XXIV.

MJEDRA DHE MANAFERRAT

Gjinia Rubus prfshin mjedrat dhe manaferrat. Mjedrat, nngjinia Idaeobatus dallojn nga mana-

POM AL ferrat, nngjinia Eubatus, pr faktin se fryti i maturuar i mjedrs ndahen nga dalza (gunga). Mjedra evropiane sht Rubus idaeus, nj nga

Figura 24.1 Forma e shkurres s mjedrs (majtas) dhe manaferrs Tabela 24.1 Karakteristika botanike, anatomike dhe fiziologjike t mjedrs Emrtimi i zakonshm Mjedra Emrat botanik Rubus idaeus Jan mbi 400 numri i specieve t Rubus t prshkruar, disa alpine dhe arktike por shumica n rajonet e klims s but. Rubus idaeus sht Emri botanik i specieve t mjedra evropiane, por shum tipa t kultivuar jan krijuar nga Rubus lidhura dhe t dobishme occidentalis (mjedra e zez), Rubus strigosus (mjedra amerikanoveriore) dhe Rubus neglectus (mjedra e purpurt) Shermenda dyvjeare: primokane n vitin e par, florikane n vitin e dyt. Ka nj interes n rritje pr kultivart q frytzojn n vjesht Madhsia dhe forma e pems n primokane. Lartsia 1.5 3 m. Gjersia e bimve varet nga sa do t lihen t zhvillohen primokanet nga sythat adventiv rrnjor Seksualiteti Dyseksore Pjalmimi Blett ndihmojn n prodhimin e nj frytzimi t lart t brthoklave Diferencimi lulor ndodh n fund t vers fillim t vjeshts n vitin e Sythat lulor mparshm. Sythat n primokane formojn lastar frutore n degzimet ansore pranvern e ardhshme Periudha e eljes s sythave 3 4 jav pas eljes s sythave Periudha e pjekjes s frutave 8 jav pas lulzimit Fruta t prbr q konsistojn n nj kompozim brthoklash. Tre Rritja e frytit dhe lastarve stade rritje (sigmoidale e dyfisht)

191

MJEDRA DHE MANAFERRA mbi 400 speciet e gjinis q hasen n shumicn e vendeve evropiane dhe kontinentin amerikanoverior (Tabela 24.1). Dy speciet e afrta Rubus occidentalis, me fryt t zi ose t verdh dhe Rubus strigosus, me fryt me ngjyr t kuqe t elur e ndonjher t bardh e t verdh, kan ofruar shum prej materialit gjenetik pr krijimin e shum prej kultivarve amerikan t mjedrs.

Frutat e kultivuar t njohur rndom si manaferra zakonisht ndryshojn nga mjedrat pr faktin se kan krcej zvarrits dhe jo t prpjet (Tabela 24.2). Ashtu si mjedrat, ato jan shumvjeare Mjedra me m shum rndsi n prodhimin ko- gjethernse, zakonisht me krcej dyvjear. Ashmercial sht nj shkurre gjethernse me krcej tu si kuptohet nga emrtimi, manaferrat kan m dyvjear, primokanet e prpjeta t prodhuara n shum gjemba se sa shumica e kultivarve t mjevitin e par t rritjes dhe degzat frytzuese an- drs, por bimt ndryshojn nga ato pa gjemba n sore t prodhuara prej tyre n vitin e dyt, q tash- bim me shum gjemba. m quhen florikane. Sidoqoft, ka edhe mjedra Dy kultivart fillestar t manaferrs pa gjemba vjeshtore (q prodhojn n vjesht) q frytzojn kan qen Smoothstem dhe Thornfree. Kto kuln primokanet e sezonit n vazhdim. Kultivart q tivar jan gjenetikisht pa gjemba, pr shkak t frytzojn n primokane po marrin gjithnj e m nj gjeni t mbizotruar dhe mund t shtohen pa shum rndsi n zgjatjen e sezonit t frytzimit. frikn se mund t humbasin pranin e gjembave. Potenciali pr mekanizim m t madh t prodhimit N disa raste, mungesa e gjembave sht rezultat t mjedrave vjeshtore sht nj avantazh i rndi nj kimere prandaj bimt e shtuara nga rrnjt sishm dhe sht shtysa pr prmirsimin n mund t ken gjemba, si pr shembull manafervazhdim t ktyre kultivarve nga prmirsuesit Tabela 24.2 Karakteristika botanike, anatomike dhe fiziologjike t manaferrs Emrtimi i zakonshm Manaferra, boysenberry, loganberry, youngberry, blackberry, marionberry, olallieberry, auroraberry, dewberry, tayberry Nngjinia Eubatus sht nj seri speciesh dhe hibridsh shum heterogjene q luhaten nga diploid n dodekaploid. Numri i kromozomeve sht n shumfisha t shtats. Boysenberry dhe youngberry kan 49 kromozome. Shumica e Rubus spp. jan hibride. N rastin e boysenberry dhe loganberry prindrit nuk jan qartsisht t njohur. Kultivar t mvonshm jan rezultat i programeve t prmirsimit gjenetik me hibridizime t kontrolluara por q shpesh kan prdorur hibridt ekzistues Rubus idaeus

gjenetik t pemve frutore.

Vendet kryesore prodhuese t mjedrs jan Rusia, Polonia dhe vendet t Ballkanit.

Emrat botanik

Emri botanik i specieve t lidhura dhe t dobishme

192

Shermenda dyvjeare: primokane n vitin e par, florikane n vitin e dyt. Fuqia e rritjes luhatet ndrmjet hibrideve por mund t prodhoj shermenda deri n 4 m gjatsi. Mund t jen t prpjet ose gjysm t Madhsia dhe forma e pems prpjet (disa manaferra) ose zvarrits (boysenberry and youngberry). Zakonisht shermendat jan gjembore por jan seleksionuar hibride pa gjemba q tashm jan n prodhim (p.sh. manaferrat Smoothstem dhe Thornfree, boysenberry dhe youngberry pa gjemba) Seksualiteti, pjalmimi, sythat lulor, periudha e eljes s T ngjashme me mjedrn sythave, rritja e frytit dhe lastarve Zakonisht 4 6 jav pas eljes s sythave. Periudha e lulzimit mund t zgjatet sipas pozicionit t lules n tuf (strug) dhe n shermende. Periudha e lulzimit Youngberry sht 7 10 dit m i hershm se sa boysenberry, i cili sht 3 - 4 dit m i hershm se sa marionberry Periudha e pjekjes s frutave Mesi i vers dhe m tej

POM AL

Figura 24.2 Sythi i mjedrs (majtas) dhe i manaferrs rat Thornless Evergreen, Thornless Loganberry dhe Youngberry. Shtimi nprmjet kulturs indore mund t prdoret por mund t kemi kthim n gjendjen fillestare. Natyra gjethernse e manaferrave mund t ndryshoj. Manaferra gjethembajtse sht manaferra kryesore e kultivuar n Uashington dhe Oregon t SHBA. Tipat gjethembajts shpesh kan shermenda q zgjasin pr m shum se 2 vjet, duke prodhuar degzime ansore do vit.

Hibridizimi sht shum i zakonshm brenda specieve t ndryshme t gjinis Rubus prandaj origjina e sakt e shum formave t kultivuara sht e paqart. Ka t ngjar q shum prej manaferrave t kultivuara ta ken origjinn nga manaferrat e Anglis dhe Skocis, Rubus laciniatus, manaferrat gjethe-prera ose manaferrat gjethemajdanoz si dhe Rubus schlechtendalii, nj form me fruta t mdhenj q haset rndom n mnyr spontane buz rrugve. Manaferra amerikane, Rubus ursinus vitifolius, s bashku me mjedrn, ka t ngjar t jet nj prej prindrve t loganberry me fruta t kuq.

t mdhenj e t mbl. Seleksionime t tjera hibride n kultivim prfshijn youngberry dhe marionberry, q t dy nga programet e prmirsimit gjenetik me hibridizime t kontrolluara. Pr shembull, youngberry ka si prindr Phenomenal dhe Austin Mayes. The olallieberry aktualisht sht m popullori midis hibrideve n Kaliforni ndrsa marionberry n Oregon. Gjithashtu t njohura komercialisht jan manaferra e kaltr, Rubus caesius dhe Rubus canadensis, me fruta t zinj, t atht por t lngshm.

Fryti i specieve t Rubus prbhet nga nj sr frutash brthoklor me nj far q mbulojn nj shtrat n form konike ose dalz. Manaferrat vilen s bashku me shtratin ndrsa mjedrat shkputen prej tij gjat vjeljes. Speciet e kultivuara t Rubus jan vetpjellore por mund t jen t vegjl dhe t keqformuar nse nuk frytzojn t gjitha. Nj frytzim akoma m i lart tek mjedrat dhe manaferrat arrihet duke vendosur dy koshere bletsh pr hektar n fillim t periudhs s lulzimit. Manaferrat lulzojn m von se sa mjedrat dhe nuk para preken nga ngricat ndrsa errat e nxM popullore ka qen boysenberry, me fruta t zinj, ehta e t thata mund t zvoglojn frytzimin dhe 193

MJEDRA DHE MANAFERRA

Figura 24.3 (lart) Lastar vegjetativ t mjedrs (djathtas) dhe manaferrs. (posht) Tipare t gjethes s mjedrs

194

POM AL

Figura 24.4 Tipare t gjethes s manaferrs prodhimtarin e t gjith specieve Rubus.

Mjedrat shumohen zakonisht duke ngritur thithakt nga bimt e rritura. Kto thithak formohen nga sythat adventiv n rrnj. Duke qen se viruset mund t jen nj problem serioz, krkohet

24.1 Shumimi

q blloku mm t jet i pastr dhe t njihet historiku i tij. Zakonisht, paraplqehet q fidant t blihen nga fidanishtet q jan t certifikuara pr shtretrit e pastr t fidanishteve dhe q nuk prdoren pr marrjen e prodhimit. Nj metod alternative sht prdorimi i copave rrnjore. Disa manaferra, si jan boysenberry dhe young-

Figura 24.5 Lulja e mjedrs (djathtas) dhe manaferrs (majtas) 195

MJEDRA DHE MANAFERRA Tabela 24.3 Krkesat klimatike, gjeografike, pedologjike dhe hidrike t rrushit t mjedrs Krkesat pr temperatur

Toleranca ndaj ngricave Nevojat pr uj Toleranca ndaj tokave t lagshta Toleranca ndaj lagshtis Toleranca ndaj thatsirs

Toleranca ndaj ers Krkesa edafike Nevojat pr tok

Krkesat pr ushqyes

berry, rrnjzojn lirisht kur maja e rritjes prek tokn. Kjo metod shumimi sht e paraplqyer. Nj tjetr mnyr pr t marr bim t rrnjzuara sht shkaktimi i nj plage n nj nyj t krcellit, ngulet ky segment i krcellit n tok dhe mbulo-

Bim e klims s but me krkesa pr pranverizim. Nuk shkon mir n klim nntropikale dhe tropikale. Prballon deri -20C n dimr nse druri sht i kalitur por mund t dmtohet nga ngricat gjat lulzimit dhe fenofazs s frutzave nga temperatura nn -2C. Nuk para ndodh t kemi humbje t plot t prodhimit dhe mbrojtja ndaj ngricave nuk sht e zakonshme Krkon furnizim t rregullt me uj gjat sezonit t rritjes Rrnjt jan t ndjeshme ndaj ajrimit t pamjaftueshm t toks. Duhen shmangur tokat me kullim t dobt Tokat e thata e kufizojn zhvillimin e primokaneve dhe ndikojn mbi madhsin e frytit Preket nga infeksioni i Botrytis gjat pjekjes s frutave. Smundjet krpudhore n shermenda jan shqetsuese n rajonet me lagshti ajrore t lart Prodhimi zvoglohet nga errat e nxehta e t thata gjat pjekjes s frutave. Degzimet ansore frytzuese mund t thyhen. Era ndikon mbi rritjen e primokaneve Nuk kan ndikim prve rastit nse pengojn vjeljen e mekanizuar. N kto raste rekomandohen pjerrsi <10 Toka ideale duhet t jet e ranore e ekuilibruar, e thell, me prmbajtje t lart humusi dhe me kapaciteti ujmbajts s mir, por sidoqoft me kullim t mir. Paraplqehen toka lehtsisht acide, ph 5.8 6.3 Prqendrimet standarde optimale pr analizat gjethore (%): N: 2.75; P: 0.30; K: 1.50; Ca: 0.6 2.5 dhe Mg: 0.4. Prdorimi i plehrave duhet t mbshtetet n prllogaritjen e ushqyesve q largohen me prodhimin e vjel, afrsisht 5kg N, 3kg K dhe 3kg P pr do ton prodhim

het pakz me dh. Copat me dy nyja t marra n fillim t vjeshts do t japin gjithashtu fidan t mir pr mbjellje n fush n pranvern e ardhshme. Pavarsisht metods, duhet br kujdes pr t przgjedhur bim pr shumim gjat sezonit t

Figura 24.6 Fruta mjedre t pamaturuar t paraqitur edhe n prerje trthore 196

POM AL Tabela 24.4 Krkesat klimatike, gjeografike, pedologjike dhe hidrike t rrushit t manaferrs Krkesat pr temperatur Ka nevoja pranverizuese. Zakonisht rritet mir n nj klim t but, megjithse disa kultivar mund t prodhojn mir n rajone nntropikale, p.sh. boysenberry Gjat prgjumjes mund t prballoj temperatura -20C. Lulzon m von se sa mjedra dhe zakonisht nuk dmtohet nga ngricat n fenofazn e lulzimit. Lastart e rinj jan t ndjeshm ndaj ngricave Ujitja sht e nevojshme Nuk toleron prmbytjen e toks

Toleranca ndaj ngricave Nevojat pr uj Toleranca ndaj tokave t lagshta Toleranca ndaj lagshtis Toleranca ndaj thatsirs Toleranca ndaj ers Krkesa edafike

Nevojat pr tok Krkesat pr ushqyes

frytzimit pr t garantuar q do prdoren forma bushy dwarf virus (RBDV). t mira t pastra nga viruset dhe smundje t tjera. Kjo sht veanrisht e rndsishme pr boysen24.2 Kultivart berry dhe youngberry, ndrkoh q n fush gjeShumica e puns krkimore me mjedrat n bot jm shum variante t ndryshme. sht orientuar n drejtim t prmirsimit gjenKultura indore po bhet gjithnj e m shum etik pr prmirsimin e prodhimtaris dhe cilmetoda e paraplqyer ku sht problematik rubus sis s frutave, przgjedhjes pr rezistencn ndaj

Frutat jan shum t ndjeshm ndaj Botrytis gjat pjekjes. N kushtet e lagshis s lart ajrore, vrugu mund ta shfaros trsisht bimn. Nuk e toleron thatsirn ose periudhat e zgjatura me lagshti t ult. Paraplqen toka me kapacitet ujmbajts t mir pran nivelin t kapacitetit fushor Shum e ndjeshme ndaj ers dhe nuk mund t kultivohet me sukses pa brezat mbrojts t prshtatshm Nuk prbjn ndonj problem, prve rasteve t prdorimit t makinerive. Pjerrsit e ekspozuara ndaj errave tharse duhet t shmangen Toka ideale duhet t jet lymore e ekuilibruar, e thell dhe me nj kapacitet ujmbajts t lart. I prballon edhe toka m t rnda krahasuar me mjedrn por duhen shmangur nntoka e paprshkueshme. Paraplqehen toka lehtsisht acide, pH 5.8 - 6.3 T njjta me mjedrn

Figura 24.7 Fruta manaferre t pamaturuar t paraqitur edhe n prerje trthore 197

MJEDRA DHE MANAFERRA Tabela 24.5 Aspekte agroteknike t kultivimit t mjedrs

Zakonisht shtohet duke ngritur thithakt rrnjor n nj fidanishte shermendesh. Prdorimi i copave rrnjore ofron mundsin pr t siguruar m shum Shumimi fidan. Akoma m shpejt mund t sigurohen kultivar t rinj nprmjet kulturs indore Nnshartesa Nuk nevojiten Largesat (hapsirat, Pr format gardh (hedgerow) 2.5 3.0 m ndrmjet rreshtave, n varsi t padistancat) jisjes; 20 shermende pr do metr rresht pas krasitjes Pas frytzimit, florikant hiqen dhe rrallohen primokant e teprt. Zakonisht Formsimi dhe formsohen si gardh me gjersi 40 cm. Metoda alternative jan prshtaturpr krasitja vjeljen e mekanizuar dhe kultivart vjeshtor. Nevojitet mbshtetje me shtylla dhe tela. Rrallimi Nuk nevojitet Ka rrnj t cekta. Duhet shmangur prashitja m thell se 10 cm. Zakonisht Menaxhimi i dysheaplikohet mbulimi me bar/trfil ndrmjet rreshtave dhe kontrolli i bimve t mes s pemtores padshirueshme nprmjet herbicideve n bazn e shermendeve Periudha e vjeljes s Sezoni i dyt par Periudha deri n Sezoni i 3 dhe 4 prodhimin e plot Rendimentet e Sezoni 2: 2t/ha Sezoni 3: 6 12 t/ha Sezoni 4: 7.5 15 t/ha pritshme Jeta produktive e 10 15 vjet zakonshme Vjelja me dor sht e ngadalt dhe e kushtueshme. Vjelja e mekanizuar po Metoda e vjeljes prdoret gjithnj e m shum kryesisht pr frutat q prpunohen Frutat e freskta ruhen pr disa dit n 0 1C. Pr ruajtje afatgjat, zakonisht Ruajtja i ngrijn n blloqe ose IQF (individually quick frozen ngrirje e shpejt individuale). Mjedrat pr reelra mund t ruhen n tretsira me dyoksid squfuri Kontrolli i rregullt i tenjs s sythave sht i domosdoshm. Botrytis cinerea Patogjent dhe dm- prek frutat gjat pjekjes n kushte t lagshta. Probleme mund t shkaktoj tuesit kryesor njollosja e shermendeve, vyshkja e shermendeve, ndriimi argjendt, RBDF, RMV, gjetheprdredhsit, morrat, kpushat dhe nematodat rrnjore

Figura 24.8 Pamja e frytit t mjedrs s pjekur n bim dhe frytit n vjelje 198

Tabela 24.6 Aspekte agroteknike t kultivimit t manaferrs Shumimi

POM AL

Nnshartesa Largesat (hapsirat, 2 3 m ndrmjet rreshtave; 1 2 m ndrmjet bimve distancat) Formsohet n gardhe me shtylla e tela 2 m t lart. Forma espalier ose erashk dhe litar. Hiqen shermendet frytzuese n nivelin e toks pas vjeljes. ElimiFormsimi dhe nohen primokanet e padshiruara dhe t dobta prpara formsimit n gardh. krasitja M e mira do t ishte t liheshin deri n mesin e dimrit, kur shermendet jan m pak t brishta. Rrallimi Nuk nevojitet Ashtu si pr mjedrat. Mbulimi me bar/trfil midis rreshtave mund t shkaktoj Menaxhimi i dysheprobleme t ngrthimit me primokanet. Paraplqehet mbajtja pa kultivuar e mes s pemtores dyshemes s parcels duke prdorur herbicide n tr siprfaqen Periudha e vjeljes s Sezoni i dyt par Periudha deri n Sezoni i 3 dhe 4 prodhimin e plot Rendimentet e Sezoni 2: 1 2t/ha Sezoni 3: 5 8 t/ha Sezoni 4: 8 25 t/ha pritshme Jeta produktive e 15 20 vjet zakonshme Frutat pr konsum t freskt vilen me dor. Vjelja e mekanizuar prdoret pr Metoda e vjeljes frutat q shkojn pr prpunim. Ruajtja Si pr mjedrat Patogjent dhe dm- Vrugu, Botrytis, njollosja e shermendeve, kalbzimi i shermendee, tenja e sythtuesit kryesor ave t mjedrs, kpusha e zakonshme e pemve frutore, nematodat gjethore

Zakonisht nprmjet copave t krcejve ose prpajnimit. Thithakt rrnjor dhe copat e rrnjve mund t prdoren pr rritje t shpejt. Gjithashtu shtohet nprmjet kulturs indore Nuk nevojiten

Figura 24.9 Pamja e frytit t manaferrs s pjekur n bim dhe frytit n vjelje 199

MJEDRA DHE MANAFERRA smundjeve dhe dmtuesve dhe pr plotsimin e krkesave frytzuese verore ose vjeshtore dhe pr ndryshoret klimatike si jan dimrat e ashpr. Talisman sht nj kultivar popullor, standard dhe q frytzon n florikane, s bashku me Chilliwack, Malahot dhe Qualicum. Glen Ample sht i mirnjohur pr prodhimin n tunele n Evrop ndrsa Polka dhe Polona jan t prshtatshme pr kushtet e kultivimit me ver t shkurtr n Skandinavi dhe Evropn Qendrore. Kultivart e prmirsuar pr vjelje t mekanizuar prfshijn Coho, Cascade Delight dhe Octavia.

N blloqet komerciale t mjedrs dhe manaferrs, Shumica e kultivarve t rinj jan prmirsuar rritja e primokanve nis n fillim t pranvers dhe pr rezistencn ndaj raspberry bushy dwarf virus nj problem mund t jet rritja e teprt vegjetative (RBDV), kalbzimin rrnjor (Phytophthora spp.) deri n vjelje. Kjo sht veanrisht e vlefshme kur dhe afidin Amphorophora agathonica q sht ve- vjelja bhet e mekanizuar sepse rritja e tepr pengon puthitjen e pllakave q t puthiten ngjitur n ktor i virusit t mozaikut t mjedrs (RMV). fundin e bims. Kimikate si Reglone (dikuat) prMjedrat e zeza (ndryshe nga ato t kuqe) kan ni- doren ende dhe drejtohen n bazn e bims pr t sur t ken nj interes tregtar. Kultivart prfshij- djegur rritjen e re n fillim t sezonit t rritjes. M n Mauger, Jewell dhe kultivarin me pjekje t von, von, primokanet q dalin srish lejohen t rriten Mac Black. pr t siguruar drurin frytzues pr sezonin e arNova sht kultivari kryesor n Kaliforni q fryt- dhshm. Nj tjetr kimikat i prdorur pr eliminizon n primokane pr shkak t prodhimit shum min e thithakve rrnjor sht etili i karfentrat hershm pranveror. Caroline, Autumn Bliss dhe zonit, i cili mund t prdoret deri n javn e par Autumn Britten jan kultivar q frytzojn n pri- t Qershorit. mokane n Amerikn e Veriut dhe Evrop, t prshtatshme pr zgjatjen e sezonit n vjesht.

kan frytzuar gjat vers dhe lnies s primokanve pr frytzim n vern e ardhshme, e gjith rritja vjetore mund t krasitet pran nivelit t toks gjat dimrit. Mjedrat q prodhojn n vjesht krkojn nj program sprkatje pr kontrollin e smundjeve dhe dmtuesve t ngjashm me at t bimve q frytzojn n ver, megjithse n rastin e par, dimrimi i smundjeve q dimrojn n shermend shkakton m pak shqetsim.

24.4 Kontrolli i rritjes

T gjith speciet Rubus n kultivimin komercial krkojn nj program t rregullt sprkatje, edhe 24.3 Prodhimi vjeshtor Mjedrat q frytzojn n primokan jan ato q pse gama e dmtuesve ndryshon sipas rajonit. Infrytzojn kryesisht n fund t sezonit t rritjes n sekte dmtues t rndsishm jan krimbi rrnjor vazhdim por kultivohen n mnyr t ngjashme me i luleshtrydhes, Paria fragariae, turigjati rrnjor i mjedrat q frytzojn n ver. Ndryshimi kryesor luleshtrydhes, Brachyrhinus ovatus dhe imka q sht se, n vend q t hiqen vetm shermendat q ushqehet n fryt, Euschistus conspersus. Biruesi i

24.5 Smundjet dhe dmtuesit

Figura 24.10 Pamje e tulit t mjedrs 200

Figura 24.11 Farra t mjedrs

shermends s mjedrs, Oberea bimaculata, biruesi i qafs s rrnjs s mjedrs, Bembecia marginata, miza e mjedrs, Monophadnoides geniculatus dhe gjetheprdredhse i luleshtrydhes, Ancylis comptana fragariae, jan dmtues t tjer t frutave t specieve t Rubus n shum vende. Kpushat shtohen n gjethe gjat periudhave t thata e t nxehta, duke i br gjethet ngjyr bronzi dhe zvoglojn aftsin e tyre pr t fotosintetizuar. Kpusha Phyllocoptes gracilis, dmton frutat e disa kultivarve t Rubus spp.. Dmtues t manaferrave jan edhe nematodat q ushqehen n gjethe dhe rrnj. Smundje t rndsishme t manaferrave prfshijn kalbzimin e frutave Botrytis spp., nj sr virusesh t tilla si raspberry mosaic virus dhe rubus bushy dwarf virus dhe kalbzimet rrnjore t shkaktuara nga krpudhat Phytophthora spp.. Verticiloza, e shkaktuar nga nj infeksion krpudhor i rrnjve dhe krcejve dhe kanceri i pemve frutore i shkaktuar nga Agrobacterium tumefaciens, mund t zvogloj prodhimin e parcelave t manaferrave.

POM AL tuesve t ndryshm. Ato q kan patur m shum vmendje jan: kalbzimi i frutave Botrytis spp. kalbzimi rrnjor Phytophthora nematodat q shkaktojn lezione rrnjore si Pratylenchus penetrans raspberry bushy dwarf virus, i cili prhapet ndrmjet pjalmit dhe fars virusi i mozaikut t mjedrs (zhvillimi i rezistencs ndaj afideve vektor) mutacione somatike q shkaktojn fruta t thrrmueshm

Nj shqetsim pr prmirsuesit gjenetik sht krijimi i rezistencs ndaj smundjeve dhe dm-

Figura 24.12 Pamje e tulit t manaferrs

Figura 24.13 Farra t manaferrs 201

MJEDRA DHE MANAFERRA

202