Ankara - Trk devletinin katliam ve zulmlerine kar irili ufakl ok sayda isyan balatan Krtlerin bir efsanevi isyancs

da Omera (Tavanal) kynden Heci Buxurcidir. Orta Anadolu Krtlerinin isyan geleneinin son halkas olan Heci Buxurcinin 17 yllk direnii askere gitmek istemeyiiyle balar. Heci Buxurci, yol kesip askere gtrlmek istenen genleri kurtarmas, zengin aalardan, beylerden alp yoksul Krt kylerine datmas, asker ldrmekten kanmas, yiitlii ve adaletiyle yrede nam salmtr. Bu zellikleriyle Krtlerin Krolusu olarak anlan Heci Buxurcinin, 1922de Ankara-Konya arasnda Mustafa Kemale pusu kurduu iin erkez Ethemle ilikisi olduu da sylenir. Krtlerin Orta Anadolu corafyasyla tanmalar 13. yzyla kadar uzanr. Ancak topluluklar halinde orta Anadolu corafyasn mesken tutmas ise 17. yzyla rastlar. Uzun sre Haymana ve Tuz Gl dolaylarndaki yaylalarda gebe yaayan Rewan, Canbeg, xbizini gibi byk airet konfederasyonlar ile Mikaili, Sewedi, Teriki gibi kabileler ikinci Mahmut zamannda yerleik hayata zorland. Osmanl, bu yredeki Krtleri kontrol altna aldktan sonra yredeki Krtlerin de vergilerini toplayacak ve onlar kontrol altnda tutacak bey, aa arayna girdi. Devletin yetkileriyle de donatlm olan bu beyler, kimin o yl askere gideceinden tutalm, kyden ne kadar vergi toplanlacana kadar, her konuda son sz syleyecek kiilerdi. Zaman getike despotlaan bu beyler, iltizam yasas Sultan Abdlmecit tarafndan sonradan kaldrld halde varlklarn korudular. Eli Beg (Omeranl), Eli Aa (Celepli), Mola Gabelek (erefli), Kose Beg (Bekarde), Qerto Aa (ncove), Bekta Beg (Gund Buldux) gibi beyler ve aalar blgedeki devletin temsilcileriydi. ASKERE GDP KARDELERME KARI SAVAMAM Konya ve Ankara krsalndaki Krtler, devletin ve aalarn basklarndan dolay aslnda srekli isyan halindeydiler. apanoullaryla Krehir dolaylarndaki arazilerin hkimiyeti iin savatlar. Konyay basp Aleddin Sarayn talan ettiler. te bu isyan geleneinin son halkas ise Heci Buxurci isyandr. Aratrmac yazar ore Reinin de dedii gibi siyasi bir hareket olmasa da, z itibariyle kaynan Krtlerin direni kltrnden almtr. Aalk sistemine kar bir bakaldrdr. Heci Buxurci, ayrca bir Krt yurtseveridir. Kardei Rah Buxurcinin aktardklarna gre 1925-1926 senesinde Hecinin babas Mst, Heciye; Gel devlete teslim ol. Devletin, ark isyanndan dolay askere ihtiyac var. Askere git. Devlet seni affeder der. Buna karlk Heci ise, Ben Krdm, arka gidip eyh Sait ve Krt kardelerime kar savamam cevabn veriri. VE SYAN BALAR Heci Buxurci, 1890l yllarn sonlarnda Omera (Tavanal) kynde doar. Babas Mst Buxurcidir. Rewan airetinin Omeran kabilesine mensuptur. Yatlarna gre cesaretli, adil ve zeki olan Heci, kynde ve yrede erkenden fark edilir. Boyun emeyen bu gen, Omeran Kynn aas Eli Beg ile atmaya balar. 1916 ylnda kye gelen Osmanl zabitleri, Eli Begden askere gidecek genler vermesini ister. Eli Beg de, Hecinin askere gitmesini ister. Bu istee kar kan Heci, saklanmaya balar. Askerlerin devaml kye gelip, ailesine zorluk karmalarndan bkan Heci bir gn atna binerek, yredeki Karacada kynn yolunu tutar. Resmi tarihte pek yer almayan, unutulmaya yz tutan Heci Buxurci efsanesi bylece balam olur. Bu konuda tek ve ilk aratrma ise 2003 ylnda ore Re tarafndan yaplm.

SON SYANCININ KYNDE ANF olarak, Heci Buxurciyi aratrmak ve akrabalarn bulmak iin ky Omeraya (Tavancal ) gittik. Torunu smet nal ile 70 yandaki akrabas Hac Bilal Din ve ayrca Buxurcinin silah arkada olan Haymana yresinden Mst Tozonun torunu Mustafa ile grtk. Kyde Heciyi grm olan amcasnn kz Rav (Reyhan Buhurcu) ise bu gn 96 yanda. Fakat ar hasta olduu iin bizimle konuamad. Btn srarmza ramen ailesi fotoraf almamza da izin vermedi. 13 kardein en by olan Hecinin ailesi bugn ayr soyad ile biliniyor. Bu soyadlar; Buhurcu, Ergl ve naldr. Ailenin byk bir ksm yurtdnda yayor. Hecinin en kk kz kardei Rah (Rahime Buhurcu) ise 1994 ylnda vefat etmi. 17 YILLIK DREN Akrabas Hac Bilal Din, Heci Buxurciyi anlatrken, Ksa zamanda askerden kaan, askere gitmek istemeyen, hakszla urayan ne kadar Krt varsa Hecinin etrafna toplanr diyerek balyor sze. Hecinin etrafnda toplananlardan bir kann, erefli kynden Cemal Mala Gabelek, Gund Bulduxdan Hemit Fat, Terikili Xeloy Deli Pepe, Haymana yresinden Mst Tozo olduunu syleyen Hac Bilal Din, yle devam ediyor; Heci, Eli Begi sevmedii halde ona zarar vermedi. Eli Beg de ona zarar vermedi. Heci hibir Krt kyne zarar vermedi. Eskilerin dediine gre, zengin Trkmenlerden alp fakir Krt kylerine dattrm. 17 yl kaak yaad. ASKERLER LDRMEYE KIYMAZ Heci, devlete bakaldrdnda Eli Begi dman beller. Fakat anlatlanlara gre belli bir sre sonra barrlar. Heci bylece Omeran kyne gelip gider. Torunu smet nal ise dedesinin bir gn kye Eli Begi ldrmeye geldiini sylyor, unlar anlatyor: Dedem hi kimseye kyamad halde ok hakszla urar. rnein peine den askerleri bile ldrmeye yeltenmezmi. Dedem bir gn kye gelir. Hedefinde Eli Beg vardr. Hecinin kye geldiini duyan Eli Beg, Bir gn lrsem, lmm Heci Buxurci gibi bir yiidin elinden olsun diyor. Bu sz iiten Heci vazgeiyor. Hecinin kye geldiini duyan Kuludan Trk askerleri de kye gelir. Heci adamlaryla birlikte kyden tam ayrlrken askerler imdiki belediye binasnn olduu alanda peine taklr. Heci askere uyar atei aar. Askere barr, Ulan bana bakn siz susuzsunuz. Hele o yzba ne ksn, eer beynini datmasam namerdim der. Bunun zerine yzba peine dmeye korkar. MDK YNTEM ATATRKTEN KALMA! 6 yl Karacada kynde saklanan Heci Buxurci ve adamlar, emberin daraldn grnce Haymana taraflarna geerler. Burada Mustafa Tozonun adamlar ile birleirler. Bu sre zarfnda Cemal Mala Gabelek ve Hemit Fat Quno, Heci Buxurciden ayrlrlar. Mustafa Tozo ile birleen Heci Buxurci hareket alann da geniletmi olur. Tozo, 1924 ylnda bir takibat sonucu askerler tarafndan pusuya drlerek, Tepekyl Mlazm ve ad bilinmeyen iki kii ile birlikte ldrlr. Tozonun torunu Mus tafa bu olay yle anlatyor: Tozo Mustafa adamlaryla birlikte Polatlnn biri Trk ky olan Karsak Kynden bir Muhacir kadnn maln talan ederler. Kadn soluu Atatrkn yannda alr. Atatrk, Tozoyu yakalayacana ant ier. Ankaradan erkezlerden oluan bir mfreze pelerine der. Palanc Kynde kstrlan Tozo ve adamlar sizi affedeceiz vaadiyle dar karlarak, silahsz bir ekilde kuruna dizilir. Cesetleri kz

arabalarna konularak, ky ky dolatrlr. Cenazeler daha sonra Haymana meydanndaki aalara astrlarak tehir edilir. KRTLERN KROLUSU Heci gn getike yredeki Krtlerin sevgisini kazanr. Yllarca da olmayan bir corafyada kalmasna ramen ele verilmez. Onun iin, cumhuriyetin ilk yllarnda asimilasyonun hedefindeki Orta Anadolu Krtlerinin son umudu denir. Omeran Kynden Kemal Buxurcu, Hecinin zellikle yol kesip askere gtrlmek istenilen genleri kurtardn sylyor. Yrede kime sorulsa, Hecinin zenginden alp, fakire datan, adeta bir Krolu olduu cevab alnr. HECNN RESM KAYDI 17 yllk bu direni maalesef devlet arivlerinde ok az yer alyor. Bunun sebebi ise Hecinin bir dnem erkez Ethem ile olan ilikisidir. Ankara, Konya ovasnn ortasnda patlak veren bu Krt orijinli direnii insanlara anlatabilmekte sknt yaam olmal ki, Heci Buxurci resmi tarihin gayri resmi bir aktr olarak duruyor. Yine de 1930lu yllarn dare Mecmuasnda Heciye dair birka kayt vardr. Buna gre Heci 1926dan 1933 ylna kadar, 2 adam ldrm, 1 ehir baskn yapm, 27 defa yol kesmi, 92 defa daa adam kaldrm, 210 ky basknnda bulunmu. Dikkat ekici olan husus, 7 yl boyunca Heci Buxurcinin 2 adam ldrm olmasdr. ore Reiye gre ise bu ldrlen iki adam da Hecinin adamlardr ve bunlar Hecinin kendisi vurmutur. Bir gn Ankaradan Konyaya giden bir subay ve ailesi Heci Buxurci ve adamlar tarafndan alkonulur. Adamlarndan biri subayn eine el uzatr. Heci, bu konuda ok hassastr. Adamn alnndan vurur. Dier bir olayda ise Hecinin adamlarndan biri, ttn kahve gibi ihtiyalarn tedarik etmek iin bir kye iner. Burada grd bir gen kadna gz diker. Bir gece Heciden habersiz tekrar kye inip geline tecavz eder. Bu olay duyan Heci, adamn kendi elleriyle ldrp gelinin evinin kapsna atar. HECNN NANLISI Heci devlete bakaldrdnda nianldr. Torunlarndan Heci Bilal, Nianlsnn ismi Horeydi. erefli Kynden Gabelek ailesinin kzyd. Heci kaak hayat yaamaya baladktan sonra, kz ona vermediler. Horeyi daha sonra ncove (Yeniceova) Kynden elik ailesinden birine verdiler. Kadn o adamdan ocuk dourmad. ok gzel bir kadnd. Btn ky Horeyi severdi. Birka yl nce vefat etti diyor. Fehim elik, Horenin kocasnn kardeinin oluydu. 1960l yllarda svireye g etti. 1973 ylnda Deniz adnda bir kz oldu. Deniz 6 yandayken Fehim elik ailesini terk etti. Daha sonra Deniz, Trkiyede Bendeniz ismiyle bir pop yldz olarak nlendi. 2007 ylnda yapm olduu bir rportajda, Dilimi renmedim, onun iin hi Krte ark syleyemedim diyordu. Kemal Buhurcuya gre Heci Buxurci Horenin ailesine balk paras olarak bir elek altn vermi. Heci bu altn ve paralarn ounu, Ankaradan Konya ve evre illere giden devlet posta ve konvoylarn soyarak elde etmi. MUSTAFA KEMALE SUKAST Mustafa Kemal, 17 Austos 1922de Ankaradan arabayla Konyaya hareket eder. Yolda Heci Buxurcinin pususuna der. Fakat mesafe ok uzak olduundan kurunlar Atatrke isabet etmez. Mustafa Kemalin yolculuu belli bir sre Tuz Gl kylarn takip eder. 19 Austosta Konyaya varr. Komu iki il arasndaki yolculuun 48 saat srmesi dikkat ekicidir. Bugnlerde Yunan ordusuna kar Byk Taarruz harekat yaplacaktr. Atatrkn bu seyahati gizli tutulmaktadr.

Ankara niversitesi Dil Tarih Corafyaf Fakltesi Tarih Anabilim Dal ile Erciyes niversitesi Tarih Blmnn Mustafa Kemale dzenlenen suikastlar zerine hazrlam olduu doktora tezlerinde de bu olaydan bahsedilir. Omeran Kynden Memed Mstefa da bu suikast yazar ore Reiye yle anlatr: Mustafa Kemal ve 16 kiiden oluan grubu yolda Buxurcinin pususuna girerler. Heci ate ediyor. Ama mesafe uzak olduundan mermiler isabet etmez. Atatrkn Heciyi tand biliniyor. Bu olaydan sonra Heciye, byle ileri halledemezsin. Gel mebus ol. Ve haklarnz savunun diye bir teklif gnderir. Ama buna ramen Heci yakalandktan sonra da lm emrini veren Atatrk oluyor. ERKEZ ETHEM LE LKS Bu suikastla birlikte Heci Buxurcinin erkez Ethem ile ilikisi olduu sav oluur. erkez Ethem ile Hecinin ilikisinin ne dzeyde olduu bilinmiyor. Ama halkn anlatlarna baklrsa, ikilinin aras sonradan bozulmu. Anlalan erkez Ethem, Heciyi emri altna almak ister. Heci bunu kabul etmez. ddiaya gre Heci, erkez Ethemin kalpan bir kurunla havaya uurur. kili karlkl ekilirler. Arkadalklar da burada biter. ERKEZ KIZI Heci, suikasten sonra takip edilir. Nitekim 1929 ylnda Krehir dolaylarnda jandarma kuvvetleriyle byk bir atmaya girerler. dare Mecmuasnn 1933 yl saysna gre, bu atmada Krt Osman ve Katil lyas adl iki kii bata olmak zere, Heciye bal kuvvetlerin ou ldrlr. 1930 ylnda iek Danda kstrlan Hecinin, emberi yararken Nedim adnda bir arkadan ve birka adamn kaybettiini yine sz konusu dare Mecmuasndan reniyoruz. Heci bu atmalardan sonra Yozgat tarafna geer. Yozgatn Akdamadeni kazasna bal bir kyden Makine adl erkez bir kz karr. Hac Bilal Ko, Kemal Buhurcu ve Heci Bilal Din bu olay yle anlatyorlar: Yol boyunca kzn kardeleri ve askerler Hecinin peine derler. Heci attn vuran bir niancdr. Peindekileri uyarr. Kzn kardeleriyle anlar. Kzn kardeleri de askerleri vazgeirip, geri dnerler. Kz alp kendi kyne, Omeraya, ailesinin yanna getirir. Heci bir gn aniden kye dner. Kyde Trke ve erkezce bilen olmad iin kadnla kimse anlaamyormu. Kardeleri ve akrabalar ikyette bulunurlar Heciye, Nedir bu getirdiin kadn, ne biz onu anlyoruz ne de o bizi. Biz evlen dediysek git dilsiz bir erkez ile evlen demedik. nsan gibi bir Kurmanc kadn getirseydin, biz de bir i yapm diyeydik diye tepki gsterirler. Hecinin bu kar kmadan sonra m yoksa idam edildikten sonra m kadnn Akdamadenindeki kyne dnd bilinmiyor. Hecinin bu kadndan Nail adnda bir olu dnyaya geliyor. Nail 2005 ylnda vefat etti. Hatta bizim kyden evlenmek istedi fakat kimse kz vermedi. Yaad mddete akrabalarndan vazgemedi. Heci Buxurcinin torunlar bugn Yozgatn Akdamadeni ilesinde yayorlar. Omera Ky ile bir balar kalmam. KRD KRDE KARI KULLANMA Suikastten sonra devlet Heciyi her yerde arar anacak bulamaz. Eli Beg ve dier beyler Ankara ya arlr, Ya Heciyi ele verirsiniz, ya da Konyada ve Ankarada ne kadar Krt ky varsa yakarz. Sizleri de oluk ocuk baka yerlere sreriz. Yolda da hepinizi ldrrz diye tehdit edilirler. Bu tehdidi Eli Begin kz Zeydo da dile getiriyor. Kaynak yaynlarndan 1993 ylnda baslan Genelkurmay Belgelerinde Krt syanlar 3 adl belgelerde de bu tehdit hususu aka yazlyor; Kylerde ekya aranrken, kyn ne gelenlerini rehin almak ve ky yakarz sz fazlasyla etkili olur.

DAM EDLMEYECEKT Heci, toplumsal bask zerine teslim olmaya karar verir. Yl 1933tr. Heci Buxurci artk 40 yandadr. Yalnz Heci teslim olmadan nce, Ankara ynetiminin idam edilmeyeceine dair garanti verdii anlalyor. Heci yaklak iki ay zindanda kalr. Yredeki genel kabule gre, Ankara, Heciyi idam etmeyecekti. Heci Bilal Din bunu yle anlatyor: Heci zindandayken kardei ziyaretine gider. Heci, ona idam edilmeyeceini anlatyor. Kardei Omeraya gelip herkese anlatyor. Bunu duyan yrenin beyleri kendi aralarnda imza topluyorlar. Yredeki Krtlere gre bu imzalar, Hecinin idam edilmesi iin Ankaraya gnderildi. nk Beyler ve aalar Heciden kurtulmak istiyorlard. mzalar iddiaya gre Ankara nezdinde etkili olur. Heciyi bir sabah Ankarann Saman pazarnda idam ederler. Yanndaki askerlere son sz, Bilmiyordum. Bilseydim sizlere fazlasyla zarar verirdim oluyor. Hecinin cenazesi 3 gn boyunca Saman pazarnda asl durur. O gnlerde Saman pazarnda onlarca Konya Krd ii olarak almaktadr. Bu Krtlerden biri de Omeral Henifi Kibardr. Henifi Kibar, elindeki kree yaslanarak, asl duran Hecinin o heybetli cssesine bakar. Gzlerinden yalar akar ama nafile, nk Orta Anadolu Krtlerinin son isyancs da artk lmtr. GERYE KALAN AITLAR Heciden geriye Krte ezgiler, ald kaval ve ttn tabakas kalm. Bunlar da kyne, ailesine gndermiler. Heciye atlar yaklr. Bu atlar Konya Krt kylerinde dilden dile dolaarak stranlar. Hecinin idam edilmesi bir stranda yle dile gelir: Krte Hec efend miro ku we ing bihsto Ha qurbana kosteka seet le psto Cinganeki gemar bi ar pera Le ser qefesa gewr rnito Ha b ha b Hec efend ha b Kndira Mistefay Kml li dar bab Axt ku Hec efend vi dar xistin Perema re le henya gewr ta bi ta b Trke Heci efendi, beyim ne duydun, istedin Saatinin ksteine kurban olduum Ak gerdannn zerine oturmutu Byle oldu Heci Efendi byle oldu) Mustafa Kemalin ipi daraacnda salland Heci Efendiyi astklarnda Siyah peremleri ak alnnda tel tel oldu Dier bir atta ise Heciye kzgnlk vardr. Heco ve Kek min szlerine baklrsa, bu atn kardeleri tarafndan dillendirildii anlalyor:

Krte Here Heco tu ney nas Tu y serqot bi ning xas Ji qeza Qony bi der Welle tu ji gy xelas Riz e riz e Heco riz e Berfek li kek min bar qerarsiz e ku kek min nasneke Didan zrin xwedan hesp yaxiz e ima ima keko ima Eza li ber kek xwe dnim mest ima Kek min li ber mirin ye Arek xwe dada bi qayma Cahl cahl Heco cahl Tereblusk bi nava xwe de re dal Elegk bi ar pera Ji kek min re b ezral Trke Sen aln ve eli aksn Konya kazasndan k, git Vallahi beladan kurtulursun Kzma Heco kzma (ekomun zerine bir kar yad ki kararszdr Kekomu tanmayan varsa, syleyeyim Altn dilidir ve yaz atn sahibidir Niye keko niye Kekomun nne mum k getireyim Kekom lmek zeredir Kendini yakt, mahv etti Sen evine ate drdn Drt paralk bir eleki, cellt Kekoma Azrail oldu Git Heco git ki tannmayasn