. Na vsich roslynach buly mjasysti vidrostky, o nymy yvylysia tvaryny. Za
kika hodyn vony narostaly znovu. Inych astyn roslyny tvaryny ne ipaly. Zdavalo, tam bulo
zavedeno takyj lad, ob roslyny hoduvaly tvaryn. I sami roslyny ne rozrostaly nadto bujno.
Vony tak rivnomirno rozpodilialy po najavnomu gruntu, nae jich chto vyrouvav.
Vejs dumav: y dovho Sejbruk sposterihav cej dyvnyj lad na planeti? Komachy te ne
mnoyly bez liku, cho ptachy ne pojidaly jich, i hryzuny ne bihaly zhrajamy, cho jich rozmnoennia ne strymuvaly chyaky, jakych tut ne bulo.
A potim stavsia otoj vypadok z bilymy uramy.
Cia zhadka niby rozbudyla Vejsa. Vin skazav:
Odna popravoka, Drejk. Ne chomjaky buly peri. Perymy buly bili uri.
Bili uri, povtoryv Drejk, vypravliajuy svij zapys.
Na konomu kolonizacijnomu korabli, pojasnyv Vejs, je pevna kikis bilych
uriv, ob vyprobuvaty na nych inoplanetnu jiu. Bate, uri z cioho pohliadu due podibni
do liudej vony yvliasia maje tym samym. Zvyajno, beru tiky samy.
Zvyajno. Koly je tiky odna sta, vona ne rozmnoysia nevtrymno, jak kroli v Avstraliji.
A omu ne samciv? spytav Drejk.
Samyci vytryvalii, pojasnyv Vejs. Na astia bo zavdiaky ciomu vse rozkrylosia. Raptom vyjavylosia, o vsi vony zaplidneni.
Aha. Otut ja chotiv by deo utonyty. Prosto dlia sebe. Jak Sejbruk diznavsia, o
vony vahitni?
Vypadkovo, zvyajno. Vyprobovujuy na paciukach jiu, jich anatomuju, ob zjasuvaty, y nemaje zmin u vnutrinich organach. To nemynue jichnij stan mav zjasuvatysia.
Rozitnuly e kika te same. A vsi yvi popryvodyly paciuat cho na korabli ne bulo
odnoho samcia!
I holovne o vsi paciuata narodyly iz ciatokamy zelenoji ersti zamis oej!
Ato. Sejbruk ce povidomyv, i my pereviryly. Dali pobayly, o vahitna kyka na
korabli odna divynka mala kyku. A koly vona pryvela koeniat, u nych te buly zamis ie
ne rozkrytych oej ciatoky zelenoji ersti. Kota na korabli ne bulo.
Todi Sejbruk pereviryv inok. Vin ne skazav jim navio. Ne chotiv jich liakaty. Kona z
nych bula v rannij stadiji vahitnosti zvyajno, krim tych kikoch, o zavahitnily e vdoma.
Sejbruk, pevna ri, ne stav ekaty, poky narodiasia dity. Vin znav, o i v nych zamis oej
budu ti ciatoky.
Vin navi pryhotuvav bakterini kutury (Sejbruk buv retenyj olovik) i pobayv na
konij bacyli dvi mikroskopini zeleni ciatoky.
Drejk sluchav iz adibnoju cikavistiu.
A nam pid as instruktau pro ce ne hovoryly prynajmni pid as toho instruktau,
jakyj projov ja. Ta koly yttia na planeti Sejbruka organizovane v jedyne cile, jak ce mohlo
statysia?
A jak organizovani v jedyne cile klityny vaoho tila? Vimi bu-jaku vau klitynu,
cho by j mozkovu, o vona soboju javliaje? Nio. Hrudoku protoplazmy, zdatnu do
liudkych dija ne bie, ni ameba. Vlasne, ameba zdatna do bioho, bo vona moe isnuvaty
samostijno. A razom ci klityny stanovlia o take, o moe zbuduvaty kosminyj korabe
abo napysaty symfoniju.
Zrozumilo, skazav Drejk.
Vejs provadyv dali:
Vse yve na planeti Sejbruka skladaje jedynyj organizm. Na Zemli, v pevnomu rozuminni, te, ale v nas vzajemozalenis vojovnya odne odnoho poyraje. Bakteriji zvjazuju
azot, roslyny zvjazuju vuhle, tvaryny pojidaju roslyny ta odna odnu, bakteriji rozkladaju
use. Zamknute kolo. Kone ere skiky moe, i joho eru.
A na planeti Sejbruka koen organizm maje svoje misce, jak kona klityna naoho tila.

Bakteriji j roslyny vyrobliaju jiu, zajvynoju jakoji yvliasia tvaryny, svojeju erhoju vytvoriujuy vuhlekyslyj gaz ta azotysti vidchody. Vsioho vytvoriujesia ne bie j ne mene, ni treba.
Mechanizm yttia due mudro prystosovanyj do miscevych umov. oden vyd yvych istot ne
rozmnoujesia bie abo mene, ni slid, tak samo jak klityny naoho tila perestaju dilyty,
koly jich staje dostatnio dlia danoji mety. A koly podil ne prypyniajesia, my nazyvajemo ce
rakom. I vsia naa organina systema, vse yttia na Zemli, jak porivniaty z yttiam na planeti
Sejbruka, ce same odna velyka rakova puchlyna. Koen vyd, kona osobyna namahajesia
procvitaty za rachunok usich inych vydiv ta osobyn.
Vam nae podobajesia planeta Sejbruka, doktore.
Ato, u pevnomu rozuminni. Na nij ve proces yttia nabuvaje sensu. I ja rozumiju,
jak vony dyvliasia na nas. Ujavi, o odna z klityn naoho tila usvidomy, o cia doskonalis
tiky naslidok objednannia bahatioch klityn u vyu cilis. A potim ujavi, o vona usvidomliuje isnuvannia samostijnych, vinych klityn, jaki tiky yvu, ta j hodi. Molyvo, jij nesterpno zachoesia pryluyty ci bidolani klityny do skladnoho organizmu. Jij povynno buty a
jich, vona viduje v sobi misinerkyj duch. Otake, mabu, pouvaju i istoty planety Sejbruka
y, krae skazaty, istota.
Oto vony j zachodylysia spryyniaty neporoni zaattia, ehe, doktore? Pro ce dovedesia pysaty obereno. Cenzurni pravyla, rozumijete.
Nioho neprystojnoho tut nema. My ve kika stori jak umijemo probuduvaty do
rozvytku jajceklityny morkych jiakiv, ab, bdil too bez zaplidnennia. asom dosy buvaje
dotorku holky abo pomiennia v rozyni soli pevnoji koncentraciji. Objednanyj organizm
planety Sejbruka moe zaplidniuvaty jajceklityny tono vidmirianymy dozamy promenystoji
energiji. O oho vidpovidnyj energetynyj barjer perekodaje ciomu interferencija, rozumijete.
Vony mou ne tiky stymuliuvaty podil i rozvytok nezaplidnenoho jajcia. Vony mou
vkarbovuvaty v joho nukleoprotejidy svoji vlastyvosti, i dytyna narodujesia z ciatokamy
zelenoji ersti, jaki na planeti pravlia za organy uttia j zasib porozuminnia. Inymy slovamy,
ci dytynata ne je invalidamy, vony staju astynamy organizmu, o yve na planeti Sejbruka.
I cej organizm, cilkom zakonomirno, moe zaplidniuvaty takym ynom bu-jaki yvi
stvorinnia roslyny, tvaryny, mikroby.
Mohutnia ri, proepotiv Drejk.
Vsemohutnia, z prytyskom skazav Vejs. Bezmeno mohutnia. Bu-jaka astoka
jiji vsemohutnia. Odna-jedyna bakterija z planety Sejbruka, jako daty jij as, moe obernuty
vse yve na Zemli v jedynyj organizm! My majemo eksperymentani dokazy cioho.
Drejk nespodivano movyv:
A vy znajete, doktore, ja mijoner. Vy vmijete zberihaty tajemnyci?
Vejs trochy zdyvovano kyvnuv holovoju.
U mene je suvenir iz planety Sejbruka, osmichajuy, pojasnyv Drejk. Prosto
kamine, ale teper pro planetu pide taka slava, a na neji nakladu karantyn, to nichto v sviti
ne zmoe pobayty odnoji rei z neji, krim cioho kamincia. Jak vy hadajete, skiky vin kotuvatyme?
Vejs vytriyvsia na nioho.
Kamine?
Drejk pokazav jomu tverdyj ovanyj predmet, i Vejs uchopyv joho.
Cioho ne slid bulo robyty, Drejku. Ade ce suvoro zaboroneno instrukcijeju.
Ja znaju. Toho to ja j pytav, y vy vmijete zberihaty tajemnyci. Jakby vy daly meni
pidpysane potverdennia, o cej kamine spravdi zvidty o take, doktore?!
Zamis vidpovidi Vejs probekotiv o nevyrazne i pokazav na kamine pacem. Drejk
schopyvsia j te utupyv oi v kamine. Vin buv takyj samisikyj
Ot tiky, koly svitlo vpalo na nioho zboku, stalo vydno dvi zeleni ciatoky. Jak prydyvytysia zblyka dva kuyky zelenych voloskiv.

Vin stryvoyvsia. Na korabli zapachlo nebezpekoju. Fragmenty pidozriuvaly, o vin je

tut. Jak ce mohlo statysia? Vin e nioho ne robyv. Moe, e odyn yvyj fragment iz ridnoji
planety potrapyv siudy j povivsia ne tak obereno? Ni, vin pro ce znav by. Vin uvano vysluchav ve korabe i ne pouv nioho.
Potim pidozra prytychla, ale ne pohasla zovsim. Odyn iz hostrodumiv e suyv sobi holovu i buv nedaleko vid pravdy.
y dovho e do pryzemlennia? Neve cilyj svit yvych fragmentiv i dali bude pozbavlenyj jednosti? Vin inie prysmoktavsia do kinciv pererizanoho drotu joho umysne stvoryly podibnym do drotyny. Jomu bulo strano, o joho vykryju. Vin bojavsia za uspich svojeji
atrujistynoji misiji.
Doktor Vejs zamknuvsia v svojij kajuti. Vony ve v meach Sonianoji systemy; za try
hodyny pryzemlennia. Jomu treba podumaty. Za ci try hodyny vin musy vyriyty.
Zvyajno, dyjavokyj Drejkiv kamine buv astkoju organizovanoho yttia planety
Sejbruka, ale vin buv neyvyj. Neyvyj ue todi, koly Vejs upere joho pobayv, a jakby ni, to
ve napevne stav neyvyj, koly joho vkynuly v hiperatomnyj dvyhun i vin obernuvsia v
chmarku ystoho vohniu. A bakterini kutury, koly stryvoenyj Vejs pereviryv jich, ne pokazaly zmin.
Ta Vejsa teper turbuvalo ine.
Drejk pidniav kamine u ostanni hodyny perebuvannia na planeti Sejbruka pislia
toho jak barjer na as vymknuvsia. o koly same ce vymknennia bulo rezutatom povinoho,
nevpynnoho psychinoho tysku planetnoho organizmu? o koly joho astoky doydaly,
poky barjer vymknesia, ob probraty na korabe? A cej kamine buv ne dosy vydkyj,
to poav ruchaty, koly barjer ue vidnovyvsia i joho vbylo? Tak vin i opynyvsia tam, de joho
pobayv i pidibrav Drejk.
A o koly ine vydozminene stvorinnia vstyhlo peretnuty barjer pere, ni vin vidnovyvsia? Stvorinnia, jakomu bulo nadano vidpovidnoji formy, zapozyenoji z holovy liudej planetnym organizmom, o vmiv ytaty dumky? Moe, jomu nadano, prymirom, formy prespapje? Abo dekoratyvnoho cviaka z midnoju holovkoju v starovynnomu kapitanovomu
krisli? Jak e joho vyjavyty? Obukaty ve korabe, y nema de zelenych ciatook? A do ostannioho mikroba?
I navio kamuia? Moe, vono choe lyaty nevykrytym do pevnoho asu? Dlia oho?
ob doekatysia pryzemlennia?
Koly korabe pryzemlysia, todi ve zaraennia ne unykne, cho pidryvaj joho, cho ni.
Perymy zaraziasia zemni bakteriji, hrybky, dridi ta ini odnoklitynni organizmy. A za rik
jichnie potomstvo naliuvatyme mijardy.
Vejs zapliuyv oi j podumav, o ce, moe, bude ne take j pohane dilo. Ne stane chvorob, oskiky bakteriji ve ne rozmnouvatymusia za rachunok istoty, v jakij yvu, a zadovoniatymusia spravedlyvoju astkoju. Ne bude perenaselennia; liudstvo prystosuje svoju ysenis do prodovoych resursiv. Ne bude vijn, zloyniv, adoby.
Ale ne bude j nijakoji indyviduanosti.
Liudstvo opynysia v bezpeci, stavy koliatkom u biloginij mayni. Liudyna bude
bratom mikrobovi j klitynci z peinky.
Vin pidvivsia. Treba pobalakaty z kapitanom Loringom. Vony peredadu povidomlennia
i pidirvu korabe, jak Sejbruk.
Todi znovu siv. Sejbruk mav dokazy, a v nioho lye zdohady naachanoho mozku,
zliakanoho dvoma zelenymy ciatokamy na kaminci. y maje vin pravo vbyty dvisti olovik
ekipau tiky erez pidozru?
Treba podumaty!
Vin napruyvsia. oho e daty? om ne vplynuty na tych, o je na korabli zaraz? Zaraz!

Ta spokijnia, rozvalyvia astka joho jestva skazala: ne mona. Maleki plodiui klityny vykau zminu za pjatnadcia chvylyn, a hostrodumy sposterihaju jich ve as. Navi za
myliu vid poverchni planety bude zarano, bo j todi vony e zmou znyyty korabe i sebe.
Krae zaekaty, poky vidynia holovnyj povitrianyj liuz, bo todi povitria planety vnese
v korabe mijony plodiuych klitynok. Pryvitaty konu z nych u braterstvi objednanoho
yttia, i chaj letia, roznosiay odkrovennia.
Todi zdijsnysia joho misija! Vynykne e odyn organizovanyj, doverenyj svit. I vin ekav. Hlucho pusuvaly dvyhuny, natuno strymujuy spusk korablia; potim po niomu probihla vibracija vid dotyku do poverchni planety, i o
Vin svojim uttiam spryjniav radis hostrodumiv, i joho radisna dumka vidpovila na
neji. Skoro vony budu zdatni spryjmaty vse tak, jak vin. Moe, ne ci, o tut, kolo nioho, ale
ti, kotri narodiasia vid plidnych fragmentiv.
Zaraz vidynysia holovnyj liuz
I raptom usi dumky urvaly.
Sto ortiv! A teper o skojilo! podumav Derri Torn i skazav kapitanovi Loringu:
Vybate, de rozryv u merei. Liuk ne vidyniajesia.
Vy pevni, Torne, o ce rozryv? Ade svitlo hory.
Peven, ser. My same zjasovujemo de.
Vin vidijov i pryjednavsia do Rodera Oldena bilia boksa z provodamy holovnoho
liuzu.
o tut?
Ta stryvaj, Olden o robyv u boksi. Potim vin skazav: Hospody, tut u provodi
estydiujmovyj rozryv.
o? Ne moe buty!
Olden pidniav kinci drotyny, rivneko perepylianoji.
Do nych pidijov doktor Vejs. Vin buv straenno zmorenyj, vid nioho tchnulo brendi.
Tremtiaym holosom vin spytav:
o stalosia?
Jomu rozpovily. Na dni boksa v kutku leav vyrizanyj matok provodu.
Vejs nachylyvsia. Doli o ornilo. Vin torknuv joho rukoju, i na kinyku pacia lyyvsia
ornyj slid, jak vid sai. Vejs neuvalyvo obter pale.
Napevne, o bulo na misci vyrizanoho matka. yve, tiky schoe na provid, i vono
zhorilo, vmerlo, zvuhlylo za my, koly vvimknuly strum, ob vidynyty liuk.
A jak bakteriji? spytav vin.
Chto iz ekipau piov podyvyty, vernuvsia j skazav:
Use harazd, doktore.
Provid tym asom zjednaly, liuz vidynyly, i doktor Vejs vyjov u svit biloginoji anarchiji, zvanyj Zemleju.
Anarchija, skazav vin, zasmijavy aleno. I tak vono j lyysia.

24

Vidomyj amerykankyj pymennyk-fantast i populiaryzator nauky Ajzek Azimov narodyvsia 1920 roku v misteku Petrovyi pid Smolenkom. 1923 roku rodyna emihruvala do
SA. Devjatnadciatyrinym junakom, oderavy dyplom bakalavra chimiji, A.Azimov zakinyv Kolumbijkyj universytet, kudy vstupyv u 15 rokiv.
U 1946 r. Azimov poav ytaty lekciji z chimiji v Kolumbijkomu ta Harvardkomu universytetach. 1948 r. v Kolumbijkomu universyteti vin zdobuv doktorkyj stupi. Buv zaproenyj do Harvardkoho universytetu (Medynyj koled) na posadu konsutanta z bichimiji.
1955 r. zajniav posadu profesora. Na siohodni maje 14 poesnych naukovych stupeniv riznych
universytetiv svitu.
Reguliarno drukuvaty naukovo-fantastyni opovidannia v specilizovanych asopysach
Azimov poav pid as druhoji svitovoji vijny, koly buv pryzvanyj do vijkovo-morkoho otu i
sluyv u Filadeji. Same todi vin upere i vostannie litav na litaku. Jak ce ne paradoksano,
avtor udovych opovida pro smilyvi kosmini podoroi bojisia litaty. (Cikavo, o uliubleni
heroji Azimova, napryklad, S.Kelvin (zbirnyk Ja, robot), I.Bejli (romany Stani peery,
Oholene Sonce), V.Ert (opovidannia Spivui bubonci, Kliu, Kami, o hovory,
Smertna ni) ne liublia i bojasia litaty). erez te yslenni minarodni nahorody vruajusia jomu v domanij kvartyri, na trydcia tretiomu poversi ju-jorkkoho chmaroosa.
A.Azimov pryklad liudyny, v jakij aslyvo pojednalysia venyj i chudonyk slova.
Same ce ideane pojednannia jaknajkrae pasuje naukovij fantastyci, choa specyka literatury vymahaje toho, ob fantast buv nasampered pymennyk, nabahato bie pymennyk, ni
uenyj. Domihy vyznannia jak pymennyk, Azimov perestav rozhliadaty literaturnu dijanis jak druhoriadnu spravu, a z 1957 r. poav postupovo skorouvaty vykladannia v universyteti. Odnak A.Azimov, jak svoho asu H.Uells, perejovy vid nauky do krasnoho
pymenstva, ne rozluyvsia z peroju. V nauci vin ubaav poeziju, i ce dopomohlo jomu poyryty jiji molyvosti na literaturu.
Na prykladi tvorosti Azimova mona vyrazno prosteyty proces stanovlennia j rozvytku
naukovoji fantastyky SA, p vychid za mei vukoji tematyky, povjazanoji z populiaryzacijeju
pryrodnyych nauk i prosuvannia v sferu socinu, jaka neobmeeno rozyriuje chudoni molyvosti cijeji literatury na micnij osnovi realistynoho metodu.
Najperym opublikovanym opovidanniam A.Azimova stalo Ti, o vysadylysia na
Vesti. Vono zjavylosia v bereznevomu ysli asopysu Emajzing Storiz nevdovzi po tomu,
jak joho avtorovi spovnylosia devjatnadcia rokiv. (Emajzing Storiz peryj specilizovanyj naukovo-fantastynyj asopys. Joho zasnuvav u kvitni 1926 r. Chjuho Hernsbek, vidomyj
tako jak avtor terminu sajjens kn. Na es H.Hernsbeka v SA z 1939 r. prysudujusia
premiji Chjuho za najkrayj naukovo-fantastynyj tvir roku. A.Azimov neodnorazovyj
laureat Chjuho, cioho Oskara naukovoji fantastyky). Odnae, po suti, ce tretie opovidannia Azimova. Pere Kosmina spira, napysane fantastom u dvanadciatyrinomu vici,
tak i ne pobaylo svit. Opovidannia Kallistanka zahroza, napysane za misia ranie vid
Tych, o vysadylysia na Vesti, bulo opublikovane na dva roky piznie v asopysi Estaunding Storiz. (Estaunding Storiz zhodom bulo perejmenovano v yrokovidomyj Estaunding Sajjens Fikn, a po smerti joho vydavcia j redaktora D. Kempbella v 1960 r. asopys
poav nazyvatysia Analog Sajjens Fekt Sajjens Fikn).
Umovno-fantastynyj zasnovok opovidannia Ti, o vysadylysia na Vesti avarija

24 A.O.Kolybanova, 1990

kosminoho korablia pry zitknenni z meteorytom dav zmohu mytcevi zmaliuvaty kosminyj prostir, todi e nikym ne baenyj, vyklasty dejaki astronavigacijni rozrachunky, ospivaty
munis i vynachidlyvis liudej, o zboroly smer.
Azimov stavyv sobi v opovidanni e j populiaryzatorku metu, jaka zhodom postupylasia miscem inij socinij krytyci. Koly erez dvadcia rokiv tema Vesty bula prodovena v
opovidanni Rinycia, ujava ytaa fokusuvalasia ve ne na techninych ta astronavigacijnych podrobyciach poliotu, a na tomu, o heroji-astronavty, jaki vriatuvalysia na Vesti lye
zavdiaky svojij munosti i jaki zibralysia erez dvadcia rokiv vidznayty znamennu rinyciu,
vyjavliajusia bezrobitnymy j usima zabutymy.
U 1939 r. bulo napysane opovidannia iz seriji pro robotiv Robbi. 1940 r. vono bulo
opublikovane v asopysi juper Sajjens Fikn pid nazvoju Chymernyj druh dytynstva.
Oevydno, Tych, o vysadylysia na Vesti, Robbi i riad ne due vdalych opovida mav na
uvazi D. Kempbell, koly zhaduvav, o peri vystupy Azimova v literaturi projly mymo joho
asopysu. Bahato rannich opovida A. Azimova buly vpere opublikovani v zbirnyku Rannij
Azimov (ju-Jork, 1972). Tudy vvijly opovidannia, vidchyleni svoho asu D. Kempbellom
i pryjniati inymy asopysamy. Lye z 1941 r. A.Azimov poav reguliarno drukuvatysia v asopysi D. Kempbella. Literaturne imja i uspich zdobuly jomu opovidannia Prychid noi ta
novely pro robotiv.
U chodi rozrobky siuetiv pro robotiv postupovo sformuvalysia znamenyti Try Zakony
Robototechniky, jaki vidomi nyni ne tiky konomu anuvanykovi tvorosti pymennyka, a j
vyznani fachivciamy v haluzi kibernetyky. Humanizm Azimova vyrazno vystupaje pry porivnianni opovida pro robotiv z masoju tvoriv zachidnych fantastiv na tu samu temu. V ostannich, jak pravylo, mayna povstaje proty svoho tvorcia, prahne cilkom vytisnyty joho z vyrobnyoji ta yttievoji sfery. A v Azimova vsi roboty vid nedoskonaloji niaky Robbi, perych
Spidi i Kjuti do liudynopodibnoho krasenia R.Danila Olivy (heroja ne lye opovida, a j
nyzky romaniv) dobri druzi j pominyky liudyny.
Ta najvalyvie, o roboty, jaki funkcinuju na osnovi Trioch Zakoniv, poznaeni indyviduanistiu svojich tvorciv i vidbyvaju due vysokyj rive liudkoji svidomosti, peredbaajuy najavnis peredovoji systemy suspinych vidnosyn. Vony fokusuju i typizuju rysy, jaki
na dumku pymennyka maju buty vlastyvi liudiam majbutnioho.
U peredmovi do zbirnyka Ja, robot skazano, o holovnyj robotopsycholog juzen
Kelvin (uliublena herojinia A.Azimova) narodylasia v 1982 roci. Z cioho mona zrobyty vysnovok, o v opovidanniach pro robotiv mova jde ne pro daleke majbutnie, a pro svit naych
ditej i onukiv.
U romanach Azimova, bahato z jakych idejno j tematyno vzajemopovjazani, pomitno
perepletennia utopinych idej iz satyrynymy zistavlenniamy, skerovanymy na suasnis. U
5060 roky yrokoju populiarnistiu na Zachodi korystuvalysia galaktyni trylohiji. (Trylogija pro vynyklu v kosmosi deravu Ustanovlennia: Ustanovlennia 1951; Ustanovlennia
i Imperija 1952; Druhe Ustanovlennia 1953; a tako druha trylogija: Teiji v kosmosi, Kaminyk u nebi, Zorianyj pyl). astkovo pryliahaju do galaktynoji seriji romany Stani peery (1953) i Oholene Sonce (1954). Z druhoho boku, ci romany prodovuju temu robotiv, o jiji due vdalo rozrobliaje Azimov.
Velyeznij ytakij audytoriji v naij krajini maje ne vidomyj toj fakt, o riad fantastynych tvoriv pymennyka vyjov pid psevdonimom Pol Fren, zokrema serija povistej dlia
junactva, objednana zahanoju nazvoju Lakki Starr. (Prizvyko Lakki aslyvyk
dajesia zvyajno molodykam-supermenam na amplua erhovoho heroja bojovykiv. Cia serija
Azimyva nikoly ne perevydavalasia v SA. Ale na poatku 70-ch rokiv vona bula vypuena
okremymy knykamy kyekovoho formatu v Angliji vydavnyctvom Novoji Anglijkoji Bibliteky).
1958 r. Azimov napysav naukovo-fantastynyj detektyv Torhovci smertiu. V 1968 r.
cia nevelyka povis bula dopraciovana j dopovnena. Vona vyjla pid nazvoju Podych smerti

(v ukrajinkomu perekladi vypuena vydavnyctvom Molo u 1989 r.). Naukovo-fantastyni tvory na detektyvnij osnovi bezpereno vdajusia pymennykovi. Dosy zhadaty dobre
vidomi radiankomu ytaevi opovidannia Spivui bubonci (1955), Smertna ni (1956),
Kliu (1966). Detektyvna iryha pravy za siuetnyj strye i organizujuu kompozycijnu
osnovu romaniv Stani peery i Oholene Sonce. Majuy na dumci socinu spriamovanis tvoriv A. Azimova na detektyvnij osnovi, vidomyj anglijkyj astrozyk i pymennyk-fantast Artur Klark nazvav svoho pobratyma po peru Simenonom naukovoji fantastyky.
U 1972 r. Azimov vypustyv monumentanyj roman Sami bohy, poklykanyj e raz poperedyty liudej pro nebezpeku ystoji nauky. Bezturbotne, neobmeene perekauvannia
energiji Soncia dlia komfortu zemlian taji u sobi grandiznu kosminu katastrofu.
Odnym z najjaskraviych romaniv-poperede naych dniv je roman Azimova Kine
Vinosti (1955). Pryrodnyo-naukovyj materil tut cilkom pidporiadkovanyj rozkryttiu socinoji temy, mastab i charakter jakoji mona porivniaty z temamy, rozrobliuvanymy
H.Uellsom i K.apekom. U ciomu tvori slidom za cyklom Ja, robot pymennyk pidnosysia
do vyznannia objektyvnosti rozvytku liudstva do vyych form suspistva. Bu-jaki sproby zupynyty rozvytok vin vvaaje za taki, o superea cij vysokij neobchidnosti. Znyennia Vinosti biurokratynoji ijerarchinoji organizaciji totalitarnoho typu znamenuje v romani poatok Bezmenoho liachu liudstva do astia.
U nali romanu, koly zavedena pruyna siuetu vyjavliajesia rozkruenoju, vidokremliujesia sfera losofkych rozdumiv Azimova z pryvodu chodu istoriji. Vustamy svojeji
herojini avtor roby vysnovok, o prosto znyyty Vinis e ne dosy potribno zvesty
do minimumu molyvis vynyknennia Vinosti v majbutniomu.
Ote, do tradycij svitovoji literatury, jaki prodovuje A.Azimov, naley ne tiky aktyvnis
u vykrytti zla i poronoji morali, a j spriamovani na majbutnie utopini pobudovy, o vidbyvaju socinyj ideal avtora.
Okremi naukovo-fantastyni tvory A.Azimov pye j siohodni. Zokrema, vin vydaje povisti dlia ditej pro pryhody robota Normi. Odnak kolo joho zacikavle z kincia 50-ch rokiv
perevano zoseredeno na naukovo-populiarnij literaturi. Pera samostijna naukovo-populiarna knyka Hemoglobin i Vsesvit bula napysana Azimovym 1955 r. Vidtodi vyjly u svit
desiatky knyok-narysiv pro vydatnych pryrododoslidnykiv, pro chimiju i ziloginu diju
fermentiv, vitaminiv i hormoniv; populiarni narysy z riznych problem zahanoho pryrodoznavstva; riad pra socino-prognostynoho charakteru: rozdumy pro pryrodu yttia, pro
yttia na inych planetach, pro majbutnie liudstva, perspektyvy rozvytku Vsesvitu i astronavtyky; knyky z istoriji starodavnich narodiv. Azimov roby sproby vyjavyty sebe i v caryni
literaturnoji krytyky. Rozmajittia i obsiah joho tvoroji dijanosti gruntujusia ne lye na velyeznij praciovytosti, a j na encyklopedynosti zna.
Alina Kolybanova

KINE VINOSTI Pereklav Dmytro Hryciuk

JA, ROBOT Pereklav Dmytro Hryciuk
OPOVIDANNIA
Marsinkyj liach Pereklala Iryna Bojanovka
Junis Pereklala Liudmyla Butenko
Hlybyny Pereklav Vitalij Raduk
Fach Pereklav Andrij Mynko
Viduttia vlady Pereklala Liudmyla Butenko
Smertna ni Pereklav Anatolij Onyko
Ja u Marsporti bez Chidy Pereklav Anatolij Onyko
Velykoduni gryfy Pereklav Anatolij Onyko
Vsi klopoty svitu Pereklav Anatolij Onyko
Prizvye na S Pereklav Anatolij Onyko
Ostannie zapytannia Pereklav Andrij Mynko
Potvornyj chlopyk Pereklav Anatolij Onyko
Prymanka dlia rozziav Pereklaly Viaeslav Vynevyj ta Jurij vajdak
I o vono take kochannia? Pereklav Jurij Lisniak
Zeleni ciatoky Pereklav Jurij Lisniak
Alina Kolybanova Pro tvoris Ajzeka Azimova